Avendaño: Thesaurus Indicus

1065

*DIctum de hoc aliàs, & hoc etiam

Circa pernoctationem Indorum sub tecto prouida dispositio.

non pauco volumine dabit Lectori Verb. Consilium Regium Indiarum, & Verb. Indi, sed est quod modò vtiliter adijciamus. Pijssimus Rex noster Philippus Tertius Progenitorum premens Christiana vestigia, suo in Rescripto die 26. Maij 1609. inter alia ad præfatum institutum spectantia ita iubet: Que à los Indios, que anduuieren ocupados en las labores referidosreferidas, ô alquilados de mitad, ô repartimiento, se les dè libertad para que duerman en sus casas, ô en otras, y à los que no tuuieren comodidad, los acomode el dueño de la hacienda en parte, que puedan dormir debaxo de texado, y defendidos del rigor y aspereza de los temporales. Sic ille sobriè, & pie, & iustè, vt alias Apostolus. Tit. 2. v. 12.

Export TEI

Tit. 2. v. 12.

sobriè quidem, quia desiderium cumulandi diuitias, quæ in his regionibus Indorum labore pa

Export TEI

Quàm illa debita.

rantur, & ebrios periculosiore ebrietate, quàm sit illa corporea, reddere homines solet, Regia generositate temperatum ostendit: Igitur & qui pecunias amat, sobrius non est ait D. Ioannes Chrysost. hom. 5. Ibi. Iustè, quia id agit, quod iustitiæ dictamina sancta præscribunt, ius suum Indis reddens, quod ad naturalissimum vitæ subsidium obtinent, vt requiescant à laboribus suis, vt & his loqui cum cælesti spiritu liceat: Opera enim illorum sequuntur illos. Apocal. 14. v. 13. Laboriosis

Export TEI

Apocal. 14. v. 13.

siquidem operibus requies consentanea debetur; cum illis enim non solùm operum merita tendunt, sed & illos ea sequuntur, quia defatigatio ratione illorum contracta suo pondere deprimit, vt quietis amabilis beneficio potiantur. Et piè. Est siquidem Christianæ pietatis Officium iam pridem à Domino commendatum: Egenos, vagosque induc in domum tuam. Isai. 58. v. 7. Pro

Export TEI

Isaiæ 58. v. 7

quo & formidabilis illa discretio: Hospes eram, & collegistis me. Hospes eram, & non collegistis me. Matt. 25. v. 35. & 43. Quòd si ad omnes hoc spe

Export TEI

Matth 25. v. 35 & 43.

ctat, quomodo non ad eos, in quorum quæstuosissimum commodum pauperes Indi laborant?

Export TEI

1065

*Ad hoc ergo & Regia se pietas debet extendere, vt & ipsis etiam in extremi diei iudicio dici possit: Hospes eram, & collegistis me. Collegistis inquam, dum colligere alios prouidistis: Iustitia non temperatur, nisi pietas adiungatur, ait D. Hieronymus, id quod ab Apostolo dictum

Export TEI

D, Hieron.

& piè, ad benignam erga proximos affectionem referens, qui & audiendus circa locum Isaiæ, in quo & additur: Cùm videris nudum, operi eum,

Export TEI

Opportuna pro illorum conuersione.

&c. Sic enim ait: Quos videris non habentes calorem fidei, sed extra Ecclesiam frigoribus infidelitatis algentes, inopes, atque peregrinos, induc, ait, in domum tuam, id est, in domum Ecclesiæ, & operi incorruptionis pallio, vt vestiti Christi tunica, nequaquam maneant in sepulchris, quod de eo legimus, qui possessus à dæmonum legione nudus habitabat in memorijs mortuorum. Sic Doctor sanctus: quæ quidem caussæ præsenti opportunè subseruiunt. Agitur enim de Indorum conuersione, & ita de inducendis in Ecclesiæ domum frigoribus infidelitatis algentes, nudosque Christi tunica vestiendis, quos iam pridem, mortis victimas, diaboli imperium possidebat. Ad hoc autem quod de iustitia sobrietati adiuncta, & pietate iustitiæ, mirè confert. Dum enim illi eo tractantur modo, erga fidem corditus afficiuntur, qui etsi nomine Christiani, multoties frigore infidelitatis algescunt, quia necdum Christi tunicam induerunt. Ideò D. Hieronymus, quod ad corpus tantùm pertinere pietatis Officium videbatur, ad spiritualem aduocauit sensum, vt esse inter illa connexionem mirabilem nosceremus.

Export TEI

1067

*Et dum de Regio implendo mandato

Export TEI

Quid erga Indos in Mineris laborantes videatur obstare. Vbi de minori lucro future.

agitur, magnæ circa illud subortæ difficultates erga Indos in Mineris laborantes; si enim incumbente nocte exituri, magna ex parte labor ipsorum minuetur, vnde & illius fructus, cum non leui Minerariorum, & consequenter Regiorum emolumentorum detrimento. Sed hoc sanè non esse attendendum ex Regis eiusdem pijssimi in eodem Rescripto verbis euincitur, sic enim ille: Finalmente entablareis en la paga y jornales de los

Export TEI

Rescripti Regij verba,.

Indios, la igualdad y justificacion, que se desea aunque por esta causa se minore la ganancia de los Mineros, dueños de Chacaras y ganados, y loslas demas labores &c. Vbi licet Rex de minoratione Regiorum lucrorum non agat, est tamen illud consequens; cùm sit compertum minuenda illa, si in priuatis minuantur: & si minus auri & argenti eruatur, minus suis in Quintis Regem habiturum. Sicut & in alijs, cùm ex omnibus sua Regi iura soluantur. Et quidem in hoc ipso communis cum Regia caussa agitur: deficientibus enim Indis ob minùs humanam tractationem, non solùm emolumenta in diminutionem venient, sed etiam penitus defutura.

Export TEI

p. 383

Export TEI

1068

*Cùm ergo prædicta caussa nequeat

Export TEI

Ratio alia depulsa ex spasmorum periculo.

rationabiliter allegari, aliæ additæ, in quibus & communi bono, & Indorum commodo videtur pariter prouideri. Dicitur enim in primis quotidianum ex Mineris exitum Indis fore noxialem: siquidem sudore madentes exibunt ad auram frigidissimam, vnde & spasmis expositi, & eatenus morti. Quod quidem illud videtur contra se habere experimento notissimum, Indos scilicet, qui metallum extrahunt, & sunt à fossoribus diuersi, ad auras easdem sæpiùs exire sine illo tantoperè ponderato periculo, cùm & ipsi sudent & algeant èex profundissimis cuniculis per scalas pensiles ascendentes. Vbi & minime oneratis sudandum etiam, & persudandum, cùm & pro damno dicto sufficere possit, quòd plusculum incalescant, vt notum experientia.

Export TEI

1069

*Dicitur prætereà intra Mineras posse

Export TEI

Alia ex competenti loco pro somno intra Mineras.

Indos somnum competentem capere, cùm sint erga illum parum delicati, neque mollibus egeant stragulis, nuda super humo suauiter dormituri. Et quidem intra Mineras diei & noctis nulla diuersitas, cùm tenebræ ibi penitus dominentur; vnde poterunt Indi dormire, cùm id natura petierit; neque commodius alibi tectum pro iniurijs temporum depellendis, quod Regio vidimus Rescripto percaueri. Et quamuis aliquale in eo deprehendatur incommodum, pro bono publico debet illud admitti, sicut generaliùs loquendo in præfato Rescripto legimus, sic enim ibi Rex: Primeramente Ordeno y mando que se hagan los re

Export TEI

Rescriptum Regium.

partimientos de Indios necessarios para labrar los campos, criar los ganados, beneficiar las minas, de oro, plata, y azogue. yY los obrages de lana y algodon, pues de su labor resulta la comun vtilidad de todos esos Reinos, que arriua queda referido. Y presupuesta la repugnancia, que muestran los Indios al trabajo, no se puede escusar el compelerlos &c. Quæ quidem si ita essent, & nullum ex pernoctatione in

Export TEI

Circa quam apta consideratio.

