Avendaño: Thesaurus Indicus

 Legal Information & Privacy

Export TEI

p. [348]
INDEX EORVM QVÆ IN HOC PRIMO THESAVRI INDICI TOMO CONTINENTVR. Prior numerus Titulum indicat, Posterior marginalem, nisi aliud notetur.

  • A

    • Absens.

      • EX absentia quæ obligationes in Gubernatoribus. T. 6. 29. vbi doctrina multiplex.

    • Absolutio.

      • Pro illa non sufficere ratihabitionem de futuro. T. 5. 216.
      • Et ita neque pro Bulla concedente facultatem. Ibid. & 221
      • Absolutio virtute Indulgentiarum. 275. & 276. & per Bullam. 277. & 278. vbi specialis & vtilis doctrina.

    • Academia.

      • Academiæ Indicæ, & quid circa illas Regij Auditores poßint. T. 4. 115. & seqq. vbi Index marginalis peculiaria quædam dabit.

    • Actus.

      • Licet exterior non addat nouam malitiam, non est licitum illi cooperari. T. 1. 146

    • Adamus.

      • Ante formatam mulierem nomina animantibus imponit, eximio earum documento. T. 3. 9

    • Administrator.

      • Nequit facere donationes. T. 3. 142
      • Limitatio quædam. 143. Vide etiam. T. 1. n. 8
      • Notanda regula circa obligationem in modo administrationis. T. 5. n. 5. & 18
      • De Administratore Censuum Indicorum. T. 11. Cap. 2 Ibi Index.
      • De Administratione Hospitalium Indorum. Vbi & quædam pro alijs. Cap. 3

    • Aduocatus.

      • Senatoria promotione digni. T. 2. 8
      • Tenentur ad restitutionem ob damnum ex incuria subsecutum. T. 4. 167
      • Illorum obligationes. 214. & seqq.
      • De Aduocato Capituli Vrbani. T. 8. 41

    • Ædificatio spiritualis.

      • Quomodo illi gubernantium obstet æmulatio in Indijs. T. 3. 52

    • Ædificatio materialis.

      • Ad illam vt poßint Indi compelli. T. 1. 149. & 150

    • Æthiopes.

      • Quæ prohibitio circa illos pro Indijs, & Regijs juribus ex commercio circa ipsos. T. 5. 146
      • De contractu circa eosdem ex professo. T. 9. 180. & seqq. Ibi Index.

    • Alcauala.

      • Non debetur à Religiosis ex calce & lateribus. T. 3. 119 Alia circa ipsam. Ibid
      • Vnde dicta. T. 5. 117
      • Qualis in Indijs. 118
      • An ratione adnexionis earum ad Castellæ regna, soluenda veniat. Ibid.
      • De illius justificatione, & alijs circa ipsam. 119. & seqq.
      • Ab Indis non deberi. T. 1. 122
      • Aquatores an illam debeant. 164

    • Alcadij, al. Ædiles.

      • Quale eorum officium, & obligationes. T. 8. Cap. 2. & 3

    • Alexander Sextus.

      • Illius probitas propugnata. T. 1. 5
      • Non errasse in donatione Indiarum contra aliquos firmatur. 7. & seqq.
      • Etiam in facto. 10. & 11
      • Neque opinionem tantùm probabilem secutum circa expugnationem infidelium, sed firmius aliud fundamentum, quod explicatur. 12. & seqq.

    • Alguacellus.

      • Alguacelli Maioris Curialis obligationes. T. 4. 192. & seqq. Ibi Index.
      • Vrbici item. T. 8. 38. & 39

    • Altare portatile.

      • Vide v. Priuilegium.

    • Amicitia.

      • Quæ probanda, & qui veri amici. T. 3. 12. 13.

    • Annata.

      • De media Annata, & illius iudice, ac obligationibus circa illam. T. 4. 94. & seqq.

    • Appellatio.

      • Quid sit. T. 4. 55
      • Quando in sententiâ Episcopi non admittatur. T. 11. 17

    • Aqua.

      • Vt vendi à Rege in Indijs queat. T. 5. 163. vbi specialis quæstio circa effluentem post irrigationem.
      • An plus ex eâ quis poßit assumere, quam eidem fuerit aßignatum. 165

    • Archiepiscopus.

      • Prouinciali Concilio esse subiectum, & quid hoc circa illum poßit. T. 9. 164
      • Solum illum habere in illo votum decisiuum, sententia non probanda. 166

    • Argentum.

      • De valore ac pretio, & legibus circa illud, ac nonnullis alijs. T. 5. 54. junctis præcedentibus.

    • Argentum vivum.

      • De illo. T. 1. Cap. 12. Vbi multa pro labore Indorum circa illud. n. 115
      • Quantùm ille fidei stabiliendæ officiat. T. 5. 79. Vbi narratio peculiaris. Et quantum Rex noster debeat de remedio prouidere.
      • p. [349]
        De contractu illius. T. 9. Cap. 5

    • Argumentum.

      • A simili quando valeat. T. 5. 73

    • Arma.

      • An afferri ex Hispaniâ in Indias queant pro quo stat prohibitio. T. 5. 143

    • Assessor.

      • Vt debeat ipsi deferri à judice, & iudicem non esse. T. 3. 92
      • De Assessore consulatus. T. 9. n. 7

    • Auaritia.

      • Litigiorum radix, vnde in Episcopis non ferenda. T. 2. 124. vbi quid speciale pro Indijs.
      • Quantum malum. T. 3. 14
      • Contra auaros judices. T. 4. 90
      • Non esse in Ecclesiasticis peculiarem, vt quidem asserunt. T. 5. 148
      • Peßimi fructus. T. 6. 31
      • Auditores Regiarum Audientiarum.
      • Quomodo honorandi à Pro-regibus. T. 3. 53. & seqq.
      • Quomodo corrigendi. 62
      • Vitæ probitas in illis maximè necessaria, vnde Indici principatus conseruatio & propagatio. T. 4. 1
      • Improbitas contraria est fidei, de quâ stabilienda agitur. 2. Circa quod Pro-regis factum. Ibi.
      • Circa electionem accuratè prouidendum, neque illius commendabilem prætensionem. 3. vbi egregij prætensoris exemplum.
      • Venalitas pro huiusmodi officijs quàm sit turpis, vbi solis meritis admittendum. 4
      • Inscitia in talibus quàm pudenda. Ibid.
      • Doctrinæ castitas adnectanda, à quibus immaculatæ sententiæ. 5
      • Castitati modestia copulanda, & humilitas, quæ est virtus Christiana ad omnes spectans, & sine qua ad diaboli partes. 6
      • IndiarũIndiarum propria auri sacra fames, vnde iustitia temerata. 7
      • Dux talium Iudas. Ibid.
      • Iuramentum circa munera non plus obligat extensiuè quàm leges pro eisdem. 9
      • Esculenta & poculenta vt poßint recipere. 10
      • Circa eos, qui nondum officij posseßionem sunt adepti problematica quæstio. 11
      • Possunt recipere titulo amicitiæ contractæ etiam propter officium. 12
      • A Religiosis vt poßint. 13. vbi esse illos veros amicos.
      • In litium protractione grauiter peccare, sicut & serò ad tribunalia venientes, & ad restitutionem salarij teneri. 14. & 15. vbi quod ex acceßione laboris salarium augendum.
      • Teneri etiam ad damnorum compensationem. 16. Vbi de differentia circa hoc inter ipsos & Proregem, & de horrenda pœna.
      • Obligatio restitutionis pro damnis emollitur. 17
      • Circa restitutionem salarij difficultas expedita cum vtili obseruatione erga Regiam voluntatem. Ibid.
      • Decimales caussas vt queant judicare. 18. & seqq. Ibi Index marginalis.
      • Circa taxam jurium, & numerum Ecclesiasticorum ministrorum, Procuratione, & collectis, quid poßint. 26 & seqq. Ibi Index.
      • Quid circa funeralium moderationem. 33. & seqq.
      • Spolia Episcoporum vt colligere poßint. 38. & seqq.
      • De recursu super viam violentiæ, & similibus. 46. & seqq. Ibi Index.
      • Circa Iudices Conseruatores Religiosorum vt peccare contingere poßit. 56. Ibi Index.
      • Circa inquisitionem pro mercibus prohibitis quæ obligationes. 67. & seqq. Ibi Index.
      • De Auditore judice bonorum Defunctorum. 76. & seqq. Ibi Index.
      • De visitatore Claßis Regiæ. 90
      • De eo, qui pro exequendis executorijs Regij Senatus designatur. 91
      • De aßistente maiorum Calculatorum Tribunali. 92
      • De Præside in Consulatu. 93
      • De Indica mediæ Annatæ. 94
      • De judice Mensatæ. 97
      • Circa inhonorantes se vt peccare poßint vindictæ sumptione. 101. & seqq.
      • Circa Academias vt contingat delinquere. 115. & seqq. vbi Index.
      • Circa salarium. 124. & seqq.
      • Circa prohibitionem contrahendi Matrimonium. 129 & seqq.
      • Ad secretum vt teneantur. 145. & seqq.
      • De Togatis judicibus pro criminibus puniendis. 151 & seqq. vbi Index.

    • Aueria.

      • Vnde originem duxerit. T. 5. 139
      • Difficultates circa illam. 130. & seqq.
      • De Aueria maris Oceani, & quæ onera circa illam. 134. & 135
      • De personali alia. 136. vbi quòd Ecclesiastici ad illam non teneantur.

    • Aurum.

      • Circa illud difficultates aliquot. T. 5. 50. & seqq.
      • An afferri ex Hispaniâ in Indias queat, pro quo extat prohibitio, sicut & circa argentum. 143
      • An ex Peruuio in nouam Hispaniam. 144

  • B

    • Baptismus.

      • Vnius Baptismus rebus omnibus præponendus. T. 2. 12

    • Barræ argenteæ.

      • De illis, & contractatione in eisdem. T. 9. Cap. 4.

    • Bellum.

      • Quibus infidelibus liceat auxiliari in illo, & quantum malum sit. T. 1. 23

    • Beneficium Ecclesiasticum.

      • In eorum prouisione experti præferendi. T. 1. 40
      • Et naturales. 63. & 64
      • Eorum, vtpotè digniorum prætermißionem, sine peccato mortali non stare. 68. & seqq
      • Omnibus, & in omni casu prælationis obligationem incumbere. 72
      • Redargutus recentior Auctor. 73. & seqq.
      • Qui teneant oppositum, & id esse probabile. 76
      • Quomodo Principes prædictâ debeant vti sententiâ. 77
      • Modus philosophandi Cardinalis Lugo prædictæ sententiæ consonus. T. 2. 18
      • Contra quem efficaciter arguitur. 19. & seqq.
      • Indigentiam, & nobilitatem, ad dignitatem conferre, iuxta quorumdam sententiam. 22
      • In Beneficijs oppositio non facit indignum, sicut neque prætensio. 28

    • Bona defunctorum.

      • De illis. T. 4. 76. & seqq. vbi de illorum judice.
      • An quinta pars debeat, aut poßit pro suffragijs expẽdiexpendi. 89
      • Intestatorem ad Regem spectare, deficientibus cognatis intra decimum gradum. T. 5. 97. & 98
      • An ad vxorem. 99

    • p. [350]
      Benemeriti.

      • Vide Conquisitores, Beneficium Ecclesiasticum, officia Venditio.

    • Bona naufragantium.

      • Non posse per legem à Principibus suo Fisco applicari. T. 5. 104
      • Bene tamen, si ex prohibitis sint. 105. Et facta diligentia pro dominis inueniendis. 106
      • Non fieri Ecclesiastici fori ob excommunicationem Bullæ Cœnæ. Ibid
      • Quæ pro derelictis habentur occupari posse, & quæ indicia derelictionis. 107
      • De naui naufragium passa, & obligatione Regis ad bona extrahenda. 108. & 109

    • Bona vacantia, inuenta atque incerta.

      • Ad quem spectent. T. 5. 86. & seqq. Et quæ in Hispaniæ legibus dicuntur Mostrancos. 89
      • Leges circa illa an obligent in conscientiâ. 87. & 90

    • Bulla.

      • Clementis VIII. de largitione munerum, an recepta. T. 3. 33.
      • Quid certum juxta illam in praxi. 34
      • Bullæ in Regio Indiarum Consilio an debeant, aut possint, secundùm eius stylum registrari. T. 5. 337
      • Vide v. Alexand. VI. & v. Indiæ, & alibi.

    • Bulla Cœnæ.

      • Illius excommunicatio. 14. Contra judices laicos in causis decimarum qualiter procedat. T. 2. 44. 65. & 67
      • Circa easdem. 15. n. 70
      • Circa 13. de retentione Bullarum. 91. & 92
      • De excommunicatione 19. contra bannientes. 119 & 120.
      • Excommunicatio 5. circa gabellas non comprehendere tallias, collectas, & præstantias. T. 3. 100
      • Neque in terris non suis illas imponentes, vt Proreges. 101
      • De excommunicatione. 14. per recursum ad laica tribunalia. T. 4. 54
      • Circa diripientes bona naufragantiũnaufragantium. T. 5. 104. & 105
      • Excessus in gabellis licitis non comprehensos excommunicat. 5. sicut nec talleas. T. 8. 24

    • Bulla S. Cruciatæ.

      • Conceßionem illius circa Oratorium valere, non obstante aliàs prohibitione. T. 4. 53
      • Quàm quæstuosa in Indijs. T. 5. 211
      • Elapso tempore publicationis valere qui censeant, sed per paucos dies. 213. & 214
      • Pro ampliori spatio non valere coniecturas, aut Epikeam 214. & seqq.
      • Supremi Tribunalis decretum circa traditionem BullarũBullarum, quæ ex præcedenti publicatione superfuerunt, & illius ratio. 218
      • Difficilis ostenditur, quia acceptio materialiter se non habet. Ibid
      • Ex noua publicatione vrgetur. 219
      • An in negotio Cruciatæ poßit aliquando Prorex auctoritatem suam interponere, & iuxta eam decernere. 220. & seqq.
      • Taxa eleëmosynæ pro Indijs. 222
      • Milites an ad illam teneantur. Ibid
      • Indis mendicis an minor sufficiat. 223
      • Qui seruientium nomine circa hoc veniant. 224
      • Verecundantes an etiam mendicantes dicendi. 225
      • Circa vsum ouorum, lacticiniorum, lardi, & butyri, suilli, an necessaria in Indijs. 226. & seqq.
      • De sanguine. 230
      • Religiosis vsum Bullæ quoad multa licere, licèt eam ex bonis proprijs non sumant. 254
      • Quid de meretricibus. Ibid
      • Nec licitam, nec validam esse sumptionem sine Prælati licentia. 255
      • Quæ caußa justa esse poßit negandi illam. Et quid si iniustè neget. Ibid
      • Casus licitæ negationis, & pro eo resolutio notanda. 256
      • De priuilegio quodam PP. Minorum, circa quod excursio. 257
      • Nouitios eadem taxa frui posse. 258
      • Circa Sexagenarios quid concedat. 259
      • Quinquaginta quinquennarios nentiquam generaliter excusandos, sed aliquando. 264
      • Moniales quinquagenarias eodem priuilegio gaudere, sicut senescentes ante sexagesimum. 256
      • Etiam in jeiunijs ex voto aut præcepto. Ibid
      • De priuilegio quodam Ordinis D. Iacobi. Ibid
      • An vsus Bullæ quoad jeiunia & alia poßit à Prælatis limitari. 266. & seqq.
      • Speciale priuilegium Societatis. 270. & seqq. vbi notanda doctrina circa Commissarium.
      • An sit necessaria Religiosis ad Indulgentias lucrandas, & gratiarum aliarum fruitionem. 273. & seqq.
      • Suspensio gratiarum. 274
      • Non indigere illa, nisi ad personales. 282. & 283
      • De Indulgentijs cōmunibuscommunibus Religiosis & sæcularibus. 284
      • Nouitios gaudere posse, non Oblatos. 285
      • Religiosi non Mendicantes vt gaudeant, si priuilegium habeant communicationis. 286. & 287
      • Circa Moniales resolutio eadem. 288
      • De Indulgentijs generaliter conceßis. 289 290
      • De Indulgentia Altaris priuilegiati. 291. & seqq. vbi notatu digna quædam.
      • Indulgentia pro visitantibus quinque Ecclesias, aut quinque Altaria, an sit Plenaria. 297. & & seqq.
      • Specialis quædam in Bullâ conceßa ex quâ difficultas. 498
      • Indulgentia Altarium an toties quoties. 300
      • Quid nomine Ecclesiæ veniat. 302. 303
      • Gratiæ æqualiter reuocentur. 307. & seqq.
      • Quid quando ad sæculares tantùm spectātspectant. 308. & seqq.
      • An sufficiat Religiosum Bullam sumere ad omnem difficultatem submouendam. 309
      • De facultatibus non reuocatis pro Religiosis. 316. vbi quòd eadem earum est ratio ac gratiarum.
      • Illius priuilegia amplè interpretanda. 324
      • An Bulla suffragetur Religiosis quoad reseruata. Ibid. & seqq.
      • Partem affirmantem non esse ab intrinseco probabilem. 326. & seqq.
      • Vnica, solidißima, & irrefragabilis pro ea ratio ex Pontificia auctoritate. 328. & seqq.
      • Decreta circa illud conceßione Bullæ minimè reuocari. 329.
      • Pontifices vt Doctores priuatos locutos minimè tolerabilis assertio. 330
      • Nihil in illis non probandum extare, & consequenter dictum. 331
      • Theologica censura digna respectu Vrbani VIII. 332
      • Nouum addere robur Clementis Bullæ ostenditur, & responsio ex eo proposita confutatur. 333
      • Cur non apposita exceptionis clausula, & quòd etiam addita non prodesset. 334
      • Bullam Vrbani admissam & publicatam, & responsio ex eo reiecta. 335
      • Supplicatum Pontifici responsio alia, contra quàm validè arguitur. 336
      • p. [351]
        Pontificem contractui non defuisse. Ibid. vbi & quædam alia.
      • Ex defectu registri in Consilio Indiarum argui non posse. Ibid.
      • Vulgaris exempli discussa caligo. 338
      • Ad securam tenendam viam in negotio præsenti vehemens cohortatio. 339
      • Nouitijs vt prodesse queat. 340. & seqq. vbi & posse pro illis peccata reseruari.
      • Professos sub cura Magistrorum versantium eâ quoad prædictum effectum minimè frui posse. 343. vbi de Oblatis.
      • Religiones non Mendicantes an gaudeant illa ad eumdem. Negatur, & de Militaribus affirmatur. 344
      • An pro non reseruatis vsus talis liceat. 346. & seqq.
      • Negatiua resolutio. 354
      • Pro Societate specialiter illam vrgere. 355
      • Bullæ vsum cum Prælatorum licentia licere, contra aliquos. Ibid.
      • Pro Societate vlterior probatio, cum vtili monitione. 356
      • Non prodesse Regularibus quoad casus papales, & pro opposito neque rationem, neque auctoritatem suffragari. 357

    • Bulla Compositionis.

      • Vt currat in Indijs pro qualibet quantitate. T. 5. 231
      • Specialis difficultas circa obligationem compositionis, & quando in aliam publicationem differri queat. 232 & 233
      • Non exhibitis Bullis quomodo siat ista compositio. 234 & 235. vbi de Commissarij facultate, & qualiter debeat de illius facto præsumi.
      • An pro minori quantitate fieri poßit in casu extraordinario. 236. & seqq.
      • Quomodo vti ea poßit in restitutione pro damnis Indorum. T. 6. 18. & 19

    • Bulla defunctorum.

      • Taxa eleëmosynæ pro illa & difficultas quædam circa illam. T. 5. 242
      • Alia circa nomen Hispanorum. Ibid. & seqq.
      • Pro Catechumenis an sumi queat. 242. vbi quid pro exteris, qui eam viuentes sumere non possent.
      • De mixtim progenitis difficultas. 244. & seqq. vbi notanda doctrina specialis.
      • De habente vnam tantùm quartam partem specialis disquisitio. 247. & seqq.
      • Resolutio circa casum Bullæ. 251. vbi peculiaris quæstio de dimidiato fructu ex eleëmosyna dimidiata.
      • Alia item de duabus dimidiatis. 252
      • Ex seruitute quartaronis specialis obiectio, cui sit satis. 253

  • C

    • Canonicus.

      • IN oppositione ad Canonicatus juxta morem Indiarum, an necessariò præsentandus, qui plura tulit suffragia. T. 1. 89. & seqq.

    • Castitas.

      • In judicibus valde necessaria. T. 4. 5

    • Censura.

      • Qua digni donationi Pontificiæ IndiarũIndiarum infensi. T. 1. 18
      • Quomodo eorum assertio sapiat hæresim. 19
      • Quid sit hæresim sapere. Ibid. 20. & 21

    • Charitas.

      • Contra illam quando formaliter sit peccatum. T. 3. 70 & 71.
      • Non teneri quemquam gratis subuenire extremè laboranti, si habeat vnde compensare queat, etiam seruitute. T. 9. 201
      • Bonum spirituale vt debeat temporali præferri. 211

    • Christianus.

      • In Christianâ Reipublicâ quantum dedeceant improborum cohortes, qui penitus exterminandi. T. 3. 80

    • Christus.

      • Cur noluit hæreditatem diuidere inter fratres. T. 1. 21
      • Classium Indicarum annua expeditio.
      • De obligatione Regis ad illam. T. 1. Cap. 15

    • Clericus.

      • Quomodo poßit per alios negotiari. T. 3. 16. & T. 9 147. & 148.
      • Clericum non paratum in crimine prosequi, teneri à judice laico non posse. T. 4. 106. post sententiam aliorum, de quâ. 105
      • De fuga suspectum capi posse. 106. Et spoliari armis, quando potest capi. 107. Sed pœnæ pecuniariæ aliam esse rationem. Ibid
      • Non posse suo priuilegio renuntiare. 121
      • Inueniens thesaurum cui acquirat. T. 5. 62

    • Coca.

      • Quid & alia circa ipsam. T. 1. 138. & seqq.
      • Præbendarios illius culturam absurdiùs vrgere. 142
      • An licitè vendi poßit, cùm de frequenti abusu constet. 143. & seqq. Cùm vtili doctrina.
      • Arbores eius an colere Religiosi queant. T. 9. 140

    • Commendæ Indicæ Commendatarius.

      • Commendæ propria Conquisitorum præmia. T. 1. 57
      • Possunt dari alijs etiam in Hispaniâ. 58. & 60
      • Ex accidenti non licere, quando scilicet Regni neceßitates occurrunt. 59. Obiecta soluuntur. 61
      • De Regijs Commendis. T. 5. 186. & seqq.
      • An specierum valor debeat augeri. 187
      • De Commendatariorum obligationibus. T. 7. Ibi Index marginalis.

    • Commendatarij Mercatorum.

      • Si non registrent, an inde pœna commißi in Commendatarios. T. 5. 139
      • De illis ex professo. T. 9. 212. & seqq.

    • Communio.

      • Potest esse obligatio ad illam intra annum sub mortali, propter scandalum. T. 3. 4

    • Compensatio.

      • An liceat illi, cui officium à Rege venditum, & plus posteà offerenti datur. T. 5. 169

    • Compositio.

      • Facta per Bullam circa incerta, esse reddenda illa domino comparenti qui censeant. T. 5. 87
      • Vide Bulla Compositionis.

    • Concilium.

      • Concilij Limensis prohibitio circa negotiationem Ecclesiasticorum quomodo intelligenda. T. 9. 149. vbi & de qualibet alia Concilij prohibitione, pariter accipienda.
      • Religiosos non ligari generaliter, si exempti sint, legibus non Generalium Conciliorum. 150
      • De Concilij Prouincialis auctoritate supra singulos Episcopos. 158. & seqq.
      • Vide Archiepiscopus.

    • Concionator.

      • Vt debeant sapientibus & Proceribus loqui. T. 4. 16
      • Quorumdam excessus. 100
      • Inexcusabiles, quia eorum zelus non secundum scientiam. Ibid.
      • p. [352]
        Vbi & optima concionandi formula. Libertas dicendi exitiosa. 111. & 112. vbi præclara documenta. Quomodo se gerere in talibus Gubernatores debeant. 113. & 114. vbi memoranda exempla.

    • Confessarius.

      • Circa Pœnitentem dubium de aliquo qualiter se geret, si in declaratione periculum timeatur. T. 1. 122. & 123
      • Si bona sit fides, quòd item. 124. & 155
      • Proregis, qualis. T. 3. 5

    • Confessio.

      • Annua, moraliter loquendo, non sufficit ad vitanda mortalia, & per accidens potest esse obligatio frequentioris. T. 3. 4

    • Confirmatio.

      • Quam habeat vim. T. 3. 95
      • De obligatione petendi confirmationem officij, & quædam circa terminum in lege præfixum. T. 5. 183 & seqq.

    • Conquisitores.

      • Sunt Benemeriti, quibus præmia debentur ex gratitudine. T. 1. 47
      • Et etiam exjustitia. 48
      • Commutatiua. 49
      • An ex distributiua, cuius formalis ratio exponitur. 50
      • Pactâ mercede solutâ, non est vlterior ex justitia obligatio, etsi minùs proportionata posteà appareat. 51 & etiamsi merces pacta non sit. 52
      • Non est illa iuxta rem partam, sed iuxta laboris qualitatem pensanda. 54
      • Ex quâ iustitiâ sit obligatio. 55
      • Erga filios, & posteros alios remuneratio continenda. 56
      • Præferendi in Beneficiorum collatione. 62. & 63
      • Etiam in Curatis. Ibid. & 65
      • Secus si fiat, peccari mortaliter. 65. & seqq.
      • Non præferendo Benemeritos quomodo contra justitiam peccetur in officiorum venditione. T. 5. 171. & 172

    • Conseruator.

      • De Conseruatoribus vt debeant ab Audientijs recognosci, & quid circa illos valeant disponere. T. 4. 56. & seqq. Vbi Index.
      • Priuilegia Religionum, & speciale Societatis, pro ijs, quæ judicialem indaginem requirunt. 60

    • Consilium.

      • Obligatio restitutionis ex illo, quando ab ignorante tributum. T. 2. 4

    • Consiliarij.

      • Vide v. Auditores Regiarum Audientiarum, & sequenti.

    • ConciliumConsilium Regiarum Indiarum.

      • Consiliarij illius quantum Regiam conscientiam, & suos pariter erga Reges sibi beneficos, exonerare debeant. T. 2. 1
      • Bono debent communi consulere, & nullum esse Indiadiarum bono communius. Ibid.
      • Sub mortali tenentur Indicarum rerum notitiam accurrare. 2. & seqq.
      • Quàm grauia damna ex defectu sapientium Consiliariorum. 5
      • Quinam ad tale munus idones. 7. & 8
      • Sub mortali tenentur ad negotium fidei solerter promouendum. 9
      • Et idoneos Ministros pro illo mittere: neque inde ærarium exhauriendum. 10
      • Negotia spiritualia sub mortali etiam præferenda. 12
      • Eidem tenentur Regi proponere digniores. 14. & seqq.
      • Quidquid de diuersitate opinionum sit circa Regum obligationem. Ibid
      • Id procedere quando certa habetur de dignitate notitia, qualis non frequens pro Indicis. 17
      • Ad Ecclesiastica maximè proponendos digniores. 22
      • Periculum deceptionis vitandum. 23
      • Ad Episcopatus non admittendos prætensores, quia indigni juxta sacros Canones. 24. & 25
      • Religiosi præsertim repellendi. 27
      • Quæ incommoda in prouisione Episcoporum vitare debeant. 31. & seqq.
      • Vide Indicem marginalem.
      • Opportunum arbitrium circa confirmationem, & consecrationem, 40. 41. & 42
      • Quid pro Hispaniâ. 43
      • Decimalium caussarum cognitionem an assumere poßit. 44. & seqq. Ibi Index.
      • Ratio fundamentalis pro parte negatiua. 65
      • Circa recursum in Ecclesiasticis per viam violentiæ. 68 & seqq. Ibi Index.
      • Debere Indicis Cancellarijs moderationem inculcare, &c. 81
      • Recursum in Indijs esse tolerabiliorem. 82
      • Religiosis vt liceat. 83. & seqq
      • Illius remedium adhiberi posse, sicut & appellationis, sed non à Religiosis. 90
      • Pontificias Bullas an retinere poßit. 91. & seqq. Ibi Index.
      • Quomodo eos obligant Regiæ Ordinationes. 96. & seqq.
      • Qualis obligatio in Consilij Præside circa curam obseruationis earum. 100. & seqq.
      • Suis legibus quomodo teneantur. 103. & seqq.
      • Turbationum auctores, si Ecclesiastici sint, an poßint à regno expellere. 109. & seqq.
      • Quid circa Episcopos. 123. & seqq.
      • De stylo comminatorio circa Ecclesiasticos. Et an illis liceat. 127. & seqq.

    • Consuetudo.

      • Stat illa, etiamsi abrogatio sit, non tamen expressa. T. 5. 151
      • Non probatur ex dicto vnius Doctoris. 152
      • Quæ rationabilis. 227. 228. vbi specialiter de jeiunio.
      • Leges Pontificias non abrogare consuetudines. 229

    • Consulatus Mercatorum.

      • De illo. T. 9. Cap. 1. & 2. Ibi Index. Et notanda nonnulla.

    • Contractus.

      • De contractu circa argentum viuum inter Regem & Minerarios. T. 5. 80. & seqq.
      • Contractum conditionem inclusam habere, si alter illi stet. 82
      • Cum Rege periculosum. Ibid.
      • In contractu quando peti poßit restitutio in integrum. 168
      • Attendenda in illo maior pecuniæ æstimatio secundùm diuersa loca. 169
      • In contractibus sub intellecta clausula, Rebus sic stantibus. 195
      • Qui bonæ fidei, judicis patiuntur arbitrium. Ibid.
      • Metu factus, nullus, aut rescindendus. T. 7. 22
      • De contractu pinnarum argentearum. T. 9. Cap. 3
      • Anticipata solutione vt emi poßit. 12. 13. & 17
      • De contractu Barrarum. Cap. 4
      • De contractu argenti viui. Cap. 5
      • Contractus vtiles Reipublicæ non debent facilè reprobari. 47
      • Contractui non stans sine graui culpa, non tenetur ad |
        p. [353]
        compensationem. 61
      • Cùm obligatio superadditur contractui, pretium etiam adiiciendum. Ibid.
      • De contractu circa Indos pro Mineris aßignatos. Cap. 6
      • De contractu circa frusta argenti ab Indis subrepta. Cap. 7.
      • Contractui Societatis quomodo contraria sit assecuratio capitalis, vbi de contractu triplici, in dante ad damnum. 109
      • De contractibus Ecclesiasticorum in Indijs. 140. & seqq.
      • De contractu Æthiopicorum mancipiorum. 180. & seqq. Ibi Index.
      • De contractu hydromelici potus. 206. & seqq.
      • De contractu Commendatariorum cum Mercatoribus. 212. & seqq.
      • In contractu delinquens vt teneatur de fortuitis. 213
      • Contractus non semper nullus ob ignorantiam. T. 10. 29

    • Conuersio.

      • Noui orbis quanti facienda. T. 1. 18

    • Culpa.

      • Regula ad eognoscendam illam in ordine ad restitutionem. T. 5. 1. & 5
      • Quæ non sufficiat in Commendatario. T. 9. 218
      • Vide Depositarius.

  • D

    • Damnum.

      • DE damno emergenti. T. 9. Cap. 11. vbi notatu digna.
      • De damnis à Prætoribus Indis illatis, & quæ inde obligationes. T. 6. 17. & seq. & T. 7. 9.
      • Vide Resolutio, & alibi.

    • Debitor.

      • Inculpabiliter morus non tenetur ad compensationẽcompensationem. T. 9. 61. Licèt opposita sententia sic cōmuniscommunis. 65. & 66

    • Decimæ.

      • Decimales caussas ad iudices tantum Ecclesiasticos pertinere. T. 2. 44. 56. & seqq.
      • An aliquando ad Consilium Regium Indiarum. 45. & seqq.
      • Duorum NouenorũNouenorum leuatio vnde iustificetur. 50. & seqq.
      • Et cognitio iudicialis eorum. 66
      • Etiam cùm in feudum aut Emphitheusim dantur, ad forum sacrum pertinere. 57
      • Circa ius decimandi id certum. Ibid. & 58. Quid de aliquorum praxi, & quod Theologorum potiùs standum sententiæ. Ibi. Cautè legendos Auctores quosdam. 59. Gregorius Lopez defensus. 60. & 61. Quæstionem non solius esse facti. 62. & 63.
      • Validum argumentum ex redonatione. 64
      • Indiarum Audientiæ an præfatam habere poßint cognitionem. T. 4. 18. & seqq.
      • Apartiarijs & Censuarijs Religiosorum Colonis non deberi. 18
      • Deberi ex auro & argento. T. 5. 46
      • Vbi quod ex Iure Canonico colligatur. In conscientia deberi. 47
      • Iuxta Cæsareum duplicem deberi decimam, quintatione temperatum. 48
      • Ex margaritis etiam & gemmis. 75

    • Declaratio.

      • Pontificia quam vim habeat. T. 1. 1

    • Dœmon.

      • De illius arte inuento thesauro T. 5. 67. & seqq.

    • Depositarius.

      • Ex quâ culpâ teneatur. T. 4. 196. & T. 8. 33. & seqq. vbi de obligationibus Depositarij generalis.

    • DEVS.

      • Etiam distantißima videt, tangit, & regit, & ideò Rex magnus. T. 1. 80. & 81
      • Ad supplicium venit inuitus. T. 4. 189
      • Quod vna via ab eius voluntate recedit, per aliam relabitur. T. 9. 54
      • Vindex formidabilis contra non attendentes vultum eius, sed humanos respectus. T. 11. 4
      • Beneficentißimus Protector. 5

    • Dominium.

      • Indiarum. Vide Donatio, & Indiæ.
      • Quod iurisdictionis quid dicat. T. 1. 128
      • Dominij translationem non impediri ex eo quòd lex dicat. Non possit. T. 3. 24. & 25
      • Locus sacer sub dominio an sit. T. 5. 61
      • Quomodo apud rei inuentorem, & priorem dominum stare queat. 94
      • Fluminis vt esse queat. 164

    • Donatio.

      • Indiarum à Pontifice. Vide Alexander VI. & Indiæ.
      • Qualis Regibus Portugalliæ facta. T. 1. 3
      • Certum donationis fundamentum ex potestate Ecclesiæ circa fidei propagationem. 13. & seqq.
      • Donatio decimarum. T. 2. 45
      • Non impletâ conditione rem in statu priori mansisse. 46 Fuisse totalem. 48
      • Successoribus præiudicasse nec tamen censendum patrimonij detrimentum, exemplo Constantinianæ. Ibid
      • Quæ fit judicibus regulariter non esse gratuitāgratuitam. T. 3. 27
      • Religiosi quas facere queant. 33. & seqq.
      • Præsumptam Prælati sufficere voluntatem. 144
      • Ex caussa non subsistente vim non habere. T. 4. 124

    • Dubium.

      • Excludit bonam fidem. T. 8. 38
      • In eo vt faueat posseßio, & fauorabilis interpretatio pro quo facienda. T. 9. 217

  • E

    • Ebrietas.

      • INdis & Neophytis alijs valde perniciosa. T. 9. 206

    • Ecclesia.

      • In illius actis fraudem non esse. T. 1. 9
      • Potestas in illâ ad propagationem fidei, vnde donatio Indiarum. 13. & seqq.
      • Diu vacantium damna in Indijs. T. 2. 32
      • Ex facili translatione, pro quâ neceßitas aut vtilitas requisita. 34
      • Nec quamlibet sufficere. 35. & 37
      • Vrgens pro eo ratio ex non admissa, vt accidere potest, promotione. 38
      • Ecclesijs Indiarum redonatum decimarum ius à Regibus Catholicis. 47
      • Sine illorum licentia non posse Ecclesias in Indijs extrui. T. 3. 154
      • Quomodo immunitati Ecclesiasticæ non contrariũcontrarium. Ibid
      • Non procedere tantum de Cathedralibus. 155
      • Quæ permitti queant. Ibid
      • Vacantium fructus in earum debent vtilitatem expendi, etiamsi successoribus reseruentur. T. 5. 111. & 112
      • Pro Indijs specialis dispositio. 113
      • Quomodo justificari queat, cùm ad Ecclesiasticam spectet potestatem. Ibid

    • p. [354]
      Ecclesiastici.

      • Legibus ciuilibus vt teneantur. T. 5. 208. & 210
      • Vide Clericus, Contractus, Immunitas.

    • Electio.

      • Vide Beneficium Ecclesiasticum, Consilium Indiarum, Episcopus, Prorex, Senatores Vrbani.

    • Epikeia.

      • Quomodo legem corrigat, & alia de ipsa T. 5. 238

    • Episcopus.

      • Dignitatem eorum ambientes eo ipso repellendi T. 2. 24. & 25
      • Locus Apostoli, Qui Episcopatum desiderat, &c. quomodo intelligendus. 26
      • Venalitas circa ista pestis penitus abolenda. 27
      • Simonia palliata disiecta eleganti moderni Auctoris discursu. Ibidem.
      • Qualis Episcopus eligendus. 29
      • Dilatio consecrationis quàm perniciosa in Indijs. 39
      • Nec sufficienter illis prouisum. Ibid.
      • Consecratio & confirmatio ad quos olim pertineret. 41
      • Episcopalis iniuria quanta ob sublimem dignitatem, quæ illustratur. 123
      • Vocari à Regibus posse iuxta sacros Canones, vnde argumentum pro expulsione. 125
      • Quomodo absentiæ damna compensentur. 126
      • Possunt habere quot voluerit satellites, & familiam armatam. T. 4. 312
      • Tenentur Ecclesiasticam defendere libertatem. 98
      • Nomen Episcopi quid significet. Ibid.
      • Possunt habere Fiscum, & pœnas pecuniarias imponere suæ Cameræ applicandas. T. 5. 151
      • Non tenentur stare locutioni Antecessorum proprio nomine factæ. T. 11. 17
      • Contra obedientiam illis debitam non præscribi, nec consuetudinem valere contra neruum Ecclesiasticæ disciplinæ. Neque taciturnitatem Antecessoris præiudicare successori, aut præscribi ratione illius posse sine titulo. Ibidem.
      • Non suspendi illius sententiam per appellationem, quando agit sua iura defendens. Ibidem.
      • Vide v. Concilium, & v. Archiepiscopus & v. Beneficium.

    • Excommunicatio.

      • Quomodo sit medicinalis. T. 3. 150. & 151
      • Supponit peccatum mortale, & nequit contra operantem iuxta opinionem probabilem fulminari. T. 4. 21
      • Pro manifesta tantùm, & rationabili caussa fulminanda. T. 5. 121
      • De excommunicatione contra Parochos Indorum contractantes. T. 9. 151
      • Sublata illa. 157

    • Exemplum.

      • Per exempla iudicandi stylus in Proregibus generaliter non probatur, maximè in rebus Ecclesiasticis. T. 3. 92
      • Et generaliter per exempla, inferiorum præsertim tribunalium non iudicandum. T. 4. 22. & 23
      • Non arctant regulam. T. 5. 247
      • Circa morum exempla vide Auditores, Consiliarij, Consilium Regium, Filius, Parochus, Prorex, Religiosus, Regularis, & alia.

    • Experientia.

      • Quæ circa malum, non est necessaria, sed periculum sufficit subuersionis. T. 1. 14
      • Quomodo sit Corona. 40
      • In Beneficiorum prouisione experti præferendi. Ibidem

  • F

    • Fabrica.

      • AD illas vt possint Indi compelli. T. 1. 149. & 150

    • Facultas.

      • Quid significet in Bulla Cruciatæ. T. 5. 281

    • Famulus.

      • Ex necessitate seruienti, & vltroneo debetur iustum stipendium, sed minùs, quàm inuitato. T. 8. 31

    • Festum.

      • Qui actus iudiciales in eo non liceant, & quid pro Indijs. T. 4. 203
      • Posse pro illis à Tabellionibus laborari. 209

    • Feudum.

      • Vide Decimæ.

    • Fideiussor.

      • Quo vsque obligetur, cùm crimen est multorum.

    • Fidelis Executor.

      • Eius obligationes. T. 8. 30. & seqq.
      • Fides, Fidelis.
      • Fidelis infideli vt seruire possit. T. 1. 15
      • Fidei obstaculum in Indijs labor in Mineris coactus. 117
      • De bona fide circa possessionem doctrina vtilis. T. 9. 184. & 189
      • De emente ab eo, qui post bonam fidem dubitauit. 192

    • Filius.

      • Filij parentum exempla sequuntur, quod pro Spiritualibus. T. 1. 36
      • Illos ita educare, vt parentes non agnoscant, inhumanum videri. T. 4. 139. Vbi quod ab ortu ipso mutua cum risu debet esse cognitio. Exponens filium nequit eum repellere, nisi cum certa limitatione. 140
      • Suspensum pro tota vita tenere, graue videri peccatum. 141
      • Non ita per tempus aliquod. 142
      • Bona aduentitia posse à patre ad longum tempus alienari. Ibidem. Vbi casus specialis disquisitio.

    • Fiscalis, Fiscus.

      • Fiscalium obligationes, & qualiter circa illas peccare contingat. T. 4. 163. & seqq. Ibi Index.

    • Fodinæ metallicæ.

      • Vide Minæ, & Mineræ.

    • Forma.

      • Non seruata actus corruit. T. 5. 114. & seqq.

  • G

    • Gabella.

      • GEnerale esse nomen impositionum tribunalium. T. 3. 98
      • Regibus, & Principibus supremis, & non soli Regi Romanorum ad eas imponendas est potestas. 99
      • Pedagium quid. Ibidem.
      • Quid Guidagium. 100
      • Moderandas illas rebus non eodem modo se habentibus. T. 5. 36
      • Continuas querelas excessum earum indicare. Ibid.
      • Antiquam consuetudinem non sufficere. Ibid.
      • Illas, de quarum iustitia dubitatur, aut nouas, vel de nouo auctas, non obligare in conscientia, quorumdam sententia. 133
      • Pro ædificijs Regijs exactionem aliquam constitui posse. 191
      • p. [355]
        Collectas, quæ à Rebus publicis fieri possunt, non venire nomine gabellarum. 192

    • Gratia.

      • Illius simplex conceßio ad præterita non extenditur. T. 4. 99.
      • Quid eo nomine designetur in Bulla Cruciatæ. T. 5. 280. & 307
      • Quædam specialis pro Concionatoribus. 308

    • Gratitudo.

      • Quomodo plus reddere ad eam spectet, & ad Religiosos poßit applicari. T. 3. 37

    • Gubernator.

      • Pro Indijs non ideò aptus, quia bonus miles, Et damna ex contraria praxi. T. 1. 85
      • Positiua notitia idoneitatis requisita: quod generale in officijs. 86
      • Aliquando sub mortali tenetur veniales vitare in Republica defectus. T. 2. 101
      • Vt debeant improbos exturbare T. 3. 80. & 81
      • Vt dici diuini queant. T. 4. 101
      • Impediti tenentur constituere substitutum T. 8. 39

  • H

    • Hæresis, hæreticus.

      • QVantùm hæreticis Reges Catholici circa Indias debeant obsistere, quorum declarata malitia. T. 1. 24
      • Pacta cum illis non ineunda. 25
      • Vt liceant. 26

    • Hispania.

      • Illius imperij magnitudinem obseruantia Sedis Apostolicæ, & eiusdem crescere subiectione. T. 2. 81

    • Hospitale.

      • De Hospitalibus Indorum. T. 11. Cap. 3. Vbi an Capellani appellare de mandato Episcopi poßint in rebus ad ministerium eorum spectantibus. 16. & 17

    • Humilitas.

      • Illius fastigium, & quòd virtus Christiana est. T. 4. 6

  • I

    • Ianaconæ.

      • QVinam illi apud Peruuianos, & de eorum seruitio non spontaneo. T. 1. 153. & seqq.

    • Ianitores.

      • Audientiarum Ianitorum obligationes. T. 4. 211. & seqq.

    • Idololatria.

      • Victoriarum obstaculum non penitus in Indijs extirpata. T. 1. 118

    • Ieiunium.

      • Sexagenarij an poßint carnes comedere in diebus ieiunij. T. 5. 259. & seqq.
      • Non quamlibet debilitatem à ieiunio excusare. 261
      • Quæ caussa sufficiens ad dispensationem. Vbi pro Indijs aliquid. 262
      • De Medici consultatione. Ibidem.
      • Sexagenarios à lege ieiunij exemptos quoad vnicam comestionem. 264. Vbi quòd sufficiat sexagesimum inchoatum esse ad priuilegium Bullæ, quod est distinctum. Vide. Bulla Cruciatæ.

    • Ignorantia.

      • Quæ sufficiat ad præscriptionem. T. 5. 202. & 203
      • Ignorantiam non semper reddere contractum. T. 10. 29

    • Immunitas Ecclesiastica.

      • Circa Gabellas. T. 3. 108. & seqq.
      • Ibi Index.
      • Regula ad dignoscendam læsionem libertatis. 109
      • Aliud eiusdem argumentum. 110. & T. 5. 142
      • Quorumdam sententia circa augmentum pretij non remanentis apud Ecclesiasticos, vt queat sustineri. Et quid circa casum specialem. T. 3. 111. & 112
      • De Gabellæ impositione cum obligatione restitutionis in fine anni. 113. & seqq. vbi notatu digna aliqua. Obligationem esse restitutionis quando contra immunitatem peccatur, vti certum statuitur. 117
      • P. Thomam Sancium oppositum non docuisse, ostenditur contra Cardinalem Lugo. 118
      • Ex calce & lateribus Alcaualam non deberi ab Ecclesiasticis. 119
      • Ad contributiones aliquas teneri, & quæ illæ. 120. & 122
      • Si non contribuant, ad restitutionem teneri. 121
      • Recursus ad Sedem Apostolicam quando necessarius. 122. & seqq. vbi varietas sententiarum.
      • Adeundum saltem Episcopum. 125
      • Non compellendos à laica potestate. 126
      • Quod si Episcopi renuant. 127
      • Pro neceßitate recursus ad Pontificem instatur. 128. & seqq.
      • Ciues non debere iuxta cuiusque contribuere facultates 131
      • Si Propria non sufficiant, non ideò grauandos Ecclesiasticos. 132
      • Facultates laicorum vt debeant æstimari contra Recentiorem. 133
      • Lex Hispaniæ explicata. 134
      • In Indijs quomodo poßit esse recursus. 135
      • Regem, cùm aliquid ab Ecclesiasticis exigit, non esse temerè condemnandum, quia opinione vtitur probabili. Ibidem.
      • Animaduersio notanda circa Pontificum dispositiones non tollentium probabilitatem opinionum 136
      • Cleri nomine qui veniant. 137. & seqq.
      • Religiosos non venire, quia ad exactiones non tenentur, vbi Priuilegium Societatis. 140
      • Quid quatenus fauorabile. 141
      • Contra immunitatem non valere consuetudinem. T. 4. 52
      • Statutum circa merces vetitas vt sit contra libertatem. T. 5. 142
      • Leges ciuiles vt obligent Ecclesiasticos. 136. & 142
      • An poßit prohiberi iudicibus Ecclesiasticis, ne pœnas pecuniarias imponant Cameræ applicandas. 148. & 149
      • Quid de applicandis alteri. 150. & seqq.
      • De lege prohibente ne terræ per compositionem habitæ Ecclesijs vendantur. 162
      • Non esse contra illam officium vendi à Rege sub conditione non transferendi illud in Ecclesiam, Religiosos, &c. 181
      • Pragmatica de Papyro signata, & si Gabella non sit, non posse ad Ecclesiam extendi. 208. & seqq.
      • Informatio contra Parochum quomodo fieri possit à Commendatario. T. 7. 14
      • Clericus negotiator quando fori priuilegium amittat. T. 9. n. 9. Vbi de Consulatu quid dicendum.

