Avendaño: Thesaurus Indicus - The School of Salamanca

back | | continue

CIRCA TITULUM IX. De Consulatu Mercatorum & eorum contractibus.

CIRCA TITULUM IX. De Consulatu Mercatorum & eorum contractibus.

§. I.

§. I.

Circa Tribunal Consulatus.

1052

*DIctum de illo Cap. 1. & 2. & plura etiam alibi, & specialius Tomo 2. Auctarij Parte 8. n. 89. & seqq. & 513. & Tomo 3. Verb. Domus Contractationis, post quæ in manus venit eruditum opus circa Contractationis ejusdem Tribunal, vulgari lingua, sed non vulgari

D. Iosephus Veitia.

exornatione, cujus titulus. Norte de la Contratacion de las Indias Occidentales, Auctore illustri Equite D. Josepho de Veitia Linage, in eodem Tribunali Thesaurario, ex equestri Ordine Divi Jacobi, qui Lib. 1. Cap. 17. de Con

Consilium Assessoris an semper necessarium.

sulatu Mercatorum agit dilucida expositione. & nu. 39. id habet, ex quo firmari potest quod à Nobis dictum circa Assessoris judicium, quod non debeant semper Consulatus Judices amplexari, sic enim ibi: Que el Iuez Oficial, que lo fuere de Alzadas, ò apelaciones del Consulado pueda tomar parecer de Letrado en los casos que lo juzgare necessario, se le permite por una Cedula de treze de Noviembre de 1554. en la qual se dexa à su alvedrio sin necesitarle à que lo haga: y en consequencia della, siendo yo Iuez de apelaciones, he sentenciado sin usar de la permision, aviendo estado conformes los Adjuntos de que no necesitaban de parecer de Letrado. Sic ille: qui Auditor quidem Regiæ Audientiæ non erat, ut esse Limæ solet, & tamen neque ipse, neque duo mercatores adjuncti necessarium esse Advocati consilium judicarunt. Et Regia quidem Schedula, non imperans, sed permittens, id apertè indicat. Ubi & plus Mercatoribus videtur deferendum, quandoquidem Judex hujusmodi minùs ea in arte valet, unde Adjunctorum illi consortium injungitur cum judiciaria potestate.

1053

*Idem Scriptor nu. 30. post adductas

Circa ludum Factorum.

Regias schedulas prohibentes ne Factores, seu Commendatarij in Indijs, aut in navigatione |

ludant, exponentes sorti pecunias, pretiosa monilia, aut merces, sub pœna dupli, & carcerationis menstruæ, scilicet per triginta dies: Y como quiera que quando faltase esta Cedula (que

Scriptor idem.

deben hazer guardar los demas Cabos de Galeones y Flotas) bastava la razon de los daños y perjuiçio de tercero, que se siguen de semejantes juegos, seria grande lastima, y accion no libre de grave culpa, que por el interes, que à los Cabos se les sigue de que jueguen en sus navios, permitan que se contravenga à tan justa Ordenanza, y à uno de los Capitulos de sus Instrucciones. Ubi quidem aliter concludendum videbatur; cùm etiam seclusis Schedulis, grave in talis ludi permissione peccatum esse dicatur: & ita ad divinæ potiùs legis transgressionem peccati gravitas referenda. Sed utcumque illud sit, quod de peccati gravitate dictum, est sanè verissimum. Dubi

Dubium circa ludum proprij.

tari tamen potest an obligatio tunc tantùm urgeat, quando Commendatarius non propria, sed aliena ludo exponit; nam tales solent & ipsi esse divites, vel certè nōnon leviter pecuniosi. Et videtur affirmativè respondendũrespondendum; quia si ludentes perdant propria, periclitantur aliena, ut vel ludo exponantur, vel in reddenda ratione fraudes plurimæ committantur. Rogari etiam

Aliud circa lucrum aliena exponentis.

ulteriùs potest an sic ludentes alienorum expositione, si lucrentur, possint ea, quæ lucrati fuerint, sine restitutionis gravamine retinere, quando collusor commendatarius non est, vel si fuerit, bona tamen propria exposuit ludo. Ad quod dicendum Commendatario obligationem incumbere lucrum omne restituendi, si id, quod ludo exposuit; suum esse significavit, quia per fraudem nocivam induxit alterum ad ludendum, ubi manifesta intervenit injuria, unde resarcire debet damnum omne subsecutum, ut cum Patribus Salas & Sancio observat Cardinalis Lugo Tomo 2. de Iust. & Iur. Disp. 31. n. 59. Vers. Adverte tamen. Et cum PP. Molina, & Lessio P. Pereyra n. 1387. Quod videtur irrefragabile. Nisi fortè Commendatarius in ludi exordio aliquid exposuit de bonis proprijs, & fortunatis jactibus, aut sortibus alijs lucrum est quantumlibet assecutus.

1054

*Quamvis autem mihi irrefragabile

Difficilis quædam doctrina notatur.

visum fuerit, quia & evidens: sunt tamen qui stante bona fide ex parte collusoris sentiant stare posse contractum: quod & cum P. Lessio amplectitur citatus Cardinalis. Et P. Lessius Lib. 2. Cap. 27. nu. 37. id probat ex l. rem alienam tit. de contrahenda emptione. Sed quidem ille quod ad restitutionem attinet, minimè contrarius est, cujus est illud nu. 32. Cùm alter luden

P. Lessius.

tium non potest rem depositam alienare, ut si sit Religiosus, vel filiusfamilias; Religiosus absque consensu Superioris non potest quidquam ludo acquirere, quia sine eo non potest quidquam in ludum deponere, unde si lucretur, tenetur ad restitutionem, sicut & ille tenetur, qui ab eo lucratus fuerit. Sic ibi: qui de filiofamilias respectu bonorum, quorum habet plenum dominium, ut sunt castrensia, & quasi castrensia, aut directum saltem, ut adventitia, aliter determinat: de profectitijs autem non intulit mentionem; quia cùm illorum nullum habeat dominium, idem de illo quoad hæc, quod de Religioso judicandum. Quomodo ergo stare id potest quod de contractus valore asseritur, aut quem potest ille habere utilem in ordine ad praxim effectum? Respondet idem Pater: Vbi tamen victor

Idem.

sciverit rem, quam lucratus est, esse alienam, tenetur illam curare restitui: sed tunc filius familias tenetur illi de evictione, manetque obligatus ad compensandum. Hæc ille. Atqui non est hic casus, in quo sumus, sed cùm è converso, qui alienare non potest victor existit: unde lex nihil ad rem, quæ sic habet: Rem alienam distra

l. Rem alienam.

here quem posse, nulla dubitatio est: nam emptio est & venditio, sed ut emptori auferri potest. Sic Ulpianus. Et quid inde ad intentum? Ubi non jam de venditione agitur, sed de ludo, pro quo speciales habentur conditiones.

1055

*Sed quid jam si bona fides utrimq;utrimque

Circa ludum cum mala fide rei alienæ.

desit? Cardinalis Lugo sic pro eo scribit: Difficultas esse potest quando uterque sciebat impotentiam alienandi. Quo casu Leßius & alij dicunt contractum esse invalidum, & à neutro posse lucrum retineri. Contrarium tamen docet cum alijs Bonacina Disput. 2. de Contractibus (corrige, de Restitutione) q. 3. p. 2. nu. 13. & alij, quos affert

Card. Lugo ut annuat.

Layman Lib. 3. Tract. 2. Cap. 21. nu. 6. & alij multi quos affert Sanchez Lib. 7. in Decalogum Cap. 19. nu. 85. qui eam sententiam probabilem fatetur, quam etiam amplectitur alijs citatis Diana 1. tom. Tract. de Contractibus Resolut. 67. Recolenda sunt quæ diximus Disput. 17. de obligatione restituendi ex re accepta Sect. ult. in fine, ubi vidimus aliquando in alijs saltem contractibus à venditione posse contractum validum exerceri etiam cum mala fide utriusque contrahentis, quia potest aliquis velle se obligare alteri solùm propter actionem naturalem illicitam, quam alius in sui gratiam exercet. Sic ille, qui citato ab ipso loco sic post alia: Potest quippe emptor offerre & dare pecuniam venditori, non pro dominio rei, sed pro illa materiali posseßione, quæcumque sit, qua res ipsi tradatur. Sicut enim pro actione injusta potest illicitè, sed validè dari pretium, & homicida posset retinere pretium sibi datum pro homicidio patrando &c. Ex quibus applicatio pro ludo ea esse videtur, ut qui proprium perdit, collusore alienum exponente, id ratum velit ob voluptatem ludendi, vel ob spem lucrandi aliena, & eorum gaudendi qualicumque possessione.

