Avendaño: Thesaurus Indicus - The School of Salamanca

back | | continue

CAPVT XX.

CAPVT XX.

Ministri Togati qualiter grauare conscientias suas possint, obnoxij dum sunt Syndicatui.

Vbi de Proregibus aliquid.

QVia nihil Syndicutu validius inter humana remedia ad iudices in officio continendos validè illius robur curatur infringi; sed certe vbi humana intenditur declinari vindicta, in diuinam impingitur, præ illa comparabili timoris excessu formidanda. Pro quo sit

§. I.

§. I.

Circa falsò iurantes, & inducentes notandæ resolutiones.

171

*DIco primo. Frequentior scopulus, per

Assertio 1. Inductio falsorum testium quantum malum, & qualis eorum vsus in Syndicatu.

quem multorum solent conscientiæ lethale pati naufragium; falsorum testium inductio est. Circa huius criminis grauitatem nullum esse dubium potest, nisi fortè an homicidio maius; quod volunt multi, sed de quo hîc non est opus disputare: vbi tantùm grauissimum esse peccatum satis est affirmasse, quod neque ipsi, qui committunt, ignorant, nec possunt, qui ad illud induxerint, ignorare; & nemo quidem est ita sibi iniurius, & suæ oblitus dignitatis, vt ad peierandum apertè non vereatur inducere: fit tamen tacitâ suasione, dum fauor petitur in eo, in quo nisi peierando, fauor esse nullus potest, & interuentores submittendo, qui deposituros moneant, aut etiam terrefaciant, si quidquam, quod possit incommodare, testificentur. Tanta enim secreti seruandi difficultas est, vt quidquid testes dixerint, cum eorum periculo propaletur. Vnde tueri se possunt communi doctrinâ, quam

Non teneri ad mentem interrogantis respondere, quidam num timet.

post alios amplectitur P. Fragosus Tom. 1. pag. 591. num. 342. quòd scilicet testis iuridicè interrogatus non teneatur ad mentem interrogantis respondere, si ex prolato testimonio sibi graue damnum immineat; quod quidem non est necessarium certò scire, sed probabiliter suspicari. Vide P. Becan. q. 4. de Iuram.

172

*Ex quo videtur inducentes ad iurandum

Inducentes â mortalij posse excusari ex prædicta doctrina.

in fauorem maiorum huiusmodi potestatem, posse à reatu culpæ læthalis excusari: quia tantùm inducunt ad id, quod sine graui peccato fieri potest. Quòd si ij, qui iuraturi sunt, minùs intelligentes sint, & cùm conscientiâ mortalis culpæ credantur esse dicturi, instrui certè possunt, vt credant se in hoc mortaliter non peccare, ad suam, & non ad interrogantis mentem respondendo. Quod quidem ipsi libenter admittent; cùm vix sit, qui contra potentes non testificetur inuitus: vnde modo inuento conciliandi cum iuramento conscientiam, sine cordis angustiis ad deponendum accedent, vt qui gratiam etiam ex hoc potentium aucupentur. Terrefacere autem,

Et terrefacientes.

sine graui peccato stare potest, si minæ non ad effectum, sed ad terrorem dirigantur. Et quia sic minans id verè dicere potest, quod non à se faciendum sit, sed quod frequenter solet accidere; semper enim potentes patronis abundant, & ex amicorum, vel cognatorum offensione graue aliquid timeri potest; quod ille contra quem fuit depositio, valeat euitare. Diebus his proximis Clericus tabellionem in publico sui officij loco, & multis astantibus fuste cecidit, quia patruum suum, Regium Auditorem, recèns mortuum, nescio quo testificationis impulsu, vt ille est ratus, offenderat. Et quis ad hæc non timeat, & fumantem nasum viui tentauerit vrsi? Fateor magnum hoc ad iustitiæ administrationem obstaculum. Sed cùm illud vitari nequeat, curandum est, vt cum minoribus diuinæ Maiestatis offensis peragatur: & ita doctrina ista debet attentiùs obseruari.

173

*Dico secundò. Ex modis deponendi

Assertio 2. Non contrahi obligationem restituendi ex prædicto testificandi modo, etiam pœnæ Fisco applicandæ.

præfatis non oritur obligatio restitutionis, eò quòd pœna Fisco applicanda, non soluatur. Et quod ad posteriorem spectat deponendi modum, cùm in eo iniustitia non sit, sed sine peccato stare possit, manifestum est non oriri restitutionis obligationem. Quando autem falsa depositio fuit, sententia illorum locum habet, de qua. num. 167. & potiori quidem ratione, nam testis non tenetur ex officio ad deponendum, sicut tenentur illi, de quibus dictum. Licet oppositum boni tueantur Auctores, ex quibus Sotus de iustitia Quæst. 6. Art. 6. Videantur tamen pro contrariâ de teste specialiter loquentes Bonacina Disp. 10. Quæst. 3. Puncto 2. num. 23. in fine Nauarrus Cap. 18. n. 48. P. Vasquez 1. 2. Disp. 175. Cap. 2. P. Thomas Sancius in Opere morali lib. 2. Cap. 22. num. 22. & 23. P. Gaspar Hurt. disp. 4. de iudicio forensi, difficult. 6. P. Turrianus de iustit. disp. 52. num. 6. Ioannes de la Cruz in Directorio conscientiæ Parte 1. Præcepto 8. Art. 1. dub. 6. Malderus 2. 2. Tract. 6 disp. 2. dub. 19. §. dico tertiò. Diana Parte 3. Tract. 5. Resolut. 101. P. Lessius Lib. 2. Cap. 31. num. 50. vt alios omittam.

