Avendaño: Thesaurus Indicus

67

*QVia de Indis Metallariis notanda

Praxis circa Indos minimè toleranda ex auaritiæ pestê.

quædam occurrunt, & de iis præsertim qui in Minerâ sat celebri argenti viui laborant, post contractus circa illud operæ pretium erit discussionem istam subiiciamus: solet namque circa Indos, qui ex diuersis Prouinciis ad metalla effodienda designati sunt, contractus talis exerceri, vt ij quibus illi dantur, non Indos, sed pecuniam pro eisdem accipiant, & certum stat vt non pretium habent, iuxta Prouinciarum distantiam: ita vt pro quolibet capite quinquaginta argenti pondera, siue octiregales quandoque accipiant, pro bimestri, & multoties ampliùs; & plerumque accidere, vt personaliter euntes prohibeantur, & deterreantur, effregenturque; testis est D. Escalona in Gazophylaico Libr. 1. pag. 45. vt sit occasio mittendi iudicem à Gubernatore, qui per Prætores Prouinciarum faciat eos, qui ex assignatis desunt, pecuniâ compensari, iuxta taxationem dictam, aut fortè maiorem.

Export TEI

68

*In quo quidem adeò aperta iniustitia est,

Export TEI

Per rescripta Regia damnata.

vt nequeat contractus talis in quæstionem reuocari. Id quod Philippus Tertius Rex noster suo Regio rescripto Anni 1620. die 15. Iulij, quod integrum proponit citatus D. Escalona pag. 44. his est verbis protestatus, de Indis agens Potosini montis Minerariis assignatis. Que mas de la tercia parte de los Indios, que estan repartidos para la labor de las minas del dicho Eexxocerro, de Iandejan de subir à trabajar à ellas porque los Mineros, à quien estan repartidos, los releuan de ello, por cobrar siete pesos de â ocho reales cada semana por cada Indio de los que se quedan, diciendo que con esta plata alquilan otros Indios que trabasentrabajen: y que aunque es verdad que algunos lo hazen, los mas en general se queduanquedan con la plata, y no lleuan quien trabaje en lugar de los Indios: lo qual demas de ser cosa que ni en consciencia, ni en Iusticia se debia permitir, era ocasion para que los dichos quintos ayan venido en tanta diminucion. &c. Pro quo & alia videnda apud Dom. Solorzanum Tom. 2. Lib. 1. Cap. 17. num. 10. & seqq. & in Politicâ Lib. 2. Cap. 18. §. La segunda & seqq. vbi rescripta alia refert, & grauitatem peccati cum restitutionis obligatione perpendit, addens nũdinationemnundinationem aliam Indorum, dũdum

Export TEI

Quando compensatio videatur approbari.

ij, qui eos ad Minerarum laborem accipiunt, aliis vendunt iusto pretiũpretium in Regia iam schedula præmissum. In quâ tamen compensatio pretij videtur approbari, si is, qui pro aliquo pretium accipit, substituat alium, cùm tamen in acceptione pretij dicti suasit etiam difficultas.

Export TEI

69

*Et quidem quando Indi à labore

Export TEI

Restitutionis obligatio quando manifesta ob impeditos malitiosè Indos.

prohibentur, & vt non veniant accurratur, pretio eorumdem accepto, restituendum illud Indis eisdem, omnino exploratum est: quia sic pretium dictum imbursans, nullum habet titulum ad illius acceptionẽacceptionem. Si aliquis enim esse potest, ille profectò, qui ex assignatione resultat, pro labore in Mineris exhibendo, & sibi vtili futuro: atqui labor cessat: ergo & cessat titulus. Neque ab Indis compensatio aliqua exigi potest, per quos non stat laboris huiusce defectus, cùm venire, aut redire inuitis accidat, & est iuris regula manifesta; quòd: cùm

Export TEI

Cap. Cùm non stat, de reg. Iur.

non stat per eum, ad quem pertinet; quo minus conditio impleatur: haberi perinde, ac si impleta fuisset 66. in 6. Regi autem ob defraudationem quintorum non deberi restitutionem aliquam, videtur ex citato rescripto probari, dum ait: lo qual de mas de ser cosa que ni en consciencia, ni en Iusticia se debia permitir, era oracionocasion para que los dichos quintos &c. Vbi quod ad quintos attinet, non ad obligationem iustitiæ refertur, & ita neque obligatio restitutionis inde videtur resultare.

