Avendaño: Thesaurus Indicus - The School of Salamanca

back | | continue

RECOGNITIO PRIMA, CIRCA DISCURSUM ISAGOGICUM.

RECOGNITIO PRIMA, CIRCA DISCURSUM ISAGOGICUM.

§. I.

§. I.

Circa Epistolam Dedicatoriam cum auctario laudis, & notandis alijs.

SUnt in illa errores ali

269. D. Archiepiscop. Platensis elogium.

quot typographici, Sed pro Ad. Videres pro Videret. Poscunt pro Pascunt. Et circa hunc postremũpostremum id hoc loco opportunè addendũaddendum, quod ad ampliorem commendationem memorati ibi Antistitis constat pertinere: Illustrissimi inquam D. P. Joannis Alfonsi Ocon, tunc Cuscensis Episcopi, Ecclesiæ primariæ in Peruvio post Metropolitanas, circa quas sic in fine: Gratulentur & aliæ hoc Orbe supremæ, dum spes non inanes pascunt Te sponso perfruendi. Id quod quàm fuerit verum ante impressionem Operis probavit eventus, ad Argyropolitanam Metropolim, satis splendidam & opulentam meritissima promotione. Quod & proculdubio circa Limanam evenisset, si vacasset illa, per integros triginta annos digno potita consorte, quos non potuit ætas in eo provectior, dum conviverent, exæquare. Nec alius ille in sublimiori Sede quàm in Cuscensi fuerat; eumdem experti Platenses, quem fama prævolante conceperant, ut hic non immeritò usurpare liceat, quod Eboracensi Archiepiscopo D. Bernardus scribẽsscribens Epist. 95 in isthęcisthæc ipso digna verba ministrat: Splendor operis, & opinionis

D. Bernardus.

odor, bene (ut comperi) in gloria vestra convenerunt. Opinionem opus probat nec falsam fuisse, nec vacuam: cùm quod ante sparserat ubique volans fama, ubique res ipsa faciat manifestum: quomodò nunc maximè claruit zelus justitiæ, eminuit & invaluit Sacerdotalis vigor &c. Invaluit inquam Sacerdotalis vigor, dum oneri visitationis insistens, ex equitatione calculum in vesica contraxit mole & figura stupendum, quia acuminatum, ut pervisus post mortem evidenti fuerit argumento acutissimorum dolorum, quos non poterat non patientissimo viro sine intermissionis solatio inferre, in quacumque corporis constitutione, tenero illo receptaculo lancinato. Sed bonus ille pastor à pastorum Principe altiùs instructus non dubitavit pro ovibus animam ponere, neque fecit illam pretiosiorem quàm se, dummodò consummaret cursum suum, & ministerium, quod accepit. Act. 20. v. 24.

270

*Dictum ibidem familiæ curam fuisse

Illius familia Schola Episcoporum, quod exemplo unius ostensum.

illi magnam, singularem, eximiam, id quod usque ad vitæ innocentissimæ terminum inviolabiliter observatum. Pro quo & juvat modò nobile argumentum adjecisse. Vidimus adstitisse illi Secretarium florenti juventa, sed adeò probitate conspicuum, ut jam illum Episcopum videamus. Agebat ille Potosina in Ecclesia Parochum, & quia animarum cura ijs, qui de animarum suarum sunt salute soliciti, non sine anxietate, & periculosa ratione peragitur, desiderabat ille, ipsa dimissa, Præbendæ in minori qualibet Cathedrali obtenta in tuto conscientiam collocare. Et ecce nihil suspicanti tale à Serenissima Regina Gubernatrice ad Episcopalem celsitudinem præsentatur, futurus Auxiliaris Archiepiscopi Limani. Sic à Domino factum, mirabile tamen in oculis aliquorum; & eorum præsertim, ad quos informatio spectat, pro suprema eorum providentia, pro ijs transmittenda, qui ad civiles & Ecclesiasticas dignitates merentur promoveri. Et scriptum ad Regium Indiarum Consilium promotionem præfatam, de qua nec cogitatum, minimè idoneam reputari. Sed rescriptum fuisse illam peridoneam, & si non præcessisset, tunc temporis faciendam. Immò in sublimius aliquid iterata promotio, & illi Episcopatus Portus Bonarum aurarum delatus, in cujus pacifica administratione versatur. Is est Illustrissimus D. D. Antonius Imbertus Azcona, in ea educatus schola, quæ quia castimoniæ & omnimodæ probitatis, marium immensitatem pervasit, & eum ad Episcopale provexit officium, quin posset armata in officiosis litteris |

potentia, quod à Deo fuerat ministerio Regij patronatus dispositum, retardare. Juvat Eminentissimi Cardinalis de Lugo huc ex eleganti Scriptore elogij particulam advexisse, sic enim ille: Habuit aulam semper modestam, castos muros

Laudatus Cardinalis Lugo, unde & ille.

citra ullum offendiculum pudicitiæ, ac ornatos imaginibus non inverecundis, verùm ad pietatem ciendam insignibus. Tres ex ejus aula facti Episcopi, etiam hoc nomine celebrati, quod ex ejus clientela

P. Nadasi.

venirent. Sic P. Joannes Nadasi in Anno dierum memorabilium. S. I. die 21. Augusti. Et quidem non sine magno fundamento dici potest plus fuisse ex schola Archiepiscopi nostri unum prodijsse Episcopum, quàm ex Cardinalitia tres, ampla quidem juxta dignitatis eminentiam, licet in ipsa amplitudine, moderata, in sapientiæ & religionis ampitheatro, ut non veniant illis nostra hæc culmina comparanda.

271

*Conatus ille generosus, & strenuus

De Cuscensi templo, & laude ab Ecclesiarum ædificatione.

vigor pro ædificatione Ecclesiæ collaudatus, quæ ad colophonem magnis passibus festinabat; unde brevi locus expectabatur divinis officijs commodus, pulcher, augustus. Id autem quod in expectatione versabatur tunc, jam feliciter non expectatur, sed spectatur, Ecclesia inquam pulcherrima, cui nulla ex Peruvianis majestate ædificij comparanda. Et hoc illa absit verbo invidia, maxima ex parte suo illi sponso debet, qui se verè talem agnoscens de sponsa perficienda & ornanda animitus accuravit. Hæc enim cura inter primarias assumenda: quandoquidem sponsalitius sic contractus videtur postulare. Unde & promotione

Ecclesia tractanda ut sponsa.

stante, de promovendo etiam Ecclesiæ statu cogitandum. Promovit Dominus Abraham, dum eum, quem sibi multiplici favore devinxerat, in specialis populi parentem elegit, & peculiari signaculo consecravit. Nec ultra vo

Genes 17. v. 5. 6. & 15.

cabitur nomen tuum Abram: sed appellaberis Abraham: quia patrem multarum gentium constitui te, faciamque te crescere vehementißimè, & ponam te in gentibus, regesque ex te egredientur. Genes. 17. v. 5. & 6. & quid ad hæc Sara, anne priori in statu ingloria remanebit? Audiatur Dominus ibidem v. 15. Dixit quoque Deus ad Abraham: Sarai uxorem tuam non vocabis Sarai, sed Saram. Quod quidem D. Bernardus Epist. 237. Eugenio Pontifici scribens altè introspiciens in caussam præsentem adscivit sic locutus: Super

D. Bernardus.

est ut facta hac mutatione, ipsa quoque quæ tibi commissa est Domini tui, sponsa mutetur in melius: & jam nequaquam Sarai, sed Sara de cetero nominetur. Intellige quæ dico: dabit enim tibi Dominus intellectum. Si amicus Sponsi es, ne dixeris Dilectam ejus principem meam, sed principem, nil tuum in ea vendicans, nisi quòd pro ea, si oportuerit etiam animam dare debes. Hæc Doctor sanctus: quæ licet ad Ecclesiam prout Congregatio est fidelium, aut omnium, aut aliquorum, referenda sunt, ad materialem etiam spectare proculdubio est reputandum. Illa enim suo modo etiam sponsa est, ut in officio dedicationis habetur in quo illud: Domum Dei decet sanctitudo, sponsum ejus Christum adoremus in ea. Sponsum inquam primarium & invisibilem, cùm in Episcopo suus etiam sit sponsalitius respectus, & magis peculiaris, quandoquidem alterius sponsus non est, quod in Christo secus accidit sponso universali: unde & Episcopus in ea etiam adoratur, quando ipsi honor debitus inclinantibus se subditis, & ad terram usque prosternentibus exhibetur. Circa quod ita

Adoratio ut debita Episcopis.

scribit D. Augustinus Sermone 7. ad Fratres in Eremo: Estote ergo fratres cum Abraham obedientes, reddentes quæ sunt Cæsaris Cæsari, & quæ

D. Augustinus.

sunt Dei Deo. Tunc verò reddimus Cæsari debitum suum, quando duliam Prælatis nostris reddimus. Hæc enim dulia consistit in reverentiæ exhibitione & dilectione. Hoc autem facere debemus non solùm Pastoribus, sed & Sanctis Dei; & tunc reddimus per obedientiam quæ sunt Cæsaris, Cæsari. Sed tunc reddimus quæ sunt Dei, Deo, quando in latria adoramus. Sic ille. Ubi non de dulia ratione sanctitatis agitur, sed dignitatis, quòd à Doctore sancto apertè designatum. Nec de his plura, recordationis odore gratissimo.

§. II.

§. II.

Expuncti errores cum fructu eruditionis.

272

*IN Præfatione ad Lectorem col. 3. pro

Qui dicere, & non docere, & è converso queātqueant.

Diceret habetur Doceret. Ubi quod ad rem attinet, absurdi nihil: ille enim, de quo ibi, & dicere potuit & docere. Vates inquam Rex, qui de se Psal. 33. v. 12. Venite filij, audite

Psal. 33. v. 12, & 50. v. 15.

me: timorem Domini docebo vos. & 50. v. 15. Docebo iniquos vias tuas. Sed non est semper opportuna mutatio: aliqui enim dicere, sed non docere possunt, cùm sint etiam qui docturi suo pro munere, doctrinam in meram mutant dictionem. Mulieres in Ecclesia docere Aposto

1. Cor. 14. v. 34. & 35.

lus prohibet, 1. Cor. 14. v. 34, & 35. dum & loqui prohibentur: unde etiam & illi, qui ad mulierum conditionem accedunt pariter repellendi. Accedunt autem qui ignorantia laborant, & qui ex illarũillarum consuetudine redduntur impuri, nisi manifestæ pœnitentiæ beneficio docendi sit eis facultas restituta. Unde Vates, de quo dudum, in priori loco sic præmiserat. Accedite ad eum, & illuminamini: & facies vestræ non confundentur. Immittet Angelus Domini in circuitu timentium eum, & eripiet eos. v. 6. & 8. Ubi cùm illuminationem ex Dei accessu promittat, satis se doctum ostendit, & qui sine confusione possit alios edocere. Sed non penitus sufficientem, nisi & aliquid ex Angelico consortio superveniat. Id enim sibi competere qui intervenit versus ostendit: Iste

Cardinalis Bellarminus.

pauper clamavit, & Dominus exaudivit eum. v. 7. De se enim loqui graves testantur Interpretes. Iste pauper, David videlicet, omni ope destitutus, ita ut etiam panem à sacerdote mendicaret, ait Cardinalis Bellarminus; alludit siquiquidem ad historiam, de qua 1. Reg. 21. ut constat ex Psalmi titulo. Clamavit ergo, & id, quod priùs de illuminatione dixerat, & quod posteà de Angelica immissione, seu castramentatione, juxta aliorum lectionem, se impetrasse pariter indicavit. Sic ergo ad docendum idoneus, ut perinde sit ac si dicat: Venite ad scho

Idem.

lam Spiritus sancti per linguam meam loquentis, |

ut citatus loquitur Cardinalis. Jam quod ad locum posteriorem attinet, manifestum est; est enim ille celeberrimus pœnitentiæ Psalmus, virtute cujus & id sibi polliceri potuit, quod

V. 12.

priùs auditum. v. 12. Cor mundum crea in me Deus: & Spiritum sanctum tuum ne auferas à me. Qui non auferri Spiritum sanctum exorabat, apertè fatebatur adesse, unde & cor purum jam etiam creatum in ipso; quæ sunt pro auctoritate docendi necessariæ qualitates. Sic ergo eo quo dixit modo, docere potuit: Docebo iniquos vias tuas, & impij ad te convertentur. Ita inquam docebo, ut impij convertantur. Verbo quidem & exemplo verissimæ conversionis. Sic & prædicaturi ij, qui de convertendis peccatoribus agunt, ut scilicet illi convertantur, quod non fit verbis levi artificio compositis, hoc enim dicere est, non docere, damnabili mutatione. Memini me jam pridem in Sermone celebris cujusdam Concionatoris terminalem illam formulam legisse more veterum Oratorum Dixi, Hispanè Ya he dicho. Et fortè non abs re, quia nihil præter verba in illa; cùm tamen materia plusquàm verba, de morte enim Potentatus maximi agebatur, meritò postularet. Vnde & in morte de his & similibus dicitur auctor hujusmodi doluisse.

273

*Col. 5. (omitto levem alium, sicut in decursu) in Voto ad Virginem habet carmen

Circa nomen Æthera in hymno Virginis.

Ætherum pro Æthereum, aut Ætherium, ubi Virgiliana imitatio comperta, Illyricos penetrare sinus. Forsitan melius Ætherios penetrare sinus. Ubi compertum est de cælestibus agi, pro quibus & Æther solitus usurpari. Unde in Hymno Mariano, in quo anteà sic extabat: Quem terra, pontus, æthera, subrogatum est Sidera: quia Æther plurale non habet, & ut haberet, Ætheres, dicendum, quia masculini generis. Et Fortunatus quidem elegantissimus Scriptor Hymni auctor asseritur, ut mirum sit in eo lapsum, quod à viro tanto non poterat ignorari. Unde credi potest non Æthera ab eo positum, sed ut modò extat Sidera, & alicujus imperitia, aut incuria factam mutationem. Quod quidem in nonnullis alijs non ita affirmari potest, quibus indulgendum, utpotè sæculi quoad politiores litteras inamœni, in quibus Petrus Comestor, cujus Carmina illa in laudem Virginis à D. Antonino adducta, quæ & profert P. Gregorius Valentianus in Hymnodia SS. Patrum pag. 383. qui tamen nihil circa mutationem:

Si fieri posset quòd arenæ, pulvis, & undæ

Ejusdem præconium.

Vndarum guttæ rosa, gemmæ, lilia, flammæ
Æthera, Cælicolæ, nix, grando, sexus uterque
Ventorum pennæ &c.

Petrus Comestor.

Linguæ cuncta forent, minimè depromere possent
Quæ sit, vel quanta, Virgo Regina MARIA
Quæ tua sit pietas, nec littera, nec dabit ætas.

