Avendaño: Thesaurus Indicus

45

*ACtum de illo Titulo 1. Cap. 12. &

Circa pretium argenti viui difficultas. Et quidam reprobatus contractus.

multa adiecta Titulo 5. Cap. 10. in cuius fine de contractu egimus, qui inter Minerarios, & Mercatores est frequentissimus, & an iustus attentâ præsertim pretij improportione potest meritò dubitari, & quod ad obligationem spectat non distrahendi metalli, sed Regi pro statuto pretio tradendi, iam vidimus quid possit verosimiliter affirmari. Quod autem nimia improportio in pretio seruetur, non videtur iuxta iustitiæ posse leges tolerari. Et olim quidem maior erat improportio: cùm enim quintale metalli huius quingentis argenti ponderibus æstimaretur, iuxta quod pretium emebatur à Rege, anticipati emptores inde viginti detrahebant contra omnem rationem, & consuetudinem, Scriptorumque doctrinam. Erat enim pretium tale infra infimum, quod omnes condemnant Classici Doctores eâ ratione: quia hoc esset lucrari aliquid supra sortem ex vi mutui impliciti: qui enim solutionem anticipat, implicitè mutuat, & posteà dum ei res empta pluris valens, tradetur, implicitè fit ei restitutio cum vsurâ: nam illud incrementum, quo res pluris valet, quàm pretium, datur ex vi pacti præcedentis propter anticipatam

Export TEI

Vsura quomodo in anticipata solutione.

solutionem, id est, propter vsum pecuniæ tanti temporis. Qui est optimus discursus Patris Lessij Lib. 2. Cap. 21. num. 59. quod vrgeo: nam iste si pecuniam illam mutuam daret, cum pacto tamen soluendi lucri cessantis pro triginta, aut quinquaginta, immò pro centum, viginti augmẽtumaugmentum non acciperet, ergo quemadmodum si triginta daret, non posset viginti amplius accipere, ita neque in contractu dicto, quandoquidem si non quinquaginta in pecuniâ accipit, id tamen ei redditur, quod valet quinquaginta, vnde accipit sortem triginta, & viginti. Insuper pro anticipatione, quæ est nimis exorbitans vsura, & ita tunc homines doctissimi censuerunt.

Export TEI

p. 294

Export TEI

46

*Successu verò temporis pretium quintalis

Export TEI

Etiam aucto legali pretio contractus dictus non probandus apparet.

adauctum, & contractus aliquantulùm temperatus, vt tertiâ parte minus pretium anticipatum sit, quàm legitimum, iuxta quod Regi traditur. Vt vidimus citato Cap. 10. num. 83. quod licet minus de iniustitiâ habeat, non videtur tamen eidem adæquari; quia rationes factæ possunt applicari similiter, eò quòd videatur infra infimum, & quia ratione lucri cessantis habitâ, nullo modo potest excessus ille saluari. Si enim centum non respondent iuxta stylum forensem viginti pro cessante lucro, sed multò minùs: quomodo stare queat, vt sexaginta respondeat lucrum viginti? Attentâ ergo præcisè ratione contractûs non videtur id posse saluari. Quibus addi potest communis Doctorum sententia circa lucrum cessans, neminem scilicet ad illius compensationem obligari, nisi fuerit in pactum expressè deductum. Pro quo videri potest P. Rebellus Parte

Export TEI

Pro lucro cessante quando obligatio.

2. Lib. 8. Quæst. 7. P. Lessius Lib. 2. Capit. 20. Dubit. 11. & alij. Cùm ergo de lucri cessatione nihil in contractu isto dicatur, non debet pretium minui ratione illius. Præterquam quòd de contractu tali loquimur secundùm ea, quęquæ illi iuxta propriam rationem conueniunt, non verò ex accidenti: & vt demus imminutionem pretij dictam ratione accidentium iustificari: illa non adeò magna videri possunt, vt tantam possint inæqualitatem excusare.