Secus si de iure tertij agatur, & falsò iuretur.

Si autem de iure tertij agatur, quod ille contra Togatum in iudicio prosequitur, quia scilicet aliquid sibi deberi contendit, quod reuerà ita est, |

tunc falsò iurans, ex cuius iuramento tertius dictus in caussâ cadit, & debitum amittit, ad restitutionem tenetur, quia est damni illius caussa, vt communiter Doctores censent, & citati affirmant; viderique potest P. Lessius Cap. 30. dubio 7. Bonacina suprà. Puncto. 3. num. 15. §. ex dictis. Bassæus V. Testis num. 10. P. Sancius Tom. 2. Consiliorum lib. 6. Cap. 5. dub. 21. n. 1. P. Hurtadus disp. 3. difficult. 5. qui ait omnes in hoc conuenire.

174

*Verùm ex doctrina P. Lessij Cap. 30.

Probabiliter pars oppositum affirmari.

num. 60. videtur probabile esse ad restitutionem non teneri: quia testis non tenetur ex iustitia dicere veritatem, nisi illud promiserit, sed ex obedientiâ, vt idem ostendit §. Antecedenti: Nemo enim potest dare ius ad fũctionesfunctiones liberas alterius, nisi qui earum est dominus, qualis non est iudex respectu testis actionum. Quæ ratio satis est vrgens, & licet in fine sic addat: Hæc dixerim non

P. Lessius

omnino asserendo, sed disputando, vt res illa à viris doctis magis examinetur: alioquin mihi sententia magis recepta est cordi. Initio tamen illius §. absolutè affirmat esse probabile, dum sic ait: Respondeo probabile esse non teneri ex iustitia, sed solum ex obedientia. &c. Quod autem viro tanto probabile

Si testis non promittat dicere veritatem.

visum est, quis audeat vt improbabile condemnare? Quòd si communiter Doctores testem falsum ad restitutionem obligant, ideò est, quia communiter etiam testes promittunt se dicturos veritatem, ex quâ promissione iuramento firmatâ ius confertur iustitiæ parti, in cuius fauorem debet testis iurare, vt videtur supponere P. Lessius. Quamuis & hoc non sit ita certum, vt oppositum non sit etiam probabile, etiam quando promissio est acceptata, vt affirmat idem P. Lesssius.

Immò & promissione positâ stare probabilitas potest.

Cap. 18. num. 54. nonnullos pro ea Auctores adducens, sicut & Diana Parte 2. Tract. 17. Resolut. 9. alios congerens. Quod autem iuramentum additum, ius propriæ iustitiæ non conferat, probabilius censet idem P. Lessius Lib. 2. Cap. 17. num. 25. & 26. vbi communem illam doctrinam adducit, iuramentum sequi naturam contractûs, quam habet, ex natura rei. Quod si ibidem promissionem acceptatam, & iuramento firmatam, ius iustitiæ conferre ait, non id ex iuramenti adiectione deducit, sed quia ex acceptatione

Nullam ex iuramento obligationem iustitiæ resultare, vnde neque circa promissionem.

ius tale resultat. Vnde promissionem non acceptatam ex iustitiâ non obligare asserit, etiamsi firmetur iuramento. Quod & tenent alij adducti à P. Sancio Lib. 3. Operis moralis Cap. 12 num. 4. nullam ex iuramento obligationem iustitiæ agnoscentes, neque ex naturâ suâ neque ex iuris dispositione. Pro quo & plures citat. n. 17. Non videtur ergo negari posse modum istum dicendi esse probabilem.

175

*Sed quia doctrina generaliter falsos testes ab obligatione restituendi contra communem

Contrariam doctrinam de obligatione salsi testis esse receptissimam. Sed cum distinctione circa illam videri loquendum.

videtur esse Doctorum sensum, ac fidelium persuasionem, sicut & id esse probabile, quod tamen Iulius Clarus cum aliis tenet infrà. Cùm distinctione mihi videtur esse loquendum: aliud enim est testem falsum testimonium dicere contra aliquem, propter quod damnum considerabile subsequatur; aliud tantùm tacere veritatem, quâ positâ damnum eius vitaretur. In priori casu pro certo habendum obligationem restitutionis existere, quia positiuè est caussa damni mendacio suo, illius compensationem impediendo: vt qui donare volentem ab eâ voluntate retraheret mẽdaciomendacio aliquo, fraude, aut dolo, vt communiter Scriptores; licet enim mendacium ex se contra iustitiam non sit, est tamen contra iustitiam eo vti ad tollendum ius, quod habet proximus ad habendam donationem, quemadmodum etiamsi mulier viro petenti debitum, respondeat se esse

ExẽploExemplo res declaratur, & vrgetur, vt falsum dicens omnino teneatur.

infirmam, cùm non sit, contra iustitiam peccat, licet mendacio vtatur: quod contra iustitiam non est: quia vir iustitiæ ius habet ad petendum, & vt redditio fraudibus non impediatur, vt impeditur in casu dicto: vrgeret enim executionem, nisi mendacio ab eâ prohiberetur. Sic ergo si testis interrogatus an sciat Petrum Auditori tale aliquid commodasse; respondeat id esse falsum, quia tempore traditionis assignato Petrus erat absens; absque dubio ad restitutionem obligatur, quia damni caussa est, periurio suo recuperationem rei commodatæ prorsus impediens. Quamuis Iulius clarus libr. 5. receptarum sentent.

