Avendaño: Thesaurus Indicus

894

*FIrmatum illud, contra ora

Pontificia donatio uti certissimæ firmitatis roboratur.

loquentium iniqua Tit. 1. Cap. 1. &, ut arbitror, adeò apertè, ut legitimo Ecclesiæ filio non sit relicta facultas dubitandi. Quòd si nonnulli pij aliàs & docti Scriptores secus videantur sentire, ideò profecto accidit, quod Pontificias donationis Bullas non viderint, licet incuria circa hoc non possit non damnabilis judicari. Et hoc quidem in Scriptoribus & gravibus & diligentibus, ex quibus nonnulli eam legisse ex eo videri possunt, quod Dominum Solorzanum citant, apud quem illæ, ut Cardinalis Lugo Disputat. 19. de fide nu. 59. qui tamen nu. 49. ita scribit: Hac

Export TEI

Quid Cardinalis Lugo & nonnulli alij.

autem potestate utitur Summus Pontifex, quando Principibus fidelibus hanc curam demandat, & quasi delegat ut in Provincijs infidelium Prædicatores fidei protegant, resistentes coerceant; quo casu advertunt benè Bañez, Aragon, Valentia, & Turrianus apud Hurtadum ubi suprà §. 3. Pontificem non dare directè Principi fideli regna & Provincias Infidelium, sed munus & jus obsistendi, & coercendi armis Infideles illos illius, vel illius Provinciæ, si injustè fidei prædicationem impediant. Quo pacto divisit Alexander VI. inter Reges Castellæ & Lusitaniæ Provincias utriusque Indiæ, nimirùm dividendo inter illos curam & jus tuendi prædica|

p. 310

tores fidei, & coercendi injustè resistentes, ut id præstet unusquisque in Provincijs & regionibus sibi

Export TEI

Obstat illis apertissimus donationis tenor.

aßignatis &c. Sed quid hoc ad illud, de quo nu. 2. Auctoritate Omnipotentu Dei nobis in B. Petro concessa, ac Vicariatus IESV Christi, qua fungimur in terris, cum omnibus illarum dominijs, civitatibus, castris, locis & villis, juribusque, & jurisdictionibus, ac pertinentijs universis, vobis heredibusve & successoribus vestris, in perpetuum, tenore præsentium donamus, concedimus, & aßignamus, &c. Clarissimum & illud n. 24. Et ut tanti negotij provinciam, Apostolicæ gratiæ largitate donati liberiùs & audaciùs assumatis &c. omnes insulas, & terras firmas inventas, & inveniendas &c. Quid & illud Regum ipsorum Catholicorum ex nu. 41. Iuxta obligationem & onus, sub quibus Indiarum domini sumus &c. Sic & alia. Unde quasi rem indubitabilem eam adducit Laurentius Beyerlinck in Theatro Tomo 6. pag. 503. Lit. G. & H. ex Ioanne Metello.

Export TEI

895

*Circa quod P. Fagundez Tomo 1. in

Export TEI

P. Fagundez in quo sit deceptus.

Decalogum, circa 1. Præceptum Cap. 33. nu. 20. ita scribit: Confirmatur exemplo Alexandri VI. qui Regibus Lusitaniæ & Castellæ regna Infidelium Orientis & Occidentis divisit sub ea conditioue, ut in ea fidem Catholicam suis expensis introducerent, mitterentq́ue idoneos Prædicatores ad fidem in illis vastißimis regionibus propagandam ac proseminandam: & simul eis titulum concessit debellandi Infidelium regna, si illi injuriosè Prædicatores acciperent, impedimentoq́ue essent tali propagationi. Nam cùm Ecclesia & Summus Pontifex jus habeat introducendi fidem in totum ferè orbem, potest jus istud divinum prosequi debellando eos, qui tali juri impedimentum fecerint, & concedere potestatem Principibus Christianis hoc divinum præceptum exequendi: quod opus hujusmodi Reges felicißimè aggreßi sunt, & hoc justo titulo multas infidelium provincias vi & armis occuparunt, qui divinos Prædicatores à se missos priùs plurimis injurijs acceptos, fustibus varijs, & vario crudelitatis & tormentorum genere occiderunt, fidemq́ue acceptam ejurarunt. Sic doctus Pater, minimè in eum modum locuturus, si Pontificis Bullas perlegisset, præsertim primariam illam amplissimæ donationis, in qua de injurijs Prædicatoribus illatis aut inferendis, ne Verbum quidem. Immò de pacifico Indorum vivendi modo per relationem habito mentio expressa. Invenerunt scilicet nuntij vestri certas Insulas & terras firmas, in quibus quam plurimæ gentes pacificè viventes inhabitant, quęquæ sunt verba Pontificis.

Export TEI

896

*P. Herincx Tomo 3. Disput. 9. de fide

Export TEI

Quid P. Herincx.

n. 41. cum præfatis convenit circa potestatem Ecclesiæ mittendi & protegendi Prædicatores ab injurijs, sed ita ut vindicta proportionata sit, additq́ue prætereà id licere saltem subditis ipsis id expressè vel tacitè poscentibus. Quas limitationes in Pontificijs Bullis neutiquam si legisset, reperisset. Licet quod ad vindictam attinet, extra dubium sit proportionatam esse debere. Sed rogo si injuria ab infideli rege fiat, quæ erit proportionata vindicta? Nihil equidem fides poterit promoveri eo in ordinem non redacto, neque quidquam magis proportionatum, quàm quod unius detrimento, multorum æterna salus feliciter accuretur. Expediet enim non ut unus moriatur homo, & non tota gens pereat, sed ut vitæ beneficio fruens honorificè tractetur ad eum ductus locum, in quo impedimento esse nequeat eorum maximo bono, quod ille ipsis procurare debuisset. Pro quo est Cap. Grandi, de supplenda negligentia &c. in 6. ex quo habetur Innocentium Quartum tale aliquid erga Sancium Lusitaniæ Regem peregisse. Et plus equidem circa Infidelem posse, majoris damni certa argumenta convincunt.

Export TEI

897

*P. Philippus à Sanctiss. Trinitate To

Export TEI

Quid P. Philippus à SS. Trinitate.

mo 3. Disput. 7. de fide &c. Dub. 6. affirmat Infideles non subditos Christianis compelli non posse ad audiendum Evangelium, & multò minùs eorum Principes & Magistratus, nec posse bonis spoliari, aut puniri in corpore ea de caussa, licet committant peccata pessima contra naturam: nisi impediant cursum Evangelij, vel ita sint efferi, ut homines Idolis immolent, vel violenter subditos inducant ad peccata gravissima contra naturam. Circa concessionem autem Alexandri VI. mirabilem adhibet responsionem, sic enim ille: Alexander VI. conceßit Hispanis & Lusitanis eas terras Infidelium Indiarum Orientalium & Occidentalium, quas justo titulo acquirerent, & non aliter. Sic ille: quo nihil videtur ineptius cogitari potuisse: unde nec impugnatione dignum. Videantur dicta Cap. 1. n. 3. & quæ superiùs adduximus verba Pontificis, & Catholicorum Regum expendantur. Et quidem responsiones hujusmodi satis ostendunt eorum Auctores minimè justam caussam defensare: quæ enim talis est, verosimiles respondendi modos est nata ministrare.

Export TEI

898

*P. Fragosus Tomo 2. regiminis Chri

Export TEI

Quid P. Fragosus.

stianæ Reipublicæ Lib. 1. Disput. 1. § 12. de utroque agens gladio inter alia sic scribit nu. 286. Quin etiam Hostiensis in Cap. Quod super his, tradit per adventum Christi Domini omne dominium PrincipũPrincipum infidelium transisse in Ecclesiam, & mansisse penes summum Pontificem vices Regis Christi in terris habentem: proinde posse Pontificem regna Infidelium dividere, & ea donare Fidelibus prout voluerit. Sic ille, qui cùm numeris præcedentibus, & sequenti, diversas circa gladios dictos, geminam inquāinquam potestatem sententias protulisset, sic n. 287. concludit: De probabilitate harum sententiarum alijs judicium relinquo. Videtur ergo trepidasse ubi non erat timor. Nam de potestate Pontificis suprà Christianos Principes disputare periculosum censeri debet, unde in nostra Societate pro eo prudentissimæ extant cautiones; de potestate autem erga Infideles nullum potest esse periculũpericulum, in quorum favorem vertitur asserta Pontificia potestas, ut ex donatione citata Alexandri constat, in quo Pontifex Hostiensis, & aliorum est sententiam amplexus, quæ probabilis cùm esset anteà, facto Pontificis ad majorem est certitudinem sublimata, sicut opinio de sufficientia unius Episcopi ad consecrationem alterius ex Pontificia dispensatione, adeò est certa reddita facto Pontificum, ut opposita debeat penitus improbabilis reputari, de quo dictum |

p. 311

aliàs, & sermo redibit inferiùs. Sed amplius aliquid dictum Cap. 1.