Export TEI

70

*Nihilominus id non videtur posse negari,

Export TEI

Regi faciendam ostenditur.

quia Indi sub eâ conditione traduntur; & licet dici possit quintorum obligationem aliquantulum minuendam, quia expensæ maiores iam sunt, & MineręMineræ tenuia emolumenta suppeditent, quod tamen Rex absolutè iuribus istis defraudari tutâ conscientiâ queat, minimè potest sustineri. Qui ergo in caussa est vt illis priuetur, ad restituendum iuxta prudentis arbitrium obligatur. Neque Regium rescriptum obligationem in hoc iustitiæ negauit, sed ea generaliter asserta, magnum illud Regij patrimonij detrimentum expressit, in quo constat aliàs iustitiam violari. Quemadmodum neque in prædictâ quintorum expressione obligatio conscientiæ adiecta est, de quâ præmissum. Que ni en conscientia. Et tamen negari nequit quin grauamen aliquod conscientiæ sit, quia fides Regi præstita violatur, bono communi præiudicium infertur, & caussa est vt Regij vasalli plus im positionibus grauentur, dum magnum illud quintorum subsidium deficit, & pariter massa integra, ex quâ illa extrahuntur, pro communi bono summopere valitura.

Export TEI

p. 299

Export TEI

71

*Iam quod difficile dicebamus, scilicet

Export TEI

CōpensatioCompensatio praxi recepta multorum iniusta comprobatur.

pretium pro Indis accipere, quos ex assignatione deesse contingit, ex eo suadetur, quia Indus non debet dare nisi quantum labor eius æstimatur; cùm ergo multò minoris æstimetur iuxta Regiam taxationem, iniquum videtur adeò excessiuum pretium reportare. De quo dixi Titulo 1. num. 135. & seqq. Nec dici potest eos pretium libenter offerre, & scienti, ac volenti non fieri iniuriam: quia in eo Indi suam redimunt vexationem; eorum ad instar, qui ob necessitatem vsuras soluunt: vnde non est verum scientes, & volentes esse, eo voluntatis gradu, qui ad huiusmodi sufficiat: est enim voluntarium mixtum, vt communiter Doctores dicunt. Et quis non videat inhumanum esse Indum laborem suum diurnum pondere argenteo redimere, & summam ingentem pro diebus pluribus suæ obligationis accrescere, cuius vniuersum peculium vix ad illam soluendam satis esse queat?

Export TEI

72

*Verùm hæc erit qui audiat quispiam, sed

Export TEI

Circa quāquam aliqua obseruatione digna proponuntur.

qui exaudiat nullus, cùm præsertim citata schedula circa hoc nullum iniicere scrupulum videatur. Erit tamen tunc indubitabilis restitutionis obligatio, quando sic soluentibus Indis, inueniuntur alij, qui minori velint pretio laborare. Item quando labor eius, qui eum pretio redimit, non erat talis futurus, qualis eius, qui ex argenteo octi-regali conducitur; hi enim robusti & experti sunt, & vno die plus emolumenti præstant, quàm alij duobus, adolescentuli, & inerpertiinexperti; non est simile pretium exigendum. Vnde cùm Caciquij pro aliquibus personaliter non comparentibus, qui esse plures solent, pretium redemptionis offerant, non debent secundùm numerum æstimari æqualiter, quia in illis multi sunt viribus inæquales, vt non possint conductitiis exæquari. Quæ quidem nimis delicata aliqui reputabunt, qui ad maiora non hærent: sed iustitia delicata res est, cùm omnem profliget iniuriam, æqualitatem inducat. Et in hoc quidem non leue aliquod detrimentum vertitur, sed sanè ingentia, dum de iniuriis pusillorum agitur, & grandi pro redemptione labores pretio disceptatur.

CAPVT VI.