1056

*Sed inprimis in Scriptore tanto de

Illius improbata dectrina.

sideratur peculiaris illius doctrinæ congrua ad institutũinstitutum præsens applicatio. Deinde licet sententia, quam amplectitur, probabilis sit, doctrina autem illa, ex qua illam deducere contendit, valde difficilis est, ut ex applicatione nuper adducta patescit, dum alia apud Auctorem non occurrit. Quis enim propter fines dictos perdere pecunias velit, cùm ludus sine illis possit gravaminibus exerceri? Deinde quod de spe dicitur, valde est frivolum, si pecunia ludatur: nullum enim commodum perdenti obvenire potest, ex amissione pecuniæ, ut in exemplis à præfato Scriptore allatis, jam enim rejectum est, quod ad voluptatem spectat. Lucrum autem in spe cum voluntate transferendi dominium in perditione nequit nisi stultissimo in aliquo, & alieno à ratione componi. Sensus enim ita agentis est: Quia spero lucrum rei |

alienæ volo perdere propriam. In pecunia autem exemplum appositum, quia illa est, quæ ludo frequenter exponitur. Nam potest casus confingi, in quo res aliqua valde exoptabilis alicui pro usu, ludo exponeretur. Quo eventu peculiaris esset ratio, cùm tamen assertio præfata generalis sit. Si dicas juxta dicta nuper tolli casum ab omnibus Doctoribus propositum, negantibus plurimis, & nonnullis affir

Fit satis instantiæ.

mantibus, ut videri potest apud P. Thomam Sancium citato n. 85. & 86. Respondeo non tolli, quia stare potest ut quis ludat cum eo, qui perdere nequit, sperans victoriam, & tamen perdens: nego tamen tunc transferri dominium. Et cùm Scriptores id admittunt, minimè audiendi sunt, si voluntas transferendi manifesta non sit. Quòd autem aliquando talis esse queat ex liberali condonatione, ob nobiles aliquos respectus cum omnibus admittimus. Sic accidit cum ludens Philippus Secundus cum Magnatibus chartis pictis dixit post inspectas, quæ illi obtigerant: Modò per vitam Reginæ Victor ero, & exponens illas, qui meliora habebat puncta, illa suppressit, ne Regis illud juramentum (qualecumque illud fuerit) falsum redderetur, & non levem perdidit, voluntate tamen promptissima quantitatem. Illud sanè difficillimum iterùm dico quod doctissimo placuit Cardinali, nam quidquid aliàs sit de actione peccaminosa in gratiam alterius facta, id certè casui præsenti nequit applicari, & ut pro ea, quæ in admittendo ludointervenit, aliquid posset recipi, non tamen proportionatum pretium est tota pecuniæ summa, quæ perdi potest. Pro quo & est argumentum aliud, scilicet non teneri ad quidquam dandum si victor evadat, sola enim restitutione faciet satis, cùm tamen si aliquid pretio æstimabile in ipsius gratiam fuisset factum, ad exhibendum pretium teneretur: quod nullus hucusque somniavit. Et de his satis per occasionem disputatis.

1057

*Cùm Indicum commercium adeò

Circa specialem quamdam impositionem. D. Ioseph Veitia.

attenuatum sit, ut significat citatus D. Josephus de Veitia nu. 14. non videtur quidem rationi conforme id, quod habet idem n. 49. ubi ita scribit: Por Cedula de 19, de Iulio de 1610. encargò su Magestad al Consulado la perpetua administracion de la Alcaydia de la Lonja. Y aunque en la misma se le diò tambien facultad para alzar la tabla de lo que se cobraba para su edificacion (que era un tercio de uno por ciento) no podra esto tener efecto ya, supuesto, que aviendose impuesto tributos sobre este derecho, fue visto perpetuarle. Sic ille. Non inquam videtur rationi conforme, ut peracto opere, pro quo est tributum impositum, illud ulteriùs solvatur, & præsertim quando ij, ad quos gravamen spectat, ad tenuiores sunt redacti facultates, & faveri potiùs indulgentijs debent, quàm gravaminibus onerari. Circa quod cum Scriptores uno ore quod est dictum de perfecto opere, pro quo est tributum impositum, valenter clament; illa apud eosdem limitatio extat, nisi aliud simile, pro quo similis sit necessitas, apertè succedat. Quæ ratio his temporibus impositiones omnes facit esse perpetuas: & possunt illæ facilè verosimiles ostendi. Sed verò durus est hic sermo, potest hîc opportuniùs dici, ubi de Regum nostrorum pietate nequit subire animo dubitatio, etiamsi hostilibus petantur incursibus, quibus illud cum Regio sanguine memorabile traductum effatum, suadente Ministro quodam novam nes

Præclarum circa tributa Henrici Tertij Hispaniæ Regis effatum. P. Mariana.

cio quam impositionem, Absit, suadere desine: Magis enim timeo populorum gemitus, quàm arma inimicorum. Sic ex nupero Scriptore: Sed luculentius P. Mariana Lib. 19. Cap. 14. in fine, ubi ita scribit: Ejus illa vox fuit: Populi se execrationes ampliùs quàm hostium arma formidare: eoque thesauros congeßit, innoxios tamen, & sine subditorum gemitu: cura tantùm Regiorum vectigalium, modestiaq́ue: quæ magna Principum laus est. Sic ille. Iuxta quæ quanta cum moderatione agendum sit in tributi præfati ab ijs, ad quos id spectat, exactione, satis ex dictis compertum habetur. Quomodò autem novarum impositionum gravamine minimè Regium sit patrimonium adauctum, sed potiùs notabiliter imminutum evidenter ostendit citatus D. Josephus de Veitia eodem Libro, Cap. 18. n. 9. qui & n. 8. ex benigno agendi modo cum Mercatoribus quantopere Regia emolumenta concrescant, laudato quodam Administratore, præmiserat, de quibus à Nobis alibi dissertatum, & ab eodem Scriptore iterùm n. 22.

§. II.

§. II.

Circa contractum Pinnarum argentearum. Ad Cap. 3.

1058

*DIctum ibi non licere contractum,

Quid circa pinnarum contractum licitum & illicitum sit.

quando is, qui ad illas tradendas certo tempore obligatur, Minerarius non est, neque ejus generis mercimonium versari solitus, cum illis, de quibus ibi, circumstantijs, usurariam labem importantibus. Si autem moralis potentia sit pro habendis pinnis, etiamsi Minerarius quispiam non sit, aut ejusmodi negotiationi assuetus, possit tamen emere, ut reddat, non est contractus talis usurarius computandus, in eo enim quod emat majori pretio, non gravatur specialiùs, quandoquidem, idipsum majus pretium est emptori redditurus: & ad id quidem tenetur, nisi emptor pretio sit accepto contentus, ut ipse emat. Et pro hoc adductus Diana Parte 1. Tract. 8. Resolut. 26. errore typographico, cùm sit 16. qui Vers. ultimo, ita scribit: Notandum est verò quòd si non

Dianæ peculiaris doctrina ut stare possit.

habens frumenta, neque poßibilitatem habendi, nihilque de hoc cogitans, ad subveniendum suæ necessitati, & bona fide ita contrahit, quia alij in foro ita solent communiter contrahere, puto supradictum non peccare, neque ad restitutionem teneri: quia talis contractus, licet materialiter sit illicitus, ex objecto tamen, & formaliter est licitus. Ac ita etiam sentiunt aliqui Theologi ex Societate IESV à me de hac re consulti. Sic ille, qui in eo quod de necessitate ait non videtur congruè doctrinam applicare, qui enim emit, & ad quem spectare poterat restitutionis obligatio, non est qui necessitatem patitur, sed qui vendit. Doctrina autem illa difficilis est, neque bona fides injustam |

accèptionem materialiter pro restitutionis obligatione est judicanda sufficiens in eo, in quo quis locupletior evasit, juxta receptissimum in Theologia dogma. Neque assertionis præfatæ ullum adducitur fundamentum. Quia verò propter probabilitatem extrinsecam sustineri potest, poterit etiam contractui pinnarum applicari, eo quòd receptus in foro videatur: non equidem quòd pinnæ publicè vendi possint, si quintatione careant: sed quia inter Mercatores sic agi solitum. Si & addamus fuisse nonnullos, qui contractum prædictum licitum censuerunt, ut ibidem dictum: licet revera tantæ auctoritatis non fuerint, ut eorum judicio stare securum meliùs rem expendentibus videretur.

1059

*Adducta pro eodem à Nobis pro

Circa mutuum diversi valoris tempore solutionis.

babilissima sententia, juxta quam, si quis tradat mutuo certas mensuras tritici, accepturus tot alias tempore, quo plus creditur valiturum, usurarius sit contractus; pro qua tantùm inductus P. Lessius Lib. 2. n. 152. qui proculdu

P. Lessius.

bio ad sententiæ, quæ adeò verosimilis non esset, probabilitatem fundandam suffecisset. Sed sunt proptereà plures alij, ut videri potest apud P. Pereyram n. 1090. qui limitationem à Nobis traditam apponit, si videlicet mutuans non erat triticum in tempus, quo plus valeret, servaturus, quàm ante ipsum tradiderunt alij gravissimi Scriptores, quibuscum P. Palaus Disp. 4. de Iustitia Arti. 13. n. 5. Qui n. 6. adducit Cardinalem Toletum & PP. Molinam, Sà, Rebellium, & Lessium asserentes sententiam pręfatampræfatam procedere etiam quando mutuatario liberum fuit rem mutuatam reddere tempore, quo minus erat pretium, sibi enim tunc imputare debet reservationem in tempus pretij majoris. Quod quidem ipse Pater non admittit

P. Palaus obstantiæ adjectione rejectus.

cùm P. Salas Tractatu de Vsuris dub. 14. nu. 8. ex eo probans, quia eo non obstante mutuans rem accipit pretiosiorem. Sicut usurarius quis esset, si mutuaret ea lege, ut si mutuatarius noluerit intra tale tempus solvere, solvat aliquid ultra sortem. Sed quidem si in casu stemus, de quo & ille, & alij adducti, non videtur circa hoc esse posse controversiam: quòd scilicet triticum mutuans, illud fuerit in tempus amplioris valoris servaturus: debet ergo juxta valorem prædictum reddere in eadem quantitate: unde & ratio adducta nullius est roboris, non enim accipit mutuans rem pretiosiorem absolutè loquendo, quia pretiosiorem

Diversi Auctorum sensus, ut accipiendi.

erat, si non mutuò dedisset, habiturus. Dixi autem post assertionem præfatam cum P. Lessio stabilitam, aliquos generaliter asserentes in mutuo semper posse exigi eamdem mensuram intelligendos, si is qui mutuò dedit, non erat id quod dedit, in tempus valoris supercrescentis servaturus. Quod quidem de aliquibus potest non immeritò verosimiliter sustineri; sed revera sunt qui in omni id eventu pronuntient, idq́ue ex eorum ratione compertum videatur; ut videri specialiter potest apud Cardinalem Toletum Lib. 5. Cap. 34. cum Dominico Soto loquentem: volunt enim in mutuo rem ipsam, & non pretium attendi, quia accidentarium quid est respectu illius, quod secus in moneta accidit à qua est pretium inseparabile.