Quidquid asserat Iulius Clarus.

§. Falsum. num. 19. id de foro conscientiæ neget, pro quo adducit aliquos, quod & ait sequi communiter Doctores. Contra quem insurgit P. Molina Disp. 700. num. 4. qui non benè ait illum affirmasse sententiam suam esse contra omnes, cùm & aliquos citet pro ea, & addat sequi communiter Doctores.

176

*In secundo autem casu alia est ratio,

Ex tacita veritate non oriri obligationem restitutionis. Vbi de fugiente, ne testificetur.

quia tantùm tacere non est caussam ita dare Domino, vt tacenti penitus imputetur; sic enim valde probabile est, scientem aliquid, & ne testificetur, fugientem, non peccare contra iustitiam, neque ad restitutionem teneri, etiam citatum per ministrum Iudicis. Quod tenet P. Lessius suprà. num. 59. non esse improbabile: sicut verius, & probabilius num. 58. posse occultare se, aut fugere priusquàm iudicis præceptum, aut citatio ei legitimè denuntietur: quod & tenent plures, quos adducit, & sequitur Bonacina suprà Puncto 3. n. 12. qui num. 14. citat P. Lessium,

Et de eo, qui iurauit se illam dicturum.

tàmquam absolutè asserentem, testem, qui iurauit se dicturum veritatem, non teneri ex iustitia illam dicere, cùm tamen Pater Lessius contrarium teneat, vt vidimus, datis eiusdem verbis. Sic autem illud refert citatus Auctor, vt non videatur improbabile iudicare, tantùm enim ita subdit: Sed contrarium tenendum est, quia hoc

Bonacina.

iuramentum est promissorium: ex iuramento autem promissorio consurgit obligatio iustitiæ. Sic ille: vbi & simplex negatio tantùm indicat sententiam aliam præferendam; & fundamentum, cui innititur, tantùm est probabile, vt vidimus. Sed maiori cum resolutione loquitur Cardinalis

Card. Lugo.

Lugo, Tom. 2. de iustitia disp. 39. sect. 1. vbi tamquàm veriorem amplectitur, & defendit sententiam dictam cum P. Molina, & P. Raynaudo. Nam ille id expresè tenet Disp. 83. §. de teste. & Disp. 700. num. 4. Hic de Monitoriis Part. 2. Cap. 3. Quæst. 24. Contrarium tamen inter alios tenet P. Sancius citato Cap. 5. Dub. 3. n. 4.

177

*Vt ergo iurans ab onere restitutionis

Notanda doctrina in ordine ad praxim.

liberari possit, quod semper procurandum, quia grauissimum est, & pauci ad hoc induci possunt, ne in damnationis statu perpetuo relinquatur; in primis videat ipse quale onus supra se pergat imponere, & doctos consulat, vt si peccare statuerit, minùs peccet; quando autem non ita fa|

ctum, verosimiliter dici potest omnem iurantem falsò ita esse affectum, vt minùs quantùm possit conscientiam grauet; & ita iurantem dicere veritatem, non verè promittere, etiamsi promittendi voce vtatur: cùm enim de obligatione imponendâ agitur, iuramentum strictè est interpretandum, vt minùs grauet: videatur P.

Iuramentum strictè interpretandum vt minus obliget.

Vincentius Tancredus de Religione pag. 513. num. 8. & ita etiam secundùm sententiam communem de obligatione iustitiæ ex promissione ortâ, non tenetur ex iustitiâ. Quia verò sententia negans obligationem iustitiæ ex promissione etiam est probabilis, probabiliter etiam obligatio restitutionis cessat, etiamsi tertio damnum inde superueniat, impedimentum scilicet suum debitum recuperandi; quod quia ex merâ negatione resultat, non videtur moralis testificationis effectus; quandoquidem ex officij obligatione non prouenit, quidquid de obligatione Charitatis sit, quam communiter Auctores agnoscunt.

§. II.

§. II.

De inductione testium speciali, & obligatione restitutionis ratione illius.

178

*CVm ij, qui potentes sunt, æmulos etiam

Stylus in Syndicatu quorumdam potentiorum.

soleant habere potentes, frequenter in Syndicatibus, & visitationibus accidit, vt dum apertè prosequi accusationem refugiunt, vel quia nequeunt, vt Auditores erga Proreges; vel quia nolunt ob humanos respectus; alium accusatorem supponant, qui proprio nomine id faciat, cùm tamen ipsi præcipui actores sint, & torum testium, & capitulorum apparatum cum plenâ suppositi accusatoris instructione disponant. Vbi in primis dubitari potest, an Togatus, cui accusatio ista interdicitur, peccet grauiter eam occultè modo prædicto prosequendo. Et videtur absque dubio, seclusis aliis, de quibus statim, id licitum non esse, & grauiter in tali prosecutione, aut persecutione peccare. Nam

Auditores grauiter peccare in eo, dum occultè accusatores instruunt.

modus ille valde contrarius muneri eius est, & contra stylum, quem Rex, & leges in talibus caussis seruandum esse determinant; odiis, simultatibus, scandalis, & multis aliis inconuenientibus obnoxius. Nec zelo se iustitiæ tueri possunt: quandoquidem ea, de quibus accusationem instruunt, Regio possunt Consilio scribere, & Regiam pro remedio adhibendo prouidentiam implorare. Ad quod quidem iuramento se, cum officij possessionem acceperunt, sicut ad alia, quæ remedio indigeant, obligarunt. Quòd si non ita fuerint consecuti, vt eorum zelus extat, Deo id remittant iudicum omnium Iudici, & Principi Regum terræ, quo iudicante nil inultum remanebit.