Export TEI

47

*Sed his non obstantibus sunt plures qui

Export TEI

Sed sunt qui sustinendum censeant. Et prima pro eo ratio ex eo quod est contractus vtilis Reipublicæ, & tales non debent facilè reprobari.

contendant non deberi contractum istum condemnari; iis omnibus attentis, quæ in illo interueniunt, & sunt, Primò, sic esse communiter receptum, & ab ipsis, qui eum exercent, aliisque vsurarium non censeri. Contractus autem tales præsertim si vtiles Reipublicæ sint, condemnandi non sunt, vt admonent Doctores, & in simili habet P. Lessius Lib. 2. Cap. 23. num. 57. vbi de certo Cambiorum genere loquens, ait illa damnanda non esse, licet vsuraria videantur, eò quòd solùm ratione longioris temporis maius pretium postulatur; cùm omnes passim illis vtantur: inter quos multi viri probi, & conscientiæ religiosæ qui si iuberentur abstinere, soli laxioris conscientiæ illis vterentur; quo fieret vt pretia Cambiorum istorum crescerent, & cum magno Reipublicæ incommodo valde intenderentur: neque enim vmquam obtineri poterit; vt Mercatores non pluris æstiment concessionem longi temporis, quàm breuis. Sic ille loquitur, casui præsenti accomdatissimè, cuius sentiendi modum alij probant.

Export TEI

48

*Secundò: quia Minerarij Mercatores

Export TEI

Secunda quia Minerarij rogant, & sunt merces vtroneæ.

rogant, eò quòd si pecunia illis anticipata deficiat, non poterunt in labore suo progredi. Quando autem vltroneæ merces sunt, & rogantur emptores, vilescunt merces pro tertiâ parte, vt superiùs dictum, immo & pro medietate: pro quo Auctores adducit Diana Parte 1. Tract. 8. Resolut. 53.

Export TEI

49

*Tertiò: quia Mercatores se exponunt

Export TEI

Tertia ex periculo solutionis, iuxta receptam doctrinam.

periculo amittendi pretium, eo quòd Minerarij rarò stent promissis. Quando autem periculum tale est, potest aliquid de pretio detrahi, vt est communis opinio, de qua dictum suprà num. 12. & pro quâ Auctores congerit Diana nuper adductus Resolut. 57. quantùm autem debeat tale periculum æstimari, ex circumstantiis pendet, vt meritò hoc locum habeat, quod P. Lessius n. 47. adductus in fine dubitationis asseruit, sic locutus: verùm vtrum lucrum sit moderatum, an non excedens,

Export TEI

P. Lessius.

non est Doctorum determinare, sed proborum virorum in arte illa peritorum. Hoc tantùm affirmo, hunc contractum ex formâ suâ iniquum non esse. Sic ille.

Export TEI

50

*Quartò. Quia in contractu, in quo aliqua

Export TEI

Quarta ob maius lucrũlucrum. Quod non admittitur.

ex præfatis occurrunt, contingit maius lucrum, vt in eo, de quo P. Lessius num. 58. in quo Mercatores 36. in centum intra vnum annum lucrantur: quem citatus Auctor probat, vt nuper ex eo posuimus. Rarò autem continget ad eam summam conscendere, vt experientiâ constat; pro quo ea quæ diximus in fine citati Capitis 10. consulenda: praxis enim illa satis ostendit quàm sit iste contractus dubiæ fidei, vt numquàm totum id Mercatori reddatur, de quo præcessit pactum. Dantur ergo quatuor cùm debeantur decem, & aliquando plura; & quandoque vix aliquid Mercator assequitur, & suo quidem merito. Quis enim non renuat, si modicum illi prudentiæ fuccurrat, talibus se fallaciis implicari.

Export TEI

51

*Iuxta hæc ergo probabilitas dicti

Export TEI

Probabilitati contractus dicti obiecta non obstare.

contractûs apparet; contra quam non vrgent adducta: iam enim vidimus pretium ex circumstantiis explicatis iustum videri, & licet lucrum cessans non sit æquale, si vtrumque simpliciter conferatur: benè tamen qualitatibus eorum attentis. Nam lucrum decem moraliter certum tanti æstimatur, quanti lucrum incertum viginti, & fortè etiam ampliùs; quando præsertim experientia talem incertitudinem comprobauit; & insuper circumstantiæ concurrunt aliæ, vt in contractu lucrum excrescere possit pretij imminutione; quia rogatur emptor, & alia, quæ diximus. Quod autem

Export TEI

Lucrum cessans quomodo debeat in pactum deduci.