1060

*In ejusdem Capitis nu. 19. D. Ca

Circa D. Caramuelis sententiam de pretio pro non petito mutuo.

ramuelis inserta doctrina, quatenus asserit posse licitè tradi pecuniam solvendam tempore messis in tritico pretio eidem assignato, quod non debet esse currens messis tempore. Circa quod non hærendum: benè tamen circa id quod addit, obligationem scilicet non exigendi usque ad dictum tempus esse pretio æstimabilem. Sic ille in Theologia morali nu. 746. & 747. Quod

Videnda quæ dicta Tomo 2. Auctarij Parte 8. n. 388. & 389. & Diana Parte 8. Tract. 7. Resolut. 63.

tamen à Nobis improbatum sic absolutè probatum, cum excusatione tamen Auctoris præfati, qui casum necessitatis, seu indigentiæ mutuantis videtur tantùm tetigisse. Quæ tamen excusatio locum habere non potest stante ejus absolutissima assertione in Theologia FũdamentaliFundamentali nu. 1798. sic concludens: Tam enim sunt certa, quæ doceo, ut si dares Deum, Angelos, aut quemcumque infallibilem judicem, etiam capitalem sententiam (videtur deesse aliquid, ut Proferre, aut verbum simile) sine ulla formidine pro defensione hujus veritatis appellarem: contraria enim, quidquid de auctoritate aut æquivocatione sit (his enim fulcris succollatur) stando Deo, & rationi, videtur omnino improbabilis. Sic ille. Contra quam tamen stat damnatio sententiæ præfatæ inter proscriptas ab Alexandro VII. ordine 42 tenoris sequentis: Licitum est mutuanti aliquid

Vt videatur ab Alexandro VII. proscripta.

ultra sortem exigere, si se obliget ad non repetendam sortem usque ad certum tempus. Quo uno Davidico lapide animositas appellationis nuper audita prosternitur. Appellationis inquam à Deo. Et ad quem? Divum Parentem nostrum Ignatium quidam pro concione laudabat, & cùm raptum illum Manresanum hebdomadæ integræ attulisset, & pro exornatione celeberrimum D. Pauli, in quo plures Doctores divinam essentiam clarè vidisse testantur, qua in visione tres exactos asseruit dies, sic exclamavit: Si D. Paulus tribus illis diebus divinam essentiam vidit, quid dicemus D. Ignatium septem dierum vidisse spatio? Ad quæ quidam Religiosus auditor, & ipse prædicatione celebris: Certe, inquam, nisi spatia imaginaria vidit, nescio quid amplius videre potuerit. Ad quem modum de appellatione dicta proferre possumus. Si enim à Deo appellandum, non videtur nisi ad spatia imaginaria posse, ô ludricram insaniam! appellari. Et effatum prædictum adducit P. Cardenas in Crisi Theologica

Et à P. Cardenas sic notata.

Parte 1. Tract. 1. Disput. 9. n. 159. & 320. cum Pontificia transfixione. In loco autem priore citatio videtur ad editionem aliquam priorem referri, scilicet 1782. in posteriori autem ad noviorem Romanam, scilicet 1798. ubi revera extat. Nihil autem præfatus Pater circa multa pro stabilienda sententia sua à D. Caramuele adducta censuit adjiciendum, quia ad ejus institutum non conducere arbitratus est, id unum ostendisse contentus, quod ad Pontificiam auctoritatem spectat, ut scilicet possit sententias à suis Auctoribus non solùm probabiles, sed certas judicatas, probabilitatis prærogativa privare, circa quod D. Caramuel propositionem protulerat duriorem.

1061

*Sed quidem, quidquid de nimis

Vt queat ille defendi.

projecto effato sit, quod erit qui probet nullus, sententia D. Caramuelis non videtur PōtificiaPontificia damnatione rejecta, si illius attendamus verba, quæ adducta præcedunt, sic enim ille: Iterùm dico: Mihi tam evidens videtur hæc senten

D. Caramuel.

tia, ut numquàm crediturus sim Theologos, qui citantur, habuisse opinionem contrariam, egerunt enim, ut video, de obligatione non repetendi præcisa à damno & periculo emergente, aut concomitante: & si id sit verum, summa est omnium Theologorum concordia: si falsum, illos, sine formidine erravisse pronuntio: tam enim sunt certa &c. Non ergo ille ob solam designationem temporis, intra quod mutuans se non petiturum obligat, aliquid supra sortem accipi posse contendit, sed ratione damni, & periculi emergentis. Quod autem damnum & periculum semper mutuo sit adnexum, ita ut semper illud sit pretio æstimabile, alienum ab ejus mente est, sic enim habet nu. 1783. in fine, & hic obiter nota,

Petrus de Ledesma.

illam pecuniam, quam snprasupra sortem posse recipi Ledesma affirmat, reduci ad titulum damni emergentis, aut lucri cessantis, non autem ad durationem puram temporis. Si enim certum esset toto illo tempore me non usurum illa pecunia, nec ob ejus carentiæm incursurum esse damnum, aut perditurum lucrum, nihil possem supra sortem recipere, & nota id benè. Sic ille benignè interpretatus Ledesmæ sententiam, cujus ille apud ipsum tenor: A esta dificultad se ha de responder, que si la obligacion de no lo volver à pedir es por mucho tiempo, se puede muy bien estimar con precio, y por razon de aquella obligacion se puede muy bien llebar el justo precio sin usura ninguna. Esto enseñan los Discipulos de S. Thomas, por que la tal obligacion es estimable con precio. A la razon de dudar se responde, que en el tal caso no se lleba el dinero por el emprestito, si no por la obligacion do no lo volver à pedir por mucho tiempo. Sic ille, qui de damno emergenti, aut lucro cessante nihil, solam obligationem non petendi sufficientem ratus, ut supra sortem aliquid recipi possit, juxta quem sensum ex verbis manifestum Pontificia proscriptio cadit, sicut & caderet supra assertionem D Caramuelis Ledesmæ sententiam absolutè probantis, ut ejus verba præ se ferunt, cùm tamen ille de ipsa sic loquatur immediatè post adducta ejusdem verba n. 1784. Hæc do

D. Caramuel.

ctrina vera est, sed non benè intellecta à nonnullis, qui duo illa mutui fundamenta, quæ posui (videlicet Charitatem & Invidiæ negationem) meditari non volunt. Sic ille. Non ergo Ledesmæ sententiam ut jacet amplectitur, sed secundùm profundiorem sensum, quem solus ipse introspexit: & ita proscriptione dicta non venit similiter ejus assertio damnanda. Id autem quod

Nihil ex illius observatione ad intentum.

de charitate & invidiæ privatione ait juxta id dictum, quod habet n. 1780. scilicet mutuantem cum propria indemnitate ex charitate agere, quia amat proximum sicut seipsum: eum autem, qui indemnis cùm esse possit, non mutuat, esse invidum, quia miserijs proximi delectatur. Sed quid inde ad intentum? Ille inquam, qui ex charitate mutuat, etiamsi certum designet tempus, immò tunc maximè, illam exercet: ergo ratione designati temporis nihil accipere potest. Quid jam de invido? si mutuare nolit, invidus quidem erit, sed non injustus. Si cum præmio ultra sortem, injustus equidem fuerit: quis hoc neget? aut quæ circa hoc profunda meditatio necessaria?

1062

*Et æquivocationem ille Theologis

Vt idem æquivocatione laboret.

ferè circa hoc universis objicit, ut vidimus, cùm tamen eam potius ipse patiatur: citato siquidem nu. 1783. Vers. 1. formulam istam mutui proponit: Do tibi quingentos aureos mutuos, cùm primùm indiguero, aut etiam voluero, recipiendos. Circa quam sic inferiùs: In prima mutui puri essentiam agnosco. Qui juxta primam aliquid dederit, inibit contractum puri mutui, & nihil poterit recipere præter capitale. Atqui hoc mutuum non est, sed precarium, si ita detur, ut statim repeti possit, unde translatio dominij inutilis reddatur, & nullum interveniat discrimen qualiscumq;qualiscumque materia eorum contractuum sit. Debet ergo mutuum pro tempore tali dari, ut intra illud inter medium spatium nequeat esse locus repetitioni. Unde & citatus Scriptor approbat quod à Mag. Ledesma dictum verbis illis: Porque siempre que ay emprestito, ay por lo

Mag. Ledesma.

menos obligacion virtual de no pedir el emprestito por algunos dias. Et quidem commodatum à precario in eo distinguitur, quod illud non est ad nutum revocabile, secus istud: unde duo diversa genera contractus à Doctoribus reputantur. Atqui si in ratione dati voluntarij cum translatione dominij, & reddendi obligatione duo essent similes dandi modi, duo etiam contractus genera constituenda essent: quod tamen nullus admittit hucusque, idque proptereà, quia modus dandi precario similis extat nullus; cùm semper res mutuò tradita ad certum tempus tradita censeatur. Et ex eo naturam mutui neutiquàm variari. Et hæc quidem, circa præfati Scriptoris sententiam, quæ neque ita favent, ut improbanda sustineant: neque ita adversantur, ut damnabilem penitus ostendant, ubi favori esse locus possit, licet sint qui se erga ipsum gerant severiores. Pro quo & faciunt quæ dicta in Annotationibus nu. 120. Vide etiam infra §. 6.

§. III.

§. III.

Circa Barrarum negotiationem. Ad Cap. 4.

1063

*NOn leves circa ipsas difficultates

Circa legem ponderis.

expeditæ. Quod est tamen dictum nu. 25. de solutione Regalium jurium, cujus obligatio incerta sit: ubi quidem de jure quintationis non agitur, sed de alijs, eo quòd leges circa illa pœnales esse videantur, juxta satis receptam circa illas sententiam Scriptorum. Aliunde autem potest circa hoc dubitatio sub

Circa jus Magistrorum de Plata.

oriri; ob jus transvectionis in ijs, ad quos illud pertinet, Magistros scilicet argenti, Maestres de plata, quibus quidquid est illius generis traditur, aut alijs, de quibus D. Josephus de Veitia Lib. 2. Cap. 9. & præsertim quoad jus dictum nu. 4. cùm idem pro Barra, majoris ponderis |

ac pro minoris solvatur, dum per fraudem obtruduntur, sitq́ue jus illud ratione onerosi contractus, pro custodia scilicet & securitate. Unde revera videtur obligatio in foro conscientiæ subesse, juxta taxam Regia auctoritate designatam. Id quod ex eo roborari potest apud eumdem Scriptorem adnotatum, Regem ipsum etiam compensationem illam laboris & industriæ tribuere pro ijs, quæ ad ipsum pertinentia transvehuntur. Videndum ergo quomodo res ita in praxi decurrat: si enim prędictiprædicti Magistri circa illāillam deprehendantur soliciti, obligationi est compertæ faciendũfaciendum satis: si autem parùm curent, cùm sciant fraudes intervenire frequentes, non sunt scrupuli suscitandi, quia pro lege haberi potest quandoque consuetudo. In dubio autem pro obligatione standum, quam lex importat, juxta certa in negotio justitiæ principia; nullus enim credendus est debita velle remittere, nisi pro eo non levia suppetant argumenta.