Ubi & dici posset ab Auctore non Æthera, sed Æther positum, cùm eo pacto etiam constaret carmen, cui unius litteræ facta additio juxta dicta per imperitiam aut incuriam, cùm in Hymno sic positum occurreret, & usu Ecclesiæ comprobatum. Auctor Lexici Ecclesiastici Latino-Hispanici verb. Æther, etiam Æthera Ætheræ quasi recepti usus apponit, quod tamen non video ex quo potuerit Classico Scriptore depromere, & varias ejus significationes proponit, sicut & Hieronymus Vitalis in Lexico Mathematico Lit. A. n. 45. Dictionarium novissimum Antonij Nebrissensis unicam exhibet, ut scilicet, sit cælum cælis omnibus altius, licet non exprimat Empyreum: quod tamen asserit Cardinalis Cajetanus ad locum Proverb. 8. v. 28. Quando æthera firmabat sur

Prov. 8. v. 28.

sum. Ubi tamen P. Cornelius aërem significatum arbitratur, nam de cælis jam dictum: Quando præparabat cælos, aderam. Unde sic sub

P Cornelius.

dit: Per ætherem accipe aerem, & cum Lyrano ignis elementum, si quod est super aerem. Adde etiam si vis orbes planetarum, præsertim Lunæ, Martis, & Veneris, qui Soli subjacent, quos multi censent esse similes aeri purißimo, ideoque vocari ætherem. Sic ille. Cujus ratio parum videtur firma: nam de terra jam egerat Sapientia: & ex antiquis antequàm terra fieret. Necdum montes gravi mole constiterant. Ante colles ego partutiebar: adhuc terram non fecerat, & flumina, & cardines orbis terræ, & tamen post cęloscælos, & æthera, de illa rursum: Quando appendebat fundamenta terræ. v. 29. Circa quod sic dictus Pater: Vnde Noster solerter vertit, quando appendebat. Primò, ut significet Dei nutu terram quasi pilam

Idem.

pendulam hærere in mundi medio, firmarique in vacuo &c. Ergo similiter propter rationem aliquam specialem potuit de cælis iteratam inserere mentionem, ut scilicet eorum statueret firmitatem, quamvis volubiles sint, & ex aqua facti, juxta multorum sententiam, id indicante textu sacro. Cùmque prætereà cælos planetarum ætheris nomine designatos admittat, illud ejus infirmum convincitur fundamentum. Ubi & aliqualis error, dum pro Mercurio positus Mars, cùm sit ille medius inter Lunam & Venerem. Item si tres illi cæli nomine ætheris designati, cur non & planetarum alij, qui similes conditionis? Stet ergo ut satis verosimile ætheris nomine significatum cælum, cum tota sua amplitudine, ut & Empyreum videatur etiam comprehensum, quod Cardinali Cajetano placuit, ut enarratio prædicta Geneseos primariæ respondeat: In principio creavit Deus cælum & terram. Cap. 1. v. 1. Ubi de Empyreo agi ostensum alibi cum multis. Id quod non tollit quin aliàs æther pro aëre significando sumatur, ut 1. Æneid. Crebris micat ignibus æther, media inquam illius regio, aut fortè alia.

274

*Num. 1. col. 2. legitur Amphitheatrum

S. Amphilochij elogium.

pro Amphilochium immani mutatione. Quid enim unum illud ad alium Sanctissimum virum, de quo sic in Martyrologio Romano die 23. Novembris: Iconij in Lycaonia sancti Amphilochij Episcopi, qui Sanctorum Basilij & Gregorij Nazianzeni in eremo socius, & in Episcopatu collega, post multa certamina pro Catholica fide suscepta, sanctitate & doctrina clarus quievit in pace. Sic ibi. Sed licebitne illum Ampitheatrum vocitasle? Licebit sanè, & licuisset, si aliter scriptio procederet, & similitudo pro ejusdem instruendo præconio verteretur. Vi

Sancti ob virtutem theatrum.

rum quemlibet sanctum posse virtutum theatrum dici negabit nullus, cùm & Senecam |

audiamus dicentem cuidam: Tu solus mihi theatrum es. Sed sublimius Apostolus 1. Cor. 4. v. 9. SpectaculũSpectaculum facti sumus mundo, & Angelis, & ho

1. Cor. 4. v. 9.

minibus. Ubi gręcègræcè est TheatrũTheatrum, circa quod variè discurrũtdiscurrunt Interpretes. Videantur Nostri. S. Paula id de se testata, dum dixit: Theatrum seu spe

Talis Diva Paula.

ctaculum facti sumus Deo &c. ut in ejus Epitaphio habet D. Hieronymus, & licet in spiritu humilitatis locuta nil de se proferre magnum intenderit; id tamen protulit, quod cumulum in ipsa magnum virtutum ostentavit. Cùm er

Amphitheatrum qui & sapiens.

go probitate insignis theatrum sit, ille qui & prætereà doctrina, amphitheatrum meritò compellandus, in quem duo theatra compinguntur. Unde & D. Amphilochius amphitheatrum dici poterit, cujus & sanctitati & doctrinæ adeò est illustre testimonium redditum à columna & firmamento veritatis. Quòd si is talis, multò illi potius, quorum Socius & Collega Divi Basilius & Gregorius Nazianzenus, Ecclesiæ lumina præclarissima. Nam quòd sapientia theatra etiam constituat: quia & spectacula, nequit dubitari. Habebo propter hanc

Sap. 8. v. 10. & 11.

claritatem ad turbas. Et in conspectu potentium admirabilis ero, & facies principum mirabuntur me. Sapient. 8. v. 10. & 11. Quòd si de certaminibus desideratur aliquid, de eo sic v. 18. & in certamine loquelæ illius sapientia, & præclaritas in communicatione sermonum ipsius. Idque cum delectatione, pro qua militat theatricus apparatus. Et in amicitia illius delectatio bona.

V. 18.

Ibidem. Cùm tamen in terrenis theatris & amphitheatris, non delectatio bona, sed pessima, exitialis, & lethifera spectantium oculos,

Ex Amphitheatro & Theatro impurissimæ voluptates.

& animos occuparet. Quid ergo de horrido loco perorem, quem nec perjuria sustinent? Pluribus enim & asperioribus nominibus Amphitheatrum consecratur, quàm Capitolium omnium dæmonum templum. Tot illic immundi spiritus, quot homines capit. Sic Tertullianus in Libro de Spectaculis

Tertullianus.

Cap. 12. Vide quales exquisitissimæ auspices voluptatis. Qui & audiendus de Theatro Cap. 17. Sic locutus: Hoc igitur modo à Theatro separemur, quod est privatum consistorium impudicitiæ: ubi nihil probatur, quàm quod alibi non probatur. Ita summa gratia ejus de spurcitia plurimùm concinnata est. Hæc ille, & alia plura lucubratione in illa, ex quibus & in nostra intertexta non pauca.

275

*Num. 9. Col. 1. Sic D. Salianus, pro

De P. Saliano.

P. Salianus. Similis error alibi, de quo & dictum. Et posset quidem D. non immeritò designare Doctorem: sicut enim fuit qui Magister historiæ dictus, scilicet Petrus Comestor, ita & citatus Scriptor Doctor dici historiæ potuit, & jure quidem potiori. Magister enim historiæ multas apocryphas interseruit narrationes, ut adnotavit Sixtus Senensis in Bibliotheca Lib. 4. lit. P. pag. 287. Cùm tamen Salianus noster exactissimus fuerit investigator veritatis, nullum in eo lucubrationis genere parem habens, neque, ut mihi videtur, habiturus. Num. 13. Jesse nomen perperàm variatum. Et Jesse qui

Error circa nomen Iesse.

dem idem est ac Ens, existens, ut in Biblicis interpretationibus. Eliciamus ergo hinc id, quod in mundo maximè videtur Ens, consistens, durabile, & inconcussum, esse nihilominus obnoxium infaustæ varietati. Ezech. 6. v. 3. Sic

Ezech. 6. v. 3. Quæ in mundo firmiora obnoxia casui.

ad eum Dominus: Fili hominis pone faciem tuam ad montes Israel, & prophetabis ad eos; & dices: Montes Israel audite verbum Domini Dei: Hæc dicit Dominus Deus montibus, & collibus, rupibus, & vallibus: Ecce ego inducam super vos gladium &c. Quid firmius montibus, collibus, & rupibus? Sed nihil firmum, quando eorum conditor offensionum cumulo ad eximendum gladium provocatur. D. Hieronymus doctrinalis Interpres ita scribit: Possumus montes Israel, & prin

D. Hieronymus.

cipes accipere eos, qui potentia, sapientiaq́ue, & scientia ac divitijs præcellebant, & hoc animadvertendum quòd obfirmatur quidem facies, & ponitur contra montes: sed nequaquàm solis montibus, sed & collibus loquitur, & rupibus, & vallibus, in quibus inferior dignitas & gradus prudentiæ, scientiæque cognoscitur. Hæc sanctus Doctor, juxta quem id nobis Dominus significatum voluit, in nullo gradu, statu, aut conditione hominum esse firmitatem; & inferiores superiorum exemplo ad humilitatis utilissimam disciplinam excitandos, ne scilicet altè sapiant, sed timeant, juxta Apostolum Rom. 11. v. 20. Si enim contra montes gladius, quid non colles, quid non rupes, quid non valles pertimescant? Ergo quisquis fueris, noli altum sapere, sed time.

276

*Num. eod. col. 3. pro Mirabiliter, est

Error alius ex quo elicitur certa felicitas præditorum Octo Beatitudinibus.

Miserabiliter. Incongrua quidem mutatione, ubi de Davide erat sermo, in quo octo Beatitudines præfulserunt. Et quidem mirabiliter in viro, qui Evangelium antecessit, in quo illęillæ à cælesti Magistro prædicatæ. Sed an dici de alio id possit? Non credo, quia videtur incredibile quempiam sic à Deo præventum, miserabilem jacturam facere, & quod à cælesti fuerit beatitudine relegatus. Et aliqua quidem esse prædestinationis signa communis est Doctorum sensus; nullum autem majus apparet, quàm si quis Octo fuerit Beatitudinibus honestatus, in quibus indicia aut signa alia continentur. Atqui objici potest ex eo felici statu posse lapsum contingere, sic enim quorum opera videbantur laudabilia, ceciderunt ad infima:

Auctor contemptus mundi.

& qui comedebant panem Angelorum, vidi siliquis delectari porcorũporcorum, ut loquitur Theodidactus Scriptor de Contemptu mundi lib. 3. Cap. 14. Fateor possibilem lapsum, sed quod specialiter assero, id est, & si possibilis ille, non futurum tamen quod de persecutione æquanimiter tolerata dictum n. 12. quæ una ex Beatitudinibus est, unde ubi concurrunt omnes validiùs proferendum. Itaque si quispiam, qui octonario felici gaudere visus, etiam est visus cecidisse. Scimus Deum quia in aliquibus sibi speciali modo complacuit, perseverantiæ donum & destinasse, & felicissimè præstitisse. Quis autem talis ac ille, in quo Evangelica perfectio ore Christi prædicata, suis numeris absoluta reperitur? & hoc quidem ipse Dominus non obscurè significavit in fine prædicationis hujusmodi dicens: Omnis ergo qui audit verba mea hæc, & facit ea,

Matth. 7. v. 24. & 25.

aßimilabitur viro sapienti, qui ædificavit domum suam supra petram, & descendit pluvia, & venerunt flumina, & flaverunt venti, & irruerunt in domum illam, & non cecidit: fundata enim erat super petram. Matth. 7. v. 24. & 25. Ubi quidem |

non ait Dominus audientem & facientem potentem futurum ut irruentia superet tentamenta, sed revera superaturum, & ita magnum illud usque ad finem perseverantiæ donum, ut loquitur

Concilium Trident.

Concilium Tridentinum Seßione 6. Can. 16. dubio procul obtenturum. Ex quo non sequitur posse sine speciali revelatione plenam certitudinem haberi, quod ibidem à Concilio sub anathematis interminatione damnatur: quia nullus potest de ipsa Beatitudinum cohærentia

Animadversio necessaria.

penitus esse securus: sed morali quadam persuasione, qualem ij, qui de signis hujusmodi agunt, affirmant minimè Canoni citato contraire, & ita etiam accipiendum, quod circa Octavam est. n. 12. dictum, & non leviter comprobatum.

§. III.

§. III.

Adnotatio errorum, utilis acceßione doctrinæ.

277

*NUm. 21. col. 2. sic extat: Gloria in

Error circa gloriam exitialis.

est animæ, pro Gloriam est animæ, scilicet adeptus. Frequenter circa gloriam erramus, & errore exitiali, de quo & superiùs. Sicut autem exitialis error, ita & eximium, ac Deo gratissimum opus Evangelici ministri ab eo revocantis. Pro quo sic D. Jacobus in sua Epistola Catholica auream adjiciens conclusionem: Fratres mei, si quis ex vobis erraverit à

Iacobi. 5. v. 19. & 20.

veritate, & converterit quis eum: scire debet quoniam qui converti fecerit peccatorem ab errore viæ

Revocantis ab eo meritum & præmium.

suæ, salvabit animam ejus à morte, & operiet multitud inem peccatorum. Jacob. 5. v. 19. & 20. pro quo & sunt tres versus antecedentes, in quibus omnibus de errore agit Apostolus, & revocatione ad ipsum, in finem Epistolæ doctrinam istam, uti summi momenti reservans, & quidem ille in eum scopum totius Epistolæ hortamenta direxerat, ut ab errore errantes revocaret, & in viam cælestis patriæ reduceret. De

V. 6.

via fidei Cap, 1. v. 6. Postulet autem in Fide nihil hæsitans. Ubi de fide propriè accepta, & non tantùm de fiducia agi tenent plures apud P. Dazam, & novissimè apud P. Zuletam. Id quod Vers. 8. seq. videtur comprobari. Vir duplex

V. 8.

animo inconstans est in omnibus vijs suis. Ubi de hæreticis esse sermonem affirmant Divi Irenæus, Athanasius, Cyrillus Alexandrinus, & alij apud Nostros. Ubi cùm de vijs agat, per quas errant, satis ostendit velle se illos ad viam veritatis revocare. Cap. 2. de operibus agit necessariò fidei maritandis, ut sic fideles viam possint mandatorum currere & ad metam gloriæ pervenire. In sequentibus doctrina multiplex, præsertim de moderatione linguæ, oratione, charitate, & pace ac patientia. In fine eos, qui errabundi futuri formare satagit futuros etiam in munere sibi credito similes, & ita suo etiam modo Apostolos. Quod quia magnum & mirabile, Scire debet ait quicumque ille fuerit, ad quantam adlectus sit dignitatem, & quanti id meriti sit, pro quo & ipse fue

Apostolicum munus.

rat Apostolus constitutus. Unde P. Cornelius ita infert: Qui ergo lucro animarum student, ob

P. Cornelius.

eunt munus Apostolicum, suntq́ue viri Apostolici. Sic ille, qui & videndus circa argumentum præsens, quidquid enim desiderari magni ponderis potest, cum eruditionis cumulo vir zeli ardentissimi, & eruditionis incomparabilis cumulavit.