de lucro cessante, non deducto in pactum, dicebatur, verum est, vt non debeat in particulari solui, quando solutio sine culpâ differtur, aut pecuniam mutuans nihil de illo meminit. Quando autem illo inspecto pretium taxatur, & venditor plane consentit; alia est ratio; in ipsà enim pretij taxatione respectus ad lucrum cessans habetur. Quamuis dici etiam possit in hoc contractu non attendi ad lucrum cessans, sed ad alia; ex quibus pretium cum prædicta tertiæ partis detractione taxatur. Licet generaliter loquendo doctrina illa de improportione pretij per comparationem ad lucrum optima sit, ad intelligendum scilicet excessum iuxta modum explicatum: quod

Export TEI

Notanda doctrina.

valde diuersum est à respectu lucri in taxatione pretij; à respectu inquam lucri, quod Mercator talis reipsa erit habiturus. Licet enim quis Mercator non sit, nec de lucris cogitet; si pecuniam eodem modo tribuat, simili modo poterit contrahere, eodem inquam pretio, quia & rogatus emit, & periculo se exponit; quod & in aliis contractibus accidit, eodem enim pretio emere possunt, qui Mercatores non sunt, licèt in ordine ad venditionem priuilegium aliquod Mercatoribus plures Doctores attribuant, vt cariùs scilicet emere ratione officij possint.

Export TEI

52

*QVando Mercatoribus venditur, qui

Export TEI

Occultè vendentes & ementes grauiter peccare probatur.

Regi vendunt modo dicto Titulo 5. |

p. 295

num. 84. licitum esse contractum, eò quòd ex parte Regis pactio non impleatur, verosimile satis est ex dictis ibidem num. 81. Difficultas tamen est: quando occultè vendunt alijs, nam cùm illis venditur, in Regias tandem apothecas infertur, vnde Rex nullum patitur detrimentum, neque bonum publicum, ad quod legibus istis attenditur. Cùm autem occultè distrahitur, aliter euenit, priuatur enim Rex emolumentis magnis: ex argento enim, quod beneficio hydrargyri colligitur, jura Regia non soluuntur, & præcipuè quinta pars; sicut neque ex hydrargyro ipso, ex quo quintum deberi constat ex dictis Titulô citato num. 80. & quidem contractum inter Regem, & Minerarios intercedere, cui stari vtrimque debeat, dictum citatis locis. Vt autem Mercatores ab eo onere sint exempti, dum ex parte Regis non adimpletur exactè promissio, non sunt laxandæ penitus habenæ, sed quantùm satis est, vt illi satisfacere suo officio possint, sine Regis & boni publici detrimento. Atqui ad hoc sufficit venditio Regi facta, sic enim pretium legitimum accipiunt: ergo transgressio contractûs non debet ad distractionem quamlibet, cùm detrimentis dictis propagari, quibus accedit, occultis istis emptoribus grauissimas esse pœnas impositas, & ita videntur grauiter peccare, non solùm illi, sed in peccato participes, quibus pœnæ

Export TEI

Leges pœnales quādoquando grauiter obligent.

item imponuntur amissionis bonorum, & mortis. Quando autem pœnæ tales sunt, peccare grauiter transgressores communiter tenent scriptores. Hinc asserunt Cardinalis Lugo Disp. 31. num. 6. P. Molina Disp. 521. vers. Quod attinet. P. Fragosus Tomo 1. pag. 247. num. 295. & alij. peccatum lethale esse mensas ludi exponere, attentâ acerbitate pœnarum, si illæ non vsu sint receptæ. In casu autem nostro, licèt quoad mortem numquàm sint executioni mandatæ, quoad confiscationem autem bonorum, quæ apud reos inueniuntur, quando metallum apprehenditur, obseruari solent: vnde non videntur à reatu culpæ lethalis excusandi.

Export TEI

53

*Nihilominùs sunt qui excusent, viam ad

Export TEI

Oppositum quæ videāturvideantur verosimile ostendere.