1064

*Illud autem circa Barras gravissi

Circa Barrarum qualitatem, quæ conscientiæ gravamina.

mum potest conscientiæ gravamen inferre, si in earum exploranda qualitate, perfectione inquam metalli, ab eo, ad quem ratione officij id spectat, cura competens non adhibeatur. Ex cujus defectu, undecumque ille processerit, ex incuria scilicet, imperitia, aut malignitate, incommoda sunt gravissima deprehensa, de quibus citatus D. Josephus à Vietia Lib. 1. Cap. 20. nu. 28. & Cap. 33. nu. 15. Ex tali siquidem exploratione valor est dignoscendus, qui adjecto indicatur signaculo, & solet ipsi fides adhiberi, cùm tamen falsò adhibitum sæpissimè fuerit deprehensum. Et qualitatis quidem examen extracta Barræ particula fieri solet ignis beneficio depurata. Quem laborem ut declinaret officiarius, examine unius contentus similes sibi visas alias sonitu explorabat, & juxta illum signaculo comprobabat. In quo quidem errores frequentes inventi, & Hispanæ fidelitatis apud nationes exteras incursa jactura, cum ingentibus alijs in pecuniario censu detrimentis. Factum hinc ut illi, qui exploratoris

Difficultas circa Ensayatorem.

officium magno emptum pretio retinebat, gravis admodùm fuerit pœna decreta, & reipsa inflicta: cùm tamen ille non per se, sed per alium functionem prædictam exerceret, essetq́ue revera innocens: quia ita in more positum, ut qui officium emunt, solentq́ue esse primores viri, non per se, sed per expertum officiarium, manus, quod dicitur Ensayatoris exequantur. Unde & dubitari meritò potuit an illi ad damna ex officiarij incuria subsecuta resarcienda tenerentur. Ubi quidem si circa officiarij peritiam non est ea, quæ oportuit, accurata notitia, cùm res tātitanti momenti fuerit, extra dubium est ad damnarũdamnarum compensationem esse obligatos. Si autem eam, quam erga res proprias adhiberent, cùm ita in usu sit, ut exercitium dicti officij per alium obeatur, diligentiādiligentiam adhibuerunt, non apparet cur debeant castigari, si conscientiæ tribunal attendamus: immò etsi exterius, unde circa hoc admittendæ probationes: quod & sic factum & jussa reddi sequestrata bona, sed difficili exitu; semel siquidẽsiquidem Regijs inclusa arcis ad dominos redire ægerrimè permittuntur. Cùm enim sint cum alijs ad Regem transmissa, licet jubeantur reddi, durum id accidit, quia extractione hujusmodi ex noviter illatis, ad minorem copiam argentea massa redigitur, cùm tamen ut minor non sit enixè caveatur, & sic solutio de die differtur in diem, & ad speciales, quos vocant, effectus transmissa, creditores miseri molestissima expectatione torquentur. In quo quidem quanta conscientiæ admisceantur gravamina meridiano est lumine manifestius, ut non sit opus circa illud sicut neque circa alia nuper dicta, Auctores aggerare.

1065

*Inventum est etiam in Barris qui

Circa Barras intus cupreas, & pinnas lapideas.

busdam ex Nova Hispania missis diabolicum absurdum, de quo citatus Scriptor citato Cap. 33 n. 17. animam enim, ut ille loquitur, habebant cupream. Et simile aliquid in pinnis accidisse scimus animam habentibus lapideam, ut indicio esset in hujusmodi absurdorum auctoribus animas esse consimiles, speciem Christianitatis habentes, & cupream aut lapideam duritiem, sicut & cor, quod auferendum promisit Dominus Ezech. 11. v. 19. Auferam cor lapideum. Et circa venditionem ab eo factam, qui in emptione deceptus, certum est vitio rei venditæ comperto, ad restitutionem teneri, quantùm interest damni, si is, qui emit stare contractui velit. Et communis quidem sententia est emp

Peculiaris difficultas circa vitium occultum rei venditæ.

tori competere actionem redhibitoriam ad rehabendum pretium, & reddendam rem. Potest autem dubitari an quando res secundùm partem vitiosa non est, & à vitiosa potest commodè separari, talis actio competat, vel debeat secundùm partem non vitiosam stare contractus. Et videtur quidem standum contractui, juxta id, quod habetur in l. 1. §. proinde l. ob quæ vitia & seqq. ff. de ædil. action. iuxta quas non vitium quodlibet præstat redhibitoriam, sed quando res notabiliter est inutilis ad effectum, pro quo emitur. In casu autem nostro non ita accidit; nam major pars est argenti puri ad quemcumque effectum utilis. Quod si ad specialem aliquem plus erat necessarium, id scilicet, quod ratione cupreæ animæ aut lapideæ defecit, id potest aliundè facilè comparari. Quod si revera id, quod defecit, aliundè haberi non posset, jam ex ea parte notabiliter inutilis pars major haberetur, & ita redhibitoria actio emptori competeret. Pro quo videri poterit P. Molina Disp. 353. Vers. Media autẽautem via, post septimam Conclusionem. Et etiam Vers. Observandum prætereà est, ubi ait quòd si multęmultæ simul res emāturemantur, & una tantùm vitiosa sit, ita ut redhibenda sit, contractus quoad alias si separabiles sint, nōnon dura separatione, validus sit habendus, secus si una deficiente reliquæ sint futuræ inutiles ad effectũeffectum, pro quo sunt emptęemptæ. QuęQuæ doctrina casui præsenti congruit, curritq́ue non solùm in foro externo, sed etiam conscientiæ. Unde quod dixi superiùs, Si emptor stare contractui velit, intelligendum est juxta datam explicationem. Pro quo & videri potest Cardinalis Lugo Tomo 2. Disput. 22. nu. 81. qui in Summario habetur, & desideratur inter nu. 80. & 81. & P. Pereyra n. 1186. apud quem Antonius Gomez Tomo 2. variar. Cap. 2. nu. 48. & exempla con|

nexorum, in multis tibicinibus ad Chorum, & in multis equis curalibus ad currum trahendum: secùs si non habeant talem connexionem; tunc enim rescindendus contractus tantùm in re vitiata.

§. IV.

§. IV.

Circa Argentum vivum. Ad Cap. 5.

1066

*DIctum de illo suprà, & in Auctario

Ex transmissione in NovamHispaniam ex Peruvio quæ incommoda.

non semel, de quo & D. Josephus de Veitia Lib. 1. Cap. 14. ubi præsertim de illo, quod ex Hispania in Indias transmittitur, ex Minera Almadenensi erutum, aut ex Germania adductum, copia non modica. Id autem specialius quod circa prohibitionẽprohibitionem transportationis ex Peruvio in Novam-Hispaniam profert n. 6. ob inconvenientia gravia experimentis comperta, eo quòd ex illa merces Sinicæ, & ex Europa advectæ, referrentur, quibus Peruvianum Commercium detrimenta maxima sustinebat. Et quidem hoc non classe aliqua, sed unius aut alterius navigij transcursu gerebatur. Quid ergo si copia jam mittendi metalli facta, inconvenientibus præfatis non curetur occurri, & ex conniventia quæstuosa, inde illa inferantur in Peruvium, quibus commercium detrimenta patitur manifesta? Nec jam de Sinicis mercibus tantùm sermo, sed de Europæis, quæ in Regnum illud faciliùs pervehuntur unius navigationis directo, nec prolixo adeò cursu, unde quæ superesse solent, magni æstimant earum domini, si vendere possint moderatis pretijs, in Peruvium revehendas. Quæ & privilegio quodam gaudent prælationis circa venditionem, non Regio quidem, sed à nescio quo indeclinabili fulmine, veniente. Utinam hæc videant, qui videre, prævidere, & providere tenentur, ut in Christiana Republica & Dei, & Catholici Regis respectu debiti reflorescant.

1067

*Citato Cap. 14. n. 12. ita loquitur

D. Iosephus à Veitia.

citatus Scriptor. No le ha quedado por intentar à la codicia de los que con varios pretextos han solicitado comercio por Buenos ayres el que por aquel puerto se encaminassen Azogues, ponderando que

Circa trajectionem per portum fluminis argentei.

les tenia mucha costa conducir à las minas de Potosi los que se sacan en las de Guancavelica, sobre que se hizieron grandes esfuerzos el año de 1657. pero prevaleciò la razon, y con ella se denego lo que pretendian, como convendra que se execute con las permisiones y licencias, que se solicitan para aquel puerto, aciñendolas à la moderacion que tiene informada el Tribunal, y de cuya importancia lo està el supremo Consejo de las Indias. Sic ille, qui in eo quod trajectionem metalli prædicti per Portum bonarum aurarum, seu Fluminis argentei à Minerarijs procuratam, avaritiæ ipsorum tribuit, non sine ipsorum locutus injuria. Neque enim avaritiæ tribuendum est id apud Regem obtinere non levium rationum propositione conari, quod & conantibus prodesse potest, & bono publico, ac Regi ipsi. Id quod in caussa, de qua agitur, potest luculenter comprobari. Ubi tamquàm certum supponitur metalli prædicti copiam posse ex Europa deferri. Quo stabilito fundamento, si aliunde conster minoribus id constare expensis posse reliqua sunt evidentia. Sic enim Minerarij suo commodiùs vacabunt muneri: sic major copia erit argenti. Et quid pro bono publico majus, quid pro Regio gratius possit esse servitio? Illa autẽautem inconvenientia, quæ indulto per portũportum præfatum commercio proferuntur, sint equidem talia. Sed nihilominùs navigiorum aliquorum permissio est frequens. Cur ergo in illis metalli prædicti copia non possit adduci? Ex quo id habebitur, pro quo jamdiu est apud Reges nostros iterata petitio, ut Indorum ad Huancavalicenses fodinas compulsorum misertus, remedium Catholica pietate dignum pergat adhibere. De quo quia superiùs actum, non est cur ampliùs peroremus, cùm sit cur oremus tamen, quem clamantem audimus Psal. 11. v. 6. Propter

Psal. 11. v. 6.

miseriam inopum & gemitum pauperum, nunc exurgam.

