Avendaño: Thesaurus Indicus

13

*PRima eorum personales mores

ScandalũScandalum in illis circumstantia speciem mutans.

concernit, ne scilicet turpibus amoribus implicati, ineptos se ad aliorum correctionem reddant. Sint ergo casti, vel saltem cauti, quamuis difficile valde sit vt turpis possit conuersationis successiuus tractus occultari. ScādalumScandalum certè in illis grauius peccatum est, nec tantùm aggrauans circumstantia, sed mutans speciem ob specialem officij qualitatem; oriter enim non solùm ex violatâ communi lege charitatis, aut virtutis specialis, contra quam est scandalum, secundùm diuersas opiniones; sed ex eo quòd contra officij propriam institutionem agitur, ad |

p. 273

commune bonum, & prauitatum correctionem destinati. Vnde communiter Doctores circumstantiam hanc, vt specialem, & ita in confessione aperiendam contestantur: estque prima respectu aliarum, quæ vulgari carmine designantur, scilicet Quis. Et ita tenent in speciali, quos adducit P. Fagundez Lib. 4. in præcepta Ecclesiæ Cap. 4. num. 5. licet ipse non esse circumstantiam, quæ speciem mutet, affirmet, confitendam tamen iuxta suam opinionem de obligatione confitendi circumstantias aggrauantes de qua Cap. 2. sed certè rationem adductam specialis obligationis ratione officij non tangit, sicut neque alij non pauci, vnde pariter loquuntur de Prælato, & viro graui, quorum praua exempla specialiùs inducunt ad præiudicialem imitationem; cùm tamen certum sit diuersæ rationis esse obligationem, quęquæ est in Prælato, ac iudice, ab eâ quæ in viro graui est.

Export TEI

14

*Et de furto quidem loquendo, quod Iudex

Export TEI

Furtum in iudice non esse circumstantiam notabiliter aggrauantem, probabilis sententia.

Reipublicæ faciat, sunt qui censeant non esse circumstantiam notabiliter aggrauantem, quia est obligationis transgressio eiusdem speciei, scilicet in genere iustitiæ; ex iustitiâ enim tenetur quis non furari, & ex iustitiâ etiam tenetur iudex ciuium bona custodire; multiplicatio autem obligationum in eodem genere non aggrauat notabiliter, vnde neque violatio ex eo notabiliter aggrauatur, sicut in faciente plures scripturas de eadem re, & promissionem infringente. Sic citatus Auctor suprà Cap. 3. num. 2. cum Henrico & Palacio. Apud eumdem tamen ibidem. Ioannes de Medina, & Bartholomæus de Medina; circũstantiamcircunstantiam notabiliter aggrauantem esse censent, & necessariò in confessione aperiendam. Addunt tamen priores id intelligendum secluso scandalo & quidem cùm sententiæ istæ bonos Auctores habeant, licebit illas in praxi amplecti, & id quod de furto dictum est ad luxuriam trāsferretransferre.

Export TEI

Quæ ad luxuriam potest trāsferritransferri.

Tenetur enim quis in eo genere prauum exemplum non præbere, ita vt ex eo alij ad similia non sint verosimiliter inducendi: quæ obligatio in iudice quidem est, sed ei similis, quæ in viro alio graui; non enim esse maior potest; nisi quatenus magis ex eo moueri possunt, qui viderint, aut scierint; atqui hoc non solùm in Iudice sed in alio grādisgrandis auctoritatis contingere potest; quòd si dicas plus mouere exemplum iudicis, quia cùm ipse in eo genere apertè delinquat, non poterit alios similiter peccantes corrigere, & sic luxuriæ regnum propagabitur: id non videtur vrgere, quia totum illud reducitur ad ampliorem peccandi licentiam, quæ circumstantia non mutat speciem, quia magis, & minus non variant illam iuxta receptissimum axioma. Licebit ergo, vt dixi, commodâ hac adhibitâ explicatione sententias dictas amplecti.

Export TEI

Sed prior sententia præfertur, & roboratur.