Export TEI

899

*Iuvat autem prædictis Pontificum

Export TEI

Alexandri VI. verba notatu digna.

verbis, & Catholicorum etiam Regum, alia Alexandri verba notatu digna ad eosdem directa Reges adjecisse, in Bulla Anni 1501. die 18. Novembris, pro Decimarum concessione, sic enim ibi: Eximiæ devotionis sinceritas, & integra fides, quibus Nos, & Romanam reveremini Ecclesiam, non indignè merentur, ut votis vestris, illis præsertim, per quæ circa Catholicæ fidei exaltationem, ac infidelium ac barbararum nationum depreßionem, libentius & promptiùs intendere valeatis. Sanè pro parte vestra Nobis nuper exhibita petitio continebat, quòd vos pia ducti devotione pro fidei Catholicæ exaltatione summoperè desideratis, (prout jam à certo tempore citra non sine magna impensa ac laboribus facere cœpistis, & indies magis facere non cessatis) Insulas, & partes Indiarum acquirere, & recuperare, ut in illis, quacumque damnata secta abjecta, colatur & veneretur Altißimus &c. Iuxta quæ acquisitio terrarum Infidelium Catholicorum Regum nomine præcedebat, sed eo fine ut diabolicis superstitionibus abolitis Catholica religio prævaleret. Qui procedendi modus ex historijs etiam compertus habetur, de quo & aliàs dictum, isq́ue est, quem Pontifex laudat, & dignum reputat, ut proptereà Catholici Reges Pontificijs veniant largitionibus munerandi. Et quis ita mentis inops ut censeat Catholicos Reges perperàm Bullarum sensum suo temporali intentos commodo interpretatos, apud quos doctissimos, & conscientiæ judices, & Conciliarios constat extitisse, de quibus, n. 41.

Export TEI

900

*Num. 21. fœdus typographiæ error ir

Export TEI

Circa D. Caramuelem cum ejus vindicijs.

repsit, dum pro Cremuele positus Caramuel, pro Anglico inquam illo Furiarum partu, Angelici Præsul ingenij, & prole clarissima gratiarum. In cujus laudes dum Baronus eo spiritu, qui in ejus discursibus est manifestus, excurrit, ex vicinia nominum id habet, quod ita laudem præ se fert, ut ingens constet esse convitium, minimè hoc reponendum loco, qui in nullo, sicut & immania alia, de quibus ille, esse debuisset. Cujus quidem auctoritate, & hoc, quod prosequimur, theorema juvat confirmasse, qui in Theologia fundamentali nu. 2037. ita scribit: Secundò autem possumus dicere in Summo Pontifice duas esse potestates & auctoritates (etiam directas) ordinariam & extra ordinariam: illam, qua Ecclesiam gubernet intacto Principum laicorum imperio: hanc, qua etiam tacto: illam, qua ordinariè utatur, hanc, qua extraordinariè, & rarò: eo videlicet casu, quo publicum bonum id postulet. Sic ille pro casu, de quo ibi, licet pro eo, opportuniorem aliam censeat responsionem, cùm præfatam & sufficientem & adaptabilem simul cum alia affirmet, licet subdubitans posse constare. Non ergo de sufficientia dubitat, sed de constantia inter illas. Quod quidem ad casum, in quo sumus, de Infidelibus loquendo potest convenienter aptari, in quo Pontifices extraordinaria usi sunt potestate, & ita etiam rarò, & ut summum rei, de qua agebatur, momentum, videbatur postulare. Conversio scilicet novi mundi, pro qua oportuit Catholicos Reges magnorum propositione præmiorum excitari. Nec de his plura.

Export TEI

901

*DE hoc dictum Cap. 3. & 4. ubi & de

Export TEI

Regum nostrorum cura circa Ministrorum missiones.

exteris non repellendis; pro quibus ad rationabilem dispositionem inclinata est Regia benignitas, licet non defuerint, qui eo non obstante, pro ea, quam habebant in regimine potestatem, id impedire conati fuerint, immò & reipsa executionem Regij Indulti retardarint. Sed summa & pietas, & zelus verè Catholicus Reginæ nostræ Mariæ Annæ Austriacæ quod à Serenissimo fuerat conjuge Philippo Quarto concessum & firmavit & auxit, unde sine offendiculo jam & Regiæ & Apostolicæ progrediuntur Missiones. Pro quibus aliàs impedendiis, ex nescio quibus titulis, nec veritate, nec charitate subnixis, aliquorum malesana industria desudavit. Sed quidquid li

Export TEI

Necessarij illi, licet aliquando circa ipsos errari contingat.

buerit agitent, loquantur, inclament, qui ejusmodi sunt, Europæi Ministri in Indijs, convenientes sunt, necessarij sunt, inexcusabiles sunt; dummodò tales illi, quales vidimus à Pontifice postulari. Quo in negotio fateor errari aliquando posse, immò & erratum, dum qui putabantur idonei, sunt inepti; immò & noxij deprehensi. Sed hoc fragilitas humanæ providentiæ in rebus omnibus experitur incommodum. Taceo Iudam, pro cujus electione altior providentia, Nicolaus electus cum

Export TEI

Act. 6. v. 5.

Stephano, & quinque alijs Diaconis ab Ecclesia sacris honoribus in Martyrologio decoratis. Prius illud, quod circa Exploratores Terræ promissionis accidit, de quo Numer. 13. Duodecim electi à Mose ex principibus Tribuum jussu Domini: Fecit Moyses, quod Dominus im

Export TEI

Numer. 13. v:. 4. & 14. v,. 1. & seqq,.

peraverat, de deserto Pharan mittẽsmittens principes viros v. 4. Sic autem electi, exploratione facta nimis multùm narratione incomposita nocuerunt, Igitur vociferans omnis turba flevit nocte illa, & murmurati sunt contra Moysen & Aaron &c. Cap. 14. v. 1. & seqq. ubi de seditione & supplicio exploratorum decem, & aliorum, Josue & Caleb & laudatis à Domino, & multipliciter honoratis. Ex quibus habemus in electionibus ad ardua opera, etiam Deo imperante, cùm tamen industria admisceatur humana, infortunatos supervenire successus, neque proptereà à prosecutione illorum, in quibus caussa Dei agitur, desistendum. Et quidem in eorum electione, qui ad munia sæcularia, & verò etiam Ecclesiastica, deliguntur, crebri deprehenduntur errores, nec tamen propterea ab electione, & missione cessatur.

Export TEI

p. 312

Export TEI

902

*Prodijt etiam nuper Regia schedula,

Export TEI

Circa schedulam quamdam pro Missionarijs juxta Regium intentum occupandis.

qua Proregibus præcipitur ut attentiùs invigilent circa Religiosos, qui Regijs sumptibus ab Hispania mittuntur daturi operam se dulam Indorum conversioni. Nam ad aures Regias pervenerat ex illis plures in majoribus & celebrioribus Religiosis domibus residere illius finis immemores, propter quem ad Indias sunt Regijs & sumptibus, & mandatis, Pontificio armatis robore, destinati. In quo quidem, si quidquam est animadversione dignum, dignum profectò est ut ea stante corrigatur, quandoquidem & non stante Regiæ & Pontificiæ deberet prorsus obsequi voluntati. Sed verò circa hoc experientia magistra scimus, sicut & circa alia multa, nimis quandoque excedere delatores. In hac quidem Peruviana Provincia

Export TEI

Quam id exactè in Provincia Peruviana.

Indicarum maxima 22. ex prædictis sunt, ex quibus Limæ unus Indica instructus lingua Indorum Xenodochium ferè quotidie frequentat operosissima, & momenti maximi missione. Tres in scholis studia prosequentes. In Novitiatu unus Operarius Indorum veteranus, cui is datus locus ut requiescat à laboribus suis, licet ibi adhuc senex in ministerijs Societatis laudabiliter collaboret. In Callanensi portu alter, qui & ipse satis arduum aggressus introitum ad remotas Indorum Provincias labore incredibili grandævus, sed in senecta uberi operarius indefessus. Ubi & alius, quem post linguarum Indicarum studium invaletudo auram compulit quærere mitiorem, sed perutili occupatione. Truxillij & unus præfatis senior, sed qui eorum zelum & laborum instantiam æmuletur. Cusci tres, duo grandęvigrandævi, fractis jam viribus, Indicis jampridem Missionibus & ministerijs seriò & constanter addicti. Unus ad similia adspirat, florente juventa, cujusdam regiminis necessarijs vinculis præpeditus. In Iuliensi Residentia duo Tertiam post studia confecta obeuntes Probationem. In Collegio Pacensi unus degit Operarius egregius, qui Salmanticæ studens, & nemini ingenio secundus, ad cursusque Theologici contendens metam, Indica vocatione pulsatus spes illas magni nominis in moderatione cathedrarum Superioribus annuentibus dereliquit, & Indicæ linguæ mirabili comparata peritia ministerium suum ita implet, ut unus pro multis sit, eo in oppido, in quo messis non solùm multa, sed præ alijs & copiosior, & floridior Christianæ dotibus pietatis. Argyropoli & unus, qui sicut de alio Cuscensi dictum, nondum valuit addictus alijs, ad quæ utilis adagit necessitas, erga Indos zelum, quem refovet, explicare. In Missione S. Crucis, & Moxorum, illi contermina regione, & satis quidem remota reliqui sex vocationi suæ digno sudore respondent. Ubi non prætereundus quidam adultus Sacerdos Indicis linguis addiscendis ineptus, sed minimè inutilis. Factum hinc ut Excellentissimus Prorex Schedulam dictam hucusque Superioribus Societatis non censuerit intimandam, abundè conscius de illorum circa hoc sollicitudine, & ministeria non conspicatus solùm, sed admiratus.