1068

*Aliud apud Scriptorem eumdem

Levibus expensis non percendum ut emolumentis majoribus consulatur.

animadversione dignum occurrit, sic enim ille n. 13. Ordinariamente es mucha la flema con que se remiten à Sevilla los Azogues de lamina del Almaden: lo qual ha obligado algunas vezes al Tribunal, que con el ardiẽteardiente zelo, con que solicita siempre lo que juzga por mas importante al Real servicio, aya despachado Comissarios al camino à dar

P. Iosephus à Veitia.

prisa à las carretas y requas, y Correos al Almaden; aviendo producido estas diligencias el fruto, que se intentaba con ellas. Lo qual he querido referir aqui, por lo que pudiere suceder en lo de adalanteadelante, y que no por escusar un corto gasto, se dexe de procurar el adelantamiento de qualquiera cantidad, que pueden llebar mas las Flotas. Sic ille: cujus est satis opportuna & laudanda conclusio: scilicet propter excusandas leves expensas non esse diligentijs parcendum, ut majora vitentur detrimenta. Sic enim videmus non rarò accidere, quod in domibus frequens, ut ruant, & pereant multa ruinis involuta, eo quòd ob leves vitandos sumptus damnorum non est initijs obviatum. Quod equidem in ijs, quæ ad Regiam caussam spectant frequentia experimenta manifestant. Ubi timor mulctæ quandoque in caussa est, quia Regium Consilium ægrè ferre solitum sumptus ex gaza Regia: cùm tamen irrationabilis ille sit, nec possit de tantorum virorum prudentia, post accuratam rei actæ notitiam tale aliquid pertimeri. Illud equidem admirationi tamen fuit & dolori quibusdam ex Regijs Auditoribus in mulcta comprehensis ob decretum, in quod non consenserant, ut ex libro secreti poterat constare consessus, in quo sensum contrarium sua subscriptione firmaverant. Unde ergo pœna, ubi culpa nulla? vel quare socij in pœna, qui in culpa non fuerant? Neque enim Auditores eam obligationem subeunt, quam Regij Officiales, de quibus Titulo 5. Cap. 7. ut ex indiviso ad solutionem debiti ratione officij teneantur: unde & ipsi sic coacti solvere, & alij etiam rigorem sunt hujusmodi vehementer admirati. Cujus ego fundamentum nullum invenio, unde mysterium hoc inscrutabile cogimur venerari, sicut |

& suo modo etiam illud de argento vivo non mittendo, cùm possit mitti, & pro eo rationes adeò validæ videantur militare.

§. V.

§. V.

Rebus vendibilibus ut pretium taxari queat. Circa Cap. 8.

1069

*PRo Mercatoribus mercium ultra

Vt stet probabilitas pro Mercatoribus.

marinarum præcipua ibi disceptatio, & tempora erant tunc incommoda, qualia & experimur modò attenuato commercio, unde quod circa probabilitatem dictum in venditione pro libitu, sed non irrationali, locum habere potest potiorem. Abundant enim merciũmercium multarum genera, cùm desint alia: unde quod circa illa habetur minus, potest aliarum raritate compensari. Pro quo & stat generalius D. Josephus à Veitia L. 1. Cap. 18. n. 10. ubi ita scribit: Disputa Don Iuan de Solorzano, si puede à los

D. Iosephus à Veitia.

tratantes en Indias limitarseles en ellas el precio de algunos generos, y aunque lleba que avia algunos casos, en que se puede: con licencia de tan gran varon parece muy duro, que (quando confiesa los grandes cuydados, afanes, y riesgos, que les cuesta este trafico, y quan merecidas tienen por esto qualesquiera ganancias que logren) deben de tener fuerzas las mismas Cedulas expedidas en su favor que alli refiere, y yo tenia apuntadas para el intento: una dada en Madrid à 25. de Iunio de 530. Secretario Iuan de Semano, mandando que las mercaderias y mantenimientos, que se llebassen à Indias, las vendiessen los dueños de primera venta à los precios que quisiessen y pidiessen, sin ponerles tassa. Y aviendo hecho replica sobre esto el año de 1559. la Audiencia de Mexico, se le mandò que sin embargo se cumpliesse aßi. Y lo mismo se ordenò al Virrey del Peru por Cedula de 19. de Setiembre de 1580. que mandasse observar. Y tambien se halla ordenado para en quanto à la venta de los Esclavos por otra Cedula de 15. de Setiembre de 1571. que es la que Don Iuan de Solorzano refiere por del año 1581. Fuit ergo error circa annum, nec novus, nec rarus, & in caussa præsenti non multùm curandus. Et hæc præfatus Auctor.

1070

*Circa quæ dubitari nequit quo mi

Quid circa illum.

nùs ille rationabiliter proloquatur, sed Dom. Solorzani sententia stabit inconcussa semper, quæ, ut ille ait, certis in casibus poterit & dedebit meritò ad praxim advocari. Neque casus hujusmodi Regiæ Schedulæ comprehendunt, in quibus ratio aliter operari compellit, quæ est anima legis. Moritur Rex, & toto in regno fidelium Vasallorum dolor pullo est & lugubri vestimento testandus. Quid ergo justius, quid magis rationi conforme, quàm ut panno ejus generis pretium moderatione convenienti designetur? Túncne Mercatoribus triumphandum, cùm exultandum venditione pannorum, & ceræ pariter pro tumulis congerendæ? Venient, venient equidem lætitiæ dies successoris ingressu, & pro celebratione festiva multa, & pretiosa vendentur, ubi non jam taxæ vinculis arctabuntur. Et quidem nulla est natio, provincia, Respublica, in qua rationis lumen affulget, quæ Mercatoribus non faveat. Commercia siquidem necessitas induxit: unde l. pretia 63 ff. Ad leg. Falcid. sic dicitur:

l. 63. ff. ad l. Falcid.

CommerciorũCommerciorum mater neceßitas. PropriũProprium ergo, & maximè utile negotium agitur, quando commerciorum administris præstatur favor. Et tamen, ut ostendimus præsenti in Capite, in omnibus circa rerum pretia moderatio aliqualis invenitur constituta: de qua Cassiodorus Lib. 7. Form.

Cassiodorus.

23. ita scribit: Nec enim irremuneratus jaces, si & populos peregrinos prudenter excipias, & nostrorum commercia moderata æqualitate componas. Sic ille, apud quem etiam Lib. 4. Epist. 5. quod sequitur: Cum victualibus speciebus tantùm proficiscantur ad Gallias, habituri licentiam distrahendi, sicut inter emptorem venditoremque convenerit. Grande commodum est cum indigentibus pacisci, quando fames totum solet contemnere, ut suam neceßitatem poßit expellere. Nam cùm ambitioni suæ serviat, propemodùm donare videtur, qui vendit rogatus. Ad saturatos cum mercibus ire, certamen est: suo autem pretium poscit arbitrio, qui victualia potest ferre jejunis. Sic ore illo verè aureo

De mercibus necessitatis tempore asportatis.

Theodoricus. Ex quo tamen generalis regula elicienda non est, ut liceat semper pro arbitrio vendi, instante sola lege necessitatis. Est enim tantùm sermo de asportatis ab exteris victualibus, quibus taxa nequit convenienter imponi: ut communiter affirmant Scriptores, sicut & de alijs valde necessarijs. Immò pro parte contraria potest præcedens doctrina torqueri; cùm supponatur in casu non simili arbitrariam illam rationem pretij locum non habere. An autem ab asportantibus ementes possint vendere eodem pretio, quæstio est apud Scriptores obvia, de qua P. Palaus Disput. 5. de Iust. Com

P. Palaus.

mut. Puncto 8. nu. 2. ubi distinctionem adducit asportationis per mare, aut per terram, & de priori concedens, sed minimè solida ratione, ut legenti constabit, nec vacat modò circa omnes obversantes discurrere, aut excurrere quæstiones.

1071

*Illud tamen non prætermittendum

Circa casum peculiarem disquisitio ad pretium spectans asportatæ aliundè mercis necessitatis tempore.

duxi, quod cùm hæc scribo præ manibus habetur. Ex regno Chilensi Sebi copia adducitur in Limana hac civitate valde necessaria pro conficiendis candelis. Cùm ergo proximis defuisset mensibus, advenit dudum navis, & in ea non quidem magna mercis illius copia, ratione cujus posset pro necessario usu abundantia censeri. Et pretium quintali satis est moderatum publica auctoritate præfixum. In quo & aliud accidit minùs tolerandum: totum enim quantum erat prædicti generis judiciaria potestate assumptum irrequisitis dominis, & inter eos distribuerunt, ad quos conficiendarum candelarum officium pertinebat. Et erant in congerie illa portiones aliquot ad Religiosos ordines pertinentes, uti gregum propriorum fructus, & ijs inscijs, distributio circa illos indiscriminatim peracta, & ijs traditæ, de quorum fide non constabat ipsis, quæ etiam potuit ab alijs formari querela. Ubi quidem multa minimè probanda concurrunt. Primum circa pretium octo argenteorum ponderum, majus enim esse debuit. Pro quo deservire potest id, quod habet P. Molina Disput. 364. Vers. Conveniunt etiam |