Export TEI

15

*Nihilominus quod asserui prius, validissimo fundamento innititur, cui non plenè fit satis per adducta: Ratione enim officij specialis obligatio est, vt negare potest nemo; quia ea non oritur ex communi lege charitatis, nec specialis virtutis Castitatis, vt etiam est planum, quia illæ rationes sunt communes omnibus: ergo ex speciali titulo officij: atqui obligatio talis non est leuis, cùm circa materiam grauissimam versetur, & ex quâ salus populorum pendet; ergo est grauis, & ita illius obligationis transgressio erit mortalis. Vnusquisque ergo in suo sensu abundet: & sit probabile, quod Doctores citati contendunt, mihi contrarium solidiori videtur ratione fundatum & quidem Sancti Patres grauissimè inuehuntur in eos, qui in dignitate positi, licentiùs peccant, eorum specialem malitiam perpendentes, quia ex officio ad rectè agendum astringuntur. Quæ sanè ponderationes, admonitiones, &

Export TEI

SS. Patres in judices scandala perpetrantes acriter inuehuntur.

increpationes nullius essent roboris, quandoquidem rectores populorum ad nihil speciale, quod obligationem sub mortali inducat, & aperiri in confessione debeat, sunt adstricti. Talis illa Diui Isidori Lib. 2. officiorum. Cap. 5. sic locuti; quia fronte subditos arguere poterit, cùm illi statim poßit correptus ingerere: ante docente quæ

Export TEI

D. Isidorus.

recta sunt? quapropter qui negligit recta facere, negligat recta docere. Sic ille: vnde est memorabilis illa Diui Gregorij Magni sententia: Pastoralis curæ Partè 2. Cap. 2. ita scribentis: Rector semper

Export TEI

D. Gregor. Magnus.

cogitatione sit mundus, quatenus nulla hunc immunditia polluat qui hoc suscepit officij, vt in alienis quoque cordibus pollutionis maculas tergat: quia necesse est vt esse munda subeat manus, quæ diluere aliorum sordes curat; ne tacta quæque deteriùs inquinet, si sordida in semens lutum tenet. Hæc Doctor Sanctus. Quod autem ad materiam iustitiæ attinet, non obstare communem illius rationem diuersitati specificæ malitiæ, clarè ostendit P. Petrus Hurtadus. 2. 2. Disput. 173. §. 61. quem Diana adducit Parte 5. Tract. 7. Resol. 2.

Export TEI

16

*Secunda obligatio, quæ & illis cum

Export TEI

Alcaldij & Senatores grauando Tabernarios vt peccent, & ad restitutionem teneantur.

Senatoribus communis, ne potestate vtantur vt Tabernarios grauent vendenda obtrudentes, inuitis sanè, quia sua licet commodè vendere, & maiori pretio coguntur accipere, ad arbitrium tradentium soluturi. Et solet illis hoc operis quantum est compensari permissione multorum quoad vitæ turpitudinem, siue quoad officij vsum Reipublicæ noxialem. Est ergo in his non solùm peccatum, sed peccatorum aceruus penitus manifestus cum obligatione restitutionis in solidum faciendæ. Quantùm autem & qualiter, iuxta regulas est apud Theologos obuias componendum, à peritis Confessariis neutiquam ignorandas. Et poterit quidem contingere vt restitutionis nulla obligatio sit; si videlicet Tabernarij libenter id onus subeant, vt sibi viuendi ad libitum facultas tribuatur: scienti enim & volenti non fit iniuria, vt est Iuris regula nemini non nota. Licet cessante obligatione circa Tabernarios, possit alia maior remanere: si videlicet illi iniustitias vendendo commiserint, quibus compensationem nequeant exhibere. Tunc enim Senatores & Alcaldij ad restitutionem tenentur, quia cùm ex officio ad eas vitandas tenerentur, id minimè præstiterunt; immo fomentum suâ conniuentiâ cumularunt. Habent tamen refugium Bullæ ob incertitudinem debitorum, sicut de Prætoribus & Commendatariis dictum. Vide etiam Tit. 3. num. 18.