    • Indi.

      • Indi in seruitutem redigi non possunt, & quando id liceat, vide v. Seruitus.
      • p. [356]
        Mineris effodiendis an queant addici. T. 1. 109. & seqq.
      • Monti Huancabelicensi sacrificant. 116
      • Labor prædictus magnum obstaculum stabiliendæ fidei. 117
      • Ad labores aliquos possunt compelli. 128
      • De Agricultura. 129
      • De pastoritia cura. 139
      • De hospitijs viarum. 131
      • Ad portanda onera vt cogi queant. 132
      • De pannorum officinis. 133. vbi notandum arbitrium.
      • De seruitio in priuatis domibus. 134
      • Quo possit pretio redimi. Vtilis quæstio. 135. & seqq.
      • Pro colenda Coca non posse distribui. 138. & seqq.
      • De constructione Ecclesiarum. 149
      • De ædificijs alijs. 150
      • De commercio litterarum. 152
      • De Ianaconarum seruitio. 153. & seqq.
      • In eorum fauorem licent in Festis actus iudiciales. T. 4. 203
      • Indus contra Indum an priuilegio aliquando gaudeat. 209
      • Indos in Curia morosè detinentes quantorum sint caussæ malorum, & quàm hoc illis formidandum. 210
      • Indis vt teneantur Aduocati patrocinari gratis, si pauperes sint. 218
      • Indi quomodo ab aliquibus vt panis deuorentur, & eorum supplicium T. 5. 22
      • Ab Alcauala exempti. 122
      • Vt illis debeant agri distribui 158. & 159
      • Ad vindemias non conducendi, neque admittendi. 201
      • Benignè tractandi ab omnibus Ministris Ecclesiasticis & Regijs: & qualis pro eo obligatio. T. 7. 8
      • Quantum id eorum mereatur Indoles. Ibidem. Ex Limensis Concilio, nihil Commendatarijs præter tributum debere, & gaudere iure plenissimæ libertatis. 17
      • De contractu circa Indos in Mineris laborantes. T. 9. Cap. 6
      • Sunt Christi hereditas postulata ab ipso. T. 11. 4

    • Indiæ.

      • Earum non solùm conquista, sed dominatus Regibus Catholicis à Pontifice attributus T. 1. 2. & seqq.
      • Sine eo ius nullum in ipsis. Ibidem. Aliæ præter celebrem Alexandri. 6
      • Pontificium concessiones. 5
      • Certum donationis fundamentum ex potestate Ecclesiæ erga propagationem fidei. 13. & seqq.
      • Quanta maturitate facta. 18
      • Formula possessionis illarum. 47

    • Indulgentia.

      • Quid sit, & peculiaris circa illud difficultas. T. 5. 275
      • Religiosis concessa visitantibus suas Ecclesias proposita & explicata. 295. & seqq. cum notatu digna doctrina. Et an sit plenaria.
      • Indulgentiæ non habentes caussam proportionatam sunt inualidæ. 298
      • Probabiles opiniones nihil circa lucrandas Indulgentias iuuare. 299
      • An Indulgentia visitationis toties quoties obtineri possit. 300
      • Operi pro Indulgentia improportionata aliquis fructus respondet, & eo multiplicato potest esse proportio. 301
      • Quid nomine Ecclesiæ intelligatur. Vbi de Oratorijs notanda doctrina. 302. & 303
      • Amplior Indulgentia visitationis Ordini Diui Iacobi concessa. Ibidem.
      • Circa modum visitationis, & preces fundendas, scitu digna. 304. & 305
      • Quid pro infirmis. 306

    • Infidelis.

      • Vide, Bellum.

    • Informationes.

      • Ex Indijs missæ parùm sæpè veridicæ. T. 2. 17

    • Iniuria.

      • In verbis stare possunt, & pro eis eligi conseruator. T. 4. 64. & seqq.
      • Vide, Conseruator.

    • Inquisitores.

      • Vt debeant confiscata bona Regio Fisco tradere. Et pro Indijs quid speciale. T. 5. 154. & seqq.
      • Receptoris S. Tribunalis obligationes. 157

    • Instructiones.

      • Possunt in conscientia obligare, quia sunt leges, & grauiter ex materiæ grauitate. T. 3. 85

    • Iudex, & Actus iudiciales.

      • Contra probabilem, & receptam sententiam iudicans vim facere videtur. T. 2. 90.
      • A quibus sine scrupulo munera poßint accipere. T. 3. 31
      • Quando iudex creari poßit, qui alterius officij rationem in Syndicatu non reddidit. 97
      • Zelum in illis mansuetudine temperandum, & cum tremore ad sententiam ven endumveniendum. T. 4. 161
      • Extra iudiciali notitia vt poßit vti iudex, & ex ea pœnam imponere. 188
      • Circa mortuos mitiùs agendum. 190
      • Pro quo non debitis ex officio aliquid accipi posse; & non esse contra iuramentum. 196
      • Quot sint actus iudiciales, qui in Festo non licent. 203
      • Circa pœnam commißi non posse iudicem arbitrium habere, & ad restitutionem ex violatione teneri. T. 5. 140
      • Inquisitio contra non laborantem infamia eur non liceat. T. 7. 13
      • Quando licita. Ibidem.
      • An iudex laicus poßit auctoritatem suam interponere in informatione quæ fit contra Ecclesiasticum ad informandum Prælatum. 14
      • Peccata iudicum specialem malitiam habent. T. 8. 13. & 15
      • Iuxta opinionem minùs probabilem vt iudicare queant. T. 9. 7
      • Eam aliquando præferendam. 8
      • Contra iura Regia etiam iudicari aliquando posse. 10. vbi de Consulatu.

    • Iuramentum.

      • Quod circa legum obseruantiam fit, non plus obligat extensiuè, & quomodo interpretandum. T. 4. 9
      • Ad statuta vsu non recepta non extenditur. Ibidem. & T. 6. 4. vbi de iuramento Prætorum Indicorum: sicut in priori de iuramento Medicorum. De secreto seruando vt obliget. T. 4. 146. vbi quòd de re leui non obliget sub mortali.
      • Vt queat in Syndicatu sine peccato iurari ratione damni, quod timetur, non respondendo ad mentem interrogantis. 271. & 272
      • Obligatio restitutionis quando ex iuramento contingat. 273. & seqq. vbi quòd strictè interpretandum, vt minùs obliget.
      • Quæ notitia in iurante requiratur, & de differentia assertorij simplicis & iudicialis iuramenti. 180. & seqq.
      • p. [357]
        Quando iurari possit celando veritatem. 79. vbi de herede confidentiario &c. Quando possit cadere supra fictam promissionem. T. 6. 5
      • De iuramento Prætorum Indicorum Ibidem. n. 1. & seqq. vbi peculiaria quædam.
      • De iuramento Commendatariorum. T. 7. 2. & seqq.
      • De iuramento Senatorum Vrbicorum. T. 8. 12
      • De iuramento Alcaldiorum circa custodiam Ciuitatis noctu peragendum. 22
      • De iuramento Tabellionum, Capituli Vrbani. 42

    • Ius Patronatus.

      • Propter illud an possit portio decimalis attribui T. 2. 50
      • An Regibus Catholicis propter Indicarum Ecclesiarum fundationem, & protectionem. 51. & 52

    • Iustitia.

      • Commutatiua & distributiua vt differant. T. 1. 50
      • Quàm insita mortalium animis. T. 3. 63
      • Distributiuæ proprius conceptus explicatus. 66. & 67. vbi & notanda doctrina circa restitutionem.
      • Iustitia legalis vt explicanda. 69
      • In venditione officiorum, in qua præferendi benemeriti, contra quam iustitiam peccari contingat, & de obligatione restitutionis. T. 5. 171. & 172

  • L

    • Labor.

      • Vide. Indi.

    • Lex.

      • Vt cesset cessante illius fine. T. 1. 27
      • Grauitas obligationis vnde sumenda in illis. T. 2. 3. 96. & 97
      • A legislatoris voluntate obligationem pendere. 97
      • Quando de ea non constat, vnde colligenda. 98
      • Leges circa metalla an obligent in conscientia. 106
      • Pœnales non obligare. T. 5. 35. & 67
      • Quando non sunt iuxta tenorem verborum explicandæ, sed ampliandæ. T. 9. 38
      • Quando grauiter obliget. 52
      • Quando non. 53
      • Limitatio specialis. 70
      • Circa Legis interpretationem. T. 2. 119
      • Clausula præcedens in illis quando influat in sequentes. 120
      • Pœnalis strictè interpretanda & sine extensione ad non expressa. T. 3. 28. & T. 5. 10. & 162. vbi de lege pro Noua-Hispania.
      • Obediendum legibus sine earum examine, etiam cùm de illarum iustificatione dubitatur. T. 4. 54
      • Lex posterior quando non censeatur priorem abrogare, & ignorantia possit in legislatore præsumi. 73
      • Posteriorem valere statuitur. 74
      • Pœnalem ante sententiam non obligare ad restitutionem. 75
      • Non cessare obligationem, etiamsi eius ratio videatur pro particulari cessare, si adsit periculum. T. 5. 15. & T. 7. 18.
      • Disponentes circa bonorum applicationem obligare T. 5. 44
      • Inuitis an possint imponi. 176. & 178
      • Lex vsu non recepta non obligat. 198. vbi de consensu legislatoris requisito.
      • Cessante caussa etiam non præcipua, cessare. 200

    • Licentia.

      • Quando tacita censeatur, & ideò culpabilis. T. 3. 20. & 21

    • Lingua.

      • Illius damna. T. 4. 65
      • Et iniuriæ. 66

    • Lis.

      • Earum protractatio vt grauiter conscientiam oneret Regiorum Auditorum. T. 4. 14

    • Lucrum.

      • Quod est industriæ posse habere Officiales Regios cum Regia pecunia negotiantes. T. 9. 14
      • Pro lucro cessante quando obligatio. T. 9. 46. & 51
      • De illo ex professo. Cap. 9. vbi notatu digna.
      • Lex pro eo potest benigne interpretari. T. 5. 239

    • Ludus.

      • An permittere illos Gubernatores possint, & alia circa illos. T. 8. 17. & seqq.

  • M

    • Magistratus.

      • Vide Gubernator, Prætor.

    • Malum.

      • Vide Experientia, Periculum.

    • Mancipium

      • Africana, & Æthiopica in Indias afferri prohibita, de qua obligatione. T. 5. 146. De contractu circa Æthiopica. T. 9. 180. & seqq.

    • Mandatum.

      • Ex mandatarij excessu non obligatur, qui mandatum dedit. T. 5. 139
      • Debet per æquipollens adimplere, cùm in specie nequit. T. 9. 214
      • Mandatarius emens minori pretio, nequit sibi reliquum applicare. 221
      • Contrarium esse probabile 222

    • Margaritæ.

      • Vide Decimæ.
      • Quod ex illis Regi emolumentum, & an in rigore debeatur. T. 5. 74. & seqq.

    • Maritus.

      • Quæ illi obligatio non deserendi vxorem, & an in Indias ea inuita transire, aut in eis manere possit. T. 4. 155. & seqq.

    • Matrimonium.

      • An illud contrahere Auditores Regij possint intra Prouinciam. T. 4. 129. & seqq.
      • Non posse absolutè prohiberi, & leges exheredantes ea de caussa, non obligare. 130
      • Concilij Tridentini excommunicatio contra impedientes. 131
      • Leges Hispaniæ quomodo contrariæ Iuri Canonico non sint. 133
      • Matrimonium in prædictis stare sine veniali peccato posse. 134
      • Idem de filijs, & quando esse mortale queat. 135
      • Matrimonij definitio, & quid ex illa circa cohabitationem. 155
      • Officialibus Regijs vt prohibitum. T. 5. 9. & seqq.

    • Mercator, Merces.

      • Mercator vnde dictus. T. 9. 37
      • Quæ dicuntur de ContrauendoContrauando, an pro sacris afferri queant, & lex circa illas vrgeat, aut non T. 5. 141 De quibus & T. 3. Cap. 3. & T. 4. Cap. 10
      • Ex Noua-Hispania in Peruuium quomodo afferri nequeant. T. 5. 154.
      • Vltroneæ quantùm vilescant. T. 9. 48
      • In illis contractantes, seu Mercatores, plus posse petere ratione officij. T. 8. 31
      • p. [358]
        Eorum quomodo frænanda cupiditas. T. 9. 83
      • Vide Pretium.

    • Merita.

      • Vide Conquisitores, vbi plura. Et Beneficium, Iustitia, Officia, Venditio.

    • Mestizi.

      • De illis circa priuilegia. T. 5. 244. & 11. seqq.

    • Metalla.

      • Vide Indi, Minæ, seu Mineræ, Quintum, & in speciali, Argentum, Argentum viuum, Aurum.

    • Miles.

      • Quando poßit stationem deserere, aut arcem tradere sine culpa. T. 5. 19
      • Vide Bulla S. Cruciatæ.

    • Minæ, seu Mineræ.

      • Quàm ingens in illis labor, & supra seruorum labores. T. 1. 109
      • An Indi ad illum compelli queant. Ibidem. & seqq.
      • Omnes Regio dominio adiudicatæ. T. 5. 32. vbi quod aliqui id generaliter fieri posse negent.
      • Ad consensum populi in Indijs non benè recurri, sed ad Pontificiam donationem. Ibidem.
      • Quomodo inuentoribus à Regibus traditæ. 33
      • Circa quod difficultas. 34
      • Esse domini agri, vel inuentoris in loco publico, aut alibi. 34. & 40. iuxta aliquorum sententias Thesauri nomine venire. 42
      • Nouæ quotidie deteguntur speciali Dei prouidentiâ erga Catholicum Regem. 49
      • Vide Quintum.

    • Minerarij.

      • De illis ex professo T. 10. Ibi Index.

    • Ministri Euangelici.

      • Meßis Indica vt illis indigeatur Europa missis. T. 1. 35
      • De eorum qualitatibus, in sequentibus.
      • Ministri talis officium. 40
      • Pro eorum missione notabile Catholicorum Regum rescriptum. 41
      • Exteros non excludendos, si præsertim vasalli Coronæ sint, ex quibus plures satis celebres recensentur. 42. & 43
      • Ex Nostratibus non suppetere necessarios. 44
      • Vasallos Pontificis non videri conuenienter arceri. 45
      • Sicut & alios Hispano nomini non infensos. Ibid.
      • De infensis secus, & quare. 46
      • Egregia sententia pro eo Orientalis Prouinciæ Societatis.

    • Moneta.

      • Barræ argenteæ an sint moneta. T. 9. 28. & 36
      • In quo monetæ genere possit fieri solutio. 29. & futuram valori eiusdem. Ibidem.
      • Quid cùm lege obligatur quis ad acceptionem vilioris. 31. Vide Pecunia.

    • Monopolium.

      • Esse peccatum graue contra charitatem. T. 1. 157
      • De Monopolio Niuis. T 5. 189. & seqq. vbi quando à Principe concedi ipsos.

    • Munera.

      • Vt accipere iudices possint. T. 3. 22. & seqq.
      • Vbi de Proregibus, Præsidibus, Auditoribus, & alijs. Ibi Index.
      • Quæ materiæ paruitas non inducat peccatum mortale. 23.
      • Prohibitio pro Rationalibus maioris Tribunalis, cum limitatione. T. 5. 3.
      • Officiales minorum Tribunalium quid circa idem. 12. & 13.

    • Mutuum.

      • Notanda ratio cur pro illo nihil accipi queat. T. 9. 45. & 105.
      • Posse ratione lucri cessantis. 105. & seqq.
      • An possit repeti, & pro obligatione non repetendi aliquid exigi. 128. & seqq.

  • N

    • Nauis.

      • DE naui naufragium passa, & bonis in ea contentis, ad quem spectent, & quæ Regis obligatio circa illam. T. 5. 108. & 109. vbi alia circa ipsum pro vasallorum bonis defendendis.

    • Negotia, Negotiatio.

      • Quæ negotia dedeceant Ecclesiasticos. T. 1. 22
      • Negotiatio quid. T. 9. 33. & seqq.
      • Quomodo contra statum Ecclesiasticum. 44
      • Vide Contractus, Parochus.

    • Notorium.

      • De notoria idoneitate eligendorum ad gubernationem Indicam, quæ & generalis pro Officijs. T. 1. 77. 85. & T. 2. 4

  • O

    • Obedientia..

      • COntra debitam Episcopo non præscribi T. 11. 17

    • Obligatio.

      • Iuxta intentionem se obligare volentis explicanda. Et vnde intentio dignoscenda. T. 5. 30

    • Officiales Regij.

      • De Rationalibus maioris Tribunalis calculationum. T. 5. 1. & seqq. Ibi Index.
      • Contractare non posse. 16
      • De Officialibus minorum Tribunalium. 12. & seqq. Ibi Index.
      • Negotiari an possint cum Regia pecunia. 14. & seqq.
      • Obligatio restitutionis ex iniquo solutionis modo respectu militum. &c. 17
      • Vt debeant Proregi exactionem pecuniariam imperanti obsequi. 18. & 19
      • Vbi ex qua culpa teneantur. Sterilitatis tempore quid facturi. 20
      • Quorumdam circa vitiatam pecuniam exitialis industria. 21
      • Horrendum illorum supplicium. 22
      • Pro Officialibus assistentibus in portubus ad curam vectigalium, in quo aliqui nimiùm liberales 23
      • Contra eos quid vrgeat. Ibidem. & 24
      • Vnde eorum praxis iustificari queat. 25
      • De Prouisore, vulgò Proueedor. 26. & seqq.
      • Differentes solutionem vt peccent cum onere restitutionis. 28
      • Quomodo vnus pro aliorum delicto in conscientiæ foro teneatur. 29. & seqq.
      • Circa Quintationem qualiter teneantur. 49
      • Circa duos Nouenos ex decimis, quæ obligationes, & fundamentum ad eorum exactionem. 110
      • Quæ item circa vestigalvectigal maritimum, vulgo Almoxarifazgo. 123. & seqq.
      • Notanda præsertim doctrina. 126
      • Quomodo in subsidium tantùm obligati ad restitutionem, dum alij non soluunt. 132
      • Circa non afferentes confirmationem officiorum vt se gerere debeant. 185

    • p. [359]
      Officium.

      • Quolibet officio præditus tenetur sub mortali sufficientem pro illo habere notitiam. T. 1. 77. & T. 2. 4
      • Honoraria vt vendi poßint. T. 1. 161. & seqq. Sed notanda doctrina, vt vendi nequeat actio voluntariæ prælationis, cùm vni potiùs quàm alteri datur. T. 3. 46
      • De illis etiam variæ quæstiones. T. 5. 167. & seqq.
      • De officio Fundatoris, & Ensayatoris. 53
      • Officia Benemeritis dare iussus à Rege, non solùm contra distributiuam, sed etiam contra commutatiuam delinquit secus faciens. 170
      • Onus restitutionis probabiliter negatur, circa leges renuntiationis. 173. & seqq.
      • Officium transferibile an vendi queat. T. 8. 2
      • De obligatione eligendi digniorem ad sæcularia officia. 12

    • Opinio.

      • Generalis, & ab antiquo deriuata ac practicata, pro veritate habetur. T. 4. 20
      • A communi posse recedi, quando contraria est fauorabilis, & ad pietatem inclinans. Ibidem.
      • Vnum Doctorem ad auctoritatem opinionis sufficere. & T. 5. 43.
      • Quomodo iurisdictio à Pontifice, & Rege, cùm probabiliter agitur, conferatur. T. 9. 8
      • Vide Index.

    • Oratio.

      • Vide Bulla Cruciatæ.

    • Oratorium.

      • An nomine Ecclesiæ veniat ad lucrandas Indulgentias. T. 5. 302. & 303.
      • Approbatio Ordinarij requiritur, & eâ stante potest à Religiosis Societatis in eo Eucharistia ministrari. 321

    • Ordinationes.

      • Quomodo Regiæ obligent. T. 2. 96. & seqq. Vbi de Regijs Consiliarijs.

  • P

    • Papa.

      • HAbere potestatem in temporalibus dogma certißimum ex Pontificia definitione. Duo gladij à Christo dati. Et omnes oues commissæ. T. 1. 1
      • Quam habeat vim Constituto. Ibidem.
      • Illius sententiæ vt legitimæ recipiendæ, & vti D. Petri oracula. 17
      • Ipsius tolerantia vim approbationis non habet. T. 2. 71
      • Esse tolerantiam peculiarem circa recursum per viam violentiæ. Ibidem.
      • Cui suffragari videtur ex praxi Nuntij. 72
      • Illius cura circa Fidelium defensionem non minor Imperatoria circa defensionem subditorum. 77
      • Vrgens discursus vt recursum minimè probandum censeat. 78
      • Vt peccare poßit eorum mutatione, quæ ab illis constituta. T. 3. 51
      • Est Princeps. 92
      • Potestatis eius amplitudo. T. 4. 61
      • Illius voluntas vnde soleat coniectari. T. 9. 150. & seqq.

    • Papyrus Signata.

      • De illa. T. 5. 202. & seqq.

    • Parentes.

      • Vide Filius.

    • Pastores.

      • Vide Indi.

    • Patriarcha Indiarum.

      • Quid illi concedi poßit ad occurrendum damnis ex vacatione Indicarum Ecclesiarum. T. 1. 40. & T. 2. 113

    • Patronus.

      • Diuersæ sententiæ circa illius obligationem, & in præteritione digniorum aliquod semper interuenire peccatum. T. 1. 65. & 66
      • Mortale, si dignitas ex naturalitate sit maior. 68
      • Probabile oppositum generaliter de digniore. 95. & seqq.
      • Obligatio Patroni laici an minor. 97. vbi Concilij Tridentini Decretum explicatum.
      • Quæ cura ad eos spectet mortuis Rectoribus Ecclesiarum. T. 4. 39. & 40

    • Pauper.

      • Pauperibus an debeant inuenta, aut debita incerta restitui. T. 5. 91. & 92
      • Pauperum in papyro signata quale grauamen. 207
      • Vide Tributum.

    • Peccatum.

      • Faciens aliquid, quod dubitat an sit mortale, peccat mortaliter. T. 3. 54
      • Peccatum contumeliæ vnde furto maius. 61
      • Rapina maius peccatum furto. 1
      • Non est mortale id facere, quod sub ratione mali tantùm apprehenditur. T. 9. 76
      • Peccata in particulari diuersorum statuum dabunt Iudices circa ipsos.

    • Pecunia.

      • Qualibet fieri posse solutionem. T. 7. 24
      • De vitiata, in ordine ad solutionem. T. 9. 134. & seqq.
      • Vide Moneta.

    • Peritia.

      • Quid illa, & quàm necessaria Ministris Euangelicis. T. 1. 39

    • Periculum.

      • Subuersionis satis vt subditi & serui ex potestate dominrumdominorum eruantur. T. 1. 14
      • Anteuertenda remedij adhibitione. T. 1. 110
      • Mortale esse periculo se exponere mortaliter peccandi. T. 3. 54
      • Vbi illud augeri pretium potest. T. 9. 49
      • Ex professo de illo circa contractus. Cap. 10

    • Pinnæ argenteæ.

      • Vide Contractus.

    • Pœna.

      • Non obligat ante iuditis sententiam. T. 4. 64. & 75. vbi de pœna dupli à Concilio Tridentino statuta. & 137. & 138
      • Pœnæ quomodo ordinariè sint arbitrariæ. Et quomodo eâ doctrinâ vti queant iudices. 153
      • Pro Conquisitorum posteris fauorabilis alia. 154
      • Pœna commißi quando incurratur. T. 5. 138. & seqq.
      • De pœnis Cameræ & iustitiæ. 147. & seqq.
      • Receptoris earum obligationes. Ibidem.
      • Circa prohibitionem ne iudices Ecclesiastici illas imponant. 141. 149. & seqq.
      • De pœnis iustitiæ. 153. vbi specialis difficultas expedita.
      • Pœnas non extendi, sicut neque odia etiamsi maior ratio in alijs sit. T. 9. 33. Vide Lex.

    • Portorium.

      • Quod sit. T. 5. 123. vulgò Almoxarifazgo.

    • p. [360]
      Possessio.

      • Sine titulo quomodo sufficiat in Indijs. T. 5. 161

    • Praxis.

      • Circa collectionem spoliorum Episcopalium vt queat admitti. T. 4. 41. & seqq.
      • Alia item benigna Regiorum Officialium in Portubus. T. 5. 25

    • Præbendæ.

      • Vide Beneficium, Canonicus, Consilium Regium, Rex.

    • Præceptum.

      • Non intrandi Religiosa cubicula obligat, etiamsi in particulari cesset periculum. T. 5. 15

    • Prædicator.

      • Quomodo se geret circa contractum illicitum communiter receptum. T. 1. 124
      • Vide Concionator.

    • Prælatus.

      • Vide Consilium, Dispensatio, Episcopus, Religiosus.

    • Præmium.

      • Illius respectus quantùm excitet. T. 1. 47
      • Voluntas obsequendi ad illius meritum requisita, & talis in Conquisitoribus. Ibid
      • Non ex re acquisita, sed ex laboris qualitate pensandum. 54

    • Præscriptio.

      • Circa res inuentas dari potest. T. 5. 100
      • Quod tempus requiratur. 101. vbi de Titulo.
      • Quæ ignorantia sufficiat. 102. & 103
      • Quomodo se in Indijs illa tueri poßint agrorum possessores. 161
      • Vide Obedientia, & Seruus.

    • Præsentatio.

      • Vide Patronus, Prorex, Rex.

    • Præsides.

      • Regij Senatus Indiarum Præsides quibus obligationibus vrgeantur. T. 2. & seqq.
      • Circa munerum acceptionem quid generaliter pro omnibus. T. 3. 22. & seqq.

    • Præsumptio.

      • Non dicitur lex in illâ fundari, & sic cessare in particulari quando ratione periculi est imposita. T. 5. 15

    • Pretium.

      • Augeri potest calamitatum tempore. T. 1. 151
      • Vnde iustum censendum. T. 4. 219
      • Potest augeri ob difficultatem in solutione futuram. T. 5. 28
      • Pretium officij qualiter attendendum in retractu. 182
      • A Rege nequit nisi moderatum statui. 204
      • Rei valoris dubij pretium minuendum. 217
      • Rei ab inuito venditæ maius pretium. T. 7. 23
      • Circa pretium legitimum & vulgare obseruatio peculiaris. T. 9. 56. & 82
      • Illius designatio ad Magistratum spectat, & circa quæ: illamq́ue obligare. 83
      • Etiam in vltramarinis mercibus, & Indijs. 84. & 85
      • Non omnibus imponendum à Magistratu. Et aliqua designantur. 86
      • In alijs eße conueniens. 87
      • Ratione sumptuum non poße semper augeri. T. 9. 218
      • Vide Venditio.

    • Præter Indorum.

      • De juramento circa contractus. T. 6. Cap. 1
      • In quibus periurium frequens contingat. 7. & seqq.
      • Obligatio restitutionis juxta illa. 17. & seqq.
      • Vide Absens, damnum, Gubernator, Venditio, & alia toto citato. T. 6

    • Princeps.

      • Etiamsi Principes infideles conuertantur, priuari superioritate possunt ob periculum subuersionis. T. 1. 16
      • Christiani Principes circa supernaturalia aliqualiter jurisdictionem exercent. Ibid. Vbi quòd Christiani soli ad regimen conuersorum idonei.
      • Prohibitio Pontificia circa Indicam nauigationem respectu illorum. 27. vbi limitatio quædam.
      • Ad terras non detectas vt extendatur. 28
      • Prohibitio alia in fauorem Regum Portugalliæ. Vbi damnata rebellio. 30
      • Armis possunt contrauenientes extrudi. 31
      • Prohibitionis conuenientia. 32
      • Aduersa diluuntur. 33
      • Princeps parentis loco solatio destitutis, præsertim cùm parentes benemeriti. 56
      • Princeps vt poßit subditorum vitam periculo exponere. 128
      • Quàm sit illis proprium venerari sacerdotes. T. 2. 129
      • De stylo comminatorio erga illos, & quale in eo peccatum. Cap. 13
      • Qui nomine Principum veniant. T. 3. 92
      • Principis voluntas debet ad absoluendum promptior, quàm ad condemnandum præsumi. T. 4. 189
      • Illius indignatio metum inducit cadentem in constantem virum. T. 5. 19
      • Monopolia quando poßit concedere. 189
      • Teneri non necessarios sumptus reseruare. 190

    • Priuilegium.

      • Priuilegium Regum circa Censuras ad Pro-reges non extendi. T. 3. 148. & 149
      • Fauore Religionis de persona ad personam extenditur. T. 5. 181
      • In fauorabilibus extendi ob rationis paritatem, & ita de ouis ad lac & caseum. 225
      • An aliquando obliget. 232. vbi de Bulla compositionis.
      • Fauorabile non ita interpretandum, vt verba non quadrent, & quod est contra jus strictè interpretandum. 250
      • Posse ex parte tantum admitti, quod in sententiâ aliter euenit. 271
      • Priuilegium pro infirmis ad lucrandas Indulgentias, & quædam scitu digna circa illud. 306
      • Priuilegium Altaris portatilis pro cubiculis Religiosorum, circa quod disquiritur. 316. vbi notanda doctrina, & seqq.
      • Priuilegia Religiosorum non tollere subordinationem ad Prælatos, neque iura Episcoporum. 319
      • Priuilegium Minorum pro Cameris secularium, an vim habeat. 320
      • Priuilegia Societatis id non concedere absolutè, neque in casu neceßitatis licere vsum. Ibid. vbi notanda doctrina.
      • Quid sæculari ægrotante apud Religiosos. 322. vbi pars negans præfertur. Sed contraria vt verosimilis proponitur, quia Priuilegia Religionum non sunt à Concilio Trident. penitus reuocata. 323
      • Pro reuocatione Priuilegij quid necessarium. 355

    • Procurator.

      • De obligationibus eorum in Regijs Audientijs. T. 4. 219
      • De Procuratore Capituli Vrbani. T. 8. 40

    • Prorex.

      • Eorum integritas vel sola Regia electione probatur, quæ in Indico specialis futura, ob conuersionem, de quâ agitur exemplo Ioseph, qui Osiris Ægyptijs, de cuius etymo agitur. T. 3. n. 1. & 2
      • p. [361]
        Multi oculus futurus. 3
      • Sacramentorum vsum sub mortali obligare intra annum. 4
      • Qualem debeat eligere Confessarium. 5. vbi præclarum exemplum Excell. Comitis de Fuentes.
      • Religionis studium eximium in illo futurum, & studij istius fructus. 6
      • In sacris cum omni adfuturus circumspectione. 7. vbi quòd inde diuinus, sicut à diuinitate extraneus, si oculi lubrici.
      • Qualis circa familiam. 8. & seqq. vbi quòd istius mores pandunt dominum, à quibus immaculati aut maculosi.
      • Alcatorum concursus illis non permittendus, & de eorum damnis. 12
      • Obligatio omnia circumspiciendi. Ibid.
      • Circa familiares. 13. vbi quales illos esse oporteat.
      • Auaritiæ scopulus fugiendus. 14
      • Contractare vt poßint. 15. & seqq.
      • Obligatio restitutionis quando ex illo. 18
      • Nauim de Permisso an poßit concedere. 20. & 21
      • Munera vt valeat accipere. 22. & seqq. Ibi Index.
      • A quibus sine scrupulo. 30. & 31
      • An à Religiosis. 32. & seqq.
      • Non posse officia vendere. 43. & seqq.
      • Vt poßint ab alijs statuta mutare. 51. & seqq.
      • Sine Auditorum Consilio an poßit procedere. 54 & seqq.
      • Ad plura suffragia quando decernere teneatur. 56 & seqq.
      • Ad eos honorandos teneri. 59
      • In defectu posse mortaliter peccare. 60
      • Regula ad grauitatem peccati dignoscendam. 61
      • Casus specialis, circa quem inquiratur. 62
      • Ex commutatiua justitia tenere ad curandum vt ea ab Auditoribus obseruetur, & in quibus specialiter adhibenda cura. 63
      • Posse in omißione graue esse peccatum, & obligationem restitutionis, & quomodo facienda. 64
      • Excusat culpam non esse apertè mortalem. 65. vbi quid de extorto ab Auditoribus suffragio.
      • De obligatione circa distributiuam justitiam. 68. & seqq.
      • Officiorum venditionem contra illam militare. Ibid
      • Violationem posse mortalem esse, & cum obligatione restitutionis. 69. vbi quòd non sit contra justitiam legalem.
      • Neque formaliter contra charitatem. 70. & 71
      • Circa casus particulares quid obseruandum. 72
      • Ad digniorum electionem teneri. 74
      • Maiorem dignitatem non facilè dignosci, & informantibus vt credendum. 75
      • Ad officia debent eligi digniores, & multo magis ad Beneficia. 76. vbi modus circa prouisionem in Indijs, & quod primo loco nominatus conuenienter præferendus. Sed non esse pro eo obligationem, vt ex Regia forma constat. 77. & 78
      • Vindicatiua justitia exerceri vt debeat, & exemplo Dauidis in matutino peccatores interficiendos, quod maximè in Indijs necessarium, sicut & improbos exturbari. 79. 80. & 81
      • Circa curam erga alios judices. 82
      • Non posse carceratos pro libitu dimittere, & judicum sententias impedire. Ibid. & 83
      • Indorum teneri iniurias vindicare. 84
      • In eo Deo similem pauperum & oppressorum protectori. Ibid.
      • Gubernantium notata parùm humana tractatio. Ibid.
      • Ordinationes & Instructiones debere seruare, quæ sunt verè mandata Regia. 85. & seqq. vbi de qualitate obligationis.
      • In negotiorum retardatione grauiter peccare, ex quo & obligatio restitutionis. 89
      • Iudicio Assessoris vt stare debeant. 90
      • Peccare grauiter ampliantes potestatem. 91
      • Stylus per exemplaria judicandi in eisdem penitus non probandus, maximè circa Ecclesiastica. 92
      • Graue eorum peccatum, si appellationes à suis sententijs non admittant. 93
      • Circa annorum judicum electionem vt peccare contingat 94. & seqq.
      • Non posse imponere Gabellas. 99. Sed non esse excommunicatos per Bullam Cœnæ secus facientes. 101
      • Licentiam Regis expressam esse necessariam, & aliter peccari grauiter. 102. Sisam non posse ad alios effectus applicari. 103. vbi circa tempus quæ fieri possit extensio. Sed eam in Proregibus non admittendam circa diuersum effectum, maximè si necessarius absolutè non sit, pro quo exemplum. 104
      • Obligatio ad restitutionem in Proregibus. 105. & 106 vbi quid probabile in eorum fauorem. 107
      • Non posse facere donationes ex bonis Regijs. 142
      • Nec debita remittere. 143
      • Neque emolumenta negligere, ex quo obligatio restitutionis. Ibid.
      • Præsumptam Regis sufficere voluntatem. 144
      • Nec apprehensa ob pœnam Commißi reddere committentibus. 145
      • Posse circa illa benignè judicari. 146
      • Stipendia non posse augere, & quædam alia. 147
      • Posse ab ordinarijs excommunicari. 148
      • Ex inquisitoribus non benè argui. 149
      • Regulariter non esse licitum. 150
      • Non posse tollere jus quæsitum, & ita neque officij titulum reuocare sine justa caußa. 152
      • Vt poßit debitoribus concedere dilationes. 153
      • Non poße licentiam dare ædificandi Ecclesias, Monasteria, &c. 154. Et in eo peccari poße mortaliter. 156
      • Non poße jurisdictionem exercere ante adeptam solemniter poßeßionem. 157
      • Oppositum vt sit probabile. Ibid. & 158
      • Non poße in Peruuium venientes per terram iterfacere, & in eo peccari grauiter. 159. vbi quid si oppositum sit neceßarium, cum notanda doctrina.

    • Protector Indorum.

      • De illo ex profeßo. T. 11. Cap. 1

    • Pueri.

      • Ad pannorum officinas an cogendi. T. 1. 133

    • Quintum metallorum.

      • An debeatur in conscientiâ. T. 5. 34. & seqq.
      • Pro rebus pretiosis in sepulchris inuentis quid vltra. 59 & seqq.
      • Ex Margaritis, pretiosis lapidibus. 74. & seqq.
      • Ex argento viuo. 80. & 81

  • R

    • Ratihabitio.

      • Quæ de futuro, non sufficit pro absolutione. T. 5. 216 236. & 237. vbi notanda doctrina.

    • Registrum.

      • Quæ illius ratio, & obligatio. T. 5. 137
      • Alia circa ipsum. 138. & seqq.

    • p. [362]
      Regula.

      • Ad dignoscendam læsionem immunitatis. T. 3. 19
      • Circa obligationem in modo administrationis. T. 5. 5. & 18.
      • Irrefragabilis pro restitutionis obligatione. T. 6. 17

    • Relatores.

      • Illorum obligationes. T. 4. 200. & seqq.

    • Religio.

      • Quinam proprij illius actus, T. 3. 6

    • Religiosus.

      • Illius transitus ad Religionem diuersam non probatus. T. 2. 26.
      • Quas poßint facere donationes. T. 3. 36. & seqq.
      • Quid si Beneficiati. 38. & 39.
      • Quanta circumspectio sit illis in modo agendi neceßaria. T. 4. 48
      • Ne noua prædia acquirant quomodo Regijs Schedulis caueatur. T. 5. 116
      • Vbi quanta pro tali cautione deceptio. Et quòd illis potiùs ex vacantibus Ecclesijs bona aliqua consignanda.
      • Circa contractus in Indijs, & aliàs, quid illis liceat; aut fas non sit. T. 9. 140. & seqq. Ibi Index.
      • Circa negotiationem obseruanda doctrina. 179. vbi qualis indecentia in illâ, & qualiter à Prælatis prouidendum.

    • Renuntiatio.

      • Non facta ante viginti dies an valere poßit, & quomodo lex circa illam justificetur. T. 5. 173

    • Rescriptum.

      • Ad vnam Prouinciam mißum quomodo in alijs obliget. T. 1. 112
      • Rescriptum Philippi II. circa obligationem aueriæ in conscientiâ, vt exponendum. T. 5. 133. junctis duobus præced.
      • Alia multa per opus dispersa.

    • Restitutio.

      • Qualis illius obligatio in Gubernatore, qui caußa damni. T. 3. 18
      • Ex munerum acceptione. 24. & seqq.
      • Ex mercibus non apprehensis à judice. T. 4. 67. & seqq. Et quid si aliquid accipiat: sicut ex iniustâ sententiâ. 72
      • Ex culpa latæ, & quando illa. 77
      • Ex Mandatarij exceßu. 91
      • Ex juramento falso. 173
      • Quid circa famam, cùm vera quis deponit apud officij, aut Beneficij collatorem, vel indicitur, vt non visa. 184. & seqq.
      • Ex quibus illius obligatio in Regijs Officialibus. T. 5. 5. & 8. 12. & 13. 16. 18. 19. & 24.
      • Ex iniquo modo solutionis circa milites, & alios. 17
      • Ex bonis, & debitis incertis. 91. & seqq.
      • Ex lignatione, piscatione, & aqua pro irrigatione. 166
      • Regula cur sine ea remitti peccatum nequeat expensâ. T. 6. 17
      • Ex damnis Indis illatis quomodo facienda. 18. & seqq.
      • Ex homicidio qualis. 21
      • In Commendatarijs. T. 7. 8. & 9
      • Et qualiter exequenda. 19. cùm generali doctrina.
      • Facienda in re eiusdem generis. 20
      • Quid quando ignoti sunt creditores. 21. vbi quòd pauper poßit sibi retinere.
      • Ex acceptis à Senatoribus vrbicis in electione ad officia an sit illius obligatio. T. 8. 6. & 7. Esse illam, si eligantur indigni. 10. Et cùm grauantur Tabernarij. 16. Ex ludo in eisdem. 21
      • Ex negligentia imputabili, & quando talis. T. 9. 6
      • Regula pro obligatione. 59
      • De impediente, & qualiter spes æstimanda. 60
      • Pro eadem alia in omnibus ferè statibus, de quibus toto hoc opere.

    • Restitutio in integrum.

      • Quando locum habeat. T. 5. 167. & 168

    • Rex.

      • Vbi præsertim de Catholicis Hispaniarum.
      • Possunt à Pontifice compelli ad conditiones implendas donationis Indiarum. T. 1. 26
      • Tenentur Ministros Euangelicos in illas mittere proprijs expensis. Et quales futuri. 34. & seqq.
      • Debent rerum Indicarum sufficientem habere notitiam sub mortali. 77
      • Qualis futura. 78. & seqq.
      • Dei instar futuri, vt non per caliginem judicent. 82
      • Possunt aliqua officia Indiarum Camerâ inconsultâ conferre. 84. & 87.
      • Sed non sine idoneitatis positiua notitia, maximè in Ecclesiasticis. 86
      • In vendente illa ac renuntiante necessaria. Ibid.
      • Benigna circa Ecclesiasticas prouisiones doctrina. 87. vbi quod dignior potest à Rege officio alteri reseruari.
      • In Canonicatibus, qui per concursum conferuntur, ad dignioris præsentationem juxta veriorem sententiam teneri, sed oppositam esse probabilem. 89. & seqq.
      • Ad Minerarum labores Indos non posse compellere. 109 & seqq.
      • Ex sublatæ Idololatria in Indijs victorias posse sibi polliceri. 118
      • Annua Claßium retardatione poße grauiter peccare. 156. & seqq.
      • Legatos Pontificios esse in Indijs, juxta aliquos. 159 Pro quo & T. 2. 126. & T. 4. 99. vbi saltim esse instar talium, & qualiter excipiendum.
      • Officia honoraria poße vendere. 161. & seqq. ex T. 1
      • Etiam jurisdictionem habentia. 165. & 166. Etiam in Indijs. 167. Sed non quæ erga Indos tantùm jurisdictionem important. 168
      • Poßunt tributa Indis imponere. 170. & 171. vbi quanta proptereà in illis obligatio. Non tamen in Mineris laborantibus. 172
      • Per capita soluendum. 173. & seqq.
      • Quid circa infideles, & recèns conuersos, ac fœminas. 176. 177.
      • Quomodo responsuri Consiliarijs, expensas circa Ministrorum Euangelicorum mißionem detrectantibus. T. 2. 11
      • Quàm illis proprium curam religionis rebus alijs anteferre. 13
      • Regis officium, subditorum defensio. 76
      • Inde recursum per viam violentiæ licitum eße aliqui contendunt. 77
      • Sed fundamentum generaliter non admittitur. 78
      • Subiectio in Regibus respectu Ecclesiæ vtilis & decora. 113
      • Non poße excommunicari nisi à Pontifice. Et qua de caußa. T. 3. 148. & 150
      • De eorum jure circa agros, pascua, montes, &c. T. 5. 158
      • An expediat Religiosos Commißarios fieri in agrorum distributione. 160. & 161
      • Rex ob læsionem magnam potest rescindere contractum. 167. & 168
      • Per restitutionem in integrum, quæ illi competit. Et scienti & prudenti conuenire potest. Ibi.
      • Rex in contractu vt priuatus censetur, & conuentis debet spare. 199

  • p. [363]
    S

    • Sacerdos.

      • QValiter à Principibus honorandi. T. 2. 128. & 129
      • Debere à litibus abstinere. T. 4. 112
      • Et magna reuerentia tractari. Ibidem.

    • Sacrilegium.

      • Quid propriè sit, & quibus per similitudinem tribuatur. T. 4. 101. & 102

    • Salarium.

      • Indorum debere augeri. T. 1. 129. vbi quòd infortuma ob defraudatum.
      • De Salario pastorum. 130
      • Et custodum etiam jumentorum. 131
      • Officium sine salario præbere Turcici moris est. 169
      • Circa illud vt contingat delinquere Regios Auditores. T. 4. 124. & seqq. & 137. ac 138.
      • Quando debeatur non laboranti, parato tamen. 223
      • Salarij restitutio quando ex absentia Prætorum &c. T. 6. 29

    • Salinæ.

      • Vt poßint in Indijs ad Regem pertinere. T. 5. 78. vbi de mirabili pro sale profluuio

    • Scandalum.

      • Ratione illius potest esse obligatio frequentis vsus Sacramentorum. T. 3. 4
      • In iudicibus habet specialem circumstantiam malitiæ. T. 8. 13. & 15

    • Secretum.

      • Feminæ secreti nesciæ. T. 4. 144
      • Auditores quomodo ad illud teneantur. 145. & seqq.
      • Pœna illud violantis. 149
      • Quàm sit vilis. 150

    • Senatore Vrbani. Vulgò Regidores.

      • An accipere aliquid poßint in officialium electione. T. 8. 1. & seqq.
      • Vt peccare contingat circa Alcaldiorum electiones. 8. & seqq.
      • De illorum iuramento. 12
      • De obligatione restitutionis ob grauatos Tabernarios. 16

    • Senes.

      • Senex fatuus, monstrum. T. 1. 39
      • Nimium senes in Episcopos non eligendos. T. 2. 32
      • Quomodo honorandi qui Regio officio perfuncti. T. 4. 162
      • Senectus non annis, sed qualitatibus alijs metiendo, & quæ illius signa. T. 5. 62
      • Vide, Bullæ Cruciatæ.

    • Sententia.

      • Vide, Papa, Prorex.

    • Sepulchrum.

      • An illa scrutari liceat pro thesauris eruendis. T. 5. 58. & seqq.
      • Ex charitate obligatio est tradendi corpora sepulturæ. 59

    • Seruitium Indorum.

      • Ad personale compelli nequeunt. T. 1. 120
      • Neque pro eo iuuare consuetudinem. 121
      • Possunt tamen ad labores aliquos Reipublicæ vtiles. 128
      • De Ianaconis. 153. & seqq.

    • Seruitus, Seruus.

      • Indos non posse in seruitutem redigi. T. 1. 99
      • Constitutiones Apostolicæ contrarium indicantes conciliantur. 98. & 100
      • Quando licita esse poßit. Ibidem. vbi & Regiæ prohibitiones.
      • Ratio pro eodem. 101
      • Vt state queat, & quid circa Chilenses. 103
      • Non quamlibet sufficere rebellionem. 104
      • Auaritia Chilensis ruinæ caussa. 105
      • Pueros reseruandos Maurorum Granatensium exemplo. 106. & seqq.
      • Quales seruorum labores. 109
      • Seruitus in rebus nisi à dominis earum nequit imponi, vnde arguitur pro personis. 121
      • Ob mixtionem Europæi & alterius sanguinis difficultas. T. 5. 253. vbi quòd serui habeantur pro nullis, & quomodo Hispanus Hispani esse seruus queat.
      • Seruitutis titulus an debeat esse luce clarior. T. 9. 191
      • Seruo fieri posse partialem restitutionem libertatis, & posse dominium sic dati haberi, sicut & aliorum. 192
      • Seruo an credere herus debeat seruitutem deneganti. 195. §. 2
      • Contra libertatem non præscribi, secus contra seruitutem. 203

    • Spes.

      • Quanti æstimanda, pro contractibus, & alijs. T. 9. 99
      • Vendi potest. 101. & 104

    • Spolia.

      • Episcoporum spolia quo iure à Ministris Regijs colligantur. T. 4. 38. & seqq.

    • Statutum.

      • Vide, Iuramentum.

    • Syndicatus

      • De illo T. 4. Cap. 20. circa Proreges, & Togatos.
      • Circa Prætores Indicos. T. 6. 31

  • T

    • Tabellarius.

      • Vide, Indi.

    • Tabellio.

      • Quid circa numerum acceptionum illis prohibitum. T. 4. 204
      • An taxam seruare debeat facta rerum mutatione. Ibid.
      • Specialis difficultas circa additionem in Prætoriali prouisione. 206. & seqq.
      • Quid de confectione instrumenti in locum alterius deperditi. 207
      • Quando falsi crimen incurrant. 208
      • Vt fides fieri poßit de nouem præconijs, cùm tot non fuerint. T. 5. 188
      • An informationem auctorizare poßint contra Ecclesiasticum mittendam Prælato. T. 7. 14
      • De Tabellione Vrbani Capituli. T. 8. 42

    • Tabernæ Regiæ.