179

*Iam si ad accusationem dictam eum

Punitum à iudice recusandum in Syndicatu.

supponant, qui punitus, & incarceratus est à Principe, vel iudice; repelli quidem vt inimicus à Iudice syndicatus potest, per adducta à P. Fragoso Tom. 1. pag. 933. in fine. Nuper autem admissus, quia pars in eo noluit insistere, ne caussa ad supremum Consilium indiscussa deuolueretur eò se conferente, qui repulsus fuisset. Quisquis autem sit, si de rebus, quas oppositurus est, plenam notitiam non habeat, ex eâ parte vtriusque graue peccatum apparet. In re enim adeò graui, & parti contrariæ quæstuosâ, vbi

Notitiâ carentem non posse supponi.

de honore, & facultatibus agitur, quæ nimium quantùm solent in defensione prolixâ consumi; in fide alterius procedunt, & ita cœco modo parati exequi, quidquid visum fuerit promotori. Si autem sufficienter instruxisset, & instrumentis, aut testibus possit caussam prosequi, ita vt falsitas nulla admittatur, ex eo præcisè, quòd Togati instrumentum est, grauiter peccat, cùm

Et habentem etiam grauiter peccare.

peccare principalem actorem ex dictis constet. Quod aliunde ostendi potest; ex eo scilicet, quòd magnis se periculis exponat. Vnde cùm in quodam regni huius Prætorio quidam ex istis noctu inuentus cum armis vetitis fuisset, sub pœnâ mortis, ex eo pœnam euasit quòd licentiam se ad id Gubernatoris habere testatus est, quam ille proptereà dederat, vt eius securitati prouideret. Sed satiùs fuisset iubere illi, vt se domi noctu contineret, sic enim maior illi securitas obueniret.

180

*Quia verò difficile valde est, pro omnibus,

Qui oculatus testis esse non potest, an à Regio Auditore instructus, & credens remitti se habere, iurare in Syndicatu possit.

quæ opponi Syndicato, aut visitato possunt, oculatos testes inuenire (falsa enim apertè opponere, cauteriatæ nimis conscientiæ est, & à ministri Regij in sublimi dignitate constituti intentione penitus alienum) res ita disponi potest, vt vocentur testes, iuraturi quidem verum, sed quod ipsi non viderint, & de quo neutiquam testari possunt. Formido enim eisdem eximitur, dum auctoritas Togati pro veritate interponitur, & forsitan etiam scrupulus conscientiæ tollitur, quasi liceat testari id, de quo vir primarius plenam se habere notitiam affirmarit, & forsitan iurabit ille rem ita se habere, vt & iurare sic audeat minimè aliàs oculatus. Vbi

Personæ fide dignæ credens iurare potest.

fortassis erit qui dubitet, an hoc aliquâ viâ fieri possit? & videtur posse affirmatiuè responderi, ex iis, quæ habet Dom. Solorzanus Tom. 2. lib. 2. Cap. 7. num. 48. & 49. Vbi ait talem posse esse personam aliquid affirmantem, vt eius sola assertio ad omnem scrupulum deponendum sufficiat; quia etiam dicimur aliquid scire, quando sumus informati, & certificati ab aliquo viro notabili, & fide digno. Cap. de Capitulis 10. dist. Pro quo & Doctores adducit; maximè cùm in testimoniis etiam iudicialibus, in quibus strictiùs proceditur, videamus aliquando personæ fide dignæ etiam soli credi; & quod amplius est, etiamsi deponat sine partis citatione: per Doctores ab eodem adductos. Accedit communis doctrina, de qua P. Sancius lib. 3. Operis moralis. Cap. 4. num. 10. ad iuramentum assertorium satis

Sicut & prudenter id ita esse sibi persuadens.

esse, vt iurans ita rem se habere arbitretut prudenter, & non leui coniecturâ ductus, sed certâ, aut verosimili, aut probabili, ac proinde secundùm iudicium iurantis consentaneum rationi, siue id à parte rei verum sit siue non.

181

*Sed hæc nullo modo in caussa præsenti

Negatiuè resoluitur, quia in iudicialibus ea doctrina non currit, cùm requiratur præsentia.

sufficiunt: nam in iudicialibus testes tantùm per dictum qualificatæ personæ certiorati, testificari nequeunt, sed præsentia requiritur: Pro quo ita scribit Beatissimus Callistus Pontifex in epist. 2. ad Episcopos Galliæ & habetur in Cap. Testes. 3. Quæst. 9. Testes per quamcumque Scripturam testimonium non ferant, sed præsentes de iis, quæ nouerunt, & viderunt veraciter, testimonium proferant, nec dicant de aliis caußis, vel negotijs testimonium. |

nisi de iis, quæ sub eorum præsentia acta esse noscuntur,

Cap. Testes 3. q. 9.