tra Mineras Indis crearetur incommodum, esset planè tolerabile, quod asseritur: sed in eo non est alieno arbitrio & speculatione procedendum, vt quisque Indorum incommoda in re, quæ ex personali experientia pendet, propriam agens suæ cupiditatis caussam, metiatur. Et regulariter loquendo dubitari nequit nocturnam illam laboris requiem esse Indis incommodam, pro quo nullus, præter id, quod res ipsa satis præsefert, testis melior, quam ipsimet, qui & laborant, & laboris leuamen quoad necessitatis gradum habent vndequaque perspectum. Vnde circa hoc libertas ipsis videtur concedenda: neque fundamento illo licitæ compulsionis vtendum: est enim licita cum moderatione à Rege proposita, qua etiam stante satis onerosa est, vt ab ipso pijssimo Monarcha recognitum, vnde pro ea tot moderationes adiectæ: quod & illa declarant verba: De

Export TEI

Regia circa lucra temperantia ob inconueniens compulsionis.

tal manera que respeto de todos los distritos de ese gobierno, ô de alguno, cessare el inconueniente suso dicho, &c. Quibus & addenda illa, quibus ea, quæ sunt n. 1067. dicta comprobantur, sic enim ille: Considerando que no se debe tanto atender à la mas ô menos saca de la plata y oreoro, como à la conseruacion de los Indios, sin cuyo trabajo y diligencia cessaria el labor y beneficio de las minas. Sic prouida Regis pietas, & prouidentia pia.

Export TEI

1070

*Neque obijci potest plures Indos voluntariè in Mineris labores intra ipsos somnum

Export TEI

Ex voluntarijs operis obiectio disiecta.

capere, neque id ipsis præiudiciale censeri, aut specialia ex eo damna ipsis importari. Siquidem illi pro ampliori mercede laborant, ex qua ipsis minùs est grauis labor, quem & leuiorem ipsa spontanea reddit electio; sicut è conuerso, etiam leuis solet esse grauis inuitis, quolibet sub onere gemituris. Audeo dicere, & ipse erit grauis & molestus cantus alijs oneribus prægrauatis, vt ex Psalmo. 136. notissimum: Super flumina Baby

Export TEI

Psal. 136. v. 3. & 4.

lonis &c. Quia illic interrogauerunt nos, qui captiuos duxerunt nos, verba cantionum. Et qui adduxerunt nos: Hymnum cantate nobis de canticis. Quomodo cantabimus &c. Additamentum erat seruitutis, & licet leue, vt rebantur qui exigebant, intolerabile est inter captiuitatis onera iudicatum. Vnde neque ad cantandum compulsi sunt à barbaris illis dominis, ne laborem labori adderent captiuis miseris permolestum. Vbi ex D. Hieronymo notatione dignum occurrit, quod v. 2. Vates præmiserat: In salicibus, in medio eius

Export TEI

v. 2.

suspendimus organa nostra. Salix enim, vt obseruat ille, est arbor infructuosa & steriles reddit. Ita enim euenire solet, vt captiuorum iniustus labor infructuosus tandem, exultantibus dominatoribus de victoria obtenta, reddatur. Id quod in fine Psalmi satis luculenter expressum: Filia

Export TEI

v 8. & 9,

Babylonis misera: Beatus, qui retribuet tibi retributionem istam, quam retribuisti nobis. Beatus, qui tenebit, & allidet paruulos tuos ad petram. v. 8. & 9. Neque fuit tantummodo votum, sed vaticinium, vt in Poëtica Paraphrasi exposuit Venerabilis P. Gaspar Sancius sic dicens:

Export TEI

Tu quoque, tu Babylon miseris exercita fatis,
Fortunæ stimulos experiere meæ.
O vtinam bene sit &c.

Export TEI

O vtinam (& quidem ita sperare iuuat) nihil tale his in regionibus videatur, vt Regum nostrorum id mereatur zelus, quod aliquorum potuit immoderantia demereri.

Export TEI

1071

*Et quid tandem circa propositam Re

Export TEI

Decisio pro Indorum libertate.

giam iussionem? Id certè quod iam est non leuiter indicatum, Indos circa exitum ad pernoctandum vbi libuerit in sua esse manu tenendos libertate. Id siquidem quod à Rege est circa hoc, vt vidimus, constitutum, non nisi post longa experimenta peractum, & ita post auditos eos, quorum interesse poterat, aut alijs, ex quibus fideliter hausta notitia, contra quam nihil potest nouorum accidentium allegari. Et cùm illa sit adeò iuri, æquitati, pietati ac rationi naturali conformis, reluctari ipsi non nisi temerariè poterit. Quod si violentia circa hoc adhibeatur, sine graui culpa non stabit. Ex quo & eueniet vt Indi violenter detenti minùs vtiles sint futuri, minùs enim, quia & amarulentiùs, laborabunt.

Export TEI

1072

*Potest autem dubitari an ratione se

Export TEI

Quid si fuga eorum cimeaturtimeatur.

curitatis liceret violentia dicta: Indi enim si semel exeant, non poterunt facilè ad laborandum reuocari. Vbi quidem, si id, quod de apto ad somnum loco dicitur, ita reuera est, licet aliqualis, leuis scilicet accrescat molestia, id posset tolerari, ne alias eorum assignatio aut penitus, aut magna ex parte reddatur inutilis. Sed verò vt tolerari id nequeat iussio ipsa Regis videtur vrgere, cui hoc non potuit ipsiusque Indico Con|

p. 384

silio, non esse perspectum, quod & res ipsa satis videtur indicare. Deinde ratio illa nimiùm probat, eos inquam numquàm exituros donec tempus suæ assignationis adimpleant; quod tamen est manifestè à veritate alienum, quandoquidem Indi festiuis diebus exire possunt, & exeunt, periculo fugæ nullo, eo quòd quælibet eorum classis suos habeat Gubernatores, & cum redituri suos in populos sint, maius inde vexationis possunt timere discrimen, quàm ex labore intra Mineras; èex quibus etiam noctu possent fugere, nisi huiusmodi molestiæ timore omnibus fortiore vinculis, tenerentur.

Export TEI

1073

*Sed quia Minerariorum circa hoc po

Export TEI

Quid si Minerariorum tumultus.

test timeri tumultus, erunt qui censeant permittendam nocturnam reclusionem, & sternere subter humo misellos istos, vt Poeta loquitur, sic enim & alia huius generis permittuntur. In quo quidem Propheticum potest illud assumi: Illic trepidauerunt timore, vbi non erat timor. Psal. 13. v. 5. Non enim à præfatis tale aliquid timeri graui cum fundamento potest, licet non numquàm verba aliqua minùs considerata profundant: homines enim sunt non vagi & sine pretiosis radicibus ad quidlibet audendum prompti, etiamsi contra Deum & Regem, ex rebus turbidis soliti captare compendia; sed honorati ciues, cum decenti; immò & splendida sæpè familia, non facilè tumultuarijs periculis obijcienda. In quibus multùm Gubernatorum valet Vrbana seueritas, & minimè auara prudentia. Neque decet Regiam auctoritatem talibus suspiciunculis cedere, ex cuius contemptu nihil potest non exitiale timeri. Quòd autem propter maius vitandum malum minus aliquod possit aliquando permitti communis sententia est. Et si talis instaret articulus, tunc ea applicanda doctrina, dummodò Indorum non esset grauis & intoleranda vexatio: tunc siquidem suis ex oppidis non extrahendi illi, ne lupis agni ab eo tradantur, cui est à Pastore Ecclesiæ summo pastoralis eorum cura commissa. Et quidem delinquentibus circa

Export TEI

Delinquentium erga Indos priuationis pœna.

illa, quæ ad Indos spectant, pœna est priuationis eorum imposita, neque id semel in Rescripto allegato, ibi: Y à los que excedieren en algo de lo contenido en este Capitulo, no les repartireis mas Indios para ningun efeto: Y el juez que fuere remisso y

Export TEI

Rescriptum Regium.

negligente en su execucion y cumplimiento, incurra en priuacion de Oficio &c. Et inferiùs: Sea condenado en perdimiento de los dichos Indios, y quede incapaz de recebir ningun repartimiento. Item & ibi: Y de alli adelante no se le repartan, ni puedan repartir Indios para ningun efeto. Si ergo circa prædicta non vnus aut alter, sed gremium Minerariorum delinquat, Indorum illis neganda impartitio est, vnde & suis in oppidis illi relinquendi. Quod si fiat, detumescet sanè inconsulta illa Minerariorum audacia, & benigniora consilia assument armis argenteis destituti.