278

*Ille equidem qui aliquod exercet of

Vnde & Apostolicum nomen.

ficium, eo est compellandus nomine, quod illud exercentibus proprium est: sic enim ex officio medicus, advocatus, pictor, sertor, sutor, & alij. Ergo & Apostolicum exercentes officium, Apostoli compellandi, & non tantùm Apostolici. Licet ob reverentiam Apostolici primatus, titulus ille primoribus illis errorum depulsoribus, & conversionis mundi auctoribus reservetur. Ubi non omittendum id, quod ad excitandum zelum potest nimis quantùm permovere: in hoc scilicet glorioso exercitio magnum esse æternæ salutis pignus con

Pignus æternæ felicitatis.

stitutum: id quod est à D. Jacobo profundiùs indicatum. Salvabit animam ejus à morte. Æterna inquam. Sed an tantùm ejus, qui convertitur? Non equidem, sed convertentis, sic enim juxta Græcum textum innuitur, quia signum in ea prædestinationis apparet. Hanc

Idem.

enim Dei gratiam & protectionem meretur, qui alios à peccatis liberare & protegere satagit: quod valdè ponderandum est, ut hoc præmio ad zelum animarum incitentur, ait citatus Scriptor, ut meritò ad hoc referri debeat illud Scire debet. Rem enim Apostolus singularem indicat, quam oportet sciant ij, qui de convertendis ab errore viæ suæ miseros errones curant, suum inquam negotium agere, & saluti propriæ spei anchoram firmissimam admovere, de qua & D. Paulus Hebr. 6. v. 18. & 19. Qui confugi

Hebr. 6. v. 18. & 19.

mus ad tenendam propositam spem: quam sicut anchoram habemus animæ tutam ac firmam. Id quod omnes, qui illius instar laborant, possunt sibi meritò polliceri. Unde qui confugimus inquit; qui mecum scilicet, & mei honesta æmulatione confugiunt ad tenendam spem, quæ zeli Apostolici imitatione firmatur, futuræ felicitatis, quantùm licet pro hoc statu certitudine roborata. Circa quod hæc pauca satis, ubi non subtilia, sed solida studemus congerere, licet illa cùm suppetunt minimè respuamus.

279

*Num. 23. pro Publium legitur Publi

Circa IESV nomen ex errore utilis discursus.

cum, ubi non hærendum. Num. 25. col. 2. pro A te, est Citè. Et posset mutatio sine veritatis injuria sustineri, sic enim ibi de Jesu nomine ex B. Laurentio Iustiniano: Senties indubitan

B. Laurentius Iustinianus.

ter amænitatem quamdam spiritualem & sapidam, non solùm in corde, verùm etiam, quoties nomen hoc sanctum citè fuerit cum devotione prolatum. Et quidem non citè apud ipsum, sed à te. Nihilominùs est sanè verissimum, etiam citè prolatum dulcissimum illud nomen, dummodò cum devotione fiat, amænitatem illam spiritualem & sapidam importare. Potest siquidem & cum cita prolatione devotio consistere, cùm cordis affectio jam antè in eo radicata succurrit. Pro quo Divus idem Scriptor ita inquit: Cordis igitur tui priùs Domino IESV affectum præ

Idem.

be, & rectè eidem labiorum tuorum confeßionem exhibeas. Ejus nomen tantum non cedat ex ore, ex |

corde dilectio, ex memoria paßio, ex mente præsentia, ex cogitatione dignatio, atque ex intentione tuitio. Sic namque introrsus dispositus. &c. Sic ergo in prolatione etiam cita stabit illa oris amænitas sapida, quam devotissimus Scriptor proculdubio sentiebat, & sensuros pariter sentiebat alios, quia id virtuti sancti nominis tribuebat: unde post allata prius verba sic prosequitur: Habet enim virtutem sibi adhibitam, quæ affectum lætificat, mentem pascit, nutrit devotionem, disponit ad pietatem animum invocantis illud. Quamobrem si tentaris à diabolo, si ab omnibus hominibus opprimeris, si conficeris ægritudine, si doloribus fatigaris, si supra vires blasphemiæ seu desperationis agitaris spiritu, si concuteris formidine, si dubietate pulsaris, IESV nomen edicito, & repentè lumen consequeris & gratiam. Hæc & alia Præsul ille pijssimus devotionis medullis saginatus, cujus clausulæ, in qua admixtus error, veritati standum, licet pro adjuncto discursu error ex hac parte felix pręstiteritpræstiterit occasionem, licet nullum in eo inconveniens ex parte legitima veritatis.

280

*Num. 32. col. 2. Ceu pro Cui. col. seq.

Virgo mater virginum, & dictrix prima.

n. 33. Hæc pro Hac. col. item seq. ex n. 34. Virginum pro Virginem. Ubi stare quidem sententiæ veritas posset, quòd scilicet in virginum matrem Virginem Deus verterit: revera enim illa virginum mater est; ad quam excellentiam, dum in parentem eligitur, & sic honorat ac evehit servam, promovetur. A virgine enim virginalis est orta, & propagata familia, ut in Epithalamio dictum, & à P. Salinas in Ionam cum laude auctoris allegatum. Quam veritatem nonnulli sine ullo contentiosæ operæ pretio conati sunt obscurare. Quorum sententia quia non bene audijt, dum pro Carmelitanis Virginibus legis antiquæ certatur, primatus gloria Virgini denegata, P. Bonæ-Spei specialem est viam ingressus, qua res ista componi inter partes acriter collitigantes videretur, peculiari pro eo volumine pervulgato. Ait ergo Carmelitanas virgines veteri in lege fuisse, sed duce Virgine, & consequenter Matre, quia ejus est materna virginitas, & virginea maternitas revelata, ut eam possent jam tunc vir

Iuxta Patrum sensum.

gines illius temporis imitari. Quod quidem nulli Patrum, qui pro Virgineo primatu clamant, in mentem venisse arbitror, ut eos legenti constabit, qui dum Virginum ducem Virginem prædicant, ita rem explicant, ut non à revelata antiquis, sed in rerum natura existente Virgine, Virginum sequela apertè demonstretur. Nec mihi modò nova compugnatio arridet; unusquisq;unusquisque suo in sensu abundet ab Ecclesia permisso, non possum autem non stare dictis, & Societatis fovere sensum hoc in negotio firmissimum. Aliquos ergo ex Patribus non gravabor suis loquentes verbis in medium attulisse.

281

*Ex quibus sit prior D. Joannes Chry

D. Ioan. Chrysostomus.

sostomus, cujus hoc ipso, quo hæc scribo, die homiliam recitavi, pro Festo S. Candidæ Virginis & Martyris, cujus sacrum Corpus in hoc Limano Collegio D. Pauli asservatur, ut Tomo 3. Auctarij Thesauri Indici fusius declaravi. Sic ergo ille loquitur circa doctrinam Christi de Virginitate ad Matthæi 19. Dominus noster,

Matth. 19.

quia ad virginitatem hortari grave esse videbatur &c. ad eligendam virginitatem inducit, dum eam virtutem esse poßibilem adstruit. Sic ille. Non ergo apud illos in usu virginitas, si enim ita esset, de possibilitate non poterat ulla subesse dubitatio. Idem in Psalmum 44. circa illud vers. 15. Adducentur regi virgines post eam, obser

Psal. 44. v. 15.

vat à Propheta dictum Post eam, quia non statim ac Ecclesia constituta est in ipsa bonum virginitatis extitit, sed aliquantò post tempore, nempe postquàm ea oblita est populi, & domum patris, de quo præcesserat, Obliviscere populum

V. 11.

tuum, & domum patris tui. v. 11. Oblita est ergo virginitatis opprobrium in populo stabilitum, aut certè non receptum usum: si enim in usu & honore virginitas, id haberet quod memorari, & consequenter posset amplecti. Neque esset cur non ubi primum constituta est Ecclesia bonum Virginitatis floresceret, quæ jam ante illam culta & honorata videbatur.

282

*Gregorius Nazianzenus in Carmine

D. Gregor. Nazian.

Virginitatis, ita canit:

Sic quoque virginitas magni pars inclyta Chri
sti,
Ante quidem umbroso in paucis splendore mica
bat.

Et alia quæ in Epithalamio Tit. nu. 644. Ubi quidem ad revelationem nequit esse recursus, cùm absolutè pro illis prioribus sæculis denegetur. Neque dici in paucis illam splenduisse sanctum Doctorem asserere, quod de ijs accipi verosimiliter potest, pro quibus ab earum propugnatoribus decertatur. Non enim pauci aut paucæ sunt, in quibus continuata series per tot sæcula perennavit. Nec videtur cur non & plures esse potuerint, vulgata revelatione, & Deo jam tunc pro Virginis gloria militante. In paucis ergo, quia in uno Elia aut Eliseo, cùm tamen pro feminis nihil tale in Scripturis, aut Classicis Scriptoribus reperiatur, de quo statim.

283

*Divus Hieronymus Epistola 22. quæ

D. Hieronymus.

est ad Eustochium de Custodia Virginitatis Cap. 9. ita scribit: Alia fuit in veteri lege felicitas: Ibi dicitur beatus qui habet semen in Sion (Isai. 31. v. 9. juxta Septuaginta) & maledicta sterilis, quæ non pariebat. (citatur Deuter. 15. ubi tamen non extat quidquam apud Vulgatam) & filij tui sicut novellæ olivarum in circuitu mensæ tuæ. (Psal. 127. v. 4.) Nunc eunuchis dicitur: Nec lignum arbitraris aridum. (Isai. 56. v. 3.) Virgo Elias, Eliseus Virgo, Virgines multi filij prophetarum. Ieremiæ dicitur: & tu ne accipias uxorem (16. v. 2.) Inveniebatur ergo, ut diximus, in viris tantùm hoc continentiæ bonum, & in doloribus jugiter Heva pariebat. Postquàm verò Virgo concepit in utero, & peperit nobis puerum, cujus principatus in humeros ejus, Deum, Fortem, Patrem futuri sæculi; soluta maledictio est. Mors per Hevam, vita per MARIAM. Ideòque & ditius virginitatis donum fluxit in feminas, quia cœpit à femina statim ut Filius Dei ingressus est super terram, novam sibi familiam instituit, ut qui ab Angelis adorabatur in cælo, haberet Angelos & in terris. Sic Doctor Maximus interpretationem illam de revelatione prorsus excludens, cùm in |

feminis neget virginitatem, quidquid de viris nonnullis fuerit, locum habuisse.

284

*Pro eodem stat Auctor de Nativitate

Auctor D. Hieronymi circumlatus nomine.

S. Mariæ, qui S. Hieronymus olim creditus, pro qua extat Epistola Tomo 9. ubi post narrationem miraculosæ Conceptionis, nativitatis, præsentationis, educationis in templo, requisitionis de nuptijs, & illius pro servanda virginitate responsum, ita subditur: Pontifex verò in angustia constitutus animi, cum neque contra Scripturam, quæ dicit: Vovete, & reddite, votum infringendum putaret, neque morem genti insuetum introducere auderet &c. Morem inquam insuetum, quòd scilicet femina innupta remaneret. Quod utique manifestè convincit cælibatum feminarum, quidquid de revelatione fuerit, neutiquàm viguisse.

285

*Jam quod ad maternitatem Virginis

Mater Virginum Virgo.

comparatione Virginum attinet, antequàm à Maximo recedamus Doctore, ejusdem juvat verbis comprobasse. Sic ergo ille Lib. 1. con

D. Hieronymus.

tra Jovinianum Cap. 17. Hoc est vinum, quod cùm inebriaverit adolescentes & puellas statim virginitatem sitiunt, & in crapulam castitatis eructant, & expletur illud vaticinium Zachariæ (8. v. 17.) dumtaxat juxta Hebraciam veritatem de

Zach. 8. v. 16. & 17.

Ecclesiæ Virginibus prophetantis: Complebuntur infantibus & puellis ludentibus plateæ ejus. Quid enim bonum ejus est, & quid pulchrum ejus, nisi frumentum electorum, & vinum germinans Virgines. Istæ sunt Virgines, de quibus in 44. Psal

Psal. 44. v. 13. & 16.

mo scriptum est: Adducentur regi Virgines post eam: proximæ ejus afferentur tibi in lætitia & exultatione. Adducentur in templum regis. Vers. 15. & 16. Sequitur: Hortus conclusus Soror mea

Cant. 4. v. 12. & 13.

sponsa; hortus conclusus, fons signatus. Cant. 4. v. 12. & 13. Quod clausum est atque signatum simi

Lucæ 23. v. 53.

litudinem habet matris Domini, matris & Virginis: Vnde & in sepulchro Salvatoris novo, quod in petra purißima fuerat excisum, nec ante, nec postea quisquam positus est. Et tamen hæc Virgo perpetua multarum est mater Virginum. Sequitur enim: Emis

Cant. 4. v. 16.

siones tuæ paradisus malorum granatorum cum fructu pomorum. In malogranatis & pomis omnium virtutum significatur in virginitate concentus. Hæc ille: ille inquam, quo melius nullus.

286

*D. Augustinus in Psal. 44. circa

D. Augustinus. Psal. 44. v. 15.

vers. 15. sic locutus: Afferentur regi Virgines post eam. Verè factum est. Credidit Ecclesia, facta est Ecclesia per omnes gentes. Modò quemadmodùm concupiscunt Virgines placere illi regi? Vnde invitantur? Quia præceßit Ecclesia. Afferentur regi virgines post eam. Sic S. Doctor. Modò ergo invitantur, non priùs, quia Ecclesia præcessit, ut post eam ad cælestem sponsum afferantur.

287

*D Ambrosius de Institutione Virgi

D. Ambrosius.

nis ad Eusebium cap. 1. sic habet: Pulchrè David cùm descripsisset Ecclesiæ gratiam, cujus omnis gloria intus est, non foris (in bonis enim cogitationibus, atatque immaculato castitatis affectu, & sinceræ proposito conscientiæ, summa est laus) subtexuit, di

Ibidem.

cens: Afferentur regi Virgines post eam Et conversus ad Dominum Patrem, Proximæ, inquit, ejus afferentur tibi; afferentur in lætitia & exultatione, adducentur in templum regis. Quæ est proxima, nisi quæ Christo propinquat, cui dicit Deus Verbum: Exurge, veni proxima mea, formosa mea,

Cant. 2. v. 13 & 14.

columba mea, quia ecce hyems præterijt: Antequam Verbum Dei reciperet, hyems erat, inhonora, sine fructu: ubi Verbum Dei recepit, & mundus ei est crucifixus, æstas est facta. Denique fervore sancti Spiritus vaporata, flos esse cæpit, & spirare odorem fidei, fragrantiam castitatis, suavitatem gratiæ. Hæc ibi: quibus & consonant quæ habet Cap. 5. ita scribens: Veni ergo Heva jam MARIA, quæ nobis non solùm Virginitatis incentivum attulit (deerat ergo illud) sed etiam Deum intulit. Per unam descendit, sed multas vocavit. Egregia igitur MARIA, quæ signum sacræ Virginitatis extulit, & intemeratæ integritatis pium Christo vexillum levavit. Sic Sanctissimus ac eloquentissimus juxta Magister, ut dici nequeat ullam ante Virginem extitisse, quæ vexillum Virginitatis levasse Christo possit verosimiliter affirmari.

288

*D. Gregorius Nyssenus in Catena aurea

S. Gregor. Nyssen. Lucæ 1. v. 34.

circa Lucæ 1. v. 34. Quomodò siet istud? sic ait: Hæc igitur MARIÆ verba indicium sunt eorum, quæ tractabat in mentis arcano. Nam si caussa copulæ conjugalis Ioseph desponsari voluisset, cur admiratione ducta est, dum sibi narratur conceptio: cùm nimirùm ipsa præstolaretur ad tempus mater effici, juxta legis naturam? Verùm quia oblatum corpus Deo quasi quoddam ex sacris, inviolabile reservari decebat: & ideo dicit: Quoniam virum non cognosco; quasi dicat: Quamvis sis Angelus, tamen quòd virum cognoscam ex impoßibilibus cernitur. Sic ille, ex Oratione de Nativitate Domini, apertè protestatus juxta legis naturam, matrem futuram Virginem, nisi ea supra naturam votum emisisset: non ergo juxta illam virginitatem cum illis Carmeli incolis, quæ asseruntur, amplecti licuisset.

289

*D. Gregorius Thaumaturgus Serm. 1.