de his etiam, quæ audierunt, si ad hoc vocati sunt &c. Ex quo habetur iurantem ex testimonio personæ fide dignæ certioratum, falsò iurare: quia cùm interrogatur an sciat, intelligitur de notitia per experientiam sensuum habitâ, dum præsens adfuit facto, de quo est quæstio: cúmque ad mentem interrogantis respondere debeat, dum iurat, factum affirmat. Et ita P. Sancius num. 13. cùm præmisisset ad veritatem iuramenti satis esse iurantem audiuisse rem illam à personâ dignâ vt sit moraliter certus, ita rem se habere; statim in iudicialibus aliter dicendum subdit, quæ & est communis doctrina. Et certè si contraria sustineri

Ex opposito horrendum absurdum.

posset, ex eâ fieret per testimonium vnius non iurati posse aliquem ad mortem condemnari: si videlicet plures audierunt à viro fide digno crimen illius morte dignum, & omnes tamquàm rem certam id affirment coram iudice, iuramento præmisso. Quod est horrendum dictu. Doctrina ergo ex Dom. Solorzano adducta nihil contrarium certæ resolutioni conuincit: aliud siquidem est vni testi credi, si cum requisitis ad testificandum deponat, de quibus iura disponunt, præsentia inquam, & intelligentia, dum præsens adfuit: aliud de vno auriculari tantùm quem iura repellunt. Non ergo circa hoc potest dubitari. Pro quo & videri possunt Bonacina Tom. 2. Disput. 4. Quæst. 1. Puncto 3. num. 7. P. Fagundez Tom. 1. in præcepta Decalogi, lib. 2. Cap. 6. num. 12. P. Palaus Tom. 3. Disp. 1. de iuramento. Puncto 5. num. 3. & P. Vincentius Tancredi de Religione pag. 603. num. 13.

182

*Stante ergo inductionis prædictæ

An resultet restitutionis obligatio. Et fundamenta pro parte affirmatiua contra Capitulantem principalem.

testium iniquitate, dubitari vlteriùs potest, an sic inducens, & consequenter testes, teneantur ad restitutionem expensarum, quas syndicati, aut visitati faciunt, & quandoque satis multas; non facturi, si contra eos modo prædicto non esset processatum; & etiam ad solutionem pœnæ, quæ pro obiectis, & probatis est imposita, aliàs non imponenda, quia non debebatur ante sententiam: & videtur ad restitutionem teneri. Primò. Quia in huiusmodi capitulationis modo iniustitia committitur: si enim Togatus sit, qui Capitulantem submittit, peccat contra officium, vt vidimus, & cùm ad custodiam legum constitutus sit, modum hunc insectationis debebat, inquantum poterat, impedire: quod tamen non solùm ab ipso non factum, sed positiuè damno concursus caussæ principalis applicatus. Deinde. Quicumque ille potentiorum sit, contra iustitiam peccare ostenditur. Quia id, quod Syndicato opponitur, dum probari nequit, nisi per inductos testes, pro secreto habetur: atqui pro secreto delicto nequit puniri quisquam, & punitio talis est contra iustitiam, vt iura clamant: ergo nec pro illo accusatio proponi. Quòd si dicatur delictum esse probabile, sed testes, qui oculati esse possunt, ob timorem, aut aliquem humanum respectum non deponere. Contra illud est: quia etiamsi eo modo sit probabile delictum, iudex tamen nisi probatione præmissâ pœnam nequit imponere, neque in cognitionem caussæ non præcedente infamiâ, aut clamorosâ insinuatione, se intromittere; & aliter faciens contra iustitiam peccaret, & restitutionis onus suprase tolleret. Ex quo sequitur similiter peccare eum, qui iudicem inductis testibus ad ferendam sententiam compellit: quo euentu non quidem peccat iudex iuxta allegata procedens: peccat tamen Capitulator principalis; & etiam immediatus ex eodem fundamento, quo iudex in casu dicto peccaret, quia est caussa damni sine ordine iustitiæ, quem seruare tenebatur.

183

*De testibus autem manifesta est ratio;

Contra testes item.

quia licet non mentiantur re ipsâ, id tamen ipsis non constat: quia licet vera sit doctrina illa, de quâ num. 180. intelligenda tamen est extra iudicium, vt ostendimus: ergo Syndicatus ius habet ut aliter contra illum minimè deponatur: vnde quemadmodum ad restitutionem teneretur falsò iurans, iuxta dicta num. 173. ita & iurans, quod non vidit, qui etiam aliàs falsò iurat, iuxta dicta num. ante præced. quibus accedit præfatam doctrinam intelligi debere, quando persona est ita fide digna, vt sit omni exceptione maior, quod tamen non accidit in casu præsenti; vbi informans est Syndicati inimicus, cuius testimonium iura reiiciunt, de quo in terminis Auilos in Cap. de

Inimicus non est fide dignus, vt ei credi possit, vt in casu præsenti.