      • De illarum inuento, & quòd sine conscientiæ grauamine stare possit. T. 5. 193. & seqq.

    • Tempus.

      • Ad præscriptionem necessarium. T. 5. 101

    • Terminus.

      • De termino ad confirmationem officij obtinendam. T. 5. 183. & seqq.

    • Testis.

      • Circa testes doctrina multiplex. T. 4. 171. & seqq. §. 1
      • Non posse iurare fidem adhibentes inimico Syndicati. 183
      • Sic iurans an teneantur ad restitutionem. 182. & seqq.

    • Testamentum.

      • Executio quantum differri possit. T. 4. 80
      • Ad quem spectet publicatio, cùm Clericus est heres laici. 85
      • Et quando sunt opera pia. 87
      • p. [364]
        Vbi quòd caussa sit mixti fori. Testamento vt credendum quando parentes aliquem filium secum esse declarant. 143

    • Thesaurus.

      • Cuius sit iuxta diuersas sententias. T. 5. 41. & 42
      • In Indiis ad quos pertineat. 55. & seqq. vbi alia pro eodem.
      • Quidex ipso Regi debeatur. 57
      • Circa inuentum in loco sacro. 61. & seqq.
      • An leges pro illis obligent in conscientia. 65
      • De inuentis arte Dæmonis. 67. & seqq.
      • Thesauri vt differant à margaritis, & lapidibus pretiosis. 74

    • Titulus.

      • Ad præscriptionem qualis necessarius. T. 5. 101

    • Timor.

      • Quàm necessarius Dei timor in Euangelicis Indiarum Ministris. T. 1. 37. vbi alia pro illo.
      • Sapientiæ vt adnexus. 38
      • In timore viuere, genus est seruitutis. 121

    • Tributum.

      • Vt queant Indis imponi. T. 1. 170. & seqq.
      • A pauperibus non deberi. 177
      • Sterilitatis tempore quid faciendum 178
      • Si durißimum, non obligare. 179
      • Illius obligationem cessare, si non fiat id, pro quo est impositum. T. 3. 103
      • Non deberi, nisi petatur. T. 5. 55
      • Aliquod esse in conscientia obligans. 56
      • Sterilitatis tempore non deberi. T. 7. 25
      • Et quid si in pecunia solui solitæ species. Ibidem.

  • V

    • Vacatio.

      • VAcatio Ecclesiarum quantùm afferat detrimentum. T. 2. 37
      • Alia pro eadem vide Ecclesia, & Episcopus, pro quo etiam Consilium Regium.

    • Vassallus.

      • Vassallorum grauamina Rex Catholicus non probat, & iuxta hoc eius est interpretanda voluntas.

    • Vectigal.

      • Vide Gabella.
      • Negligentia & dißimulatio Officialis Regij circa illa obligationem restitutionis inducit. T. 5. 24
      • Non esse obligationem in conscientia ad illa, probatur discursu Ludouici Beiæ. 25
      • Vectigal maritimum, AlmoxrifazgoAlmoxarifazgo, quale in Indiis, & quæstiones circa illud. 123. & seqq.

    • Venditio Vbi & Emptio.

      • Res indifferentes vt vendi queant. T. 1. 144. & seqq. vbi notanda doctrina. & T. 4. 45
      • Officia vt vendi possint. T. 1. 161. & seqq.
      • Aliquæ circa illa quæstiones. T. 5. 167. & seqq.
      • Venditio quid. T. 3. 50
      • De venditione sub hasta quædam circa impedientes auctionem & pretium. T. 4. 43. & T. 5. 16
      • Vendendum aliquid accipiens, nihil sibi potest reseruare. Ibidem. sicut neque emens. 26
      • Contractus venditionis debet esse liber. T. 5. 83
      • Quando compulsio esse possit ex parte Regis. 84
      • In officio à Rege vendito an læsio ex parte ementis possit allegari. 179
      • Prætores an vendere possint officium locum tenentium. T. 6. 26. & seqq.
      • Exteris carius vendi potest. T. 9. 57
      • In euictione quando obligatio ad compensationem. 62
      • Et quæ non tradentis rem venditam. 64
      • De venditione frustorum argenti, ab Indis subreptorum. Cap. 7.
      • Frusta serica an emi à sartoribus queant. 77
      • In Indijs an merces poßint pro libitu Mercatorum vendi. Cap. 8. vbi circa pretium multa scitu digna.
      • Intra dimidium iusti pretij deceptio an inducat obligationem restitutionis. 96. & 97
      • Contractus venditionis quando censeatur consummatus. 101

    • Vinea, Vinum.

      • Quàm abundans vinum in Peruuio. T. 5. 123. & 192
      • Illud Indis vendere an sit peccatum mortale. T. 6. 7
      • Vinearum plantatio an prohiberi potuerit, & quædam circa illas. T. 5. 197. & seqq.

    • Virtus.

      • Honestis laboribus animatur. T. 3. 11

    • Visitatio.

      • Visitatores in Syndicatu vt se gerere debeant. T. 4. Cap. 20. Vbi Index.
      • Visitatores Ecclesiastici inuenientes thesauros, cui acquirant. T. 5. 66
      • Informationes factæ à Prætore Indorum circa eorum numerum an debeat stari, dum non fit reuisitatio. T. 5. 186. & T. 9. 207. & 208

    • Vsura.

      • Quid sit, & quando interueniat in anticipata solutione emente. T. 9. 15. 45. & 105
      • Ob carentiam pecuniæ nihil posse exigi. 16
      • Notanda ratio cur pro mutuo nihil poßit exigi. 19

    • Vxor.

      • Non debet se gubernationi, quæ ad maritum spectat, immiscere, & ita formata à Deo postquàm Adamus nomina animantibus imposuit. T. 3. 9
      • In Indijs id specialiter faciendum, ob damna ex impotenti feminarum affectu. 10
      • An teneatur sequi virum transfretantem in Indias. T. 4. 156. & seqq. vbi diuersæ sententiæ circa generalem obligationem, & doctrina multiplex.
      • Quomodo succedat deficientibus cognatis in gradibus per legem designatis. T. 5. 99
Export TEI
FINIS.
Export TEI

p. 1
ADDITIONES AD TOMVM PRIOREM THESAVRI INDICI.

Export TEI

Circa Præfationem.

Export TEI
Export TEI
1
*OPera alia Thesauri compellatione ab Auctoribus euulgatâ addi possunt: vt Thesaurus fori Ecclesiastici, Thesaurus Decisionum Senatus Pedemontani Senior & Iunior, Thesaurus exemplorum, Thesaurus Græcæ poëseos, Thesaurus Chronologicus & Historicus. Thesaurus linguæ Captæ, Thesaurus linguæ Paraquariæ: vt omittam illa, quibus ob materiæ excellentiam, de quâ agitur, & ad quem videtur habitus in Tituli appositione respectus, meritò potuit attribui: vt sunt Thesaurus Sacerdotalis, Thesaurus Christianæ religionis, Thesaurus inexhaustus, Thesaurus indulgentiarum, Thesaurus Religiosorum, Thesaurus SS. Rosarij, Thesaurus indeficiens, Thesaurus doctrinæ Christianæ Thesaurus animæ. Fateor autem ingenuè excidisse mihi, Thesaurum rerum Indicarum Patris Petri Iarrici Gallicè ab eo scriptum pereleganti stylo, tribus distinctum Tomis, & Latinum factum à M. Matthiâ Martinez, satis quidem vtili lucubratione, vt testatur P. Alegambe de Scriptoribus Societatis: qui si opportunè occurrisset, forsitan operi nostro Titulus fuisset alius conquisitus. Sed res est momenti non magni, quia nec Titulus penitus similis, & dissimile penitus argumentum. Neque insolens illud, vt Auctores in operum Titulis circa materiam eamdem, vel certè similem, aut casu, aut destinatò conueniant. Sic D. Thomas Opus in Euangelia Catenam dixit, quod & pariter præstitit P. Balthasar Corderius in DD. Lucam & Ioannem. cursus Philosophicus & Theologicus, Titulus est, quem non vni constat placuisse, sicut Thesaurus precum, Viridarium Philosophicum, Zodiacus spiritualis, Triumphus mortis, speculum Morale, nec non Moralium Consiliorum, Resolutionum, Responsorum, Praxium, Summarum: vbi ad discrimen agnoscendum, cùm de illis subinde sermo incidit, necessarium est ad Auctorum diuersitatem prouolare. Et hæc quidem satis circa Titulum, vt delicati Censores, si forsan talis aliquis fuerit, obiectioni faciam satis, omnibus me ratus debitorem.
Export TEI
AD TITVLVM I.

AD TITVLVM I.

Export TEI

Circa Capitis. I. §. I. Pro Alexandro VI.

Export TEI
Export TEI
2
*P.Antonius Balinghem in Kalendario SS. Virginis sic de illo scribit die 18. Augusti: Hic (quod quia rarissimum exemplum, licet extra rem, non est omittendum) SS. Sacramentum globo aureo inclusum, perpetuò ad collum appensum gestabat: siue prouidens Dominum, exemplo Dauidis, coràm se semper (Psalm. 15. v. 8.) omnium actionum inspectorem, & iudicem: siue præsidium & amuletum ad omnia, quibus circumcingebatur, pericula: siue denique (quod priscis Christianis in more, viaticum præsentaneum ad itinera æternitatis. Et licet hunc Pontificem de varijs accusent hæretici, & nonnulli Catholici nimis creduli aut partiales: tamen grauißimi Auctores eum magnis affecerunt laudibus, Volaterranus, Panuinus, Ciaconus, Nauclerus, Crantzius, Illescus, & alij. Vide apud eumdem Carracciolum, & apud Brouium Tomo 18. pulchrum miraculum ad illum globum aureum. Hæc ille. Vide etiam Thomam Bozium Lib. 7. Cap. 6. & apud eum rationem optimam ex Indorum conuersione pro eodem Pontifice facientem. De quo & P. Sylos in Historiâ PP. Clericorum Regularium Lib. 1. fol. 18. ex quo Angelus Maria Vericelli Tomo 2. seu Tractatu de Mißionibus. pag. 391. num. 4. Vulgaris paræmia: Dic mihi quocum ambulas, & ego tibi, quis sis, dicam. Argue inde.
Export TEI

Circa §. eumdem, & seqq. Vbi de Indiarum Pontificia donatione.

Export TEI
Export TEI
3
*DEfendit illam citatus nuper P. Verricelli Titulo 13. qui sect. 8. ex professo probat non potuisse in ea errare Pontifices, quod tamquàm omnino certum videtur statuere ex receptissimis in Theologia principiis, iuxta quæ est à nobis instructa probatio. Post euentilatam autem circa qualitatem Pontificiæ potestatis sententiarum varietate quæstionem resoluit tandem Sect. 15. præmittendam semper prædicationem, eamque sine armis; nec nisi post repulsam à Rege, aut maiore parte populi terque quaterque, ad arma veniendum, & Regem potestate regiâ spoliandum. Cùm eo tamen stare Pontificem ante experientiam talem posse donationem facere, quia moraliter certum habetur prædicationem à barbaris repellendam, de quo num. 243. & 244. Et in donatione id necessariò intelligendum. Quæ quidem ita cum dictis à nobis §. 3. componenda, vt si spes sit Prædicatores dicto modo præmissos aliquid effecturos, id fieri debeat: quod est etiam Regiis instructionibus consonum, de quibus citatus Scriptor. num. 201. & seqq. Si autem desperatum negotium sit, indole barbarorum inspectâ, vt quid perditio illa, & Prædicatoribus creatum sine vtilitate periculum? Immò & cum ingenti iacturâ: si enim occidan|
p. 2
tur, vt sæpè accidit, damnum sequetur permagnum ex Euangelicorum inopiâ ministrorum: eritque belli occasio magis crescenti, vnde & negotium fidei infeliciter progredietur. Sic accipiendum quod de periculo peruersionis dictum à P. Suario, & à P. Arriaga Disputat. 25. de fide num. 38. & seqq. nec benè, nec conuenienter impugnatum.
Export TEI
Export TEI
4
*Et iuxta hęchæc quidem statuerat præfatus Scriptor Sect. 11. in quâ duas istas habet Assertiones: Prima Assertio. In regibus Ethnicis Noui Orbis sex sunt moraliter certa Catholicæ fidei, tam suscipiendæ, quàm conseruandæ impedimenta: esto Rex infidelis timore Hispanorum Regum fidei Prædicatores non eijciat, neque dehonestet. Sic ille, impedimenta huiusmodi latè prosecutus, quæ sunt: Ethnici regis exemplum. Impunitas scelerum contra fidem. Impunitas eorum scelorum, quæ à fide auertunt. Idolorum frequens cultus in eorum delubris per Magos & Ariolos. Frequens Sermo Sacerdotum Idolorum ad populos cum terriculamentis. Vexatio & inhonoratio eorum, qui fidem sint accepturi. Sic à num. 110. vsque ad num. 129. in quo sic. Secunda Assertio. Ob prædicta impedimenta propagandæ fidei sub Ethnico Rege, potuit Summus Pontifex Indorum regna Catholicis regibus subijciendo tradere: quare reges infideles possunt rectâ viâ debellari, quamuis ex timore Hispanorum Prædicatores non eijcere polliteantur, si aliunde moraliter sit certum sub eo infideli regimine fidem propagari non posse. Hæc ille. Qui ita cùm statuat, mirum est quomodo num. 222. Assertionem addat priori contrariam, ita scilicet: Quando Rex ethnicus non eijcit Prædicatores, liberamque subditis suscipiendæ fidei facultatem largitur, licet aliunde aliqua impedimenta fidei, præcisè ex generali regimine, proueniant, quæ Sect. 11. (sex videlicet adducta) enumer auimus, tunc non poterit iustè Rex ethnicus deijci. Sic ibi. Quod confirmat. num. 247. Sed cùm Assertionis prædictæ meminerit, sicut & posterioris, quatenus fundamentum illud quartum non admittit; Assertionem tamen aliam, quam habet num. 170. vti firmam videtur reliquisse.
Export TEI
Export TEI
5
*Sic autem habet illa: Tertia Assertio. Ex duplici Assertione præcedenti rectè infertur posse Papam Catholico Regi concedere, vt rectâ viâ, etiam ante prædicationem, aut eâ non repulsâ, debellare valeat reges infideles Indiarum, ad remouenda suscipiendæ fidei impedimenta, quæ sub ethnico principe sunt moraliter certa. Sic ille. Duplicis autem præcedentis Assertionis prior fuerat. num. 145. propter susceptæ fidei impedimenta remouenda, posse Papam eximere fideles à iurisdictione ethnici regis. Quæ est D. Thomæ à nobis adducti §. 3. citato. Posterior num. 156. Probabilius esse hoc ipso quod rex infidelis renuit conuerti, posse ab Ecclesia priuari iurisdictione in subditos Christianos, quia hoc ipso videtur adesse morale impedimentum conseruandæ fidei. Ex duplici hac Assertione rectam ille iudicat illationem. Licet autem num. 148. disparitatem conetur inducere ex eo quod Papa iurisdictionem habet in populum iam Christianum, quæ indirectè ad Principem infidelem extenditur. Cùm tamen rectam illationem iudicauerit, ex aliis à se admissis & probatis, videtur, illâ non obstante responsione, inconcussa permanere.
Export TEI
Export TEI
6
*Neque enim videtur dici posse Assertionem præfatam, sicut & duas, illas, de quibus nuper, ex mente aliorum positas eam sententiam tenentium, id namque modus ipse proponendi abnuit, ex quo nihil tale habetur, neque est illud iuxta receptum scribentium stylum. Cùm ergo Sect. 16. ea, quæ pro sententiâ dictâ, & Assertionibus formandis fundamenta adduxerat, adhibita responsione dissoluit: magnam sanè circa doctrinam propriam ingerit confusionem. Accedit ratio ab eodem adducta num. 89. quâ probet donationem Pontificiam statim effectum habuisse, & Reges Catholicos Indiarum dominos constitutos: aliàs si Indi, & eorum Reges prædicationem admitterent, verè domini non essent, solusque esset titulus sine re. Ergo sensus verborum Bullæ est, vt subiectis Indis, deinde prædicetur eis Euangelium. Quæ est illius consequentia. Et quòd iuxta propriam loquatur mentem illa ipsius verba ostendunt: Respondetur gratis Chiapensem ex his verbis Bullæ (quibus Prædicatores mittendos statuit Pontifex) inferre non esse subijciendos Indos nisi post prædicationem repulsam, quod sie ostendo, &c. Quis hic iuxta propriam mentem loquentem non agnoscat Auctorem? Et quidem ille cit. num. 222. & 247. duo impedimentorum genera recognoscit, alia ex regimine, sex scilicet illa, de quibus dictum; alia directè tendentia ad impediendam fidei propagationem. Et hæc posteriora sufficientia iudicat ad infidelium principum debellationem. Quod ergo contendimus est, etiamsi reipsa non extent, si tamen certa moraliter præsumantur, posse à Pontifice donationem fieri; quod asseruisse illum vidimus, & insuper debellari, nec videtur negasse, stante certitudine dictâ, neque negari posse verosimiliter apparet, ob adductas à nobis rationes.
Export TEI
Export TEI
7
*Et iuxta hæc loquendo, minimè currit Censura multiplex, quam in sententiam negantem debere prædicationem præcedere, idem intentat, dum sic ait num. 196. Dico Primò. Falsa, temeraria, & scandalosa est sententia asserens posse semper & indistinctè ante prædicationem, aut eâ non repulsâ, debellari Indorum reges infideles. Addit num. seq. esse piarum aurium offensiuam. Iuxta sententiam siquidem nostram non semper & indistinctè licet debellatio, sed cùm moralis est repulsæ certitudo, qualem Pontifices habuerunt, aut conseruandæ fidei obstacula præuidentur, qualia sunt sex illa, stante Indorum indole ad natiuas superstitiones promptissimâ, & congenea instabilitate. Et quidem ita explicata sententia non potest vllâ feriri censurâ, quod & citatus Auctor nequit diffiteri. Sectione enim 16. argumenta diluit, quæ contra sententiam præmiserat, omnino necessariam prædicationem esse statuentem. Si enim illa tot est obnoxia censuris, non oportuit ea, quæ contra ipsam militant, argumentorum solutionibus infirmare. Præterquam quòd censuræ dictæ non videntur meritò fulminatæ, cùm non solus Genesius de Sepulueda, vt ille asserit, sententiæ absolutæ negantis Auctor extiterit: Thomas enim Bozius de signis Ecclesiæ Lib. 4. Cap. vltimo. ita scribit: Iusque ipsi est (Pontifici) infideles punire, cùm iuxta lumen naturale nequaquàm viuunt, atque omni dominio priuare. Atque ita non modò hæc potest, quatenus est necessarium ad salutem animarum, sed etiam quate|
p. 3
nus est valde vtile ad bonum publicum. Sic ille, nullo modo necessarium semper iudicans respectum ad prædicationem: sunt etiam innumeri Auctores, vt videri apud eumdem, cum quo disputamus, prout, numer. 36. qui Pontifici directam circa temporalia supra infideles tribuunt potestatem. Quomodo ergo esse temerarium potest, quod eo fundamento nititur, quamplurium & grauissimorum Scriptorum assensu roborato? Quomodo etiam scandalosum, & pias offendens aures, quod tot placuit viris pietate & omnimoda probitate insignibus, & illarum, sicut & sublimioris litteraturæ magistris?
Export TEI
Export TEI
8
*Quod autem Sect. 11. P. Arriagam impugnat, cuius & aliqua argumenta dissoluit ex citatâ Disputatione 25. de fide, vbi contendit non esse ius in Ecclesiâ ad inferendum bellum Principibus nolentibus Euangelij Prædicatores admittere, contra communem sententiam: bene quidem est, quia reuerà sententia illa contra communem est Doctorum sensum, & Ecclesiæ praxim donationibus Pontificiis comprobatam. Miror autem eumdem num. 18. de occupatâ ab Hispanis Americâ agentem, Pontificiæ donationis neutiquam meminisse, neque alium titulum occupationis agnoscere, nisi iustæ vindictæ: nam cùm Hispani pacificum descensum è nauibus habuissent, à barbaris malè tractati, aliqui etiam occisi, ceteri ad se vindicandum paulatim accensi, ius tandem acquisiuêre. Addit posse etiam dici, ob barbariem quâ homines illi occidebant alios, eosque immolabant Dœmoniis, comedebant &c. potuisse iustè debellari ob repulsam ergo prædicationem nihil tale accidisse pro certo habet, quia de eo nihil apud Historiographos. Quod quidem est meridianâ in luce aliquatenus caligare: vt enim ait citatus Scriptor. num. 90. & 100. apud omnes ferè Indicarum rerum Scriptores, ex quibus aliquos adducit, nihil frequentiùs quàm virtute donationis Alexandri VI. præmissà protestatione, cuius formulam ex aliquibus eorum desumptam, & Latinè redditam exhibet num. 101. & à viro doctissimo Ioanne Lupo de Palacios Rubios est composita, atque à Carolo V. tradita Francisco Pizarro, captam fuisse possessionem. In quâ & de admittendis Prædicatoribus expressa mentio. Quod si vindictæ titulo solùm, & ob propulsandum barbariem, bellum erat Ethnicis inferendum, minimè erat recursus ad Sedem Apostolicam necessarius, quem tamen Reges Catholici iuxta doctissimorum virorum sententiam habuerunt.
Export TEI
Export TEI
9
*Quamuis autem Indi, cùm primùm ea, quæ ad fidem spectant, audierunt, quæ eorum ruditas, non potuerint sufficientem eorum formare conceptum; vnde eiectio Prædicatorum non videtur eis vt culpabilis imputanda, & sic nec belli illatione mulctanda, iuxta ea, quæ tradit Victoria Relectione 1. de Indis num. 34. & ita neque sufficiens protestatio ad plenam iustificationem. Nihilominùs quia sic est à sapientissimis viris iudicatum, & Indi hominibus superioris adeò supra communem eorum capacitatis verosimilia de Deo mundi Creatore annuntiantibus, sidem aliquam adhibere debuerunt: neque, si diu expectandum, negotium fidei promoueri posset, ideò bona fide, & non sine sufficienti fundamento processum. Quidquid de aliquorum inordinatis actionibus fuerit ab Hispanæ gloriæ æmulis sine operæ pretio decantatis.
Export TEI

Circa materiam Capitis primi.

Export TEI
Scriptoris alterius maledicentia castigata.
Export TEI
Export TEI
10
*B.G. Marisotus ille est, qui in Præfatione Orbis maritimi ita scribit: & nisi æterno posterorum & nostro luctu ex hominum oculis coactus euolasset (Henricus Quartus) haud dubiè Magni titulos ad Indos vsque & Americam, illegitimis occupatoribus expulsis, importasset, terrarum marisque dominus. Sic ille, malo quidem agitatus spiritu in Apostolicam Sedem semel & iterùm virus pestiferum euomente, vt videri potest Lib. 2. Cap. 20. vbi de Insulis Fortunatis, seu Canariis, Sardina, & Corsica, non leui spongia digna proloquitur. Rogandus sanè si Hispani Indiarum illegitimi occupatores fuerunt, vnde legitimi futuri Galli, iisdem expulsis, nisi quia à Deo Orbis domini constituti? Quod neque saluis fide aut mente potest affirmari. Et Reges ipsi Christianissimi blateramenta ista dubio procul deruidebunt.
Export TEI
Export TEI
11
*Quanto autem non solùm iure, sed religionis zelo à Catholicis sit actum Regibus, sicut de more in aliis, inuiolabilis auctoritatis Scriptores expendunt. Ex quibus P. Carolus Scribanus in Politico-Christiano sic Regem nostrum Philippum Quartum alloquitur: Arma taceo. Vincor magnitudine: magis quòd pia sint. Tuis enim armis Oriens & Occidens Christianus audit. Tuis Europæ pars magna. Germania, quòd sub hæretico & Turcico non gemat ferro, tibi prope debet. Tibi Belgij pars nobilißima, quòd Christo suo viuat. Hæc ille. Cùm ergo Deus Catholicum zelum inclytorum Principum detectione & dominatione Indicorum regnorum fuerit muneratus, argumento sanè irrefragabili est, sobriè, iustè, & piè in eo se gessisse negotio, quidquid de quorumdam Conquisitorum excessibus fuerit, qui numquàm in expugnationibus quantumuis legitimis possunt penitus euitari. Pro eodem stat Thomas Bozius de signis Ecclesiæ Lib. 10. Cap. 14. num. 7. vbi ait Gallos, & Britannos in suis expeditionibus parùm fuisse felices, eò quòd sine Pontificiis auspiciis, propter quæ Hispani feliciores.
Export TEI
Export TEI
12
*Ex quibus compertum habetur Hispanos Reges minimè Orbis imperium affectare, vt maleuo lus ille criminator in dedicatione pronũtiatpronuntiat, sibi consonus in Præfatione, in qua sic loquitur: Si Stationaria claßis parata ad omnem occasionem fortunamque fuerit, inclusis inter Batauos & Normannos Belgis, ruinam minari. Iberorum verò commercijs & Imperio, tum Americæ, tum Indiæ finem proximum. Quid enim spei reliquum Hispano, bellicosißimis nationibus terra marimarique in eius perniciem coniunctis? &c. In quibus dura sicut infernus se prodit æmulatio, dum ad destructionem omnimodam Hispanæ Monarchiæ non solùm Gallicam optat armari potentiam, sed mundum ferè totum coniurare. Quod quidem diabolicum esse |
p. 4
votum nequit dubitari, vt eximium illud fidei præsidium. Ecclesiæ propugnaculum, & Romanæ Sedis fortissimum brachium, cadat, & ruina sua liberum hæresi campum, in quo possit exultare, tripudiare, regnare, &, vt verè dicam, tartarizare, relinquat. Sed non ita Deus tabernaculum gloriæ suæ deseret, vt triumphet iniquitas; ac bellicosissimis illis nationibus cum Hispano Monarchâ fœderatis, regnum diaboli pessum ibit, quiq́;quique insultabant procaciùs, redditam sibi pacem animitus gratulati, pro ipsius conseruatione non desinent exorare.
Export TEI
Pacata videbis
Sæcula, restinctisq́ue animos mitescere bellis.
Export TEI
Sic Christianissimo Ludouico nunc feliciter regnanti, non falsus vates inter ipsa crepundia decantarat, P. Dionysius Petauius Panegyrico 9. vbi quæ addit de triumphis ex infidelibus terras, quæ olim Christianorum fuerunt, incolentibus, fortunatissimè reportandis, vtinam pari sint veritatis oraculo consignata: non equidem inuidebimus, sed gratulatione illos ingenuâ prosequemur. Iuuabimus precibus, & militari, si opus fuerit, apparatu; sic enim de Regis nostri ingenuitate confido, qui Gallicam jam gloriam, non alienam sed propriam ducit, pretiosissimo pignore stabilis fœderis attributo, Serenissimâ Mariâ Teresiâ Charißimâ in delicijs filiâ, & pulchra jam prole parente, tali profectò sponso debita, qualem & præclara eiusdem decora, & naturæ ac gratiæ ornamenta singularissima deposcebant. Quæ dum cogito hilaritatis ac felicitatis plena, ægrè quidem ad ea memoriam & calamum flecto, quæ temporibus belli infaustis acta sunt, aut dicta: sed necessarium est auctoris illius maritimi, pacis immemoris, nec Regibus gratificati suis maledicentiæ tonitribus, nonnulla explosisse commenta, vt suus veritati locus sit, & Hispanum nomen, quod quantum quantum est, pro Gallicâ jam gloriâ militat, inofficiosis mendacijs nullatenus deteratur.
Export TEI
Export TEI
13
*Pergit ergo ille, & Lib. 2. Cap. 20. ita scribit: & nisi Portugallia per dolos & fraudes Philippo cum Tangitana Africæ prouincia, totoque penè Oriente obuenisset, &c. & Cap. 21. Cuius regnum Henrico atque Antonio exclusis, qui legitimi hæredes erant, Philippus II. Castellæ Rex occupauit. Et Lib. 7. Cap. 7. Venit & in eiusdem obsequium obuersa Europæ America (Brigantini) Indiaque Orientalis cum vicinis Insulis, & nunc Ioannes ille Philippo IV. maior, libertatem, quam sibi suisque comparauit, armis & & virtute tutatur. Hæc ille, & alia, in quibus egregiè mentita est iniquitas sibi. Henricum legitimum hæredem exclusum ait, quem pacificè regnantem vidit mundus; licèt non defuerint, qui post Sebastiani mortem Philippo II. jus successionis adstruxerint, quod abnuit ille, quia non ita solidis fundamentis subnixum videbatur. Sed minoribus certè alij regna non semel occuparunt. Antonium legitimum hæredem & ipse est inficiatus Henricus, qui virtute Breuis Pontificij super illius illegitimitate sententiam pronuntiauit, in ipsum, & falsos quosdam testes animaduersione decreta. De quo loculenter agit Hieronymus Conestaggius, Patritius Genuensis in Historiâ de coniunctione Portugalliæ cum regno Castellæ Lib. 3. Silegitimus ille, non equidem necessariæ essent tot de successore legitimo quæstiones. Vnde vt jus firmiùs posset obtendi, ad electionem est populi prouocatum. Qualis autem illa fuerit diuersi Auctores exponunt apud Illustrissimum Caramuelem in suo Philippo Disput. 3. & in responsione ad Manifestum Regni Portugalliæ pag. 4. 169. & 179. Ego citati Patritij verba subiiciam, qui Lib. 5. præfatæ Historiæ sic loquitur: Itaque ex judicibus & nobilibus Priorem (Antonium) gratulandi ergo ferè nemo, & ex supremo Magistratu vnus tantùm syndicus acceßit. Et inferiùs: Emmanuel Fonseca de fenestra magnâ voce clamauit: viuat, viuat Antonius, Rex Lusitaniæ: quæ verba cum magna alacritate à plebecula approbata fuerunt. Sic ille. Fieri autem posse Reges populorum tumultuaria conclamatione, pestiferæ consequentiæ doctrina est, & ita à Christianis sensibus penitus releganda: non ergo propter exclusum Antonium debet Magnus Philippus exclusor vllâ ratione culpari.
Export TEI
Export TEI
14
*Felicitatem prætereà, quam in Ioanne suo Quarto scriptor ille deprædicat, ob libertatem sibi suisque comparatam, annis sequentibus remittamus. Et illud sanè quod ex eodem positum suprà iuuat in caussam præsentem aduocare: Quid enim spei reliquum Hispano, bellicosißimis nationibus terra marique in eius perniciem coniunctis? Si pro Hispano Lusitano reponamus. Sed maior ille Philippo IV. Quàm hoc ridendum & ipsis etiam sua iactantibus Lusitanis? Vnus ille Hispaniæ angulus, quem Alfonsus Rex Henrico Comiti vt dotem Teresiæ filiæ nothæ legauit, totâ sit maior Hispaniâ; cui & tot alia adiuncta regna, & nobilissimi ac validissimi Principatus. Sed paret Orientalis India: & quid illa ad vnum Peruuium occidentalium opulentissimum & nobilissimum tractum? Hinc illud apud Vatem Gallicum
Export TEI
Nam quis Iberiacis non cedat viribus hostis?
Immensas quis spernat opes, quas fœnore tanto
Auriferis fundit perfossa Peruuia terris?
Export TEI
Et apud Carolum Werpæum Lib. 4. raptus Manresiani S. Ignatij, quod consonat.
Export TEI
Illinc auriferis opulenta Peruuia foßis
Inuentas malè plorat opes.
Export TEI
Alexander Donatus Lib. 1. Carminum Poëmate 16. Pro eodem fic
Export TEI
Nitidi congesta metalli
Pondera, torrentiq́ue solo geminantia saxa,
Fundit ab auriferis pretiosa Peruuia terris.
Export TEI
Export TEI
15
*Iam quod per fraudes & dolos obuenisse Portugalliam asseruisse non puduit, licèt ad caussam Indiarum generaliter non spectet, quia tamen ab illa alienum non est, & de Orientali pariter pronuntiatur, operæ pretium fuerit, vt immanem calumniam euidenter refellamus. A dolis & fraudibus regalis profectò Philippi II. animus supra modum alienus, vni iustitiæ ritu Christiano semper intentus. Nihil notius est, nihil vulgatius, quàm Catholicum Regem & inuictißimum Philippum Principis nostri auum, omnibus quorumcumque sæculorũsæculorum Regibus præluxisse, certas sibi justitiæ metas præfigebat, vltra quas nulla eum gratia ad veniam, nulla maleuolentia ad pœnam incitaret: amicitias potiùs rescinderet, consanguinitatem faciliùs violaret, quàm æquitatem, naturam libentiùs exueret, quàm iustitiam. Lusitani Auctoris verba sunt, & testis planè om|
p. 5
ni exceptione maioris, Patris inquam Francisci de Mendoza, scriptis suis Orbe toto notissimi, in Oratione 1. quæ extat Lib. 6. Viridarij, & in ortu Philippi IV. Regis nostri est habita Conimbricæ in templo Societatis, Academiâ, præstantissimaque ciuitatis totius frequentiâ conspirante. Quo fundamento iacto, quidquid de dolis & fraudibus inuidia protulerit, germanus illius est partus æstimandus. Pro quo & facit P. Ioannes de Rho Parte 2. Historiarum variarum virtutum, vbi id habet, quod quia ad Galliam spectat, opportunè cadit. Sic ergo ille Lib. 5. Cap. 1. §. 3. Philippum Hispanorum eius nomini Regem Secundum inspiciamus, sub diuturni ac felicißimi Regni finem validißimas arces, opulentißimasque vrbes, quas longo ac difficili bello de Gallis cæperat, eisdem nulla fractum clade, sed quo pax, quæ totius Europæ votis, & Clementis VIII. Pontificis Maximi efficacibus vrgebatur officijs, faciliùs coalesceret, redhibentem videbimus, &c. Vbi præclarum est cernere iustitiæ documentum. Qui enim iustè parta redhibet, ab acquirendo per dolos & fraudes alienissimus comprobatur.
Export TEI
Export TEI
16
*Rem Gallicam etiam & quod subiiciemus, attingit. Henrico III. regnante, cùm hæretici redditi fuissent potentiores, à Catholicis est Philippus Rex Catholicus regni Protector & Defensor de signatus Ann. 1585. Quod quidem ille singulari moderationis exemplo noluit acceptare, etiamsi pro eo Pontificis, & magnorum Principum preces accessissent. Nolebat de nouo principatu sibi conquisito speciosâ illa compellatione notari. Sed mortuo Rege ipsius Leuiro, Parlamentum Parisiense edictum edidit à Consilio status approbatum, in quo continebatur Catholicum & inuictum Hispaniarum Regem D. Philippum II. principalem esse Religionis Catholicæ Protectorem, illius Regni salutis zelatorem, de quo eiusdem prælata gesta iam pridem, & continuata auxilia Carolo IX. & Henrico Regibus impensa, quando illi se hæreticorum ac schismaticorum aduersarios ostenderunt, ex vno illo desiderio profecta, vt eo in Regno Catholica perseueraret fides, testimonium perhibebant. Tunc munus Defensoris ac Protectoris admisit, & colligationem Catholicam seriò & constanter adiuuit. De quo Auctores multi, ex quibus P. Eusebius Nieremberg in virtute coronata ad fidem, vbi de Philippo II. cuius & alia illustria exempla commemorat. Habemus ergo nihil contra iustitiæ dictamina fuisse molitum, neque dolo malo aut fraude expugnationem quam piam aggressum qui oblatos etiam dominationis titulos adeò constanter recusauit.
Export TEI
Export TEI
17
*Quando ergo Portugalliam inuasit, non minùs iustitiâ, quàm ferro copias immissas armauit, armatus & ipse Dei adinstar, de quo Sapient. 5. v. 19. & 20. Induet pro thorace justitiam, & accipiet pro galea judicium certum. Sumet scutum inexpugnabile æquitatem. Quo iustitiæ iure recognito statuit Henricus regnum ipsi sub quibusdam pactionibus tradere, quas recenset Ioannes Antonius Viperanus in Historiâ de obtentâ Portugalliâ, vbi & illud speciale. Christophorum Moram ad se accersit; ait velle se certis pactionibus regnum Philippo tradere: rogatque an jus vllum procuratorium in hac re habeat: ille jus, quod habet, profert. Sed quia inualidum videtur, aliud à Rege Philippo mitti postulat, quod mox missum. Sic ille: pro quo & citatus Conestaggius multa Lib. 4. Qui quanto cum scrupulo Rex Philippus eo in negotio processerit, vt jus, quod ipsi adstruebant multi, penitus inclaresceret, expendens, hæc inter alia scribit: Cùm autem etiam in modo agendi conscientiæ suæ rationem habere vellet, jam ante exquisiuerat de hac resententiam Fratris Iacobi Chiauesij (de Chaues) Confessoris sui Ordinis Prædicatorum, & nonnullorum aliorum ex præcipuis eiusdem Ordinis. Verùm cùm nondum horum judicia ipsi satisfacerent, nec in sola Dominicanorum opinione acquiescendum esse putaret; rem cum aliorum Ordinum Monachis etiam communicaturus, misit vnum ex Ordine Minorum, qui de toto negotio omnes paullò celebriores totius Hispaniæ Theologos consuleret. Quod cùm ille diligenter fecisset, & quæstionem hanc non tantùm Præsulibus, & publicis ac ordinarijs Theologiæ Professoribus, verùm etiam Iesuitis & Franciscanis examinandam proposuisset, magno consensu omnes pronuntiarunt, cùm jus Regis adeò esset manifestum & liquidum, illi nihil aliud agendum restare, quàm vt illud Regi Henrico, &c. Sed Henricus lentiùs agit, & dum cunctatur expirat.
Export TEI
Export TEI
18
*Pro eodem P. Diana Tarte 10. ad sinem Tractatu de potestate ex authorandi Reges Resolut. 10. vbi Christophorum Besoldum Germanum Iurisconsultum suâ in facultate doctissimum loquentem inducit, & modum à Rege Philippo in causæ dictæ prosecutione seruatum, qui pro typo omnibus Christianis deberet esse Principibus, exactissimè proponentem. Sed omnium elegantissimè Iustus Lipsius Lib. 2. de monitis & exemplis Politicis, Cap. 3. rem est istam prosecutus, qui audiatur dignissimus, vir integerrimi iudicij, & minimè labe adulationis infectus, dum sic loquitur post enarratam electionem Ferdinandi Castellæ Infantis in Regem Aragoniæ: Pulchra electio, & quam in manu Lusitanorum erat nuper imitari. Nam plures Regnum illud mortuo Sebastiano competebant, suis quisque titulis. Philippus Rex Hispaniarum, Alexander Parmæ Dux liberorum loco, Ioannes Dux Brigantiæ ab vxore, Antonius notus, sed qui legitimum credi se volebat. Concurrebat & Regina Galliæ, Catharina Medices, vetusto & absoletoobsoleto titulo à Comitibus Bononiensibus repetito. Rex senex Henricus mederi futuris malis poterat, & velle videbatur; sed fortior animus deerat, & cunctantem mors occupauit. Sed & post eum quinque Gubernatores electi, & vndeni judices, tarditate aut frigore peccarunt: & quamquàm proni in Philippum Regem, non ausi jus ei adscribere, ob populi studia dissentientis. Quem secum ferè Antonius fecerat, & plenis velis per plebeias illas vndas ferebatur. Ita factiones, dißidia, & denique arma. Quæ tamen priusquàm Philippus inferret (& parata habebat) pro suo ingenio leniter ac tardè agere, legationibus quàm legionibus velle rem conficere: à vi quidem adeò alienus, vt cùm Antonius ille, caput turbarum, eiectus ab Henrico Rege, in Castellâ esset, & in Cœnobio quopiam D. Benedicti, gnaro Rege Philippo, latitaret; ille nec extraxit, nec reppulit, cùm in illo velut torre extinguere incendium surgens posset. Simile in alio Competitore Duce Brigantiæ, cuius filium captum à Mauris, in felici illo prælio, redimi per legatum suum curauit, & eumdem jam in Hispaniâ, cùm essent qui in omni vi & via retinendum censerent, immò retinerent; ille firmus in quietis Consilijs, & jure suo nixus, liberum dimisit. Sed neque sic, cum alij arma pararent aut caperent, inuasit, |
p. 6
aut eiecit, sed ante omnia jus suum disputari à Theologis, & Consultis eius fecit; jamque de eo certior copias promouit. In limite erat Lusitaniæ, & omnis mora noxia: tamen iterùm moratur, iterumque peritos conuocat, & per Deum & Fidem obtestatur, liberis vocibus sensibusque edicerent ecquid juris sui esset: hoc non cupere se modò, sed jubere. Omnes vno ore jus affirmarunt. Tunc denique Ferdinandus Dux Albæ inuasit, & septuaginta dierum spatio Lusitaniam totam subijcit, vno prælio Antonio, qui Regem se ferebat, pulso. Si tamen prælium dixerim, veterani exercitus cum semiarmi & vrbana turba congreßionem. An nos paullò minùs quingentos avulsa Lusitania fuerat à reliquo suo corpore: redijt, vt retuli, sed cum admiratione aliqua eorum, qui attendent in re tam opportuna, vtili, facili, cunctatorem Philippum sic fuisse. Imitentur Reges, nec temerè ambitio ad arma impellat. Hæc Lipsius ad obturandum os Maritimi illius, & aliorum eiusdem farinæ hominum loquentium iniqua.
Export TEI
Export TEI
19
*Nec prætereundum extat Lib. 1. Cap. 5. vbi singularem diuinæ Prouidentiæ dispositionem in successione istâ perpendit, & post alia sic concludit: Viginti duo erant, qui Philippum Regem anteibant, & succeßione legitimè arcebant. Et tamen quò Fata vocabant venit & succeßit. Præmortui omnes illi sunt. Quid? Nisi vnum facerent Hispaniæ totius caput. Magnus fauor Numinis, nec semel in hac gente (Austriam dico) se ostendit, quæ per hæreditates, & aduentitia incrementa ferè creuit. Sic ille, qui Fati nomine quid intelligat, sic Christianè exponit initio Capitis: At tu, qui Deum, & Religionem colis, etiam Fatum, id est Prouidentiam, decretumque diuinum, &c.
Export TEI
Longè ergo à Christiano illo pectore fuit, quod apud Lucanum legitur Lib. 1. de Cæsaris bello contra Romanam Rempublicam loquentem:
Export TEI
Mensuraq́ue juris
Vis erat.
Export TEI
Non tale illud:
Export TEI
Iustos Fortuna laborat
Esse Ducis motus, & caussas inuenit armis.
Export TEI
Sed non tales profectò caussas, vt in casu nostro, vnde Magnus Philippus armis possessionem moliens, & in ipsis regni portis, Pace-Iulia, constitutus, cùm ibidem ob superuenientem morbum in præsentissimum vitæ periculum incidisset, & desperata illius vita communiter haberetur, nullo circa expugnationem scrupulo hæsit, aut ab ipsa abstinendum judicauit. Et tamen erat ille conscientiæ suæ obseruantissimus cultor & custos: id, quod in eo maximè credendum articulo, cùm Regis regum, & Domini dominantium tremendo se Tribunali sistendum verebatur, vbi de regno cœlorum vertebatur quæstio, quod ob terrenum relinquendum alijs, amittere velle, aut aperto amittendi se exposuisse periculo, ingentis quidem imprudentiæ, immò & insaniæ esset; vnde à prudentissimo, non humana & Politicâ tantùm, sed Christiana etiam prudentia eximio Philippo penitus alienum.
Export TEI
Export TEI
20
*Iam quid ad hæc scriptor ille? Dolendum sanè in libris exaratas calumnias sine spe restitutionis excurrere, vt hinc scribentes modum in dicendo perdiscant, præsertim cùm in viros magnos calamus stringitur, omni quandoque gladio pernicialior. Sed inclyti illius Monarchæ adeò celebris gloria est, vt sperare liceat nebulonum dicteria vi tanti luminis opprimenda: sicut & quod Lib. 2. Cap. 7. ab eodem scriptum non sine iniuria veritatis: sic enim ibi: Flauiobrigæ muri tormentis nostris disiecti, nemine propugnante, solitarij jacebant: non audacia militi nostro deerat, sed obsequium & concordia. Hinc hosti animus redijt, nobis metus: quod momento quæsiueramus, momento amisimus, mutataq́ue fortuna victi, qui modò victores eramus. Sic ille, qui Flauiobrigam vocat, quæ vulgo Fuencerrabia, & Latinè scribentibus Fontirrabia, Fonterrabia, Fontarrabia, Fons-Rabia, FonsRabidus, & Fons-rapidus. Quam & Lib. 1. Cap. 32. num. 94. vocari ait Phlasiobrigam. Et in numero respondente in fine Capitis, vbi vulgaria Portuum Hispaniæ nomina congerit, Rhabidam vocat. Sed Flauiobrigam, de quâ Plinius Lib. 4. Cap. 20. Alij de Flauiobriga aliter, de quâ, & de Bilbai laudibus Arnaldus Oihenartus in Notitia Vasconiæ Lib. 1. Cap. 8. vbi & Coloniam nouem ciuitatum affirmat, à Fonterrabia diuersam diligentiores rerum Hispanicarum testantur scriptores, & Bilbaum esse, nobilissimum Cantabriæ totius emporium, videri apud Philippum Cluuerium potest Lib. 2. Introductionis Geographicæ Cap. 3. cui multùm me debere natura voluit inde patre destinato. Ad rem iam.
Export TEI
Export TEI
21
*Quòd muri disiecti tormentis Gallicis, verissimum sanè; neminem autem propugnantem extitisse, falsissimum. Sic enim strenuè & fortiter à ciuibus actum, vt propugnatio diuturna antiquam Numantiam & Saguntum Gallorum oculis præsentarint: donec Hispano superueniente exercitu soluta est obsidio, & de hostibus, numero, equitatu, ac tormentis & propugnaculis superioribus, memoranda sæculis omnibus victoria reportata. Et posset merito Poëtarum aliquis Fontem Rabiam Triumphantem Leucatæ Triumphanti opponere, in quo amænioris Poëmatis argumentum. Sed sunt Hispani agendorum quàm dicendorum artifices meliores. Et quidem quod versibus non celebratum adhuc (ni fallor) exactissimâ tamen est narratione vulgatum, successibus omnibus per dies singulos adnotatis, vulgari priùs sermone, & Latino deinde, eoq́ue pereleganti à P. Iosepho Morete ex nostra Societate, hostibus, vbi illa digni, ingenuè exhibita laudatione. Quod de obsequio & concordia in Gallico desideratis milite, vnde animus Hispanis redditus, metus illis, ex quo victoriæ felicitas, si solatio eorum prætenditur, sic vt velint, numquàm enim in talibus excusatio deesse solet. Illud certum de tali obsequij & concordiæ defectu nihil Hispanis innotuisse militibus, & in concordes ac obsequentes exercitum pro soluenda obsidione formatum pariter irrupturum: sicut & in obsidione Ilerdæ, Tarraconis, & alijs accidit, in quibus victoriæ nequeunt similibus defectibus obscurari. Nec nouum illud, cùm jam pridem ita scripserit Lucius Marinæus Siculus Lib. 3. de rebus Hispaniæ circa initium: Fons-Rabia Gallis obstaculum & pernicies. Vt non sit opus antiquius illud exemplum produxisse, cùm capta & incensa à Gallis Roma, Camillus aciem in semirutæ vrbis solo instruit, primoque concursu haud maiore momento Galli fusi sunt, quàm ad Albiam vicerant. Quid post fugam |
p. 7
redintegrato bello? Ibi cædes omnia obtinuit, castra capiuntur, & ne nuntius quidem cladis relictus. Sic ex Liuio, Plutarcho, & Floro P. Salianus Tomò 5. Ann. 3665. num. 5. Quia verò in obsidione prædictâ nobilis vir Didacus Butronius, qui ex Peruuio in Patriam redierat diues, & pro auertendo ex muralibus cuniculis damno probè instructus, dum pretiosis metallis eruendis incubuit, Prætorem militarem agens eximium contulit industriâ, manu, constantia, largitate, ac moderatione momentum; quod de illâ à nobis dictum non debet penitus extraneum à consideratione Indiarum æstimari. Hinc exportati octodecim illi octi-regales, quos ille defecturiente plumbo in pilas archabusiarias obtulit, daturus sanè, nisi Deus eâ liberalitate, & in Regem ac Patriam fide contentus, meliùs aliquid, opportunè nostro superueniente exercitu, prouidisset.
Export TEI
Export TEI
23
*Claudendum narratione alia, quæ & ad Indias Occidentales spectat, & ab Scriptore præsato, fide solita, eisdem Libro & Capite continetur, vbi de Marchione Bressero viginti & vni nauibus Præfecto scribit quòd cùm intellexisset Hispaniam classem 36. nauigiorum, inter quæ Galiones Regij duodecim, in Occidentalem Indiam bella facturam, medio Gadiræ in portu tempestatem sustinere: quamuis impar numero, egredientem tamen, & altum capessentem aggressus, ipse Prætoriam hostium nauim sundo mersit, Galiones quatuor per lembos incendiarios combußit, obscuraque in nocte secutus ignes, quos vt tota claßis coiret, & succurreretur mutilis nauibus, fugientes excitauerant, cum caducas naues absorberet mare, &c. Reliquiæ claßis Hispanicæ, malis, velisque, & gubernaculis amißis, militibus verò M D ferro, fluctibus, igne consumptis, in portum, vnde soluerant, sese receperunt, & nunc omissa nauigandi in Indiam Occidentalem deliberatione, salui vota superis soluunt, quibus se inter pericula obstrinxerant. Hæc illa, Gallica humanitate & vrbanitate subiuncta, iis in naues eorum receptis, qui mersis Hispanicis, cùm manifesto vitæ periculo fluctuabant, in quibus à veritatis portu plurimùm constat aberratum.
Export TEI
Export TEI
24
*Res sic habuit. Naues erant triginta Gallicæ, & sex insuper incendiariæ. Hispanicæ omnes 26. ex quibus Galiones decem, duæ minores præcursoriæ, reliquæ onerariæ, cum duobus præsidiariis. Pugnatum est vento à Gallis prærepto. Galio Regius, in quo Marchio de Cardeñosa Præfectus, iniecto igne disperiit, & cum eo Marchio ipse, sacerdoti èex Societate ipsis in fluctibus pariter anhelanti peccata confessus, qui ad portum felicius enatauit. Et ea sola nauis, non quatuor, vt in narratione, combusta. Quid si & totidem fuissent? an multùm inde, vnde possit fortitudo Gallica gloriari? Prætoriæ incendiaria nauis (non lembus) applicita, ferreo proræ iniecto retinaculo, cùm septem illam aduersariæ circumdedissent, quæ ad pugnandum cominùs, ferreis innexæ manibus, inuitatæ, neutiquam annuerunt. Et conflagrare quidem Prætoria cœpit, fatali sicut alia, de quâ diximus, incendio peritura, nisi Deus peculiari prouidentiâ, ob quatuordecim Sanctorum Martyrum preces, quorum corpora Romanis ex Cœmeteriis extracta legitimâ auctoritate à Patribus Societatis in Peruuium deferebantur, & in templo D. Pauli Limensis Vrbis, vbi hæc scribo, pretiosis sunt thecis & loculis collocata, ignem grassantem dimouisset. Globus enim tormentarius ex quadam Gallica displosus naui retinaculum incendiariæ disrupit, inter illam & Prætoriam euolans, hamato frusto in Prætoriæ prora relicto: & ita incendiaria ad eam distantiam, Numine fauente, disclusa, vt nocere ampliùs non posset, vnde & locus datus restinguendo igni, & cum hostibus tormentorum displosione, dum aliter renuerent, præliandi.
Export TEI
Export TEI
25
*Falsum ergo est Prætoriam fundo mersam; in quâ vir præclarus & strenuus D. Hieronymus de Rojas y Sandoual Generalem Ducem agebat. Et de Gallica classe jam ille ante egressum certior factus, vespere diei pugnæ proximi, cùm à nautico speculatore sex fuissent naues adhorizontem peruisęperuisæ, cras, inquit, plures erunt, certum numerum exprimens, quem probè nouerat, & poterat tunc securè portum repetere, sed indignum duxit Hispanicâ fortitudine certamen, licèt non paribus armamentis, detractare. De insecutione fugientium nauium accensis ignibus, & caducis à mari absortis quod dicitur, inter fabulamenta numerandum; quia neque absortæ illæ & vna tantùm ex præcursoriis, quas Pataches Nostri dicunt, & aliqui benè Latini Celoces, licèt remis careant, quibus olim instructæ in vadum Hispanici littoris, cui ab arenis crassis nomen, impegit. Et quidem si insecuti fugientem, quomodo non assecuti, & circa portum albescente die prælium instauratum? Numerus amissorum militum à quo potuit cœca illa in nocte ita exactè computari? Ex Galione Marchionis Cardeñosa euasêre quamplures, ex aliis desiderari non multi potuerunt, cùm ad conserendas manus non fuerit deuentum. Ex Prætoria fuêre triginta, ab aduersarijs septem, vt diximus, impetita, & ex omnibus ad quadringentos. Omissam nauigandi deliberationem non fuisse, ipsa post duos menses repetita nauigatio demonstrauit. Quòd autem interim soluta superis vota fuerint, quibus se inter pericula obstrinxerant, quis accuset, quandoquidem leuia non fuêre pericula, non iam cum hominibus, etsi hinc etiam illa, sed cum igneis monstris præliaturis?
Export TEI

Circa Caput II. in fine.