Export TEI

903

*Ubi & observatione dignum occur

Export TEI

Singularis quædam illius laus.

rit, solam Societatem in hac PeruviañaPeruviana Provincia de adsciscendis adjutoribus Europæis esse sollicitam; nulla enim Religio alia in eam curam incumbit, dum sufficientes se habere ministros, pro ijs, quæ ipsas constringunt, obligationibus arbitrantur. Quidquid de illis sit, de quibus nihil ad nos, negari nequit eximium esse illud & zeli animarum, & fraternæ charitatis argumentum. Quod cùm Reges nostri recognoscant, erga adducendos benigna liberalitate annuunt, sollicitudinis erga hoc pertinacia sancta collaudata. Europæos desiderat strenuos adjutores, & non solùm Hispanos, sed Italos, Belgas, Austriacos, Bohemos, & alios, genuina Societatis benevolentia complectitur, probè scientes quantùm illi boni attulerint, Bertonij, Monitolæ, Vincentij, Chiqueti, Becij,

Export TEI

Exteri quàm utiles ipsi fuerint,.

Sotalelij, Rugæ, Turriani, Regij, Georgij, Tornaboni, Egidiani, Alexij, ab Augusta, Coronati, Ruizij, Campi, Palasij, & alij, quorum memoria in benedictione est. Eccli. 45. v. 1. Reginam esse

Export TEI

Psal. 44. v. 10.

Societatem, de qua Vates rex Psal. 44. Astitit regina à dextris tuis in vestitu deaurato, circumdata varietate, dictum & exornatum à Nobis in Epithalamio. Et cùm Provincia Peruviana nobilis portio illius sit, prærogativa simili decoratur, ut aureo scilicet ornamento charitatis amicta varietatem pulcherrimam ex nationum varietate venientem amplectatur. Hic Peruviani, Chilenses, Panamenses, Carthaginienses, Mexicani, Castellani, Bœtici, Toletani, Aragonienses, Catalaunienses, Navarri, Romani, Mediolanenses, Neapolitani, Genuenses, Belgæ, Alemani, Lusitani, quin & Galli, fraterno vinculo colligati, ut dicere cùm Propheta Evangelico illi quàm verissimè valeamus: Leva in circuitu oculos tuos, & vide, omnes

Export TEI

Isaias 49. v. 18.

isti congregati sunt, venerunt tibi. Vivo ego, dicit Dominus, quia omnibus his velut ornamento vestieris, & circumdabis eos tibi quasi sponsa. Isai. 49.

Export TEI

A charitate firmitas.

v. 18. UtināUtinam hic sit spiritus in illa perpetuus, sic enim & perpetuam felicitatem ipsi possumus polliceri: sic enim & Psalmus præfatus, cujus extremum illud etiam aureum, sicut & fimbriæ aureæ, de quibus ibidem: Pro patribus tuis nati

Export TEI

Psal. 44. v. 17. & 18.

sunt tibi filij. Proptereà populi confitebuntur tibi in æternum, & in sæculum sæculi. v. 17. & 18. Pro quo & illud 1. Cor. 8. v. 1. Scientia inflat, chari

Export TEI

1. Cor. 8. v. 1.

tas ædificat. Ut non scientiæ, sed charitati firmitas debeatur. Quod est pro Societate, & pro alijs notabile documentum. Cui & concinit aliud ex eodem cęlesticælesti Magistro Ephes. 3. v. 17

Export TEI

Ephes. 3. v. 17.

In charitate radicati & fundati. Hinc & Sanctissimus Fundator in Proœmio Constitutionum sic fatur: Quamvis summa Sapientia & boni

Export TEI

Constitut. Societatis.

tas Dei Creatoris nostri ac Domini sit, quæ conservatura est, gubernatura, atque promotura in suo sancto servitio hanc minimam Societatem IESV, ut eam dignata est inchoare: ex parte verò nostra interna charitatis & amoris illius lex; quam Sanctus Spiritus scribere, & in cordibus imprimere solet, potiùs quàm ullæ externæ Constitutiones, ad id adjutura sit &c. Super charitatem ergo moles Societatis operosa consurgit: unde & Provinciæ nostræ inde firmitas expectanda, licet scientiæ ita sit ornata luminibus, ut non sit cur debeat multis, ex illu|

p. 313

strioribus invidere, ubi & verbo invidiam abesse desidero.

Export TEI

904

*DE hoc Capite 5. in cujus fine addu

Export TEI

Præmia Conquisitoribus ut deberi Episcopus Chiapensis inficiatur.

ctus Fr. Joannes de Silva contendens neque Conquisitoribus, neque eorum successoribus remunerationem deberi ob eorum crudelitatem, & Conquistæ qualitatem. Pro quo etiam multus est F. Bartholomæus de las Casas, aut Casaus in brevissima relatione, ut ipse vocat, destructionis Indiarum, Philippo Secundo tunc Principi, & Hispaniarum Gubernatori præsentata. Sed licet brevissima ipsi visa, adeò est funestissimis, & incredibilibus atrocitatibus referta, ut volumini possit satis in

Export TEI

Parte 8. Auctarij Sect. 50.

genti coęquaricoæquari. De quo à Nobis dictum aliàs. Et quod ad Peruvium spectat, de nullo Indico tractu pejùs videtur ille sensisse de quo fol. 40. pag. 2. & seqq. unde illi præ alijs congruit, quod habet fol. 20. pag. 1. ubi ita scribit Latinè redditus: Non vident cœci, & ambitione ac diabolica cupiditate turbati, non ideò vel punctum juris adquirere. Cùm verè sint timores, & metus illi cadentes in constantißimos viros, unde jure naturali, divino & humano quidquid fit ut valeat, evanidum est, præter reatum & obligationem remanentes infernalium suppliciorum: & insuper offensæ & damna, quæ Castellæ Regibus inferuntur, illa ipsorũipsorum regna destruentes, & in nihilum redigentes (quantùm in ipsis est) omne jus quod habẽthabent in universas Indias. Et hæc sunt, & non alia obsequia, quæ Hispani dictis Dominis Regibus in terris

Export TEI

Ius in universas Indias ut Catholicis Regibus competere fateatur.

illis præstiterunt, hodieque præstant. Hæc ille scribens Anno 1542. Juxta quæ nihil habuerunt aut habent Catholici nostri Reges, quod in Conquisitoribus remunerari teneantur. Circa quod id dicendum, quod circa P. Silvam. In hoc autem præfati Scriptoris, acerrimi quidem, & severitatis intolerandæ, amplectendus sensus, quòd Regum nostrorum jus in Universas Indias clarissimè recognovit; neque id ratione propulsatorum Indiarum turbinum, cùm pro pacifico Indorum agendi genere multa habeat in præfato Scripto. Et ita pariter alij Religiosi ex ijs, qui in eas regiones pro Evangelij prædicatione venerunt. Pro quo apud eumdem extat luculenta narratio fol. 27. pag. 2. ubi ita ille: Fecerunt ipsis (Indi scilicet Patribus Franciscanis in Iucatania) Ecclesias, Templa, & domos, & ex alijs Provincijs ipsos, ut se in illas conferrent, invitabant, ut prædicarent illis, & Dei notitiam instillarent, & illius etiam, quem magnum esse Castellæ Regem proclamabant. Et à Fratribus persuasi hucusque in Indijs rem non visam peregerunt duodecim aut quindecim Reguli, & multorum vassallorum ac terrarum domini, seorsum singuli populos congregantes, rogatis suffragijs, & postulato consensu, sponte sua se dominio Regum Castellæ subjecerunt, Imperatorem uti Regem Hispaniæ ut supremum & universalem Dominum accipientes, & signa quædam instar subscriptionum effecerunt, quas apud me habeo cum attestatione Fratrum prædictorum. Sic dictus Scriptor.

Export TEI

905

*Sed luculentius testimonium perhibet

Export TEI

Luculentius illius testimon umtestimonium.

Propositione 16. fol. 55. pag. 2. sic dicens: Potuit providè, licitè, & justè Romanus Pontifex Vicarius IESV Christi auctoritate divina, cujus sunt omnia regna cælorum & terræ, investire Reges Castellæ & Legionis de supremo, & superno imperio universi Orbis Indiarum, constituens eos Imperatores super reges plures, Catholicis eorum personis assumentibus excellentiam & dignitatem regiam; & ita eligens ipsorum regiam industriam ut medium convenientißimum, immò & necessarium, ad finem Christianum dictum ordinatum. Propositione etiam sequenti id confirmat, & explicans sic inquit: Reges Castellæ & Legionis sunt veri principes superani, & universales Domini & Imperatores super multos reges, ad quos de jure pertinet illud Imperium altum, & universalis jurisdictio supra omnes Indias, auctoritate, conceßione, & donatione dictæ Sanctæ Sedis Apostolicæ, & ita divina auctoritate. Et hoc est, & non aliud fundamentum juridicum & substantiale, supra quod fundatum extat, & innititur. Hæc ille, cui cum Genesio de Sepulreda viro doctissimo & Imperatoris Caroli V. Chronographo, concertatio magna fuit circa bellum, an scilicet ab eo negotium conversionis potuerit inchoari, & cùm acriter in Congregatione ab Imperatore designata ex Conciliarijs & Theologis fuerit decertatum, nihil invenitur regia auctoritate decisum affirmante Genesio, & Chiapensi negante. Quamvis iste à bello abstinendum dixerit, si Indi pacificè requisiti plenam Regibus admiserint subjectionem, sic enim & eorum instructionibus cavebatur.