Syndicatu. Verbo Pesquisa. num. 4. & P. Fragosus Tom. 1. pag. 933. §. Notandum. Vnde & particulari cuiuis debet esse suspectum: & ita pro fundamento sumi nequit ad certum damnum inferendum: possessio enim innocentiæ pro reo stat, quâ nequit dubia ex persuasione priuari, secundùm receptissimam doctrinam vtroque in iure & euidenti ratione fundatam, de quâ præcipuè agit P. Sancius lib. 2. de Matrimonio Disp. 21. quæ omnia videntur partem istam adeò verosimilem reddere, vt de eius probabilitate nequeat dubitari. Quia verò, vt aliàs dixi, restitutio grauissimum onus est, cui frequenter succumbitur cum æternæ damnationis periculo; videndum est an sic agentes probabiliter possint ab eo grauamine liberari. Neque ex eo fiet audaciores futuros Capitulantes, quia etiamsi ad restitutionem obligemus, à suo illi nocendi animo non desistent, cùm ad desistendum valde fortia incitamenta ex grauissimâ Dei offensione succurrant. Eorum ergo remedio, ne penitus pereant, per sententiam benignam consulendum.

184

*Dico ergo potest obligationem in casu

Non esse obligationem probatur ex probabili doctrina circa infamantem aliquem apud officij aut Beneficij Collatorem. Vbi de principali Capitulante.

dicto ad restitutionem non dari ex opposito fundamento; quia scilicet iustitia commutatiua non est violata quoad substantiam; quidquid de modo sit. Quod probari potest ex doctrinâ P. Lessij lib. 2. Cap. 12. num. 124. quem sequitur Pater Hurtadus disput. 12. de restitut. difficul. 17. dicunt enim illi, eum qui aliquem apud collatorem infamat officij aut beneficij, non teneri ad restitutionem damni inde secuti: quia ius est quando de officiis, aut beneficiis agitur, patefaciendi ea, quæ hominem minùs habilem, vel collationem minus decoram reddunt: vnde solent capi occultæ informationes. Quòd si sequatur infamia apud plures, idem censent dicendum, quando officium aut beneficium non negatur ratione infamiæ, sed ratione delicti. Immo addit P. Hurtadus; quòd, etiamsi non solùm propter defectum manifestatum, sed etiam propter infamiam officium aut beneficium negaretur, non esset obligatio restitutionis; si aliàs defectus ipse futurus erat sufficiens ad negationem. Quia quan|

do aliquis est causa damni aliàs justè inferendi, quamuis non fuisset ea causa, non est obligatio ad restitutionem. Sic ille philosophatur; cuius

Exemplum pro Doctrine comprobatione.

vltima doctrina potest declarari exemplo eius, qui falsum aliquid contra alium in judicio jurauit, contra quem alii veri deposuerant testes; ex quorum testificatione ad pœnam est pecuniariam, aut cum damnis aliis pecuniâ æstimabilibus coniunctam, condemnatus. Licèt enim ad restitutionem famæ teneatur, non tamen ad quidquam aliud; sic ergo cùm infamatus apud collatorem justè possit bono conferendo priuari, ex iniustâ infamiâ obligatio restitutionis alia non consurgit, quàm ea, quæ ad famam spectat: quæ poterit stare respectu aliorum, cùm tamen respectu collatoris obligatio nulla sit, ob rationem dictam, qui etiam stante restitutione dictâ, poterit in suâ negatione procedere; sciens alium non restituere, eò quòd verum eius dictum non sit, sed quia occultum respectu illorum.

185

*Iuxta hæc in casu nostro philosophari

Applicatio Doctrinæ.

licet. Nam sciens syndicati delicta, potest ea Regi reddere manifesta, ne homines tales officiis tantæ confidentiæ honoret, Reipublicæ perniciosos: & consequenter iis, qui eius nomine ad ea sunt corripienda destinati. Quòd autem modo conuenienti non vtantur, peccatum quidem est, sed ex quo obligatio restitutionis non oriatur; quia pœna non infertur propter aliquid in manifestatione contentum, sed propter delicta. Expensæ autem se non justè defendenti sunt imputandæ. Si enim delictum verè commissum est, illius nequit esse iusta defensio. Fateatur ergo, & nullis erit opus expensis. Quod autem ad Togatum Capitulantem attinet, nihil est, quod specialiùs vrgeat: licèt enim ex officio ad vitanda iniqua damna teneatur, hoc tamen damnum iniquum non est quoad substantiam: ex modo autem non resultat, vt diximus, aliquid specialem obligationem restitutionis inducens.

186

*Quoad immediatum autem Capitulantem,

Circa immediatum Capitulantem & testes probatio alia per eodem.

videtur maior esse difficultas, si ipse non sit oculatus delictorum testis, ficut etiam de testibus. Sed etiam pro illis ab obligatione liberandis fundamenta non leuia occurrunt: nam ipsi non sciunt testimonium suum reuerà falsum fuisse, & dubitare possunt, quandoquidem à viris grauibus verum esse affirmatur: in dubio autem tali melior est conditio possidentis. Sic consulens furtum, & dubitans an ex eo furtum secutum sit, non tenetur restituere. Sic colligitur ex D. Thoma 2. 2. Quæst. 62. artic. 7. circa finem, & tenent quamplures, quos adducit & sequitur Mag. Barnabas Gallego in Resolutionibus Moralibus de conscientia dubia 83. & inter alios, ex Societate Patres

Dubitans de damno non tenetur ad restitutionem.