Export TEI

17

*Tertia, ne ludorum domos permittant,

Export TEI

In permissione item ludorum extialium.

in quibus grauia crimina committuntur, iuxta diuersas ludorum & ludentium qualitates: sunt enim contubernia diabolorum, abominationum sentinæ, inferorum simulacra, & lupanaribus deteriores: in quibus quæ committuntur pecca|

p. 274

ta minùs profectò grauia sunt; & illa quidem ob vitanda maiora mala aliquando permissa: domus autem dictæ nullius maioris mali vitandi intuitu tolerabiles inueniuntur; cùm aliunde multorum & ingentium malorum caussæ certissimæ comprobentur. Pro quo videri possunt statim adducendi. Quòd si pretio à iudicibus accepto foueantur, nihil cogitari indignius potest in homine Christiano. Quot in illis flagitia ebulliunt, eidem tribuuntur auctori: si quæ iniustitiæ, onus restitutionis inducunt.

Export TEI

18

*Quarta circa ludum etiam versatur, pro quâ nequeunt præfati, sicut neque Gubernatores

Export TEI

Mensas an queant pro ludo exponere.

aut Prætores, mensas exponere. Et generaliter loquendo de exponentibus illas, si absurda prædicta, communiter accidentia timeantur & multò potiùs si experientiâ constent, compertum videtur in eo multa mortalia committi. Pro quo videndi P. Molina Disput. 521. §. Quod attinet P. Petrus Hurtadus. 2. 2. Disput 173. §. 406. & seqq. P. Dicastillus Lib. 2. de Iustitia. Tract. 18. Disput. 5. Dub. 4. Trullench Lib. 7. Cap. 27. Dub. 1. Diana Parte 2. Tract. 15. Resolut. 65. P. Oñate Disp. 131. num. 113. Pharaonius Tract. 1. Seßione. 11. Casu 22. vt alios omittam. Non defuerunt autem qui licitam talem expositionem assererent apud Dianam & Trullench, qui dum communem sententiam tutiorem & veriorem dicit, non videtur oppositam penitus improbare. Procedit autem illa iuxta receptam doctrinam de rebus indifferentibus, quæ ministrari possunt abusuris iuxta dicta Tit. 1. numer. 144. & seqq. & Tit. 4. numer. 45. Pro quâ & videri prætereà possunt P. Ægidius. 2. 2. Disp. 18. num. 114. & P. Granadus ibidem pag. 211. num. 3. & roborari potest ex receptâ sententiâ de artificibus taxillorum, tabularum, tesserarum, seu taxillorum, iuxta quam non peccant, vt videri potest apud Caietanum in Commentario Artic. 2. quæst. 169. ad finem. circa 3. Dubium. 2. 2. P. Dicastillum, & alios. Alij autem verosimilius locuti, dum expositionem mensarum non reprobant, si præfata absurda caueantur. Pro quo citati, & prætereà Card. Lugo Disput. 31. num. 6. & P. Fragosus Tomo 1. pag. 207. num. 295. vers. 1. quia ex se id non habet deformitatam notabilem, cùm ludus ex se sit licitus, & leges de illo loquentes vsu non receptæ. Circa quod P. Oñate aliquid addit neutiquam omittendum, dum ait quòd etiamsi inter honestos lusores aliqui misceantur, qui contra mensas exponentium voluntatem iniustè luderent, non est eis omnino absolutio deneganda: quia vitia, vt supponitur, contra eorum voluntatem sunt, & aliàs ludus est iustus contractus, si & pretium pro commoditate exhibitâ ad illum sit moderatus.

Export TEI

19

*Et hæc quidem Gubernatoribus &

Export TEI

Quid pro illis faciat.

aliis, de quibus loquimur, fauent, in quorum domibus faciliùs possunt ingentia illa grauamina conscientiæ caueri, dum ipsi aduigilant, & eorum auctoritas potest collusores in officio continere. Quâ ratione ludus in Corpore custodiæ militaris vt licitus admittitur, iuxta Dianam, & P. Oñate suprà, quia vt milites nihil exorbitans ludendo committant, adsunt Præfecti militiæ. Quòd autem ex eo emolumentum aliquod Gubernatoribus accrescat, non videtur obstare, quia gratis à ludentibus tribuitur, dum eorum gratiam eo pacto faciliùs & honestiùs aucupantur. Vnde & illi circa hoc suos habent defensores.