Doctores, sic locutus: Quo tẽporetempore in Eborensi Aca

P. Molina.

demia, regnante Sebastiano, hæc ex suggestu exponebam, accidit, ut cùm taxa mensuræ tritici, quæ eo in regno Alqueira vocatur, justè anno tũctunc præterito sex vigenorum fuerit constituta, superveniente maxima sterilitate accreverit pretium in foro publico ad quindecim, aut sedecim vigenos, quo ab exteris, quibus taxa in eo regno nōnon erat constituta, vendebatur: supervenit autẽautem judex, qui more solito, ad inquirendum de aliquibus criminibus fuit missus, cœpitq́ue punire eos naturales Transtaganæ regionis, qui triticum æquè bonum ultra sex vigenos vendiderant. Sed id erat iniquum, cùm restituendi onere, tum pœnas, tum etiam quæcumque damna judex ea de caussa intulisset. Admonitus ergo continuò, ut tenebatur, destitit. Sic doctus Pater. Ex quo habemus pretium tritici posse non duplo tantùm, sed & triplo majus esse legitimo, unde etiam & vulgari eidem respondenti. Et quidem cùm ita receptum sit, ut in ijs, quæ ad victum, aut ordinarium usum spectant, taxa non apponatur, non videtur cur non etiam apud nos idem debeat observari. Et sic recepta communiter consuetudo indicat in tali vendendi modo injustitiam non admisceri. Unde & qui taxam adeò improportionatam tempori præscripserunt, juxta id, quod ex P. Molina excepimus, ad restitutionem tenentur, sicut ille præfatum judicem censuit obligatum ad damna inde secuta; cùm magnum profectò damnum sit lucri competentis detrimentum. Ubi bona fides tantùm excusationi esse poterit, si fortè adfuit. Et ad damna etiam pertinere potest id quod est in distributione Secundum traditam scilicet copiam dictam officialibus, de quorum fide minimè dominis illius constabat, unde & gravem poterunt pati jacturam, & difficultates satis molestas circa solutionem experiri.

1072

*Jam quod ad Religiosos spectat, sine

Qualiter immunitas Ecclesiastica eo in casu violata, cum damnis alijs.

gravi stare violatæ immunitatis nequit conscientiæ gravamine, ut videtur compertum. Si enim Religiosi id, quod ad ipsos spectabat, conarentur abscondere, & excessivo pretio vendere, aliquos poterat non ita irrationabilis esse prætextus: cùm tamen nihil tale suspicari posset, pro succurrendo necessitati essent prorsus exprompti, cur sic violenter actum, neq;neque justitia, neque æquitate, neque decoro, neque urbanitate servatis? & in casu etiam, quo reservare vellent, & commodius expectare tempus, vis inferri non poterat, sed exhortatione agendum apud Prælatos: neque ullus est ita alicnus à rationali respectu futurus, ut in negatione persistat. Sic enim & agendum in contributione justa vidimus Tit. 3. nu. 126. Sicut etiam quid Prælatis renuentibus faciendum n. seq. & posset quidem violentia tantùm existimari rebus facta, & non personis, & ita non contraria Ecclesiasticæ libertati, ut in furto accidit, si non adesset aliud, per quod injuria in personas redundaret; adest tamen, quia judiciali decreto impediuntur rebus suis uti, ut possent si illud non interveniret, vendendo scilicet quibus vellent, & cum convenienti securitate. Sic enim læsio libertatis prædictæ intelligenda venit, sicut est etiam citato Tit. 3. explicatum n. 109. & contra hujusmodi decreta militat Canon. 15. in Bulla Cœnæ ibi: Seu quævis alia decreta. Et valde dolendum est ad

Canon. 15. Bullæ Cœnæ.

hæc non attendi, & quia læsi tacent, ne turbas cieant, nihil grave in eo, cùm sit sanè gravissimum recognosci. Ubi & Judices Ecclesiastici quandoque eadem de caussa dissimulant, quia & vident eorum officium non requiri, quod utinam prodesse posset stylo juridico requisitis. Nec de hoc plura.

§. VI.

§. VI.

Circa titulum lucri cessantis. Ad Cap. 9.

1073

*NVm. 104. in fine sic dictum etsi non

Numeratam pecuniam pro mutuo non plus valere quàm numerandam contra Caramuelem.

sint defuturi, qui Caramuelis amplectantur doctrinam dicentis n. 735. (Theologiæ moralis) pecuniam numeratam plus valere quàm numerandam, & ita Mercatores viliori pretio vendere parata pecunia posse, quàm paranda. De quo aliàs. Non inquam sint de futuri, quia & sunt errorum subtilium juratissimi amatores, sed suo, & non levi periculo, ex prædicta siquidem

Tomo 1. Auctarij Parte 1. n 625.

doctrina usuras esse licitas manifesta ratiocinatione concluditur. Pecunia numerata plus valet: Atqui major hic valor est pretio æstimabilis: ergo ratione illius potest aliquid in mutuo accipi. Major est ipsa Auctoris doctrina, & Minor consequenter est evidens, juxta eumdem: Unde & Consequentia est irrefragabilis, licet in syllogismo nōnon appareat vis formalis illationis, quam tamen virtualiter continet, ad quam reduci facilè poterit in hunc modum: Pro eo quod est in mutuo peculiaris valoris potest aliquid exigi: pecunia ut numerata talis est: ergo pro illa in mutuò potest aliquid exigi. Pecunia ergo numerata non plus valet quàm numeranda, si cùm mutuò detur, futura esset otiosa, ut supponitur, unde lucrum nullum cessat. Vel si futurum sit, ipsi mutuator cedat liberali traditione. Quod quidem commodo exemplo declarat P. Bonæ-Spei contra citatum Scriptorem agens Tomo 5. Tractat. 1. Disp. 9. n. 72. statuæ æneæ, quæ anno 1. 2. & 3. valet decem aureis, & ejusdem pretij, sive anno 2. sive demum 3. restituatur. Quod & in ipsa numerata pecunia videre licet, quæ si hodie otiosa sit, non ideò minùs valebit cras, aut post multos dies, quia tunc deservire poterit, & fortè feliciùs. Atqui de mutuata idem accidit, sicut enim post dies aliquot numerata utilis esse poterit, ut est hodie, ita & illa, cùm supponatur habenda præfixo tempore. Quòd si ob possibiles eventus pecuniæ æstimatio varianda est, circa numerandam equidem & illi esse infortunati possunt, nec tamen proptereà æstimatio variatur.

1074

*Id autem quod à Nobis dictum cir

Alij similiter sentientes refelluntur.

ca non defuturos modo præfato sentientes, etiam apud P. Bonæ-Spei habetur suprà n. 73. qui & n. 74. eorum rationes adducit, quas n. seq. convellit. Itaque ajunt, quòd præcisè ratione lucri, quod hic & nunc facere possunt, si velint pecunias ad negotiationem applicare. |

possit aliquid accipi supra sortem, licet hîc & nunc nolint pecunijs suis negotiari: exemplumq́ue ponunt in veteranis illis Mercatoribus, qui ultra negotiari nolunt, & pro eo arguunt adductis exemplis ejus, qui habeat equum, qui per annum ad quinque supra alium fructificare possit: potest enim illum elocare quinque supra alium, licet eo uti nolit; & sic de prædio quoad pastionem, fluvio quoad piscationem, silva quoad venationem. Ad quæ quidem citatus Scriptor ita respondet, ut videatur id, quod objicitur exemplorum adductione, sicut de pecunia negare. Et de illa quidem

P. BonæSpei ex faveat.

meritò asserit, dum neque ad negotiationem applicatur, aut de applicanda cogitatur, interesse illius esse merè possibile, & ita non magis pretio æstimabile, quàm pecunia purè possibibilis, aut quàm meritum purè possibile sit præmio dignum, peccatum purè possibile gehenna dignum, & sic subdit: Loquere proportionaliter

Vt minùs veniat probandus.

de lucro equi, prædij, fluvij, silvæ &c. In quo quidem non videtur admittenda negatio, quia eorũeorum & pecuniæ diversa est ratio. HęcHæc enim ex se fructifera non est, nisi quatenus ad negotiationem applicatur: cùm tamen in adductis exemplis aliter se res habeat. Licet ergo quis illis non uti decreverit, cùm tamen occasione certa, illa uti in suum commodum vult, intentionem mutat, & ex fructiferis fructum colligere jure optimo potest.

1074

*Adduxerat etiāetiam n. 63. & seq. sententiam

Quid ille circa Caramuelis mentem.

D. Caramuelis, quam & n. 69. improbabilem pronuntiaverat, quatenus asserit in mutuo propter obligationem non repetendi illud posse aliquid supra sortem exigi: sic enim sensisse illum adductis ejusdem testimonijs ostendit, de quibus & Nos §. 2. Sed nu. 76. ejus allatis verbis, quæ & Nos dedimus nu. 1061. & alijs ex nu. 1795. his videlicet: Concludo igitur nihil

D. Caramuel.

posse supra sortem recipi ratione mutui: nihil ratione temporis etsi longi: nihil ratione gravaminis non revocandi formaliter sumpti, nempe ratione molestiæ non repetendi. At posse aliquid ratione circumstantiarum, lucri cessantis, damni emergentis, sortis periculi, quæ aliquando certò sæpè probabiliter, gravamen istud obsident, quæ numquàm evidenter omnino absunt. Hæc apud suum Auctorem, quæ tamen mutila apud P. Bonæ-Spei, ita ut sensum aptum non reddant, quia post verbum Molestiæ desunt omnia quæ sunt posita usque ad sortis periculi exclusivè. Illis inquam allatis ita scribit n. 77. Sed contra. D. Caramuel hîc (fortè hac) sua resolutione rem totam, ut alibi sæpè, tam obscuram relinquit, ac eam sua fusißima propositione fecit. Nam quod reipsa quæritur est, an lucrum, quod sub mutuo longi temporis esse potuit &c. Illud non resolvit Caramuel, sed aliud. Et consequenter, cùm ibi velit &c. Censeo (sic. n. 78. omissis alijs non satis perspicuis) D. Caramuelis doctrinam periculosam esse, & contradictoria involvere: præsertim cùm omnes penè Theologi juxta Decisionem Rotæ Romanæ, quam refert Seraphinus Decisione 186. n. 6. & praxim Neapolitanam, Venetianam, Romanam &c. ad hoc ut in foro externo poßit lucrum vi mutui cessans exigi, requiratur, ut mutuans probet se solitum negotiari, nec moraliter negotiationem abdicasse. Sic ille: idq́ue ante damnationem Propositionis, de qua §. 2. & in eo revera audiendus, quòd in D. Caramuelis resolutione confusionem aliquam & contradictionem inveniri pronuntiet. Pro quo & expendi debent ultima illa ejusdem verba: Quæ numquàm evidenter omnino absunt, scilicet respectus illi, de quibus ibi. Ex ijs enim videtur evidenter sequi semper in mutuo adesse titulum aliquid ultra sortem accipiendi, cum numquàm evidenter omnino absint, & juxta eumdem sufficiat adesse probabiliter, ut ibidem habetur. Quia verò in confusione & contradictione ista, non est manifesta adeò illius mens, cui directè, attentis omnibus ab ipso congestis, Pontificia possit adaptari damnatio, meritò potest P. Bonæ-Spei admitti Censura, & id stare quòd à Nobis est ante lectionem ejusdem adnotatum dicto 2. §. id scilicet quod ad periculum attinet, videtur manifestum, ob fundamentum, quod præbet damnatæ propositioni; quoad alia nota est probabilitas, & de bono opere non condemnamus eum, sed &c.