S Gregor. Thaumat. Lucæ 1. v. 28.

qui est de Annuntiatione, sic loquitur: Convenienter igitur Angelus sanctæ MARIÆ Virgini, omnium primæ, salutationis verba hæc, Ave gratia plena, Dominus tecum prælocutus est: quòd cum illa gratiæ omnis thesaurus repositus. Ex cunctis enim generationibus hæc sola sancta corpore & spiritu fuit, solaque portantem omnia verbo portat. Hæc antiquissimum illud luminare Ecclesiæ, quibus dici nihil dilucidius potuit.

290

*S. Proclus Archiepiscopus Constan

P. Proclus.

tinopolitanus Oratione 3. de laudibus Deiparæ diabolum mœrore confectum introducit, cùm de partu Virginis suspicionem hausisset, & sic loquentem: Eversum, ajebat, est mortis imperium, si modò pepererit Virginis uterus. Dum natura incorrupta conceperit, dæmonum genus interijt. Dum pudicitia vigeat, luxuria exulat. Dum sedatis affectibus tranquillitas animorum obrenuerit, libido diffugiet: Dum integritas libertatem nacta fuerit, peccatum pudore mußitabit. Ne olim serpentem ac depascentem libidinem amittamus. Ne recens Virginitatis institutum, ejusque novationem admittamus &c. Novum ergo virginitatis institutum in Virgine dedicatum est, & non antiquius illud, hujus magni Præsulis auctoritate firmatum, nova P. Francisci Combefis translatione Tomo 6. Bibliothecæ Patrum.

291

*S. Anastasius Archiepiscopus Antioche

S. Anast. Sinaita. Lucæ 1. v. 28.

nus Serm. 1. in Annuntiatione sic fatus: Ave gratiosa, Dominus tecum: quòd facta sis nobis salutis |

via, ascensusque ad superos, ac locus requietionis, refrigerijque tabernaculum, in quo Dominus habitavit. Quamobrem cum omnibus generationibus te solam beatam in mulieribus dicemus, quam neque sol voluptatis flammam immittens, adußit, neque fluxa vis lunæ noctu læsit. Sic ille alludens ad Psalmum 120. v. 6. ubi illud: Per diem sol non

Psal. 120. v. 6.

uret te, neque luna per noctem. Quod ad virginitatem refert in Deipara singularem.

292

*Sanctus & Venerabilis Beda Homilia

Venerab. Beda.

ejusdem Festi sic ait: & ingressus Angelus ad eam dixit: Ave gratia plena, Dominus tecum benedicta

Lucæ 1. v. 28.

tu in mulieribus. Quæ salutatio quantùm humana consuetudine inaudita, tantùm est beatæ MARIÆ dignitati congrua. Verè etenim gratia erat plena, cui divino munere collatum est, ut prima inter feminas gloriosißimum Deo virginitatis votum offerret. Vnde jure Angelico aspectu simul & affatu meruit perfrui, quæ Angelicam studebat vitam imitari. Et ideò verè Dominus cum illa erat, quam & prius novæ castitatis amore à terrenis ad cælestia desideranda sustulit, & postmodùm mediante humana natura omni plenitudine Divinitatis consecravit. Verè quoque benedicta inter mulieres, quæ sine exemplo muliebris conditionis cum decore Virginitatis gavisa est honore parentis: quodque virginem matrem decebat, Deum Filium procreavit. Sic Sanctus ille, & multiplici titulo Veneralis Pater, qui dum sine exemplo Virginem decus illud affirmat amplexam, id profectò ait, quod & Ecclesia divinis in officijs habet, dum alloquitur illam dicens: Sola sine exemplo placuisti Domino nostro Jesu Christo. Quòd autem id de muliebri tantùm conditione proferat, proptereà est, ut suus viris sanctis honor reservetur, de quibus suprà.

293

*S. Joannes Geometra in expositione

S. Ioannes Geometra.

Evangelij, de quo & præfati, unus pro multis fuerit, dum multorum se Patrum magisterio insistere protestatur, & ita loquitur: Dixit

Lucæ 1. v. 34.

Maria ad Angelum: Quomodo fiet istud &c. Quonam igitur modo erit mihi res sic divina, admirabilis, quæque omnem cogitationem superet? Nec id modò, sed & naturæ rerum convellens leges. Nam quod ego cognoscam virum, vel ut quæ Deo consecrata sim, id verò fieri non potest. Vt autem absque viro & concipiam, & pariam, impoßibile. Illud verò, Quoniam virum non cognosco, ita omnino dixit, ut & ad Iosephum referret, velut quæ sciret ad usque sponsalia ejus spectare conjugium: nec in præsenti solùm, sed & in finem intactam se à viri consuetudine, tamquàm divinum, atque inviolabile Dei donarium mansurāmansuram non ignoraret. Planè autem etiam illum confirmans Sermonem, qui ex Patribus ad nos venit: nempe Virginem nedum matrimonij experimentum nescivisse, sed & ejus desiderium votumque ignorasse. Non cognovi, inquit, desiderium viri. Non habeo voluntatem carnis; quod illi utique supra totum feminarum sexum singulare fuit ac eximium, ut quæ etiam voluntaria omnino castitate ac ex animo, in quam nulla ejusmodi vitiositas caderet, omnibus emineret. Tantùm ille.

294

*Ut autem, omittens alios, & finem

Richardus à S. Laurentio.

positioni præsenti tandem imponam, unum Richardum à S. Laurentio præstat adduxisse, in quo & alios, qui Lib. 3. de laudibus B. Mariæ §. Duodecim privilegia. col. 181. ita scribit: Prima igitur Mariæ prærogativa secundùm S. Bernardum est quod ipsa fuit virginitatis primiceria. Bartholomæus etiam Apostolus dicit manifestè quòd prima vovit virginitatem: & ideò prima, quia ante eam nulla. Nec timuit maledictum illud, quod erat scriptum Exodi 23. & Deuteron. 7. ubi

Exodi 23. v. 26, Deuter. 7. v. 14.

pro benedictione dicitur obedienti: Non erit apud te sterilis utriusque sexus. Vnde à contrarijs sterilitas pro maledictione reputabatur in lege. Erat enim tempore legis opprobriosa virginitas propter adjunctum, id est, sterilitatem, unde silia Iephte flevit virginitatem suam. Iudic. 11. & erat male

Iudic. 11. v. 37.

dictio ista opprobrij: nam opprobrium & vilitas erat mulieri sua sterilitas. Vnde dicit Elisabeth concepto Ioanne Lucæ 1 Sic fecit mihi Dominus in

Lucæ 1. v,. 25.

diebus, quibus respexit auferre opprobrium meum inter homines. Simile dixit Rachel nato Ioseph

Gen. 30. v. 23.

Genes. 30. Sed maledictionem hanc, sterilitatem hanc, hoc opprobrium, hunc contemptum MARIA contempsit, ut Deo offerret gratißimum sacrificium Virginitatis, absque omni humano præcepto, consilio, & exemplo, sola inspiratione Spiritus sancti, sicut dicit B. Bernardus. Ratione autem hujus voti appellatur ipsa Virgo virginum, quasi virginitatis signifera & exemplar. Hæc ille & alia, qui D. Bernardum allegans, locum non indicat: extat autem Homil. 4. in Missus est, quod ad vo

D. Bernardus.

tum attinet, non tamen quod sine exemplo. De quo in Sermone de verbis Apocalypsis signum magnum, ubi cùm sic loquatur: Sidereum planè irradiat decus, quod virginitatis primiceria, satis ex eo intelligitur sine exemplo decus illud ambijsse. Sed est prætereà & quod subdit: De ceterò sanè & virginitatem carnis & propositum virginitatis, & ipsius quoque propositi novitas evidenter illustrat, quòd videlicet in libertate spiritus legis Mosaicæ decreta transcendens, illibatam Deo corporis simul & spiritus sanctimoniam vovit. Pergit & sic loquitur: Siquidem in omnibus istis (ex quibus unum illud erat, de quo dictum nuper) nec primam similem visa est, nec habere sequentem. Sed & illud ad rem insuper: Adducentur regi

Psal. 44. v. 15.

Virgines, sed post eam, nam primatum sola vendicat sibi. Sic luculentissimè declamator ille dulcissimus, ut solus ille pro adjudicanda pietati caussa ista sufficiens posset meritissimò judicari. Quòd si D. Bartholomæus revera pro ipsa stat, quid adhuc desiderari testes libeat? Sed quia Scriptum non extat quod produci possit authenticum, ea ex parte vacillat auctoritas; quamvis aliquod apud citatum fuisse Scriptorem non contemnendæ fidei, videatur satis verosimile, nec voluisse apocryphis rem tantam obscurasse potiùs quàm illustrasse.

295

*Habemus ergo ex dictis non posse

Explicatio P BonæSpei ex dictis nullatenus admittenda.

juxta Patrum doctrinam modum illum rem hanc explicandi docti Theologi sustineri. Ut enim vidimus non solùm quia antecurrens exemplar revelatione propositum Virgo primatum sibi virginalis propositi vendicat, sed quia ante illam nulla extitit prærogativa simili decorata. Quòd si auctoritatibus præfatis intelligentia proportionabilis asserto contendatur, illa quidem talis erit, ut ex ineptitudine comperta, confirmari potiùs, quàm infirmari stabilita thesis videatur. Sacramentum matrimonij Christus instituit cum alijs, quod est à Con|

cilio Tridentino definitũdefinitum Seßione 6. Can. 1. Dicat ergo quis in lege veteri Sacramentum etiam fuisse; neque ex eo tolli quin à Christo institutum possit affirmari: quia per revelationem habitum adstiturum illum matrimonio, ut in Cana Galilææ accidit, & tunc contractum illum ad sublimiorem elevaturum conditionem, vel occasione in alia, unde semper illi institutionis principatus reservatur. Quis autem modum hunc explicationis non penitus aversetur, ex eo scilicet quod Christus eo ipso quòd institutor matrimonij certissimus proferatur, consequenter dicendum sit ante illum sic instituentem minimè fuisse Sacramentum. Et ille quidem philosophandi modus ex sola urgentissima ratione assumendus, ne proprietas locutionis confusioni subjaceat, & ex uno in aliud absurdum inducamur, ut in Christo Domino ratione universalis redemptionis, quæ sicut ad omnes, ita ad omnia tempora debet extendi, & consequenter fides aliqualis in ipsum, juxta explicationes commodas Theologorum. Neque dici potest ad Virginis id spectare gloriam, ut jam inde à multis retro sæculis virginali instituto coleretur: quia revera major illius gloria à SS. Patribus reputatur, ut primiceria Virginitatis sit, quam nulla præcesserit: aliàs dicamus per plura ante Eliam sæcula institutum virgineum floruisse, de quo David in Psalmo 148. v. 12. Iuvenes & Virgines, senes cum junioribus laudent nomen Domini. Qui erit profectò error pejor priore, ut nos jam ad corrigendos alios calamum dirigamus.

§. IV.

§. IV.

Eruditionis cumulatio ex erroribus cumulatis.

296

*NVm. 34. citato, col. 2. Nullo pro Nulla.

Amor erga Virginem in Christo cum errore negatus.

Et erat etiam de Virgine sermo ex devotissimo D. Bonaventuræ promptuario, cujus illud: Dominus (tecum) cujus sponsa es, qua nulla amabilior. Et dolendum quidem circa amorem Sponsi, & erga Sponsam talem, errorem admisceri. In quem quidem videntur impingere, qui originale in Virgine peccatum admittunt. Ubi de errore non loquimur quatenus censura Theologica est. Iudæis sic Christus Matth. 22. v. 29. & 30. Erratis nescientes Scripturas, neque virtutem Dei: In resur

Matth. 22. v. 29. & 30.

rectione enim neneque nubent, neneque nubentur: sed erunt sicut Angeli Dei in cælo. Errabant turpiter Sadducæi resurrectionem inficientes, ubi quidem non est credendum eos non legere solitos Scripturas: legebant siquidem, sed quia pio non legebant affectu, ideò in illis Dei virtutem non inveniebant. Putas Sacerdotes Sadducæorum non

D. Ioan. Chrysostomus.

legebant Scripturas? Sed cognoscere non potuere Deum in eis, quia nolebant vivere digne Deo. Sic D. Joannes Chrysostomus Homil. 42. in Matth. & quænam virtus illa Dei, quam illi nesciebant? Dicat Apostolus Rom. 1. v. 16. Non enim erubesco Evangelium. Virtus enim Dei est ad justitiam omni credenti. Ubi idem Doctor Sanctus pro justitia habet salutem. Virtus ergo est illa Dei, quam Evangelium prædicat, qua Deus homines ad salutem conducit æternam, Quod & nomen justitiæ indicat, est enim illa, qua homines justi redduntur, & æterna salute condigni. Quis autem non videat virtutem hanc Dei esse potentiam ardentissima instructam charitate, vel charitatem potentia roboratam? De qua & idem Rom. 5. v. 8. Commen

Rom. 5. v. 8.

dat autem charitatem suam Deus &c. Hanc ergo virtutem nesciebant Sadducæi, licet Scripturas legerent: Dei scilicet charitatem erga electos talem esse, ut eos ad vitam immortalem, & conditionem Angelicam sublimaret.

297

*Id quod ad sponsalem dilectionem, qua Deus Virginem sponsam prosequitur, aptissimè transferendum. Illi enim qui negatam ipsi originalem justitiam asserunt, non ita pio affectu Scripturas legunt, & ita in illis virtutem Dei, sponsi illius fidelissimi & potentissimi juxtà atque ardentissimi nōnon agnoscunt. Unus certè locus ille piè legenti sufficeret, qui pro mysterio isto omnium vocibus decantatus ex Cant. 4 v. 7. Tota pulchra es amica mea, &

Cant. 4. v. 7.

macula non est in te. Ubi pro omnimoda pulchritudine, & maculæ omnis abscessu sponsi amor affatur Amica mea. Ut sit sensus, Amica mea, ergo & tota pulchra, sine originalis turpitudinis fœditate. Ergo immaculata penitus, culpæ omnis macula procul inde potentissimi amoris imperio propulsata. Nihil ita de sponsalitio agenti fœdere in votis habetur, quàm sponsæ & pulchritudo & munditia, ut Assuerus rex cumulatissimè comprobavit, de quo Esther 2. ubi & illa introducitur singulari præconio commendata v. 15. Erat enim formosa valde, & incredibili pulchritudine omnium oculis gratiosa &

Esther. 2. v. 15.

amabilis videbatur. Quid pro Davide? Quæsierunt igitur adolescentulam speciosam in omnibus finibus Israel, & invenerunt Abisag Sunamitidem.

3. Reg. 1. v. 3.

3. Reg. 1. v. 3. Ubi dubitari nequit fuisse tunc Ierosolymis, & in circumvicinis civitatibus, atque oppidis plures virgines speciosas; unde & illud Iudith. 10. v. 18. Quis contemnat popu

Iudith. 10. v. 18.

lum Hebræorum, qui tam decoras mulieres habent, ut non pro his meritò pugnare contra eos debeamus? Quare ergo aliqua ex illis non allata regi, sed in omnibus finibus Israel futura sponsa quæritatur? Ea profectò de caussa, quia exquisitissima pulchritudo futuræ tanti regis sponsæ debebatur. Quam & proptereà posteà Adonias optavit uxorem, sed exitiali petitione, de quo 3. Reg. 2. v. 18. Erigamus ergo hinc ad sublimiora oculos, & consideremus an Deo non penitus pulchram, & maculosam sponsam attribuere debeamus. Negat hoc ille: & affirmabimus nos. Apage. Sit ergo illa incredibili pulchritudine, sit talis, ut procul, & de ultimis finibus pretium

Prov. 31. v. 10.

ejus. Proverb. 31. v. 10. Ubi de muliere forti, & sponsa agitur, utpotè in ultimis terminis exquisitæ, id est, extremæ pulchritudinis, qualem divinus amor, qualem potuit divina virtus & potentia reperire. Virtus enim Dei est, potentia est, ad justitiam quidem, quia si sponsa, administra etiam salutis mundi quærebatur. Respexit humilitatem ancillæ suæ. Lucæ 1. v. 48. Ecce amorem. Quia fecit mihi magna qui potens est. v. 49. Ecce virtutem, ecce potentiam. Pro |

quo hæc modò sufficiat stilla, ubi nec maria elocutionis profusæ sufficient alibi à nobis nostro pro modulo propagatæ.