Export TEI

20

*Nihilominùs secundùm ea loquendo

Export TEI

Sed plura sunt contra ipsos.

quæ communiter accidunt, & ex quibus solet in ordine ad conscientiæ grauamen resolutio desumi; prædicta mensarum expositio non videtur licita ob multa, quæ in illâ non tolerabilia concurrunt. Nam Primò sine delectu ludentes admittuntur. Secundò excessiuæ ludo exponuntur quantitates, vnde grauia in familias præiudicia resultant. Et quidem cùm in Castellâ statutum lege sit ne quis vltra duos Regales ludo exponat; quod in Indiis posset ad octo, aut etiam ad duos octiregales extendi: quomodo non absurdissimum sit, & notabiliter deforme; vt in domo eius, qui administrandæ iustitiæ, & legum obseruationi præficitur, immensæ ludo quantitates exponantur. Licet enim leges dictæ non videantur vsu receptæ, ostendunt tamen grauia inconuenientia in earum transgressione. Tertiò quia ludus per maiorem noctis partem protenditur, vnde vxorati minùs serò in suas se domos recipiunt, cùm grauissimâ earum molestiâ, & litium interminabilium occasione. Quartò. Lucrum Gubernatorum esse immoderatum solet, vt satis notum. Vnius ex minoribus huius Regni ciuitatis Prætor, cùm per biennium ob litem illi intentatam abfuisset: indoluit ex animo quadraginta mille octiregalium se lucrum propter interceptum ludum amisisse. Quintò. Nam cùm ij, qui ludere quæstuosiùs possunt, viri potentiores sint, vt ad ludum afficiantur, viuere vt libuerit permittuntur: neque illi solummodò, sed quicumque ad eos possunt pertinere. Sexto. Quia cùm Magistratus communiter vxorati sint, & filias maiusculas habeant, tot intrantium congressu periculis exponuntur, & illæ vt aliquid à ludentibus accipiant, ad eos accedere non verentur, & ab ipsis indecenter contrectari. Sextò. Quia Ecclesiastici ad ludendum admittuntur, & modum illi circa substantiam & conditiones ludi transgrediuntur. Octauò. Nam importunis precibus solent plures ad ludendum adduci: quo euentu, si perdunt, obligatio restituendi subest, iuxta probabilissimam sententiam, quam cum multis amplectitur P. Thomas Sancius Tomo 1. Consiliorum. Libro 1. Cap. 8. Dub. 9. & est iuxta mentem omnium si importunitates cum metu adhibeantur, vt accidere frequentiùs potest; quando ad id per se, aut per alias inuitant magistratus. Pro quo videri potest doctrina Cardinalis Lugo Disp. 31. citata, num. 28. iunctis iis, quæ habet Disput. 22. num. 148. Tandem (vt alia omittam) quia in hoc magna ciuium offensio, & scandalum intercedit, & valde vilescunt sic agentes, in eorum oculis, vti homines pessimæ conscientiæ, quibus priuata lucra potiora iustitiâ sunt; & omni communis boni respectu.

Export TEI

21

*Et hæc quidem fere communia sunt, cùm

Export TEI

Modus præiudicialis compellendi ad ludum, & obligatio restitutionis ex illo.

sint alia quandoque, quibus absurditas cōmercijcommercij huius aggeratur. CōtingitContingit enim mirabile aliquid, in oculis multorum, vt scilicet qui perdunt, perdant, & qui lucrantur non lucrantur. Quia scilicet lucrantibus non permittitur, vt pecuniam secum tollant sed in arcâ concluditur, vt sic ad crastinum ludum redire compellantur. Quod quidem in |