Export TEI

1074

*Claudendum memorabili Clausula,

Export TEI

Libertas Indorum quanti apud Regem ponderis.

& Regia maiestate ac pietate dignissima, verbis illis: Que cessen todos los demas repartimientos y seruicios, que no fueren voluntarios &c. Aunque sea para seruicio vuestro (Proregem alloquitur) y de mis Oidores, Inquisidores y otros ministros, de Iusticia, porque estos repartimientos se pueden escusar: Y aunque sea de alguna descomodidad para los Españoles, pesa mas la libertad y conseruacion de los Indios. Quæ quidem Clausula omnibus est ad Indos spectantibus applicanda, vt semper eorum libertas in omnibus & per omnia, in substantia & in modo, Hispanorum sit commodis præferenda, quia maioris est ponderis, quàm quidquid ad illa cum eius conferre potuerit detrimento.

Export TEI

1075

*SIt inter alia, quæ in præfato rescripto

Export TEI

Circa labores Indorum in sacchari officinis.

continentur, quod verba sequentia manifestant: Que no consintais que los trapiches y ingenios de azucar, ni las perlas, se beneficien con Indios, aunque ellos vayan voluntarios à esta ocupa

Export TEI

Rescriptum Regium.

cion: porque los exercicios destas labores son perniciosos à su salud, y traen consigo otros inconuenientes y daños de los Indios, de que se tiene larga experiencia, y solo se os da arbitrio y facultad para que tolereis los Indios voluntarios en la corta y carreto de la caña, si os pareciere, que en estas dos ocupationesocupaciones cessa la causa referida. Ita Rex, in cuius Ordinationis tenore caussa est eiusdem manifesta. Inconuenientia autem, quæ subticentur, illa esse possunt; turpes congressus cum Æthiopissis, quæ in prædictis esse solent Sacchari Officinis; & intemperantes haustus poculi in illis frequentissimi, Guarapo dicti. Et nescio quæ alia. Ast illa pariter imminent in cannis demetendis & baiulandis occupatis, vnde videtur id pariter prohiberi debuisse. Sicut & accessus ad laborandum in vindemijs, in quo plures perierunt. Iubetur autem Proregi vt talia non permittat, in quo quidem cùm nequeat assistere, eius excitatur prouidentia vt inferiores ministros iustitiæ circa id curet peculiarem solicitudinem adhibere. Et quidem quemadmodùm cùm agitantur tauri, Indi in plateas inconsideratè prodeuntes, iussù Magistratuum ministerio satellitum expelluntur; ita cum Indis agendum in prædictis, vbi quidem & eorum periclitatur salus, aut grauia inconuenientia docuit experientia. Et illud quidem congressus cum Æthiopissis tunc etiam imminet, cùm Indi ad labores alios agricolationis designantur; sunt enim & in illis huius generis feminæ, & vix fere est opificium aliquod, in quo non viri feminæque concurrant, circa quæ dominorum debet Christianus zelus attendere, vt si non omnia, multa saltem peccata vitentur. Quod autem ad poculum illud, de quo suprà, attinet, ad Æthiopes etiam referendum, qui in prædictis laborant prædijs, de quibus circa hoc non ea est, sicut neque circa alia, similis apud Principes nostros cura, quia pro talibus, si deficere accidat, alij adduci possunt, vt reuera adducuntur; quod tamen in Indis habere locum nequit, qui aliunde, si deficiant, nequeunt transuehi, cùm tamen sint adeò ad omnia necessarij. Curandum tamen vt vbi & hi & alij adsunt, operam nauantes suāsuam, vt vsus sit illius poculi moderatus, de quo dictum n. 263.

Export TEI

1076

*Sequitur deinde illud: Que no consen

Export TEI

Circa exequationem Minerarum.

tais que las minas se desaguen con Indios, aunque acudan de su voluntad à esta ocupacion, præsupuesto que les es nociua, como se ha experimentado en diferentes ocasiones. Hoc si obseruandum sit, Mineræ |

p. 385

neutiquàm exaquandæ; quia nec pro labore mancipia sunt Æthiopica, & sunt id genus homines ad huiusmodi ministerium ineptiores, quibus frigida aqua penitus exitialis, si intra ipsam sint diu futuri. Vnde & in ijs prædijs, in quibus Indi ex septima parte iuxta Regiam Ordinationem cum Indis concurrunt, solent qui eorum curam gerunt, Indos ad irrigationem, reseruatis Nigris, adhibere. Cùm tamen exaquatio dicta vtilissima sit, si voluntarij Indi confluant, curandum vt artificio aliquo, (esse enim tale posse experientia docuit) labor ipsorum, sicut & eius periculum temperetur, quod non erit intentioni legis aduersum.

Export TEI

1077

*Pergit Regia pietas, & sic imperat:

Export TEI

Non esse imponendam pro delictis pœnam seruitij personalis erga priuatos.

Que no puedan ser los Indios condenados por sus delitos à ningun seruicio personal de particulares: y si oy vbiere alguno de este genero lo quitareis, comutando la pena en otra, la que à vos pareciere. Poterunt ergo damnari vt in Ecclesijs, & domibus Religiosis seruiant, sicut & in Communitatibus alijs. Et ad hoc quidem non erit Proregis dispositio necessaria, sed iudicum localium sententia iuxta delicti qualitatem. Respectu autem priuatorum id prohibitum, quia in eo respectus aliqui carnis & sanguinis, aut affectionum aliarum interuenire possunt, quarum oportuit occasionem amputari. Inuentus ergo particularis personæ seruitio addictus poterit pro seruitio alicuius communitatis addici; si tamen labor non sit maior futurus, vt sæpè accidit, vnde & serui Æthiopes id soliti refugere, quia dicunt se plures habere dominos. Attentis autem circumstantijs id stare poterit, cùm id Proregis committatur arbitrio: Comutando la pena en otra, la que à vos os pareciere. Quod & de alijs Magistratibus (vt nuper dictum) venit accipiendum, si quando per errorem, aut malitiam tale aliquid deprehendatur perpetratum.

Export TEI

1078

*Post hæc ita: Que los Encomenderos,

Export TEI

Neque tributum in illud commutandum.

Iuezes, Comissarios de las Tassas, no comuten, ni se pague en seruicio personal el tributo de los Indios, ni vos le concedais la dicha comutacion. Para cuyo buen efeto hareis que se tassen luego los Indios, que oy pagāpagan sus tributos en esta forma: y el que vbieren de pagar se les reciba en frutos de los que tienen y cogen en sus tierras, den dinero (corrige, ô en dinero) segun fuere demas aliuio y comodidad para los Indios. Y por el mismo caso que algun Encomendero contraueniere algo à lo que en este Capitulo dispongo, incurra en perdimiento de la Encomienda &c. Vbi prædicti statuti comperta est ratio; personale enim seruitium multò est maioris æstimationis, quàm moderatum soluendum Commendatario ex Regia concessione tributum. Fructus autem soluendi cùm iuxta pecuniæ valorem regulandi sint, quam possent illi conferre, videndum ne iuxta pretium tunc currens, pluris æstimandi veniant. In quo quidem semper est in fauorem Indorum iudieandum, quia sic est de Regia præsumendũpræsumendum pietate, vbi & de iustitia aliquid posset allegari. Quod autem de amissione Commendæ dicitur, iudicis sententiam requirit, iuxta receptissimam hac in parte doctrinam, cùm non dicatur Ipso facto, & vr diceret, declaratoria esset sententia requisita. Id quod nunquàm accidet, quia circa hoc non solent iudiciales processus efformari, & quo querelis Indorum sedandis satis erit efficax remedium adhibere seria cum comminatione, re ad Proregem delata, ad quem priuatio talis, vtpotè res Summi momenti, pertinebit.