Export TEI

906

*In eo autem constantissimè Episco

Export TEI

Circa Commendas quid ille, & quid Reges Catholici.

pus institit, ne præmij titulo Conquisitoribus Indorum commendæ conferrentur; pro quo viginti rationes proponit & exornat, quas adeò concludentes judicat, ut censeat ab Imperatore & successoribus juramentum pro eo esse pręstandumpræstandum. Quod quidem neutiquam obtinuit, Commendæ siquidem institutæ sunt, neque gravissima illi inconvenientia deprehensa, quæ ab illo inculcata, perpensa, & multipliciter roborata sunt, de quibus Titulo 7. Et alibi. Visum enim est Regibus nostris, multorum & sapientium & expertorum præmisso consilio damna illa à præfato exaggerata Scriptore posse debitis cautionibus additis præcaveri, rebus jam non ita turbulenter procedentibus, neque aliter posse Conquisitorum animos tranquillari. Et quidem tantùm abest, ut in eo aliquis fuerit notatus excessus, ut illos cum iteratis querimonijs Successores & alij mirentur, adeò exigua fuisse remuneratione contentos: fuerunt siquidem Commendæ ferè vitalitięvitalitiæ, ut vix nepotes attingant, & proptereà ulterior progenies cogatur mendicare. Quod aliqui parentum supplicium interpretantur, eo quòd in conquisitione non ea fuerit temperantia servata, quam & Christiana pietas, & Regum Catholicorum voluntas deposcebat. Sed quidem qui rem prudenter expenderit: quam fuerit difficilè modum in istis servari facilè deprehendet.

Export TEI

p. 314

Export TEI

907

*Et majora quidem præmia ij conse

Export TEI

Præmiorum exempla in Conquisitatoribus.

cuti sunt, qui pro Hispaniæ recuperatione à Mauris occupatæ Regibus ejus servierunt, apud civitates ipsas & populis vectigalibus, & terris frugiferis ditati, ut libenter ea de caussa patrias reliquerint mansiones. Inter tradendæ à Mauris Hispalis conditiones una illa, ut Luciferi fano, Aznalfarachio, atque Niebla oppidis

Export TEI

P. Mariana.

retentis, reliquæ arces & oppida Hispali contributa victoribus traderentur, ut scribit P. Mariana Lib. 13. Cap. 7. Pro quo & eruditus P. Hiero

Export TEI

P. Hieron. Pardus.

nymus Pardus de Excellentijs D. Iacobi Hispaniæ Patroni Lib. 4. Cap. 13. ubi quamplures èex prima Galeciæ nobilitate congerit, Hispali & Cordubæ à Sanctissimo Ferdinando Rege, in earum territorijs ob navatam operam expugnationi perpetua hereditariorum proventuum consignatione ditatos. Ex quibus Saavedrij sunt Comites de Cestellar, quorum status in femina modò residet præclarissima D. Maria Teresia Excellentissimi Comitis Dom. Baltassaris de la Cueva Peruviani Proregis conjuge, quæ & Marchionissa de Malagon, & plurium aliarum ditionum Domina, magnarum virtutum splendore, ut alia taceam, quæ ad me non spectant perpendere, commendata, de qua citatus Scriptor pag. 373. Col. 1. & digniùs ac cumulatiùs alij.

Export TEI

908

*DE Beneficijs universim loquendo di

Export TEI

Pro dignioribus ut stet obligatio.

ctum Cap. 7. etiam in nostris Regibus obligationem sub mortali ad digniorum electionem extare. Ubi & ostensum oppositum esse probabile, cùm sit quamplurium graviumque Scriptorum sententia, ex quibus non pauci ibidem adducti. Eamdem obligationem agnoscit & probat P. Esparza Tomo 2. Lib. 8. Quæst. 45. Arti. 6. & P. Philippus à Sanctiss. Trinitate Tomo 3. Tract. 2. Disput. 6. Dub. 2. qui tamen de beneficijs simplicibus satis esse probabile asserit non teneri patronum laicum. Videtur autem de alijs non censere probabile, cùm solùm pro præfatis faciat exceptionem. Ubi & illud magis peculiare, quòd scilicet si duo concurrant, & duo sint beneficia distribuenda, licitè & laudabiliter, sed per accidens, pinguius debet dari minùs digno, si sit simplex beneficium, & aliud sit annexum curæ animarum, quia propter utilitatem Ecclesiæ in salute animarum dignior debet præfici huic beneficio, licet minùs pingui: unde pro tunc dignior concurrentium non habet jus, vel tantùm habet illud suspensum in ordine ad pinguius beneficium: nisi velimus dicere quod beneficium annexum curæ animarum est dignius, unde dignior debet ei præfici in dicto concursu, quamvis ipse mallet simplex beneficium simplex. Quod quidem difficile est, quia in concurrentibus attendenda est eorum intentio, siquidem voluntariè concurrunt, & ita videndum ad quid sua inclinent merita. Neque dici potest beneficium, cui est annexa cura animarum, dignius esse secundùm omnium æstimationem: pluris enim æstimatur Canonicatus, quàm Paræcialis cura, unde ex hac ad illum fit promotio, estq́ue illa satis expetita. Tunc ergo fi duo tantùm concurrant, hæc conferenda digno, cùm alij pro concursu non suppetant: quo eventu magis digno dici potest curam Paræcialem attribui, quia talis est negativè, quatenus nullus alius concurrit, qui dignior dici queat.

Export TEI

909

*Circa eamdem digniorum electionem dictum etiam à Nobis Tit. 2. Cap. 3. & ibi etiam adducti plures obligationem inficiantes, nec non nu. 18. doctrinam Cardinalis Lugo asserentis posita duorum sufficientia, ita ut ex cujuslibet electione nulla sint inconvenientia futura, id quod ad majorem dignitatem spectat per accidens se habere ut præferri debeat. Quam quidem ibidem n. 19. & seqq. improbavimus; id quod posteà inveni à P. Esparza si

Export TEI

P. Esparza.

militer improbatum, Quæst. 45. citata Arti. 8. & 9. ubi ait suppositum, quod Cardinalis statuit, esse negandum, nempe peritiam, aut unum quodlibet aliud ex requisitis ad unumquodque officium, posse talia esse ut totaliter absit omne periculum errandi, aut adsit omnis possibilis spes promotionis boni communis. Neutrum enim consistit in indivisibili. Quod quidem doctè dictum est. Nos autem de periculo errandi nihil diximus, quia etiamsi illud non futurum admittamus, major dignitas conducere multùm potest ad boni communis promotionem. Qua de caussa licet ea, quæ Angelis à Deo committuntur, sine errore peragi possent, quicumque illi essent, ad majora quædam digniores assumuntur, ubi dignitatis excessus nequit dici per accidens se habere; in majori enim de Deo cognitione consistit, & consequenter in majoribus dotibus voluntatis. Quamquàm neque hoc, quod ad pericula attinet, penitus omissum fuerit, ut constat ex dictis n. 20. ubi ex doctrina ipsius argumentum instruximus, dum subtiliora pericula à minùs digno non posse pręcaveripræcaveri uti à digniore possunt, recognoscit, unde & etiam arguit pro illius electione. Potest ergo non immeritò etiam negari suppositum. Pro assertione autem præcipua etiam videri potest Moure Parte 4. Cap. 4. §. 1. qui n. 2. ita scribit: Loquuntur hi Auctores

Export TEI

Antonius Moure.

absolutè de quavis electione digni relicto digniori, Electoremq́ue obligant ad restitutionem faciendam digniori, sed Ecclesiæ illius beneficij, quia illi soli facta fuit injustitia. Sic ille, ubi typographicus error, ante verbum enim Digniori deest particula Non quod est apud Doctores commune, & ex sequentibus manifestum,.

Export TEI

910

*Circa beneficia simplicia, quæ sunt

Export TEI

Circa Præbendas per concursum Regiæ provisionis.