id verosimilem conquirentes, ne tot homines remedio destitutos relinquant, quos difficillimum fuerit ab eo contractandi genere, quo sibi, & familiæ de necessariis consulunt, reuocare: & fundamentum excusationis est iam insinuatum, Regem scilicet pactioni non stare, etsi illi hoc modo ea, quæ ad opificium illud necessaria sunt, non quærant, minimè in eo processuros: neque sat est Mercatoribus vendere modo explicato; vt metallum in Regias inferatur apothecas, quia illi non adeò copiosè emunt, vt pro necessariis sufficiant, nundinationibus aliis intenti. Sunt etiam qui maius pretium offerant, & non per menstruas exhibitiones, sed vnica, eaq́ue numerosa. Licèt autem magna sit pœnarum acerbitas, rarò tamen ad earumdem excusationẽexcusationem deuenitur. Et ita quod de pœnis exponentium mensas ludo dictum est, eas scilicet non obligare sub mortali, quia non sunt vsu receptæ, præsenti etiam casui venit applicandum. Verum quidem est aliquando circa aliquem minùs cautum seueriùs agi, ne leges istæ penitus videantur abrogatæ; sed id rarò accidit, & ita non videtur sufficiens judicium obligationis sub mortali. Pœna quidem mortis, triremium, perpetui carceris, aut confiscationis bonorum omnium, numquàm imponenda, quæ ad terrorem tantùm videtur ordinata. Amissio autem

Export TEI

Pœna grauis nōnon semper indiciũindicium obligationis.

metalli ipsius, & aliorum bonorum, quæ simul exportentur, non adeò grauis est, vt propter insigne lucrum, ex contractu tali non possit aliquis se periculo incursionis exponere. Sic enim periculosæ nauigationes, militia, & artes aliæ cum periculo, non quidem omnino certo, sed aliquali, eò quòd non semper, aut ferè semper, sed aliquando fatale aliquid accidat, exercentur: non ergo contra charitatem propriam est, quâ se quisque diligere debet, præfato se periculo exponere; seclusâ obligatione legis: quæ aliàs non videtur esse sub mortali, quandoquidem vsus illius benignitatem declarauit.

Export TEI

54

*Quod autem de Regis detrimento dicebatur,

Export TEI

Ex Regijs detrimentis nihil euinci.

eius est ministris imputandum, dum contractui non statur. Commune autem bonum non videtur ex eo præiudicium pati, cùm potiùs videatur augeri: cum metalli distractio pro argento colligendo sit in diuersis mineralibus, cuius prouentus, vnâ aut aliâ viâ in Regis, ac regni opulentiam cedunt, vnde Rex non debet penitus inuitus, sicut nec læsus, æstimari. Ad eum modum, quo de diuinâ voluntate loquitur D. Thomas

Export TEI

Diuinæ prouidẽtiæprouidentiæ exemplo.

1. part. quæst. 19. art. 6. in corpore, quæ semper impletur, etiam cùm mala sibi displicentia fiunt; ita enim loquitur: Quod recedere violetur à diuina voluntate secundùm vnum ordinem, relabitur in ipsam secundùm alium. Sicut peccator, qui quantùm

Export TEI

D. Thom.

est in se, recedit à diuinâ voluntate peccando, incidit in ordinem diuinæ voluntatis, dum per eius justitiam punitur. Sic ille: licèt autem transgressor legis dictæ non relabatur in Regiam voluntatem per iustitiam, relabitur tamen, dum illi militat, regni opulentiam promouendo. Potest ergo sententia ista vt probabilis sustineri, dum res istæ aliter non disponuntur.

Export TEI

55

*ESt illud lege præscriptum, & cùm indiuisibile sit, non videtur posse variari iuxta communem sententiam. Nihilominùs res aliter se habet; licèt enim Regi iuxta pretium constitutum vendant, aliis tamen vt possunt Metallarij tradunt ordinario pretij incremento. In quo quidem non maior videtur esse difficultas, quàm in Barris argenteis, de quibus dictum num. 27. Rex autem pretium determinans pro se tantùm legem statuit, magnâ adhibitâ moderatione: vnde nihil de pretio vulgari curauit, prohibitâ contractatione: non enim ad eum spectat pretia rebus prohibitis assignare. Illa ergo secundùm communem æstimationem statuenda sunt, sicut & de argenteis pinnis dictum n. 11.