Export TEI

1079

*XY principalmente prohibo (sic post alia)

Export TEI

Circa portationem onerum.

que en ninguna maneremanera, ni ocasion, por mucho que que inste la necesidad, consintais que los Indios se carguen, aunque la carga sea ligera y voluntaria &c. De

Export TEI

Regium rescriptum id prohibens.

quo dictum à Nobis in Thesauro Tit. 1. n. 132. & in baiulis voluntarijs licitum diximus moderatione circa onera, sicut & in mercede seruata. Et quidem Dom. Solorzanus rescriptum præfatum per

Export TEI

D. Solorz.

extensum adducens Tomo 2. de Iure Indiarum cap. 11. nu. 46. sic præmittit: Quæ tamen omnia cùm ita strictè seruari non possent ob rationes, quas suprà considerauimus, & Proreges ac Gubernatores Regem nostrum, Regiumque Concilium de illis ædmonuissent: tandem illa altera Schedula emanauit an. 1609. de eodem seruitio personali agens, quæ in hoc de quo loquimur. circa Indos onerandos, & viatoribus, viarumviarumque mansionibus addicendos hāchanc formam præscripsit. Sic ille formam præscriptam subnexo tenore proponens. Vbi consideratione dignum occurrit, post difficultates à Proregibus & Gubernatoribus circa obseruantiam rescriptorum Caroli V. & Philippi Secundi circa onera non portanda propositas, in eodem ita institisse mandato, vt illud velit esse præcipuum, ijs additis ad obligationem ingerendam verbis, vt nullum in eo admittat modum, neq;neque necessitatis instantiam. Cuius ea esse ratio potest, quòd in alijs Indi vexẽturvexentur vt homines, hic autem vicem subeant bestiarum. Et circa pręfatumpræfatum rescriptum cùm ita pręmiseritpræmiserit citatus Scriptor, nihil addit, per quod possit eius seueritas mitigari. Et cùm de re agatur, in qua ius naturæ est clarum, videtur obligatio ad conscientiæ forum penetrare.

Export TEI

1080

*Sed audiendus P. Iosephus Acosta circa

Export TEI

Quid ex Indorum consuetudine, & necessitate aliorum pro parte contraria faciat.

hoc elegantissimè prolocutus l. 3. de procuranda Indorum salute cap. 17. sic enim in fine: Quàm ob rem & olim sæpè, & nuper demum lege lata Indi onusti iter carpere prohibentur. Tamen consuetudo omnium propemodùm secus habet, tum harum regionum incredibilis incommoditas & penuria id veluti suo iure deposcit. Sanè Indos onerari, onustosque incedere per se quidem neque iniquum est, neque perniciosum, cùm ab

Export TEI

P. Acosta.

antiquißimis annis ita assuefacti sint, fueritfueritque solemne toto tempore Ingarum: immò verò hodie quoquoque se suis sarcinulis ipsi onerent, quæ sæpe non leuius pondus habent, quàm quod à nostris imponitur. Neque habet ea res plus miraculi, aut violentiæ, quàm quod in Europa baiuli onera etiam grandia dato pretio quovis vnde vis portant. Quamobrem si & onus moderatum est, & via non longior æquo, & pretiũpretium non iusto minus, nihil res ipsa peruersi habet. Vtrùm verò expediat, necne Reipublicæ ista vel prohibere, vel sinere, nōnon nostri arbitrij est decernere. Lex verò quatenus obliget, consuetudine contra obnitẽteobnitente, nihil habet hic propriè difficultatis, sed commune est cum aliis plerisque. Certè vt est culpanda, vel detestanda potiùs veteranorum quorumdam immanitas fœdißimè barbarorum ceruicibus abutentium: ita etiam quorumdāquorundam delicata nimis hoc tempore trepidatio est improbanda, qui non vident non solum consuetum vnicuivnicuique non esse molestum, verum etiam iucundum: putantputantque omnium sensus & animos ex suis esse metiendos. Integrum æstiuum diem metendis frugibus insudabit rusticanus, aut |

p. 386

aratro ducendo: qui si quartam horæ partem vtrumque genu humi figere iubeatur, necem sibi præsagiet certam. Est suus vnicuique iucundus labor. ItaItaque gentes Indorum apud nos baiulandis oneribus perassuetæ, si æquo plus non vrgeantur, neque iniuriæ, neque incommodi, quicquam subeunt: cetera, vt dixi, moderata sint, pondere, labore, pretio. Sic vir ille sapientissimus, cuius dedisse verba, etsi longiori tractu, visum mihi opportunum, quia aurea omnia, & liber iam rarus, vt vix inueniatur, perquisitus.

Export TEI

1081

*Et duo quidem in illis notatu digna pro

Export TEI

Notantur aliqua circa præfati Scriptoris effata, cum illius elogio.

pręsentipræsenti instituto. Primum in baiulandis moderatis oneribus nihil illum deprehendisse peruersum. Secundum circa hoc leges, quæ præcesserant, non vrgere, quia contra illas obnititur consuetudo. Atqui ille legem Philippi Tertij non vidit, mortuus an. 1599. die 15. Februarij, quo illius hoc extat elogium apud P. Nadasium: Vir, integritate, orandi studio, facundia, doctrina varia, labore aßiduo, consilio dexteritate, tantus quantum in India & in Hispania Summi quique suspexerint. Sic apud illum ille. Et videndum an quod de consuetudine dictum ad prædictam possit legem extendi; quandoquidem, vt vidimus, lata est post alias, circa quarũquarum difficultatem multiplex notitia pręcessitpræcessit, vnde & videtur ea, de qua dictum est, allegata cōsuetudoconsuetudo. In quo

Export TEI

Quid circa consuetudinem.

vti certum statuendum est consuetudinem illam vrgendi Indos vt onera portent inuiti, allegari nōnon posse, quia rationabilis non est, sed potiùs corruptela, cùm cōtracontra iura naturæ sit, & libertati Indorum aduersetur. Vt enim citato Capite Scriptor idem reliquit certo calculò commendatũcommendatum, liber homo, si cogitur, liber non est. Cùm tamẽtamen Indi summęsummæ

Export TEI

Idem Auctor.

potiāturpotiantur iure libertatis. Quæ ergo allegari potuit, ea fuit quòd scilicet ipsi onera sua portent, dũdum suis sarcinulis se ipsi onerant. Atqui de hoc non agebatur, vnde cùm lex circa id non versetur, impertinens fuerit allegata consuetudo. Alia ergo ex se rationabilis, sed contra legẽlegem obnitens intelligenda venit, & esse illa tantùm potuit, spontaneorũspontaneorum baiulorum. Et hęchæc quidem si reuera extabat, prohiberi potuit, & videtur prohibita verbis illis, Aunque la carga sea ligera y voluntaria. Vbi dici nequit cōsuetudinemconsuetudinem obniti, quando ad abrogandam consuetudinẽconsuetudinem lex dirigitur; licet consuetudinis mentio non habeatur, vt tunc accidit, quando allegata est consuetudo, & Princeps eo non obstante idem decernit, quod priùs, ne alias posterior lex inutilis censeatur. Id quod in negotio præsenti videre licet: vt enim Indi neq;neque voluntaria subirent onera Caroli V. lex præcesserat, de qua Dom. Solorza

Export TEI

Caroli V, lex.

nus n. 45. ibi: contra la voluntad de los tales Indios, ni de su grado; con paga, ni sin ella: sino que lo lleben en bestias, ô como quisieren. QuęQuæ licet pro Mexicanis Prouincijs in specie directa, ad omnes Indicas spectat regiones, pro quibus & confirmata, vt videri apud eumdem potest. vers. seq. vbi & Philippi Secundi luculẽtaluculenta rescriptio. Cùm ergo circa executionem legum prædictarum, sicut & aliarum, Proregum solicitudo versaretur, & præcipuè inclytæ memoriæ DD. Ludouici de Velasco, quæ illi obstare comperiebantur, Regi, & eius sunt Indico, vt vidimus, Consilio præsentata, de quo in memorati rescripti exordio, vbi & notandũnotandum illud: Cuias cartas y relaciones se han visto en mi Consejo

Export TEI

Regium Philippi Tertij rescriptum.

de las Indias con diuersos papeles y aduertencias de personas doctas y zelosas del seruicio de Dios, y bien de essa Republica, que como testigos de vista estan bien informadas de la verdad del hecho, sobre todo lo qual se ha conferido con la atencion, que pide la grauedad de la materia. Cùm ergo id quod ad onerationem Indorum spectat Rex asserat fuisse in eius consideratione pręcipuumpræcipuum, quid circa illud in vsu esset post leges illas priores fidelium testium infirmatione cognouit; vnde & id conuincitur, quod in vsu erat, auertere voluisse, & ita non posse consuetudinem allegari.