298

*Nec erit mirum si divina prædicetur.

Divini etiam Apostoli. Nicetas.

Unde superlativis utendum. Quod etiam apud Nicetam Paphlagonis occurrit in Laudatione SS. Apostolorum Petri & Pauli Tomo 7. Bibliothecæ Patrum Concionatoriæ, in qua sic ille: Avete Paternæ principis Deitatis vocalißimi præcones, divinorum Filij operum divinißimi explanatores &c. Sic & divinißimus Salomon apud S. Andream Cretensem Oratione 3. unde supra. Quæ laus aliorum etiam est Apostolorum, sicut & quæ sequitur, dum ait: Magnam illam conspicati lucem, eique palàm credentes, atque in illa mente collustrati, ac penitius animo illuminati: quinimmò splendida lumina, divinique fulgores effecti, in lucem gentium mißi estis, in extremæ terræ salutem positi. Isai. 49. v. 6. & illa pariter parùm distans: Vobis primùm, verèque, ac clarè datum est nosse mysteria regni Dei, reliquis autem, ut divinus habet sermo (Matth. 13. v. 11.) in parabolis, pro cujusque certa quadam ratione, neceßitudine cum Sermone, Verboque. Vobis sublimis, divinusque ac immediatus in sublimibus circa inaccessum thronum primus paratus consessus. Illa insuper circa finem: Gaudete & exultate cæli, unà cum eo, qui

Psal. 18. v. 1.

divina in vobis magnificentia quasi in throno sedet. Divini cæli ac spiritales, ejusque Ecclesiæ, quæ in cælis est, firmamentum summè mysticum. Cæli Dei gloriam alto enarrantes præconio, ejusque opus manuum jugiter annuntiantes. Sic ille.

299

*Jam ergo ad Virginem. Eritne mi

Virgo plusquàm divina.

rum si titulo consimili decoretur? Regina illa & Corona Sanctorum omnium, & majoribus præ illis titulis extollenda. Unde non solum divina dicenda cum S. Andrea Cretensi n. præced. adducto, dum ait: Ave divina Dei & hominum reconciliatio, & alijs, sed etiam divinissima, ut apud Leonem Imperatorem Oratione de illius migratione, dum eam vocat divinißimum thronum, quod Deus in divinum suum transfert templum, quandoquidem major in illa divinitatis participatio, quàm in cunctis alijs, eorum facta, ut de gratia est dictum nu. 315. quasi acervali collectione. Eximia illa SS. Apostolorum Petri & Pauli laus apud D. Joannem Chrysostomum Homilia de ipsis, dum sic

SS. Petri & Pauli eximia laus ex D. Chrysostomo.

ait: Quid enim Petro majus? Quidve par Paulo? qui opere pariter atque sermone creatam omnem naturam, cælestem simul ac terrestrem superarunt: atque homines corporis luto complicati, Angelis ipsis meliores extiterunt. Sic ille. Eximia ergo in illis divinitatis participatio, ratione cujus supra naturam, & naturæ ipsius nobilissimam portionem, Angelos inquam, superiores evaserunt: supra naturam enim solus naturæ ipsius Creator excellit. Inde ergo & divini & divinissimi, utpotè in regionem Divinitatis naturæ supereminentem ingressi. Ex quo circa Virginem philosophandum, ut appareat quàm sit illi titulus debitus à Divinitatis participatione proveniens, in quo præfatos Ecclesiæ Principes ita superat, ut incomparabili supergrediatur excessu: & quàm sit etiam titulo excellentiori condigna, unde & videtur novus quidam supra prædictos exquirendus, & superdivina dicenda, etiam in superlativo gradu, cum illum Apostolis ostensum sit convenire.

300

*Nec tamen proptereà absolutè di

Non tamen absolutè dicenda Dea.

cenda Dea, ut ab hæresi Colliridianorum penitus recedamus, qui divinos illi honores etiam per sacrificia tribuebant, ut testatur D. Epiphanius hæres. 79. cui mulieres quædam initium præstiterunt, unde & vocat eam fabulam anicularum. Etsi enim pulcherrima MARIA, etsi sancta, & honorata, at non ad adorationem: ad adorationem inquam latriæ: sic enim accipiendus ille, dum in eo Capite semper adorationem excludit: alius siquidem adorationis infra dictum nequit denegari, quem & Sancti Patres agnoscunt: S. Andreas Ierosolymitanus Oratione de Annuntiatione sic loquitur: Be

S. Andreas Ierosolym.

nedicta tu in mulieribus, quam generationes Beatam dicunt: quam reges glorificant, quam adorant principes. D. Ioannes Damascenus Oratione 2.

S. Ioannes Damascen.

in Dormitione Virginis: Oportebat denique Dei matrem ea, quæ Filij erant, poßidere, atque ab omnibus rebus conditis, ut Dei matrem & ancillam, adorari. Sic illi, & alij. Adoranda ergo Virgo, sed adoratione, quæ ipsius congruat dignitati, etiam si Deam libeat compellari, cùm de sensu constet hujusmodi compellationis. Et libuisse quibusdam dictum eo loco, in quo sumus, pro quo & alijs caussam præsentem concernentibus adductus P. Suarez in Defensione fidei, sed non indicatus locus; est autem Lib. 2. Cap. 7. n. 5.

301

*In Scripto autem circa illam pro de

Quædam peculiaria circa titulum Deæ.

fensione Societatis edito, quod apud me habeo, & externum habet, eruditum tamen, auctorem, id invenio, quod non fuerit lectori injucundum excepisse. Dicitur ergo P. Abrahamum Bzovium notæ eruditionis scriptorem Concione

Ex Bzovio querela Virginis contra Calvinum.

1. in Salve regina fol. 9. introducere Virginem cum querela dicentem: Calvinus tulit pallium honoris mei, qui eos, qui nomine Deæ me dignatisunt, atrocem mihi, & Deo injuriam facere judicat. Sic. ille. Ubi allusio est ad illud Cant. 5. v 7. Tu

Cant. 5. v. 7.

lerunt pallium mihi custodes murorum. Quæ sunt verba sponsæ, & sic Virginis & de Virgine exponens Guilielmus, ad ejus famam refert, quam inimici Christi, dum eum percusserunt, & morte affecere turpissima, visi sunt pariter percutere, & famæ pulcherrimo ornamento spoliasse. Sic autem locutus: Prætereà quod potuere,

Pallium illius famæ ab hæreticis lacerata.

exspoliaverunt me stola gloriæ meæ, pallio gloriæ, quo operiebar, cùm diceretur: Beatus venter, qui Magistrum bonum portavit, & ubera, quæ sugere dignatus est (Lucæ 11. v. 27.) hac gloria me nudantes, quantùm potuerunt, induerunt me diploide confusionis infamando me tamquam matrem pesti

Guilielmus.

lentißimi seductoris, sed evasi horum omnium manus, nec filius meus passus est ampliùs eos in me sævire. Sic ille. Id autem quod tunc accidit, hæreticorum est posteà infestatione protractum, de quibus locum præfatum accipiunt plures apud P. Cornelium id quod Calvinus, & ante illum Lutherus Duo fulmina belli Tartarei. Sed quidem introductio talis videtur absurda: Pallium enim honoris prædicti non ablatum Virgini à Calvino, quandoquidem illud in Ecclesia non habebat, cùm compellatio ta|

lis non fuerit generaliter usurpata. Quidquid de nonnullis sit, qui tamen propter Calvini obstantiam ab illa sua qualicumque devotione minimè destiterunt: sicut neque desisteret universalior usus in Ecclesia, quæ veluti per antiperistasim à tempore duorum illorum inferni titionum, in ejus cultum est ferventiùs excitata. Sicut in casu, qui à Guilielmo traditur, dum inimici Christi in eum calumniosi & perfidi blasphemias cumularent, sic matris ejus honorẽhonorem denigrarent, & mulier illa de turba extollens vocem dixit: Beatus venter &c. Quem typum gessisse Ecclesiæ frequentissimè in divinis officijs audimus. In majorem enim illa cultum piam devotionem accendit, ut peccator videat, & irascatur, dentibus suis fremat & tabescat, ac desiderium illius pereat. Psal. 111. v. ult.

302

*Pergit citatus Bzovius, & fol 19. sic

Ab enormi columnia Ecclesia, & Societas vindicatæ.

ait: Melanthon calumniatur nos Catholicos sacrificare Mariæ imitantes Collyridianos non quidem in Syria, sed in Arabia degentes, ut Epiphanius refert. Sic ille. In quo quidem mentita est iniquitas sibi; non enim Catholici sacrificant, quod vanæ illæ in Arabia fecêre mulieres, unde error ille ad viros etiam propagatus; sed cultum exhibet dignitati Virginis temperatissimè respondentem. Eò autem malevolentia illius, de quo agebatur, devenit, ut propterea, quod doctus Scriptor Virginem divinam dixerit, similem in illum, & alios commilitij ejusdem calumniam evibrarit, Collyridianos hæreticali spiritu compellatos. Sed Societatis non minima gloria est talibus se pro gloria Virginis calumnijs exponere, ut possit cum D. Hieronymo contra Helvidium pro Virgine scribente gloriari, sic enim ille in fine libri contra ipsum: Illud dico præveniens, gloriæ mihi fore tua

D. Hieronymus.

convicia, cùm eodem, quo Mariæ detraxisti, ore me laceres, & caninam facundiam servus Domini pariter experiatur & Mater. Sic ille. Ab eodem Bzovio in citato libro fol. 281. adducitur marginale Summarium tenoris sequentis: Maria Dea fuit. Ubi si respondet textui, potuit & ille produci, sed videtur brevitati consultum. Fuit ergo auctor iste ex paucis unus, qui in ea fuêre sententia. In quo tamen Summarium præfatum defectu laborat manifesto: neque enim dici debuit, Dea fuit, sed Dea est: quod enim semel habuit honoris compendium, non potuit non æternum possidere. Unde melius F. Gabriel Borleta, qui & affertur, hoc in negotio processit, qui Sabbato 3. Quadragesimæ hunc præfixit titulum: Maria est Sancta sanctorum, & cum ipsa tota Trinitas, & est Dea nostra. Et hi, aut similes, illi sunt, de quibus locutus P. Suarez.

303

*Adducitur etiam D: Hieronymus, qui

SS. Petro & Paulus Dij ut dici queant. Vbi D. Hieronymus explicatus.

in Epistolam ad Galatas Cap. 1, Divos Apostolos Petrum & Paulum vocat: deos & divinos homines. Ubi quidem nihil est, quod caussam istam possit promovere: nam ibi Dei nomine S. Doctor usus sub generali quadam ratione in Scriptura reperta, pro quo juverit ipsum audijsse, sic enim ibi circa vers. 11. Evangelium, quod evangelizatum est à me, quia non est secundùm

Gal 1. v. 9.

hominem &c. post alia circa ipsum: Quæritur utrùm totius orbis Ecclesiæ, Dei acceperint Evangelium, an hominis? Quotus enim quisque nostrûm per revelationem Christi didicit, & non homine prædicante cognovit? Ad quod respondebimus eos, qui poßint dicere: An experimentum ejus quæ itis, qui in me loquitur, Christus? (2. Cor. 13. v. 3.) &

2. Cor. 13. v 3.

vivo autem jam non ego, vivit autem in me Christus. (Galat. 2. v. 20.) non tam ipsos docere, quàm

Gal. 2. v. 20.

in ipsis Deum, qui ad Sanctos loquitur: Ego dixi: Dij estis, & filij Excelsi omnes. (Psal. 81. v. 6.)

Psal. 81. v 6.

& statim de peccatoribus: Vos autem ut homines moriemini, & tamquàm unus de principibus cadetis (v. 7.) Cùm igitur Paulus loquitur, & Petrus, qui non moriuntur ut homines, neque ut unus de principibus corruunt, Deos eos esse manifestum est. Sic Doctor sanctus, quod & ad omnes Apostolos extendendum testatus ipse in Matthæi 16.

Matth. 16. v. 16.

Caput scribens, circa illud: Vos autem quem me esse dicitis. v. 16. sic enim ille: Prudens lector attende, quòd ex consequentibus, textuque Sermonis, Apostoli nequaquàm homines, sed Dij appellantur &c. Nec tantùm ad Apostolos, sed ad omnes etiam, qui Apostolico præditi spiritu, Evangelico incumbunt ministerio. Unde idem Doctor sanctus ad omnes, per quos Evangelica est comparata doctrina, extendendum affirmat, cùm unus aut alter, Pauli instar, per revelationem constiterit accepisse. Quotquot ergo prædicantibus hominibus acceperunt, per Deum acceperunt, quia prædicantes Dij, per quos Deus ipse loquebatur. Hac autem ratione potest etiam & Virgo Deus dici, quia & ipsa Evangelicæ doctrinæ ministra, & ipsorum Magistra Apostolorum. Non est autem compellatio hujusmodi ad negotium præsens opportuna, cùm communis pluribus illa sit, nec tam Dea, quàm Deus dicenda; cùm modò de peculiari nuncupatione ratione singularis excellentiæ disseramus. Iuxta quam & extat illud apud P. Possevinum Tomo 2. Bibliothecæ fol. 433. ex Centone Virgiliano Iulij Capilupi: ætherios inter Dea candida nimbos. Standum ergo dictis, quidquid ex prædicto Scripto possit rationabiliter conjectari.

304

*Ne autem titulum præfatum videa

Virgo & si non Dea, Domina tamen æquivalenti titulo.

mur Virgini in communi loquendi stylo penitus denegare, observandum est, id quod negato illo videtur tolli, alio æquivalenti conciliari, Titulus Domini Deo proprius ita est, ut sine adjuncto alio Deum significet, & ita in Scrip

Sanctos jam pridem non Dominos sed Domnos dictos observat Spondanus Tomo 1. Annalium. anno 416. n. 4. quæ diminutionis nota neutiquam pro Virgine in usu unquam fuit.

tura sacra testatissimum occurrit innumeris in locis, de quibus Concordantiæ, sicut etiam in officijs sacris, & tam scripto quàm voce usu receptissimo. Hunc autem Virgini jam pridem non solùm Fidelium consuetudo, sed etiam Ecclesiæ auctoritas sublimior attribuit: ut Dominam nostram dicentes Virginem demonstremus. Nostram equidem, sed non tantùm, quia & Angelorum, unde etiam illi eodem loquuntur modo, Ave Domina Angelorum, Ecclesiæ vox est, quæ & jam pridem apud S. EphręmEphraem in Oratione de ejus laudibus. Sicut & gloriosa Domina. Quæergo & hominum & Angelorum Domina, quomodo non etiam & omnium Dea? Quamquàm enim semper ita comparatum est, ut hereditas à parentibus ad filios devolvatur: nunc

D. Ioan. Damascen.

tamen, ut eruditi cujusdam verbis utar:

Sursum sacrorum fluminum fontes fluunt.