Export TEI

56

*Dixi Metallarios vendere vt possunt,

Export TEI

Metallarios vendere posse vt volent, sed intra latitudinẽlatitudinem iusti pretij.

quod intra latitudinem iusti pretij intelligendum, iuxta communem sententiam. Quamquàm in hoc non sit illis peculiaris scrupulus iniiciendus: difficilè enim explicari potest quantitas valoris, vnde vnicuique bonâ fide agenti relinquitur: neque obstat dictis, quod habet P. Lessius Lib. 2. Cap. 2. num. 14. scilicet si pretium legitimum sit minus, vulgare maius, non esse licitum exigere vulgare, sed solum legitimum: quia hoc censen|

p. 296

dum est verum rei pretium à Magistratu definitum, ne excedatur. Iuxta illum ergo videtur dicendum pretij vulgaris taxationem falso iudicio inniti, & ita non curandum, sed standum iudicio Magistratûs, qui sapientium consilio adhibito,

Export TEI

Circa pretium legitimum & vulgare obseruatio peculiaris.

& semotis affectibus iudicauit. Sic enim hoc accipiendum est: nam si magistratus sine consilio pretia imponere pergat, nihil faciet, & poterit illius sententia repudiari. Est tamen illud difficile: quia aliàs non esset simul pretium vulgare & legitimum: cuius contrarium supponitur à præfato Auctore; quia pretium vulgare iuxta datam explicationem pretium non est, cùm non innitatur veritati. Quòd autem verum pretium sit constat ex præcedenti resolutione eiusdem Patris num. 13. vbi ait, quod si pretium legitimum maius sit quàm vulgare, ordinariè non est licitum exigere pretium legitimum; quia ordinariè pretium taxatur in gratiam emptorum, vt non excedatur; non autem vt infrà non descendatur, si circumstantiæ varientur, & communis æstimatio minoris faciat. Iuxta quam doctrinam pretium vulgare est verum pretium, & de illo consequenter loquitur in secundâ assertione: non ergo Magistratûs taxatio ita punctum veritatis attingit vt pretium vulgare debeat penitus falsum reputari. Aliàs resolutio prior stare non poterit, iuxta quam pretio legitimo vulgare anteponendum affirmatur. Posito ergo pretio legitimo, non ideò vulgare cessat, sed impeditur: vnde si legitimum cesset, statim vulgare succurrit, quod idem fuerat ante legitimi positionem, quia communis æstimatio semper est eadem. Vnde si quis ignorans pretium legitimum, iuxta vulgare contrahat, non est ad restituendum obligatus. Immò etiam si non ignoret, idem dicendum graues scriptores affirmant, ex quibus P. Molina Disput. 364. Vers. Conueniunt Doctores, & Disput. 365. Vers. Ex his, & ex quinque. P. Rebellus eius doctrinam adducens, vt quæ magnam probabilitatem habeat Part. 2. lib. 9. quæst. 2. n. 14. & alij.

Export TEI

57

*Quidquid autem de hoc sit in rebus alijs,

Export TEI

Quid pro casu præsenti speciale.

in casu nostro non videtur vrgere illa P. Lessij doctrina, aliorumque, quia illorum ratio non habet locum: pretium siquidem taxatur à lege in gratiam emptorum, quorum ita vtilitati consulitur, quod equidem ita euenit in argento viuo, quatenus in gratiam Regis pretium illius determinatum est, licèt reipsa maius sit; quia vt tale sit respectu Regis aliqua considerantur, propter quęquæ conueniens ea moderatio fuit. Quemadmodum pragmatica tritici solet esse diuersa respectu exterorum, & indigenarum, de quo scriptores in materiâ de Contractibus, & pro quo P. Molina

Export TEI

Exteris cariùs vendi posse.

Disput. 346. P. Lessius suprà num. 30. P. Thomas Sancius Tomo 1. Consiliorum, Lib. 1. Cap. 7. Dub. 4. num. 6. & Dub. 5. num. 10. Cardinalis Lugo Disp. 26. num. 62. & alij. Atqui emptoribus nullam gratiam facere voluit, quandoquidem emptionem illam exosam habet; & ita pretium vulgare, & non legitimum cessaret, vulgare esset multò maius, vnde etiam stante illo potest & hoc locum habere, quamuis communem sententiam de obligatione pretij legitimi aliàs teneamus.