Regiæ provisionis dictum Cap. 10. & pro eo firmando circa liberam electionem juvat praxis, quæ pro beneficijs curatis ex Regia dispositione servatur, de qua Tit. 3. n. 78. Ibi: Y estos que aßi escogieren y nombraren (Archiepiscopi & Episcopi) los propongan à los Virreyes, Presidentes de las Audiencias, y Gobernadores de su distrito, paraque ellos escojan uno, el que les pareciere mas à proposito &c. Ubi quidem de ijs agitur, qui facto concursu uti digniores, dignitatis gradu |

p. 315

expresso, Patrono ab eodem præsentandi offeruntur. Nec tamen proptereà dicitur eorum standum judicio, sed præsentandum eum, qui magis aptus Patronatum exercenti judicabitur. Cùm ergo ea sit talibus in eo libertas, qualem ibidem expressimus, non est credendum: Patrono ipsi majus pondus necessitatis imponi. Poterit ergo eligere: El que le pareciere mas à proposito. Non enim semper dignior, qui primo nominatus loco. Factum hinc ut cùm in Concursu quodam pro Magistrali Canonicatu quidam satis idoneus, & revera dignior, in electione fuisset prætermissus, & Canonicatus alteri delatus, id ægrè Regium Consilium tulerit, unde occurrente postmodùm Canonicatus alterius vacatione, illi fuerit cum peculiari æstimatione donatus, quem tamen digna promotio mortuum invenit, & morte quidem satis Christiani, & exoptabilis apparatus.

Export TEI

911

*DE illis Cap, 16. de quibus & P. Espar

Export TEI

Modus philosophandi P. Esparzæ.

za Lib. 8. Quæst. 44. ubi ait officijs jurisdictionem habentibus, de quibus agimus, quoddam inesse præeminentiæ genus ipsis

Export TEI

Vide Tomo 1. Auctarij Parte 2. Sectione 3.

essentiale consistens in potestate unius ut præcipiat ac vetet alijs, eosque dirigat. Alterum superadditum per leges, quod consistit in specialibus privilegijs conferentibus peculiarem splendorem, ut gestare specialem habitum & insignia, præcedere loco in consessibus &c. Et quod ad primum attinet affirmat esse officia prorsus invendibilia; secundum aliud verò, quia uniforme non est in omnibus communitatibus, asserit non esse subjectum alicui regulæ, unde nihil de illo dicendum sibi protestatur. Primum probat, quia officia juxta rationem dictam non sunt primò ordinata ad utilitatem ejus, apud quem futura, sicut ordinatur pecunia, & ita non potest constitui æqualitas inter datum & acceptum: necessariò siquidem alter evadit inæqualis, cùm nullam accipiat utilitatem, quam officium per se non affert. De salario autem loquendo, idem tenet, quia debetur ex justitia, unde vendi non potest. Cum quo tamen stat, ut per accidens vendi possint, quia Respublica potest obligare cives ut incumbant bono communi gratis, cùm solvendo non sit. Vendere autem anticipata solutione justum stipendium diatim proveniens ex functionibus officij, nihil reipsa est aliud, quàm obligare ad præstandum officium gratis. Emolumenta autem pecuniaria vendi posse, quæ scilicet sunt ultra stipendium justum, quasi certum statuit. Addit Arti. 1. ad 4. rationem aliam pro asserto priori, quia jurisdictio officij secundùm se est participatio divinæ potestatis, ex quo videtur convinci non esse vendibilem. Alia habet, ex quibus tantùm videtur elici officia non quibuscumque vendenda, sed ijs ex quorum agendi modo nihil timeri possit Reipublicæ noxiale.

Export TEI

912

*Circa quæ in primis non videtur cur

Export TEI

Quid contra ipsum.

de officijs secundùm secundariam illam considerationem non agat, quia ratio illa uniformitatis, quæ in illis desideratur, etiam occurrit in emolumentis, quæ pro varietate functionum esse diversa possunt, & tamen de illis sententiam profert: unde & dici de illis potest pretio esse æstimabilia, idq́ue juxta prudentem æstimationem. Iam quod ad præeminentiam essentialem attinet, eam non obstare venditioni quamplurimi Auctores tenent apud Cardinalem Lugo Tomo 2. de Iustitia Disputat. 34.

Export TEI

Cardinalis Lugo.

nu. 24. qui Vers. Aßignant tamen, ita subdit: Denique addunt aliqui officium judicis numquàm posse licitè vendi, ut cum Soto & alijs fatetur idem Vasquez, & idem cum alijs, quos affert, sentire videtur Sanchez nu. 6. Sic ille. Ex magno ergo

Export TEI

Officium judicis ut vendi possit.

numero venditionem licitam asserentium, duo illi tantùm circa Iudices negant; neque P. Sancius illis accensendus, qui Tomo 1. Consiliorum Lib. 2. Cap. 37. Conclus. 1. absolutè de omnibus officijs pronuntiat. Conclusione autem 4. id limitat, ut regulariter non debeat fieri. Et Conclus. 5. quæ habetur nu. 6. in quo à præfato Cardinali citatur, concludit in officijs administrationem justitiæ habentibus majora inconvenientia sequi. Non ergo absolutè negat, sed juxta Conclusionem 4. accipiendus, ut non regulariter id fiat. Pro quo & Cardinalis idem n. 28. ubi ait faciliùs vendi posse, quæ judicialia non sunt. & præced. vers. id reducendum esse ait ad prudentiam Principis cum consilio Virorum prudentium & timentium Deum, magis quàm ad Theologiam, quæ non potest unam indivisibilem regulam dare pro diversis casibus occurrentibus: statim subdens diversitatem officiorum esse materialem.

Export TEI

913

*Ad rationem ejus responderi potest,

Export TEI

Ratio adversantis diluta.

licet officia non sint in utilitatem administrantium instituta, ex se tamen præeminentiam illam habere, quæ quidem satis æstimabilis est, esse scilicet alijs Superiorem, quod quidem temporale aliquid est, & pretio æstimabile, unde æqualitas inter datum & acceptum esse potest. Neque ex eo quòd participatio quædam divinæ potestatis est, rationem appretiationis per pecuniam amittit, quia homo ad imaginem Dei factus, etiam participatio illius est, & tamen vendi potest, quatenus commodum potest temporale ementi conciliare. Et quidem si ex eo quòd participatio divinæ potestatis est, venditio repugnaret, fieret etiam non posse judicẽjudicem pro judicialibus functionibus stipendium accipere: quandoquidem illud temporale quid est, & vilis æstimationis. Si urgeas eum, qui officium dictum administrat, in ejus functionibus laborare, videri autem omnino contra rationem ut quis laborem suum emat; instari potest, quia labor potest esse jucundus, & commodum afferens, neque contra rationem esse si ille pretio cōpareturcomparetur: præterquàm quòd juxta citatum Scriptorem, sic laborans habiturus est necessariò & per se stipendium, circa quod venditio esse nequit. Quod si per accidens juxta dicta ad laborandum gratis potest compelli poterit etiam per accidens labor ille pretio dato obtineri, minori tamen ut videtur compertum.

Export TEI

p. 316

Export TEI

914

*Est autem aliundè circa resolutionem

Export TEI

Difficultas ex digniorum prælatione.

præfatam difficultas, ex eo scilicet quòd juxta sententiam, de qua §. præced. officia dignioribus debeantur, quod non videtur stare, si pretio comparentur. Circa quod citatus Scriptor ex eo rem cōponitcomponit Vers. Ad 6. quòd possunt esse duo æquè digni, & tunc ab uno ex illis potest pretium accipi ratione prælationis. Id autem tantùm habere locum affirmat ratione emolumentorum, & non officij secundùm intrinsecam præeminentiam. Qui tamen aliàs improbabilem existimat Dianæ, & quorumdam aliorum sententiam de licita acceptione partis alicujus quantitatis ex testatoris voluntate distribuendæ ob electionem hujus præ alijs puellæ, aut pauperis alterius, de quo in fine, & pro quo faciliùs Cardinalis Lugo citato n. 27. & juxta dicta quidem ex P. Sancio commoda satis occurrit explicatio: cùm enim officia vendenda non sint nisi ratione necessitatis; & non regulariter, tunc necessitas, quęquæ ad venditionem cogit, ad non servandum etiam cogit distributivæ justitiæ rigorem circa digniorum prælationem. Casus autem ille de duobus æquè dignis

Export TEI

Notandus casus doctrinalis.

retorqueri aliquomodo potest, si supponamus nullum ex illis velle officium emere, quia indignum id præ meritorum dignitate judicabit. Tunc equidem alicui est conferendum omninò gratis. Ergo absolutè non est locus venditioni. Patet consequentia, quia ubi pro gratuita collatione est obligatio, nequit vẽditionivenditioni esse locus. Inde enim non immeritò dicitur improbabilem esse sententiam illam de testamenti executore. Prætereà, quia sequeretur eum, qui eligitur, non posse justè officium accipere, quia electio est pretio æstimabilis, quod non solvit, de quo Nos alibi, & in decursu. Resolutio autem procedit sive dicamus cum Scriptore citato officium quoad emolumenta tantùm vendi, sive etiam absolutè, numquam enim pro electione dicti generis levari quidquam potest, ob pariformem rationem.

Export TEI

915

*P. Herincx Tomo 3. Tract. 3. Disput. 7.