Export TEI
Export TEI
26
*VIdeantur quæ ex Thoma Bozio posita num. 19. de parùm felicibus expeditionibus Gallorum & Britannnorum circa Indias, eò quòd sine Pontificiis auspiciis. Vt nonnullorum Hispanorum excessus nimi; quantùm ab exteris scriptoribus proclamati, de quibus ibidem, non debeant vt noui & insoliti, & velut argumentum iniustæ occupationis assumi, videant Galli quid ab ipsis in Belgio actum, dum iustam inuasionem, suis obsecuti ductoribus, arbitrantur.
Export TEI
Templa antiqua ruunt veterum decora alta parentũparentum,
Virginibus non ipse pudor, non matribus ætas
Præficit. Heu! Terras fugiens natura reliquit.
Export TEI
Sic Otho Zilius in Cameraco ab obsidione liberato. Quid apud Fonterrabiam, vbi Sacellum Virginis in stabulum versum, citatæ narrationes exhibent. Vt de Teslimontio taceamus, in quo |
p. 8
sacrileg umsacrilegium perpetratum facinus cuius meminisse animus exhorrescit. Et hæc omnia minimè annuentibus Christianissimis Regibus, sed dolentibus, & damnantibus constat accidisse. Nec tale quidquam poterit Indicis Conquisitoribus exprobari. Sed de his satis.
Export TEI

Circa Caput. VII.

Export TEI
Ubi de Digniorum electione, ad Ecclesiastica præsertim Beneficia.
Export TEI
Export TEI
27
*P.Diana Parte 8. Tract. 7. Resol. 83. circa Principes habentes liberam prouisionem, vt sunt Pontifices, Reges, & alij supremi, communem sententiāsententiam affirmatiuam proponit, & eidem subscribentem Cardinalem Lugo. Pro qua & stat Magister Lezana Tomo 1. Cap. 15. num. 12. & Tomo 2 Cap. 13. n. 13. Negatiuam item vt probabilem ex Trullench, & P. Reginaldo, quam & Machadus communiorem, & magis receptam potestatur, & sic concludit. Sed, vt verum fatear, non videtur recedendum à sententia Cardinalis Lugo, quia ferè semper digniores in promptu haberi & cognosci possunt. Hæc ille. Si ergo non habeāturhabeantur in promptu, omnes videntur circa electionem digni, vt scilicet sit illa licita, & sine scrupulo facienda, conuenire. Quod pro Indiis militare constat, dum ad Officia, & Beneficia in ipsis, qui non sunt cogniti aliàs, eliguntur. Errabitur ergo sæpiùs. Fateor, & vtinam inter dignos & digniores tantùm error nec se ad indignos extẽdatextendat, quod in primariis dignitatibus perdolendum. Orandus ergo Dominus messis ab eo, qui recta diuinæ gloriæ intentione perducitur, vt electiones dirigat, sicque mittat Operarios in messem suam: non enim rectæ intentioni deerit, qui dat & velle & perficere pro bona voluntate. Philip. 2. P. Tamburinus in Decalogum Libro 8. Tractatu 3. Cap. 4. §. 4. negatiuæ sententiæ adhæret in Beneficiis omnibus simplicibus, & conferentibus aut suffragantibus quibuscumque extra concursum. Quod & de officiis sæcularibus affirmat num. 15.
Export TEI

Circa Caput idem.

Export TEI
Vbi de Diœcesanis. An scilicet in Beneficiorum prouisione sint aliis necessariò præferendi.
Export TEI
Export TEI
28
*COmmunis Doctorum sententia est Diœcesanos esse in Beneficiorum prouisionibus præferendos, quod & Canonici iuris auctoritate fulcitur: licet multi Textus, qui ex Decreto adducuntur, de Episcopis tantùm procedant, vt videri potest Distinct. 61. & 63. in quarum priore ratio illa inculcata ex Cap. Nullus occurrit: Habeat vnusquisque suæ fructum militiæ in Ecclesia in qua suam per omnia officia transegit ætatem: in aliena impendia minimè alter obrepat, nec alij debitam alter sibi vendicare audeat mercedem. Hæc ibi. Et inculcata quidem illa respectu omnium Beneficiorum; quia respectu omnium locum habere videtur. Sed cùm odiosa dispositio videri possit, dum per eam eligentium potestas coarctatur, ad alia non extendendam erunt qui censeant, licet non desint qui ob maioritatem rationis extendendam arbitrentur. Magis enim conueniens & necessarium apparet vt futurus Parochus ex Diœcesanis sit, acturus cum illis de proximo, & curam immediata habiturus.
Export TEI
Export TEI
29
*Sed certè ratio illa non prorsus vrget, quia in Textu minimè habet fundamentum, in quo de præmio tantùm agitur, quod iis debetur, qui per omnia officia Ecclesiæ seruierunt; vnde par est ad eum promoueri gradum, qui est summus in eo genere: id quod non ita in Beneficiis aliis est cernere, in quibus pro extraneo eligendo speciales esse conuenientiæ possunt, & prærogatiuæ tales in illo, quibus diœcesanatûs qualitas abunde suppleatur. Quod & in Episcopis suo etiam modo locum habere potest iuxta Iuris dispositionem: potest enim extraneus postulari, pro quo Textus plures adducit Glossa in citato Cap. Nullus. Postulationem autem ab electione distingui habetur expresse in Cap. Osius citata Distinct. 61. in qua pro generali prouisione, ad omnia scilicet Beneficia necessariò extendenda, magis vrget Cap. Episcopus in quo sic habetur: Item, Clerici alterius Ecclesiæ non sunt præferendi in electione ijs, qui benè militant in propria Ecclesia. Sic ibi. Et Cap. Net emeritis, in quo ex Cœlestino Pontifice sic decernitur: Nec emeritis in suis Ecclesiis peregrini, & extranei, & qui ante ignoti sunt, ad exclusionem eorum, qui benè ciuium suorum merentur testimonium, præponantur.
Export TEI
Export TEI
30
*Sic D. Pontifex. Sed quidem cùm posterius hoc Caput immediatum alteri sit, & eius maior explicatio, ex eo argui non leuiter potest, vt extradiœcesani licita & conueniens esse electio possit: quia tunc tantum ille prædicti Capitis dispositione repellitur, cùm antè ignotus est. Si ergo ab Episcopo probè notus aut Patrono satis perspectus, vt accidere non rarò potest, & per examen insuper idoneus deprehensus, eligi conuenienter poterit, & Diœcesano concurrenti præferri, si sint impares aliàs qualitates. Cùm supponamus talem cum bonâ sui Episcopi licentiâ ad concursum pro Parochiali Beneficio necessariò præcedentem deuenire. Quod cùm accidit, non esse tales pro peregrinis & extraneis habendos non deerunt qui sentiant, licet communis sententia in contrarium sit, vt videri potest apud Gregorum Lopez. L. 13. Tit. 15. Part. 1. in Glossa Lit. Pro illis enim stat Caput finale, de Clericis peregrinis, vbi ex dispensatione Clericos peregrinos institui posse disponitur. Verba illius sunt: Te nobis proponente didicimus, quòd quidam Prælati Ecclesiarum tuæ iurisdictionis, in Ecclesiis sibi commißis sine scientia tua Clericos de alienis Episcopatibus instituere non verentur: Attendentes igitur id eis nulla ratione licere, & à Sanctorum Patrum institutionibus alienum: Inquisitioni tuæ taliter respondemus, quod tibi licet eos exinde remouere, nisi aliquos ex dispensatione in eisdem Ecclesiis duxeris dimittendos. Sic Honorius Tertius Episcopo Reginensi, vbi licet de iam institutis loquatur, idem est de instituendis cum suorum Episcoporum licentiâ venientibus dicendum, vt affirmat Glossa, & est in illis maior ratio quàm in aliis, vt videtur manifestum.
Export TEI
p. 9
Export TEI
31
*Et in citata quidem Lege 13. Beneficia Diœcesanis esse conferenda decernitur, sic enim in ea Alfonsus Rex: Deben primeramente presentar de los hijos de la Iglesia, si los vbiere à tales que sean para ello; si no de los otros que sean de aquel Obispado. Sic ille. Sed cùm verba, quibus vtitur, scilicet, Si los vbiere à tales, que sean para ello, ita interpretari possint, vt non quælibet capacitas sufficiens iudicari debeat, si aliunde haberi magis idonei queant; locus relinqui videtur arbitrio, licet filiationis qualitas semper sit in cōsiderationeconsideratione versanda. Vnde Hispania ad concursum pro Beneficiis etiam Curatis, quæ Patrimonialia non sunt, extradiœcesani admittuntur: id quod in simplicibus frequentissimum, cùm ad Canonicatus, qui per concursum obtinendi sunt, Edicta proponuntur. Et de Curatis in ipsa Regia Curia frequentia exempla succurrunt. Aliàs Beneficia omnia Patrimonialia essent, aut fere omnia essent talia, cùm solis possint Parochianis tribui, qui ordinariè sunt in eisdem locis nati. Et leges Regni seriò iniungentes vt Patrimonialia non nisi naturalibus præbeantur, hoc satis videntur innuere, exceptio enim aperta est, vt ea in contrarium regula non obscurè firmari videatur.
Export TEI
Export TEI
32
*Ea ergo regula, quam pro praxi proponit Dom. Solorzanus Tomo 2. Lib. 3. Cap. 19. n. 15. ex bonis Auctoribus desumptam, videtur opportuna, dum ita scribit: Semper tamen hi, ad quorum curam spectat eorum prouisio, præsentatio, & collatio, debent multùm attendere, vt ceteris paribus; immò datâ aliquâ meritorum disparitate, dummodo idoneitas requisita non desit, hi extraneis & peregrinis præferantur. Hæc ille, apud quem plures. Vbi obseruandum Primò non asserere illum singularem eam meritorum disparitatem non debere obstare prælationi Diœcesani, sed aliquam, seu aliqualem. Quando ergo notabilis est, aliter iudicio ipsius & aliorum, quos citat, est faciendum. Secundò, non quamlibet idoneitatem sufficere, sed requisitam: quod est iuxta ea, quæ circa Legis intelligentiam dicebamus. Tertiò, de extraneis & peregrinis tantum pronuntiare, quales non sunt prorsus habendi, qui de licentia Ordinariorum suorum veniunt, iuxta aliquorum sententiam: vel si habendi vt tales, cùm eis posse dispensari, iuxta citatum Caput finale. Supponitur enim cum Commendatariis litteris aduenisse, & sic non esse prorsus ignotum, iuxta præcedentia Capita eiusdem Tituli. Et hoc vltimum videtur plane conuincere, vt licet demus extraneos non esse præferendos, id debeat intelligi regulariter, quod non tollit quin possit aliquando dispensari.
Export TEI
Export TEI
33
*Neque his obstat, quod ex Glossa in Cap. 1. Distinct. 23. adducit dudum citatus Scriptor num. 20. sic enim habet illa: Habes hic quòd semper de Clericis ipsius Ecclesiæ eligendus est Prælatus, si ibi est idoneus: & tunc sufficit quòd sit bonus. Sed si de altera Ecclesia eligitur, requiritur quod sit optimus. Sic Glossa. Ex quâ videtur deduci non esse attendendum excessum in extraneo, nisi talis sit, vt nullus maior esse possit: hoc enim significatur cùm dicitur, Quod sit optimus: optimo enim nullus maior aut melior esse potest. Non inquam obstat Glossæ verba non sunt ex integro apposita, quod quidem frequenter in Iurisperitis deprehendimus; vt non debeat eorum citationibus indiscriminatim fides adhiberi: sic enim post præfata subdit: Vt dicunt quidam. Non ergo iuxta propriam locuta est mentem, sed aliorum & certè non plurium, vt modus ipse loquendi satis videtur indicare. Quòd autem ipsa sentiat statim expressit, sic dicens: Si maior pars Capituli eligat de alia Ecclesia, valet electio. Extra de Electione. Cùm nobis olim. Et Cap. Cùm inter Canonicos. Et Cap. In caußis licet Ioannes dixerit contrà. Et sufficit etiam tunc, quòd sit bonus, vt in prædicto Decretali, Cùm nobis. Hæc illa. Iuxta quæ satis apparet, quàm sit parum roboris in ipsa pro assertione prædicta: & similiter quàm immeritò Dom. Solorzanus eam appellet notabilem: quæ si notabilis dicenda est, id certè contrariæ positionis respectu continget. Et verò Textus illius Capitis, super quem cadit, excessum illum non importat, cùm sic habeat: Eligatur autem de ipsius Ecclesiæ gremio, si reperitur idoneus: vel si de ipsa non inuenitur, ex alia sumatur. Vbi quidem de electione Summi Pontificis sermo est: quòd si ad Episcopos ex rationis identitate trahendum, constat iam vsu receptum vt ex Ecclesiæ gremio, cui præficiendi sunt, non debeant necessariò eligi: immò de tali vix consideratio habetur qualitate; estque in eo sua conuenientia: non enim qui socij in Ecclesiæ gremio fuerunt, libenter accipiuntur in Principes, neque eis solet cultus debitus exhiberi. Quod iam olim in somno Ioseph graphicè, & ad posterorum exemplum adumbratum, dum inuidiæ & odij fomitem ministrauit. Genes. 37. v. 8.
Export TEI
Export TEI
34
*Iam quod ad Parœcias Indorum spectat, minùs difficultatis habet; qui enim magis idoneus, omnibus perpensis, non ita idoneo, Diœcesano licet, potest anteponi. Indorum enim salus per ministros maximè idoneos est accuranda; sic enim Alexander VI. Catholicis Regibus in donatione Indiarum, grauissimis verbis iniunxit, vt dictum Cap. 3. Quod quidem ad stabiliendam fidem valde necessariùm est: vnde si procul, & de vltimis finibus accersiri Operarij possent, qui negotium istud meliùs promouerent, id esset laudabiliter faciendum. Sic cùm Audissent Apostoli,
Export TEI
Act. 8. v 13. & 14.
qui erant Ierosolymis, quòd recepisset Samaria verbum Dei, miserunt ad eos Petrum & Ioannem. Act. 8. v. 14. Habebant equidem Samaritæ egregium diuini verbi ministrum Philippum, potentem opere & sermone, à quo & Simon Magus conuersus, qui videns signa & virtutes maximas fieri, stupens admirabatur. v. 13. Sed quia rem Christianam meliùs stabiliendam à Petro & Ioanne Apostoli existimarunt, eos vrbanè rogantes miserunt, & negotij tanti momentum proponentes. Vt diuturnus esset fructus, qui tunc primò ex agro Samaritano ostendebatur: quod sapiens dixit & ter
Export TEI
P. Gaspar Sancius.
venerandus Interpres. Quâ etiam de caussa postulari, vt diximus, ex aliâ Ecclesiâ Prælati possunt, quia per eos res meliùs est Ecclesiastica promouenda & valde ad intentum confert Cap. Ad decorem de Institutionibus, in quo sic Innocentius Tertius: Quocirca mandamus quatenus moneatis eumdem (Constantinopolitanum Patriarcham) vt viros litteratos, & aliàs idoneos, vndecumque originem duxerint, in prædictis Ecclesiis, & maximè in Maiori, instituere non postponat. &c. Circa quod |
p. 10
Glossa sic ait: Verum est quòd locus non obstat, dummodò constet de bonitate personæ. Et illud Cap. Afros, de incognitis loquitur. Sic illa. Et ad rem magis Ioannes Andreas in Glossa marginali rationem reddit, quia terra erat de nouo conuersa. Vnde non Veneti tantùm, vt Patriarcha volebat, sed aliunde etiam debebant ministri stabiliendæ conuersionis admitti.
Export TEI
Export TEI
35
*Est autem valde notabilis circa hoc distinctio, quâ vtitur Fr. Emmanuel Rodericus Tomo 1. qq. regul. quæst. 35. artic. 2. vbi ait quòd si Rex in prouisione procedit vt Delegatus Pontificis, iuxta concessiones Alexandri VI. & Pij V. non tenetur Diœcesanos eligere, sed idoneos vndelibet conquisitos; secus si procedit vt Patronus, quia hic ad Diœcesanorum electionem obligatur. Pro quo adducit Cap. Decernimus 16. quæst. 7. & Cap. Hortamur 71. dist. & D. Antoninum 1. p. Tit. 12. Cap. 12. §. 4. in principio. Sed certè Cap. Decernimus nihil habet ad intentum, sed tantùm vt fundatores Ecclesiarum idoneos præsentent rectores earum Episcopis, & horum ordinatio sine tali præsentatione irrita sit. Est autem illud Concilij Toletani 4. aliàs 9. Ex Cap. verò Hortamur nostra potiùs positio roboratur, sic enim illud: Hortamur Christianitatem vestram iuxta sanctorum Canonum instituta, vt in Ecclesiis à vobis fundatis aliunde veniens Presbyter non suscipiatur, nisi à vestræ fuerit Ecclesiæ consecratus Episcopo, aut ab eo per commendatitias litteras suscipiatur. Sic ibi. Et est illud D. Augustini in Sermone quodam ad populum. Cùm ergo exceptionem addat venientis cum litteris commendatitiis, satis ex eo apertè deducitur id, quod anteà dicebamus. Vnde & sic sunt sanctorum Canonum instituta accipienda. Iuxta formam ergo prouisionis, quæ in vsu est, si Episcopus aliquem talem nominauerit, à Prorege, Præside, aut Gubernatore præsentari sine scrupulo poterit, nisi in alijs qualitatibus minùs habens inueniatur.
Export TEI
Export TEI
36
*Non videtur autem distinctio prædicta quoad praxim quidquam habere momenti, quia semper Rex in huiusmodi prouisionibus Beneficiorum vt Patronus procedit; neque enim se solo Beneficiarios constituere potest, stante prædictâ delegatione, sed ab Episcopis debent illi Canonicam institutionem accipere: credibile siquidem non est Pontifices omnimodam ad effectum adeò spiritualem contulisse personæ laicæ facultatem, licet in gradu sublimissimo constitutæ. Vt Patronus ergo prouidet, licet illius Patronatus amplioribus priuilegiis gaudeat. Et ita nec tenetur solos proponere Diœcesanos, sed condignos, vt in Cap. Decernimus citato dicitur, ex vltimis, si expedire visum, finibus aduocatos. Videatur Bossius Tomo 2. Titul. 7. numer. 41. vbi ex aliis, quos citat, affirmat, certum esse ex rigore iuris minimè exteros excludendos, neque vllum esse Textum id statuentem, sed tantùm de honestate & congruentia, de quo num. 41.
Export TEI

Circa Caput XII. in fine.

Export TEI
De obligatione Confessarij, quando Penitens ignorantiâ laborat, sed non culpabili.
Export TEI
Export TEI
37
*POtest contingere vt quis inculpatè ignoret matrimonium esse inualidũinualidum cum aliquo impedimento contractum, cùm tamen sciat fuisse in contractione peccatum. Tunc quidem si notitia nocitura creditur, in sua bona fide relinquendus. Quod benè obseruat P. Thomas Tamburinus Opusculo 1. Lib. 3. Cap. 4. num. 9. sufficit enim bonam fidem esse partialem. Vnde sciens peccatum esse furari; si tamen sibi persuadeat non esse obligatum ad restitutionem, similiter suo est in errore dimittendus, si de veritate edoctus nihil est tali notitiâ profuturus. Sicut & qui post votum castitatis Matrimonium contraxit, putans tamen eo contracto licere debiti petitionem, aut mortuâ coniuge non ampliùs obligare. Et sic alia possunt exempla congeri. Leander Tomo 1. Tract. 5. Disputat. 11. Quæst. 127. ac seqq. Videndus etiam Diana Parte 7. Tract. 3. Resolut. 19. & Parte 10. Tract. 14. Resol. 20. in fine. Vbi Bordonum adducit circa impedimentum petitionis debiti, de quo regulariter non ingerenda notitia ob periculum, quod regulariter etiam occurrit committendi sacrilegij: quod & in huius generis impedimentis, quæ scilicet dirimentia non sunt, pariter videtur asserendum; regulariter enim potest timeri periculum.
Export TEI

Circa Caput. XIV.

Export TEI
De rerum indifferentium venditione, de quibus & Titulo 4. num. 45.
Export TEI
Export TEI
38
*AGit de illis P. Franciscus Bardi in Selectis Lib. 9. Quæst. 13. num. 4. & seqq. post scripta visus, & qui videatur dignissimus: qui affirmat vt vendi indifferentia possint abusuris, sufficere iacturam eorum futuram, quæ non venduntur: hæc enim censeri debet rationabilis caussa. Cuius quidem ratio difficilè redditur, cùm communis alia sententia sit pro bono spirituali alterius ita charitatem vrgere, vt vita ipsa debeat aliquando certo periculo exponi. Videtur ergo hoc in Dei benignam indolem referendum, qui cùm sciat homines ad vitæ sustentationem commerciis indigere, sic ea exerceri permittit, ac iusta reputat, vt illa cesset anxietas, quæ ex contractantium prauâ potest intentione consurgere, dum quis nihil prauum intendit, sed quemque suæ conscientiæ relinquit, & remittit, solumque ipse vtilitatem seruatis regulis iustitiæ procurat. Quod quidem Theologi verosimili ratiocinatione deducunt, tum ex discursu facto, licet non ita expressus apud illos habeatur; tum quia in Scripturis nihil contrarium occurrit: tum denique, quia Ecclesia sciens sententias circa hoc minimè scrupulosas grauium Scriptorum extare, nihil circa illas, quod damnare posset, inuenit: si enim inue|
p. 11
nisset, vtique & damnatione iam pridem inuiolabili proscripsisset.
Export TEI
Export TEI
39
*Non pugnat autem doctrina dicta cum communi sententiâ de obligatione se exponendi mortis periculo ob alterius salutem, quod & suas habet limitationes; quia id rarò contingit, & ex eo opposito sequeretur certa damnatio: quod non ita accidit in casu, de quo agimus, vbi periculum proximum certæ damnationis non est, cùm possit modò peccans, de peccato posteà pœnitere, & potest pręfatapræfata positio ex alia communiter recepta non leuiter roborari: nam propter defensionem vitæ, honoris, & rei familiaris potest quis alium occidere, etiamsi sciat in peccato moriturum, & sic damnandum; quia ipse, dum iniustè inuadit, voluntariè se periculo exponit, & ita etiam vult in eo perire. Ergo & poterit quis etiam vendere rem indifferentem, ne res ipsi familiaris pereat, quod multò minùs est. Licèt enim ex omissione vnius aut alterius venditionis non videatur grauis sustinenda iactura; dum tamen quis circa obligationem istam ex generali ratione non cooperandi peccato alterius vrgetur, multoties debebit à venditione cessare, aut frequentibus peccandi periculis obnoxius remanere. P. Bardi consonat in asserto P. Tamburinus in Decalogum Lib. 5. Cap. 1. §. 4. num. 33. & seqq. licèt num. 36. pro vino maiorem rationem requirat. Sed vulgò excusari Caupones affirmat P. Gibalinus Tomo 1. Lib. 1. Cap. 9. num. 47. & alij apud Bossium Tomo 3. Titul. 21. numer. 331. Leander Tom. 2. Tractat. 9. Disput. 9. Quæst. 19. Circa Cap. 11. vbi de Indorum seruitute, videri potest P. Verricelli nobiscum sentiens, & Bullas Pontificum explicans Tractatu de Mißionibus, Titulo 13. Sect. 7. n. 79. & Sect. 10.
Export TEI

Circa Caput XVI.

Export TEI
De venditione officiorum.
Export TEI
Export TEI
40
*ESse illam speculatiuè licitam affirmat P. Bardi in Selectis Lib. 1. Quæst. 19. Sed de facto illicitam & non nisi ex ineuitabili necessitate practicandam: pro quo specialiter num. 6. & sic vendentem Principem obligari ad compensationem damnorum, de quo num. 19. Videtur ergo auctor iste ineuatibilem necessitatem vt rarissimè contingentem reputare; aliàs non benè diceretur de facto licitam esse posse venditionem. Et ego quidem id satis verosimile iudico, & iudicabunt etiam qui venditiones non pridem celebratas cognouerint: quidquid enim ex illis ad necessitatum occurrentium remedium est collectum, aliunde haberi commodè potuit; cùm reuerà non ita copiosum sit, vt arbitriorum istorum architecti sunt polliciti: vnde passim distractus fiunt, & fraudatum enormiter Fiscum verissimè conclamatur. P. Tamburinus in Decalogum Lib. 8. Tractat. 3. Cap. 7. §. 3. num. 3. & 4. absolutè in domino officiorum omnium admittit venditionem.
Export TEI

Circa Caput XVII.

Export TEI
De obligatione tributorum. De quo & Titulo 5. num. 55. & sequentibus.
Export TEI
Export TEI
41
*EX Nauarro, Caspensi, & aliis sequentia pronuntiata vt probabilia proponit Diana Parte 10. Tract. 15. Resolut. 46. scilicet non peccare mortaliter eos, qui merces vetitas traducunt ex vno regno in aliud, non soluto Regio vectigali. Item neque eos, qui in fluminibus vetitis piscantur: neque eos, qui contra prohibitionem in syluis ligna secant, vel pascunt oues in pratis, vel alia prohibita venantur, & similia quædam: nam licet de iure naturali Principibus tributa debeantur; at dicta vectigalia fraudantes non intendunt contrauenire legi naturali; sed cùm tractetur de lege purè pœnali, eorum arbitrio remittitur, an velint soluere tributa, vel fraudare; & sic se exponunt periculo luendæ pœnæ, cum notabili Principis emolumento. Et idem dicendum est de ementibus prædictas gabellas, quibus imputandum est, si fraudentur, dum non inuigilant, quia sub hac conditione illas emunt; & quia quod cum vno amittunt, cum alio lucrantur; propter contrauentionis pœnam. Sic illi.
Export TEI
Export TEI
42
*Conttra quos obiici potest, stante obligatione naturali soluendi tributa, non satisfacere eum, qui defraudar ex eo quòd se periculo incurrendi pœnam exponit; quia potest contingere vt semper à periculo liber euadat, sicque nihil vnquam soluat, & consequenter obligationi iuris naturalis minimè satisfaciat: neque vllus videtur futurus Princeps, qui ea sit obligationis ratione contentus; sicut nullus, cui facienda est restitutio, contentus erit disiunctiuo illo solutionis modo: vt scilicet si non ei soluatur, debitor periculum amplioris solutionis incurrat, ad quod euadendum debitoris potest industria præualere. Si autem constaret Principem eo esse obligationis modo contentum, staret equidem illorum sententia Doctorum: sed quæ talis voluntatis coniectura? Dicent; quia pœnam expressit, culpam tacuit. Sed contra; quia cùm ipsi fateantur obligationem esse de iure naturali, dum Principes tributa constituunt, non est opus culpam exprimere, quæ ex violatione naturalis iuris satis est manifesta. Vt ergo doctrina illa verosimilis sit, videtur dicendum obligationem non esse de iure naturali, fundari tamen in illo, & esse eidem valde conformen: sed Principum voluntati præsertim inniti, qui proptereà, dum pœnæ tantùm, & non culpæ mentionem faciunt, ad illam solùm videntur obligare.
Export TEI
AD TITVLVM II.

p. 12
AD TITVLVM II.

Export TEI
Circa Caput I.

Circa Caput I.

Export TEI
De obligatione legis ciuilis in foro animæ, de quo & Titulo 3. num. 96. & seqq. aliisque locis, de quibus Index. v. Lex.
Export TEI
Export TEI
43
*DIana Parte 10. Tractat. 15. Resol. 44. sententiam aliquorum, & quidem non exiguæ auctoritatis, adducit, qui affirmant leges ciuiles in conscientiâ non obligare; immò eorum quidam neque obligare posse contendunt. Quorum resolutio non versatur tantùm circa leges pœnales, sed vniuersim procedit, sicut & eorum, qui apud eumdem tenent saltem sub mortali non obligare: & quod plus est, idem de legibus Ecclesiasticis statuunt per se loquendo. Sed sententias prædictas improbabiles iudicat citatus Auctor, addens, Ne dicam ampliùs. Et quidem ille de duabus posterioribus loquitur. Circa priorem autem illam de potestatis defectu in sæculari Principe plus aliquid videtur innuere, dum post verba Philippi de la Cruz per extensum adducta, sic subdit: Sed displicet virum alioquin doctum hæc scripsisse: & in §. illius fine sic concludit: & contrarium asserere nullo pacto ferendum, scilicet obligare non posse; & vt possit, de facto non obligare sub mortali aliquando. Potuit certè ampliùs dicere iuxta ea, quæ ex P. Suario dedimus num. 3. huius Capitis. Et alij etiam amplectuntur, vt P. Valentia Tomo 2. Disput. 7. Quæst. 5. Puncto 6. §. Quod verò attinet: vbi ait videri sibi certum esse de fide, quem adducit & sequitur P. Salas Disput. 10. de Legibus, num. 7. §. Quartò, scribit. Et P. Granadus Tomo 2. Controu. 7. Disput. 2. num. 2. vbi tamquàm veritatem Catholicam contra hæreticos id statuit: quod & indicat Lezana Tomo 3. verb. Leges Regularium, num. 49. Licèt Sotus apud P. Valentiam sic tantùm certum esse contendat, vt oppositum sit temerarium.
Export TEI
Export TEI
44
*Quamuis autem sint qui nullam censuram adiiciant, vt Ioannes Pontius Disputat. 25. num. 37. P. Arriaga Tomo 2. in 1. 2. Disputat. 16. num. 4. & alij, non ideò censendi sunt à censurâ immunem prædictam sententiam arbitrari: quod quidem si arbitrarentur, minimè tacuissent. Nec dicas à contrario sic argui posse; non inquam tacituros, si censurâ dignam fuissent arbitrati; est enim dispar ratio. Cùm enim veritatem dictam vt communiter receptam ab Auctoribus amplectantur, cum eâ videntur qualitate amplecti, quæ communiter apud illos extat; cùm certitudine inquam tali, cuius oppositum grauem censuram mereatur. Quod non ita accideret, si secus de qualitate sentirent; cùm enim id singulare sit, exprimeretur sanè: sic enim sentire, & non apertè fateri, ingenui Theologi non est, & hic valdè expediens, vt docti scriptores eâ notâ eximerentur, quam videmus propter assertionem præfatam incurrisse: non ergo audiendus Philippus à Cruce parum quidem Theologicè locutus, vt & illius ostendunt fundamenta: quod Diana euidenter ostendit; licet quoad leges pœnales melius ab eo probari potuisse pronuntiet citato §. sed displicet. Vnde ex ea parte quoad factum non est illius sententia digna censurâ, secus quoad potestatem obligandi, & ita accipiendum quod à Diana dictum, qui tamen sine sufficienti est distinctione locutus. Circa cap. 6. & n. 58. Pro ibi dictis circa cognitionem caussarum decimalium, ex Theologis fauet affirmantibus P. Fragosus Tom. 1. Parte 1. Lib. 2. Disp. 4. n. 361. §. His positis pag. 162. Col. 2. Quod non obstat assertioni nostræ, vix scilicet esse ex Theologis, qui eam in partem inclinarit: vna enim aut altera hirundo non facit ver. Videndus Leander Parte 3. Tractat. 5. Disput. 10. Quæst. 27. vbi cum aliis verissimæ sententiæ suffragatur. Qui & Quæst. 30. caussas de facto ad iudices Ecclesiasticos tantùm spectare decernit.
Export TEI

Circa Caput VII.

Export TEI
De recursu per viam violentiæ ad Indicas Cancellarias.
Export TEI

De quo & Titulo 4. Cap. 8.