Export TEI

58

*CVm Minerariis argenti viui Indi ad

Export TEI

Praxis MetallariorũMetallariorum, vnde difficultas.

laboriosum illud opificium tradantur, obligatio illis imponitur, vt quotannis vndecim quintalia, seu centilabras pro singulis capitibus reddant à Rege iuxta taxam dictam emenda. Quia verò labor eorum ad plura præualet, venditiones illæ anticipatæ fiunt; quarum non semper sunt fortunati successus. Multoties siquidem labor spei non respondet, & ita non habent, quo possint Regi pariter, & emptoribus satisfacere; cùm tamen instent isti, & sibi debitum reddi contendant. Quia verò reddi non est possibile in specie, vrgent dandum sibi tantum pecuniæ, quantum sufficiat ad emendam quantitatem eamdem, quæ tunc quidem, non secundùm legale pretium, sed secundùm vulgare est mensuranda, quia non inuenient, qui velit pro legali vendere, & ita qualecumq; vulgare sit, iuxta illud dicunt satisfactionem faciendam, vt seruentur indemnes: cùm communis doctrina sit eum, qui est in morâ soluendi, ad reparationem damni teneri creditori, cuius est caussa. Sic accidit vt Metallarij vel non soluant, & sic conscientiæ grauamen incurrant; vel soluant quidem, ne creditum amittant, hinc inde conquirentes & se nouis oneribus prægrauantes, & emptores lucrum immane reportent, centum scilicet pro centum. Circa quod operæ pretium erit pro iustitiâ aperiendâ laboremus.

Export TEI

59

*Et in primis si Metallarius verosimiliter

Export TEI

Quid pro illa in casu vno tenendum.

sibi persuasit non futuram sibi tantam metalli copiam, vt & Regi, & emptoribus satisfacere possit, ad recompensationem integram tenetur, si constet emptorem ab alio empturum, qui contractum adimpleret. Tunc siquidem dolo malo caussa damni est, aut lucri cessantis, non secùs, ac si volentem contrahere cum aliquo, eum per fraudem à contractu, ex quo certum esset lucrum habiturus, reuocaret. In quo dubium esse nequit, quia hoc pacto iustitia commutatiua manifestè violatur, & violatio talis per restitutionem debet ad æqualitatem reuocari. Et ita hæc est communis

Export TEI

Regula pro obligatione restitutionis.

regula à Doctoribus de restitutione agentibus assignata. Pro quâ videri possunt P. Lessius Lib. 2. Cap. 12. Dubit. 18. Bonacina de restitutione Disp. 1. quæst. 2. Punct. 12. & plures apud ipsum. P. Molina disp. 340. vers. Quamuis sine re.

Export TEI

60

*Non tamen ita ex integro obligatio

Export TEI

Moderatio adhibita cum doctrina de impediente aliquem ne bonum aliquod consequatur, & qualiter spes æstimanda.

restitutionis est, vt debeat restitui, quidquid hîc & nunc necessarium est ad metalli quantitatem emendam. Et ratio est; quia non erat certum, si cum alio contraheret, eum fidem contractûs seruaturum. Sicut enim hic, cum quo contraxit, stare contractui non potuit, posset & alter, & licet verosimilius esset alterum non defuturum contractui, id tamen omnimodam certitudinem non habuit, & in hoc præsertim genere frequentes casus occurrunt, quibus spes solet successus desiderati frustrari. Vnde circa hoc prudentis consilium adhibendum, & pro hoc stat communis scriptorum sensus, videriq́ue citati possunt. Prior quidem num. 123. vbi ait fraude impedien| p. 297nemimpedientem teneri ad restitutionem, quanti iudicio prudentis ea spes sic impedito valebat. Posterior autem numer. 1. vers. Verumtamen est. ita scribit: verumtamen est in hac restitutione faciendâ habendam esse rationem circumstantiarum: vt videlicet attendatur bonum à quo alter fuit impeditus: non fuisse bonum in re, sed in spe, dependens à mutabili voluntate collatoris: bonum autem in spe minus, valet, quam in re. Sic ille, pro se adducens P. Molinam. P. Vasquez & communem aliorum sensum.