Export TEI

1082

*Stat ergo suo in vigore lex, etiāetiam in ordine

Export TEI

Stare suo in vigore illud, & eius rationes.

ad voluntariam baiulationem: est enim quoddam cōtractuscontractus genus, in quo Rex potest inhabiles reddere contrahentes, ob non leues rationes: tum ne Indi onerati in itinere progredientes graue incōmodũincommodum subeant, & salutis ac vitæ discrimen incurrant, sicq;sicque eorum copia tantopere necessaria minuatur. Tum etiāetiam ne dum faciles in oneribus exportandis se exhibent, Hispanos reddant in ijs etiāetiam inuitis imponendis faciliores. Tum denique quia id Hispanæ nationi videtur indecorum, Indis vt bestijs vti, quod dedecus in alienas nationes cum inuidia nominis redundabit. Et quidẽquidem qui oneratos vident, nec quomodo id accidat sciũtsciunt, facilè poterunt inuitos sub onere gemere sibi persuadere. Et vt id, quod specialiùs, cùm de Indis agitur, debet attendi, non prætereundum illos assuefactos portandis oneribus, & eatenus valde defessos, nōnon futuros aptos ad doctrinæ Christianæ rudimenta percipiẽdapercipienda: cùm prætereà ea de caussa à suis oppidis sint frequenter abfuturi, & ita neq;neque Parochorum suorum, neq;neque aliorũaliorum cura, in rebus ad salutem necessarijs, aut conuenientibus instruendi. Quæ, & alia potuerunt Regium ConsiliũConsilium ad sic statuendum vt vidimus permouere. Vnde in eo graue vi

Export TEI

Obligare grauiter in conscientia.

detur futurum peccatũpeccatum: est enim lex circa materiāmateriam grauem, & in qua si sola obligatio sub veniali esset, minime fuisset necessitati consultum: quis enim de venialibus curet? iuxta dicta Tit. 2. Thesaur. n. 3. 96. & seqq. Neq;Neque pœnalis dici potest: licet enim circa delinquentes in alijs designetur pœna, aut iudicis arbitrio remittatur, hoc loco nihil tale; quamuis verũverum sit in eo delinquentes non esse impunitos dimittendos. Id quod & in multis alijs dicendũdicendum, etiamsi de pœnis agatur; tum quia multi & grauissimi Scriptores leges pœnales in cōscientiaconscientia obligare magnis fundamentis existimẽtexistiment, iuxta materiæ grauitatem, & legitimālegitimam interpretationem mente legislatoris attenta per verosimiles coniecturas adhibendam & amplectendam: Tum etiam, quia si materia sit moralis, id est, pertinens

Export TEI

Lex pœnalis quando dicto modo obliget.

directè ad bonos mores Reipublicæ, & ad cohibenda vitia, & ad eos fines censeatur necessaria obligatio in cōscientiaconscientia, vel ad pacem eius, vel advitandum magnum illius incommodum; magna præsumptio est legem poni sub intentione obligandi in conscientia, etiamsi modus præcipiendi non sit adeò expressus & formalis, nec pœna nimiùm grauis: vt cum Victoria & Couarrubia tradit P. Suarez lib. 5. de legibus cap. 4. nu. 11. Id quod multis ex præfatis statutis potest applicari, & præsenti potiùs, in quo pœnale nihil, cùm tamen & pœna posset meritò designari.

Export TEI

De custodibus equitatus viatorũviatorum, & aliorum ad eos spectantium.

Export TEI

1083

*sequitur in præfato rescripto quod ad custodes iumentorum itinerantium spectat, de quo sic: Y porque me han informado, que suelen encargarse de guardar los vagages y haciendas |

p. 387

de los Españoles, y en caso que sin culpa, ò por descuido suio se vayan ô las hurten, son conuenidos ante mis Iusticias, y condenados à pagar el valor de los vagages y haciendas suso dichas: qui noquiero y es mi voluntad, que de oy en adelante no puedan ponerse contra ellos demandas semejantes, ni incurran en pena alguna ciuil, ni criminal en ningun caso de este genero. Sic ibi. Quod est satis prouida cautione dispositum, & iuri conforme. Si enim illos depositariorum iure censendos esse velimus, illos de leui culpa non teneri, quando depositio in solius disponentis commodum cadit iuridica doctrina est apud Doctores communis, iuxta quam lo

Export TEI

De obligatione Depositarij, & famuli.

cuti sumus in Thesauro Tit. 8. nu. 33. Vbi & n. 34. assertum cum D. Thoma & alijs in foro conscientiæ ex sola mortali culpa compensationis obligationem suboriri. Et vt lata culpa diceretur sufficere, respectu Indorum quæ in alijs talis esset, leuis est proculdubio reputanda conditione eorum inspecta, & incommodis, quæ in huiusmodi custodia perpetiuntur. Si autem vt famuli habendi sint, vt videntur haberi, est quidem secundùm communem gentium sensum illos ad custodiam rerum cum restitutionis obligatione teneri, vt ait P. Lessius lib. 2. pe Iust. & Iur. cap. 15. num. 75. Sed circa obligationem hanc idem quod nuper dicendum, sicut & quoad rem quocumque modo apud aliquem retentam, aut suæ curæ commissam, quando id solius custodientis non attenditur commodum, sed in custodiam tradentis: leuis enim ad obligationem culpa non sufficit, pro quo citatus Scriptor Cap. 7. n. 41. & in Indis leuis ea censenda est in casu, de quo agitur, iuxta dicta, quandoquidem in solius commodum Hispani viatoris custodia cedit. Neque enim dici potest vtriusque incercedere commodum, quiamerces custodi tribuitur. Ea enim adeò exigua est, vt pro nihilo debeat reputari, vt ea de caussa adeò ingens sit periculum subeundum. Præterquàm quòd id inuitus & coactus præstat, quod satis est Hispano viatori compertum, vnde cùm iumenta custodienda tradit, ei se periculo vult scienter exponere. Vnde nobilis quidam Potosinus Prætor, cùm eò contendens, & quæ sub noctem tradita fuerant iumenta Indis custodienda in latissimis pascuis, sequenti videbat orto iam sole redire, tamquàm miraculum proclamabat. Sicut ergo Imperatores circa obligationem compensationis gradus culpæ disponere potuerunt, ita & Reges nostri Imperiali suis in Regnis gaudentes potestate; & ita circa sic statuta non debet Cæsarei iuris, nisi in quantùm videatur fauere, auctoritas allegari.

Export TEI

1084

*Vbi & notandum illud: Y en caso que

Export TEI

Ex culpa lethali vt Indi teneantur.

sin culpa, ô por desuidodescuido suyo. Vbi circa culpam res videtur comperta, si absit, nulli inde obligationem insurgere. videtur etiam de graui culpa esse sermonem, quia additur verbum Descuido, quod defectum curęcuræ significat, & latinè dicitur Incuria. Neque designare potest inculpabilem defectum, iam enim id satis fuerat expressum, quando sine culpa dictum: vnde leuis culpa designata. Ex quo inferre licet Indos ex graui & mortali culpa teneri, id quod ipsa ratio naturalis ostendit. Si erde illa constaret, posset qui ita deliquisset coràm suo iudice conueniri. Sed ad quid perditio hæc? Quid curandum à paupere, qui vix necessaria pro vitæ sustentatione consequitur? Sunt equidem inter Indos, qui abundantiùs vitam transigant, & suam habeant Hispanorum more substantiam. Sed isti ministerio custodiæ præfatæ neutiquàm addicuntur: sed illi qui sua ferè omnia bona secum portant. Puniri ergo poterunt ita vt luant corpore quod aliter non possunt, Et quod dictum est de custodibus equitatus: de ijs etiam accipiendum, quibus viatores sarcinas alias custodiendas præbent, pro quibus ratio eadem. Et circa equitatus custodes videnda quæ diximus Tit. 1. citato nu. 131. quibus modò prolata comprobantur.