Export TEI

P. Herincx ut sentiat.

nu. 9. servatis conditionibus, quæ communiter à Doctoribus proponuntur; licitam venditionem affirmat, licet quod ad obligationem & onera annexa officio, & stipendium debitum id neget, & pro obligatione eo utitur argumento, quod à Nobis solutum, quòd scilicet nemo onus emat: subdit autem sic: Dignitas autem seu eminentia, quæ consequi solet auctoritatem seu potestatem, vendibilis est. Illa enim solet valde inter homines pecunia æstimari & compensari. Vnde carè subinde venduntur dominia, etsi exiguæ utilitatis, ob titulum, atque eò carius, quo titulus est magnificentior. Excessus quoque, quo stipendium superat æstimationem oneris officio annexi, similiter pretio æstimabilis est: immò posset Respublica aut Princeps istam partem stipendij subducere, ac proinde quando relinquitur, compensationem exigere. Occasio denique faciendi quæstus mediante officio, etiam est pretio æstimabilis. Vnde domus ad negotiandum opportunæ hoc nomine pluris venduntur. Hæc ille. Circa quæ, quod ad praxim attinet non videtur in quo hærere possint, qui emunt aut vendunt. Licet enim demus obligationem ad functiones non esse in rigore vendibiles, qui tamen emit, id intendit emere, quod emi, & consequenter vendi potest. Ut cùm Sacerdos pro Missa accipit stipendium, id vendit quod potest vendere in celebratione, vel alio titulo contractum dictum explicando, ut sit innominatus, do ut facias, vel aliter, sicut & qui stipendium præbet. Jam quod ait de exces

Export TEI

Vtilis admonitio.

su stipendij supra æstimationem laboris, si ita se res habeat, satis est verosimile, sed regulariter loquendo non ita existimandum: Siquidem magna consideratione stipendia designata sunt; & ut excessus aliquis appareat, ad Reipublicæ commodum id spectat, ut aliquid officia administrantibus supersit: sic enim dotandis filiabus, & subventione communium necessitatum.

Export TEI

916

*P. Bonæ-Spei Tomo 5. Disput. 10. post

Export TEI

P. BonæSpei ut adversetur.

exaggerata incommoda venditionis & laudatum Catholicissimum Regem nostrum illam

Export TEI

Lex quidem prodijt anno 1621. Sed, ut notavit quidam, ex utero translata videtur ad tumulum.

prohibentem, ita concludit nu. 87. Vnde puto venditionem illam ferè tam esse intrinsecè malam, quàm habitus vitiosi infusionem. Sic ille non multùm aliàs scrupulosus, uti qui nolit etiam moderatam summam contribui, ut subsidium necessitatis communis, de quo ibidem: admittens tamen posse vendi pagos altiori pretio & loca annexam jurisdictionem habentia, ea reddita discriminis ratione, quòd ementes per suos officiarios jurisdictionem exerceant, à quibus gratis officia dignioribus conferantur. Et quis hoc credat sicut asseritur observari? Quid de emente ipso officiarios eligente per se, & non per alios? ubi adducta cessat ratio. Et quidem multos scimus, qui moderata summa officia consecuti, id Catholicissimo Rege nostro proppter instantem necessitatem conveniens judicante, satis Christianè & se gesserunt, & gerunt. Quod ergo de vitioso habitu dictum nimis videtur excedens, habitui enim nonnullæ possunt convenientes conditiones apponi, sicut possunt venditioni.

Export TEI

917

*DIctum de illa Cap. 11. & Tomo 2. Au

Export TEI

Circa doctrinam Episcopi Chiapensis.

ctarij. Et pro illorum libertate extat satis doctum scriptum Episcopi Chiapensis, licet in eo nonnulla occurrant, quæ omitti potuissent. Et prætereà in illius fine non penitus probat praxim Religiosorum, qui confessiones audientes Hispanorum servos aliquos Indos habentium, eos non absolvebant, nisi priùs ad Regiam Audientiam accurrerent pro examinando legitimo titulo servitutis. Ubi licet mentionem expressam non faciat Regiæ jussionis circa prædictum examen, eam tamen videtur supponere, quæ non quidem una, sed multiplex, ut videri potest apud Dom. Solorzanum Tomo 1. Lib. 2. Cap. 7. & in Politica Lib. 2. Cap. 1.

Export TEI

Rescriptum Regium circa examẽexamen tituli servitutis.

ubi sic unius tenor: Que las Audiencias de las Indias llamadas las partes, sin tela de juiçio, sumaria y brevemente, sola verdad sabida, pongan en libertad à los Indios, que se ubieren hecho esclavos contra |

p. 317

razon y derecho, è contra las Provisiones è Instrucciones per nos dadas &c. Iuxta hæc ergo Religiosi præfati procedebant; quod tamen Episcopus ex eo non probat, quia Confessarij de recursu ad Audientias minimè esse curaturos existimat, apud quas non semper veritas & justitia prævalet; cùm tamen ipsi, de quibus agebatur, satis perspectum haberent nullius Indi esse legitimam servitutem. Habebant siquidem de illo magnam probabilitatem, quæ scientiæ æquiparatur in rebus moralibus, unde juxta illam tenebantur operari. Sed quidem nimio ex zelo videntur ista prolata. Nam neque de Audientijs ita sinistrè judicandum est; neque probabilis opinio pro scientia habetur, neque tunc habebatur: aliàs Reges nostri, nulla habita de examine cura, uti certum illegitimum servitutis titulum sine exceptione ulla debuissent judicare. Præterquàm quòd ratio, quæ adducitur pro meliori praxi, eam, quam Religiosi amplexi, minimè bonam, sed damnabilem penitus esse convincunt, juxta Auctoris principia: nam qui opinionem habet scientięscientiæ æquiparabilem juxta illāillam operari tenetur: & hanc ille in omnibus dictis Religiosis SS. Dominici, Francisci & Augustini recognoscit.

Export TEI

918

*Quidquid de hoc sit, Nos etiam pro

Export TEI

Quid circa Chilenses Auctor.

Chilensibus libertatem tueri conati sumus, si illam ad ipsorum conversionem opportuniorem servitute futuram prudenter judicetur. Pro servitute autem aliquid etiam adduximus, eo scribentes tempore, quo pro illa stabat praxis Regijs edictis constituta; cujus & damna perpendimus. Sed Serenissimæ Reginæ nostræ Mariæ Annæ regnorum Hispanicæ Coronæ Gubernatrici, doctis proculdubio Consiliarijs sic arbitratis, visum est miseris barbaris libertatem redhibere, quod & factum extra Chilense regnum, & hîc maximè Limæ ijs difficultatibus, de quibus in Auctario dictum, superatis; quo beneficio diu illis frui ut in plurimùm non usu venit, extra natale enim solum abducti, & ferventiori subjecti cælo, passim moriuntur: cùm sint aliàs avidiores vini, quod ipsis pro veneno, neque facile est pro ipsis damnum hoc præsentissimum anteverti. Et hoc etiam ex capite experientia docet esse ipsis noxiam libertatem. Unde judicare forsan quispiam possit aptabilem pro illis esse sententiam illorum, quibuscum locutus P. Thomas San

Export TEI

Libertas servorum an opus pium.

cius Tomo 1. Consiliorum Lib. 2. Dub. 10. Ubi quærit, An sit opus pium concedere servis libertatem? Et sic subdit: Respondetur quòd licet Iura faveant libertati, at cùm omnes ferè servi hodie stolidi ac improbi sint, nec pia, nec utilis est, nisi

Export TEI

P. Thomas Sancius.

fortè servi sint boni, & industria sua facilè alimenta quærere poßint, aliter enim fiunt otiosi & fures, ac in carceribus & furcis vitam finiunt. Sic Simancas Lib. Instit. tit. 16. nu. 7. & alij. Sic & doctus & pius Pater. Sed Regium oportet mandatum veneremur, quod utinam felices eventus quàm fuerit expediens manifestent. Et modò quidem pacifici illi, res tamen Christiana nihil apud ipsos provehitur, quibusdam ex illis adeò abjectè de Baptismo sentientibus, ut quidam canem attulerit, peteretq́ue à quodam Patre ut ipsum baptizaret. Et in ipsis quidem jam Christianis multa tolerari oportet eo nomine indigna, & Ethnicismum præ se ferentia ob rebellionis periculum, aut fugam, cum magno boni publici, & ipsorum pariter detrimento.

Export TEI

919

*Videtur autem emolumentum servi

Export TEI

Sine servitute ut stare commodum illius possit.

tutis in ijs, qui sunt justo bello capti ex eo posse compensari, quod est usu inviolabili apud Christianos receptum, ut scilicet bello iusto capti servitutem non subeant, detineantur tamen à victoribus donec pecuniam pro redemptione solvant, pro quo videri potest P. Sancius suprà Dub. 3. n. 6. & 7. Hoc ergo quod apud Hispanos lege firmatum, & apud alios aut lege, aut alio intemerabili fundamento, videtur etiam cum præfatis Indis servandum. Aut enim Christiani sunt, ut erant plurimi in rebellione memorata, & sic capti salvo jure libertatis ad contributionem pecuniæ aliquam urgeri poterunt, vel rei pecunia æstimabilis; si autem Christiani non sint, idem ipsis compensationis pecuniariæ onus subeundum. Nec levis quidem futura compensatio, qua vita comparatur. Cùm ergo Indi ob paupertatem suam solvendo non sint, poterunt diutiùs detineri, & sic eorum labore uti, qui eos prendiderunt. Et videtur insuper jus hoc ad compensationem posse in alium transferri, cùm nihil pro eo, quod obstare possit, occurrat.