Euripides.

Etenim Filius res omnes conditas Matri mancipavit, ut loquitur D. Joannes Damascenus, qui & cum Euripide in Medea, Orat. 2. in Dormitionem Virginis. Pro quo & Guerricus Abbas Sermone 2. de Assumptione sic ait: Veni electa mea,

Guerricus.

& ponam in te thronum meum. In te mihi quamdam regni sedem constituam, de te judicio decernādecernam, per te preces exaudiam. Nullus mihi plus ministravit in humilitate mea: nulli abundantiùs ministrare volo in gloria mea. Communicasti mihi præter alia quòd homo sum, communicabo tibi quòd Deus sum. Sic ille. Ergo quidquid est Dei, præter hypostaticam unionem, communicatum ipsi, unde & quòd Domina sit, sicut & ille Dominus, de quo & Sermone sequenti: Qui enim gratiam ultrò cumulat alijs, par pari quomodo nōnon referat Matri. Perge Maria, perge secura, in bonis Filij tui, fiducialiter age tamquàm Regina, Mater Regis, & Sponsa, requiem quærebas, sed amplioris gratiæ est, quod tibi debetur regnum & potestas individuum habere tecum cupit imperium &c. videantur dicta in Epithalamio Tit. n. 907. ut jam nos ad alia.

§. V.

§. V.

Ex errorum spinis pretiosæ doctrinæ seges.

305

*CIrca num. 36. de Virgine ut vidimus,

Circa nomen MARIÆ.

erat sermo, sicut & in sequenti, ubi circa nomen error, dum juxta elegantem B. Petri Damiani discursum, Deus de imponendo Virgini nomine pertractabat, & juxta Prophetam, init consilium, cogit Concilium. Quod sic poni debuisset, & non ut errantes typi Cogit Consilium: cùm enim jam Consilium præcessisset, compertum erat non statim repetendum. Ubi & defectus citationis, non enim indicatus locus unde sententia extracta, cùm sit in Sermone 11. qui est de Annuntiatione: sicut &

Quale concilium cogat Deus.

alia de modo quo Deus est in Virgine Serm. 45. cùm n. 31. sit 44. indicatus. Cogit ergo Deus concilium, cùm de illius nomine agitur, eminentiali quadam ratione, cùm multa se offerrent nomina, quæ pro sui præelectione viderentur militare. Pro quo elegantissimo Poëmate P. Antonins Chanud de Septem præcipuis Virginis mysterijs circa Secundum Lib. 2. ubi auditis partibus Iudex ita divinus assurgit:

Quæritur, & Dominam mundi, mundiq̃que Magi

P. Chanud.

stram
Quod referat, Stellamque maris, rutiloque mi
cantem
Sidere, Numen ait, spargentemque aurea mundo
Lumina, Spem generis miseri, maris æquor ama
rum
Et mare, progenitumque Deum, de Virgine
partu
Virgineo, queîs virtus minor est, indigna fa
cessant.

Ubi illæ nominis sacrosancti interpretationes indicatæ, quæ à diversis Auctoribus, licet non omnes juxta Hebraicam originem, proferuntur. Sed pergit ille:

Tunc unum emicuit longè splendentius omni
Nomine, contextum nomen fulgentibus astris.
Bissenis super hæc stellis diadema coruscum
Imminet, imperium signans, quod in omnia quon
dam
Nomina Terrigenum proli quæ lustrica ponent,
Vendicat. Hoc mentem divinam ingentibus im
plet
Sensibus: hoc stellam maris, & mare, cetera felix
Sensa refert, petit in justo quæ nomine Numen.
Tale probans: Placet hoc, inquit Deus. Ergo
Maria
Dicitur. Hoc esto claræ mihi nomen alumnæ,
Imperat: hoc toti semper Venerabile mundo.
Hoc velut Arctoum sidus deducere læto,
Vela mari implacidos pelagi sedare tumultus,
SolertemSolertemque laborem hominum Stygiosque furores
Frangere, Tænariasque volo regnare sub umbras.
Tum Deus impresso signum hoc lætabile mundo
Indidit, argumentum ingens certumque futuri
Virginis imperij.

Hæc ille, & alia, quæ & hîc legi placuit, licet aliàs obvia, quia & consentanea instituto, & ad aliqualem propagationem gloriosi nominis conducere possunt, dum etiam inter sacra hæc & Theologica Theoremata perleguntur.

306

*Num. eodem col. 2. sic legitur: Cujus

Ejus nomen quàm potenter, & impotenter alliciat.

odor nominis trahit potenter, impotenter, ut ita dicam, amantes. Quod quidem sustineri posset: sed revera, illud Potenter superfluit, nec debuit apponi. Quod si apponendum, interponi particula, Immò, aut alia instituto conveniens debuisset. Et quia de odore sermo, juvat dudum adductum vatem citato in Poëmate iterum auscultasse: sic enim ille:

Augustum Superis læto vix omine nomen

P. Chanud.

Fatus erat; cùm sidereos revoluta per axes
Aligerumque per ora volat vox inclyta: cælum

Vorat errore typographico.

Cantibus, & fidium numeris, plausuplausuque Mariam
Omne sonat: vocem ingeminat resonabilis Echo,
Vnaque cæruleos hæc longum audita per orbes
Funditur, ut divinus odor, quem sanctus ab aræ
Ignis in aërias spargit fragrantibus auras
Nubibus, ille pijs lætum beat æthera nimbis,
Ingerit & sanctos contacta in pectora sensus.

Contracta item.

Ubi & audiendus D. Anselmus, cujus & illud in hymno ad Virginem:

O Maria nomen bonum

D. Anselmus. Pro verb. 22. v. 1.

Nomen memorabile,
O nomen, quod melius est,
Quàm multæ divitiæ.
Balsamum aromatizans
Thus miræ fragrantiæ,
Flos æternus, rosa lenis,
Lignum semper viride.
Quæ tam potens es in omni
Bonitatis opere,
Vt omnino sit beatum
Qualis sis agnoscere.
Benedictum nomen ejus
Sanctum & terribile,
Qui per orbem tuum nomen
Fecit esse celebre.

Et quàm hoc opportunum. Quia enim Sanctum & terribile nomen ejus. Psal. 110. v. 9. suavi est ab ipso providentia dispositum, ut aliud esset nomen, sanctum quidem, sed non terribile, Mariæ inquam, dulcedine ac suavitate plenissimum; cujus odore fidelium affectus impotenter raperentur. Ad quod in suo Cantico videtur allusisse ipsa, cùm dixit: Quia fecit mihi magna, qui potens est, & sanctum nomen ejus. Lu

Lucæ 1. v. 49.

cæ 1. v. 49 Ubi quod sanctum dicit, etiam & terribile voluit intelligi, cùm duo illa epitheta sciret à Vate regio connexa. Et quia de nomine meminit, ad proprij nominis commendationem à Spiritu sancto directa, in quo magna ipsi fecit, qui potens est, reddens illud suo etiam modo omnipotens, inter cælestes dulcedines, & divinissimas suavitates.

307

*Num. 44. col. 2. sic habetur lin. 2. Mini

Errores aliquot typici.

mè positus Mariæ nomine, ubi omissa præpositio in. Inferius. Opinionem in certa, pro Opinionum incerta. Ubi incerta substantivè positum, sicut apud Virgilium, Cæli convexa. & Ecclesiæ illud, Paradisi amæna virentia. Et plurima alia. Ibidem sequenti versu. In constat pro Id constat. Inferius. Deus uti conterens hostis proponitur. Ubi stare quidem posset Deum esse hostem, dum in Virgine contra serpentem tartareum præliatur. Sed nihilominùs non hostis, sed hostes reponendum, juxta verbi, de quo agitur, proprietatem. Neque enim unus tantùm aut

Diabolici exercitus contra fideles quibus plenus aër.

alter nobis hostis, quem oporteat à Deo conteri: sed plures, plurimi, & quandoque innumeri, ut videatur tota inferni potentia contra folium, quod vento rapitur, velle suam potentiam ostentare. Et id nobis per Mariæ nomen felicitatis accrescit, ut Deo conterente illos, feliciter triumphemus. Quoniam non est

Ephes. 6. v. 12.

nobis colluctatio adversus carnem & sanguinem, sed adversus principes & potestates, adversus mundi rectores tenebrarum harum &c. Ephes. 6. v. 12. Circa quem locum Divus Hieronymus præter alia se digna ita scribit: Hæc autem omnium do

D. Hieronymus.

ctorum opinio est, quòd aër iste, qui cælum & terram medius dividens, inane appellatur, plenus sit contrarijs fortitudinibus. Sic ille Sunt ergo & exercitus, in quibus hostium innumerabilis multitudo. Ideò præmiserat: Induite vos arma

V. 11.

turam Dei, ut poßitis stare &c. v. 11. Ubi enim tot hostes, non quibuscumque armis opus est, sed divinis: nec simplici armatura aliqua, sed omnimoda. Unde idem Sanctus Doctor ita scribit: Vt igitur poßit quis in hac die diabolo re

Idem.

sistere, assumat omnia arma Dei (hoc enim sonat πανοπλία;) non ut in Latino simpliciter arma tran

Panoplia.

slata, & omnibus telis, armisque succinctus, de quibus in sequentibus &c. Cùm ergo fideles Dei ar

Circa quod & videndus Cassianus Collat. 7. Cap. 5. & 21 & Collatione 8. Cap. 12.

mis instructi contra tartareos prælientur exercitus, dici revera potest Deus in illis hostes conterere, & ita etiam in Virgine, cujus & nomen eorum est insuperabilis armatura,

Stygiosque furores
Frangere, Tænariasque volo regnare sub umbras.

Ut n 324. dictum.

Charitas ad externos extendi debet affectus, & sic se ostendere.

308

*Num. 51. col. 2. pro Extendere habetur Ostendere. Nec magnus error, quia & tolerabilis, & sensu non alieno. Liberalis enim largitio, de qua ibi, ad salutem siquidem proximorum spectans, dum ad propriæ vitæ largitionem extenditur, etiam se pariter ostendit, sicut & debet ostendi ordinata charitas, quoties id necessitas proximi postulavit. Non enim internis fit satis affectibus, quando & effectus exiguntur. Pone me ut signaculum super cor tuum,

Cant. 8. v. 6. & 7.

ut signaculum super brachium tuum. Cant. 8. v. 6. Dictum circa locum istum aliàs, sed numquàm satis, & ad amorem spectare signaculum geminatum videtur innegabile: quandoquidem in eodem versu, sic sequitur: Quia fortis est ut mors dilectio &c. Per amorem ergo sponsus in corde & brachio collocandus: nisi enim per amorem esse ille in sponsa nequit. Sit ergo ut signaculum, dum intus fervet amor, sit in brachio, dum ad externos se extendit, & in quibus se ostendit, effectus. Unde & paulò post de exhibitione substantiæ mentio luculenta subnectitur. Si dederit homo omnem substantiam domus suæ pro dilectione, quasi nihil despiciet eam. v. 7 Ubi illud Pro idem est ac Præ. Si enim cor dilectio vera possideat, in largitione totius substantiæ domesticæ nihil se facere diligens reputabit, & est explicatio hujusmodi versioni Septuaginta conformis, qui non Pro sed In habent, ut hoc pacto Vulgatæ sensus aperiatur. Et est ille satis genuinus, licet alios etiam exhibeant Interpretes minimè contemnendos. Sed audiamus insuper D. Paulum ita Corinthios allocutum 2. Cor. 8. v 24. Ostensionem

2 Cor. 8. v. 24.

ergo, quæ est charitatis vestræ, & nostræ gloriæ pro vobis, in illos ostendite, in faciem Ecclesiarum. Præmiserat v. 21. Providemus enim bona non solùm coram Deo, sed etiam coram hominibus. Non ergo est pia erga alios affectione contentus, Deo nota, sed ad charitatis officia impendenda, ejus ardens providentia se porrigit. In quo quidem dignos se cupit & studet habere discipulos, unde ut vidimus Corinthijs scribit, non contentus eorum arcana dilectione, sed ostensionem exigens erga illos, de quibus ibi. Et nostræ gloriæ pro vobis. Ut scilicet sic ostendant quàm meritò de illis per Evangelium Christo genitis glorietur, uti exponit D. Joannes Chry

D. Chrysostomus.

sostomus Homil. 18. in Epist. cit. ubi sic legit: & nostræ pro vobis gloriationes. In eo ergo gloria illius videtur constituta, ut charitas se ad ostensionem exerat, nec quomodocumque, sed In faciem Ecclesiarum. Ubi & idem S. Doctor In eos demonstretis etiam in conspectu Ecclesiarum. Quod quidem ad honorem ille refert, qui Ecclesijs exhibetur, quando illi, qui ab ipsis missi sunt, exhibetur. Audiendus ille sic locutus: Deinde facit sermonem horribiliorem dicens, In conspectu Ecclesiarum. In gloriam, inquit, Ecclesiarum, in honorem. Nam si illos honoraveritis, Ecclesias, quæ miserunt, honoræveritis &c. Circa quod notandum illud, Sermonem horribiliorem. Ubi horribilis error apparet, cùm honorabiliorem, dicendum videatur. Ex quo apparet iam pridem typographiam hoc vitio laborasse, impressio enim, qua utor, anni est 1541. Sed non ut nostris regnat illud temporibus, pro quo jam sine spe fortunæ melioris declamatum. Extat

Notandum circa honorem exhibendum documentum.

autem in prædicta Doctoris sancti expositione non missum faciendum documentum, qui & pro Ostensionem documentum habet: quod sci|

licet in honoribus exhibendis maximè se debeat Charitas fidelium ostendere, in faciem Ecclesiarum, in illarum conspectu; ut scilicet parci in eo non simus, sed modis omnibus, sine affectationibus tamen fastidiosis, & ceremonialibus, liberales.

§. VI.

§. VI.

Cum adnotatione errorum opportunæ veritates, de vitando honore hæreticorum.

309

*NVm. 55. col. 1. sic extat; At hoc, non

Horror non honor hæreticis exhibendus.

solatio, sed honori datum hæreticis, errore intolerabili, cùm pro horrori, positum honori sit. Hæreticis namque non honor, sed horror, horrendis sanè monstris exhibendus. Lutherum quidem sic ore Ecclesiæ notatum habemus in Bulla Canonizationis S. Ignatij nostræ Fundatoris Societatis, in qua teterrimum monstrum compellatur, & aliæ detestabiles pestes, eo auspice propagatæ. Quis autem teterrimis monstris, & detestandis pestibus honor debeatur? Omnis qui recedit, & non perma

2. Ioan. v. 9. & 10.

net in doctrina Christi, Deum non habet. Si quis venit ad vos, & hanc doctrinam non affert, nolite recipere eum in domum, nec Ave ei dixeritis. Joan. 2. v. 9. & 10. De hæretico ille locutus, cui nec communis ille salutationis honor, juxta eumdem exhibendus. Vult enim nos erga illos velut erga monstra versari; monstro enim occurrens detestabili & pestilenti, totus in horrore est, neque quidquam, nisi quod horrorem præ se ferat, ex ore ejusdem audiatur. Ubi ars

Arte diaboli hæreticis monstrum Summus Pontifex.

illa diaboli apparet, qua studet teterrimo mendacio, par pari reddere veritati. Suadet ille hęreticorumhæreticorum filijs interventu parentum Papam esse monstrum quoddam horribile, unde sic educati ad ejus nominis compellationem horrescunt, & via illis præcluditur ad ovile Christi directa, Pastore in abominationem verso, & ejus ministris penitus devitatis. Pro quo attexuisse juvat brevem narrationem ex P. Joanne Nadasio depromptam in Anno dierum memora

Notabilis narratio

bilium die 18. Septembris, ubi ita scribit de P. Joanne Mulhusino Germano post alia: Hoc in illo minimè omittendum, quòd cùm Romam tunc

P. Nadasi.

adhuc hæreticus appulisset, ubi Summum Pontificem vidit, ac diligenter aspexit, agnovitque hominem verè esse non verò monstrum seu bestiam infandam (id quod à suis hetherodoxis magistris audierat) repentè lumine cælesti perfusus manus veritati orthodoxæ dederit, postea Societatem quoque amplexus. Sic ille.