Export TEI

1085

*Illud etiam Regiam mirè commendat

Export TEI

Circa infirmos quæ adhibenda cura.

pietatem, quod verba sequentia declarant, sic enim rescripto in eodem: Especialmente os encargo la buena y cuydadosa cura de los enfermos que adolecieren en la ocupacion de las labores referidas

Export TEI

Rescriptum Regium.

ahora sean de mita, ô repartimiento, ô voluntarios, para que tengan el socorro de medicinas y regales necessarios. Et huic quidem pro infirmis curæ fieri videtur satis vbi hospitalia pro Indis extant; pro quibus tamen cura Magistratuum necessaria est,

Export TEI

Vide Acacium de Velasco Tomo 2. Resol. 49. & So.

vt id fiat, quod Regia Ordinatione iubetur, quia & in hospitalibus ministrorum debet solicitudo curari, & inquirendum circa alia, ex quibus miserorum Indorum vita dependet. Vbi autem hospitalia non sunt, cura consimilis adhibenda; vnde grauiter delinquitur, cùm Indi suis in laboribus morbum contrahentes, ad sua hospitiola remirtuntur, & ibi contabescere, ac mori sinuntur ab ijs, in quorum commodum laborabant. Vbi non solùm erga inuoluntarios, sed etiam circa spontaneos operarios hæc iniunguntur pietatis officia. Erga inuoluntarios quidem, quia hac sub conditione traduntur. Erga voluntarios autem posset dubitari, quia conductores operariorum ad ægrotantium non tenentur curationem, pro quo qui plus fauent, asserunt paucorum dierum deberi mercedem, idque non de rigore iuris, sed ex æquitate, pro quo Naldus Verb. Famulus nu. 6. cum alijs. Nihilominùs Regia auctoritate præcipitur vt operarijs Indis Christianum curationis præstetur officium, verissimè iudicante indigentiam eius futuram, & ad id præceptum alias charitatis vrgere: quod obligationem quidem sub mortali importat, sed sine onere restitutionis, cum graui alia circumstantia Regij præcepti violati.

Export TEI

1086

*Illud tandem in fine quod omnium,

Export TEI

Circa Missæ auditionem & laborem in Festis, pro quibus preuilegiatiprivilegiati.

debet esse potissimum, dum sic dicitur: Sobre todo lo qual acudireis con mucha vigilancia que los jornaleros oyan Missa, y no trabajen los dias de Fiesta en beneficio de los EspñolesEspañoles, aunque tengan Bullas Apostolicas y priuilegios de su Santidad. Y los Mineros y labradores digan que lo hacen voluntariamente,

Export TEI

Rescriptum Regium.

pues esto no se verifica jamas: y como quiera que sea, tiene inconuenientes muy grandes: y hareis que viuan Christianamente sin los vicios y borracheras, de que Nuestro Señor se ofende tanto. Sic Rex: vbi quidem minimè suspicandum est velle illum in aliquo Bullis Apostolicis, in quibus priuilegia circa Festa Indis conceduntur, vllatenus contraire. Vnum illud prohibetur solummodò, ne scilicet in Festis Hispanorum suis in Mineris aut prædijs laborent, idque non tam Indis ipsis, quàm Hispanis, ne scilicet permittant eos labo|

p. 388

rare. Qui tamen laborare suo pro commodo possunt, vbi eis fuerit opportunum, sine obligatione Missas audiendi: quod tamen rarò omittent: habent siquidem erga Missæ sacrificium à Deo inditum peculiarem affectum: vnde & ferialibus diebus solent Ecclesiæ turbis eorum impleri. Magna autem illa inconuenientia, quæ præter illud violentiæ in labore præfato subesse asseritur, non ita sunt obuia vulgari considerationi, post diligentem autem illam occurrit Primum illos Festa in æstimatione non habituros, cùm videant Hispanos in illis magis suis de commodis, quàm de eo, quod ad bonum animæ spectat, esse solicitos. Secundum Hispanos de audienda Missa non curaturos, dum operarijs studebunt assistere, assistentiam suam valde vtilem, immò & necessariam iudicantes. Tertium Apostolicæ Sedis gratias non in leuamen Indorum, sed in fomenta cupiditatis Hispanorum conuerti. Et sic alia, quæ poterunt alij sagacius inquirentes inuenire.

Export TEI

1087

*Quod autem ad Eucharistiæ Sacra

Export TEI

Eucharistia propulsandis obrietatibusebrietatibus opportuna

mentum attinet, rectè inductum, quando de exterminandis ebrietatibus erat agendum. Sic enim Doctor Gentium cùm tale aliquid in Ecclesia perpetratum nosset, vbi alius quidem esurit, alius autem ebrius est, statim Eucharistiæ intulit mentionem dicens: Ego enim accepi à Domino, quod & tradidi vobis &c. 1. Cor. 11. v. 21. & 23. Vbi &

Export TEI

1 Cor. 11. v. 21 & 23.

illud eiusdem ex Epistola ad Titum, Cap. 2. v. 14. Qui dedit semetipsum pro nobis, vt nos redime

Export TEI

Tit. 2. v. 14.

ret ab omni iniquitate, & mundaret sibi populum acceptabilem, Sectatorem bonorum operum. Quod equidem ad Sacrificium in cruce spectat, in qua Christus semetipsum dedit ad præclarum illum effectum, redemptionis & emundationis, & ad ebrietatis vitium specialiter remouendum, ad

Export TEI

Isaia 21. v 31. D. Hieron.

quod spectat illud, quod præmiserat. Sobriè & iustè, & pie Viuamus &c. Circa quæ sic D. Hieronymus: Sobriè, Perfectè: Attendite ne grauentur corda vestra crapula & ebrietate, & curis huius vitæ Lucæ 21. v. 34. Sed & referri etiam ad Eucharistiam potest, in qua pro nobis & ille datur: sic enim & Lucæ 22. v. 19. Hoc est corpus meum,

Export TEI

Luca 22. v. 19.

quod pro vobis datur. Vbi versio pro Datur habet Commutatur. D. Epiphanius Frangitur. Arias Montanus Datum. Et hoc quidem vt mundaret, sibi populum acceptabilem. Pro acceptabilem autem in Græco ea est vox, quæ D. Hieronymo non parùm facessit negotij, & eamdem esse deprebendit, quæ apud Matthæum in Oratione Dominica, ibi: Panem nostrum supersubstantialem da no

Export TEI

Matth. 6. v. 11.

bis hodie 6. v. 11. ἐπινύσιον, quod ille exponit Præcipuum, Egregium, Peculiarem, digna Eucharistiæ. Panis inquam cælestis, epitheta. Vt intelligamus aliquem ad illum in loco Apostoli esse respectum, & pro ebrietate releganda, fundando ex Gentili populo alium Christo peculiarem, qualem Indicum exoptamus. Quòd si effectus tales multoties non videntur, indispositioni accedentium dubio est procul tribuendum. Quando & timeri potest ne quod institutum est in salutem, transeat in iudicium.

Export TEI

1088

*Et vt stabilita in præfato Rescripto ad

Export TEI

Postremum Regis mandatum consideratione dignissimum.

debitam perduci executionem possint, sic pijssimus, & zelantissimus Monarcha concludit: Y por ser este vno de los articulos mas importantes, os mando, y vueluo à encargar, que cumpliendo con la puntualidad y diligencia, que de vos confio, lo que por esta Cedula va preuenido y ordenado, veleis sobre

Export TEI

Regium rescriptum.

todas las personas, que tienen el vso y gobierno de los Indios, y aueriguado algun excesso contra su libertad y buen tratamiento, le castigueis exemplarmente, sin dispensar en ninguna de las leyes ô penas, que hallaredes establecidas,. Y los Obispos y Prouinciales de las Ordenes, enuiareis vn tanto de esta Cedula, encargandoles en mi nombre, que castiguen à los Dotrineros y otras personas Ecclesiasticas, que maltretarenmaltrataren con vexaciones y sin Iusticia à los Indios, que os vayan auisando y me auisen por mi Consejo de las Indias del cuydado con que se cumple y executa. Sic Rex, in quibus zelus eius verè Regalis & Christianus satis clucescit, & in primis quod ad Proreges spectat, quanta circa hoc sit obligatio luculenter apparet. Et peccare illos grauissimè dubitari nequit, dum familiares suos regimini Indorum præpositos PrętorialiPrætoriale munere impunitos relinquunt, cùm sciant multa ab ipsis incommoda Indos sustinere. Sicut etiam alios, qui ob humanos respectus pergere similiter indigna permissione sinuntur. In quo & Deo & Regi fideles cùm non sint, nihil sibi prosperioris fortunæ promittant, licet ipsis videatur arridere.