Export TEI

920

*Ad quod quidem doctrina circa Chri

Export TEI

Negatur casus propositus.

stianos admissa, & consequenter circa alios, si stare ejusmodi genus belli contingat, in quo capti non reddantur mancipia; in casu nostro constat aliam esse rationem ex eo quòd Reges nostri velint Indos bello captos omnimoda frui libertate. Cumque modus præfatus compensandi servitutis, genus quoddam illius sit, pariter debet prohibitus reputari. Circa quod juvat P. Josephi Acosta gravissima & elegantissima verba proponere, sic locuti Lib. 2. de procuranda Indorum salute Cap. 7. Atque illud tan

Export TEI

P. Acosta.

quàm totius actæ caussæ firmamentum adjicimus, quòd cùm in omnibus regnis Indiarum tam multa prælia commissa sint, & tot nationes subactæ, nullum tamen genus Indorum servituti subjecit Regia lex: quin potius Indos omnes & liberos esse, & suis rebus liberè uti declaravit, gravißimus pœnis propositis ijs, qui veluti iure belli captis, sibi manciparent. Immò in omnibus expeditionibus, quæ fiunt, faciendæve sunt, sive ad novas gentes quærendas, sive ad jam quæsitas pervestigandas, inviolabili lege sancitum est, ut neque nostri milites aggrediantur non lacesciti ad vexandos, cædendosve barbaros, neque illos undecumque captos servire cogant. Hæc ille. Iuxta quæ satis compertum habetur quàm plenam, & omnimodam velint Reges nostri Indorum esse libertatem; ut scilicet se, & rebus suis uti possint, quin possint ab ullo circa id impedimenta constitui, gravissimis contra secus tentantes pœnis aggeratis. Licet autem pœnæ dictæ ante ipsos centum annos statutæ, & per aliquod intervallum circa Chilenses simul cum legibus cessaverint, cum tamen jam restitutę sint, robur suum velut postliminio compararunt, unde similiter ad praxim revocandæ.

Export TEI

921

*DIctum de illis Cap. 14. &, ut æsti

Export TEI

Quid exploratum circa laborum compensationem.

mo, sufficienter, nec non in Auctarijs. Et quæ ad illos spectant, adeò videntur esse comperta, ut supervacaneum debeat censeri circa illos movere quæstiones, & velut dubitabile, aut opinabile proponere, quod est ex primarijs naturæ principijs manifestum. Liberi sunt, non servi: non ergo servorum more ad laborandum compellendi: Quòd si laborent, non sunt digna mercede fraudandi, quam eo ipso quòd compulsi agunt, merentur ampliorem. Sicut enim merces ultroneęultroneæ vilescunt, & ultronei pariter labores: ita & per violentiam assumpti mercede sunt digni majori. Videant hoc ergo Gubernatores, videant Prætores, videant Doctrinarij, qui variis in occasionibus, ut propter itinerantium Proregum, aut alia pro eisdem obsequia, aut pro alijs, ad laborandum sine ulla laboris, etiam tenuis victus, impartitione compellunt. Ubi si res Christiana sit, ut ratio exigit, consideratione pensanda, non solius laboris habenda ratio est, sed damnorum, quæ sic laborantibus superveniunt, dum ab agellorum suorum cultura inviti removentur, & etiam custodia, ut furibus pateant, aut bestijs pariter nocituris. Et quis circa obligationem compensandi illa dubitare possit, Christiana, ut dixi, consideratione procedens? Sed quis est hic, & laudabimus eum, sic ad obligationem attentus?

Export TEI

922

*Sed ubi qui attendunt rari, attentissi

Export TEI

Levit. 19. v. 12. & 13. Quàm id à Deo commendatum.

mus Deus, qui sic Levitici 19. v. 12. & 13. Non facies calumniam proximo tuo, nec vi opprimes eum. Non morabitur opus mercenarij apud te usque mane. Circa quæ Abulensis ita scribit Quæst. 6. in Leviticum, præmittens hujusmodi præcepta esse de jure naturæ, ex quo habetur illorum transgressionem indignissimam esse homine Christiano; & exponens cur calumnia

Export TEI

Abulensis.

violentiæ conjungatur: Calumnia aliqualiter ad fraudem, & aliqualiter ad violentiam pertinet: est enim calumnia extorsio rei proximi per quamdam simulatam, & non veram rationem: cùm enim aliquis quippiam alteri tollere vult, ad quod varios inquirit modos, ne hoc per violentiam facere videatur, sed aliquid rationis habeat, est calumnia. Nec vi opprimes eum. Istud est alterum præceptum, & pertinet ad præcedens præceptum: nam calumnia & violentia, de qua hic agitur, in aliquo communicant, &c. Quæ quidem caussæ præsenti apprimè congruunt, ubi ad opprimendos Indos per calumnias proceditur, per coloratas inquam rationes, de fraudatione mercedum violentiæ copulata: circa quod præceptum sequens: Nec morabitur opus mercenarij apud te usque mane. Circa quod præfatus Scriptor sic subdit: Istud est alterum præceptum, quod immediatè pendet à superiori, scilicet à violentia, & Deus jusserit nullam calumniam aut violentiam inferendam pauperibus, &c. Quod quidem sic evenit, dum ad substractionem mercedis simulatæ rationes conquiruntur, & pauperes Indi sine subsidio genuino labori desudant. Ubi Dominus quidem videtur supponere nullum electo in populo ita futurum crudelem, ut laboranti mercedem sit penitus subtracturus. Unde pro eo præceptum non imponit, sed jubet tantùm ne merces moretur usq;usque mane, ne scilicet operarius fortè dormiat incœnatus. Quid ergo de ijs dicemus, qui penitus mercedem subtrahunt, & pro subtractione frivolas & vanas prætexunt

Export TEI

Qualia pro transgressoribus supplicia. Exodi 22. v. 23. & 24

rationes? & quid ad hæc Deus? Audiendus Exodi 22. v. 23. & 24. ubi sic clamat: Si læseritis eos, vociferabuntur ad me: & ego audiam clamorem eorum: & indignabitur furor meus, percutiamque vos gladio, & erunt uxores vestræ viduæ, & filij vestri pupilli. Quàm formidabilem comminationem ad eos spectare, qui mercenarijs laboris pretium remorantur, præfatus affirmat Interpres, quam & experientia non verbalem tantummodò, sed penitus efficacem multipliciter comprobavit. Videmus enim & viduas & pupillos, quærentes panem, quem laborantibus Indis inhumani parentes denegarunt.

Export TEI

923

*Quid si aliquod hostilis adventus in

Export TEI

Quid belli tempore.

dicium? Ibi quidem instantiùs, sed minori, si fortè aliquo stipendio laboratur. Ubi non solùm circa Indos, sed circa undique coactos alios sic actum, ut ab hostibus dubitari possit an essent graviora incommoda perpessuri. Ubi dolendum sanè regnum hoc opulentissimum, cujus divitijs regna omnia totius Orbis exultant, ita suam negligenter peragere defensionem, in militum stipendijs solvendis, aliorumque maritimorum opificum, nescio quo politico respectu in gubernatione tardissimo. Licet sint alia opportuna præsidia, ut nequeant sibi hostes de invasione solliciti fortunatum in ea exitum polliceri. Et nulli quidem ita ad imprecandum proni ut milites, unde illis in ore frequens illud erga Proreges: Numquam ad Hispaniam feliciter pervenias. Et videmus tribus sic Proregibus accidisse, Christianis valde principibus, sed in negotio, de quo agimus nescio an ita providis, ut communis necessitas exigebat. Neque imprecationes dictæ tales

Export TEI

Imprecationes militum ut effectum habeant apud Deum.

orationes sunt, ut audiri à Domino, aut exaudiri potiùs mereantur, cùm ab animis desperatione abreptis oriantur. Et tamen illis annuit Deus, non ad id, quod est damnabile in ipsis, attentus, nisi ut puniat, sed ad molestiæ inhumaniùs illatæ gravitatem, quæ eos in hujusmodi damnabilia & sibi ingratissima maledicta propellat. Maledictio matris eradicat funda

Export TEI

Eccli. 3. v. 11.

menta, Eccli. 3. v. 11. Etiam vi furoris erumpens, pro quo apud P. Oliverium inter alia sin

Export TEI

Quid de maledictionibus matrum.

gulare illud Therasiæ matris Alfonsi VI. Regis Hispaniæ habetur exemplum. Cùm enim eam in vincula conjecisset, illa Deum precata his verbis filio maledixit: Quia crura mea vinculis strinxisti, & me honore debito privasti, Deum precor ut ab hostibus capiaris, & crura tua fracta conspicias, sicut mea ferro vinxisti: quod paulò post expletũexpletum est. Extat & aliud mulieris Gentilis, quæ furore correpta omnes Tartari furias contra duos filios invocavit. Et dictum factum. |

p. 319

Ubi manifestum est imprecationes dictas non eas habuisse orationis conditiones, propter quas exauditionis possent effectum emereri. Exauditæ tamen ob dictam rationem: quod & in ijs, de quibus agimus, similiter usurpandum. Et hæc quidem eatenus ad Regem, de quo est Titulus, circa quem versamur, pertinere possunt, quatenus ad ipsum spectat pro Indorum, indefessa vigilantia, oneribus sublevandis excubare. In quo quidem primi illi Indiarum Domini Ferdinandus & Isabella gloriosissimè præluxerunt, & singulari quadam eminentia; Serenissima Regina, ad quam potiùs Indiarum dominium pertinebat, ut in Clausula Testamenti ipsius luculenter continetur, quam adducit Episcopus Chiapensis, & cujus est, quæ

Export TEI

Clausula Testamenti Serenissimæ Isabellæ.

sequitur, pars: Y no consientan, ni den lugar (Filia Joanna & Princeps) que los Indios vecinos è moradores de las dichas Indias è tierra firme, ganadas, è por ganar, reciban agravio alguno en sus personas, ni bienes, mas manden que sean bien, y justamente tratados. Y si algun agravio han recebido, lo remedien y provean por manera, que no excedan cosa alguna de lo que por las letras de la dicha Conceßion (Pontificia) nos es injungado, y mandado. Sic illa: quod & à Catholicis filijs accuratum scimus, & accurandum minimè dubitamus.