§. VII.

§. VII.

Notati errores super indicta doctrina.

310

*NVm. 64. col. 1. Divi Parentis nostri

D. Ignatius qualem in suis requirat puritatem.

Regulare monitum & Seraphico dignum zelo erga suos alumnos, dum eos vult castitatis splendore conspicuos Enitendo Angelicam puritatem imitari, & corporis & mentis nostræ munditia ex Part. 6. Constit. Cap. 1. §. 1.

Constitutio.

Pro munditia autem positum munditiam, auferendi casu in accusandi mutato. Ubi quod ad ablationem spectat, ad curam referri potest, quæ in hac materia est futura permagna in auferendis sensuum lenocinijs, quibus periclitari puritas tantopere requisita potest, & ita id committi, propter quod possit meritò infelix transgressor à sua conscientia, quidquid de alijs fuerit testibus, accusari. Isaiæ 1. v. 16. La

Isai. 1. v. 16.

vamini, mundi estote, auferte malum cogitationum vestrarum ab oculis meis. Ecce quomodo pro puritate & munditia comparanda & retinenda, auferendi cura præscribitur. Auferendi inquam malum cogitationum ab oculis Dei, ut nihil sit, quod ejus possit mundissimos offendere oculos, licet non sit in hominum oculos incursurum.

311

*Mundi sunt oculi tui ne videas malum,

Habac. 1. v. 13.

& respicere ad iniquitatem non poteris. Habacuc 1. v. 13. Ubi Isaiæ videtur consonasse, & uterque malum sine peculiari expressione reponit Dei oculis permolestum: videturq́ue ad carnalem turpitudinem referendum, quæ munditiæ & puritati speciali quadam ratione videtur adversari. Unde Luxuriosus quidam auditis præfatis Isaiæ in Ecclesia verbis admirabili est transmutatione conversus, de qua ex Ruffino P. Cornelius in eum locum. Ad quem accessisse Angelus dicitur, qui à longè steterat, ut sciamus cognatam esse illis castitatem, & petijsse jure optimo D. Ignatium ab alumnis suis curam illam pro imitatione, & corpore & mente, Angelicæ puritatis.

312

*Ne accusationes illæ subintrent,

Rom. 2. v. 15.

de quibus D. Paulus Rom. 2. vers. 15. Et inter se invicem cogitationibus accusantibus &c. Circa quod D. Joannes Chrysostomus ho

D. Ioan. Chrysost. Cogitationes se invicem accusantes.

mil. 5. in eamdem Epistolam sic ait: Non indiget homo accusatore alio, illo quidem in judicio. Non tantùm in die cùm judicabit Deus occulta hominum, de quo ibidem v. 16. Sed in antecurrente illo, quod post admissum peccatum conscientia teste & judice agitatur. Cùm accusatur caro, quod concupiscentiæ ardore ad carnis vetita officia provocarit, & caro accusationem regerit in eum, qui indulgens sensibus ignis fomitem ministravit. Cùm accusatur oculus, qui intemperatè respexit, & ille eum accusat, qui in periculosa ipsum aspiciendi vetita, occasione constituit. Et sic invicem in alijs accusatio nihil profutura, sicut neque defensio procedit. Cura sit ergo de Angelicæ imitatio

Dei timore sermones in judicio disponuntur.

ne puritatis, & sic disponamus Sermones in judicio, quod Dei timore perficitur, juxta illud Vatis summi Psal. 111. Disponet sermones suos in judicio. Ille inquam, de quo in principio,

Psal. 111. v. 2. & 5. & 118. v. 120.

Beatus vir qui timet Dominum. Dicet enim: Confixi timore tuo carnes meas: à mandatis enim tuis timui. Psal. 118. v. 120.

313

*Num. eodem paulò post præfata Fecisse

Societatis alumnorum Apostolicum ministerium.

pro Fuisse. & statim pro verbo Duxit deest D. & lin. ult. & pro Est. Sic ibi: Munus annuntiandi Christum non semel aut iterum, sed semper, ubivis gentium & omnibus hominum generibus à Deo & (est,) ipso gravißimè demandatum. Societati inquam. Prædicate Evangelium omni creaturæ. Marci 18. v. 15. Sic dictum Apostolis: & |

quod etiam sit dictum Societati declaravit Sedes Apostolica, ex cujus mandato Evangelium dictum in Festo S. Francisci Xaverij Indiarum Apostoli decantatur. Neque aliud est reliquorum institutum, quibus magnum illud præluxit exemplar, Apostoli Ecclesiarum, gloria Christi. 2. Cor. 8. 23. Ubi non est sermo de

2. Cor. 8. v. 23.

duodecim primarijs, sed de Evangelicis ministris, ut exponit D. Joannes Chrysostomus Homil. 18. ibi, ita scribens: Nam pro Tito pos

D. Chrysostomus.

sum aliquid dicere, quòd & meus socius sit, & vester amicus: pro his autem quòd fratres, quòd Apostoli Ecclesiarum, quod gloria Christi. Vides quòd & hinc manifestum, quòd ipsi fuerint ex ignotis &c.

314

*Et quidem pro ministris talibus in

Quàm gloriosum.

Societate præter munus idem, id specialius facit, quod gloria Christi dicuntur, debent enim magni Parentis exemplo gloriam Christi quęrerequærere, cujus majorem Gloriam inore semper habue

D. Ignatius ex illo gremio, & gloria Christi.

rat, semper in omnibus quæsierat, ut in sacris habetur Officijs. Atque etiam Evangelium spectat, quod ex concessione Clementis X. recitandum, & est equidem Apostolici muneris exactissima, utpotè Christi magisterio & auctoritate, stabilita formatio. Lucæ 10. Designavit Dominus & alios Septuaginta duos &c. de

Lucæ 10. v. 1. & 17.

quo aliàs dictum. Sed non prætereundum quod post prædictam accedit formationem: Reversi sunt autem septuaginta duo, cum gaudio, dicentes: Domine, etiam dæmonia subjiciuntur nobis in nomine tuo. v. 17. In nomine ergo Jesu suo muneri faciebant satis, ad quod statim obeundum veloces & alacres exierunt. Id quod pro Societatis operarijs juvat specialius usurpare, qui in nomine Jesu ad muneris Apostolici diversas functiones, ejus tantùm quærentes gloriam, progrediuntur.

315

*Sed quid à Christo responsum cum

Vt illam, non suam, quærant, filij ejus admonentur casu diaboli proposito. v. 18.

gaudio feliciter obiti muneris revertentibus? & ait illis: Videbam satanam sicut fulgur de cælo cadentem. v. 18. & cur sic ille in tali gaudentium occasione? Ideò equidem ut in quærenda Jesu nominis gloria persisterent; ideò enim Satanas de cælo præceps, quia non illam, sed propriam quæsierat, ab una & alia infelicissimè deturbatus. Et de casu Luciferi èex cælo ut Christi verba præseferunt, cùm primùm est ab illo dejectus, esse Sermonem communissima Patrum & Interpretum sententia est apud P. Suarez lib. 7. de Angelis Cap. 8. nu. 12. Iam verò id quod ad propriæ gloriæ appetitum attinet, divina non attenta Divus Cyrillus Alexandrinus in Isaiæ Cap. 14. ad illa verba: Quomodo

Isaiæ 14. v. 12. D. Cyrillus Alex.

cecidisti de cælo Lucifer? v. 12. his est verbis contestatus: Lucifer cecidit & comminutus est, tumida & turgida cogitans, & honorem ac gloriam soli summæ naturæ congruentem rapere cupiens, quantùm molimine, & vi, & animo poterat. Sic ille. Ut Apostolici viri, & Iesuitæ in illis, inter gaudia timeant, & propriæ non affectatores gloriæ, pro Dei gloria gaudeant feliciter militare.

316

*Num. 69. col. 1. Suam pro Tuam. ad

Societatis filij ob laborum tolerantiam exaltati.

locum Psalmi 11. v. 8. Secundùm altitudinem tuam multiplicasti filios hominum. Ubi stare quidem mutatio posset, quia revera secundùm altitudinem suam multiplicavit Deus illos, ut

Psal. 11. v. 8.

non tantùm multi essent, sed alti, ad dignitatem inquam filiorum exaltati. Ubi cùm de Societate sermo sit, non immeritò potest ad illam derivari. Multiplicati enim & exaltati illius filij, ut & Dei filij jure optimo censerentur. Isaiæ 1. sic Deus: Filios enutrivi, & exal

Isai. 1. v. 2.

tavi. v. 2. Sic enim exaltatio filialem cōsequiturconsequitur dignitatem. Commendavit illos æternus Pater æterno Filio cùm & ipse dixit: Ego vobis Ro

Rom. 8. v. 29.

mæ propitius ero. Commendavit inquam Primogenito gravato Cruce, ut sit ipse Primogenitus in multis fratribus. Rom. 8. v. 29. Quod quidem memorabilis illius apud eumdem dogmatis extrema pars est. Nam quos præscivit, & prædestinavit, conformes fieri imaginis Filij sui. Conformes inquam in laborum perpessione, de quibus ibi Apostolus: Si autem filij, & heredes:

V. 17.

heredes quidem Dei, coheredes autem Christi: si tamen compatimur, ut & conglorificemur. v. 17. Id quod luculenter prosecutus D. Joannes Chrysostomus Homil. 15. ubi post multa sic ait: Considera igitur quale quantumcumque ver

D. Chrysostomus.

bum protulerit Paulus de fidelibus & exactè crucifixis, quod ne diademate quidem ornatus qui sit, assequi poßit. Sic ille: ex quo cum conformitate imaginis exaltatio commendata. Et licet ad verba, quæ immediatè præcesserant apud eumdem referantur, scilicet: si Deus pro nobis, quis contra nos? v 31. à superioribus tamen sensus eorum trahitur, in quo de filiatione, & cum Primogenito conformitate, ut stet quod de commendatis ipsi à Patre Ignatio, & filijs dicebamus. Commendati enim gravato cruce, ut & illi crucifixos non utcumque, sed exactè futuros sibi persuaderent, & sic pariter exaltandos.

317

*Quod ergo à Primogenito dictum:

Propitium se Christus promittens, exaltationem intimat.

Ego vobis Romæ propitius ero, ad exaltationem spectat, futuram quidem Romæ, sed Orbem per Universum propagandam, dum inter persecutiones ubique frequentes, nec sanè leves, juxta promissionem dictam Primogeniti inter multos fratres exaltantur. Agentem de passione & Cruce sua Christum ægrè audivit Petrus. Unde eidem dixit: Absit à te Domine.

Matth. 16. v. 22.

Matth. 16. v. 22. Iuxta Græcum textum, ut aliàs dictum: Propitius tibi sis, Domine. Id est Majestati tuæ, quam modò confessus sum consule, gloriam & conserva & auge, Dei Filio congruam, nam: Tues Christus Filius Dei vivi.

V. 16.

v. 16. Quod ergo propitius futurus Christus asseretur, ad exaltationem merito advocandum, ut qualem Petrus ipsi propitiationem exoptabat, eam ille Ignatio & filijs promitteret, & cumulatiùs adimpleret. Sic ille proptereà in æternum ab ipsis benedictus, ut jubilemus & ipsi filij Dei: Iob. 38. v. 7.

318

*Ibidem pro Addunt, habetur Adducunt.

Nomen IESVS quomodo mirabile.

Et posset tolerari. Et de Jesu nomine sermo est ad locum Genes. 32. v. 29. Cur quæris nomen meum? Ubi exemplaria aliqua addunt, Quod est mirabile. Licet autem revera id in Originali fonte non extet, negari nequit quin sit illud mirabile, ut meritò ad id referri possit Isaiæ Evangelicum vaticinium, & vocabitur nomen

Isai. 9. v. 6.

ejus Admirabilis &c. Isai. 9. v. 6. Quid enim |

mirabilius esse possit, quàm ut Dei Filius vocetur Jesus, ea de caussa, quæ ab Angelo reddita D. Josepho: Ipse enim salvum faciet populum

Matth. 1. v. 21.

suum à peccatis eorum. Matth. 1. v. 21. Ut scilicet homo factus negotium iniret redemptionis hominum. Adeò est illud mirabile, ut nihil accidere potuerit non modò mirabilius, sed neque in admirabilitate æquale, mirabilia omnia infinito excessu prætergressum.

319

*Beatissimus senex Isaac deprehensa furtiva benedictione post Esau adventum Expavit stupore vehementi, & ultra quàm credi po

Genes. 27. v. 33. Stuporis Isaac mysteriũmysterium in benedictione ad id spectans.

test, admirans ait &c. Genes. 27. v. 33. Quæ quidem admirationis significatio adeò est notabilis, ut nihil tale in Scriptura reperiatur. Neque si in eo pia tantùm Iacob fraudulentia intercessisset, id videbatur sufficiens ad tantæ admirationis excessum, qualis præfatis terminis indicatur. Unde Abulensis Quæst. 5. in dictum Caput ita scribit: Vel dicendum secundùm

Abulensis.

Hieronymum, & alios doctores Sanctos, quòd quando audivit Isaac verba Esau, ne fortè turbatus malediceret Iacob, raptus fuit in ectasim, & cognovit quòd benedictio data Iacob processerat de voluntate divina, nec retractari debebat. Expavit autem ad cognitionem tantorum secretorum, quæ cùm ante latuerant, & divinæ voluntati obediens datam benedictionem confirmavit. Hæc ille. Secreta autem prædicta ad Incarnationis mysterium pertinuisse, Sanctorum etiam Doctorum communis sententia est, pro qua specialiter D. Augustinus Libro contra mendacium Cap. 10. & D. Prosper 1. p. Prædict. Cap. 21. Jacob enim hædinis indutus pellibus Christus est, qui peccata hominum, ut remitterentur assumpsit benedictione redemptionis à Patre comparata, quam Iesu designat nomen. Illud ergo est, quod sub umbris visum in ectasim rapit Isaacum incredibili admiratione.

320

*Pro quo etiam Psalmus 8. v 1. Domi

Psal. 8. v. 1. & ult. Et Davidica repetitio. D. Augustinus.

ne Dominus noster, quàm admirabile est nomen tuum in universa terra! Ubi de Christo esse Sermonem testatur D. Augustinus Enarrat. in ipsum, ita dicens: Vt iste sit sensus: Domine; qui es Dominus noster, quàm te admirantur omnes, qui incolunt terram: quoniam tua magnificentia de terrena humilitate super cælos elevata est. Hinc enim apparuit quis descenderis, cùm à quibusdam visum est, & à ceteris creditum quò ascenderis, Sic ille. Habet autem intelligentia hujusmodi magnum auctoritatis pondus ex ijs, quæ D. Paulus tradit 1. Cor. 15. & Hebr. 2. Licet autem hic sensus Allegoricus sit, esse tamen certum, & à Deo intentum benè observat Cardinalis Bellarminus. Pro admirationis tamen singulari magnitudine præter modum illum loquendi, Quàm admirabile, facit notanda conclusio, quæ alia non est, quàm primi versus repititio: Domine Dominus noster &c. Ea quidem de caussa ut quantoperè sit admirabile Christi nomen, nobis quantùm fieri possit innotescat. Inde etiam utile satis innuitur documentum, ut scilicet verba prædicta semel & iterùm, sæpissimè inquam repetamus, eo quem merentur affectu, eum studentes pro internarum potestate virium, ardentissimum jaculari.