Export TEI
Vbi specialiter an liceat ob non registratas in Regio Consilio Patentes litteras Generalium, & in controuersiis Religiosorum aliunde concitatis.
Export TEI
Export TEI
45
*QVia post scripta citatis locis nonnulla euenerunt, de quibus graues exortæ controuersiæ, dum Religiosi inter se circa ius prælationis contendentes, ad tribunalia prædicta valde feruidum habuêre recursum, & res est raro quodam arbitrio terminata: visum est hoc loco aliquantulum circa casus huiusmodi, prout mei instituti fuerit, discurrisse.
Export TEI
Et in primis absit à me, vt iudicem agam in iis, quæ ad mores spectant, turbas ex ambitionis spiritu concitatas, & exorta inde scandala suggillando. Nihil ad me ista, spirituum ponderatori Domino relinquenda. Quis enim me constituit iudicem super Religiosos, qui & morum ipsi magistri, & ambitionis damna satis habent perspecta, sciuntq́ue veram magnitudinem, cuius ambiendæ caussâ deseruêre mundum, & abiecti esse in domo Dei magis, quàm habitare in peccatorum tabernaculis elegerunt, à prælationum contemptu requirendam? Ille verè erit magnus, qui fuerit totius ambitionis alienus, dicente Domino Matth. 20. v. 26. Quicumque voluerit inter vos maior fieri, sit vester minister. Vt præclarè dictum à Cassidoro Lib. 10. 55. & scholæ suæ alumnos formabat cœlestis Magister hæc cùm diceret, qui dicere verissimè potuerant: Ecce nos reliquimus omnia, & secuti sumus te. Cap. 19. v. 27. vt intelligamus religiosæ abrenuntiationis consequẽtiamconsequentiam esse legitimam explosum ambitum, & adamatam propter amorem Christi seruitutem, cui seruire, regnare est, & sic aliis coràm Deo, in quo vera est sita magnitudo, esse maiorem. Studiosè operam dato, vt omnium nouißimus sis ac seruus om|
p. 13
nium, quando istâ ratione vnam veram tibi ac solidam gloriam paries, non autem illam vanam, cassamque. Verba sunt Diui Basilij Sermone de abdicatione rerum. Et quod ad hoc spectat verbis Athalarici claudendum, qui apud Cassiodorum Lib. 9. 25. sic scribit: Iniquum est enim vt locum apud vos habeat ambitus, quem nos laicis diuinâ consideratione præclusimus. Sic ille.
Export TEI
Export TEI
46
*Deinde, cùm plurimarum inter Religiosos controuersiarum decisio ex notitia exacta Constitutionum, variorumque scriptorum ad institutum pertinentium, consuetudinum, ac personarum pendeat; ad me illa non spectat, & arbitror ab externis vix posse illas ritè ac rectè componi: quamdam enim experimentalem scientiam ista requirunt, & personarum intimiorem cognitionem, sicut & modi agendi, ac domesticæ gubernationis. Quod Innocentius Tertius apprimè dignoscens in Concilio Lateranensi, cùm circa celebrationem triennalium CapitulorũCapitulorum, quæ apud Monachos nonnullos non erant in vsu, opportunè disponeret, sic subdidit: Aduocent autem in huiusmodi nouitatis primordijs duos Cisterciensis Ordinis vicinos Abbates ad præstandum sibi consilium, & auxilium opportunum, cùm sint in huiusmodi Capitulis celebrandis ex longa consuetudine pleniùs informati: qui absque contradictione &c. Sic habetur Cap. In Singulis de statu Monachorum. Sic etiam Theodorici, aut alterius ex regibus Romæ dominantibus, vnde & Romanis Gothi permixti, legibus constitutum, vt commodos quique iudices haberent, quod à Cassiodoro sic expressum Lib. 7. Formula 3. Cùm, Deo iuuante, sciamus Gothos vobiscum habitare permixtos, ne qua inter consortes, vt si solet, indisciplinatio nasceretur, necessarium duximus illum sublimem virum bonis moribus hactenus comprobatum, ad vos Comitem destinare qui secundùm Edicta nostra inter duos Gothos litem debeat amputare: si quid etiam inter Gothum & Romanum natum fuerit fortasse negotium, adhibito sibi prudente Romano, certamen poßit æquabili ratione distringere. Inter duos autem Romanos Romani audiant, quos per prouincias dirigimus cognitores, vt vnicuique sua iura seruentur &c. Quomodo ergo absurdum & indecorum non sit vt Religiosos iudicent sæculares, pro quo maior absque dubio ratio videtur vrgere?
Export TEI
Export TEI
47
*Præterea, quia per rescripta Regia, de quibus Dom. Solorzanus Tomo 2. Lib. 3. Cap. 26. num 29. & in Politicâ pag. 727. in fine, & 728. seriò cautum vt quædam Generalium, aut supremorum aliorum Prælatorum mandata non sinantur in Indiis executioni mādarimandari, nisi apud supremum illarum Consilium fuerint registrata; id quidem sine scrupulo sustineri potest: existimandum enim est à Catholico Rege, cuius nomine Regium Consilium decernit, nihil immunitati Ecclesiasticæ apertè contrarium prouenire. Vbi & regia illa vox apud Cassiodorum Lib. 6. Formula 9. congruè adsonat: Confabulationes siquidem nostræ erunt tibi instrumenta iustitiæ, quando illud gratum nobis esse perspexeris, quod & diuinis potest conuenire mandatis. Sic ille patrimonij regij Curatorem allocutus. Enimuerò cùm talia disponuntur, probabili saltem fundamento dispositiones nituntur, & auctoritas sapientium extrinsecam conciliare auctoritatem potest, & sufficit, vt non debeant statim quasi iuri & rationi aduersantes condemnari; quas & delegatione Apostolicâ niti affirmat Fr. Emmanuel Rodericus Tomo 1. qq. regul. q. 35. art. 2. §. Aduertendum. Illarum autem ratio in casu, de quo loquimur, obscura non est: solent enim turbare Religiosas familias quandoque illa, quæ nouum modum gubernationis inducunt, vnde & scandala erumpentia forinsecus inspiciuntur: quæ ad Cancellarias Regias dum veniunt, magnum solent impedimentum expeditioni negotiorum inferre, ac negotio promouendæ fidei non parùm obesse, cuius peculiaris cura Regibus nostris à Sede est Apostolicâ sub graui conscientiæ onere demandata, vt ex Tituli 1. prioribus est Capitibus manifestum,
Export TEI
Export TEI
48
*Quo in genere illud obseruandum: venit, quòd si contingat Patentes aliquas litteras Reuerendiss. Generalium, aut aliorum non registratas transmitti, illæque à Religiosis sine collitigationibus acceptentur, poterunt Regiæ Cancellariæ dissimulare, si extra iudicialem notitiam fuerint assecutæ. Ratio est quia cessat motiuum Regiæ prohibitionis, pacis scilicet turbandæ periculum; & quia in res huiusmodi non est conueniens laica Prætoria nisi exgraui necessitate se ingerere: vnde neque pro hoc videtur Regia iussio, quæ semper rationi est & æquitati conformis, vrgere. Pro quo stat id, quod Dom. Solorzanus circa materiam rescriptorum pro Religiosis tradit suprà num. 107. & Politicæ pag. 736. §. Todo lo qual. De cessante finali caussâ dispositionis. Cui non obstat à Regio Consilio non semel iussas colligi Patentes non registratas in ipso, & remitti ad ipsum, vt ex eodem Scriptore constat prioribus citatis locis: quia vt ita fieret, aliquorum fortè instantia querelantium intercessit, vel turbellarum suspicio, & vt hoc pacto Religiosi in posterùm circa talia fierent cautiores, Regijque Consilij mandata minimè contemni videantur. Facit & pro eodem id, quod apud eumdem extat num. 36. & pag. 729. §. Los Iesuitas, vbi circa Religiosos Societatis Iesv registrum dictum non habere locum ostendit, eò quòd nihil eorum gubernatio turbidum habeat, à Reuerendissimo P. Generali plenè dependens: Atque adeò nullum disturbium timeri potest: verba illius sunt. Vbi ergo disturbiorum constat abesse periculum, tale aliquid potest sine Regij mandati violatione permitti. Tunc autem in vtroque foro valida erunt acta virtute Litterarum.
Export TEI
Export TEI
49
*Illud difficilius, an collectis Patentibus idem dicendum sit, valida scilicet acta futura. Ad quod dico, acta ante collectionem omnino valida fore, quia non est fundamentum quod pro inualiditate vrgeat, iurisdictionem enim supremus Prælatus confert, aut exercet in ordine ad actum, pro quo illam habet, & omnino spiritualis est: quæ dum manifestè impedita per Superiorem potestatem non est, suum sortitur effectum: non est autem superior laica potestas, vt constat.
Export TEI
Export TEI
50
*Ad quod dici potest Primò Superiorem dari posse ratione delegationis: quia, vt ait Fr. Emmanuel suprà, illam habent Reges nostri in ordine ad Patentium detentionem, vnde & consequenter videntur habere in ordine ad effectus ex illis resultantes, & ratione quorum fit prohi|
p. 14
bitio, ex vulgari axiomate, Propter quod vnumquodque tale &c. Sed hoc non est admittendum: quia cùm potestas dicta non inueniatur concessa cum eâ amplitudine, & sit valde exorbitans ab Ecclesiæ consuetudine, non est dicto modo extendenda. Sin minùs dici poterit Reges nostros habere ita iurisdictionem pro foro animæ, vt Censuras fulminare possint in ordine ad executionem vrgendam, quia delegata potestas in suâ amplitudine ad id totum se extendit. Axioma autem illud, licet suas exceptiones habeat, de quo à me dictum in Scholasticis, in præsenti admitto, & dico Reges nostros magis velle prohibere effectus Patentium quàm PatẽtesPatentes ipsas, sed eo modo, quo possunt; non possunt autem inualidando, sed agendo ne effectum habeant. Sicut cùm prohibent ne Episcopi sine Executorialibus cōsecrenturconsecrentur, & Bullas in Regio Cameræ Consilio registrari iubent, consecrationem quidem omnino prohibere conantur, & proptereà prædicta disponunt; quo non obstante consecratio aliter facta, suum habebit effectum.
Export TEI
Export TEI
51
*Dico Secundò potest Prælatorum voluntatem talem esse, vt nolint Patentes suas inuitis Regibus robur in foro conscientiæ habere, sic enim Regiæ voluntati magis se conformes exhibent, vt est æquum eosdem pręstarepræstare, scientes grauissimas esse caussas, & ad Religionum ipsarum bonum conducentes, propter quas sic est ab illis, maturâ habitâ virorum sapientium deliberatione, dispositum. Ac deinde probè dignoscentes ex vsu contra Regiam voluntatem grauia posse incommoda suboriri, & quoad forum animæ conscientias periclitari, dum quidam constrictos se reputant, alij deobligatos se penitus arbitrantur. Sed neque hoc multùm momenti continet, quia Prælatorum voluntas aliter interpretanda est, dum ipsi aliud non inueniuntur declarare. Numquam enim conditionaliter statuunt, sed in eo imitantur Pontificias decisiones, quæ absolutæ sunt, & licet registro obnoxiæ non sint, suum robur obtinent, cùm tamen sciant Pontifices pro registro congruas rationes occurrere, & nonnulla inconuenientia posse aliquando ex illius subsequi defectu. Vnusquisque ergo vt potest, statuit, & rem bono successui committit, auctoritati propriæ consulens, conditionibus prætermissis. Et quidem graue est Prælatis onus registri, & aliqui eorum pro viribus sunt conati illud declinare: ac Reuerendiss. Commissarius Indiarum PP. Minorum, qui in Regia Curia residet, id obtinuit, eò quòd à Rege ex tribus, qui eidem à Regio Indiarum offeruntur Consilio, ad libitum eligatur, vt videri potest apud Dom. Solorzanum suprà num. 41. & pag. 730. §. Y en esta. Cùm autem Reuerendissimus Minister Generalis ægrè ferret inferiorem sibi Prælatum in eo esse genere superiorem, supplicatione interpositâ egit vt Commissarij Patentes registro subiicerentur, quod est facilè assecutus. Quia vt Reuerendissimus Generalis Ordinis Prædicatorum registro Patentium suarum magis videbatur obsistere, in Regiis nouioribus schedulis registrum vrgentibus specialis eorum mentio addita, & peculiaris circa illorum Patentes curra, ne sine registro transeant, intimatur. Cùm ergo graue onus sit, non est verosimile velle ipsos Patentes suas omni prorsus valore destitui, si non fuerint registratæ: existimantes maius esse inconueniens in subiectione illa ad laica tribunalia, quàm in eo quòd sine registro validæ apud subditos habeantur.
Export TEI
Export TEI
52
*Et hinc videtur iam constare quid sit de actis post Patentium collectionem dicendum, in quo Dom. Solorzanus in Politica pag. 728. §. Y que esta, affirmat cessare earum effectum in vtroque foro. In quo quidem significare non obscurè videtur ante collectionem vim suam habere, & ita quæ circa hoc diximus, inde veniunt roboranda, cùm non sit viri tanti auctoritas contemnenda. In alia autem apertiore assertione contrarium habet Fr. Emmanuelem de vtroque foro loquentem citato loco, vbi specialiter de visitatione id tradit regimini Ordinis vel gubernationi conueniente: rationem reddens his verbis, ex quibus præfatam deducit positionem: Quia in hoc non impeditur gubernatio pro conuertendis Indis, sed iuuatur. Sic ille. Iuuatur inquam, quia Religiosa obseruantia visitatione promota ad Indorum cōuersionemconuersionem valde conducere potest. Dico autem Auctorem hunc Dom. Solorzano esse contrarium, quia licet non loquatur in casu, de quo est quæstio, quando scilicet Litteræ sunt collectæ, illius tamen resolutio absoluta est, sicut & ratio, quam ex eodem adduximus. Et ita quidem videtur dicendum quando Patentes receptæ in Prouinciâ sunt & intimatæ, ac posteà colliguntur; secus si ante receptionem: nullo enim modo videtur verosimile, vt supremi Prælati velint Patentes suas non receptas, neque intimatas, in Prouinciis effectum habere, cùm id sit contra ordinarium stylum, licet aliàs notitia earum, & contentorum in ipsis possit haberi, si præsertim delegationem aliquam contineant; cùm sciant Delegato non ostensis suæ delegationis Litteris non credi, vt est iure compertum. Cap. Cùm in iure, de officio Delegati. Et in Extrauagante Iniunctæ, de electione alibique.
Export TEI
Export TEI
53
*Neque hoc videtur à Dom. Solorzano conuenienter improbatum, dum sic ait: Quod non facilè admitti debet: nam etiamsi dictæ Litteræ mittantur Religiosis in eisdem Prouincijs commorantibus, debent & solent priùs coràm Regio Senatu præsentari, & aliter missæ per Religiosos dictarum Prouinciarum non recipiuntur, & ad Proreges, & Audientias recurritur, qui eas colligunt, & ad Regium Senatum mittunt, iuxta schedulas suprà relatas. Sic ille. Qui, dum ait id non facilè admittendum, non videtur penitus improbandum iudicare. Et prætereà recursus ille ad Proreges & Audientias non probat intentum: quia est nudum factum repugnantium mandatis Prælatorum: cùm tamen de valore actuum agamus, & vbi talis recursus non habetur; vel si habitus est, & Patentes collectæ post intimationem, de hoc est quæstio, an vim nihilominùs habeant, si videlicet, eo non obstante, saltem in foro interiori iuxta earum tenorem prosequantur: aut etiam in exteriori, si non sint qui reclament metu incurrendæ Generalium offensionis.
Export TEI
Export TEI
54
*Pergit autem citatus Doctor in Politica, & §. post adductum sic scribit: Y para que casen cesen estos inconuenientes, es majormejor que las pasen, supuesto que el Consejo siempre las pasa &c. Iuxta quæ regi|
p. 15
stratio tantùm est melior & conuenientior: non ergo omnino necessaria, ita vt sine illa nullius valoris sint acta, cùm benè tunc Religiosi agant, qui registrando meliùs eodem teste fecissent. Quod quidem tunc certius, cùm Prælatorum Litteræ dispensationem aliquam continent, aut declarationem Constitutionis, aut Decreti alterius. In quo quidem ita scrupulosè à Regio Cosilio actum nuper, vt Litteras circa declarationem huiusmodi à Patribus Minoribus Prouinciæ Limanæ petitam & impetratam, iusserit registrari. Quod credo in odium fuisse affectatæ circa hoc quorumdam libertatis; cùm constet aliàs hoc ad gubernationem ordinariam pertinere, in quâ lex registri non vrget, de quo statim.
Export TEI
Export TEI
55
*Quartò igitur circa id, quod in schedulis præfatis dicitur, vbi specificantur nonnulla, pro quibus necessarium est registrum, vt extinctio & erectio Prouinciarum, fundationes ConuentuũConuentuum, Visitatorum generalium, aut Prouincialium assignatio & transmissio, sicut & Religiosorum, nominationes Præsidentium pro Capitulis: & statim additur: O cosas que innouaren en las Religiones, y no fueren en lo tocante al gobierno ordinario de ellas. In quibus illud priùs obseruandum, non videri inclusas assignationes Visitatorum, nisi quando illi ex Europa, aut Prouinciis aliis destinantur: dicitur enim enviar Visitadores generales, ô Prouinciales. Qui autem ex eisdem Prouinciis eliguntur, non dicuntur omnino propriè mitti. Et eodem modo accipiendum quod dicitur de Præsidentibus Capitulorum, quia est pariformis determinatio, & ita accipienda vt præcedens, per adducta à Dom Solorzano num. 82. & seqq.
Export TEI
Export TEI
56
*Deinde generalis illa conclusio, O cosas que innouaren en las Religiones, alteri videri contrariam: Y no fueren en lo tocante al gobierno ordinario de ellas. Nam gubernatio ordinaria multas nouitates admittit, sunt enim illæ pro varietate temporum necessariæ, & ita in Capitulis generalibus & Prouincialibus passim disponũturdisponuntur. Sunt insuper illæ ad bonum Religionum regimen, & obseruantiæ redintegrationem aut conseruationem requisitæ, & ita obstare nequeunt conuersioni Indorum, aut tranquillo regionum Indicarum statui: vnde ad ordinariāordinariam gubernationẽgubernationem spectare credendæ sunt, & ex eo capite inter illa recẽsendærecensendæ, quæ non prohibentur, cùm cesset penitus ratio prohibitionis iuxta superiùs dicta. Hac enim ratione dispensationes Pontificiæ, & Declarationes Cardinalium pro tota Ecclesia, non debent registrari, vt aduertit Fr. Emmanuel suprà, additâ ratione à nobis ex eodem propositâ, quia in hoc non impeditur gubernatio pro conuertendis Indis, sed iuuatur. Neque enim Ordinarium in eâ acceptione sumendum, iuxta quam à delegato distinguitur, vt aliqui ineptè censuerunt; sed prout idem est ac consuetum & vsitatum, ac receptum. Sic namque communis modus loquendi habet, cui se Regiæ schedulæ conformant, & constat ex schedula, de qua Dom. Solorzanus num. 42. & in Politica pag. 731. Vnde plura eorum, quæ sine registro Litterarum fieri prohibentur, ad delegatam non pertinent potestatam, vt nominationes Commissariorum, & Vicariorum generalium: non enim esse tantùm Delegatos, sed Ordinarios, probat Dom. Solorzanus num. 51. & in Politica pag. 732. §. Y aunque. Extinctio & erectio Prouinciarum, fundationes Conuentuum. Adduntur & in nouioribus alia, vt collationes Magisteriorum, declarationes Constitutionum, & aliorum, de quibus suprà, quatenus ratione illorum innouari gubernatio potest. Et hoc pacto etiam illa, quæ delegationem continent, dici debent ad ordinariam gubernationem pertinere, quatenus pro illius sunt rectâ dispositione necessaria, vt nominationes Præuidentium in Capitulis, quando ex Europa non veniunt, aut ex alio regno, vt diximus. Opponitur enim Ordinarium Extraordinario; cùm tamen delegationes in gubernatione extraordinariæ non sint.
Export TEI
Export TEI
57
*Hinc deduci resolutio multarum difficultatum potest circa praxim occurrentium, vt scilicet fauorabiliter quæ ad Religionum gubernationem spectant, & prætextu deficientis registri impediri possent, disponantur. Cùm enim dicendum non sit Regias schedulas contraria inter se disponere, affirmari dum potiùs id, quod de inuocatione dicitur, ad extraordinaria notabiliter esse referendum, non ad ea, quæ licet aliquando noua sint, absolutè tamen ad ordinarium gubernandi modum spectant, quatenus sine illis consistere recta nequit gubernatio. Quia verò in casuum contingentia, si Regia Prætoria suo indulgere arbitrio velint, periclitari possunt ob ea, quæ à nobis dicta numer. 60. rectè quidem facient sapientes aliàs iudices, cùm res sub quæstionem veniunt, & ita arbitrio locus est, si in fauorem supremorum Prælatorum arbitrentur, & ad ordinariam gubernationem ea, de quibus agitur, iudicent pertinere. Vbi præsertim nihil ex ambitionis turbulento spiritu actum deprehenditur, sed Prælati pro bono Religionis, vel ex certa scientiâ, vel ad obseruantiorum Religiosorum instantiam, statuere dignoscuntur. Quos & oportebit consulere, vt factum in controuersia, de quâ Dom Solorzanus num. 61. & in Politica pag. 732. §. La Segunda. Quòd si ibi Regia Cancellaria se non interposuit, quia de hoc mentio expressa non habetur ex eo id formatur, quod à nobis dictum de valore assignationum pro vtroque foro, etiamsi registrum in Regio Consilio desideretur: quibus præiactis, subiiciendæ iam peculiares.
Export TEI

Peculiares Resolutiones circa prædicta.

Export TEI
Vbi specialiter disquiritur quid dicatur ad ordinariam gubernationem spectare.
Export TEI

PRIMA. De prorogatione Capituli.

Export TEI
Export TEI
58
*POtest accidere, vt vel postulante Prouinciâ, vel ex caussis non leuibus Reuerendissimus Generalis iubeat celebrationem differri Capituli, & vt finito Prouincialatus tempore, aut Prouincialis ipse, aut alius Vicarius sit vsque ad celebrationis tempus à Reuerendissimo designatum. Vbi dubitari potest an hoc ad ordinariam gubernationem |
p. 16
spectet, & si Patentes registratæ non sint, ab Audientiis colligendæ veniant, aut earum cursus permittendus. Circa quod pro casus contingentiâ, varia fuêre iudicia Aduocatorum, & quorumdam aliorum, nec non iudicium ipsorum, resolutumque tandem ex sententia plurium pro valore Patentium. Et quidem non sine solidissimo fundamento. Vbi de circumstantiis non ago, sed simpliciter statuo Positionem; quæ firmatur ex dictis: ad conuenientem siquidem gubernationem necessariæ esse possunt huiusmodi prorogationes, in quibus Religionum statui meliori consulitur, & sic etiam negotium conuersionis Indorum, eorumque in fide promotio meliùs peragitur, & vrgetur, quatenus ad illam Religiosi possunt Ordines adiuuare, vt reuerà adiuuant, cùm Doctrinas seu Parochias Indorum plures habeant.
Export TEI
Export TEI
59
*Ex eo autem quòd Vicarius designetur, non est infirmanda resolutio, quia & hoc necesfarium est ad conuenientem gubernationem, estque additamentum consequens dilationem; neque enim sine Prælato est futura Prouincia. Vnde stante validitate prorogationis, in ea est designatio talis inclusa quasi accessoria: etiamsi aliàs prohibita contendatur: per ea, quæ adducit Dom. Solorzanus Tomo 2. Lib. 1. Cap. 3. num. 77. & in Politica pag. 82. §. Y tambien. Vbi probat quòd licet Ianaconæ per se, & ab agris separati, vendi, permutari, aut alienari nequeant; benè tamen transire cum fundis venditis possunt quasi in accessionem. Pro quo & faciunt quæ de Indis similiter loquens habet Libro eodem Cap. 17. numer. 26. & 27. & in Politica pag. 167. §. Y mas en terminos.
Export TEI
Export TEI
60
*Firmari prætereà Positio ista potest ex eo quòd si Capituli futuri breuius spatium designaretur, volente Prouinciali cedere iuri suo, vt reipsâ accidit, non esset talis nouitas, quæ registrum in Regio Consilio necessariũnecessarium haberet iuxta Regias schedulas, vt nemo negat; quia pro eo rationes adductęadductæ militant., ergo idem in prorogatione dicendum, cùm pariter illæ videantur pro eo militare. Vbi dici nequit in prorogatione interuenire Vicarij Generalis designationem; quia id nouitatem gubernationis non tollit, cùm possit illa tam in breuiando termino, quàm in extendendo reperiri. Sicut ergo in priori non obstat, ita neque in posteriori: & sic ex verbis illis O cosas que innouaren en las Religiones, argui nequit. Item. Quod ad Vicarium attinet, nullius momenti est, quia ratione nouitatis non habet repugnantiam specialem, vt vidimus; neque ex eo quòd ad ordinariam gubernationem non spectet: quia si ex eo quòd extraordinarium id sit, repugnantia esset, in breuiato etiam Prouincialatu tale quid accidit, & nihilominùs illud admittitur. Et Regiæ quidem schedulæ tam de positiuis seu ampliatiuis actibus, quàm de priuatiuis disponunt, vnde pariter vetant extinctionem Prouinciarum, ac earum erectionem, de quo Resolut. 3.
Export TEI

RESOLVTIO II. De breuiore gubernationis spatio stabiliter constituto.

Export TEI
Export TEI
61
*DE vna aut altera vice dictum iam: illud difficilius, an similiter dicendum si pro Capitulis stabiliter breuius spatium designetur. Quod quidem aut pro tota Religione contingere potest, aut pro Indiis specialiter. Et in priori euentu consequenter addicta num. 70. asserendum non esse registrum necessarium: quia cùm nihil speciale pro Indiis statuatur, nihil circa eas specialiter innouatur, neque ordinaria gubernatio tollitur, quia ordinaria iam alia est, & sic Schedularum Regiarum forma seruatur. In posteriori autem aliter videtur dicendum: quia valde extraordinaria & notabilis innouatio est, ac multiplicatio ex illâ Capitulorum sequitur, atque inconuenientia ex illis augentur, Indorumque spiritualia ac temporalia detrimenta, ob frequentiores absentias Parochorum, & eorum mutationes, quæ in Capitulis fieri solent. Quæ omnia consideratione sunt digna, vt meritò credi debeat Regiam voluntatem esse, ne eo inconsulto executioni mandetur id, ex quo illa subsequuntur.
Export TEI
Export TEI
62
*Dices vrgere prædicta etiam cùm innouatio illa est generalis pro tota Religione, de qua aliter pronuntiauimus. Respondeo, etiamsi ita sit, dispositionem in Schedulis Regiis contentam in generali statuto non procedere, cùm illius verba casum, de quo est sermo, non comprehendant; secus in alio, quia ob specialitatem oportuit de vno, & non de alio ita pronuntiare. Non enim sibi Regium Consilium persuasit id, quod pro tota Religione à viris doctis & prudentibus statuendum pro bono Religionis erat, speciali Indiarum commodo obfuturum. Cùm aliàs facile ipsi futurum sciret, si quidquam non ita opportunum accideret, supremos Prælatos admoneret vt circa Indias dispensationem adhiberent, quam ipsi neutiquam recusarent. Quod quidem in Bullis Pontificiis pariter est dicendum, quæ cùm pro tota Ecclesia sunt, nullo modo in supremo Consilio detinentur: & tamen possunt earum aliquæ non esse rebus Indicis congruentes. Quod dum euenit, pro dispensatione circa ipsas Sedi Apostolicæ supplicatur, sicut in multis, quæ de iure communi sunt; vnde tot priuilegia concessa videmus, quæ tot ferè sunt in illo dispensationes, & ad Regum nostrorum instantiam plurimæ illarum concessæ reperiuntur.
Export TEI
Export TEI
63
*Et licet in acceleratione Capitulorum rationes adductæ vim habere videantur specialem, quod non ita in dilatione accidit: nihilominùs si generali pro Indiis statuto decerneretur, similiter videtur dicendum: quia innouatio valde extraordinaria & notabilis est, & pro temporum varietate possunt inconuenientia occurrere, vnde oporteat sine Regia notitia talia nōnon exequi; cùm sciamus minora valde registro submittenda esse iuxta Regias sanctiones. Et verò diuturnum regimen non parùm subditis solet esse molestum: vnde ex hoc capite erunt fortassè qui censeant Reges nostros piissimos ad hoc etiam de|
p. 17
bere suam prouidentiam extendere, & sic attentè à suis Consiliariis decreta prorogationum examinari; quod in Religionum ipsarum commodum tandem redundabit. Cùm sit certissimum molestias Religiosis animis ex onerosa tolerantia Prælatorum ingestas viam perfectionis, difficilem aliàs, asperiorem reddere, & sic minùs promptè decurrit, dicente Vatum Summo: Viam mandatorum tuorum cucurri, cùm dilatasti cor meum. Psalm. 118. Quòd si ad currendam mandatorum viam, dilatatio est cordis necessaria; quid de CōsiliorumConsiliorum est viâ dicendum, quam constat esse reliquis arctiorem? Videatur D. Bernardus Sermone de Obedientia. Et 71. in Cantica.
Export TEI
3
Export TEI
RESOLUTIO III. De Vnione ac diuisione Prouinciarum.
Export TEI
Export TEI
64
*IN Regiis Schedulis expressè positæ extinctiones & erectiones Prouinciarum, Especialmente de las que fueren para extinguir ô erigir Prouincias. Huius autem peculiaris cautionis; vbi de erectione agitur, ratio illa esse potest, ne scilicet hoc pacto multiplicentur Capitula, & incommoda illa, quæ ex multiplicatione oriri diximus, & Indorum conuersioni officiunt subsequantur. Quòd si his non obstantibus sub generali huiusmodi consideratione, vtilitates appareant, propter quas aliter fieri debeat, vtpotè quæ præponderare incommodis dictis videantur, id quidem attentà est consideratione dignissimum, & ideò Regio est Consilio reseruatum. Quòd verò neque extingui sine illius beneplacito nequeant, caussa illa generalis in primis occurrit, quòd scilicet extinctio talis res valde notabilis est, & ita Regiâ notitiâ digna. Deinde, Indorum caussæ incommodare potest, quatenus Prælati longiùs distant, & Doctrinarios rariùs possunt visitare, & querelas Indorum audire; & hoc quidem licet expressum non esset, sub generali clausula de spectantibus ad ordinariam gubernationem posset vetitum reputari, quia valde extraordinarium & notabile est, & gubernatio exinde notabiliter innouatur.
Export TEI
Export TEI
65
*Et quidem erectionem huiusmodi non posse fieri sine licentia Sedis Apostolicæ generaliter loquendo docet Lezano Tomo 1. Cap. 18. num. 24. Fr. Emmanuel Rodericus Tomo 3. qq. regul. q. 23. artic. 8. vbi non solùm erectionem prohibitam esse affirmat, sed etiam erectæ diuisionem, aut subiectionem respectu alterius. De Religione autem Minorum, & speciali in eâ prohibitione, agit ibidem, & Tomo 1. quæst. 43. artic. 1. Quod quidem si ita est, satis ex eo dispicitur quanti hæc res momenti sit, quam sibi Sedes Apostolica reseruauit. Et ex eo inferre licet nōnon immeritò Reges nostros circa rem eamdem id decreuisse, quod vidimus. Benè verum est argumentum, quod ex Iure adducit citatus Auctor, in quo de Episcopis ita dispositum inuenitur, ne scilicet noua Sedes Episcopalis constituatur, neque illius fiat diuisio, aut subiectio absque Papæ facultate, quia de similibus idem fit iudicium: non videri vrgens, nam similitudo exacta non est: Episcopi enim à solo Pontifice constituuntur, sicut & Archiepiscopi; cùm tamen Prouincialium electio aliam habeat formam inferioris gradus, qui & in multis aliis sunt diuersi. Neque Syluester, quem allegat verbo. Casus in 9. & 11. & Lezana Casu 8. 9. & 10. de Prouinciis verbum vllum habet, sed tantùm de Ecclesiis, Monasteriis, vel Conuentibus exemptis. Et hinc est vt sine priuilegij alicuius peculiari mentione in Societate nostrâ statutum sit potestatem nouas instituendi Prouincias apud R. P. GeneralẽGeneralem residere, vt videri potest in Decreto 108. Congregat. 1. & in Decreto 36. Congregat. 2. & in 6. Congreg. 4. & quòd generaliter sine priuilegio id fieri possit, tenet tandem Lezana Tomo 5. in Mari magno PP. Prædicatorum cum Peirino, Santore, & Trimarcho n. 9. 10. & 11. Neque ex eo quod in Ecclesiis, & Monasteriis accidit, argui ad Prouincias potest, quia dũdum multiplicantur Ecclesiæ, & Monasteria, reuerà fiũtfiunt plures domus diuersa occupātesoccupantes spatia in districtu alieno, quod meritò fieri prohibetur. In ProuinciarũProuinciarum autẽautem multiplicatione tantùm fit innouatio in modo gubernationis domorum earumdem, per quod Ordinariis nullum videtur præiudicium importari. In Religione autem Minorum specialis prohibitio ob caussas benè visas esse potuit, quæ & iam antiquata iuxta dictos. Et ex eo, atque ex aliorum sententiâ circa Prouincias Religionum aliarum, communique sensu circa rei grauitatem, rectè colligitur, potuisse Reges nostros id disponere circa Indicas, quod in Schedulis allatis reperitur.
Export TEI
Export TEI
66
*Quia verò in Societate Iesu inconuenientia cessant, quæ ex multiplicatione iam vidimus, cùm Capitula pro electionibus non habeat, non videtur prohibitio dicta ad illam extendi, sicut non extenditur quoad Visitatores, ob similes rationes. Vt autem de multiplicatione id procedit, ita & de extinctione dicendum, quia non est cur exceptam in vno, in alio inclusam asserere debeamus; quandoquidem neque verba specialiùs vrgent, neque ratio est aliqua, ex quâ possit discrimen verosimiliter coniectari. Pro quo est vulgaris doctrina Textibus & Doctoribus illustrata à Dom. Solorzano citato Cap. 26. n. 82. quòd vna determinatio respiciens plura, pariformiter determinat determinabilia. Et quod item fundat num. 83. non scilicet esse credendum concedentem aliquid, eos, quibus concedit, si diuerso iure censeri voluisset, sub eodem verborum tenore sociasse.
Export TEI
Export TEI
67
*Quòd autem innouatio quæuis circa Prouincias, sed absoluta erectio prohibetur, non est leue fundamentum vt quis censeat eam tantùm erectionem intelligendam, per quam ea, quæ nullo modo erecta erat, de nouo constituitur, non verò quando iam erecta diuiditur. Pro quo stat Fr. Emmanuel citato Artic. 8. vbi hæc distinguere videtur, dum ait Iure prohiberi Regulares, etiam Generales, ne possint nouas Prouincias erigere & fundare, nec possint erectas diuidere, nec vnam Prouinciam alteri Prouinciæ subiicere. Aliud ergo est iuxta ipsum, & iuxta rei veritatem, erigere & fundare Prouinciam, ac erectam diuidere: tunc enim propriè fundari aut erigi Prouincia non dicitur: sicut cùm vna domus in duas diuiditur, non dicitur quælibet illarum fundari, sed fundata diuidi. Et sic in aliis. Et eodem modo de extinctione dicendum, quæ non |
p. 18
contingit, cùm ex duabus fit vna: non enim dicitur altera earum extingui: sicut in exemplo domus per contrarium adducto, cùm scilicet ex duabus fit vna; non enim dicimus alteram earum, aut vtramque, per coniunctionem extingui. Iuxta hæc ergo dici potest Regias Schedulas in casibus dictis non loqui, & cùm odiosæ dispositiones sint, non esse verba ad sensus minùs fauorabiles pertrahenda iuxta vulgaria iura, & Doctorum obuia axiomata, de quibus præfertim Valascus in Axiomatibus Iuris Lit. O. n. 12. & hæc quidem sententiam istam verosimilem ostendunt, vt si Regiis Prætoriis placeat, possint sine scrupulo eidem se in casûs contingentia conformare: pro contraria autem iam vidimus quot & qualia fundamenta succurrant. Pro subiectione autem vnius Prouinciæ ad alteram de nouo inducta, non est cur debeamus quæstionem mouere, cùm nullo modo in Regiis Schedulis inueniatur expressa, etiam si demus eam Iure prohiberi: quia non omnia Iure prohibita Regiis Schedulis prohibentur, quando pro illis priuilegia extant. Sic enim in multis est cernere, quæ passim impetrantur, & de quibus Nos Titulo 12. ob rationem sæpiùs redditam, quòd scilicet communi Indiarum bono incommodare nequeant, sed commodum sint potiùs allatura.
Export TEI

Casus peculiaris.

Export TEI
Ubi de recursu Resolutio respondens præpositæ in Titulo quæstioni.
Export TEI
Export TEI
68
*POtest ille in præfatâ doctrinâ fundari, & circa Prouinciarum innouationem accidere, si Patentibus non registratis vnio aut diuisio fiat, & sic consequenter Prouincialium electiones. Tunc ne Regia Prætoria tolerare id poterunt, aut Prorex vtens Omnimoda, quæ illi pro raris & implica euentibus competit, id, quod est factum, ratum habere? quod si renuant, aut contradicant aliqui? quid si & Regij Magistratus? quomodo est res adeò difficilis componenda? Circa quam
Export TEI
Dico primò, iuxta dicta num. 63. & seqq. acta esse valida, quia non est solidum fundamentum vnde possint infirmari, interueniente auctoritate supremorum Prælatorum.
Export TEI
Export TEI
69
*Dico secundò, Regios Ministros posse factum tolerare, & Indiarum Consilium de sic actis admonere. Ratio est, quia inualidatio Capitulorum, & nouorum celebratio grauia inconuenientia continent, & non sine scandalis accidunt: nec credendum est Reges Piissimos & Religiosissimos tanto cum dispendio Religiosi status suas velle Schedulas obseruari. Sic scimus multa in Regiis ac supremis probata Consiliis, quæ non erant ordinariæ gubernationi conformia, quia eam oportuit iuxta circumstantiarum occursum variari. Sic etiam nouimus Episcopum sine Executorialibus contra expressam prohibitionem Cancellariæ Regiæ consecratum, circa Pontificiale officium neutiquam impeditum, cùm tamen per legem Regni executionem Bullarum, quæ non sunt in Consilio Cameræ præsentatæ, & confirmationem præsentati à Rege continent, non esse permittendam caueatur. Pro quo & facit id, quod ex Metiano præclaro Iurisconsulto obseruat D. Solorzanus Tomo 2. Lib. 2. Cap. 7. num. 29. & in Politica pag. 301. §. Aunque no. ConuenirConuiene à veces dißimular algo, por no lo turbar y embarazar todo. Sic ille adducens alios Mætiani doctrinam illustrantes.
Export TEI
Export TEI
70
*Dico tertiò. Praxis Omnimodæ in Proregibus necessaria non est, iis stantibus, quæ dimus, quia & vbi illi non sunt, stare illa potest, & Regiæ Audientiæ arbitrio ista disponi. Et quidem si Audientia factum sustinendum iudicat, satis apparet non esse ad Omnimodam recurrendum. Si verò secus sentiat, & Proregis iudicium iudicio Auditorum aduersetur, velitque suo iure vti, poterit equidem, iunctâ prærogatiuâ Patroni, & consilio aliorum instructus, quia res huiusmodi opinabiles semper sunt: & tunc parendum ipsi, neque ab Auditoribus obsistendum, iuxta ea, quæ habet Dom. Solorzanus suprà & Cap. 4. num. 76. & Lib. 4. Cap. 10. num. 3. & seqq. & in Politica pag. 279. in fine & Lib. 5. Cap. 13. circa initium, quæ in hoc casu, & similibus magis vrgent.
Export TEI
Export TEI
71
*Dico quartò, si post celebrata Capitula Patentes colligantur, & earum executio prohibeatur, quoad forum interius id stare poterit, quod dictum Assert. 1. & etiam quoad exterius, si stare illud possit sine periculo turbationum, quod erit difficile, quia non deerunt delatores, & cedere oportebit propter metum Iudæorum. Cùm ergo res ad priorem statum in hoc foro reuocanda sit, & sic noua celebranda Capitula, tunc quidem ad sedandas conscientias Prælati ante collectionem Patentium electi vices suas nouiter electis attribuent: ita vt, si Prouincia diuisa fuerat, duo tunc electi Prouinciales vni posteà electo; si vnitæ duæ vnus tunc electus duobus tamquam delegatis omnem suam conferat potestatem, quantam de iure communi ac speciali Religionis conferre potest, & sic resolutionem vltimam ex transmarinis partibus expectare. Quòd si nouiter electi legitimos se Prælatos esse contendant, & sic aliorum nolint agere substitutos, videntur certè in eo grauiter peccare, quia ea, quæ ad forum conscientiæ spectant, eo pacto in multis dubia redduntur, & communi damno nōnon occurritur modo conuenienti & facili, in quo periculum subest nullum. Non deerunt autem qui censeant in eo grauiter non peccare, quia probabiliter proceditur, iuxta dicta de valore actorum post Patentium collectionem, quem sunt qui negent, contendentes talem esse supremorum Prælatorum voluntatem. Vide n. 65.
Export TEI
Export TEI
72
*Dico quintò. Si collectis Patentibus post Capitula celebrata, elapsum sit tempus, quòd in Religionibus ad eorum est celebrationem præfinitum, habent enim fixos & inuiolabiles dies, tunc Religio quæuis ad sua statuta recurrat, & videat quisnam iuxta illa sit Prælatus futurus, vt Regiarum Audientiarum decretis morem gerant. De quo idem est quod de Prouincialibus dicendum, de quibus Assertione præcedenti.
Export TEI
Export TEI
73
*Dico sextò. Si controuersia aliqua inter Religiosos circa casum nuper propositum habeatur, dum plures sibi ius ad prælationem competere iuxta sua statuta contendunt, res non de|
p. 19
bet ad Regiam Cancellariam deferri, vt videtur manifestum. Quis enim laicos judices Ecclesiasticorum iurium iudices esse constituit? Ibi certè de facto non agitur, sed de iure; vt esset illud commune perfugium, de facto agi, & non de iure aut proprietate. Sicut & aliud de restitutione spoliati, quæ quidem non rarò confingitur, & à iudicum omnium Iudice, qui falli nequit, irridetur. Quid ergo faciendum? Eligantur arbitratores, & Compromissarij, qui esse possunt eiusdem aut alterius Ordinis Religiosi, vt apud P. Thomam Sancium videri potest in Opere morali Lib. 6. Cap. 13. num. 60. & seqq. Immò & sæculares probi, & bonæ famæ, iuxta Lezanam Tomo 4. summæ, verbo, Recusatio, num. 8. qui & videndus Verb. Exemptio pro damnatione recursuum huiusmodi num 16. & 17. etiamsi Malderus, Portel, & Sousa illos admittant, cùm superior non adest, aut non vult Religiosum defendere, grauamen iniustum patientem. Et generaliter recursum per viam violentiæ probat cum aliis Leander Parte 4. Tractat. 3. Disput. 14. Quæst. 13. & eorum iudicio stetur: quòd si stare nolit qui in eo victus & turbas excitet, tunc poterit Regium auxilium conuenienter implorari.
Export TEI
Export TEI
74
*Dico septimò. Si collectis Patentibus ante effectum innouationis in Prouinciis, & celebratis Capitulis more solito, ad instantiam aliquorum, re iterùm discussà, & nouis allegatis rationibus, illæ reddantur, atque ipsarum executio permittatur, electi debent cedere Prouinciales, quorum iurisdictio neque in foro conscientiæ remanebit. Ratio est: quia cùm reuerà deprehendatur Patentes fuisse validas, & registro non indiguisse, ac ratione earum habeatur iurisdictio in vtroque foro; id quod contra illarum tenorem est factum, nullum extitit, & ita nullo modo subsistere potest: neque est inconueniens acta in Capitulis irrita euadere contra formam præscriptam celebratis, quia hac de caussa Generales solent Capitula nulla & euanida declarare. Noui ergo eligantur Prouinciales, si aliud non occurrat obstaculum, vt non occursurum videtur, quia proptereà Patentes collectæ redduntur, & impeditis agere non occurrit tempus, juxta vulgarem Iuris regulam, pro quo & Textus & Auctores adducunt Rodericus, Suarez Allegat. 3. Valascus in Axiomatibus Iuris Lit. I. num. 22. & 23. & Dom. Solorzanus Lib. 2. Cap. 11. num. 52. & in Politicâ Pag. 331. §. De lo qual. Est autem valde diuersus casus ab eo, de quo in Assert. 5. ibi enim impediti non sunt designato à supremis Prælatis tempore celebrare, sed reipsâ celebrarunt, iuxta eorum præscriptum, & acta omnia valida extiterunt: vnde juxta Religionis peculiarem formam nequeunt Capitulum aliud celebrare, sed agere vt Prælatus is sit, qui iuxta proprias Constitutiones esse debet; neque ad aliud Audientiarum decreta compellent, quia id suarum partium non est; sed prohibere tantùm ne valorem habeat id, quod est contra leges de registrandis Patentibus constitutum. In casu autem Assertionis præsentis Capitulum non fuit legitimum, & legitimi celebratio pariter impedita, vnde cessante impedimento potest legitimè celebrari, & consequenter eligi Prouincialis: vnde ad PrælatũPrælatum alium non est recursus necessarius, qui deficiente Prouinciali solet per statuta specialia prouideri: nec de his plura, vbi plura fortè desideret quispiāquispiam, quæ controuersias præfatas magis in speciali pertingat; sed nolo dum id ago, nouas in me controuersias excitare.
Export TEI
AD TITVLVM III.

AD TITVLVM III.

Export TEI

Circa Caput I. num. 4.

Export TEI
De obligatione Proregis ad frequentiam Confessionis.
Export TEI
Export TEI
75
*PRo generali obligatione ob vitandum periculum incidendi in noua peccata stant plures, quos adducit Diana Parte 7. Tractat. 12. Resolut. 29. & licet ipse cum Cardinali Lugo Disputat. 15. de Pœnitentiâ, num. 45. & seqq. neget: id tamen tantùm statuit communiter loquendo, quia sic Cardinalis censet: vnde neuter videtur obligationem excludere, cùm speciales circumstantiæ concurrunt: neque de obligatione per accidens ratione scandali loquuntur. Nec dici potest illud esse passiuum; quia cùm stet sententia quamplurium, de quâ diximus, accedente sublimitate personæ ad peculiare exemplum obligatæ, plus quàm passiuum est: probabiliter enim existimari potest illum esse in malo statu; suffragante insuper experientiâ de sic abhorrentibus Sacramenta.
Export TEI

Circa Caput IV. §. III.

Export TEI
De obligatione restitutionis pro malè expensis à Religiosis.
Export TEI
Export TEI
76
*OBligationem restituendi in Religioso quatuor in casibus negat Hieronymus Garcia in Politicâ Regulari Tractat. 4. Parte 3. Difficult. 5. Dub. 13. num. 7. & 8. & circa duos priores non est difficultas, quia procedunt cùm sine iactura famæ Religiosi aut Conuentus restitutio fieri nequit: & illorum ad instar possunt alij occurrere. Tertius est cùm pecuniam turpiter expensam ab amico Religiosus accepit; tunc enim damnum nullum est passum Monasterium. Iuxta quod dicendum est, neque accipientem à Religioso ad restitutionem teneri, quia ex eo quòd non restituatur, damnum speciale non resultat, nihil enim minùs habet; licèt Religiosus contra paupertatem peccauerit; stat enim illud non violatâ justitiâ, juxta præfatam sententiam: quod est sanè difficile, sed in quo Auctor dictus est alios secutus: nam quod Religiosus accipit, statim fit Religionis, & ita, cùm prauè expenditur, contrectatio est alieni, & consequenter justitiæ violatio. Quod & in Fratre Minore dicendum: licèt enim Conuentus dominium non adquirat, vsum tamen ita habet, vt à nullo sine violatione iustitiæ possit eo spoliari: nisi fortè qui dedit, noluerit dominium, aut ius aliud à Conuentu adquiri, sed ad liberam omnino dispositionem Religiosi pertinere: tunc enim poterit distinctio illa locum |
p. 20
habere, quia votum paupertatis ad id se potest extendere. Vt etiam de sic datis disponi nequeat, cùm sit dispositio de quantitate non leui contra Prælati voluntatem, & vsus rei propriæ, tamquàm propriæ: licet enim in rigore propria non sit, ita tamen eâ vtitur Religiosus acsi propria esset. Pro quo videndus Card. Lugo Disp. 2. de Iust. n. 50. & Diana Parte 7. Tract. 11. Res. 18. contra CaramuelẽCaramuelem ostendens votum paupertatis non solùm proprietatem excludere, sed etiam vsum contra Prælati voluntatem. Quartus, si id, quod turpiter expendit, cum licentia Prælati habebat, ita vt licitè posset expendere; quia ex bonis non erat Monasterij communibus, sed ex peculiaribus eleëmosynis, aut hæreditate. Id quod propter rationem nuper adductam, scilicet Monasterij bona propria eo pacto non defraudari, neque minùs aliquid habere, venit affirmandum. Quo euentu similiter dicendum, licèt prædictus Auctor id non exprimat, accipientem ad restitutionem non teneri.
Export TEI
Export TEI
77
*Sed contrarium tenent communiter Doctores, ex quibus plures congerit P. Hermannus Busembaum in Medulla Theologiæ Moralis Lib. 4. Cap. 1. Dub. 4. num. 6. qui loquuntur cùm de licentia Prælati id fit. Ex quo infertur certius esse quando sine licentia expenditur, quæ solùm est ad vsus licitos attributa: & est pro eo ita vrgens ratio, vt oppositum sit illâ penitus destitutum. Quod enim de substantia bonorum Monasterij dicebatur, est sanè leuissimum: cùm enim quidquid Religiosus adquirit, aut habet, Monasterij sit, distinctio illa bonorum nihil ad negotium præsens conducit, dum contra voluntatem domini alienum contrectatur, ex quo oritur restitutionis obligatio. Quemadmodum si quis aliquid subriperet ab habente Maioratum ex iis, quæ ad Maioratum non spectant, in ordine ad restitutionem impertinenter se haberet dicta diuersitas; sicut si de bonis paraphernalibus, & non dotalibus, rapina contingeret. Habet ergo Monasterium aliquid minus, quàm haberet, si non sic esset turpiter distributum.
Export TEI
Export TEI
78
*Nec dici potest nihil plus Monasterium habiturum, si in vsus fuisset licitos collatum; quia dum in eos non confertur, in illorum possessione est, & potest Prælatus licentiam, cùm voluerit, reuocare: neque ratio illa vlteriùs vrget, etiamsi minùs non habeat, quia obligatio restitutionis ex eo non impeditur: vnde si quis pecuniam ab aliquo, quam conuiuio amicis instruendo destinauerat, furaretur, ad restitutionem maneret obligatus; cùm tamen transacto tempore, quod designatum erat conuiuio, nihil haberet minùs, & sic aliàs. Video Cardinalem Lugo suprà Disput. 3. num. 142. viam ostendere, vt probabiliter possit dicta sententia defendi; quia scilicet Prælatus non tantùm licentiam concedit ad vsus licitos, verùm neque ad illicitos, quia non potest: sed generaliter auferendo impedimentum suæ contrariæ voluntatis, quâ stante, esset peccatum contra iustitiam, & quâ non stante contra illam non est. Quem adducit, & pro eo laudat Diana suprà Resol. 22. sicut & Machadum Lib. 5. Parte 2. Tractat. 1. Documento 11. num. 3. Sed habet illa, quod pace viri tanti sit dictum, plus subtilitatis, quàm soliditatis: quia Prælatus nequit impedimentum generaliter auferre, sed in ordine ad licita; sicut nequit aperire portam auferendo seram, vt vnusquisque ad id, quod voluerit, egrediatur. Neque exemplum de pignore est ad rem: quia dominus pignoris eo ipso quòd talis, potest generalem vsum concedere, non sic Prælatus, qui est pius & honestus administrator, iuxta peculiarẽpeculiarem obligationem statûs. Videri etiam potest Diana Tract. 12. Resol. 3. vbi pro sententia dicta eumdem cum aliis adducit Cardinalem.
Export TEI
Export TEI
79
*Est item nonnullorum opinio, quorum Auctor idem meminit Parte 10. Tractat. 12. Resolut. 35. asserentium Religiosum sic expendentem peculium, non teneri ad restitutionem, eò quòd numquàm habeat rei cuiuscumque dominium. Quæ quidem non videtur præfato Auctori placere, vnde concludit se nolle illius auctorem esse. Sed certè, cùm sententiam Hieronymi Garciæ circa casum præcedentem non improbet, in puncto præsenti nihil videtur nouæ difficultatis reperiri. Cùm enim dicat ille non oriri obligationem restitutionis, quando erat licentia ad expendendum in vsus licitos, & habens peculium licentiam talem habeat, nihil quoad rem ipsam occurrit, in quo possit esse discrimen. Solùm in ratione Assertionis diuersitas esse potest; quia prioris illa est, quam vidimus; & posterioris, defectus dominij, & quoad hoc quidem meritò reiici sententia ista debet, quia cùm violata iustitia sit, obligatio pro damni compensatione relinquitur, ad quod cùm varij esse modi queant, parùm refert quod dominium non habeatur, cùm etiam eo deficiente, possit esse compensatio. Et quidem cùm peculium Religioso conceditur. Sic res agitur, vt Prælatus illud concedens, ad vsus licitos eâ sub conditione concedat, vt si aliter expendatur, Religiosus ab eo abstineat, quo vsque tantumdem Monasterio reddatur, quantùm est irreligiosè dissipatum. Qui agendi modus, cùm sit satis conueniens, reipsa intercedere credendus est. Sic ergo Religiosus à peculio non abstinens, contra iustitiam peccat, quia Religionis bona sine licentiâ consumit. Ex quo ratio illa de dominij defectu corruit.
Export TEI
Export TEI
80
*Et licet dici possit abstinere ab vsu peculij non esse restitutionem, sed impletionem contractus sub eâ conditione initi; id nullius momenti est, cùm iam sit quæstio de nomine: & prætereà, cùm compensatio damni sit, meritò restitutio dici potest in contractu ipso comprehensa, iuxta conuenientem modum ineundi illum, à nobis explicatum, cui se Prælatorum voluntas videtur tacitè conformare. Videatur Lezana Tomo 2. Cap. 18. n. 33. & Tomo 3. verb. Beneficium, n. 20. & Tomo 4. verb. Ludus num. 23. vbi & obligationem restitutionis, inualiditatem licentiæ etiam pro ludo, & obligationem obseruandi Bullam Clementis VIII. de largitione munerum in Beneficiatis etiam Indicis recognoscit. Sed verb. Dare, num. 8. affirmat posse licitè dari à Religiosis munera ijs, à quibus plus speratur. Quod juuare pro dictis à nobis potest. Et num. 10. temperamentum Bullæ citatæ adducit ex Declaratione S. Congregationis Cardinalium, modestam, discretam, ac sine suspicione ambitionis, cum licentiâ Prælati localis, donationem approbantis. Quæ & deseruiunt pro dictis circa Titulum 17. |
p. 21
num. 55. & seqq. Quidquid dicat Verricelli cum aliis, quos citat Tomo 1. Quæst. 52. num. 12. violatam paupertatem negans ab habente licentiam generalem in meretriciâ largitione.
Export TEI
Export TEI
81
*Quæ sententia, si probabilis est, currit etiam in Fratribus Minoribus: quia licet quoad bonorũbonorum dominium alia in illis ratio sit, & in administratione immediata pecuniæ eisdem prohibita; quoad vsum tamen cum licentia Prælatorum facultatem habent penitus expeditam. Neque obstat in Decretis Capitulorum Generalium Bullam citatam Clementis vti regulam in exercitio donationum assumi, quia præter obligationem Bullæ ipsius specialiter acceptatæ, nulla alia peculiaris videtur iniungi. Et ita temperamentum à S. Congregatione adhibitũadhibitum, eisdem etiam suffragatur. Nec dici vlteriùs potest Pontificem habentem talium bonorum dominium esse inuitum, cùm immoderatas damnet largitiones. Nam etiam Monasterium habens bonorum dominium inuitum est circa donationes huiusmodi: quia verò Prælato administratio est illorum commissa, iuxta illius licentiam res ita dirigitur. Sunt ergo rationes dictæ valdè efficaces vt donationes generaliter sint inualidæ, sed pro discrimine inter PP. Minores & aliàs, parùm habent firmitatis, vnde docti Scriptores ita sentiunt.
Export TEI
3
Export TEI
Circa Caput item Quartum. §. eodem num. 42.
Export TEI
Export TEI
82
*MOdus dicendi Cardinalis Lugo ex Disput. 4. de Iustitia, num. 49. & 50. ibi propositus, vt scilicet is, qui à Religioso accipit in donatione peccātepeccante, sed sine obligatione restitutionis, non peccet, probabilis Dianæ visus Parte 8. Tract. 6. Resolut. 134. sed non eum penitus videtur amplexus, solum se non audere improbare illum, vtpotè viri sapientissimi, protestatus, addens tandem esse probabilem. Sed certè non erat cur se circa illum ita cautum ostenderet, cùm absolutè eum iam fuisset amplexus Parte 7. Tract. 11. Resolut. 39.
Export TEI

Circa Caput Quintum.

Export TEI
Ubi de venditione officiorum à Proregibus, eo quòd actio eligendi non sit debita, de quo n. 46. & seqq.
Export TEI
Export TEI
83
*P.Bardi in Selectis Lib. 1. Quæst. 18. optimè probat pro actione absolutè debitâ quoad substantiam nihil posse accipi, licèt respectu nullius determinati debita sit, & ab eo specialiter, qui purè dispensator est quales sunt Proreges & Gubernatores Indici. Videatur ille, est enim doctus vsquequaq; vsquequaque sed, scholasticâ inquam & morali doctrinâ præsertim excultus: parùm enim Scholastici in alio solent genere sæpiùs claudicare, vnde & tales esse solent laxiorum sententiarum inuentores. Et ridiculum quidem videtur nonnullos ex istis cernere, eximios Theologiæ Principes impugnantes, & inurbanè reiicientes quibusdam loquendi formulis inconcinnis. Sed his per occasionem dictis, de quibus aliàs pro sententiâ dictâ videndus etiam Diana Parte 6. Tract. 6. Resolut. 59. vbi generaliter idem probat contra aliquos, & specialiter de eligentibus ad Maioratum, Cathedram, Capellam, & pauperes pro distribuendâ eleëmosynâ, circa quos affirmant aliqui apud eumdem.
Export TEI

Circa Caput Decimum tertium.