Export TEI

924

*NOn est Regia providentia ad Indo

Export TEI

Circa Commercium præsertim Limanum.

rum curam solùm proroganda, licet ex eo titulo illarum sibi dominium, ut nuper vidimus, competere recognoscant, & ingenuissimè protestentur. Sunt in his regnis Hispani multi, & præcipua eorum portio Mercatorum in qua & nobiles multi, cùm jam invaluerit consuetudo, ut genus hoc quærendi censum pro vitæ commodioris sustentatione, nihil nobilitatis prærogativis officiat; unde ex equestribus Ordinibus plures, videmus hoc agendi modo distentos, & divites, in hoc præsertim Limano Commercio, Indicorum omnium opulentissimo, sicut & regnum, ob Petrunum montem, & alios, auro & argento fœcundos, per universum orbem tantoperè celebratum. Ex quo fit ut Regia Gaza ex Commercij dicti fructibus, plusquàm ex alijs commodorum Regalium fructibus augeatur. Factum hinc ut cùm pro Indicæ classis sumptibus, universis illius Provincijs competentes fuerint pecuniæ quantitates designatæ, uni Peruviano commercio major quàm ceteris simul sumptis, facto etiam ex bursa Fiscali suo etiam concursu, fuerit designata, trecentorum scilicet & quinquaginta millium ducatorum, quæ summa resultat ex quadringentorum octoginta unius millibus, ducentorum & quinquaginta octo regalium adjectione 481. U 250. cum quodam Regio Indulto, de quo dictum Tomo 2. Auctarij. Neque hoc solùm adeò considerabili subsidio Regi suo servire contentum, sæpè alijs momenti magni servire solitum, unde & à Regia providentia & benignitate debet uti portio regni magnoperè utilis pertractari. Cùm aliàs commercij emolumenta adeò sint ingentia, ut communis expertorum sensus habeat ex thesauris trium classium, eum, qui uni respondeat classi, ad Regias bursas devenire.

Export TEI

925

*Sed quando hæc scribo est cur Com

Export TEI

Illius pro exorbitante mulcta apud Regem querela.

mercium dictum apud Regiam Majestatem magno animorum sensu conqueratur. Revera enim ejus vires debiliores modò, magna quidem mercium copia, sed languida venditione, civium etiam quamplurium ad paupertatem vergente statu, & ijs, qui fortuna meliori gaudent, ad moderantiam sumptuum prudentiori experientia redactis. Cùm ergo sic res se habeant, ecce CommerciũCommercium à Regio CōsilioConsilio Indiarum ducentorum milliũmillium octo regalium in dicta solutione mulctatur, eo quòd ex eorum minùs prompta navigatione, qui ad nundinas pergunt Portobellum simul cum Thesauro Regio, expeditio Cellaensis fuerit retardata, ex quo factum ut quæ ex Hispania classis opportunè advenerat, coacta sit diutiùs expectare, non sine gravibus salutis & expensarum incommodis, quæ quidem à pręfatopræfato Commercio jussa ingenti adeò pecuniæ cumulo compensari. Et illi quidem ut se ab onere gravissimo solutionis expediant, satis habent urgentes rationes, quas qui propè adfuimus, & rei processum pervidimus, non leves possumus contestari. Et licet nostri inferioris valde subsellij non sit in caussa præsenti, sicut & in alijs, absolutum proferre judicium, neque quod hoc loco dictum fuerit, pro favore Commercij sit futurũfuturum, si quidquam momenti in illis, opportunum: censui tamen non omittendum aliquando forsitan profuturum. Itaque Regi nostro Limanum debet Commercium memoria dignissimum haberi sua, & Indiarum Concilio peculiaribus benevolentiębenevolentiæ significationibus commendari. PręterPræter obsequia enim suæ Majestati frequentia, communi bono illius liberalis pietas multipliciter est proficua. Inde Hospitalium felix constantia, piorum operum promotio, eleemosynæ frequentiores, & splendor numerosior civitatis.

Export TEI

926

*Ubi difficultas peculiaris occurrit an

Export TEI

Specialis difficultas circa eos, qui pecuniam commendatarijs tradiderunt.

mulcta, sic pro ea urgente mandato Regio, ad executionem perducta, possint Commerciarij ad eos, quorum accepere & implicavere pecunias, habere recursum, ut pro rata & ipsi solvant, quandoquidem Commercianorum sumptus majores prædicta ex caussa redduntur: & revera si ita futurum scivissent sic cum ipsis fuisset actum, ut plus ab ipsis peteretur, vel in Indulto ampliùs gravarentur. Quod quidem non defuit qui censeret juri esse & rationi conforme, ob eam, quæ modò insinuata est. Sed revera aliter videtur dicendum, quia pecuniam dantes & accipientes aucto pretio contrahunt ad omnem eventum, neque ad ea quæ per accidens superveniunt obligationem extenderunt, & quæ extra contractus materiam accidunt, præsertim quæ ex illegitima administratione procedunt. Et quidem qui pecuniam tribuunt, aut per modum damni, ut dicitur, id |

p. 320

præstant, aut commercio aptandam, emptis mercibus, cum pretio commendæ. Si primum, obligatio cessat, quia contractus talis ab omni alio respectu absolvitur, & salva novi obligatio consummatur, non enim qui tribuit, vult se contractibus alijs immiscere. Et qui accepit, ea uti valde fructuosè potuit, ut non obstante mulcta quavis lucrum caperet ingens, vel si minus, illi se voluntariè, sicut ad majus exposuit. Et præmia hujusmodi talia esse solent (sic enim vocantur præcipuæ pecuniæ incrementa, quæ tradentibus cedunt) ut lucrandi potiùs, quàm perdendi conditio subeatur. Si autem emptæ merces & suis jam dominis traditæ, idipsum apparet, quia sine ulla traditæ obligatione. Quòd si onus illud, de quo agitur, supervenit, sibi ipsis Commendatarij imputent, quibus est à Rege impositum, nullam de alijs faciens mentionem. Neque antecedenter potuit esse locus, ut in prorata pro Indulto, qui suas pecunias tribuerant, gravari possent, quandoquidem de mulcta non est in distributione hujusmodi cogitatum. Ubi neque allegari potest Commendatarios in dicto casu inculpabiles extitisse: licet enim reverà ita sit, stat nihilominùs ratio perfecti contractus: & quia Commendatarij quamvis suo judicio inculpati, timere tamen aliquid ejus generis potuerunt: quo non obstante, traditione mercium sine admonitione aliqua suspicabilis oneris, suo sunt officio perfuncti. Unde etiamsi aliqualiter pecuniæ domini, & jam mercium, gravari aliqualiter possent, id videntur Commendatarij remisisse. Pro quo non leve est argumentum ab ipsis nihil requiri: etsi requirendum censerent, suum ad tribunal, vel aliud fori competentis contendentes requisissent. Et hæc quidem juxta satis recepta in materia contractuum principia procedunt, ut non sit opus Auctores pro ijs confirmandis congessisse. Nec plura de Rege, quem scimus in his felicibus suæ gubernationis auspicijs, & adolescentiæ flore, Vasallos Indicos ad has regiones venientibus Gubernatoribus singularis affectus significationibus commendasse. In quo quidem Serenissimam matrem Regnorum ejus Gubernatricem imitatus, Mariam Annam nomine, sed zelo & magnitudine spiritus Isabellam, Caroli quidem & ipsam, si non matrem aviam tamen, ut de felicitate prolis valeamus faustè & feliciter ominari.

§. I.

CIRCA REGEM. §. II.

§. III.

§. IV.

§. V.

§. VI.

p. 318
§. VII.

§. VIII.

Avendaño: Thesaurus Indicus

§. I.

CIRCA REGEM. §. II.

§. III.

§. IV.

§. V.

§. VI.

p. 318 §. VII.

§. VIII.

p. 318
§. VII.