Export TEI

61

*Quando autem Metallarius bonâ fide

Export TEI

Si bona adsit fides, ad compensationem non teneri, qui contractui non stetit.

contraxit, sed spei non successit euentus, teneri in conscientiâ ad compensationem damni, aut lucri cessantis, probabiliter potest negari, iuxta dicta Titulo præcedenti. num. 34. circa Depositarium, non scilicet teneri nisi ex mortali culpâ. Doctores autem sic tenentes generaliter loquuntur de damno ex contractibus prouenienti, quorum eadem est ratio. Pro quo sunt etiam plures, quos adducit & sequitur Diana Parte 1. Tract. 8. Resolut. 43. & Parte 2. Tract. 15. Resolut. 49. id generaliter asserentes de moroso inculpabiliter debitore. Pro quo & videri potest P. Amicus Disput. 20. de Iustitia num. 93. Item obligatio compensationis aut oritur ex contractus ipsius naturâ; aut ex speciali contrahentium conuentione, vel ex lege aliquâ positiuâ. Non primum, quia contractus emptionis, & venditionis sine tali obligatione stare potest; vt constat, cùm consistat tantùm in commutatione mercis, & pretij, quod reddendum iustitia cogit, si venditor contractum nequeat adimplere. Nec secundum, quia de tali conuentione non constat; & vt constaret, dubitari posset, an obligaret, si pro tali obligatione pretium aliquod non fuerit constitutum. Quod

Export TEI

Cùm obligatio superadditur contractui, pretium etiam adijciendum.

sic probo; nam cùm obligatio specialis superadditur contractui, nouum est etiam pretium adiiciendum, vt est communis doctrina; pro quâ Cardinalis Lugo Disput. 26. numer. 180. Neque tertium quia lex talis non est, etsi aliqua esse dicatur ex ciuilibus, vt L. 2. §. Non vtique, & L. 4. π. de eo, quod certo loco. eam non obligare in conscientia probabiliter dici potest, iuxta dicta Titulo præcedenti num. 35. eò quòd vbi grauis culpa non est, nequeat grauamen improportionatum imponi, & mortali tantum reatui correspondens, & ita de legibus istis sentit Cardinalis Lugo Disput. 18. num. 28. qui numer. 35. Dianæ, & aliorum sententiam complectitur.

Export TEI

62

*Quod etiam à simili probari potest ex

Export TEI

Ex euictione roborata petitio.

communi doctrinâ, de quâ etiam citatus Cardinalis ibidem num. 158. circa euictionem, quando res aliena vendita est; si enim quis sciens esse alienam vendidit, tenetur in conscientia ad interesse, & damna emptori, & rem ipsam tradere vero domino post redditum pretium emptori. Si autem ignorans vendidit, cognitâ veritate, tenetur quidem reddere pretium emptori, non tamen ad interesse, vel damna. Est autem simile in casu nostro, dum quis vendit quod suum reuerà non est, quia neque reuera est aut erit, & ita ad damna, & interesse non tenetur, sed ad pretij accepti redditionem.

Export TEI

63

*Item ex receptissima alia doctrina, de

Export TEI

Item ex casibus fortuitis, pro quibus cessat obligatio.

qua pluribus citatis, Bonacina de Contractibus Disput. 3. Quæst. 1. Puncto 6. num. 21. dicunt enim, quòd quando res aliena perit casu fortuito, accipiens non tenetur ad restitutionem, siue rem acceperit in sui, siue alterius contrahentis, siue in vtriusque vtilitatem, excepto tamen pacto, culpâ, & morâ: atqui in casu, de quo loquimur, simile quid est, quia vel casu fortuito metalli extractio non fuit, aut fortuito simili, dum id, quod verosimiliter sperabatur iuxta ordinarium rerum cursum, suâ est expectatione frustratum: ergo similiter dici potest nōnon esse obligationem ad damna, & interesse, sed ad pretij solutionem.

Export TEI

64

*Prætereà, est sententia alia, quam vti iuri

Export TEI

Et ex doctrina alia circa morosũmorosum traditorem rei venditæ.

communi conformem proponit, & complectitur P. Molina Disp. 368. vers. Tertia conclusio. Vbi ait quòd si emptor pretium tradat, & venditor in morâ sit tradendi rem venditam, tenetur ad omne interesse intrinsecum rei illius. Vt si tempore, quo res erat tradenda, plus valuit, & posteà vel deterior est facta, vel decreuit in pretio; non verò ad interesse extrinsecum, quale est lucrum cessans, aut damnum per accidens, vt si mancipium fame periit. Tunc sic. In casu nostro res tradenda nullum habuit interesse intrinsecum, quia non enti nullæ sunt proprietates; ergo ratione illius nihil debetur, & aliunde nihil etiam est debitum ratione lucri cessantis, aut damni emergentis: redditione igitur accepti pretij res videtur absoluta.