Export TEI

1089

*Et quàm id sit à ratione & obligatio

Export TEI

Dispensatio circa pœnæ Regi reseruatæ.

nibus eorum alienum, id quod de dispensatione dicitur, reddit manifestius: negatur enim ad illam potestas; negari enim à Principibus potest circa leges ab ipsis conditas. Nec videri potest summus in eo rigor eo quod sit adeò difficilis recursus ob immensam distantiam, quia leges dictæ eius conditionis sunt, vt neque à Rege ipso sperari queat dispensationem concedendam; neque ratio aliqua occurrere potest, quæ illam videatur exigere, & licitam comprobare. In ijs siquidem legibus de conseruanda Indorum libertate agitur, & moderatione seruanda circa illos, ne laboribus opprimantur. Vnde cùm aliqua dispensationis ratio occurrit, à Rege concessa est, idque semel, cùm de Indorum oneribus ageretur, de quo num. 1079. Sic enim ille: Y solo dispenso en que puedan llebar la cama del Dotrinero ô Corregidor, quando se mudaren de vn lugar a otro. Pero esto con tres limitaciones &c. Sic ergo dispensationem eo in casu concedens, manifestè innuit non esse in alijs admirtendam; si enim secus sensisset, illam profectò concessisset.

Export TEI

1090

*Iam quod ad Ecclesiasticos pertinet,

Export TEI

Circa Ecclesiasticos dispositio verè Catholica.

Catholica est animaduersione prouisum, vt delinquentes illi à suis Prælatis punirentur. Non ergo à Proregibus ipsis, & multò id minùs ab inferioribus Magistratibus, nulla habita boni eorum nominis ratione. In quo quidem si Prælati caussas diligenti examine trutinantes, eos falsò delatos deprehendant, de quo & Gubernatores admoneant, atque illi in remotione, aut publica alia pœna obstinatè persistant; pœnas Canonici iuris dubio procul incurrunt; illi enim sunt qui condemnant, & pœnas ministerio Prælati resistere non valentis exequuntur, sicut incurrerent, si ministerio alterius vterentur. Et idem a fortiori est quando Prælatis pœna infligenda proponitur, nulla præmissa aut præmittenda ab ipsis caussæ cognitione, meros enim, sed honoratos volunt esse satellites, damnabili prorsus zelo, aliàs à Nobis improbato. Quo in genere aliqua vidi|

p. 389

mus, sed non sine cælesti animaduersione pariter subsecuta.

Export TEI

1091

*In præfata autem Ordinatione circa

Export TEI

Teneri illos legibus præfati Rescripti.

Ecclesiasticos videtur supponi teneri illos ad obseruantiam eorum omnium, quæ in prædicto Rescripto continentur, cùm eius copia transmittenda iubeatur Prælatis, a quibus inobseruantia punienda. Id quod potest, immò & debet conuenienter admitti, cùm sit satis fundata sententia, iuxta quam Ecclesiastici ad legum ciuilium obseruationem tenentur, quæ pro communi sunt latæ Reipublicæ vtilitate; de quo alibi à Nobis dictum. Et si quæ sunt aliæ, in quibus id non solùm veritatem, sed specialem conuenientiam habeat, illæ certè præ alijs, de quibus suprà. Cùm enim de Indorum conuersione agatur, & de stabiliendis in Christiana Religione iam Ecclesiæ filijs, ad id quidem valde expedit quidquid ad eorum libertatem, & humanam tractationem spectat in ijs, qui spirituali huic solicitudini ex Officio, aut charitate incumbunt; in quibus magis dedeceret inhumana tractatio, quæ & impunita relinqui videretur.

Export TEI

1092

*Potest autem contra prædicta obijci,

Export TEI

Difficultas ex mentione Ecclesiasticorum in Rescripto.

eo ipso quòd Rescriptum, de quo agimus, Ecclesiasticorum faciat mentionem, & directè ad ipsos etiam protendatur, nullius esse roboris. Quod Doctores colligunt ex Cap. Ecclesia S. M. de Constitut. In quo Innocentius Tertius statutum laicale reprobat, etiamsi Ecclesiæ commodum & vtilitatem respiciat, nisi ab Ecclesia fuerit approbatum. Et ratio discriminis est, vt ex Decio proponit P. Suarez l. 3. de legibus Cap. 34. n. 13. quia quando disponunt in particulari circa Ecclesiastica, præseferunt ac supponunt potestatem laicorum in illa, quod repugnat Ecclesiæ libertati. Quando verò in communi loquuntur, tantùm procedunt ex potestate gubernandi Rempublicam in temporalibus, in quo libertas Ecclesiastica non offenditur. Ad quod dici potest

Export TEI

Responsio prior.

in primis grauium scriptorum esse sententiam Principes laicos posse generaliter suis legibus & statutis in temporalibus Ecclesiasticos comprehendere, quando leges; & aliæ dispositiones sunt Ecclesiæ fauorabiles, quia circa talia illi non sunt à iurisdictione eorum exempti. Neque obstare adductam Innocentij Tertij decisionem, procedit enim quando laica dispositio versatur circa res Ecclesiasticas in particulari, quod etiam de personis accipiendum, sic enim vim habent nullam, nisi ab Ecclesia approbentur. Sic tenent Bartholus & Panormitanus, quos secuti Syluester Verb. Lex. Quæs. 13. & Angelus ibidem. nu. 5. Quod quidem vt probabile potuit prædicto in Rescripto virorum sapientium consilio sustineri. Sed verò cùm sapientes huiusmodi non

Export TEI

Alia verosimiliter.

potuerint ignorare expressionem talem in legibus eorum posse obsistere firmitati, & meliùs ac firmiùs negotium agi, si de Ecclesiasticis mentio nulla habeatur; id enim non tollit Ecclesiasticorum obligationem, vt in alijs legibus constat: videtur equidem eo modo processisse, quin id obstet, quòd de Ecclesiasticis mentio inducta inueniatur. Vnde dicendum in legum ipsarum tenore nihil de Ecclesiasticis expressum. Id verò quod in fine additum, non est peculiare statutum circa illos, sed supposita obligatione, vndecumque illa veniat, circa quod varia sunt scriptorum placita, admonitio Prælatorum inseritur, quæ pro complemento legum valde est, & quidem meritò, conueniens iudicata.