Export TEI
Ubi de grauaminibus impositionum respectu Ecclesiasticorum, de quibus §. 3. & seqq.
Export TEI
Export TEI
84
*EXtat pro immunitate ab illis, in casibus, de quibus citatis locis, notabilis Decisio Sacræ Rotæ, quæ est vltima apud Dianam Parte 8. Specialiter autem approbatur praxis, de quâ §. 4. de iuramento in fine anni: additur tamen id debere a Sede Apostolica approbari, si Cleri sit consensu recepta. Et pro ea adducitur P. Azor Parte 2. Lib. 9. Cap. 11. §. Quintum priuilegium. Vers. In dubium vocatur. &c. Vbi quidem hic Auctor consensum etiam Sedis Apostolicæ requirit, sed non ad praxim prædictam, benè tamen ad solutionem gabellæ. Addit tamen id, quod ad Indias videtur specialiùs pertinere, dum ita scribit: Hoc enim probat solùm esse rationi consentaneum, vt Romani Pontificis consensu, vel si ad eum non patet aditus, Episcopi auctoritate huiusmodi gabellam Clerici soluant, non autem solâ auctoritate laicorum &c. Pro resolutione autem circa non reddendam ampliorem quantitatem in fine anni, de qua num. 114. quando voluntarius consensus extitit, quem & statuit præfata Decisio, eiusdem doctrina confert, dum nihil amplius reddendum iudicat, sicut nec P. Azor, cuius sæpiùs laudata sententia, tum circa praxim prædictam, tum circa alia. Quidquid in contrarium teneat Verricelli Tomo 1. qq. moral. Tract. 8. Quæst. 13. contendens impositionem dictam non aduersari Ecclesiasticæ immunitati. Secus Leander Par. 4. Tract. 3. Disp. 18. Quæst. 10.
Export TEI
Export TEI
85
*In casus ergo contingentiâ Decisio est prædicta consulenda, ex qua habetur qualecumque remouendum præiudicium Ecclesiasticæ immunitatis, siue directè illud contingat, siue indirectè; siue principaliter, siue in consequentiam; & non inhærendum litteræ ac verbali interpretationi, sed magis attendendam rationem Sacrorum Canonum. Violari illam cùm Ecclesiasticæ personæ quouis modo impediuntur, vel timidiores redduntur in exercitio iuris ac libertatis ipsis competentis, quod ex officialium laicorum ordinaria asperitate in munerum suorum administratione contingit, & quia illis sunt frequenter infensi &c. Pro quibus etiam adeundus pro re nata Thomas del Bene Tomo 1. de Immunitate Ecclesiastica Tract. 5. Qui Cap. 5. Dub. 7. Sect. 13. quæstionem præfatam de redhibitione in fine anni collectæ summæ pertractat, & cum Rota conuenit, eâ tamen non citatâ, sed Alterio, & Duardo, & ex isto statuit interesse reddendum, si verè aliquod præcessit incommodum. Vide item |
p. 22
circa hoc Dianam Parte 6. Tract. 8. Resolut. 4. vbi multa & opportuna. Et quando leges ciuiles cotra immunitatem non sint. Et Parte 7. Tract. 1. Resolut. 19. & seqq.
Export TEI
AD TITVLVM IV.

AD TITVLVM IV.

Export TEI
Circa Caput IV.

Circa Caput IV.

Export TEI
Ubi de obligatione soluendi decimas, si Religiosorum prædia conducantur, nonnullis additis.
Export TEI
Export TEI
86
*NOn deberi tenent præter citatos Thomas del Benè nuper adductus Sect. 19. & alij, quos adducit & sequitur Diana Parte 10. Tract. 12. Resolut. 51. & Leander Parte 3. Tractatu 6. Disput. 6. Quæstio 37. quidquid ex Recentioribus contradicat Trullench in Decalogum Tomo 1. Lib. 3. Cap. 3. Dub. 11. num. 4. qui, vtpotè Clericus sæcularis, Religionum priuilegia non videtur habuisse perspecta, aut minùs piè eadem expendisse. Quod de Barbosa ne dicam, qui Lib. 3. de Iure Ecclesiastico Cap. 26. §. 3. num. 40. idem tenet, tanti viri compellit auctoritas. Certè si iuxta nonnullas S. Rotæ Decisiones, quas affert, illius mens explicanda, nihil contra particularia priuilegia Assertio eiusdem importat, sed iuxta ius commune procedit, ita ipso probabiliter sentiente; cùm tamen alij secus sentiant, quoties non est merè personalis exceptio: quo pacto explicant Cap. Licèt, de decimis vt de personalibus tantùm disponat: quamuis congruentior alia expositio sit iuxta tenorem concessionis, de qua ibidem; erat enim certis terminis alligata.
Export TEI
Export TEI
87
*Cùm ergo iuxta priuilegia iudicandum sit, & non iuxta iuris communis dispositionem: inde fit neque ex agris conductis à Religiosis generalem communicationem habentibus, decimas deberi. In Cap. Dilecti de decimis, sic Alexander Tertius: Mandamus quatenus de prædiis, quæ à laicis conduxistis in Parochiis suis, de quibus consueuerant decimas percipere, plenariè soluatis eisdem, vel cum ipsis amicabiliter componatis. Sic ille. Vbi notandum, quòd si ante conductionem non erant solitæ decimæ percipi, sed à Religiosis conductoribus excoli cœperunt agri, decimæ non debentur, quia id tenor expressus Decretalis insinuat. Item si dum à suis dominis colerentur, minores erant fructus, quàm sint posteà Religiosorum industriâ, decimæ habitâ proportione pensionis prioris soluendæ sunt: neque plus illa verba designant: Plenariè soluatis eisdem. Quia Pontifex tantùm vult enorme grauamen Monachorum S. Crucis remouere, qui apud eumdem conquesti, eò quòd ex conductione Monachorum de Norbolo, qui priuilegium non decimandi habebant, sicut Monachi S. Crucis recipiendi illas, enormiter grauarentur. Quoniam ijdem Fratres ex hoc grauantur enormiter. Quæ sunt illius verba. Atqui soluendo decimas, quas Parœciani soluerent, nullum illi grauamen patiuntur enorme, ad quos decimæ spectant: ergo ad solutionem prædictam solùm tenentur. Et hoc quidem iuxta ius commune. Neque contra hoc facit communis Doctorum sententia de obligatione decimandi ex fructibus per industriam auctis, vt videri potest apud Leandrum supra. Disp. 7. Quæst. 19. & 20. nam de Religiosis alia est ratio, quia alia Pontificia dispositio.
Export TEI
Export TEI
88
*Quia verò priuilegium extat non soluendi ex agris conductis à Religione D. Hieronymi, & per communicationem Religionibus aliis concessum, vt videri potest apud Auctores, quos adducit Diana suprà Resolut. 50. & alios apud Leandrum Parte 3. Tract. 6. Disput. 6. Quæst. 49. eo stante aliter iudicandum, vt Auctores tenent apud eumdem, qui cum illis & aliis censet, etiam non stante peculiari priuilegio, quod conductores exprimat, ab obligatione eximi, si priuilegium tale sit, vt exemptionem concedat ex prædiis, quæ Religiosi habent: nam quod conducitur habetur. Id quod priùs docuerat P. Azor Tomo 1. Lib. 7. Cap. 26. Vers. Octauò quæritur. Apud Dianam mei vsus errat citatio, dum habet Lib. 7. Quæst. 6. §. 3.
Export TEI
Export TEI
89
*Habet autem Societas priuilegium hujusmodi, & cum expressionibus clausulis à Paulo Tertio concessum, confirmatum à Pio Quarto, & specialissimè à Gregorio Decimotertio roboratum cum derogatione Capitis Nuper, de decimis: iuxta quod eidem indultum, vt de Domibus, & Collegiis, eorumque prædiis, hortis, & aliis locis eisdem sociis iuxta eorum viuendi institutum habere conceßis &c. & aliis bonis quibuscumque per dictam Societatem, & illius Collegia posseßis & obtentis, aliquam decimam etiam Papalem soluere &c. minime tenerentur. Prætereà. Eorum personas, fructus, redditus, & prouentus, etiam bonorum Ecclesiasticorum, sæcularium, & Regularium quorumcumque illis pro tempore vnitorum, aliasque res & bona quæcumque, à quibusuis decimis etiam Papalibus, perpetuò liberauerit, & exemerit, scilicet Pius Quartus quibus nihil videtur dici clarius potuisse. Verba enim illa, de locis iuxta eorum viuendi institutum habere conceßis, ad conductores possunt dubio procul extendi, cùm haberi iuxta institutum queant. Possidentur etiam & obtinentur ad tempus, vnde & congruit illud, Posseßis, & obtentis. Additur prætereà personas, fructus, prouentus, & res ac bona quæcumque, esse omnino exempta. Quid ergo adhuc desideramus testes? Erunt qui obnitantur, & per sententiam inferiorum iudicum Religiosi ad soluendum adigentur. Quo euentu qualis esse sententiæ adeò verosimilis fructus possis, norunt qui in materiis istis vel mediocriter versati sunt. Quid inquam forum valeat interius, in quo iudex Deus, dum per illius Vicarium nihil contrarium imperatur.
Export TEI
Export TEI
90
*Circa id quod de communicatione priuilegij Hieronymiani diximus, obiectio potest non leuis opponi ex Decisione Rotæ Anno 1646. apud Dianam Parte 8. firmantis Moniales non gaudere communicatione in odiosis, vt est exemptio in solutione decimarum, pro quo multos adducit. Vbi & quòd sine expressa derogatione Cap. Nuper procedit illa. Et de communicatione absolutè inter Religiones loquendo, idem statuunt aliæ Rotæ Decisiones, quibuscum sentit Diana Parte 10. Tract. 12. Resolut. 49. alios pro eo referens, sicut etiam contrà sentientes. Pro quo & in Additionibus adducit BullāBullam Pij |
p. 23
V. in quâ & de aliis priuilegiis circa temporalia concessis idem decernitur, vt scilicet communicatio pro illis non sit, sed tātùmtantum pro spiritualibus. Ad quæ dici potest Decisiones Rotæ non tollere probabilitatem sententiæ contrariæ, vnde illæ quoad hoc non sunt communiter receptæ. Pro quo & faciunt quæ generalius loquentes habent Auctores, quorum varia pronuntiata congerit Angelus Bossius Parte 1. Titulo 1. num. 581. & seqq. & de non receptione testatur Diana. Quòd verò Bulla citata non obstet, ex eo suadetur, quia Auctores post illam scribentes pro communicatione etiam in temporalibus militant, vt Ioannes à Cruce, Raphael à Turre, Ioannes Baptista Lezana, & Hieronymus Garcia apud eumdem Dianam Resolut. 49. citatâ. quibus addendus Leander citata Disput. 6. Quæst. 34. & 46. & fundamentum esse potest, vel quia non recepta, vel quia post eam Pontifices alij Religionum multarum priuilegia amplissimè confirmarunt, non adhibitâ prædictâ limitatione, vnde communicatio aliarum etiam ampliata. Quidquid autem de hoc sit, pro Societate nulla est difficultas circa priuilegium dictum, cùm non per solam communicationem eidem competat, sed per specialem & expressam concessionem.
Export TEI

Circa Caput VII.

Export TEI
Ubi an iudices laici in Episcoporum spoliis se intromittere possint.
Export TEI
Export TEI
91
*NEgat id P. Fagundez Lib. 6. de Contractib. Cap. 4. numer. 14. & seqq. cuius resolutionem, neque breuem illam, ad verbum habet Diana Parte 8. Tract. 5. Resolut. vltima. nihil circa resolutionem de suo adiiciens nisi approbationem, eò quòd consonet dictis ab ipso alibi, pro quo locum non citat specialem: sed habetur Parte 4. Tract. 1. Resolut. 110. vbi pro eo adducit Martham, Franciscum Marcum, & Augustinum Barbosam, sicut pro opposito Gutierrez, Cabedum, & Ceballos; quorum fundamentum solidum quidem esset, si Prælatorum Ecclesiæ circa hoc diligentia non extaret, neque posset Capitulo plenè in hac parte confidi. Sic enim credibile est non futurum id Sedi Apostolicæ prorsus ingratum. Et quidem in multis ea fiducia non suppetit, vnde Titulus integer extat Vt Sede vacante nihil innouetur. Beneficia, quæ de iure patronatûs non sunt, conferri prohibentur: dimissoriarum collatio intra annum, vltra quem non est visa vacatio proroganda, quod est proprium Indiarum Reuocatio licentiarum pro audiendis Confessionibus Regularibus concessarum, seu approbationibus. Quomodo etiam Sedes Apostolica non plenè confidat, ostendunt ea, quæ habet Diana Parte 8. Tract. 4. Resolut. 66. circa dispensationes directas Vicariis generalibus, vt alia missa faciam. Est autem maximè viscosa spoliorum substantia.
Export TEI

Circa Caput XIII. §. I.

Export TEI
Vbi an inhonoratio Regij Auditoris sit crimen læsæ Maiestatis.
Export TEI
Export TEI
92
*QVòd non sit propriè tale probat Narbona in Lib. 4. Recopilationis. Tit. 1. lege 20. Glossâ 7. num. 100. de quo & Noë in Additionibus ad Titulum 20. num. 147. & quòd neque illa iniuria, quæ in secundo gradu læsæ Majestatis est, eam habeat qualitatem, quando non infertur ratione officij, cum multis firmat Diana Parte 6. Tract. 8. Resolut. 3. de quo & Nos citato loco, & etiam. num. 140.
Export TEI
4
Export TEI
Circa Caput XIV. num. 118. Ubi de Academicis accipientibus præmium assistentiæ, cùm vix assistant.
Export TEI
Export TEI
93
*QVæ ibi dicta comprobat P. Mendus de iure Academico Lib. 2. Quæst. 25. post hæc scripta visus: qui tamen non audeat damnare consuetudinem, cùm tamen dicenda sit potiùs corruptela, non sine adstantium offensione, aut vero etiam irrisione contingens.
Export TEI

Circa Caput XVII.

Export TEI
De temperandis pœnis erga Benemeritos, de quo num. 154.
Export TEI
Export TEI
94
*DOctrinam ibi propositam, ad crimina etiam, quæ ad Tribunal S. Inquisitionis spectant, extendendam, cum Baiardo & Farinacio tradit Magister Sousa in Aphorismis pro eodem Lib. 3. Cap. 36. num. 12. quæ in Conquisitorum Indicorum posteris conuenienter poterit practicari.
Export TEI

Circa Caput XVIII. Pro dictis num. 171. & 172.

Export TEI
De iuramento cum æquiuocatione: de quo & Titulo 6. Cap. 1.
Export TEI
Export TEI
95
*AGit de illo P. Bardi in Selectis Libro 1. Quæst. 10. in cuius fine. n. 11. circa praxim est notanda doctrina, quam ex aliis proponit: id scilicet quod mente additur, debere cum externâ propositione congruum sensum habere; si enim incongruus sit, nihil præstat. Item, dum non occurrit speciale aliquid ad verificationem, posse in eo sensu proferri, qui vniuersaliter apprehenditur, & est possibilis: licet propter capacitatis defectum non sit obuius. Neque erit inconueniens admonere tales, vt iurent in eo sensu in quo admonens intẽditintendit. Quibus addi potest, non solùm pro rudibus hanc doctrinam succurrere, sed etiam pro aliis, quando |
p. 24
subitò quis interrogatur, & debet protinus respondere: tunc enim vniuersalis illa apprehensio sensus possibilis satis erit, & in confuso dicere: Volo iurare eo modo, quo possum.
Export TEI
Export TEI
96
*Concludit illa num. 12. prædictam doctrinam sustineri posse, licèt juramentum exigens dicat velle se vt alter iuret omni remotâ æquiuocatione; tunc enim, si illicitè petit, poterit iuraturus dicere se in iuramento nullam adhibiturum æquiuocationem, immò & id iurare; intelligendo additum aliquid interiùs. E.Exempli g.gratia, nolle æquiuocare modo indebito, vel quid simile: ita vt cum tali addito assertio exterior vera reddatur. Quod quidem satis verosimile est: & vt procedere sine scrupulo possit, addendum id, quod nuper appositum, scilicet necessarium non esse vt in particulari aliquid interiùs concipiatur, sed statuat quis se iurare velle negando æquiuocationem eo modo, quo illam negare potest: & potest quidem intelligendo de conceptibus mentis, quibus verba respondent, in quibus esse æquiuocatio nequit, iuxta communem Dialecticorum doctrinam, ex Philosophorum Principe desumptam. Et quia hoc subtilius est, nec omnium captui accommodatum, id quod nuper diximus de æquiuocatione modo illicito faciliùs vsurpandum. Si hoc etiam addamus, instrui minùs capaces posse vt æquiuocationem sub iuramento negent, referendo se ad peculiares modos, quos Confessarius scit, & esse licitos ipsi sciunt, quibus Deus vt credamus iubet, vel vt iuuent sub confusâ illâ ratione, & semper sine animo mentiendi. Videatur etiam P. Hermannus Busembaum in Medulla Theologiæ moralis, Lib. 3. Tractat. 2. Cap. 2. Dub. 4. vbi generalem regulam ex aliis tradit, posse scilicet iurari cum æquiuocatione quoties iusta caussa est, & ipsa æquiuocatio licet: quia vbi est ius occultandi veritatem, & sine mendacio occultatur, nulla irreuerentia fit iuramento. Itaque quoties licita est æquiuocatio, est etiam licitum iuramentum: est autem illa licita, quoties ratio pro ipsa vtilitatis interuenit, & generaliter non leuis conuenientia.
Export TEI
AD TITVLVM V.

AD TITVLVM V.

Export TEI

Circa Caput III. num. 14.

Export TEI
Vbi de Officialium Regiorum negotiatione cum Regiâ pecuniâ.
Export TEI
Export TEI
97
*QVæ ibi à Nobis dicta, firmat P. Gibalinus Tomo 1. de Vsuris, Lib. 2. Cap. 6. Articul. 6. Consectario 1. Vt rarò sit licita, sed non contra iustitiam, & cum fructu industriæ. Videatur, est enim vir doctus, & non vulgariter eruditus.
Export TEI

Circa Caput XII. & num. 90.

Export TEI
Vbi de incertorum restitutione.
Export TEI
Export TEI
98
*STante obligatione restituendi pauperibus, de quâ & num. 91. fieri eidem satis, si quis anteà illius immemor eleëmosynas fecisset, ex Bartholomæo à Sancto Fausto, Candido, & Morono, habet Lezana Tomo 5. in Mari-magno Minimorum, num. 67. exemplo eius, qui donauit creditori. Non esse autem obligationem restitutionis habet ille cum multis, quos adducit in Mari-magno Minorum, n. 74. Quod & absolutè tenet P. Tamburinus in Decalogum, Lib. 8. Tractat. 4. Cap. 1. §. 3. num. 33. Videndus etiam Pasqualigus Decisione 455. Vbi cum Lezana circa modum restitutionis conuenit ex P. Thoma Sancio.
Export TEI

Circa Caput XX. & num. 152.

Export TEI
Vbi de Dominis Inquisitoribus.
Export TEI
Export TEI
99
*OPortere vt Sanctum Tribunal pecuniis abundet pro necessariis vsibus, & quòd non sit attendendum ad præsentem tantummodò statum, in quo indigentia non est, sed ad futuros euentus, & sic posse pecuniarias pœnas imponi, ex Auctoribus bonæ notæ ostendit Diana Parte 10. Tractat. 8. Resolut. 8.
Export TEI

Circa Caput XXVIII.

Export TEI
De durationæ Bullæ Cruciatæ, attentâ publicatione, de quâ num. 203.
Export TEI
Export TEI
100
*COmmunis quæstio est quomodo sit computandus annus durationis Bullæ, cùm contingere possit, vt aliquando post elapsum illum, & dies prætereà aliquos, atque etiam ante expletum publicetur. An scilicet solaris annus esse debeat, qui & naturalis; an Ecclesiastici adinstar, qui à Paschate in Pascha computari solet, & sic obligatio annuæ Confessionis à Doctoribus multis exponi: ita vt à publicatione in publicatione attendi debeat, siue breuior solari sit, siue longiùs protrahatur. In quo est diuersitas sententiarum: quidam enim Ecclesiasticum annum esse defendunt, vt P. Henriquez Lib. 7. Cap. 20. num. 2. qui in Glossa Lit. O. affirmat plures Salmanticenses Doctores Theologos & Iurisperitos ita censuisse, nonnullos referens. P. Escobar de Mendoza Tomo 1. Moralis Theologiæ, Lib. 7. Sect. 2. Problem. 3. P. Bardi in Bullam Parte 1. Tractat. 2. Cap. 6. Sect. 2. §. 1. Ludouicus à Cruce, Trullench, Antonius Gomez, Villalobos, Ioannes Sancius apud P. Mendum Disput. 2. num. 5. Licèt horum aliqui id tantùm admittant quando computatio dicta fauorabilis est, quia scilicet supra annum solarem dies aliquot excurrunt, non verò cùm pauciores sunt. Satis etiam probabilem sententiam istam |
p. 25
censet Diana absolutè loquendo part. 1. tr. 11. resol. 91. in eamq́ue D. Solorz. videtur inclinare Tom. 2. lib. 3. cap. 25. n. 24. Oppositam autem cum Emmanuele Roderico, Ludouico Lopez, Vega, Basilio Legionensi, tenet P. Mendus suprà, & pro eadem Ioannes Sancius in selectis Disp. 55. n. 3. ait posse citari Palacium, & P. Thomam Sancium, Lezana Tomo 3. verb. Bulla Cruciatæ, n. 5. & alij.
Export TEI
Export TEI
101
*Et sententia quidem ista firmiori videtur fundamento consistere: annus enim absolutè dictus solarem designat, vt & aduersantes fatentur, qui solùm ad consuetudinẽconsuetudinem recurrunt Commissariorum scientiâ & assensu comprobatam. Sed certè dum summi Pontifices annum absolutè exigentis consensus non habetur, quidquid aliud prætereà adsit, ad necessariam non videtur sufficiens firmitatem. Quis autem de consensu Pontificis certum possit testimonium reddere longiùs ab his regionibus, in quibus Bullæ est vsus, consistentis? Immò nec Commissariorum, quibus circa ampliationem aut breuiationem anni, nihil scimus speciale à Pontificibus attributum. Præterquàm quòd consensus talis non est exploratus, cùm eum multi negent, sententiam scilicet de solari anno defendentes, qui minimè auderent se Commissariorum opponere voluntati. Vel si oppositionem non verentur, dum juxta veritatem se opinari iudicant, non est, vt dixi, solidum, quod ex consensu tali adducitur, firmamentum. Sciunt illi viros doctos eam tenere sententiam, quæ cùm fini concessionis Cruciatæ non videatur esse contraria, rem ita pergere sinunt, vt & alia Pontifices, in quibus opinionum extant varietates.
Export TEI
Export TEI
102
*Hoc ergo supposito, & vtriusque sententiæ probabilitate concessâ, circa Indias specialis videtur esse difficultas, in quibus biennium à publicatione in publicationem indultum; cùm tamen contingat aliquando ante expletum biennium publicari. An scilicet etiam stante publicatione tali, duret quæ post publicationem antecedentem sumpta est, vsque ad biennij expletionem. Quod quidem cùm per annum Bulla conceditur, affirmant Fr. Emmanuel, Vega, Lezana, & Ioannes Sancius, & vt valde probabile amplectitur Diana suprà Resol. 93. quamuis annus non sit solaris accipiendus: iuxta hanc enim computandi rationem tantùm (vt videtur) habere locum quæstio potest: solarem namq́ue debere esse statuentes, consequenter id dicere tenentur, quia in eo est constituta quæstio: licèt reuerà quæstio etiam esse possit, an stante sententiâ de anno solari, id ita debeat intelligi, vt vltra illum non valeat Bulla; & nihilominùs si publicatio ante illum expletum fiat, eo ipso expiret: quia videri alicui potest semper à publicatione annum inchoandum, iuxta tenorem Bullæ verbis illis: Qui intra annum à die publicationis præsentium in singulis locis prædictis facienda inchoandum. Quòd si ex accidenti aliquo ante expletum facta est, vt quia antecedens publicatio seriùs facta, & oporteat ad destinatum pro annis præcedentibus diem reuocari; id non suffragari, quemadmodum non suffragatur sumenti Bullam post dies aliquot à publicatione, qui absens à loco publicationis fuit, cùm id per accidens se habeat. Quod quidem dici etiam non improbabiliter potest, licèt pro eo desiderentur Auctores. Iuxta priorem autem sententiam loquendo, &c. vt verosimiliori retentâ, circa biennium difficultas restat; quia pro eo videtur ratio esse diuersa. Ex anno enim nihil detrahi potest, quia sic à Pontifice concessum; secùs autem ex biennio; quia Bulla pro anno concessa est etiam respectu Indiarum, ad quas facta extensio, vti ad partes accessorias Coronæ, de quo Dom. Solorzanus suprà num. 15. & 16. quem adducit D. Escalona in Gazophylacio pag. 240. Lit. B. in margine. Additio ergo videtur Regi voluntaria, & ita de illâ id detrahi poterit, quod eidem visum fuerit: & eo detracto, obligatio eadem consistere ad breuius spatium coarctata.
Export TEI
Export TEI
103
*Nihilominùs satis apparet verosimile oppositum, & similiter esse sicut de annuali publicatione philosophandum. Et ratio est quia modus dictus publicationis auctoritate Gregorij XIII. stabilitus est, vt ex Breui constat die 5. Septembris, Anni 1578. de quo Dom. Solorzanus num. 31. & Dom. Escalona Lit. D. Vnde similis omnino habenda ratio; quia contra Pontificiam dispositionem iri nequit, neque in substantia, neque in modo. Nec dici potest fuisse priuilegium, & regulam generalem extare quòd priuilegiis vtimur, cùm volumus. Re siquidem vera ad Pontificiam voluntatem dispositio est præfata referenda. Si enim Reges nostri id facere possent, non esset cur ad Sedem Apostolicam recursus haberetur: & res ipsa dilucidè ostenditur. Nam cùm Bulla ita concessa sit, vt singulis annis debeat fieri publicatio, sicut ex eius tenore constat; manifestum relinquitur non potuisse ab eo, cui est talis gratia facta, & à quauis alia inferiore facultate decerni, vt vna Bulla per biennium deseruiret. Licèt ergo priuilegijs vtamur cùm volumus; in modo tamen vtendi forma est in eisdem præscripta seruanda. Liceat ergo Regibus nostris, vt hoc demus, Bullæ concessione non vti; si tamen vtendum illâ, modus est in concessione dispositus pœnitus obseruandus.
Export TEI
Export TEI
104
*Quibus addendum de Regis voluntate non esse aliter præsumendum, cui voluntas est Commissarij conformis: nam ex praxi iuxta sententiam dictam nihil minùs habet: qui enim Bullâ fuerit vsus vsque ad expletum biennium, non ideò aliam sumere desinet post prædictum terminum, quæ quidem vsque ad sequentem publicationem vim tantùm habebit, cùm annus à publicatione debeat inchoari, iuxta Pontificis declarationem, de quâ num. 116. Vnde Bulla post illam sumenda certis debet terminis circumscribi, aliàs nihil erit certum in decursu sequentium publicationum, cùm numquam in illis biennium compleatur. Quamquàm & erunt fortè qui sentiant inchoandum biennium ab expleto alio, & finiendum post publicationem, sicut de priore est dictum, ob similem rationem; & tunc etiam Regem nihil minùs habiturum, quia ob ampliationem illam non desinent Bullam fideles sumere; & dummodo intra tempus publicationis colligatur pecunia, nihil refert quòd aliquantulùm collectio postponatur, cùm eadem tandem sit futura & solent illi circa hoc liberaliores esse, vt nullum ex hac parte incommodum debeat Regia pietas suspicari.
Export TEI
p. 26
Export TEI
105
*Et quia ob ingentem locorum distantiam accidere potest vt publicatio priùs fiat Limæ, quàm Argyropoli: dubitari potest an qui Limæ Bullam sumpsit, & Argyropolim se transtulit, beneficio Bullæ gaudere possit vsque ad publicationem seriùs ibi aut alibi faciendam. Circa quod negant Ludouicus Lopez & Fr. Emmanuel apud P. Escobar, qui contrarium tenet cum Ioanne Sancio citata Sect. Problem. 2. qui num. 457. si concludit: Hanc putarim esse Pontificis intentionem, ne sine culpa, illorum dierum interstitio, cogar tanto bono priuari. Sic ille, addens statim de peregrinis aliter sentiendum, quod ex Ioanne Sancio desumptum. Sed quidem sui immemor: nam Sect. 1. Cap. 3. contrarium statuerat, ita scribens: si in Metropoli recipiatur Bulla, & recipiens se conferat ad alia loca, in quibus est postrema publicatio, respectu recipientis Bullam computatio fiet à die publicationis in Metropoli, in quâ Bullam accepit. Sic ille cum P. Henriquez, quem citat Lib. 2. Cap. 20. §. 2. sed pro Lib. 2. reponendum est Lib. 7. vbi id non dicit, sed ita loquitur: Bullæ Cruciatæ, quæ ad annum concedi solet, non censetur reuocata vsque ad expletum annum: nec paullò pòst per hoc quòd noua Bulla promulgetur in Metropoli eiusdem diœcesis; sed in eodem oppido principali, in quo promulgari solet. Hæc ille, diuerso in casu locutus: in nostro autem cum Ioanne Sancio sentit Trullench quantum ad sententiæ illius probabilitatem, licet ipse contrariam tueatur Lib. 1. §. 1. Dub. 10. num. 5. sicut & P. Mendus, locutus etiam iuxta sententiam de anno Ecclesiastico Disput. 2. citatâ num. 17.
Export TEI
Export TEI
106
*Et iure quidem optimo sic dicendum, quia ampliatio talis nimis est quantùm excessiua, & debili fundamento subnixa, præsumtæ inquam voluntatis Pontificis, ne quis tanto bono sine culpâ priuetur: quo argumento etiam dici poterit eum, qui longè dictat à loco, vbi publicatur Bulla, neque accedere ad illum potest, sine illius reali sumptione, & solùm in voto, illâ frui posse. Certè qui sic priuari dolet tanto bono post expletum biennium spatio, si longiùs absit, sumat illius biennij Bullam pro eo loco decurrentis satis enim exigua est eleëmosyna, & statibus omnibus accommodata, maioresque solent homines impensas facere pro rebus, quæ minoris incomparabiliter momenti sunt.
Export TEI

Circa Appendicem. §. 4. Difficultate 3. num. 289.

Export TEI
Ubi de opinione probabili in materiâ Indulgentiarum.
Export TEI
Export TEI
107
*IVuat hoc loco circa ea, quæ habet Diana Parte 8. Tract. 11. Resolut. 34. nonnihil immorari. Tenet ille cum aliis, quos citat, quod & Nos, sed pro contrariâ sententiâ adducit Leandrum à SS. Sacramento, Martinum de S. Ioseph, & Paulum Mariam Quarti. Sed Leander eam tantùm proponit vt æquè probabilem, sicut videri potest Tomo 1. Tract. 5. Disputat. 14. Quæst. 164. Fundamenta illius sunt. Primò quia cùm circa materiam & opera Iubilæi adsint diuersæ Doctorum opiniones, quas volentes illud lucrari sequuntur, vix esset qui Indulgentiam obtineret. Secundò, quia cum opinione probabili valide absoluit Sacerdos à reseruatis, iurisdictionem tribuente Pontifice; ergo & vt Indulgentia Iubilæi obtineatur: sic enim est de Apostolicæ Sedis benignitate credendum & argumentum à simili valde est vrgens, vt communiter Doctores tradunt, fauente Iure & Canonico & Ciuili. Verùm fundamenta ista parùm vrgent. Ad Primum enim dici potest immeritò ex communi sententiâ deduci vix futurum qui Indulgentiam obtineat, cùm constet communiter Fideles à Confessariis circa hoc dirigi, vel, si docti sint, aut etiam indocti, tenori concessionis adhærere, & rariùs opinionibus illis vti, ex quibus dubia redditur consecutio Anno 1300. quo Bonifacius VIII. Iubilæum Anni sancti concessit, reuelatum est à Virgine Deiparâ deuoto sibi Clerico omnes Indulgentiam consecutos & viuos, & defunctos; pro quibus potuit applicari. Sic ex Iacobo Gardino habet P. Balinghem in Kalendario Virginis die 11. Octobris num. 3.
Export TEI
Export TEI
108
*Ad Secundum, non benè ex opinionibus circa iurisdictionem argui: ibi enim de æternâ salute agitur, & durissimum esset damnari aliquem ob non obtentam absolutionem, qui opinionem est secutus probabilem, & iuxta doctorum in Ecclesia Magistrorum, quos Christus iubet audiri, confidenter est & prudenter operatus. Quod in materiâ Indulgentiarum aliter constat accidere, quæ ad salutem necessariæ non sunt. Et quemadmodum ex eo quòd in Pœnitentiæ id Sacramento contingat, quod diximus, non licet illud ad alia extendere Sacramenta, de benignitate Christi sic esse credibile pronuntiando; ita neque in casu, de quo agimus. Vnde quod additur de argumento à simili, nullius est roboris, quia reuerà similitudo non intercedit, vt vidimus. Vel si quidquam probat, in aliis erit validum Sacramentis, quod citati Auctores neutiquam admittendum iudicabunt. Pro communi sententiâ stat post alios P. Busembaum in Medulla Theologiæ Moralis Lib. 6. Tract. 4. Cap. 1. Dub. 4. Artic. 2. num. 13. adducens Bonacinam, Patres Suarium & Thomam Sancium. Quidquid in contrarium teneat Verricelli Tomo 1. Tract. 8. Quæst. 41.
Export TEI

Circa Eadem num. 306. & seqq.

Export TEI
Ubi de priuilegio ad celebrandum in cameris Religiosorum.
Export TEI
Export TEI
109
*DE illo egerat etiam Diana Parte 6. Tract. 8. Res. 39. vbi & Auctores adduxerat circa potestatem Episcorum ad prohibendam celebrationem, & quosdam qui negent, qui de priuilegio speciali dictorum Canonicorum non locuti, pro quo non est difficultas. Illud occurrit addendum, Prouincialem, qui virtute priuilegij dicti in camerâ suâ, nondum post morbum reparatis viribus, celebrabat, iussum à Visitatore ab huiusmodi celebratione desistere, viris doctis consultis, & tenore priuilegij dispecto. De quo à me breuiter di|
p. 27
ctum, sed quod satis esse videbatur. Visus posteà P. Verricelli, qui Tractatu de Mißionibus, Quæst. 135. num. 10. affirmat posse infirmum ipsum celebrare, etiamsi infirmitas non sit adeò grauis; si tamen non inde possit exire. Sed ego quod scripsi, scripsi: & fortè citatus Auctor tenorem priuilegij non attendit, sed de eo, vt ab alijs summatim allegatur, est locutus. Benè autem cum Diana, & Lezana improbat Pasqualigum, id extendentem ad Religiosos in sæcularium domibus ægrotantes, quod & à Nobis præstitum.
Export TEI

Circa vsum Bullæ quoad reseruata in Religiosis, de quo num. 314. & seqq.

Export TEI
Export TEI
110
*VIdendus etiam pro eo Diana Parte 8. Tractat. 7. Resolut. 78. vbi alios negantes licere vsum adducit, & absurdam Eusebij de Herrera sententiam, tum circa prædicta, tum circa absolutionem extra monasterium existentium, apertè conuellit. Quod & generaliter tenet Lezana Tom. 1. Cap. 19. num. 29. Tomo 3. verb. Bulla Cruciatæ, num. 29. & Tomo 4. verb. Opinio, num. 10. vbi improbabilitatem à Nobis assertam statuit. Et Leander Tomo 1. Tractat. 5. Disput. 12. Quæst. 58. testatur se idem firmissimè asserturum, nisi Regia supplicatio, de quâ est dictum, obstaret. Sed certè cùm occulta illa sit, & vnius non oculati testis testimonio Auctori præfato nota, quando oportebat esse notissimam, vt ij, ad quos Pontificium Decretum spectat, scirent vti se Bullâ posse, eo non obstante: quibus etiam fauorabilis debuisset intimari responsio, qualiscumque illa fuisset; quorum extat nihil: ex eo equidem nihil habetur, quod ab assertione dictâ debuerit Auctorem istum dimouere. Qui si testi prædicto adeò credit, quomodo sententiam contrariam certissimam ferè pronuntiat vers. Sed certißimè? Non equidem videntur posse facilè ista componi. Videatur idem Quæst. 61. & quæ de vnico teste habet Parte 4. Tractat. 2. Disput. 15. Quæst. 53. Circa quod & alia addi possent, à quibus abstineo: adducta siquidem videntur negotium planè & plenè conficere: & quibus illa non sufficiunt, neque ampliora, sic in suo obfirmatis sensu crediderim suffectura. Orandus Deus vt mittat lucem suam & veritatem suam, dum nostra sufficit.
Export TEI

Circa reseruata pro Nouitijs, de quibus, num. 330. & seqq.

Export TEI
Export TEI
111
*PRo Societatis Nouitijs extat Decretum R. P. Gener. Claudij Aquauiua pro Siculâ Prouinciâ, cum aliis apud P. Bardi in Selectis Lib. 6. Quæst. 21. in fine, vt non liceat contrarium defendere aut consulere eius, de quo num. 331. Pro quo & generaliter stat Lezana Tomo 1. Cap. 24. n. 7. & pro eodem facit quod adducit Diana Parte 6. tract. 8. Resol. 30. de Tertiarijs, quæ Religiosæ non sunt, ex R. P. Theodoro Stracio Generali PP. Carmelitarum firmante potestatem reseruationis, quia sunt à iurisdictione Ordinariorum exemptæ, vnde plenè subsunt Prælatorum iurisdictioni, & ita possunt per reseruationem earum conscientias moderari. Sic apud Leandrum alij Quæst. 64.
Export TEI

Indulgentiæ stationum an plenariæ, de quo num. 287. & seqq.

Export TEI
Export TEI
112
*NEgat Lezana Tomo 1. verb. Indulgentia, num. 21. etiam pro defunctis, ob stylum Curiæ, & regulas Cancellariæ, licèt oppositum censeat probabile: & quidem licet in prædictis variatio sit nouorum voluntate Pontificum; quoad Indulgentias tamen ne illæ vilescant, & pœnitentiarum cura deficiat, variatio est nulla, nisi fortè vt reducantur ad terminos arctiores.
Export TEI

AD TITVLVM VI. Circa Caput I.

Export TEI
Vbi de iuramento Prætorum, pro quo vide num. 109. & 110.
Export TEI
Export TEI
113
*QVia Prætores iurant se non exercituros contractus, etiam aliàs licitos, sic illud mente concipient, vt contractus ex se licitos non sint modis illicitis inituri. Quòd si lex fortè sub terminis vrgentioribus feratur de iuramento circa contractus nullo modo exercendos, ad huiusmodi æquiuocationes excludendas, & meliùs bono Indorum consulendum: erit qui illam obseruet nullus, & ita morum suberit offendiculum conscientiarum, seu petra scandali, & sic à Regum nostrorum valde alienum pietate. Tunc ergo suus etiam erit locus æquiuocationi iuxta dicta citatis locis; & Reges Iustissimi, ac Piissimi satis esse contenti poterunt, si Prætores contractus sine violatione iustitiæ & charitatis peragant, circa id iuramento, quod præstiterint, adimpleto. Vide statim dicenda.
Export TEI

AD TITVLVM VII. Circa Caput IV. n. 15.

Export TEI
Vbi de intentione jurantis, & an juxta illam obligatio regulanda, quando lex aliud jubet.
Export TEI
Export TEI
114
*IVxta intentionem iurantis regulandam obligationem, dictum à Nobis, licèt in foro externo proprietatem verborum in communi acceptione iudicandum sit, vt iuxta communem sententiam proponit P. Azor Tomo 1. Lib. 11. Cap. 8. Quæst. 1. & quia contingere potest Commendatarium iurare reipsa velle, sed non se obligare, obligationem ex eo non consurgere, cuius transgressio sacrilegium sit, benè idem explicat iuxta aliorum doctrinam satis probabilem Cap. 4. Quæst. 2. quod & secuti alij. Et hoc in istis, sicut in aliis iurantibus, debet obseruari, inquirendo, dum consulunt pro conscientiâ componendâ, an obligare se voluerint, an secus. Si enim hoc secundum dicant, etiamsi de exclusâ |
p. 28
voluntate iurandi non meminerint, & reuerà illa fuerit non sunt vt rei violati iuramenti damnandi, neque ex vi illius, ad eius, quod est iuratum, executionem vrgendi.
Export TEI
Export TEI
115
*Sed quid si se iurasse meminerint, de obligatione tamen intentâ subdubitent? Verius quidem est obligatos remanere, quia communiter loquendo obligatio est annexa voluntati iurandi. Quòd si talis non fuisset, aliquam profectò speciem singularis illa exceptio reliquisset. Nihilominùs probabile existimo oppositum, quia in his, de quibus loquimur, & similibus (vt Prætores, de quibus nuper) loquendo regulariter dispositio animi talis est, vt se quàm minimùm possint, velint obligare, quia grauis censetur, & molesta nimis obligatio. Et ita licet adeò expressa exclusio obligationis in memoriam non resideat, verosimiliter tamen potest coniectari. Pro quo ex bonis scriptoribus, bona item, & valde bona fundamenta succurrunt apud Citatum Capite illo 4. Quæst. 3. Licèt ipse contrariam sententiam tueatur. In casu tamen nostro speciales circumstantiæ cùm sint, verosimile est non refragaturum, sicut & alios, quorum est sententiam amplexus.
Export TEI

AD TITVLVM VIII.

Export TEI

Circa Caput Tertium. & num. 13. 14. & 15.

Export TEI
Vbi de circumstantia scandali in Gubernatore.
Export TEI
Export TEI
116
*NOn esse talem præcisè ratione officij, vt explicari debeat in Confessione, tenet P. Tamburinus Opusculo 1. quod est de Confessione, Lib. 2. Cap. 8. §. 1. num. 2. ex Cardinali Lugo Disput. 16. de Pœnitentiâ, num. 180, Quidquid autem illi velint, stat nostræ resolutionis integritas, quæ, vt reor, Diuini Tribunalis, malis iudicibus infensissimi, auctoritate fulcitur.
Export TEI

Ibidem Circa n. 18. & sequentes.

Export TEI
Vbi de exponentibus mensas ad ludum.
Export TEI
Export TEI
117
*PRobabile esse non peccare mortaliter illos, iuxta aliorum sententiam tenet Machadus Tomo 1. Lib. 3. Parte 5. Tractat. 7. Documento. 5. num. 7. videndus etiam Diana Parte 7. tractat. 7. Resolut. 39. Sed numquid sibi consonans, ipse viderit, & alij iudicent.
Export TEI

Circa Caput V. n. 31.

Export TEI
Vbi de iusto stipendio famuli ex necessitatè pro exiguo seruientis.
Export TEI
Export TEI
118
*IVstum deberi docet Cardinalis Lugo Disput. 16. de Iustitiâ, num. 52. & eum secutus P. Tamburinus Opusculo de Sacrificio Missæ, Lib. 2. Cap. 1. § 3. num. 59. & seqq. Et ita posse vti compensatione. Addit autem hic Auctor id intelligi quando famulorum copia nōnon est; si enim sit, & eo non seruiente, alij suppeterent, secus est dicendum. Cùm tamen Cardinalis Lugo aliter sentiat: quia eo ipso quòd conducar famulum, vult cum eo inire contractum, & ita ad justitiam in eo seruandam obligatur, juxta id, quod contractus ipse secundùm se importet, vt scilicet operæ proportionata merces tribuatur. Iuxta hoc ergo, etiamsi futuri alij sint, quia tamen omnes necessitas ad vile operarum suarum pretium impellit, ex tali copiâ non impeditur obligatio. Pro quo & stat Nauarrus Lib. 3. Consiliorum, Titulo 18. Consilio 2. præsertim num. 5. in priori editione. Sed certè cùm vltronea quasi merces esse possit, vt in proposito ponderant Doctores, quibuscum loquitur Angelus Bossius Parte 1. num. 1919. ex eo vilius venit æstimanda, iusto tamen pretio, circumstantiâ vltroneitatis, & copiâ famulorum inspectâ, & expensâ, sicut & vtilitate ex seruitio resultante. Equidem si indigenti famuli opera & communi aliàs mercede conducturo, se aliquis offerat non rogatus, aut de voluntate seruiendi requisitus, non videtur aliquâ mercedis portione fraudandus, vel certè minima, stante seruitij qualitate non minori quàm esset aliorum, qui ad seruiendum possent inuitari. Et pro famulis videri potest P. Gibalinus Tomo 1. de vsuris, Cap. 8. Articul. 3. à num. 26. vbi pro illis multa. Illud ad rem, ex necessitate seruienti ob exiguum stipendium, maius deberi, nisi ex misericordiâ sit receptus: si tamen vtile ministerium sit, aliquid addendum. Sic ille Lib. 3.
Export TEI
AD TITVLVM IX.

AD TITVLVM IX.

Export TEI

Circa Caput. III.

Export TEI
Vbi de contractu argentearum pinnarum.
Export TEI
Export TEI
119
*P.Bardi in selectis Lib. 1. Quæst. 3. §. 8. tenet emi posse frumentum à non habente segetes, anticipatâ solutione, si tamen possit habere illud commodè, & sub tali spe, ita vt reuerà contractus ex parte vtriusque ad frumentum tendat. Pro quo alios adducit, concludens tamen iuxta vsum hodiernum esse periculosum, & vsuram palliatam. Quod quidem potest contractui pinnarum applicari. Idem tenet P. Tamburinus in Decalogum, Lib. 8. tractat. 3. Cap. 7. §. 6. num. 21. videri etiam potest Diana Parte 3. tractat. 8. Resolut. 16 & P. Fagundez Lib. 3. de Contractibus, Cap. 34. num. 9.
Export TEI

Ibidem circa num. 16.

Export TEI
Vbi de lucro ob priuationem pecuniæ, pro quo & num. 124.
Export TEI
Export TEI
120
*AGit de illo Diana Parte 8. tractatu 7. Resolut. 63. & cum Cardinali Lugo, ac Patribus Gaspare Hurtado, ac Dicastillo, sententiam Medinæ, Ledesmæ & |
p. 29
Caramuelis, eius suppresso nomine, censurâ dignam existimat. Sed certè MedināMedinam non videntur illi legisse, cuius sententiam iam dedimus vti ab ipso expressam, quæ & sine censura reiicitur à P. Tamburino suprà Cap. 8. §. 6. quia molestia ex priuatione vix est æstimabilis. Neque Caramuel, qui illius se tueri auctoritate contendit, in eo locutus sensu, vnde aliter de illius, & aliorum, si qui sunt, placitis sentiendum.
Export TEI
3
Export TEI
Circa Caput IX.

Circa Caput IX.