1075

*P. Herincx Tomo 3. Tract. 3. Disp. 3.

P. Herincx ut militet pro vera sententia.

n. 37. Circa præfatam censuram consentit, asserens præfatam sententiam esse valde periculosam, pro verissima autem optimas rationes adducit, & inter alias postremam illam, ex eo instructam quod ratione dilatæ solutionis nequit carius vendi, ex Cap. Consuluit de Usuris, quod tamen falsum foret, si præsens pecunia sit per se majoris valoris, quàm non præsens; quæ quidem ex concludentibus est. & nu. 39. circa praxim Mercatorum ita scribit: Quare hoc pretium interdum est sex pro centum, aliquando septem, octo, vel amplius; habita ratione copiæ, vel inopiæ pecuniæ, multitudinis cambiorum, mercimoniorum, omniumq́ue lucrandi rationum (ob quarum parcitatem hodie Antverpiæ pretium hoc satis exiguum) vetante Carolo V. ne sub pœna usuræ & nullitatis, unquam Mercatores ultra duodecim in centum recipiant, idque non nisi ad annum, exclusis etiam non Mercatoribus, sub pœnis usuræ & confiscationis pecuniæ, quæ sic ab eis ad lucrum data fuerit. Vide Codicem Belgicum V. VVoecker & Zypæum suprà (scilicet) in Analysi Iuris Pontif. Lib. 5. Tit. de Vsuris num. 2. Contractus quoque, quibus pecuniæ pupillares dantur mutuo seu (ut vulgo loquuntur) in deposito sub annuo lucro, quod interesse vocant, & cum facultate repetendi capitale pro nutu, declarantur usurarij & nulli. Sic ille. Ubi in primis animadversione dignum Antverpiæ, quod inter præcipua Europæ numerabatur, Emporium, parcitate commerciorum laborare, quod & de Hispali superiùs dictum, sicut & de Peruviano, & nonnullis alijs, in quibus & Gallica, ut vix jam florens aliquid, ut olim, in Europa, aut America, & in Asia etiam, pro ea parte, quæ ad Indiam spectat, reperiatur. Quòd si caussam disquiramus, occurret illa statim, pacis videlicet generale exilium, & bellorum tempestas continuata. Temporibus bello infectis, & Marte inimico Mercurij, queis cuncta palàm commercia cessant. Quod à P. Millieu teste experientissimo dictum. O quàm ergo orandus Deus ut illam jam tandem dare pergat, quam mundus dare non potest pacem, una enim illa Christiani Imperij omnia emolumenta conducet.

1076

*Illud insuper disquirendum occur

Circa legem taxamem lucri gradũgradum an obliget in conscientia.

rit: An non obstante Caroli V. prohibitione, liceat in foro conscientiæ contractus lucri cum excessu supra duodecim, si videlicet prohibitione sublata, attentis circumstantijs, licitus haberetur? Et videtur affirmativè respondendum; quia lex illa purè pœnalis apparet, ut ex ejus tenore colligitur. Nec non quia in præsumptione fundatur, quod scilicet in lucro supra duodecim excessus fraudulentus misceatur. Contra quæ tamen opponi potest receptissima sententa circa pretium legale, quod in conscientiæ foro obligat. Sed id non videtur vigere, quia in casu, de quo est sermo, similis doctrina admittenda est illi, quæ circa rerum pretium legitimum est apud Doctores sensu communiore recepta: non esse videlicet obligationem circa pretium legitimum, quando rationi conforme non est, eo quòd circumstantijs temporis non sit adaptatum, eo quòd in illis constet intervenire varietatem, & quod

Quid circa pretium legitimum quando est in rebus inæqualitas.

specialiùs instituto præsenti conducit, si frumenti legitimo pretio v., verbi g.gratia, stabilito, frumentum aliquod, non modicè tantùm, sed valde melius sit, quàm illud, quod solet communiter vendi, non obligat lex communis pretij taxativa, ut tenet P. Molina Disput. 364. Vers. Posito, taxationis legem, & alij communiter, ex quibus citatus P. Herincx Disput. 4. n. 17. Vers. 1.

P. Molina.

ubi ait servari debere pretium legitimum justè taxatum in favorem illius, cui lex favet, quando merces non sunt notabiliter alijs meliores. Et hoc

P. Herincx.

quidem si admittamus legem prædictam Caroli ex earum propriè esse genere, quæ pretium rebus imponunt, non enim talis esse videtur, ut sic debeat præfata resolutio verosimilis judicari, non pro Antverpiensi tantùm commercio, sed pro alijs, Indicis præsertim, in quibus lucrum esse majus solet, si fortè accidat taxam aliquam stabiliri.

1077

*In eo autem quod de contractibus

Circa contractus pupillorum & quorumdam aliorum.

dicitur, quibus pecuniæ pupillares dantur, legis ratio satis est manifesta, quia videlicet pecuniæ tales ad eos spectant, qui negotiantes non sunt, & poterant satis comprehensi censeri exclusiva illa, Exclusis etiam non mercatoribus. Sed pupillorum expressa mentio, ut eorum cura non censeretur omissa, provida adjecta cautione, qua permittuntur contractus prius initos in legitimos reditus mutari, sublata facultate repetendæ sortis, quod perinde est ac census ex pecunia tali constitui. Sed cùm facultas dicatur concedi, videtur de censu non agi, quia pro eo constituendo non erat facultas Principis necessaria. Sed id non obstat, in eo siquidem benignè cum pupillis actum, ut pœna prædicta contra non mercatores imposita, eos minimè coarctaret: sed ita ut talis pecunia modo convenienti ipsorum statui servaretur. Census enim personales apud Belgas in usu haberi præfatus Scriptor affirmat Disp. 4. n. 78. & esse licitos cum multis Auctoribus, quos citat, contra Navarrum ostendit. An autem non obstante lege dicta possint illi & alii, qui mercatores non sunt, mutuare ut alij in foro conscientiæ, affirmari verosimiliter potest, si pecuniam ita habeant dispositam, ut minimè otiosam esse velint, quod erit mercatores esse secundùm quid, licet eo nomine in Republica tales non habeantur. Lex enim eos tantùm contractus prohibere intendit, qui vel usurarij sunt, vel ad eos valde accedunt, cùm ex otiosa aliàs pecunia lucrum conquiratur.

1078

*Et in hoc quidem otiosæ pecuniæ

Peculiaris casus circa pecuniam otiosam.

genere difficultas alia peculiaris occurrit, an scilicet qui otiosam habet pecuniæ aliquam quantitatem, & aliam negotiationi destinatam, possit in mutuo illud ipsum ratione lucri cessantis accipere, quod exigere aliàs posset, si otiosam pecuniam non habere decrevisset. Circa quod P. Bonæ-Spei supra n. 54. ita scribit:

P. BonæSpei.

Notandum autem hîc, Tradere mutuum ex pecunijs negotiationi destinatis, ubi quis otiosam habet ut mutuum det, & lucrum cessans reportet, esse valde periculosum, nec plusquàm fictum & palliatum lucrum cessans, quandoquidem mutuans sine ullo incommodo, tam ex otiosis, quàm ex illis, mutuum dare poßit. Sic ille: qui dum ait, Otiosam habet ut mutuum det, duplex sensus verbis hujusmodi inesse potest. 1. ut otiosam habeat ab alijs generibus negotiationis, illam tamen pro mutuo reddendo, suo cum lucro reservet. 2. ut nihil aliud sibi velit, quàm habere illam, ex qua mutuum possit tradere, cùm tamen non tradat. sed aliam lucro per negotiationem destinatam. Et quod ad priorem attinet: non videtur præsenti commodus quæstioni, in qua supponitur pecuniam non esse destinatam negotiationi; cùm revera destinata negotiationi sit, sed usurariæ, si tantùm mutuando velit negotiari, ab omni alia negotiatione penitus abstenturus. Circa secundum autem id addit, ex quo licitæ traditionis titulus aperitur, sic enim claudit: Otiosæ tamen non censentur pecuniæ, quæ pro casu subito ineendij, naufragij, filiarum dotis, obtinendi officij, conservandæ familiæ &c. servantur, ut notant Auctores, quia debita providentia est pretio æstimabilis. Sic ille. Circa quod P. Herincx Disput. 3, nu. 33. sic loquitur Quòd si Mercator aliam pecuniam otiosam teneat, quam non decreverat negotiationi exponere, adhuc locus esse potest lucro cessanti, quando saltem pecuniam istam prudenter reservat in casus seu neceßitates occurrentes: verè enim ei tunc cessat lucrum ex mutuo. Immò contra Cajetanum, Toletum, Petrum Navarra, & alios, id censet Molina, Salas, & plures alij etsi illa pecunia reservetur ex avaritia aut pusillanimitate: eo quòd cum nihilominùs eam nolit impendere, revera ei videatur cessare lucrum ex mutuo. Quamquàm juxta Lugo Disputat. 25. Sect. 6. §. 1. aliud prætereà lucrum eidem tunc cesset ex propria voluntate, ratione pecuniæ scilicet, quam otiosam relinquit. Sic ille.