Henriquez, Rebellum, Filliucium, & Castrum Palaum. Cùm ergo dubitans an testimonium suum falsum fuerit, consequenter dubitet an causa iniusta damni quoad substantiam fuerit; prædicta doctrina currit, & ita potest probabiliter ab onere restitutionis liberari. Pro quo est, & alia etiam probabilis, quam tenet Diana Parte 4. Tractat. 3. Resol. 63. vbi cum Patribus Gordono, & Rebello tenet, eum, qui dubitat an suum suffragium rem iniustam concluserit, vt dum per secreta suffragia agitur, & per priora damnum concluditur, ita vt posteriora nullius effectus sint, non teneri ad restitutionem, ob receptissimum Canonem de meliore in dubio possidentis conditione. Quod potest pariter applicari. Et hoc stat quando merum dubium est; cùm tamen esse valdè probabilis persuasio possit ex auctoritate dicentis: licèt enim; quia inimicus, videatur suspectus; nihilominùs potest aliàs talis de eo existimatio haberi, vt absurdum adeò facinus, & vilissimorum hominum proprium, non possit quisquam ritè sentiens suspicari. Per quæ potest non ægrè ad

Per contraria parte adducta diluuntur.

adducta in contrarium responderi: negamus enim esse iniustitiam quoad substantiam, & secretum non obstare, quod reuerà tale non est in casibus de quibus loquimur, sed cùm probabilia delicta sint, testes, qui adhiberi possunt, ob humanos respectus tacent: neque obstat Togatorum officium, de quo dictum; præterquàm quòd illi non habent legem aliquam, quâ ad non deferendam vllo modo accusationem ad judices syndicatûs, aut Visitatores teneantur, cùm excitare possint, & instruere eos, qui licitè accusare possunt: auertere autem eos, qui juridicè non procedunt, ad eorum officium specialiter non spectat, qui ad syndicatum subeundum tantùm adiguntur. Pro aliis autem responsio est satis perspecta. Vnde ad alia transeundum.

§. III.

§. III.

Nonnulla alia notatu digna circa materiam eamdem.

187

*PRimum sit, sententiam multorum esse

Circa Ecclesiasticos, qui officiũofficium Regale gesserunt, diversæ opiniones.

Iudices Regios, etiamsi Ecclesiastici sint, posse syndicari & visitari: vt videri potest apud Dom. Solorzanum Lib. 4. Cap. 8. num. 16. & in Politicâ Lib. 5. Cap. 10. Pag. 840. §. Y lo que mas, qui pluribus citatis, eosdem sequitur. Pro quâ & alios adducit Diana Parte 1. Tractat. 2. Resolut. 19. inter quos sunt P. Suarez & P. Layman, & P. Sancius Tomo 1. Consiliorum, Dub. 20. num. 10. alios refert, sicut & P. Fragosus Tomo 1. pag. 172. num. 345. qui & eos sequitur. Contrariam autem defendunt plurimi, quos adducunt, & sequuntur Diana, & P. Sancius numer. 11. Ratio est; quia exemptio est certa, & hic casus non exceptus, vt excipi apertè debuit, si ad illum potest se laica potestas extendere. Quia verò tot Auctoribus pro contraria sententia stantibus, eam Visitatores dubio procul practicabunt, non est circa hoc contentiosiùs digladiandum, si tantùm admoneam indecorum valdè esse si quando contingat, visitatum in sublimi jam esse dignitate

Vtilis admonitio circa constitutum in sublimi dignitate.

Ecclesiasticâ constitutum, eius propalare defectus, & pœnis additis castigare. Et simile quid vidimus circa Archiepiscopum, & magni quidem nominis, actum, quod non potuit illi non valdè molestum accidisse. NegātesNegantes generaliter id licere, non solùm Theologi sunt, sed Iurisperiti insignes, & in judicialibus subselliis versatissimi. His accedit dignitatis Ecclesiasticæ reuerentia. Ergo justissimè illi facient, si quid prædictos concernere potest, neutiquam attentarint. Sed sunt quidam ita affecti, vt ex huiusmodi minimè laudabilibus assumptis laudem rectitudinis studeant sibi conciliare. Qui forsitan erga laicos judices, ad quos |

eorum commissio dirigitur, remissiùs se gerent. Quod notatum scio; & si ita est, satis ex eo liquet, quo spiritu illi in tali inquisitione ducantur. Quoniam non Deus volens iniquitatem tu es. Psalm. 5. vers. 5. iniquitatem inquam, contrariam

Psal. 5. v. 5.

scilicet æquitati. Vbi & credo graue peccatum esse posse, si eius, qui in Ecclesiasticâ est positus dignitate, vulgatorum defectuum causa bonum nomen non leuiter denigretur.

188

*Secundum notatu dignum occurrit, in

In Indiis an queat judex syndicatus extraiudiciali notitia juuari ad pœnāpœnam proportionatāproportionatam imponendāimponendam

Indiis id frequenter accidere, vt Visitatores, & judices Residentiæ extraiudicialiter plura sciant, quæ tamen testes negant se scire, cùm satis sciant apertè; quod & ipsis est judicibus manifestum. Hac ergo de causa multoties Capitulantes in probatione deficiunt, vt non possit illa talis esse, quæ ad pœnam ordinariam sufficiat, vel ad grauamen proportionatum delictis imponendum. Quid ergo faciat? Existimo non peccaturum, si grauamen proportionatum iniungat: nam licèt probatio non ita plena sit, adest extraiudicialis notitiæ adminiculum: quòd licèt se solo non sufficiat juxta communem sententiam, de quâ P. Lessius Lib. 2. Cap. 29. num. 84. quando tamen adest, aliquem potest effectum bonum habere. Quod probo: nam judex in eo casu probationis defectum supplere potest per talem notitiam, & testis vicem habere; quandoquidem testes ipsos audiuit aliter, quàm jurauerint, sentientes; aut aliàs scit eos ita sentire: estque valdè incommodum bono publico, vt delicta ob talem testium corruptelam remaneant impunita, præsertim judicum, de quibus tanta est Regum fiducia,