Export TEI

1093

*Et hoc quidem vti magis conueniens

Export TEI

Sententia de directa iurisdictione laicali.

videtur assertum, vt ex tenore Rescripti compertum habetur: quamuis sententia dicta de directa iurisdictione in temporalibus, sit, vt dixi, probabilis, negata circa hoc exemptione, quam plures negare modernos affirmat P. Suarez suprà n. 10. Inter quos acerrimus Ecclesiasticæ libertatis propugnator Cardinalis Bellarminus Tom. 1. Controuers. lib. 1. de Clericis. Cap. 28. cuius auctoritate ait P. Arrriaga Tom. 4. Disput. 15. n. 47. maximè se motum, vt eam sententiam vti valde probabilem, & omnino veram P. Suarij sententiæ præferendam iudicaret. Licet enim Cardinalis ageret ex professo contra hæreticos & pro libertate Ecclesiastica, non putauit tamen se per eam solutionem vllo modo ei libertati derogari, vt timet P. Suarez. Sed quidem doctus Pater non videtur legisse Doctorem Eximium in eo loco vbi Ecclesiasticam libertatem non minùs ex professo, quàm Cardinalis, nec minùs eruditè defendendam assumpsit, scilicet lib. 4. contra Regem Angliæ, in cuius Cap. 16. vbi sententiam de absoluta obligatione, vti apud omnes Catholicos certam proponens. num. 13. vbi & quæ directam iurisdictionem tribuit: ipsi contrariam statuit. n. 14. pro qua sit. n. 15. Atque hanc sententiam, quòd leges huiusmodi non obligent Clericos ex vi iurisdictionis laicæ, sed ex vi rationis, defendit Bellarminus in suis Controuersijs, præsertim in vltima æditione, & sæpiùs illam inculcat in his posterioribus Opusculis, scilicet in libro Recognitionum, & in libro contra Barclaium, & in Apologijs contra Regem Angliæ. Et ideò Rex ipse sæpiùs circa hunc articulum ipsum mordet &c. Iuxta quæ videtur P. Arriagam potuisse suum illum motum reuocare. Si & addamus verba Cardinalis eiusdem in responsione ad Epistolam incerti Auctoris pro defensione Venetorum contra censuras Pauli V. quæ adducit Diana Parte 1. Tract. 2. Resolut. 8. qui ibidem sententiam P. Suarij defendit cum alijs, quos citat, sicut & Tractatu 10. Resolut. 12. non citato tamen inter alios dicto Patre, quem est mirum non legisse, aut lectum omisisse, cùm sit in legum tractatione præcipuus. Adducit autem citata Resolut. 12. Lorcam 1. 2. Tom. 2. Tractatu de legibus Disput. 25. n. 4. vbi ait Ecclesiasticos non solùm virtuti directiuæ, sed etiam coactiuæ subijci in prædictis, quamuis coactio, punitio, & executio legum fieri non debeat per Principes sæculares, sed per Principes Ecclesiasticos, à quibus compelli debent ad earum obseruationem. Et hanc sententiam vocat singularem, vtpote contrariam communi Theologorum: quod non videtur quomodo potuerit, nisi sui immemor, affirmare. Nec tamen immemor, cùm se referat ad dicta Resolut. 8. citata, vbi pro illa adduxerat Sotum, Medinam, Victoriam & alios, quos adducit & sequitur P. Salas de legibus Disp. 14. Sect. 8. num. 94. & 104. quibus addendus P. Palaus Parte 1. Tract. 3. Disp. 1. Puncto 24. §. 6. nu, 5. Guilielmus Herincx Tomo 2. Tract. 3. Disp. 3. nu. 149. cum P. Salas locutus Franciscus Bonæ Spei Tomo 4. Tract. 3. Disp. 7. n. 42. & seqq.

Export TEI

p. 390

Export TEI

1094

*Et hæc cùm ita se habeant, videndum est quid sibi velit Diana Resol. 8. citata in

Export TEI

Circa munitionem Dianæ notatum aliquid cum resolutione quæstionis.

fine dum ita scribit: Ex his omnibus apparet quòd cautè legendus sit Vincentius de Franco (aut de Franchis) Parte 2. Decis. 9. asserens Clericos non esse omnino exemptos à legibus ciuilibus quatenus spectant ad tranquillitatem Reipublicæ, vt aduersus illum notauit Marius Antoninus lib. 1. Resolut. 97. nu. 8. Sic ille. Non enim videtur præfata assertio suspicionem præ se ferre damnabilis doctrinæ contra Ecclesiæ immunitatem: non enim esse exemptos respectu eorum, quæ ad tranquillitatem Reipublicæ spectant, & non sunt libertati Ecelesiasticæ contraria, iam vidimus plures & graues Scriptores affirmare. Et fortè plus aliquid sibi voluit Auctor ille, contra quem Marius Antoninus ex eo tantùm arguit, quòd Clerici sunt de foro Ecclesiæ, pro eo textus & Auctores inducens, vti pro explorata veritate. Quidquid ergo de præfatis sit, lex de qua agimus, ab omni potest violatæ Ecclesiasticæ immunitatis suspicione saluari. Et licet sententiæ, de qua nuper, probabilitatem ostenderim, apud me tamen maximi est ponderis Innocentij Tertij citata decisio in Cap. Ecclesia S. M. vbi grauissima illius verba: Nos attendentes quòd laicis (etiam Religiosis) super Ecclesijs, & personis Ecclesiasticis nulla

Export TEI

Cap. Ecclesia S. M.

sit attributa facultas; quos obsequendi manet neceßitas, non auctoritas imperandi &c. Item quòd ita asserta ciuilium legum auctoritate, quatenus ab Ecclesia approbatæ censentur, nihil quoad earum substantiam, & obligationem obseruandi detrahitur, cùm tamen Ecclesiastica libertas defendatur meliùs, & sacris Canonibus congruentiùs statuatur. Tum insuper quia iuxta principia, quæ pro sententiæ præfatæ probatione ab eius patronis assumuntur, ægrè defendi potest Ecclesiasticos quo ad vim coactiuam non esse pariter subiectos. Et ita eum modum dicendi auidè arripiunt hæretici & Schismatici, vt ait P. Suarez citato loco ex defensione contra Regem Angliæ num. 13. licet eam ibi vt à Doctoribus Catholicis proponitur non improbabilem arbitretur.

Export TEI

1095

*Et quidem assertum huiusmodi de aui

Export TEI

Hæreticis vt placeat sententia affirmans.

da hæreticorum arreptione, ex ijs comprobari potest, quæ apud Cardinalem Bellarminum extant, cui inimici Ecclesiasticæ libertatis ad peruersi dogmatis probationem id quod ab ipso dictum fuerat de obligatione Clericorum ad obseruantiam legum prædictarum, obiectum est, vnde ille in Opusculo contra Barclayum cap. 15. in

Export TEI

Cardinalis Bellarmin.

fine affirmat in editione post annum 1598. se quod ad id spectat planiùs & pleniùs explicasse. Et Cap. 34. vers. 3. affirmat leges huiusmodi tantùm vi rationis, & non vi legis obligare. Et Cap. illo 38. à P. Arriaga adducto nihil habet præter simplicem assertionem de obligatione quoad

Export TEI

Quomodò dici possit obligare quoad vim directiuam. P. Suarez explicatur.

vim directiuam, & non coactiuam, quam cum conuenienti explicatione, iuxta doctrinādoctrinam dictam admittit etiam P. Suarez citato Cap. 34. num. 17. vbi ita scribit: Alia differentia esse potest, quia lex quo ad vim directiuam fertur in ciues vt tales sunt, & per se est necessaria ad commune bonum, & ideò quoad hunc effectum statim acceptatur per Ius Canonicum. Coactio autem &c. Neque contra hoc facit id, quod habet nu. 12. vbi obligandi vim directiuam videtur negare contra eos, qui eam in Principibus laicis agnoscunt, vt contrapositam coactiuæ, quia pro illa non suffragatur exemptio. Ibi enim solùm illam negat vt independentem à Pontificia approbatione; hac autem posita vim accipit, quoad prædictum effectum: ita vt absolutè dici possit leges huiusmodi laicorum Principum obligare: vnde nequeunt dici leges Pontificiæ: sicut qui librum approbat; non est illius auctor, licet nequeat non approbatus euul

Export TEI

Approbationis qualitas declarata.

gari. Vbi & addendum approbationem talium legum non esse actum aliquem iuridicum, quo iustæ & rectæ comprobentur: hoc enim in ipsis supponitur ex dispositione Principum, vnde quoad non exemptos vim suam habent omnino independenter à Pontifice vti rectæ & iustæ, & communi bono vtiles. Solùm est ergo approbatio quoad acceptationem pro vsu Ecclesiasticorum: vnde nomine acceptationis significata inuenitur à doctis Scriptoribus, vt videri potest apud P. Suarez citato cap. 34. num. 13. Vnde & leges huiusmodi ex approbatione tali nullam specialem accipiunt auctoritatem aut firmitatem; & ita possunt sine dependentia vlla â Sede Apostolica abrogari, ac si non fuissent vllatenus approbatæ, & quæ loco earum successerint, similem approbationem habebunt.

Z.

ZELVS.

De zelo Catholicorum Hispaniæ Regum pro bono Jndorum.

Nonnulla alia zeli eiusdem argumenta.