p. 275

iis, qui ex ludo non viuunt, sed rariùs in eo se exercent, cum graui iniustitiâ videtur esse coniunctum; forsitan enim non rediret quis, & timore non recuperandæ pecuniæ redit, vnde si redeat, & perdat, obligatio restitutionis emergit, quia talis metus contractum inuoluntarium reddit. Pro quo P. Sancius suprà, num. 3. & 7. licèt autem sint qui probabiliter sentiant attrahentem ad ludum, quomodocumque id faciat, etiamsi per iniuriam, non teneri ad restitutionem eius, quod lucratus est; quia absolutè voluntarius ludus fuit, & sicut perdere potuit, ita & lucrari, & lucrans ad restitutionem minimè teneretur; quod secùs accideret, si contractus esset nullus, vt videri potest apud P. Molinam sic tenentem Disput. 516. illi tamen de colludente loquuntur, non de attrahente modo dicto, licèt ratio videatur similis, quæ reuerà non est; eò quòd vsu pecuniæ suæ priuatus sit omnino inuoluntariè & huic coactioni metus est amissionis adiunctus, & ad hunc modum alia adinueniuntur quotidiè conquirendi per ludum artificia, auctore diabolo: in quibus iniustitia vngues statim ostendit suos, ex quibus eam dignosci operosum non sit, & ita confessarij officio suo poterunt satisfacere, ex principiis communibus, & sententiis per Doctores Classicos approbatis. Vnde nos ad alia.

Export TEI

22

*Quinta obligatio est circumeundi noctu

Export TEI

De obligatione circumeundi noctu ciuitatem, cum notanda doctrina.

ciuitatem, & submouendi quidquid occurrerit noxiale. Circa quod docti aliqui ita sentiunt, vt licet iuramentum circa custodiendas leges præcesserit, quod ad specialem illam, de quâ loquimur, se extendat, non tamen sit periurus minister publicus, si noctu post signum nolæ inueniat per vrbem, etiam cum armis, sibi notos, & consanguineos, & illos abire sinat, cùm ea sit consuetudo, & vsus receptus; dummodo certò sciat nullum damnum ab ipsis alicui inferendum. Quod etiam habet locum quando nobiles inueniuntur, præsertim si ex eorum delatione detrimentum aliquod timeatur: non enim obligat iuramentum cum notabili periculo, vt est sententia communis. Sic P. Fragosus Pag. 524. vers. Accedit, citans P. Lessium Lib. 2. cap. 13. dub. 10. num. 76. vbi nec verbum; & licet videatur de ministro iustitiæ loqui, qui magistratus non est, cùm ab obligatione accusationis ob metum excuset: re tamen vera de Iudicibus, & Magistratibus loquitur, vt patet ex contextu, & magistratus etiam timere aliquando; atque ex timore aliquid obligatorium prætermittere possunt, si inde illis speciale detrimentum immineat; dummodò Respublica ex eo notabile detrimentum minimè patiatur. Aliquid ergo ob simultatis, tumultus, iniquas capitulationes vitandas nobilibus potest indulgeri. Alios autem ob pretium aliquod, & respectum humanum, non attingere, & in turpi commercio inuentis diabolicam indulgentiam ob largitionem concedere, piaculum est, quod vtinam possint tales per sacras indulgentias expiare.

Export TEI

23

*Postrema (vt præteream alias ad prædictas

Export TEI

De obligatione circa ludos publicos.

reuocandas) circa ludos publicos versatur, vt taurorum agitationes, equestres velitationes, cannis pro lanceis adhibitis, comedias, & similes, & quod ad istas attinet, nihil est, quod pro Indiis occurrat speciale: circa ludos autem dictos sintnè liciti, quod ad equestres velitationes attinet: dubitari nequit de quibus similiter dicendum nihil pro Indiis peculiare haberi. Quoad agitationes verò taurorum peccare profectò dicti Magistratus possunt, si eorum vsum frequentiorem inducant; cùm constet in Indiis. cum speciali periculo Indorum exerceri: quod ex naturâ rei

Export TEI

De agitatione taurorum.