Quàm id expediat ne judicũjudicum criminũcriminum maneant impunita.

vt eos suo nomine velint justitiam inter subditos exhibere. Quia decretali pœnâ plectendi sunt, qui se prohibitis exceßibus miscuerunt. Quid enim in alijs damnent, si ipsise inhonestâ contagione commaculent? Cassiodorus Lib. 9. variar. 18. Quod roborari potest ex probabili doctrinâ, praxi ipsâ bo

Cassiodorus.

norum judicum comprobatâ, de quâ P. Lessius suprà num. 104. P. Gaspar Hurtadus Disput. 1. de Iudicio forensi, difficult. 9. Quòd scilicet, quando delictum est Iudici ipsi notum, & publicè notorium, & expedit illud statim puniri, non sit necessaria vlterior probatio; sic enim aliquando latrones in flagranti furto publico reperti puniuntur, etiāsietiamsi Iudice inferiore absque alia solemnitate. Pro quo & videndus P. Fragosus Tomo 1. Pag. 529. n. 116.

Ex facti euidentia sola posse jucemjudicem ad pœnam infligendāinfligendam procedere.

vbi cum multis probat quòd facti euidentia tantam habeat vim in omnibus criminibus, vt suppleat vices accusatoris, testis, & totius processus juridici, quando ipsi judici delinquens est notorius cum hac facti euidentia. Ex Caietano præsertim 2. 2. quæst. 67. artic. 3. & P. Lessio suprà. Ergo notitia specialis judicis in ordine ad condemnationem aliquid conferre potest, & ita similiter in casu nostro, vbi probatio aliqua est, licèt non prorsus plena, quod non negabunt Auctores propter adductam rationem, licèt non ita id expressè; quia casus non est obuius, fateantur. Quia verò merita causæ in supremo sunt Indiarum Consilio discutienda; ne illi imputetur excessus, poterit, & debuit plenam de omnibus informationem remittere, propter quam Domini, non aliter vt credo, judicabunt.

Deinde, non peccabit Visitator aut Residentiæ

DeficientẽDeficientem in probatione non debere puniri accusatorẽaccusatorem, quando id sine eius culpa accidit.

judex, si accusatorem in probatione deficientem non condemnet, eò scilicet quòd non plenè probauerit; quia testes vocati dicere verum noluerunt in judicio; qui tamen extra judicium rem fatentur, de quo sufficienter Visitatori constat: id ex eo probo; quia ad condemnandum in casu nuper dicto est sufficiens facultas ex præsumptâ Principis voluntate, vt videri apud citatum P. Hurtadum potest; multò autem veriùs est ad absoluendum dari illam in casu adeò vrgenti, vbi sine aliquâ suâ culpâ accusator in probatione defectum sustinet ob malitiam aliorum; cùm certum sit, voluntatem Principum promptiorem esse ad soluendum, quàm ad condemnandum, Dei adinstar, qui ad benefaciendum sponte procedit, cùm tamen ad plectendum

Deus ad pœnam procedit inuitus.

quodammodò tendat inuitus; vt probaret vtique nobis Deus, quòd ipse eos noluerit perdere, sed ipsi extorserint, vt perirent. vt Saluianus loquitur, Lib. 1. de Gubernatione Dei. Et quidem si Rex ipse adesset,

Saluian.

incredibile est eum velle damnare, quem in causæ progressu videret inculpabiliter impeditum.

190

*Tertium. Visitatores grauiter peccare

Circa mortuos mitiùs agendum.

posse, dum mortuorum in caussis seueriùs immorantur. Quod in Indiis debeat fieri cautum Regio rescripto, quod habet Dom. Solorzanus Cap. 7. citato num. 63. Quia enim mortui defendere se nequeunt, judicium vehementer vrgere, inhumanum videbitur, nisi pars sit, quæ de proprio agat interesse, quo etiam in casu, de rigore juris aliquid remittendum: sed præcipuè cùm de pœnâ agitur Fisco applicandâ, ita enim de Regiâ est pietate præsumendum, quæ colligitur ex prædicti rescripti verbis. Para que esto cesse, y los delitos

Regiæ legis tenor.

sean castigados. Neque enim vult rigorem pœnarum, sed punitionem, quæ etiamsi moderata sit erga mortuum, qui defendere se non potest, satis videtur exacta. Ratione ætatis, valetudinis, sexus, paupertatis, pœnarum moderationem leges admittunt: ergo & ratione mortis, malorum maximi, quando jam reus ad tribunal stetit Christi, rationem pro commissis omnibus redditurus.

191

*De quibus autem judicum supremorum

De P. Fragoso viro docto judicium, & eiusdem pro jurata fidelitate sententia.

delictis debeat syndicatio procedere, ac multis aliis ad eam spectantibus, præter Auctores à Dom. Solorzano citatis agit P. Fragosus Tomo 1. Disput. 23. per totam: videndus quidem; quia vir est doctus ac sani judicii.

Loading...

back | | continue