Export TEI

65

*Nihilominus communis sententia

Export TEI

Contraria positio est communis apud Doctores, ob pactum tacitum.

contrarium tenet, quia vt ait P. Lessius Lib. 2. Cap. 16. num. 33. contractus tacito consensu videntur sic intelligendi, vt videlicet post terminum tenearis soluere, vel damna emergentia compensare; nisi fortè interim in grauem necessitatem incideris &c. Pro quo & Cap. 20. num. 69. ait, quòd quando in contractibus constituitur terminus solutionis, vel rei exhibendæ; initur tacitum pactum,

Export TEI

P. Lessius.

vt non soluens teneatur ad interesse, defectu solutionis obueniens, iuxta leges citatas num. 61. sequenti autem numer. 70. casum impossibilitatis excipit, quando impotentia est inculpabilis, non tamen ob detrimentum graue rei familiaris. Vnde mirum est à Diana pro sua sententia citari quem ad vnguem sequitur Trullench Lib. 7. Cap. 19. Dub. 8. ex eodem principio id tenet P. Molina

Export TEI

P. Molina.

Disput. 315. num. 2. quoniam eo ipso quòd terminus solutioni præfigitur, tacitè, ac virtute censetur interuenire pactum, quòd debitor teneatur ad interesse; si non soluat. Iam enim tunc qui dedit, inuoluntariè illo priuatur. Eum cum aliis sequitur P. Oñate Disp. 107. n. 17. & 18. P. Sa

Export TEI

P. Sa.

V. Mora n. 2. pro eodem videtur stare, quatenus firmat sententiam istam vsu Mercatorum receptam. Si ergo recepta vsu, pactum videtur tacitum intercedere, & quòd in nostro casu recepta sit, vsu est etiam manifestum: soluunt enim qui possunt, cùm tamen ad id per iudices non compellantur quia caussæ istæ lucem tribunalium reformidant. Et vsum quidem talem, ac tacitum pactum, conuenienter illi inducere potuerunt, quia probatio moræ inculpabilis est sæpè difficilis, & in eo causa communis agitur: sicut enim quis ad interesse compellitur, potest & ille debitores suos compellere. Et in casu nostro licet facilè probari possit metallum sufficiens defuisse; potest tamen emere ab aliis, & sic emptori satisfacere, vnde non est ad casus impotentiæ, velut ad tribunal superius prouocandum.

Export TEI

66

*Quod vrgeri vlterius potest ex iis, quæ

Export TEI

Creditorem posse debitorem vsque ad executionem vrgere. Ex quo confirmatio, sicut ex venditione sub hasta.

|

p. 298

habet P. Molina Disput. 754. vbi licet propter graue detrimentum, quod ad impotentiam reducitur, existimet debitorem excusari à reddendo debito; addit tamen creditorem sine peccato posse eumdem vrgere, vsque ad executionem faciendam, & venditionem bonorum sub hastâ, in quo venditionis genere grauia debitoribus detrimenta congeruntur. Cùm ergo executione vtentes non peccent; signum est sic inter Mercatores in vsu haberi, vt excusationes inculpabilis moræ non admittantur; etiam quando adeò rigido medio solutio est debitorum vrgenda. Quia scilicet in eo communis caussa vertitur, dum qui executione vexantur, debitores etiam suos possunt executione vexare. In casu autem impotentiæ non est mirum, si obligatio in conscientiæ foro non sit. Quod secus accidit in eo, de quo agimus, in quo impotentia non est, licet grauamen aliquod adsit: vnde satis est rationi conforme Mercatores eo modo contrahere, & ita obligationem iustitiæ ex non adimpletione resultare. Est ergo vtrumque probabile, & de Hydrargyro satis. In fine addendum quod post hæc scripta comperi, custodiæ Minarum præpositos metallum occultè extrahere, & vt possunt vendere: quod aliqui ex eo iustificant, quia tacitus consensus Minerariorum est, ex quo omnis cessat difficultas. Vnde consulendus vsus. Quòd si in bona fide sint, nihil mouendum, quia succedet alia, & cum eâ peccatorum copia. Vide Titul. 1. num. 124.

CAPVT V.

De Contractu Argenti viui.

Circa venditionem aliis factam; præter Regem, disquisitio.

Circa pretium difficultas.

De obligatione alia ex Contractu prædicto resultante.