illicitum est, & specialiter à Clemente Octauo in Bullâ omnium circa hoc temperatissimè prouidetur; pro quo videndus P. Thomas Sancius suprà dub. 31. num. 2. & 12. Vnde & poterat dubitari an generaliter peccatum graue sit illud permittere, ad supremos etiam Magistratus referendum. Quod equidem mihi ita videtur; sed nihilominùs assero illis circa hoc non esse scrupulum iniiciendum, quia ad nihil deseruiet, nisi est qui bonâ procedunt fide malam habere incipiant, & eâ non obstante iuxta consuetudinem operentur, quamquam & futuros plures pro certo haberi possit qui conscientias Magistratuum omnino sint securas reddituri, quicumque autem ludi

Export TEI

Collectæ pro ludis qualiter faciẽdæfaciendæ.

sint, pro expensis in illis faciendis collectas facere, & Officiales inferiores, seu mechanicos artifices irremissibili exactione grauare, sicut & rerum ad vsum quotidianum in victu, & aliis opportunarum venditores, non videtur quomodo possit cum iustitia componi. Licèt enim aliquorum sententia sit ciuitatibus collectas esse licitas, dum à Rectoribus pro communibus necessitatibus fiunt, & ita vsque ad certam quantitatem in regnis Hispaniæ concessæ, vt cum aliis tradit D. Escalona in Gazophylacio Part. 1. pag. 160. num. 6. illæ tamen non ab aliquibus, sed ab omnibus attentâ singulorum facultate exigendæ sunt, vt docent communiter Doctores, & inter alios Syluester, Viualdus, Sayrus, Duardus, Bonacina, quos adducit, & videtur sequi P. Palaus Tomo 6. Disput. 3. Puncto 6. num. 3. quandoquidem eos citat, nec contradicit; sed neque contradicere potest, cùm sit communis explicatio, pro quâ etiam stat P. Thomas Sancius Tomo 1. Consil. lib. 2. cap. 4. dub. 1. n. 2. & alij.

Export TEI

24

*In eo autem non est certa eorum sententia,

Export TEI

In Bullâ Cœnæ non comprehẽsascomprehensas, etiamsi excessiuæ sint: & excessus explicatus.

quod per Bullam quæ existimant non excommunicari collectas imponentes Excommunicat. 5. id quod potest ex ipsâ collectæ explicatione probari: cùm enim per eam non imponatur onus improportionabile ciuibus, sed ab illis iuxta mensuram facultatum exigatur, nulla in eo esse inæqualitas potest, & ita neque iniustitia, sicut accidit in aliis exactionibus: & prætereà collecta est ad actum vnicum, & ita transit; cùm tamen exactiones aliæ soleant æternare. Quæ cùm ita sint; collecta quæ solos ordinarios artifices, & viliores venditores grauat, pro exigentium arbitrio, prorsus videtur iniusta: pro quo auctores quamplures adducit Diana Tomo 1. Tractat. 3. Resolut. 2. proportionabilitatem tamquam certissimam necessariam statuentes. Quòd si dicatur id quod ab illis colligitur esse sufficiens, & ita non oportere collectam ad alios extendi id quidem tunc stare poterit, quando ij, qui hoc anno contribuerunt, anno sequenti nihil tribuunt, & ita currentibus annis ea seruetur proportio, vt tandem omnes partem oneris constet sustinere: & satis quidem videtur absurdum, vt ditiorum, ac potentiorum voluptas pauperum sudoribus |

p. 276

disponatur, qui eam, quam tribuunt partam sudore pecuniam omnibus habent ludis Circensibus potiorẽpotiorem. Licèt autem iniustæ huiusmodi collectæ sint, non videntur excommunicatione citatâ comprehensæ, quia de illis non est sermo. Quod etiam ex aliâ potest probabili doctrinâ saluari; quod scilicet cùm facultas est ad genus aliquod exactionis, per excessum in illâ non incurritur excommunicatio prædicta. Sic Nauarrus, Hugolinus, Cardinalis Toletus, P. Filliucius, Sayrus, & P. Reginaldus, apud P. Palaum suprà num. 6. cùm ergo collectæ. Parlamentis, Capitulis, an Conciliis ciuitatum liceant, excommunicatione præfatâ non comprehensas probabiliter asserendum. Pro quibus non amplius.

CAPVT III.