321

*Num. 80. col. 1. Celebrator, pro Cele

Abdias quis, & documenta ex illius brevi prophetia.

bratur. Ubi de Abdia propheta est sermo, brevissimæ auctore prophetiæ unico Capite comprehensæ. Et posset is esse sensus, ut Abdias ipse sua illa brevitate fuerit brevitatis propheticæ celebrator. Ut sciremus ob brevitatem nihil despiciendum, immò & non semel etiam amplectendum, cùm sint in brevibus scriptis quandoque magna compendia, multiq́ue brevitatis amatores reperiantur. Licet autem, ut scribit D. Petrus non voluntate humana allata est aliquando prophetia, sed Spiritu sancto inspirati, locuti sunt sancti Dei homines. 2. Petri 1. v. 21. & ita

2. Pet. 1. v. 21.

neque brevis aut longus pro suo arbitrio possit esse propheta: unde neque scripti prophetici brevitas solius Abdiæ tribui debeat arbitrio: Deus autem in hoc, dum parcè spirat, & pauca vult scribi, utili nobis voluit consultum esse doctrina Quis Abdias fuerit tradit D. Hie

D. Hieronymus.

ronymus initio Commentarij in ipsum ita scribens: Hunc esse Hebræi (dicunt aut censent, deest enim Verbum) qui sub rege Samariæ Achab, & impijßima Iezabel, pavit centum Prophetas in specubus &c. Hic igitur quia centum Prophetas aluerat, accepit gratiam prophetalem, & de duce exercitus, fit dux Ecclesiæ. Sic ille. Quia ergo exercitus dux, dum prophetali donatur spiritu, brevis Scriptura committitur, in quo & remunerata benignitas, & moderatio servata, ne docendi in Ecclesia munus supra conditionem ministri audaciùs assumatur.

322

*Pro quo idem Doctor Sanctus in

Nemo sui sit celebrator. Idem Doctor Maximus.

Proœmio digna se elegantia, eruditione ac maturitate discurrit. Qui & de Abdia in Commentario sic: Parvus Propheta, versuum supputatione, non sensuum. Dominus ergo, quod ad remunerationem attinet, non parcus, dum profundissima arcana revelat: sed moderationis magister quoad voluminis brevitatem: cujus licet ille celebrator dici possit, non tamen ita dictatum, sed per errorem variatum Et expedit potiùs celebrari ab alijs, quàm suorum quemque operum celebratorem audire, quod non bene audit. Quod quidem in Propheta ipso videre licet, qui superbiam Edom se insolenter exaltantem divina auctoritate confrin

Abdiæ v. 12.

git: & non magnificabis os tuum &c. v. 12.

§. VIII.

§. VIII.

Pronuntiata utilia ex erratorum occursu.

323

*NVm. 83. col. 1. Incertum pro Inser

De MARIÆ nomine.

tum. Vbi de Mariæ nomine; sic autem ibi post enumeratam Iudæ patriarchæ familiam: Hi omnes ex primaria Iudæ stirpe, in qua Mariæ nomen nescio quo incertum (insertum) fato. Vbi quod Fato dictum, neminem moveat, quia per subsequentia satis conveniens sensus

Fatum ut admittendum. P. Chanut.

aperitur. Sic rem Spiritu sancto disponente. Ille ergo est fatum Christianum. Sic passim Auctores. P. Antonius Chanut Lib. 6. de Mysterijs Virginis Peristromate 6. de Esthere sic:

Hanc pius orbatam, quæ fata, utroque parente
Nuper adoptarat Patruus.

Iacobus Damianus de Bello Germanico lib. 9.

P. Iacobus Damiani.

Teutonidum adstabat Custos Archangelus ejus,
Auribus inspirans Divam quæfata rogaret.

Divam inquam Mariam, Reginam illa incomparabili excessu majorem, & potentiorem, quæ de se apud Maronem 1. Æneid.

Ast ego quæ Divum incedo Regina.

Virgilius.

Quippe vetor fatis.

Benè ergo ubi de Virgine agitur fati aliqualis

Infortunia avertit.

mentio inserta, quia fatorum Domina, id est, infortuniorum undecumque, Deo permittente, venientium, ut eos possit feliciter avertere, quantumvis urgentia & necessitatem secum afferentia videantur.

324

*Nulla enim major necessitas quàm mors. Ubi D. Augustini notanda subtilitas, qui in verbo Morior, peculiarem participij modum invenit, cùm enim dici debuisset Mortus, sicut dicitur Ortus ab Orior, non ita, sed Mortuus

Et in summa mortis necessitate succurrens.

dicitur, & post alia sic concludit: Convenienter ergo factum est, ut quemadmodum id, quod significat, non potest agendo, ita ipsum verbum non posset loquendo declinari. Sic ille. Lib. 13. de Civit.

D. Augustinus, qui & defensus.

Dei. Cap. 11. Circa quod Ludovicus Vives nimis audacter locutus, dum nimis ineptum præfato in discursu Sanctum Doctorem appellat, cujus nolo hoc loco verba proponere, ne in eo legantur, legenda nullibi. Et ipse quidem Doctor sanctus cùm in Lib. 2. Retractat. Cap. 43. prædicti libri cum alijs fecerit mentionem, nihil profectò in eo invenit, quod aliqua deberet reprehensione notari. Cujus limatissimum judicium præferendum penitus audacis illius auctoris, qui proptereà multis in locis suorum Commentariorum lituris est dignissimis à S. Inquisitionis Tribunali denigratus.

325

*Ad rem jam, Beatissima Virgo in mor

Fidelis adjutrix ex matura cognitione.

tis necessitate fidelis adjutrix, quam & depellit semel, semper autem in sibi corditus addictis præstat, ut faciant de necessitate virtutem. S. Andreas Cretensis Oratione 3. de illius Assumptione sic ipsam alloquitur: O Virginalis terra, ex

S. Andreas Cretensis.

qua secundus Adam, ac veteri senior prodijt! Quod te sepulchrum teget? Quænam te verò terra suscipiet, quæ cælum, ac cæli naturam sanctitate supergressa es? Sic ille. Superat ergo Virgo terræ cælique naturam, Omnemque rem in sensum cadentem ac spiritalem, ut ibidem. Unde & nobiles habet naturæ conditiones, ex quibus illa Philosophorum oraculo celebrata, Natura non deficit in necessarijs. Ergo neque illa in summè necessaria fatali hora, pro quo innumera exempla succurrunt. Ubi & addere possumus suam etiam extremam unctionem admirabili ratione conferre. Pro quo iterùm Sanctus, de quo nuper Pater audiendus, sic enim ibidem, Tu inexhausti unguenti nova pixis unguentaria.

Idem.

Tu olei unctionis exultatio. Et quæ major felicitas, quàm quod in omnium terribilium terribilissimo mortis articulo possit fidelis oleo tali unctus exultare? Utinam ex illis unus, qui opella ista omnibus studeo meo modo, oleum istud cæleste ministrare.

326

*Num. 95. col. 2. in loco Cant. 7. v. 2.

Vulnus lateris Christi ut dici possit arator.

Vmbilicus tuus sicut crater tornatilis. pro Crater est Arator: quod nullũnullum congruum videtur habere sensum posse. Nisi juxta ibi adductum intellectum de Christi latere ita accipiatur, ut ex ejus vulnere grana procedant tritici, quibus plenus venter, juxta id, quod ibidem immediatè sequitur: Venter tuus sicut acervus tritici.

Cant. 7. v. 2.

Ibid. UmbilicũUmbilicum enim ventrem etiam complecti affirmat cum alijs P. Cornelius. Itaque arator idem qui seminator, juxta id quod in Evangelio habetur Matth. 12. Marci 4. & Lucæ 8. arat enim hominum corda ut seminet in eis. His autem videtur obstare prædictas laudes non ad Sponsum, sed ad Sponsam pertinere, ut ex contextu constat. Ad quod quidem dici potest ea, quæ in Sponsa elucent, in Sponso mirabilius resplendere.

327

*Prætereà Humanitas Christi est pri

Humanitas Christi sponsa, quæ & arata, cum & ipse arator.

maria Sponsa, de qua in Cantico citato, sicut & in Psal. 44. ut ibi ostendimus. Neque modo contendimus sensum istum posse præfato loco convenienter adaptari, sed id tantùm inquirimus an possit cum veritate constare. Cùm enim juxta Hebræam originem minimè stare queat mutatio illa, cui crater respondeat, manifestum est non posse illum verosimiliter sustineri. Arat ergo Christus verbi sui vomere, quia & aratus ipse, ut Psalmo 128. v. 3. Su

Psal. 128. v. 3.

pra dorsum meum fabricaverunt peccatores, prolongaverunt iniquitatem suam. Ubi D. Hieronymus ita vertit: Supra dorsum meum araverunt arantes: prolongaverunt sulcum suum. Ubi quod de dorso dicitur, ad flagella meritò referri potest, id quod & sacra Sindon, quibus ejus involutum corpus luculenter ostendit. Quod autem de prolongato sulco, ad apertionem lateris post mortem militis lancea. Ibi enim apertè licet dispicere quomodo prolongata iniquitas, ut neque mortuo pepercerint inimici: & quomodo etiam prolongaverint sulcum. Cùm enim majus illud fuerit vulnus, sulcus etiam major prolongatus. Quid ergo si & velit ita pro nobis aratus, nostrorum etiam cordium aratorem agere, ut grana illa gratiarum, quibus plenus, pariter in ipsis seminet, felicissimus in multis seminator, ad eos se vertens jux

Quomodo tornatilis.

ta eorum necessitatem, providè amanterq́ue tornatilis quod & de manibus à sponsa prædicatum Cant. 5. vers. 14 Manus illius torna

Cant. 5. v. 14.

tiles.

328

*Num. 108. col. 2. errores duo. Desci

Descipio verbum an possit admitti.

piat pro Desipiat. & Patientes pro Patienter. Et in primo quidem verbum opponitur, quod in usu minimè reperitur. Si tamen novare quidquam licet, ut jam videtur licere nonnullis, verbum esse compositum potest à De, & scipio, qui baculus est senibus proprius ad firmandum gressus, & sic Descipere idem erit ac scipione abjecto agere, eo non uti. Quod si de eo dici contingat, qui eo habeat opus, consonam verbo Desipere significationem importat, id est non firmare gressum, & ita de eo dici potest, qui & desipit, quia desipere, vacillantis & non firmi judicij est, & sapientiæ defectum patientis. Sic autem stare in casu nostro posset, quod ibi dicitur: Quis ita descipiat? Circa quod non plura. Iam quod ad errorem alium attinet dolendum quod aliquando R. mutetur in S,

Impatientia ex superbia, si ut ex humilitate patientia.

cùm de patientia agitur, robur scilicet in superbiam. Nolle etenim pati, quod Deo permittente supervenit, superbientis animi est. |

A sæculo confregisti jugum meum, rupisti vincula mea, & dixisti: Non serviam. Jerem. 2. v. 20. Ecce profligatum robur & constantiam, ecce superbiam. Gloriando & jactando dixisti. Sic P. Cornelius.

329

*Inde est ut pro portando jugo Christus humilitatem superbiæ antagonistam exquirat.

Matth. 11. v. 28. 29. & 30.

Matth. 11. v. 29. Tollite jugum meum super vos, & discite à me, quia mitis sum, & humilis corde. Inde & erit quod sequitur: Iugum enim meũmeum suave est, & onus meum leve. v. 30. Erit sanè suave jugum, & leve onus, humilitate, cui congenita mititas, suffragante. Pro quo D. Leo Ser

D. Leo.

mone 5. de Epiphania ita inquit: Illa nobis currenda est via, quam ipse Dominus se esse testatus est, qui nobis nullis operum meritis suffragantibus, & Sacramento consuluit, & exemplo: ut in adoptionem vocatos, per illud proveheret ad salutem, per hoc induceret ad laborem. Hic autẽautem labor, Dilectißimi, pijs filijs, & bonis servis, non solùm nec asper, nec onerosus, sed etiam suavis & levis est, dicente Domino: Venite ad me omnes, qui laboratis, & onerati estis, & ego reficiam vos. Tollite jugum meum &c. Nihil ergo, Dilectißimi, arduum est humilibus, nihil asperum mitibus, & facile omnia præcepta veniunt in effectum, quando & gratia prætendit auxilium, & obedientia mollit imperium. Hæc ille. Qui dum gratiam prætendere auxilium ait, humilitatis prærogativam insinuat, cui cognata gratia; quia Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam. Iacobi 4. v. 6.

330

*Id autem quod de obedientia dicitur,

Difficilis objectio.

mollire scilicet imperium, videtur quidem difficile, quia actus ipse obediendi imperium mollire nequit, & ut ille sit qualis exigitur, molle jam debet imperium anteire. Ad quod quidem

Obedientia quomodo molliat imperium.

dicendum obedientiam non ipsum obediendi actum designare, sed dispositionem voluntatis præfata Sancti Pontificis eruditione formata, ut scilicet quando imperatur aliquid, duo illa ante oculos habeat sincerus obedientiæ filius, gratiam inquam Dei, quæ de esse nequit, & Christi, nobilissimi & validissimi humilitatis exempli: sic enim quantumvis grave mollietur imperium: & quod aliàs jugum esset grave, suave leveq́ue reddetur. Imperium autem pro re imperata positum, quia lex ex se neque gravis, neque levis est. Est autem pro Religio

Notanda doctrina.

sis illud etiam certissimum, obedientiam mollire imperium: quando enim prompta illa est, in Prælatis mollitur imperium: non enim durum & asperum illis est, sicut quando confringitur jugum & dicitur: Non serviam, mille difficultatibus pro declinando imperio in re quacumque carni & sanguini non adminiculanti prætensis. Tunc enim gravissimum portandum Prælato jugum, ut non immeritò dicere queat: Non serviam, non inquam ultra, dura hac & intolerabili, honorario palliato titulo, servitute. Sic æstimo fecisse & facere multos, quibus condolens D. Paulus, sic subditos ut leniant imperium admonet ad HebręosHebræos scribens: Obedite præpositis vestris, & subjacete

Hebr. 13. v. 17.

eis &c. ut cum gaudio hoc faciant, & non gementes &c. Hebr. 13. v. 17. Sicut illi de quibus Job 26. v. 5 Gigantes gemunt sub aquis: sub aquis

Iob. 26. v. 5.

inquam multoties lachrymarum: non enim istęistæ ex illis sunt, quibus completur, juxta Poëtam, egeriturque dolor quando & est quædam flere voluptas, sed earum adinstar, de quibus Redem

Matth. 8. v. 12. Iob 27. v. 12.

ptor: Ibi erit fletus & stridor dentium. Matth. 8. v. 12. Nam talia, si sustinuero, infernus domus mea est. Job. 17. vers. 12. Sed ad lætiora veniamus.

Loading...

back | | continue