Export TEI
Ubi de lucro cessante, & pretio rerum, quæ venduntur ad creditum.
Export TEI
Export TEI
121
*IN mutuo, ob lucrum cessans posse aliquid accipi, tenet cum communi P. Tamburinus Cap. 8. citato §. 3. num. 11. addens id fieri posse etiam quando aliquis non habet pecuniam destinatam, nisi pro casu, quo non sint mutuum cum lucro petituri. Sentiens item cum communi P. Gibalinus Tomo 1. de Vsuris Lib 2. Cap. 5. Artic. 6. & seqq. vbi & de damno emergente, subdit Artic. 9. Consectario 8. licere, etiamsi nullus in particulari petiturus videatur, sed in communi pro eo pecuniam destinare. Ob periculum idem tradit vterque. Ille. §. 4. hic Cap. 4. Artic. 1. qui & Secundo ait posse in se quempiam assecurationem assumere cum præmio: quod & prior dixerat, cùm sponte id fit. num. 4. qui & §. 3. num. 9. asserit ex mora solutionis non oriri obligationem in conscientia, secus de consuetudine Mercatorum, aut si admonitio interueniat. Quod & tenet P. Gibalinus num. 32. si non aliter fuerit pactum; de quo & Cap. 6. Art. 2. num. 2. & nisi sit mora culpabilis.
Export TEI
Export TEI
122
*Est etiam pro eodem id quod habet Verricelli Tractatu de Mißionibus Quæst. 106. vbi refert in regno Sinarum lege stabilitum esse vt in mutuo triginta pro centum accipiantur absque respectu lucri cessantis, aut damni emergentis. Quæsitumque à Sacrâ Congregatione Cardinalium sub Innocentio X. quid circa hoc agendum ministris Euangelicis: qui addebant in recuperandâ pecuniâ aliquod esse periculum ob fugam debitoris, aut moram, vt necessarium aliquando sit coram iudice postulare. Et censuerunt, approbante Pontifice cum Decretis aliis, de quibus ibi, ratione mutui immediatè & præcisè nihil esse accipiendum vltra sortem principalem: si verò aliquid accipiatur ratione periculi probabiliter imminentis, prout in casu, non esse inquietandos; dummodò habeatur ratio qualitatis periculi, & probabilitatis ejusdem, ac seruatâ proportione inter periculum, & id, quod accipitur. Quæ omnino consonant iis, quæ sunt à Nobis stabilita.
Export TEI
Export TEI
123
*Quæsitum etiam de Vsurariis, quæ domos publicas habent, & à Magistratibus, vt eas non deserant, compelluntur. Et responsum generaliter vsurario in statu permanentes non esse baptizandos. Quod si compellantur, posse aliquid vltra sortem accipere, etiam recepto pignore, ratione oneris, quod subire coguntur, & curæ in custodiâ pignorum, lucri quoque cessantis, & damni emergentis. Tempore verò præstituto, si ex venditione pignorum aliquid supersit sorti principali, & lucro ex caussis prædictis iustè acquisito, domino pignoris esse restituendum.
Export TEI
Export TEI
124
*Est item circa vsurariorum hæredes proposita quæstio, & responsum fuit illos ad restitutionem teneri, à doctis, piis, & prudentibus viris dirigendam, iuxta regulas à Doctoribus traditas. Ex quibus habemus doctrinam de lucro cessante, damno emergente, ac periculo à Nobis traditam, iam esse quasi canonizatam, vt non liceat circa illam hæsitare: quòd scilicet saltem vt probabilis possit sustineri. Et cum conscientiæ securitate ad praxim aduocari: licet plus aliquid ex Pontificiâ auctoritate possit non immeritò colligi, de quo alij iudicabunt.
Export TEI

De venditione ad creditum.

Export TEI
Export TEI
125
*QVæ solent frequentiùs vendi pecuniâ creditâ, quàm numeratâ, posse maiori pretio vendi, cum aliis, quos refert, probat Diana Parte 10. Tract. 12. Resolut. 28. de quo & dixerat Parte 1. Tract. 8. Resolut. 21. & Nos etiam Titulo 5. num. 28. Suam autem & communem doctrinam propugnat contra Rocafull, qui Lib. 3. in Decalogum, Precepto 7. Cap. 3 num. 81. eam falsam compellarat. Et tam hoc loco, quàm aliis, egrè fert ille sententias probabiles falsas appellari; ac si, cùm falsitatis insimulantur, aliqua illis inuri nota videatur. Sed certè cùm eam opinionem, quam quis amplectitur, veram censeat, consequens est vt oppositam debeat, licet cum formidine, falsam reputare: verum enim falso est immediatè contrarium. Non ergo excessus molestiæ videtur esse contrarius, quando id, quod ita est consequens, affirmatur, & sic quidem videtur dicendum, cùm apud Scriptores modus dicendi præfatus occurrit circa opiniones communiter receptas, si præsertim grauium Auctorum sint, vt in casu, de quo agimus. Vt apud Cardinalem Lugo Disput. 19. de Iustitia, num. 26. P. Molinam Tomo 4. Tract. 3. Disputat. 69. num. 6. & alios satis modestos Scriptores, inter quos eminet Couarruuias; qui tamen videndus in Cap. Quamuis pactum, de pactis in 6. 2. p. §. 3. numer. 4. Nihilominùs ab eo videtur abstinendum, quando opiniones tales sunt, & earum Auctores reuerentiùs pertractandi. Quod quidem ex eo ostendi potest, quia Pontifices, dum propositiones aliquas grauibus dignas censuris suâ auctoritate traduncunt, inter censuras alias notam falsitatis accumulant. Sic Clemens VIII. in Decreto circa absolutionem absentis, sententiam affirmantem vocat falsam, temerariam, & scandalosam, vt videri potest apud P. Suarium Disp. 19. de Pœnitentia, Sect. 3. num. 13. & Innocentius X. damnans propositiones Cornelij Iansenij Iprensis Episcopi circa quartam sic habet: Quartam Semipelagiani admittebant præuenientis gratiæ interioris neceßitatem ad singulos actus, etiam ad initium fidei; & in hoc erant hæretici, quòd vellent eam gratiam talem esse, cui posset humana voluntas resistere vel obtemperare, falsam & hæreticam declaramus, & vti talem damnamus. Sic ille. Cuius Constitutionem confirmat & declarat SS. Dom. Alexander VII. vt constat ex Litteris eiusdem die 16. Octo|
p. 30
bris. Anni. 1657. Pontificatus Secundi, qui vtinam plures numeret magno totius Ecclesiæ bono decursurus.
Export TEI
Export TEI
126
*Omitto alia, quia pro instituto hæc satis, si illud tantùm addiderim, Auctorem aliquem deceptum fuisse asserere, non videri à modestia Scriptoribus seruandâ penitus alienum: sic enim P. Suarius, præclarum modestiæ totius exemplar, Tomo 2. de Religione Tract. 4. Lib. 1. Cap. 15. num. 4. valde deceptum ait Ioannem Medinam circa rem, de quâ ibi sermo. Sed verò, cùm de magnis Auctoribus agitur, eo vti loquendi modo, sine irreuerentia non stat, vt si de Suario ipso aliquis ita loqueretur, & multò magis de Diuis Thoma, Bonauentura, & similibus. Iam ad rem.
Export TEI
Export TEI
127
*Ratio vt vendi ad creditum dicto modo queat, à Præfato Auctore cum aliis redditur, quia de præsenti est paucitas emptorum, vnde minùs valent merces, cùm tamen ad creditum plures sint: vnde intrat communis regula circa contractum hujusmodi, vt multitudo emptorum augeat pretium, raritas minuat. Quod specialiter asserit Auctor dictus cum P. Dicastillo, quando merces mari asportatæ in magna quantitate venduntur, de quo à Nobis dictum hoc Titulo num. 103. & 104. vbi de Memoriis, quas vocant, & alium titulum præter lucri cessantis quærendum ibidem ostendimus, est autem hic satis verosimilis. Quamquàm & dici possit sufficere sic esse vsu fori constitutum à timoratæ conscientiæ Mercatoribus, (sunt enim huius generis plures, qui venales non habent animas) re penitus exploratâ.
Export TEI

Ibidem circa num. 109.

Export TEI
Ubi de contractu ad damnum, triplicem continente.
Export TEI
Export TEI
128
*DEfendit illum P. Gibalinus Tomo 1. de vsuris toto Libro 6. vbi Lezanam, P. RaynaudũRaynaudum, Badellum, & alios adducit ac commuem pro eo stare Theologorum Romanorum sensum ostendit. Auctor idem, ob promissionem non repetendi mutuũmutuum negat quidquam accipi posse. Et censet contrarium esse improbabile Lib. 1. Cap. 8. etiam speculatiuè n. 53. sed P. Tamburinus Cap. 8. citato §. 5. probabilitatem firmat rationibus, & solutione argumentorum: licet absolutè sententiam neque amplectatur, nec respuat, pro quo num. 7. & quinque pro centum in anno ex eo titulo accipi posse, cum Caramuele statuit. Hoc circa Citatum Caput 9. num. 128. & seqq.
Export TEI

Circa Caput XII.

Export TEI
De locatione animalium an licita Clericis & Religiosis, de quo num. 152. & 177.
Export TEI
Export TEI
129
*SEntentiam P. Molinæ, & Cardinalis Lugo adducit Diana Parte 8. Tract. 7. Resolut. 62. & isti potiùs videtur adhærere. Neque obstat Declaratio Cardinalium apud eumdem, cùm ex ea habeatur locari posse boues, quos pro suis colendis agris habent, dum vacant: nec solùm illlos, sed eos etiam, qui alio modo licito retinentur. Modus enim licitus est, si empti sint, etiamsi pro emolumento locationis, vt benè arguit Cardinalis.
Export TEI

Circa §. 7. eiusdem Capitis.

Export TEI
Ubi an Ecclesiastici in domo propria aut Monasterio possint vendere vinum ex suis prædiis.
Export TEI
Export TEI
130
*COntra Patres Laymam & Rebellum id negantes ob tabernętabernæ indecentiam, affirmat Diana Parte 8. Tract. 7. Resolut. 26. cum Renato à Valle consuetudinem esse in contrarium, & iuxta id, quod dictum num. 174. de venditione eorum, quæ empta sunt in vsum proprium, videndus Idem Resolut. 27. vbi cum eodem docet posse vendi cariori pretio, si tale tunc occurrat, dummodo ad vendendum non sint empta. Quod intelligendum de directâ intentione, nam ex eo nihil est damnabile, si emantur ad vsum proprium, sed tali animo, vt si quidquam superfluat, pretio currenti vendatur. Immò addo, etiamsi non superfluat, posse cariori pretio vendi, vt illud commodum habeatur, si speratur futurum opportuno tempore quod necessarium est, & commodiori pretio comparandum: potest enim dici in præsenti superfluere, quidquid de futuro sit. De Pharmacopoliis idem tenet Lezana Tomo 1. Cap. 9. n. 39. addens tamen id per sæculares peragendum, ne medicamenta corrumpantur. Verùm si per Fratrem laicum id fiat, vix est indecentiæ aliqualis excessus, nisi officinæ porta in propatulo sit, quo pacto & sumptus cum Iæculari faciendi euitantur, & securitas magni æstimanda habetur, cùm rari inueniantur sæculares, quibus pecunia sine testibus colligenda possit securè committi.
Export TEI
Circa §. 8.

Circa §. 8.

Export TEI
Ubi de contractu Æthiopicorum mancipiorum.
Export TEI
Export TEI
131
*AGit de illis Verricelli Tractatu de Missionibus Quæst. 107. per plures Sectiones: pro ipsis militans, præsertim circa ordinariam contractationem Sect. 8. quatuor sequentibus, & 16. vix respiraculum relinquens, quo possit aut vendens, aut emens, siue post vnam, siue post plures venditiones, securus in conscientia remanere. Id tantùm esse alleuiationi pluribus potest quod habet num. 92. vbi cum P. Salas 1. 2. Tomo 2. Tract. 8. Disput. Vnica Sect. 23. num. 236. & aliis, de quibus num. 88. affirmat, scilicet non teneri ad restitutionem eum, qui acquisiuit ab alio bonæ fidei possessore. Communiter enim sic accidit quando mancipia post iteratas venditiones emuntur. Quod intelligitur etiam si dubium aliquod superueniat; addit enim sic: Verùm non improbabiliter inquit Rebellius |
p. 31
Parte 1. Lib. 1. Quæst. 10. Sect. 2. num. 12. faciendam esse restitutionem proportione dubij, paciscendo vt post tot annorum seruitutem sit liber. Sic ille, qui neque in hoc securitatem voluit omnimodam indulgere.
Export TEI
AD TITVLVM. X.

AD TITVLVM. X.

Export TEI
Circa Caput II.

Circa Caput II.

Export TEI
Ubi de obligatione Ordinationum pro Minerariis.
Export TEI
Export TEI
132
*QVòd illæ in conscientiâ non obligent, de quibus ibi, colligitur ex communi doctrina, pro qua Auctores adducit Bonacina Tomo 2. Disput. 1. Quæst. 1. Puncto 7. num. 2. obligationem scilicet non esse, cùm populus legem vt obligatoriam non accipit, & de voluntate potest Principis ita præsumi. Id quod specialiter habet locum, cùm ij, quibus leges imponuntur: parùm de hujusmodi obligationibus curaturos potest verosimiliter æstimari. Tales autem esse Minerarios quis, eosdem qui nouit, ignorat? Quòd si qui sint circa conscientiæ negotium attenti, & de Ordinationibus hæsitent, eos de obligationis qualitate instrui à Confessariis expediet, quia res est valde lubrica, & grauium lapsuum pericula præstat anteuerti. Tales autem leges, quæ consultoriæ dicuntur, propriè esse tales, etsi non adeò propriè ac aliàs, affirmat Nauarrus in Commentario Cap. Fraternitas 12. quæst. 2. ad calcem Consiliorum num. 7.
Export TEI

Alia pro Indorum coactione, quæ ad Tituli Primi Caput 12. etiam pertinent.

Export TEI
Export TEI
133
*COntra illam effusè declamat Verricelli Tractatu citato de Mißionibus, Titulo 5. Quæst. 108. vbi ea congerit quæ Dom. Solorzanus plenà contulerat manu Tomo 2. Lib. 1. Cap. 14. 15. & 16. nonnullis adiectis de Mineris Hispaniæ, ac de multis Indorum millionibus hujusmodi vexatione peremptis. Quod nequaquàm est veritati conforme, licet de hoc odiosæ quorumdam prodierint narrationes. Quòd imminuti alicubi tantoperè Indi, aliam profecto caussam habuit, cùm ita in iis Prouinciis, in quibus Minerarum effossio nulla, accidisse videamus. In Noua Hispania Anno 1545. spatio sex mensium innumeros pestis absumpsit, vt scribit Fr. Ioannes de Torquemada in Monarchiâ Indianâ. Parte 1. Lib. 5. Cap. 13. Arruynò y despoblo la maior parte de la tierra, de donde comenzaron à ir en gran diminucion y ruyna todos estos Reynos. Quæ sunt illius verba. Et Ann. 1576. immanior alia superueniens stragem majorem edidit, de qua Scriptor idem Cap. 22. Durò por tiempo de mas de vn año, y fue tan grande, que arruynò y destruyò casi toda la tierra, y aun casi quedaron despobladosdespobladas las Indias, que llamamos Nueua-España. Additque sic: Fue tanta la gente que murio aquel año, que para creer despues de la mortandad que era esta tierra la misma que Don Fernando Cortes, y sus Compañeros conquistaron, fue necessario que lo atestiguaran los muchos que poco despues del vinierōvinieron, que vieron lo vno y lo otro. Sic ille. Fuerunt etiam & alibi clades similes, quas & frequenter experimur, vt earum quauis multò moriantur plures diebus singulis, quàm per annos multos. Minerarum labore frequentato. Quid circa illam sententiam ex citato Capite constat: sed oportet ab immoderantia exaggerationum Religiosos præsertim homines temperare. Michael ab Agia id defendit, quod diximus ibidem, qui & pelinodiam recantauit, nec èex Societate Iesu fuit, vt P. Verricelli affirmat, num. 9. sed Franciscanus absque controuersia, vt diximus. num. 110. citati Tituli 1.
Export TEI
Export TEI
134
*Quæst. 109. de fodinis agit peste, venenatisque animalibus infectis: de quibus & Dom. Solorzanus suprà Cap. 17. & locus est aptus ad eruditionis ostentationem, sed inutilis sanè quantùm ad morale negotium attinet: nullæ enim tales inueniuntur fodinæ, in quibus certum periculum subsit ex dictis caussis, sicut neque ex infestatione Dæmonum, de quo Idem Quæst. 110. cum Dom. Solorzano in eodem Capite. Neque, si tale quidquam acciderit, Gubernatorum pietas grauari misellos istos inhumano ingressu hujusmodi patietur. Curatur equidem diligenter ab ipsis vt dum compulsio ista perdurat, humanè & commodè compulsi pertractentur. Si quidpiam minùs pium aut humanum interueniat, iuxta humanæ id prouidentiæ infirmitatem eueniet, quæ non potest omnia cum effectus certitudine præcauere.
Export TEI

AD TITVLVM XI. Circa Caput I.

Export TEI
De Protectoribus.
Export TEI
Export TEI
135
*DVbitari de illis potest an teneantur xenodochia Indorum visitare, vt videant an commodè illis prouideatur. De quo ego non dubito generaliter loquendo, vt ratio videtur aperta demonstrare: tunc enim maximè indigent, non solùm quoad corporis, sed etiam quoad animæ salutem. Vnde non sine scandalo stare solet, si Protectores domos huiusmodi numquam deprehendantur visitare, ac si ad eos minimè videantur pertinere. Et quidem cùm Christus in iudicio exprobraturus sit duris erga infirmos corde verbis illis: Infirmus eram, & non visitatis me. Matth. 25. Qualem se erga eos exhibiturum putamus, qui Protectorum fungentes officio commissos sibi pauperculos detrectant penitus visitare.
Export TEI
Export TEI
136
*Dixi autem Generaliter loquendo, quia aliquando tales possunt circumstantiæ concurrere, vt videatur obligatio præfata cessare quemadmodum in Limensi xenodochio videre licet, cuius administrationem Mercatorum Cantabrorum gremium gratis assumpsit, cum quibusdam aliis ex primoribus, de quo Cap. 3. & satis diligenter in eadem administratione se gerunt. Est autem ipsis molestum si quisquam exploraturus accedat, an res vt est opus procedant, eò quòd parùm ipsis videatur fidi, timerique non sine fundamento potest eos sic molestia affectos ab opere valde vtili, & vix aliter durabili, destituros.
Export TEI
p. 32
Export TEI
137
*Vbi dicet fortassè aliquis visitationem taliter institui posse, vt Protector laudaturus potiùs quàm administratorum censor futurus accedat. Sed certè cùm visitatio eò tendere debeat vt infirmantium necessitatibus consulatur, quocumque id vultu Protector efficiat, visitationis scopus erit administratoribus manifestus, nec laudati credent, scientes experimento quales habeant laudum istarum effectus, obseruatis defectibus, & non sine illorum dedecore propalatis. Sublatâ autem obligatione visitationis ex fine prædicto, quæ remanere alia potest, communis omnibus esse videtur iuxta leges charitatis.
Export TEI
Export TEI
138
*Nihilominùs non iudico penitus excusandos, quia, vt nihil visitatione suâ obtineant in ordine ad promouendam curationem, ratio scandali perseuerat: neque homines adeò pij & feruentes spiritui charitatis, ita leuiter huic operi incumbunt, vt quamcumque animaduersionem vrbanè & opportunè propositam, ab eo sint statim recessuri. Vnde ibi trepidare Protectores videntur, vbi non est timor, id est solidum fundamentum ad illum. Si tamen illi bonæ conscientiæ ac docti sint, & in detrectandâ, ob inconuenientia sibi nota, visitatione persistant, suæ possunt conscientiæ relinqui.
Export TEI
Export TEI
139
*Quòd si scandalizantur aliqui, minùs id malum est, quàm vt opus adeò insigne deficiat, ex cuius defectu grauiora mala ad corpus. & animum spectantia suborirentur. In materia enim scandali hoc debet semper obseruari, vt maioris momenti præceptum minimè prætereatur ob illud vitandum. Vnde si quis tenetur opitulari alicui indigenti, & alius id videns accepturus sit occasionem maledicentiæ, aut alterius peccati grauis, tenetur opitulari indigenti, quia præceptum benefaciendi illi plus habet ponderis, quàm præceptum vitandi occasionem: & iniquum est vt propter cuiusque malitiam alius patiatur detrimentum, vt benè discurrit P. Petrus Hurtadus de Mendoza 2. 2. Disput. 173. §. 268. Sic ergo iniquum erit vt Indi pauperes graue damnum in suis infirmitatibus visitati à Protectoribus patiantur, ne aliquibus maledicentiæ præbeatur occasio, qui possunt & debent iudicij fui audaciam cohibere. Et quidem maledicentiæ peccatum, cùm passiuum scandalum est, ex malitiâ, & non passione, aut infirmitate, ordinariè prouenit, cuius vitandi minor est obligatio, vt communiter tradunt scriptores.
Export TEI
Export TEI
140
*Facit pro eodem id, quod habet P. Suarius Disput. 10. de Charitate, sect. 3. num. 10. vbi ait in iis rebus, quorum quis non est dominus, sed curator, vel dispensator, vt est Episcopus verbi gratiâ, in bonis Ecclesiæ, communiter teneri eum non omittere suam curam, nec perdere bona temporalia propter scandalum aliorum: præcipuè si damnum temporale sit graue. Quam doctrinam eo citato amplectitur P. Palaus Tomo 1. Tractat. 6. Disput. 6. Puncto 17. Licèt citatio erret circa Sectionem. Estque illa casui præsenti adaptabilis, vbi Protector curatorem agit, & non solùm de damno graui temporali vitando agitur, sed etiam de spirituali, cùm certissimum sit ad Indorum æternam salutem xenodochiorum institutionem, & rectam administrationem summoperè conferre id quod passim manibus, vt sic dixerim, contrectamus. Vnde dici de illis verissimè potest non solùm esse Domus Dei, sed Portas Cœli: licèt humanis oculis Domus calamitatis & miseriæ, & Portæ mortis esse videantur. Et licet non visitare in Protectoribus, curæ potiùs omissio quàm administratio appareat; re tamen verâ sic se gerere ad curam & administrationem pertinet, cùm vtiliter negotium istud agatur, vt in aliis accidit, in quibus non minùs vtiles esse aliquando dissimulationes solent, quàm instantiæ actionum. Pro quo & citati de Pontifice loquentes, multa quandoque, aliàs non ferenda, propter vitanda maiora damna tolerante. Cum tamen in casu nostro illa non sint, sed solùm omissio actionis, quæ vtilis esse posset, & inspectis circumstantiis nocitura potiùs iudicatur. Si enim damna essent comperta aut verosimilia, tunc aliter dicendum; esset enim peccatum grauissimum se non potenter opponere, & ob humanos respectus miserabiles vndequaque personas in periculiosiore miseriæ extremo indefensas, legibus charitatis & iustitiæ violatis, reliquisse.
Export TEI
COROLLARIVM.

COROLLARIVM.

Export TEI
Circa rationes, propter quas Indi opus habent Protectore, & illarum effectus peculiares.
Export TEI
Preface
Export TEI
DIximus in fine num. præcedentis Indos esse miserabiles vndequaque personas, & proptereà Protectoribus valdè intentis circa eorum curam indigere. Quod licet fatis videatur perspicuum iis, qui inter eos degunt; probandum tamen, videndumq́ue quod ex eo habeatur consideratione dignum, vtilibus pro ipsorum commodo discursibus efformatis.
Export TEI
§. I.

§. I.

Export TEI
Indos varijs ex titulis miserabiles esse personas.
Export TEI
Export TEI
141
*PRosequitur illos Dom. Solorzanus Tomo 2. Lib. 1. Cap. 27. & in Politicâ Lib. 2. Cap. 28. & 29. & sunt obuij, abiectissima scilicet eorum conditio, nouitas conuersionis, paupertas, rusticatio, discursûs inopia, puerorum adinstar, de quo in Additionibus ad Tomum 2. num. 69. quidquid de multis sit vrbanè excultis, de quo ibidem, & quia iuxta id, quod communiter accidit leges feruntur, Indi quicumque, quando de eorum fauore agitur, miserabiles personæ habendi sunt, licèt iam non sint hospites & aduenæ, vt Apostolus loquitur Ephes. 2. Sed ciues Sanctorum, & domestici Dei, licèt ingenio validi, facultatibus supra tenuitatem instructi, & vrbium incolæ. Sicut enim his non obstantibus frui possunt priuilegiis omnibus à Sede Apostolicâ, & Regia benignitate concessis; ita & iis gaudere prærogatiuis, quæ ex titulo miserabilium personarum oriuntur: re enim vera Indi quicumque, Indi sunt, & natura miseri, & parùm capaces: si quid autem Dei indulgentiâ excellentius habeant, non debent proptereà deterioris esse conditionis, & humanis beneficiis |
p. 33
destitui, quia diuina succurrunt. Pro quo facit id, quod de orphanis & viduis docent Couarruuias Practicarum Quæstionum Cap. 6. §. Primus igitur casus, & D. Felicianus à Vega in Cap. Ex tenore, de foro compet. num. 13. cùm aliis, quos citant, foro scilicet Curiæ gaudere, si velint, etiamsi diuites sint. Sic etiam L. vnicâ. C. Quando Imperator inter pupillum & viduam ad fidem. Post pupillos & viduas commemoratos pro beneficio, de quo ibi, pro aliis ita subdit: Alijq́ue fortunæ iniuriâ miserabiles, &c. Ex quibus videtur inferri eum, qui in paupertatem & miserum statum suâ culpâ incidit, à prædicto excludendum beneficio, quia id non accidit fortunæ iniuriâ & nihilominus contrarium statuit citatus Præses & Præsul eiusdem Capitis, num. 3. §. Sed si quis. Et Lib. 2. Variarum, Cap. 16. num. 9. Quia hîc & nunc reuerà iste pauper est, quidquid de caussâ miseriæ fuerit, quod in considerationem non venit, neque lex id curat, pro iis, quæ communiter accidunt, constituta. Marius Antonius Lib. 2. Variarum Resolutionum, resol. 33. num. 10.
Export TEI
Export TEI
142
*Et ita quidem ex Regiis rescriptis habetur, ex quibus illud Philippi III. memoriæ æternæ die 24. Aprilis 1618. vbi post alia sic: De manera que estos vassallos, que como queda dicho, son personas tan miserables y necesitadas de auxilio y fauor de la Iusticia y caridad conueniente, con que deben ser amparados, y tan sugetos à vexaciones, y en su estado los mas vtiles à mi Corona, sean restituidos à la libertad, buen tratamiento, y gobierno, que tengo mandado, &c. Pro quo & Ordinatio prima in Titulo Fiscalis Regij Indiarum Consilij, verbis illis: De cuya proteccion y amparo, como vede personas pobres y miserables se tenga por muy encargado, y con grande vigilancia y cuydado pida y solicitè siempre lo que para bien de ellos conuenga. Iuxta quæ non debet censeri contrarium id, quod habetur in Regio rescripto Regis eiusdem die 20. Iulij 1617. dum sic ibi: Pues no es justo que en causas de Indios, y personas miserables, que prosiguen el castigo y Iusticia de sus iniurias, ô de los suyos, &c. Et inferiùs. Que en las causas de los Indios, ô personas miserables, se ha de guardar la costumbre referida: quòd scilicet querelantes non teneantur fideiussionem adhibere. Non inquam debet censeri contrarium, licèt inter Indos & miserabiles personas videatur statui distinctio, & ita Indos miserabiles personas non esse; vnum enim membrum diuidens non debet in alios claudi, juxta Dialectica præcepta, & apud Iurisperitos coniunctio, &, aut diuersa nectit, aut est repetitiua similium. Proquo Cenedus Singul. 50. similitudo autem inter distincta tantùm reperitur. Cùm enim Regum nostrorum mens adeò sit in præsenti articulo manifesta, non est credendum in iis, quæ ob fauorem Indorum disponebant, quidquam minùs fauorabile interseri voluisse. Et quia vitanda legum correctio, etiam impropriatione verborum, iuxta communem scribentium doctrinam, de quâ Marius Antoninus Lib. 1. Resol. 46. in fine. Vbi quòd potiùs ita accipienda verba vt nihil operentur. In nostro autem casu sine impropriatione aut redundantiâ stat sensus congruus, si vnum tantummodò subintellectum verbum adiiciatur, scilicet, Otras, aliæ, sic: En causas de Indios, y otras personas miserables. Vult enim Rex vt indulto illo non præstandæ fideiussionis, quando contra aliquem pro iniuria accepta aut depellenda agitur non solùm Indi, sed miserabiles omnes personæ in Indijs perfruantur: quod est aliàs iuri communi conforme, vt in eodem rescripto dicitur.
Export TEI
Export TEI
143
*Ex quibus habetur quàm inhumanum sit miseros istos, & ideò miserabiles, diuexare. Si enim miserabiles personæ dicuntur illi, de quibus natura mouetur ad miserandum, vt ex multis proponit D. Solorzanus cit. cap. 27. n. 1. naturam certè humanam exuisse videtur, qui imperium naturæ ipsius rationi adeò conforme, non agnoscit, sed ferino quodam impetu ad vexandas imbelles animas, & teneram Christi ac Matris Ecclesiæ gregem, semel iterumq́ue raptatur. Proh dolor! Pietas in auibus inuenitur, quęquæ ab humana conditione deseritur. Vultur ipse, cuius vita est cadauer alienum, tante magnitudinis corpus, nec exiguis alitibus probatur infectus, sed magis accipitrem vitam plumigerum auium persequentem, alis cædit, ore dilaniat, totoq́ue suo pondere periclitantibus nititur subuenire, & homines parcere nequeunt cuius se genus esse cognoscunt. Sic Theodoricus verbis Cassiodori Lib. 2. variarum 19. Hinc jam meritò subit quæstio, pro quâ
Export TEI
§. II.

§. II.

Export TEI
Indorum iniuriæ an seueriùs quàm alijs illatæ puniendæ. Vbi de illarum compensatione, cum doctrina vtili.
Export TEI
Export TEI
144
*STat pro eo Philippi II. Regis nostri, clarissimi pietatis iustitięiustitiæ speculi, rescriptum ad Limanam Audientiam die 29. Decemb. 1593. quod habetur Tom. 4. Schedularum Indicarum pag. 269. in quo post alia sic: Os mando que de aqui adelante castigueis con mayor rigor à los Españoles que iniuriaren, ofendieren, ô maltrataren à los Indios, que si los mismos delitos se cometiesen contra los Españoles, y esto mismo ordinareis à todas las Iusticias del distrito de esa Audientia. Sic ille, accipitribus infensus, qui exigius istis alitibus inhumanè probantur infesti: & videri poterit alicui excessus in hac esse censurâ: plus enim consulendum gentilitio generi, quàm extraneo, quia propinquius illud: magis ergo Hispanis ab Hispano Rege, quàm Indis & vt magis non sit, æqualiter saltem eâ, quam iustitia amplectitur, æquitate. Sic Deus Exodi 21. v. 12. legem contra homicidam statuens, vult illam esse communem, dum ait: Qui percusserit hominem volens occidere, morte moriatur. Vbi licet Rabbi Salomon id non de occidente Gentilem, sed ludæum, intelligendum velit, communi Doctorum sensu talis intelligentia reiicitur, cùm stet contra illam id quod inferius habetur, dicente eodem v. 20. occidentem seruum, reum esse homicidij criminis: ex quo inferunt esse & capitalis pœnæ, vt videri potest apud P. Cornelium, vt scilicet æqualitas iustitiæ seruetur, quia solus Deus vitæ & mortis est Dominus, vnde priuans illâ, quicumque ille sit, eâdem debet pœnâ mulctari, quia dominus vitæ non est. Quòd si in seruo ita actum, circa hominem liberum nulla esse dubitatio potest quo minùs sit pariter faciendum.
Export TEI
Export TEI
145
*Hanc ergo iustitiæ æquitatem circa iniurias violare is videtur, qui Indorum atque |
p. 34
Hispanorum in eo disparem statuit rationem, vt grauius debeant illorum præ istis iniusta damna puniri. Cùm stet aliàs communis scribentium doctrina, circa iniuriarum compensationem attẽdendumattendendum personarum statum, vt cùm inæqualis est ob vnius inæqualem conditionem, & viliorem alterius, compensatio eam debeat proportionem seruare. Quod quidem in citato Exodi Capite videre licet: cùm enim in illo talionis pœna statuatur, vt oculum pro oculo, dentem pro dente damnificator reddere teneretur, in seruis aliter est decretum; vt scilicet pro eruto oculo aut excusso dente, solâ eiusdem libertate comparatio facienda sufficiens habeatur Sic v. 26. & 27. & in occisione etiam illud additur vers. 21. Sin autem vno die vel duobus superuixerit, non subiacebit pœnæ. Sunt autem Indi vilioris conditionis Hispanorum comparatione, licet serui non sint: neque enim seruorum iniuriæ, eò quòd serui sint, minoris æstimantur, quasi ij, qui eas irrogant, membrorum læsorum dominium habeant, cùm reuera ita non sit, sed eadem membrorum sit ratio quæ & vitæ. Vnde Romani etiam antiquis legibus iniurias atrociores, vt de osse fracto, non liberis modò, verùm etiam seruis factas, impensiore damno vindicarunt, vt scribit Aulus Gellius Noctium Atticarum Lib. 20. Cap. 1. Caussa ergo à viliori est conditione petenda; vnde & attenditur illa cùm quis iniuriam seruo intulit alieno. Idem ergo in casu nostro dicendum, pro quo Dom. Solorzanus Cap. 27. citat. num. 34. adducit Gomecium de Amescua in Tractatu de potestate in se ipsum Lib. 2. Cap. 23. n. 24. vers. Nihilominus affirmantem Hispanum vilem nobiliore esse Indo digniorem.
Export TEI
Export TEI
146
*Et ipse quidem Dom. Solorzanus quæstionem agitans, & pro humana Indorum tractatione eruditè discurrens, præfatum Regium rescriptum parùm practicari testatur fortè ob adductam rationem. Sic num. 35. citat. Cap. 27. & in Politica citat. Cap. 28. §. Y esto por vensuraventura licet ipse pro illius iustificatione militet exemplis adductis ibidem & num. 21. ac §. De las quales. Qui & num. 31. & §. Y à lo que decimos ex Ferdinando Zurita Quæst. 14. Indica, etiam addit compensationem minorem deberi Indiis, ipsorum attentâ qualitate, cùm sæpè soleant esse ebrij & abiectæ sint conditionis, neque iniurias multùm curent, aut eisdem commoueantur. Quod quidem de iniuriis circa honorem specialiter dictum, sed circa omnes videtur etiam applicandum, cùm militet similis ratio.
Export TEI
Export TEI
147
*Dico primò. Præfatum rescriptum est iustum & conueniens. Id probo, tum ex dictis, tum quia ad conuersionem Indorum, de quâ diligentissimè agi à nostris Regibus debet ex onere Pontificiæ donationis, hoc est valde expediens: sic enim Hispani, & Europæi alij ab eorum arcentur iniuriis, quæ si frequentes sint, vt timeri potest magno cum fundamento ab experientiâ roborato, odiosissima fides & professio redditur Christiana & Indi factis magis quàm verbis credunt, vnde fit vt nomen Christi inter eos blasphemetur, quod dictum aliàs ab Apostolo Rom. 2. vers. 24. vsurpat in hac caussa Concilium Limense secundum Parte 2. Cap. 112. Deinde, Indi maiore quàm Hispani indigent defensione, quia imbelles & inermes, ac simplicissimo ritu viuentes: maior ergo defensio conuenienter adhibetur, ad quam spectat rigor ille pœnalis, dum aliæ non sufficiunt cautiones. PrętereàPraetereà, Indi sub Regia sunt clientela: atqui clientum offensæ maiore possunt quàm proximorum pœnâ vindicari: sic ex auctoritate Sexti Cæcilij in disciplinâ Iuris, atque legibus Populi Romani noscendis interpretandisque, scientiâ, vsu, auctoritateque illustris habet Gellius suprà verbis illis: Sic clientem in fidem acceptum cariorem haberi quàm propinquos, tuendumque esse contra cognatos censuit. Neque peius vllum facinus æstimatum est, quàm si quis probaretur clientem derisui habuisse.
Export TEI
Export TEI
148
*Item, sic agendo, non solum Indorum caussa, sed etiam Hispanorum agitur, quorum maximè interest Indorum conseruatio, magni enim illi auri argentique thesauri, quibus totus ditatur mundus, & res adeò magnæ in Dei obsequium, ac Hispaniæ gloriam aguntur, Indis sunt deficientibus pariter defecturi. Quando autem magnum aliquod Reipublicæ commodum cuipiam ex aliorum accrescit incommodo, illi potest operam adhibere. Pro quo & est illud Auctoris citati ex eodem Cæcilio sic loquentis: Omnibus quidem virtutum generibus exercendis colendisque Populus Romanus èex parua origine ad tantæ amplitudinis instar emicuit, sed omnium maximè atque præcipuè fidem coluit, sanctamque habuit, tam priuatim quàm publicè. Sic Consules clarißimos hostibus confirmandæ fidei publicæ caussa dedit. &c. Vbi M. Attilij Reguli, & aliorum, de quibus Valerius Maximus Lib. 1. Cap. 1. Cicero Lib. 3. Officiorum, alijque, historia tangitur. Iam pro vtilitate Indorum expendantur Regia illa verba adducta. num. 155. Y en su estado los mas vtiles à mi Corona.
Export TEI
Export TEI
149
*Dico secundò. Oporteret maximè præfatum rescriptum practicari: constat, quia cùm iustum & conueniens sit, neque ex praxi vllum sit deprehensum incommodum, non est vnde ab illa debeat abstineri. Vbi legibus viuitur, ibi & feliciter: neque vera possunt in eâ Republicâ esse solatia, vbi legum obseruatio friget, & timent illæ, quæ timeri potiùs debuissent. Quid enim potest esse felicius quàm homines de solis legibus confidere, & casus reliquos non timere? Iura publica certißima sunt humanæ vitæ solatia, infirmorum auxilia, potentum frena. Amate vnde & securitas venit, & conscientia proficit. Cassiodori verba sunt Theodorici nomine Lib. 3. 17. Quod licet ita sit, sat credo erunt Indi contenti, si communi cum ipsis agatur iure, ac eorum iniuriæ non maneant impunitæ. Vnde
Export TEI
Export TEI
150
*Dico tertiò. Res in eo videtur statu constituta, vt prædictum rescriptum quoad excessum præfatum communiter non obliget: posset tamen quandoque in atrocioribus delictis obseruari, aut in aliis, in quibus vindictæ exemplum valde proficuum putaretur. Vt plus terror corrigat, quàm pœna consumat. Vt idem qui nuper eiusdem ex persona Lib. 7. 1.
Export TEI
Export TEI
151
*Dico quartò. Quod ad compensationem in materia honoris spectat, non est omnimodâ æqualitate tractandum, quia abiecta Indorum ex infima plebe conditio cùm valde disparem constituat statum, non exigit æqualem |
p. 35
satisfactionis gradum, & quandoque nullum, quia, vt dictum est, de hoc parum, aut nihil curant, dum solis agitur verbis, & manus cessant. Quia verò inter eos plures sunt & nobiles, & vrbanè educati, si graues in eos contumeliæ iactentur, sua est judicio prudentis Confessarij satisfactio dubio procul adhibenda. Nullum enim est in Morali Theologiâ principium pro hac materia receptum, quod non ipsis faueat. Et sicut in generalibus regulis non est natio aliqua per Doctores excepta, ita neque Indorum, de quibus agimus, vt non sit opus hic nisi ad communes in hac materia doctrinas lectores remisisse,
Export TEI
Export TEI
152
*Et sunt quidem qui censeant pro læso honore sine damno alio, nullam restitutionem deberi: vel si damnum aliquod fuerit in corpore, tale tamen quod sine sumptibus curari possit; vt si alapâ, fuste, vel calce. Quæ est sententia P. Molinæ Tract. 4. Disput. 46. quem secuti alij: est enim injuria transiens, quæ ad summum in eo, cui illata est, exacerbationem animi relinquit, vnde si qua resultet obligatio, ad placandum erit, quod variis modis fieri potest, quando injuriato id gratum futurum speratur, aut de eo ipsi curant. Quæ doctrina pro Indis accommodata videtur, qui verbis, alapis, calcibus & fustibus solent frequenter pulsari: si tamen de leniendo interno iniuriæ dolore sic pulsantes cogitarent: sed nihil plerumque minùs: facilè enim Indorum placatur animus, & quolibet sunt beneuolentiæ signo contenti, neque in eo gradu injurias æstimant, in quo Hispani, puerorum more. Licet autem qui inter eos nobiles & vrbanè educati plus eas ponderent, placantur sanè faciliùs, & sine petitione veniæ, sed beneuolâ tractatione. Licet autem Doctores communiter sententiam contrariam teneant, & obligationem restitutionis pro læso honore propugnent; in ordine tamen ad praxim vix aliquod notabilis momenti videtur esse discrimen. Cùm enim negantes affirment necessarium esse id circa iniuriatum præstare, quo eius placetur animus, etiam vsque ad veniæ petitionem, id certè rationem satisfactionis habet, quocumque titulo obueniat, & ad quamcumque velit quis virtutem pertinere. Eo est quidem injuriatus ille contentus: atqui ad nihil aliud debet satisfactio tendere: habetur ergo quod sufficit, siue quia tantumdem ponitur, siue quia deficiente parte aliquâ, ab injuriato fit relaxatio. Pro quo hæc satis. Videat qui voluerit Cardinalem Lugo Disput. 15. de iustitia num. 53.
Export TEI
§. III.

§. III.

Export TEI
Acta ab Indis sine Protectoris assistentia vt valeant & an in contractibus naturaliter obligentur, firmenturque illi iuramento, cum nonnullis aliis circa ipsum.
Export TEI
Export TEI
153
*PRohibitæ illis sine assistentia prædicta contractationes circa radices & mobilia; & stante illâ, peculiares solemnitates ad celebrationis firmitatem indicuntur, pro quibus variæ extant schedulæ, de quibus Dom. Solorzanus Tomo 2. Lib. 1. Cap. 27. num. 65. & in Politica §. Otro priuilegio. & in quadam ex ibidem adductis statutum extat de Auditoris Regij interuentione, quod tamen sublatum per alias, sicut & solemnitas præconiorum, nisi cùm de rebùs agitur, quæ triginta auri communis pondera excedant. Aliter facta obligationem neque ciuilem neque naturalem inducere, & ita posse nullitatem contractûs obiici, affirmat citatus Doctor num. 65. & 69. qui & num. 70. pro eodem adducit Dom. Felicianum à Vega in Cap. Ex parte, de foro compet. num. 19. pro quo & in Politica §. citato & etiam. § Y aunque el Principe. Sed Dom. Felicianus de obligatione naturali, & actorum valore aut nullitate nihil dicit: sicut neque Iurisconsulti alij in casus nostri specie non locuti, sed generaliùs apud illum: dum asserunt posse Principem ob bonum publicum ita potestatem ad contrahendum subditis limitare peculiaribus præscriptis, vt si contrarium fecerint, neque ciuiliter obligentur. Quod quidem etiam communis Theologorum sententia firmat de legibus & contractibus agentium, vt non sit opus quempiam in speciali compellare.
Export TEI
Export TEI
154
*Sed an in hoc casu, in quo sumus, ea doctrina conuenienter applicetur, debuisset inquiri, & assertio pro eo proposita comprobari. Cùm sit valde probabilis sententia affirmans contractus etiamsi per legem prohibeantur, & nulli pronuntientur, obligationem naturalem parere, dum patronæ non redduntur ad contrahendum per illam prorsus inhabiles, vt in contractu matrimonij clandestini constat, vbi receptum est Concilium Tridentinum quoad hoc, & in quibusdam aliis, licet ius sit ad distractus coràm iudice petitionem. Quod in contractibus pupillorum & minorum specialiùs tradunt multi & grauissimi Scriptores, quos adducunt & sequuntur P. Thomas Sancius Lib. 6. de Matrimonio Disputat. 6. num. 21. P. Molina Disputat. 230. 231. & 261. Cardinalis Lugo Tomo 2. de Iustitiæ Disput. 22. num. 288. P. Fragosus Tomo 3. Lib. 1. Disput. 2. numer. 275. P. Fagundez de iustitia & iure Disput. 1. Cap. 13. num. 5. & 9. P. Palaus Parte 7. Disput. 1. de iustitia commutatiua, Puncto 4. §. 4. P. Oñate Tomo 1. de Contractibus Disput. 4. num. 42. & 60. vt obuios alios omittam.
Export TEI
Export TEI
155
*Non videntur autem Regia rescripta Indorum contractus sine Protectorum assistentia prohibentia obligationem naturalem excludere, inhabilitate ad contrahendum omnimodâ stabilitâ: & vbi id non accidit, recognoscenda videtur. Pro quo facit notanda obseruatio apud P. Oñate suprà Disputat. 7. num. 65. vbi tradit irritationem obligationis naturalis satis raram esse, neque asserendam vbi lex expressè non resistit contractui. Facit item L. 5. Tit. 12. Parti. 5. ibi: si algun sieruo prometieße dotroa otro &c. tenudotenido es naturalmente de complir por si lo que promete, por quanto es hombre. Ex quo validum pro Indis videtur argumentum sumi posse, cùm homines sint, & insuper liberi.
Export TEI
Export TEI
156
*Dico primò. Difficilè ostendi potest Indos sine Protectoris assistentia contrahentes, si ita capaces sint, vt fatis percipiant quod agunt, naturaliter non obligari. Id probo: nam si aliquod firmum fundamentum pro excludendâ obligatione suppetit, maximè ex eo quòd leges |
p. 36
circa hoc latæ in Regiis rescriptis contractui resistunt, vt communiter Auctores affirmant: atqui satis controuersum est, & ideò etiam satis dubium, quando leges ita resistant, vt nulla resultet obligatio, aut resistentiâ non obstante, nihilominùs oriatur. Et quidem P. Thomas Sancius Lib. 1. de Matrimonio, Disput. 7. num. 16. ex bonis Auctoribus hanc regulam vt certam proponit. Si lex reprobet contractum, ipsumq́ue prohibeat ei resistens, neutra oritur obligatio. L. Non dubium. C. de legibus, ibi: Nullum pactum, nullam conuentionem, nullum contractum inter eos volumus subsecutum, qui contrahunt, lege contrahere prohibente. L. Cùm lex 47. D. de fideiussoribus, ibi: cùm lex venditionibus occurrere voluerit, fideiussor quoque liberatur. Nulla ergo remanet obligatio: & rationem regulæ esseait, quia licet ex quolibet contractu obligatio naturalis oriatur, ius enim naturæ fidem in contractibus seruandam præscribit; vt lex ob publicum bonum potest hanc obligationem impedire: videtur autem id manifestè efficere quando contractum ipsum omnino vitiant & cassant, quod est illi prorsus resistere. Sic ille philosophatur; apud quem tamen regulam prædictam reprobat Menchaca, dicens & probans resistentiam legis non esse signum sufficiens sublatæ naturalis obligationis: & alij etiam ex Nouioribus regulam eamdem minimè veram arbitrantur.
Export TEI
Export TEI
157
*Et arguere possumus ex pluribus legibus resistentibus contractibus pupillorum apud eumdem Disput. 38. citatâ, num. 20. quæ sunt satis perspicuæ: & tamen ille obligationem naturalem in ipsis cum Auctorum agmine numeroso defendit, & num. 36. ad leges respondet; licèt responsiones aliquæ non adeò exactæ & verosimiles videantur. Licèt ergo leges Indicæ contractibus Indorum sine Protectoris auctoritate resistant, ex eo nequit solidum pro excludenda naturali obligatione, ac penitus inconcussum fundamentum deriuari. Pro quo & stat id quod cum aliis proponit P. Oñate Disput. 7. citatâ, num. 63. vbi ait ita quidem esse vt tunc contractus nullus sit quando ei lex resistit, obligationem omnem excludens: id tamen non solitum ius commune facere, nisi quando contractus ipse ex se nullus est, quia deest illi aliquid essentiale, vt propter defectum in consensu, vel rei, de quâ nequeat esse contractus; vel ob turpitudinem contrahentis, vt in vi & dolo &c. Atqui in casu nostro nihil horum esse supponitur: non ergo naturali obligationi locus denegatur.
Export TEI
Export TEI
158
*Dico secundò. Pro Indorum vitandis incommodis parùm interest quod obligatio naturalis in eorum contractibus extet. Id probo: nam in primis actionem habent ad petendam rescissionem contractus, quàm dubio procul obtinebunt. Si dicas futuros sumptus in lite, id nihil officit; maiores enim in repetitione extraiudiciali futuri, & id sibi debent imprudenter agentes imputare. Deinde, habent pro se opinionem valde probabilem de nullitate contractus, qua se tueri possunt, acsi certa omninò sententia foret, & Confessarios eorum agere partes conuenientissimum erit, immò & ferè semper necessarium, quia aliàs occasio erit eisdem in statu peccati remanendi, cùm valdè difficulter obtinendum ab eis sit vt vel restituant, vel à se data non repetant, aut compensatione vtantur: vti autem posse est etiam probabile, vt cum aliis tenet P. Fagundez suprà num. 24. quotiescumque id commodè recuperare nequeunt, in quo sunt læsi ij, qui contrahere sine auctoritate alterius prohibentur.
Export TEI
Export TEI
159
*Quòd si Indus rem vendidit, & pretium distraxit, neque ex eo locupletior factus est, & bona in eo fide processit; sicut repetere in iudicio potest, sine obligatione reddendi pretium, ita & compensatione vti, si rem nequeat obtinere; quia contractus fuit nullus in vtroque foro secundùm satis probabilem opinionem, cum quâ & compensatio licèt etiam probabiliter, vt in legato ex testamento minùs solemni, tenent multi, & ex P. Becano Parte 2. Tractat. 3. Cap. 7. Quæst. 7. Conclus. 1. habet Diana Parte 5. Tractat. 3. Resol. 119. cùm hæres ab intestato retinet. Et in compensatione pecuniariâ pro famâ ex PP. Lessio & Tannero, & ex Aragonio & Ioanne de la Cruz Parte 3. Tractat. 5. Resolut. 3. & cùm quis iudicat rem esse suam, etiamsi aliter iudicet, & nullus possidet, potest sibi adiudicare, donec constet non esse suam, ex S. Angelo Bossio Tomo 1. n. 1854. qui addit sine violentia id futurum. Cum tamen in casu nostro debitum liquidum sit ex sententiâ judicis necessariò reddendum. Minor etiam, qui id, quod soluit, recuperare nequit, potest debitum à se aliunde, non soluere, vt cum alijs tenet P. Thomas Sancius suprà num. 34. cùm tamen iuxta ipsum is, qui cum Minore contraxit, non teneatur nisi post iudicis sententiam acceptum redhibere.
Export TEI
Export TEI
160
*Licèt autem debitum actu non sit, cùm tamen sit debitum in spe, locus est compensationi, ex P. Tannero Tomo 3. Disput. 4. num. 406. quando tempore præfixo non est commodè obtinendum, id affirmante, & Diana id valde commendante, quia quotidianum, Parte 2. Tract. 16. Resolut. 46. Quòd autem diximus de non facto locupletiore, iuxta communem scriptorum doctrinam est de restitutione loquentium, vt ratione rei acceptæ bonâ fide non teneatur quis, nisi inquantùm factus est locupletior Et sunt qui in casu nostro obligationem naturalem tantùm agnoscant, quando Minor factus est locupletior, pro quo P. Thomas Sancius num. 22. id non admittens: sed est sanè probabile: quia cùm valde probabile sit, absolutè loquendo, non consurgere obligationem naturalem, & similiter contrarium, sententia præfata media est, addens aliquid priori, & negans aliquid oppositæ.
Export TEI
Export TEI
161
*Dico tertio. Indorum contractus circa ea, quæ ipsis sine Protectoris assistentiâ prohibentur, communiter loquendo, non firmantur iuramento, quidquid de firmitate huius generis sit circa alios similiter contrahentes, de quo Doctores varietate sententiarum quæstionem agitantes, vt videri potest apud P. Oñate ceteris copiosiorem Disput. 11. præsertim Sect. 4. Quod probo ex eo quòd tenet P. Thomas Sancius suprà num. 16. alios pro eodem adducens; scilicet ad confirmandos tales contractus requiri in iurantibus pubertatem, nec sufficere proximos esse illi, ob defectum capacitatis ad res huiusmodi quoad conuenientiam & incommoda discernendas. Sunt autem illis Indi simillimi, communiter lo|
p. 37
quendo, de quo num. 154. non ergo iuramento firmantur.
Export TEI
Export TEI
162
*Dico quartò. Indi maioris capacitatis Europæis multis exæquandi, sicut naturaliter obligari possunt, vt diximus, ita & iuramento: non enim dubitari potest plures esse, qui Europæos multos excedant in ætate quatuordecim annorum, quâ pubertas inchoatur. Et cùm non agamus de priuilegio aliquo peculiari à Principe concesso Indis, quod pro eisdem possit fauorabiliter extendi, sed de obligatione ex iure diuino consurgente; id certè attendendum pro eâ, quod præcipuæ considerationis esse solet, mentis integritas in iurantibus, quam Ius præsertim attendit: Authent. Sacramenta puberum, num. 9. C. Si aduersus vendit: & alibi. Cùm ergo illa in prædictis suppetat, eorum contractus iuramento poterunt roborari.
Export TEI
Export TEI
163
*Dico quintò. Iuramenta Indorum circa prædicta sine alia caussa, quàm quòd talium sunt, poterunt à Prælatis relaxare. Negat hoc P. Sancius de pupillis loquens num. 17. quia relaxatio talis est in præiudicium tertij, respectu cuius est naturalis obligatio. Sed id tenet, licèt obligationem naturalem agnoscat Ludouicus Lopez Lib. 2. de Contractibus, Cap. 39. fol. 485. P. Palaus Tomo 3. Lib. 3. de iuramento, Disput. 3. Puncto 2. vers. Sextò, parentes. P. Vincentius Tancredi de Religione, Tractat. 4. Lib. 2. Disput. 17. num. 2. & alij. Quamuis enim obligationem naturalem videantur inducere, hoc est incertum, & eâ non obstante sunt rescindibiles: quod satis esse videtur vt locus sit relaxationi. Similiter ergo de Indis dicendum. Et licet ij, de quibus Assertione præcedenti, puberibus exequentur, quorum iuramenta relaxari nequeunt, ex Authent. citatâ, ibi: Inuiolabiliter custodiantur: quod docere omnes affirmat P. Sancius num. 13. ita vt duo illa verba dispensationem omnem, relaxationem, & omne aliud contraueniendi remedium excludant, vt ex omnium etiam mente habet P. Oñate Disput. 11. num. 140. Quoad hoc tamen possunt impuberibus assimilari; tum quia sunt qui censeant contractus Minorum, etiamsi puberes sint, non firmari iuramento, neque Authenticam de illis agere, quando sine auctoritate Tutorum contrahunt, sed quando cum illâ. Tum etiam quia hîc iam agitur de priuilegio Indorum, licèt non speciali, sed à iure communi concesso: vnde, quia fauorabile, debet extendi; maximè cùm simus in negotio religionis ac fidei, pro quâ summa militat ratio, vt dictum sæpiùs. Quod autem diximus, ad relaxationem sufficere rationem illam ex iurantium conditione desumptam, conforme est grauium scriptorum doctrinæ, qui de impuberibus loquentes affirmant defectum ętatisætatis sufficere, vt videri potest apud P. Sancium citato n. 17.
Export TEI
Export TEI
164
*Dico sextò, tamquàm probabile Protectores posse iuramenta prædicta Indorum irritare, sicut de Tutoribus Doctores affirmant apud P. Sancium citat. num. 17. Ludouicus Lopez, P. Palaus & P. Tancredi nuper adducti. Protectores namque instar Tutorum sunt, & ob eamdem rationem Indis assignati, inopiam inquam iudicij ad se & sua moderandum: vnde & vtrisque competit vt acta ab ipsis sine eorum auctoritate irrita penitus habeantur quoad ciuiles actiones.
Export TEI
§. IV.

§. IV.

Export TEI
De Testamentis Indorum.
Export TEI
Export TEI
165
*DE illis Dom. Solorzanus Tomo 2. Lib. 1. Cap. 27. num. 74. & seqq. & in Politicâ Lib. 2. Cap. 28. §. El qual, circa finem: & affirmat in illis non debere se Protectoribus intromittere, quia in ordine ad testandum habent Indi plenam libertatem: nisi in illis falsitatem aliquam interuenisse intelligatur. Item, receptum esse vt sine Tabellione, & testibus vicinis ac rogatis fieri possint, sufficereq́ue vt aliquis ab eorum Gubernatoribus designatus illa scribat; & duo aut tres testes assistant, siue vicini siue fœminæ, si opportunè occurrerint. Quòd si posteà coràm competente iudice comprobetur, qui sibi verum esse persuadeat, eò quòd specimen veritatis habeat & scriptis conformia deponunt, testamentum ritè factum pronuntiatur, & executioni mandari iubetur; quidquid litis contra illud fuerit intentatum. Id enim Indorum multa simplicitas operatur, & scribentium aut testium sæpiùs copiâ non repertâ. Ex quâ ratione videtur non esse necessarium vt testamentum scripto fiat; multoties enim qui sciat scribere desiderabitur, & Gubernator deerit, qui scientem designet. Poterunt ergo tunc Indi vltimam suam voluntatem coràm iis, qui adfuerint declarare.
Export TEI
Export TEI
166
*Sed numquid duo tantùm Indi sufficient, & eorum dictis, nullo addito adminiculo, iudex deferri poterit, vt legitimum pronuntiet testamentum? Difficile sanè id videtur, neque in eo casu loquitur Dom. Solorzanus, qui præter testes, qui adfuerint ad confectionem cum scribente, alios requirit ad comprobationem, quibus, si eorum dicta scriptis conforment, fides adhibetur. Statq́ue insuper illius doctrina Cap. eodem, num. 57. & in Politicâ §. Lo qual nos da: quòd scilicet sex Indi vnum tantùm idoneum efficiant.
Export TEI
Export TEI
167
*Dico primò. Duo testes ex prædictis fidem facere possunt, si verosimiliter deponant. Id probari potest: nam cùm ad pronuntiandum testamentum validum id tantùm exigatur, vt ex testium depositione iudex sibi persuadeat illos verum dicere, si hoc duorum testificatione obtineri potest, habetur equidem quod necessarium secundùm receptam praxim iudicatur. Atqui id duorum testificatione haberi potest, quia verosimiliter possunt deponere, dum suspicio non obuiat falsitatis; quia ex eo quòd testamentum validum sit, nihil ipsi commodi reportant, aut eorum proximi, neque ab aliquo inducti comperiuntur. Quod firmari potest ex eo quòd in multis testamentis, eò quòd priuilegiata sint, testes duo minimè aliàs idonei vt sufficientes admittuntur, vt duæ fœminæ in testamento inter liberos. Pro quo Diana Parte 7. Tractat. 6. Resol. 33. P. Fragosus Tomo 3. Lib. 4. Disput. 6. §. 2. num. 32. cùm Glossa, Baldo, Iulio Claro, & P. Molinâ: & quamplures alij, quos adducit & sequitur Angelus Bossius Tomo 2. Titulo 9. num. 75. & Titul. 10. num. 7. In testamento ad pias causas, pro quo Diana suprà, Resolut. 16. P. Molina |
p. 38
Disput. 134. P. Fragosus num. 62. Bossius num. 81. alios congerens. In testamento militis, de quo P. Molina Disput. 129. apud quem alij. P. Fragosus num. 104. Diana Resolut. 47. cùm Ferdinando Vasquio & Hunnio, Bossius num. 78. cum aliis: & Titul. 11. num. 4. & esse eamdem rationem tempore pestis, sunt qui censeant apud P. Molinam Disput. 127. §. De iure communi, & Dianam Resol. 35. quod aliis citatis tenet Bossius num. 70. & seqq. & præsertim num. 75. qui & de peregrinis citato num. 78. Quid ergo mirum, si duo Indi pro Indorum testamento in pari necessitate sufficiant, aut etiam vbi ratio similis videtur militare, cùm etiamsi minor sit, debeat reputari sufficiens, quandoquidem omnium maximè priuilegiati comperiuntur.
Export TEI
Export TEI
168
*Dico secundò. Indi degentes in oppidis Hispanorum, vbi & Tabellio, & testes legitimi suppetunt, debent iuxta leges regni testari. Sic vsu receptum, licèt Dom. Solorzanus suprà affirmet vbique consuetudinem inoleuisse vt Indi modo explicato testentur, neque de ciuitatum incolis quidquam diuersum asseueret. Et ratio quidem ab eo adducta ita tenendum insinuat, dum pro ea tenui solemnitate multam Indorum simplicitatem allegat, quæ quidem vbique videtur suffragari. Addit & frequentem scribentium & idoneorum testium defectum: quod quidem non arguit aliter dicendum, quando & scriptores & copia testium haberi facilè possunt: sed frequentem illam rationem in caussâ fuisse vt generalis illis facultas ad testandum modo dicto tribueretur; quia res esset multis dubijs, & ita etiam litibus obnoxia, si in vno loco hoc modo, & in alio aliter deberent illi testari. Cùm etiam frequenter accidat vt in oppidis etiam Hispanorum qui pro eis scribat non ita opportunè accedat, neque testes valeant aduocari. Et quod ratione loci licet, etiam licet ratione impedimenti, iuxta ea, quæ ex aliis habet Bossius citato Titulo 9. num. 111. & est iuxta dicta ab ipso num. 61. & 62. & de militibus Titul. 11. num. 32. Ideò verosimile omnino videtur quod à Dom. Solorzano dicitur, esse generaliter accipiendum. Quòd si Indi more Hispanorum in eorum oppidis sæpè testentur, id non tollit quin aliter factum debeat à Regiis iudicibus, & etiam in foro conscientiæ sustineri.
Export TEI
Export TEI
169
*Neque obstat si obiicias Rusticum in ciuitate testantem, cuius est factus incola, debere cum eâ, quâ ciues alij, solemnitate testari, licèt dum iure ageret minor solemnitas pro illius testamento sufficeret: etsi rure testatus sit, eius testamentum non valebit, si moriatur intra annum in ciuitate, vt cum aliis tenet P. Fragosus num. 133. eam afferens rationem ex L. Titia. 87. §. Vsuras. D. de legatis 2. quod caussa priuilegij cessat, priuilegium etiam cessat. Respondeo enim pro Rustico quidem domicilium mutante nullum extare priuilegium, quia cùm ciuis fit, mores ciuium haurit, & licet simplicioris ingenij sit, id non interest, quia aliàs in pluribus ciuitatum incolis deberet titulus idem attendi; cùm sit certum in ciuitatibus multos simplices & bardos, ac rusticiores ipsis rusticis inueniri: quod esset sanè difficillimum. Non ergo debuit in generali dispositione illud statui discrimen, sed debuit illa potius ciues omnes verè tales sine differentiâ complecti: pro Indis autem alia est ratio, quia ferè per accidens contingit vt incolæ ciuitatum sint, cùm studiosè curetur vt ad sua oppida reducantur, ad quæ iudicantur pertinere. Vnde pro eis iuuat quod de ciue testante in rure, fortuitò ibi ægrotante, tradunt multi, quos citat Bossius num. 107. ex quo èex conuerso pro Rusticis viget argumentum. Iuuat item quod de illis docent Baldus, Imola, & Ripa, ex quibus P. Fragosus suprà §. Secus dicendum. Quòd si Rusticus facto testamento rure, moriatur in ciuitate, sed vt aduena, etiam post annum, testamentum sustinebitur, eò quòd non transtulerit domicilium. Immò etsi transferant, tenent Iason, Corneus, & alij, quos adducit & sequitur Bossius numer. 30. & ratio pro eo vrget eadem, ex hominum huiusmodi simplicitate desumpta, quæ eos etiam in ciuitatibus comitatur: & quæ ab Imperatore proponitur in Authent. de instrum. Caut. & fide §. Hæc autem: & ita tenet Negreiros apud Bossium num. 108. Ex quo fit Indos etiam in Hispaniâ, in quam aliquando transfretare contingit, posse modo prædicto testari, sicut etiam in mari. Pro aliis autem priuilegiatis circa hoc in nauigatione Indicâ, vt sunt milites, & in expeditione versantes, videri potest P. Fragosus num. 109. & 110. vbi hæc habet.
Export TEI
Export TEI
170
*Primò milites stipendiatos in arcibus Indicis locorum hostilium existentes, ad præliandum paratos, priuilegio gaudere, de quo numer. 180. Quod est iuri communi conforme per Textus & Auctores apud Bossium Titulo 11. num. 28.
Export TEI
Secundò non gaudere præsidiarios in terris non hostilibus, sed pro illarum quiete constitutos, quamuis stipendiatos. Sed pauci profectò in Indiis sunt, qui licet in terris hostilibus non sint, non debeant præfatâ iuris indulgentiâ potiri: semper enim hostile aliquid timeri potest ab exteris aut intraneis, vt necessarium sit quodammodo esse in procinctu. Pro quo D. Petrus Auendannus in Dictionario Hispanico verb. Caballeros pag. 176. vbi ait milites regni Nauarræ. Granatæ, Neapolis, & Stationarios Lusitaniæ dicto priuilegio gaudere. Et de Stationarijs alijs, vulgò de guarnicion idem tenent plures, quos citat & sequitur Bossius citato Titul. 11. num. 58.
Export TEI
Export TEI
171
*Tertiò, qui Vlissypone (idem est de aliis Hispaniæ portubus) militiæ nomen dederunt, & Regiis expensis ad Orientalem Indiam nauigant (idem est de Occidentali) aut classibus vehuntur ob caussam militiæ, quamdiu nauigant nōnon posse testari iure militari, quamuis animo militandi nauigent. Ex Ægidio Lusitano in L. 1. C. de Sacr. Eccles. 2. p. §. 1. n. 7. & 8. Ratio esse potest; quia tales neque in castris sunt, neq; in expeditione, seu procinctu, aut proxima dispositione ad prælium; cùm tamen Imperator Iustinianus. §. Illis. & §. Sed hactenus, Instit. de militari testament. requirat vt in castris, aut in expeditione sint. Naues enim illæ, de quibus citatus scriptor, non eos vehunt vt proprios milites; sed tales alibi futuros. Sicut de ijs, qui à Pontifice, aut alijs Principibus mittuntur Imperatori, aut alijs Dominis, tenet Merenda apud Bossium suprà numer. 52. ex |
p. 39
illis enim fit posteà delectus à Generali Duce, neque enim omnes sic missi indifferenter admittuntur. Quod equidem parùm verosimile apparet: nomen enim expeditionis benignius est interpretandum: & sic in expeditione esse dicuntur, qui se ab omni alia curâ expediunt, & ad præliandum, longis licet itineribus, progrediuntur. Cùm etiam in nauigatione ipsâ occurrere occasiones præliandi possint; propter quod & milites in nauibus hujusmodi proprij conuehuntur. Et ita videtur idem Auctor sentire, subdit enim.
Export TEI
Export TEI
172
*Quartò ex eodem Ægidio tamquàm indubitabile, Nauarchos & Trierarchos nauium Indicarum, & classium, iure posse militari testari, sicut & omnes remiges in classibus & triremibus, quia censentur milites L. vnica §. Item Nauarchos D. de bonorum possess. ex milit. textamento. vbi alij legunt Triarchos Lusitanos item, qui nauibus Indicis præficiuntur duces, & nauim scribas, ac nautas, quia & milites reputantur L. ex eo tempore D. de milit. testam. quia occupantur in expeditione, cùm properent ad bellum ineundum cum hostibus. Et idem ait de iis, qui soluunt èex portu ad Insulas expectaturi naues ex Indiâ redeuntes, vt præsidio suo eas ab hostili tueantur classe, & tutas in portum reducant. Hæc ille habet priori assertioni minimè consona, benè tamen rationi. Si enim omnes prædicti eò quòd ad bellum ineundum tendant, in expeditione esse dicuntut, & ideò priuilegio vti militari possunt, nequit profectò id iis negari, de quibus negauit Auctor. Videatur Bossius suprà num. 46. & seqq. pro officialibus, remigibus, & aliis. & num. 59. vbi de medico, & Cancellario.
Export TEI
Export TEI
173
*Quintò ait cum citato Ægidio eos, qui nauigant ad Indos sumptibus Regiis animo exercendi mercaturam, licet milites nuncupentur, non posse sine communi solemnitate testari. Sed certè si stipendium accipiant, & omnia obeant militum munia, mercaturæ animus non videtur obesse, quia vtile per inutile non vitiatur. Et circa prædicta quidem cùm dubium inciderit, & ad Regios iudices fuerit caussa deleta, ipsi prout benè visum fuerit, attentis Doctorum sententiis iudicabunt. Quod autem à me dictum, pro foro poterit conscientiæ iuuare, vt testamenta militum non solemnia sine illius possint grauamine sustineri. Pro quibus & aliis hæc satis.
Export TEI
§. V.

§. V.

Export TEI
Alia circa Indos ex miserabilium personarum titulo priuilegia percurruntur.
Export TEI
Export TEI
174
*COngerit illa Dom. Solorzanus Tomo 2. Lib. 1. Cap. 27. num. 40. & seqq. & in Politica pag. 233. Col. 2. suntque restitutionis in integrum: dolum & fraudem in eis non præsumi: à tutelis, & aliis oneribus similibus excusari: lites eorum citò, & sublatis formulis expediendas, pro quo Regia rescripta extant, & Concilij Limensis secundi admonitio Parte 1. Cap. 140. Venire posse contra instrumenta, quæ præsentauerint, & confessionem sui Aduocati in libello factam, non solùm in continenti, sed quandocumque reuocare, & etiam post publicationem testium, atque in secunda instantiâ per eosdem articulos, & directè contrarios, nouos producere testes: iudiciariam contumaciam non committere, Curiæ casum habere, & à pœnis non confecti inuentarij liberari. Sic habet ille cum prædicto alio de non præstandâ fideiussione in Capitulis contra Prætores, de quo §. 1. In quibusdam tamen diuersæ occurrunt Doctorum sententiæ, sed iuxta fauorabiles locutus, vt in casu Curiæ post litis contestationem, quod negat Couarruuias Practicarum quæst. Cap. 7. §. Nono, vbi circa finem. Sed tenet Matthæus de Afflictis apud eumdem. Occurrunt etiam apud ipsum doctissimum Præsidem alia, quæ in fauorem Indorum possunt aduocari, ex quibus sit
Export TEI
Export TEI
175
*Primum, Indum re propriâ per vim spoliatum, posse caussam suam coràm Ecclesiastico iudice prosequi, dummodo in laico negligentia adsit Cap. 6. §. Immò & in hoc, vbi aliquos adducit sentientes: idem dicendum etiam non datâ negligentiâ iudicis sæcularis, & esse ait communem sententiam Canonistarum: in Hispania tamen neutiquam admittendam, sed risui habendum eum, qui eam vellet ad praxim reuocare, quod & de Galliâ testatur. Sunt etiam aliqui praxim eamdem in Hispaniâ negantes, etiam datâ negligentiâ iudicum Regiorum, ex quibus aliquos adducit. D. Felicianus à Vega in Cap. Licet ex suscepto, num. 22. qui tamen num. 23. sequenti: non ideo reiiciendam probat, cùm sit Canonica dispositio, & communi Doctorum sensu roborata. Quod autem Scriptores illi, ex quibus aliquos etiam allegat Dom. Solorzanus Tomo 2. Lib. 3. Cap. 5. num. 62. dum eam negant, in eo sensu fuerint ob non peruisam ab ipsis, mouere non debet, iuxta citatum D. Felicianum, quia cùm iudices Regij in Hispaniâ pro reddendâ iustitiâ miserabilibus personis aduigilent, rarissimè accidit vt ad Ecclesiasticos recursus habeatur. Quòd ille in Indiis specialiter haberi queat, affirmat Bobadilla in Politica Libr. 2. Cap. 17. num. 110. Nec de illis ille loquitur sed generaliter, ex quo fit pro illis doctrinam dictam vrgentiùs militare. Modum autem Prælatorum prudentia docebit, ne, dum vnius damno curatur occurri, multa & grauiora sequantur.
Export TEI
Export TEI
176
*Secundum, Cùm Indi contra eos agunt, à quibus spoliati, ab eisdem expensas dandas tenent Auctores apud illum eodem Cap. n. 5. quòd si fortè in lite succumbant, non esse reddenda quæ ex caussa prædicta acceperint, tenent aliqui apud eumdem num. 7. & fauent quæ habet in fine Capitis. Certè qui bonâ fide accepit, nec factus est locupletior, in conscientiæ foro non est obligatus, quod & iudices debebunt obseruare.
Export TEI
Export TEI
177
*Tertium, non posse extra proprij domicilij forum trahi, vt in Curiâ respondeant Cap. 7. num. 2. §. Habent prætereà. Vbi graue dubium emergit, an id etiam stet quando actor est similiter priuilegiatus, vt si Indus contra Indum agat, Ecclesia (quam eodem priuilegio gaudere probat ibidem. §. Verùm de Ecclesia) vidua, pauper, pupillus &c. de quo luculenter agit. n. 45. & 5. diuersas Auctorum sententias adducens, & gene|
p. 40
raliter concludens non posse, stante generali regulâ, de qua in L. Sed & milites. D. de excusat. tutor. L. Verùm. §. Item quæritur. D. de minoribus. §. Sed & hac præsenti in Authent. de Sanctißimis Episcopis. Collat. 9. quod priuilegiatus vti priuilegio nequit contra pariter priuilegiatum. Et in Hispaniâ praxi firmatum ostendit §. Septimo hæc eadem.
Export TEI
Export TEI
178
*Est autem satis verosimilis opinio Matthæi de Afflictis in Constitutione Neapolit. Lib. 1. Rubricâ 36. numer. 35. affirmantis eum, qui priuilegium habet fortiori caussâ roboratum, posse priuilegiatum ex non ita firmâ trahere ad forum Curiale. Quod quidem respectu Indorum videtur specialiter obseruandum, quando illi contra suos Gubernatores agunt, à quibus facilè opprimi possunt, aut etiam à viduis, & pupillis, potentiores habentibus defensores. Quod est quidem Couarruuiæ doctrinæ conforme §. Octauò, si alicuius. Vbi id generaliter tenet in castri, villæ, vel ciuitatis communitate, quæ potest dominum ad Curiæ tribunal adducere, etiamsi priuilegio orphani & minoris, vel si femina sit, iure viduitatis se tueri velit, cùm tribunal hujusmodi sit manifestè suspectum. Iuxta quæ quotiescumque inter litigantes priuilegiatos, est, si non manifesta, probabilis tamen, & non malè fundata suspicio, idem prorsus faciendum.
Export TEI
Export TEI
179
*Id quod vlteriùs potest declarari, & comprobari. Nam lex concedens priuilegium fori personis dictis, non concedit directè & apertè, nisi cùm actores sunt: lex inquam vnica C. Quando Imperator inter pupillum & viduam. Cui lex Regni consonat. 41. Tit. 18. Part. 3. & aliæ apud Couarruuiam suprà in principio Capitis. QuādoQuando ergo rei sunt & conuenti, id ex interpretatione Doctorum inualuit, & inde fit in praxi locum arbitrio relinqui. Et cùm priuilegij huiusmodi fundamentum miseria litigantium sit, ei potiùs fauendum videtur, in quo major pro commiseratione ratio deprehenditur. Qui discursus pro Indis apprimè facit, quibus illud ex Thoma à Kempis ritè adaptetur: Omnes miserabiles sumus, sed neminem te miserabiliorem (perinde est, fragiliorem) æstimes. Vnde doctrinam hanc arbitror sub grauis peccati reatu à judicibus practicandam; nisi circumstantiæ tales occurrant, quæ in contrarium vrgeant, & ad commiserationem possint majorem sincerum iudicantium animum permouere.
Export TEI
Export TEI
180
*Quartum, Caussas Indorum ante omnes alias in Regiis Prætoriis tractandas, quæ in Tabulæ habentur descriptæ, vt suo ordine expediantur. Sic Cap. 7. num. 3. §. His accedit: vbi additur vsu obtentum vt Sabbato cuiuslibet hebdomadæ caussæ pauperum & Monasteriorum, quæ pauperibus æquiparantur, omnino examinentur ad earum expeditam diffinitionem. Quod vtinam sic fiat!
Export TEI
Export TEI
181
*His addo circa priuilegium illud præfato titulo innixum, vt sine fidejussione possint Indi libellos contra Prætores cùm voluerint, ante scilicet, aut post syndicatum, præsentare, de quo Dom. Solorzanus citat. Cap. 27. numer. 62. & seqq. & in Politica pag. 235. & sequenti, Col. 2. §. Y en la misma, & seqq. benè ipsum aduertere aliquos Prætoribus infensos Indorum vti ministerio solitos, dum eos ad accusationem impellunt, vt sic à fidejussione præstandâ liberentur. In quo quidem, si accusatio justa sit, & Indi ad falsò testificandum neutiquam adigantur, peccatum graue non est ex se: quidquid de odio mortali sit, quod abesse aliquando potest, sed rarò, quia ad hujusmodi expostulationes non justitiæ aut pietatis zelus, sed priuatæ extimulant simultates. Ex quo quidem obligatio restitutionis non oritur, juxta communem Scriptorum doctrinam de violatâ tantummodò charitate. Nisi ob acceleratam expostulationem ante syndicatûs tempus, cùm res non vrgeret, expensæ fuerint cumulatæ: sic enim justitiæ jam res agitur à talibus violatæ.
Export TEI
§. VI.

§. VI.

Export TEI
An quæ de Indis dicta, ad Æthiopes debeant extendi. Vbi & de Mixtis.
Export TEI
Export TEI
182
*SI serui sint, vix esse locus dubio potest, nisi cùm de libertate agunt, & tunc, ac quoties tale quid occurrerit, dubitari nequit miserabiles esse personas, in quibus miseria summa est, carentia scilicet libertatis: & ita quæ de Indis dicta sunt, & illorum statui non repugnant, eis penitus adaptanda. Sunt verò & liberi multi, in quibus non illa, quæ in Indis simplicitas, præsertim in viris, sicut & in feminis apud Hispanos natis, pro quibus, & mixtim progenitis, Mestiziis inquam & Mulatis, quos vocant, ex Europæis scilicet atque Indis, vel Æthiopibus ortis.
Export TEI
Export TEI
183
*Dico primò. Æthiopes, quicumque illi sint, miserabiles sunt personæ, & ita Indis quoad prærogatiuas talium exequandi. Id constat, nam eorum est satis miseranda conditio, quia pauperes, multorum injuriis frequenter expositi, ac mancipiorum more tractati, vnde in omnibus publicis concursibus sine controuersia Indis postponuntur. Cùm ergo, vt ex Cyno, Alberico, & Bartholo habet Couarruuias citato Cap. 7. §. Ceterùm, quia, judicis arbitrio relinquatur quæ sint miserabiles dicendæ personæ. nullus erit qui circa hoc hærere possit, licet suis expressi nominib us apud Scriptores non inueniantur.
Export TEI
Export TEI
184
*Dico secundò. Circa Mestizios & Mulatos, eorum est attendendus status. Si enim Hispanorum more agant, neque simplices sint aut pauperes, eorum sunt etiam more tractandi. Hinc Mestizij sub Protectoris curâ non sunt, cùm se posse sufficienter regere censeantur: quamuis aliqui sint inter Indos nati & educati, qui nihil ab Indis diuersum præseferant, eorum etiam more vestiti, ad quos debet etiam cura se Protectoris extendere si ipsi velint; nam id fortè refugient, vt in suis contractibus agere liberiùs possint, & domicilium pro libitu commutare. Quod autem de Mulatis dictum, de liberis tantùm procedit: si enim mancipia sint, quia ex captiuâ nati, idem est quod de Æthiopibus asserendum; quando, etiamsi liberi essent, eorum deberet attendi paupertas; quæ quia communiter in prædictis occurrit, juxta eam judicandum; cùm aliàs paupertatis ex abjecta origine incre|
p. 41
mentum miseriæ dispiciatur; licet se solo non sufficiat: sunt namque multi, sicut & Mestizij adeò lautè viuentes, & in honore habiti, vt nullus eos miserabiles reputet, neque in eorum litigiis ad commiserationem peculiarem miserabilibus personis debitam, moueatur. Et quidem viduas, cùm diuites sunt, multi inter miserabiles personas numerandas negant, sicut & pupillos, vt videri potest apud Couarruuiam Cap. 6. citato. §. Primus casus. Quis enim miserabiles dicat diuites, id habentes, quo miserias possint omnes propulsare? Pecuniam inquam, de qua recens, sed elegans Poëta:
Export TEI
Me diua omnìpotens, cusa, effigiata, rotunda.
Export TEI
Cujus & Hispana versio illa.
Export TEI
Aquella, si bien vndida
Diosa, que todo lo puede,
Redonda, para que ruede,
Porque se abata, batida.
Export TEI
Quòd si aliter dicendum, vt apud eumdem alij, de quo & suprà num. 154. ideò est quia in lege ipsâ expressum, in qua de viduis & pupillis mentio, vnde beneficium hoc non debuit eisdem, licet ratio pro ipsis non adeò esset vrgens, denegari. In casu autem nostro nulla est lex, quæ prædictos exprimat, & alioqui ratio non suffragatur ipsis: ex quo fit nullum futurum judicem, qui vti priuilegiatis fauendum in litigiis arbitretur.
Export TEI
Export TEI
185
*Quòd si fortè aliquis sit, per me certè licebit, & tueri se poterit ex eo quòd tales Pontificiis priuilegiis Indorum ac Æthiopum in ordine ad res spirituales, seu negotia animæ perfruantur, de quo dictum Titulo 5. numer. 134. quamquàm id non adeò solidum sit: pro extensione enim præfatâ stat Pontificum expressa in quibusdam declaratio, vnde ad alia fit verosimilis ampliatio. Quod secus in iis accidit, de quibus agimus: nullius enim legis, aut peculiaris rescripti pro eo indultum reperitur. Sed quia simile extat aliquid, vt in quibusdam aliis accidit, poterit tolerari, & pupillorum ac viduarum diuitum exemplum adscisci in fauorem prædictorum.
Export TEI
§. VII.

§. VII.

Export TEI
An ex præfatis origo puritati sanguinis obstet ad officia aliqua, & honorarios titulos requisita.
Export TEI
Export TEI
186
*DE hoc Dom. Solorzanus citato Cap. 27. numer. 77. & seqq. & in Politica Cap. 29. pag. 242. Col. 1. & seqq. vbi in eorum fauorem resoluit admittendos ad omnia, & ciuilia & sacra, si capacitas suppetat, neque Maurorum aut Iudæorum jure censendos, atque inter eos nobiles ad Equestres Ordines admittendos. Quod ego in Indis rarissimè admitterem: valde enim equestrium Ordinum splendor decresceret & contemptui haberetur, essetque indecorum nimis equestres homines ob ebrietatem ludibrio habitos, quod in talibus potest magno cum fundamento, quisquis eos nouerit, suspicari. Et citatus quidem Auctor de Indorum genere ac Nigrorum promiscuè loquitur; cùm tamen circa hoc valde diuersus sit in communi æstimatione conceptus: ex Nigris enim oriundi licet ex eo capite possint puritatem habere sanguinis, quia neque Iudæi, neque Mauri: non tamen nobilitatem, quia ex mancipiis descendunt, quorum ante captiuitatem genus probari nobile nullo modo potest, vnde & ceteris paribus Indigenis posthabentur.
Export TEI
Export TEI
187
*Quia verò in Societate nostra statutum de puritate dictâ extat in Congregat. 5. Decreto 52. & 53. & in 6. Decreto 28. obseruare juuat eos, qui ex Indorum genere nobiles vulgo habentur, nullum habere inde impedimentum. Sic citato Decreto 28. secus si ignobiles, vsque ad quintum gradum inclusiuè, ex eodem de Tarteris, & aliis ita concludente: intra quos tamen gradus dispensare R. P. Generalem posse, ibidem habetur. Quòd autem in eo Decreto Indica sit progenies inclusa, ex eo constat, quia minimè exclusa comperitur. Vbi enim? & quia quando opus est, ad eumdem R. P. habitus inuenitur pro dispensatione recursus. Etsi quandoque annuit, nomine dispensationis vtitur: pro quo eorum epistolas poterunt consulere Prouinciales. Si factum aliter aliquando, id certè bonâ fide; quam non suffragari, ibidem declaratum. Id quod in Æthiopibus certius multò.
Export TEI

p. [42]
INDEX ADDITIONVM AD TOMVM PRIOREM THESAVRI INDICI. Numeri marginales hic tantum indicantur.

  • A

    • Æthiopes.

      • GAudent Indorum priuilegijs quoad temporalia, quia miserabiles personæ. 182. & 183
      • Ab ipsis origo an obstet sanguinis puritati ad multa requisitæ. 186

    • Alexander VI.

      • Illius defensio, & singularis deuotio erga Eucharistiam. 2

    • Angelus Maria Verricelli.

      • Illius erga Indiarum expugnationem & donationem Pontificiam asserta excutiuntur, cum donationis eiusdem defensione. 3. & seqq.

  • B

    • Bellum.

      • AN inferri poßit nolentibus Euangelij Prædicatores admittere. 8

    • Beneficium.

      • Circa Ecclesiastica, vide v. Electio.

    • Benemeriti.

      • Temperandæ circa illos pœnæ. 94

    • Bona incerta.

      • An restituenda. Et modus pro restitutione peculiaris. 98.

    • Bulla Cruciata.

      • Circa illius durationem difficultates peculiares expeditæ. Et qualis pro ea futurus annus. 87. & seqq.
      • Religiosos non posse eâ vti quoad reseruata. 110
      • Quid Nouitij. 112

  • C

    • Confessarius.

      • QVæ illius obligatio circa ea, in quibus Pœnitens laborat ignorantiâ culpabili. 37

    • Contractus.

      • Argentearum pinnarum ex simili in frumento declaratus. 119
      • Locationis animalium vt liceat Ecclesiasticis. 129
      • De contractu Nigrorum. 131
      • De contractibus Indorum vide. V. Indi. De triplici in vno. 128

  • D

    • Decimæ.

      • ILlarum caussas ad laicos non spectare, quidquid vnus aut alter ex Theologis aduersentur in peculiari casu. 44
      • Non debentur ex prædijs Religiosorum conductis. 86
      • Neque ex ijs, quæ ipsi conducunt, stante priuilegio vt non soluanter ex ijs, quæ habent. 87. & 88
      • Speciale illud in Societate Iesv. 89
      • Dari communicationem priuilegiorum etiam in decimis, non obstante Bulla Pij V. 90

    • Didacus Butronius.

      • Laudatus ob constantiam, & munificentiam. 21

  • E

    • Electio.

      • AD Beneficia Ecclesiastica an digniores eligendi ab habentibus liberam prouisionem, & quid pro Indijs. 27
      • An præferendi in Indijs Diœcesani. 28. & seqq. vbi notanda quædam.

  • F

    • Famulus.

      • QVod iustum stipendium ex neceßitate seruientis. 19.

    • Fontirrabia.

      • Quæ vrbs. Qualis eius constantia contra Gallicam incursionem. 20. & seqq.

  • G

    • Gallia.

      • EIus in Indias nauigationes vnde minùs felices. 26.

  • I

    • Indiæ. Indi.

      • QVàm justè ab Hispaniarum Regibus acquisitæ. 10. & seqq.
      • Indi an cogi ad mineras poßint. 133. & 134
      • Sunt miserabiles personæ varios ob titulos. 141. & 142.
      • Quàm graues inde illatæ ipsis iniuriæ. 143. vbi vulturis notandum exemplum.
      • p. [43]
        Seueriùs quàm illatæ alijs puniendæ ex rescripto Regio, quod defenditur ratione, & Romanorum exemplis. 144. & seqq.
      • Quam vtiles. 148
      • Vt faciendo ipsis læsi honoris restitutio, verbis, alapâ, &c. 151. & 152. Vbi de obligatione generaliter circa hoc, & diuersarum sententiarum conciliatione.
      • An obligentur naturaliter in contractibus ipsis prohibitis sine aßistentia Protectoris. 152. & seqq. vbi & generalis doctrina.
      • De illorum testamentis. 165. & seqq.
      • Varia illorum priuilegia vt miserabilium personarum. 174. & seqq.
      • Vt spoliati an poßint ad Ecclesiasticum judicem recurrere. 175
      • Expensas pro lite an ipsis dare debeant spoliantes. 176
      • Extra proprij domicilij forum an trahi queant. 177 & seqq.
      • Eorum caussæ ante alias expediendæ. 180
      • Fideiußionem dare in capitulis aduersus Prætores non debent, & specialis resolutio circa eos, qui ipsorum circa capitula vtuntur ministerio. 181
      • Origo ex ipsis non obstat sanguinis puritati ad multa requisitæ. 186
      • Speciale pro Societate Iesv. 187
      • Vide Iuramentum.

    • Indulgentia.

      • Opinio probabilis circa illas non suffragatur, si non vera. 107. & 108.
      • Stationum an plenariæ. 112

    • Iuramentum.

      • Cum æquiuocatione. vt liceat, cum notanda doctrina. 195. & 96.
      • Prætores Indici vt iurare poßint. 113
      • Qualiter & Commendatarij, vbi & doctrina peculiaris. 114 & 115.
      • An confirmet contractus Indis prohibitos sine aßistentia Protectoris, &c. 161. & seqq.
      • Posse relaxari vt pupillorum. 163
      • Etiam à Protectore. 164

  • L

    • Lex.

      • DE illius obligatione in conscientiæ foro peculiaris doctrina. 43. & 44
      • Ab illarum obseruantiâ felicitas. 149

    • Læsæ Maiestatis crimen.

      • An tale in Auditorum Regiorum inhonoratione. 92
      • Libertas Ecclesiastica.
      • Quando illi præiudicetur per impositiones, & de praxi reddendi iurantibus in fine anni. 84. & 85

    • Lucrum.

      • Ob carentiam pecuniæ an liceat. 120
      • Cessante licere in mutuo auctoritate Apostolicâ comprobatum, sicut ob damnum emergens, & pericula. 121 & seqq.
      • Licet ex contractu triplicem includente. 128

  • M

    • B. G. Marisotus.

      • SInistræ fidei scriptor, contra quem à num. 18. Vana ex ipso præcellentia pseudo regis. 14
      • Eiusdem non vera narratio de nauali prælio cum classe Indica. 23. & seqq.

    • Mestizij.

      • An gaudeant Indorum priuilegijs. 184. & 185. vbi & de Mulatis.
      • Sub Protectoris cura an sint. Ibid

    • Minerarij.

      • Vt obligentur in foro animæ Regijs Ordinationibus. 132

    • Missa.

      • An virtute priuilegij celebrari poßit in cameris Religiosorum ab infirmis in eisdem degentibus. 109

  • N

    • NOuitates in gubernatione quæ dicantur, pro Regiarum schedularum intelligentia. 56. & seqq.

  • O

    • Officiales Regij.

      • QVomodo negotiari cum Regiâ pecuniâ queant. 97

    • Opinio.

      • Quæ probabilis an falsa dici queat. 125
      • An dicietiam deceptum Auctorem. 126
      • Cum ea licet compensatio occulta. 159
      • Et cùm debitum est in spe. 160

  • P

    • Peruuium.

      • QVantæ ab illo diuitiæ, præ Orientali India. 14

    • Philippus II. H. R.

      • Quanto cum consilio, iustitiâ, & maturitate Lusitaniæ regnum occuparit. 12. 14. & seqq. Vbi eiusdem elogia.
      • Vt Galliæ auxiliatus. 15. & 16
      • Singularis Dei prouidentia in succeßione Lusitaniæ. 19

    • Prædicatio.

      • Quando præmittenda vt expugnari infideles poßint. 4 & seqq.

    • Priuilegium.

      • Vide Indi, quoad illorum priuilegia, vbi & de priuilegijs miserabilium personarum.
      • Priuilegiatus contra priuilegiatum, vt gaudeat priuilegio. 177. & seqq.

    • Prorex.

      • Quomodo Omnimodâ vti poßit circa Religiosorum electiones. 70

    • Protector.

      • Indorum an teneatur ad visitanda xenodochia illorum cum doctrina vtili. 135. & seqq.
      • Acta ab Indis sine illius aßistentia vt valeant. 153 & seqq.
      • Circa testamenta quid poßit. 165
      • Quid circa Mestizios. 166
      • Vide v. Iuramentum.

  • Q

    • Querelæ.

      • INdorum contra Prætores, vide v. Indi.

  • R

    • Recursus per viam violentiæ.

      • QValiter Religiosos dedeceat, si ex ambitione. 46 Qualis licitus. 73
      • Recollectio Patentium non damnanda. 47. & 48
      • p. [44]
        Quid de illarum valore, si non registratæ. 48. & seqq. & 71.
      • Quod dißimulare Regiæ Audientiæ poßint. 69
      • Quid innouationis & ordinariæ gubernationis nomine in Regijs schedulis intelligatur. 55. & seqq.
      • Quæ specialiter prohibita, & de prorogatione Capituli non stabili, atque abbreuiatione. Ibid
      • Quid de stabili. 61. & seqq.
      • Prorex quomodo tunc vti poßit Omnimoda. 70

    • Religiosi.

      • Illorum controuersiæ meliùs apud eosdem tractantur, & indecorè à laicis. 73
      • Quando arbitri assumendi, & quales. Ibid
      • De vnione ac diuisione Prouinciarum quid jure, quid Schedulis Regijs cautum. 64. & seqq.
      • Quid in Societate Iesv. 66
      • Pro casu speciali notabiles Assertiones. 68. & seqq.
      • De obligatione restitutionis pro malè expensis, etiam cum generali licentia, vbi & de Beneficiarijs. 76 & seqq.
      • Quid de PP. Minoribus. 81
      • Quæ munera dare poßint, & quòd circa hoc Bulla Clementis VIII. mitigata. 80
      • Quid circa opinionem fingularem Cardin. Lugo. 82
      • Vide v. Recursus.

    • Reliquiæ Sanctorum.

      • Ab illis auxilium cum mirabili euentu. 24

  • S

    • Scandalum.

      • QValis circumstantia scandali in Gubernatore. 116 Et in exponentibus mensas ad ludum. 117
      • Propter illud non omittendam indigentium opitulationem. 138
      • Neque temporalium administrationem. 139

    • Seruitus, Seruus.

      • Indorum depulsa. 40
      • Illatæ seruis iniuriæ vt vindicatæ in lege veteri. 144
      • Qualiter à Romanis. 145

    • Spolia.

      • In spolijs Episcoporum quomodo judices laici se intromittere queant. 91

  • T

    • Testamentum.

      • IN quibus sufficiant duo testes, etiam fœminæ. 167
      • Ciuis raro testantis an valeat cum solemnitate rurali. 169
      • Et rustici in ciuitate. Ibid
      • Militum. 170. & 171
      • Aliorum militiæ officialium, 172
      • Indorum. Vide v. Indi.

    • Titulus.

      • Circa Titulum operis obseruatio. 1

    • Tributa, & Vectigalia.

      • Notanda quædam circa illorum obligationem. 41. & 42.

  • V

    • Venditio.

      • OFficiorum vt liceat. 40
      • Illicita Proregibus, etiam ob titulum liberæ electionis. 83
      • Indifferentium & pro illis obseruanda doctrina. 38 & 39.
      • De pretio venditorum ad creditum. 125. & seqq.
      • Pecunia diua omnipotens. 184

    • Vinum.

      • Ad Ecclesiasticis an vendi in domibus proprijs, aut Monasterijs poßit. 130

    • Vniuersitas.

      • Non aßistentes Actibus an lucrentur. 93
Export TEI
FINIS.
Loading...