1079

*Et Cardinalis quidem Lugo citato

Circa typographicum errorem excursio pro Verbo Sustineo.

§. 1. num. 90. revera ita sentit cum P. Molina, Lessio, Valentia, & Navarro ac Palacios, observans circa P. Salas errorem esse typographicum in editione Lugdunensi Operis de Contractibus, & innumeros alios, unde ait pro verbo substituendam scripsisse Typographum Sustinendam, dum ille Dub. 20. nu. 6. assertum

P. Salas.

præfatum verum esse ait quando certum vel probabile est reliquam pecuniam non esse mutuanti in negotiatione sustinendam: Si verò |

certum sit sustinendam, non posse de lucro pacisci. Sensus quidem est ex pecunia non destinata negotiationi lucrum haberi non posse, nisi reliqua pecunia certò aut probabiliter in negotiatione sit expendenda; secus si expendenda non sit. Ubi quidem sensum aptum non esse, si verbum sustinendam apponatur, affirmat Cardinalis, unde censet Substituendam reponendum. Sed quidem eo etiam sensus minùs aptus habetur; quia pecunia negotiationi exposita non substituitur loco alterius, quæ otiosa remanet, sed per se, & proprio titulo negotiationi subservit. Videtur ergo posse retineri lectionem præfatam, ut sustinenda idem sit quod tenenda, occupanda, in negotiatione, quod verbo præfato elegantiùs expressum, quàm solo tenendi verbo, sicut apud Ovidium Lib. 9. Tristium Eleg. 2.

Barbara me tellus, Orbisque novißima magni,

Ovidius.

Sustinet.

Sustinere enim nihil aliud, quàm tenere est, sed elegantiori dictum verbo. Et quidem dictus Cardinalis quod in Opere P. Salas typicorum errorum deprehendit, effugere in suis non potuit Lugdunensis pariter editionis, sunt enim innumeri, & in ipso §. in quo sic ille nec longiori illo: Vers. 2. aliquid deficit, ubi dicitur, An poßit exigere, aliquid scilicet, aut quid simile. Circa finem Injuria pro Incuriâ. Et paulò post ante Verbum Exponenda aliquid deest, ut legenti constabit: & ex defectibus erronei etiam sensus oriuntur.

1080

*Quidquid de hoc sit, Doctoris tanti

Resolutio circa propositam difficultatem de pecunia otiosa.

sententia verosimilior prorsus est, unde sine scrupulo sustinenda (ecce sustinenda pro tenenda) quidquid P. Bonæ-Spei usurarium suspicetur sub palliato prætextu. Nec verum est potuisse mutuantem sine ullo incommodo rem peragere; cùm aliter agens lucrum amitteret, quod apud homines conditionis hujusmodi incommodorum omnium maximum est. Id autem quod addit verbis illis: Quia debita providentia est pretio æstimabilis, sic generaliter prolatum difficile sane est sub hac verborum generalitate: non enim omnis debita providentia pretio æstimabilis est, gubernativa enim politica, paterna, œconomica, tales non sunt. Esse quidem possunt aliquæ, quæ ad serviendum aliquomodo spectant, ut cùm aliquis administrationem aliquam suscipit, in qua curam debeat peculiarem adhibere, ut in villicis, pastoribus, præfectis mancipiorum ministerijs, & similibus. Quod quidem instituto præsenti non congruit, ubi nihil quod ad providentiam debitam pertineat, ad mutuatarium transfertur: si enim aliquid, pecunia reservata, circa illam enim tantùm debitam dicitur providentiam exerceri: Atqui illa intacta permanet: ergo nihil pretio æstimabile ad mutuarium transit: unde doctrina illa non est casui, de quo agitur, applicabilis. Neque id ullo modo necessarium est secundùm resolutionem nostram, quæ etiamsi otiosa habeatur pecunia procedit. Neque in opposita, quæ in eo fundatur, ut vidimus, quòd sine incommodo potest pecunia mutuari, eo quòd aliqua otiosa sit: cùm constet non esse otiosam, sive id pretio æstimabile sit, sive non. Cùm etiam dici possit pretio esse æstimabile in eo, ad quem talis providentia pertinet, eam detrahere portionem, quæ mutuo tradatur: quodquidem in considerationem venire poterit, si mutuetur rogatus.

§. VII.

§. VII.

De titulo periculi iuin mutuo. Ad Cap. 10.

1081

*ESse illum sufficientem ostensum ibi,

Circa Cap. Naviganti expositiones variæ. P. BonæSpei.

quod & tenent quotquot post adductos vidi, ut sit jam sententia ista plusquàm communis. Videri possunt pro illa P. BonæSpei Disputat. 9. nu. 84. qui circa Cap. In Civitate, de quo Nos præsenti in Capite ita n. seqq. scribit: Respondeo Pontificem solùm velle esse usuram, vendere aromata pluris ob dilatam solutionem præcisè, non verò ob dilatam solutionem, concurrente lucro cessante, damno emergente, periculo sortis, fidejussoris &c. quæ, ut per se patet, in essentia mutui non includuntur, & ubi cessant, mutuantem obligare mutuatarium ut ipsum assecuratorem eligat, usura est palliata. Sic ille, commoda utens explicatione sine recursu ad textus novationẽnovationem. Sic etiam P. Philippus à SSma. Tri

P. Philippus à SS. Trinit.

nitate Tomo 3. Tract. 2. Disputat. 8. Quæst. 78. Vers. Dubitatur septimò, ubi citati Capitis non meminit, utpotè in quo nihil esse existimavit, quod resolutioni posset obstare. P. Herincx Disput. 3. nu. 35. qui nu. 36. circa Caput præfatum sic ait: Ad quod tamen Doctores respon

P. Herincx.

dere conantur diversimodè: nempe quòd agatur de eo, qui cogit mutuatarium ad jungendum mutuo hujusmodi assecurationis contractum: vel de fœnore nautico, quo non solùm ob periculum, sed simul ob mutuum dabatur menstruum lucrum: vel (ut Malderus Tract. 5. Cap. 2. Dub. 9. & ex eo VViggers Cap. 7. Dub. 7. nu. 103. sed non satis appositè ad constructionem textus) esse Sermonem de periculo ipsius mutuatarij: quo non obstante exigatur à mutuante lucrum supra sortem: vel de suscipiente periculum, quod verè non subest, aut non tantùm, seu non proportionatum lucro: vel de præsumptione fori externi, ob frequentem in hac re defectum. Sic ille, audiendus etiam inferiùs.

1082

*Sed nunc illud, quod ex Maldero

Cap. Naviganti, de usuris.

adductum, & quod P. Herincx affirmat non stare appositè ad constructionem textus, oportet expendamus. Textus sic habet: Naviganti, aut eunti ad nundinas, certam mutuans pecuniæ quantitatem pro eo quòd suscipit in se periculum, recepturus aliquid ultra sortem, usurarius est censendus. Vult ergo Malderus, & eum secutus Wiggers, illud Eo quòd suscipit in se periculum,

Vt stare queat apta constructio.

ad eum referendum, qui mutuum accipit, & suscipit in se periculum. Et opponit P. Herincx non stare congruam constructionem: cùm tamen quòd ad constructionem attinet, nullum in quo hæreri possit obstaculum videatur: cùm revera stare possit ut accipiens mutuum, in se etiam periculum suscipiat, id est quod ratione periculi aliquid solvendum paciscatur, quo non obstante Pontifex velit mutuantem censendum usurarium. Ubi quidem |

quod ad Grammaticales leges attinet peccatum nullum: benè tamen in eo quod spectat ad Auctores sic constructionem retinendam judicantes. Cùm enim ex ijs sint, qui usurarium contractum non esse censent, modum debent convenientem inquirere ut Pontificia decisio sarta & tecta custodiatur. Nec proptereà qui contrariācontrariam amplexus sententiam fuerit, ex constructione tali poterit illam securè firmare, negatione enim illius facilè poterit infirmari, eo quòd constructio alia sit universim recepta, & antiquissima acceptione Glossarum & Interpretum roborata.

1083

*Pergit jam P. Herinx sic locutus:

P. Herinx & aliorum expositio confutata.

Denique Tuldenus in Codice de Nautico fœnore, & varij, tum Theologi, tum Iurisperiti censent textum esse vitiatum, adeoq́ue legendum esse; Vsurarius non est censendus. Cùm supposito vero periculo, & ad pretium proportionato, spontaneoque mutuatarij consensu, non sit appetentia usuræ in hoc pacto, in quo nil ratione mutui exigitur: cumq́ue contextus ipse vehementer indicet, in quo alia exempla subjungantur, in quibus pariter non subest usura, idque non per adversativam (ut deberet aliàs fieri, sed conjunctivam copulam quoque) subditur enim: Ille quoque qui dat decem solidos, ut alio tempore, &c. non debet ex hoc usurarius reputari, &c. Sic citatus Scriptor, qui adducta explicatione post alias diversorum Auctorum, & non rejecta, videtur in ea conquiescere. Sed quàm immeritò, à Nobis ostensum, cùm pro alterando textu nullum ex antiquis exemplaribus fundamentum afferatur, & sola voluntaria conjectura, quæ ex dictione quoque desumpta firmari studeatur, & est sanè levissima. Quòd si in favorem sententiæ, quam quis sequitur, fas est, alterare textum, dicam ego, & majori cum fundamento in dictione quoque errorem extare, & pro dictione Autem posita: ex quo & veritas in decisione Pontificia, & legitima habetur constructio. Et quidem in eo quod dicitur varios tum Theologos, tum Jurisperitos censere textum esse vitiatum, revera ea non est, quæ significatur varietas, ut videri potest apud D. Barbosam in Collectaneis ad cita

D. Barbosa.

tum Caput, qui diligentissimus Collector cùm sit, nullam in eo videre est talem varietatem, vix enim præter adductos quemquam adducit, & ultimo quidem loco Velascum, ex quo sic statuit: Et hæc videtur mens & intentio hujus textus, ut quando datur simpliciter pecunia mutua ituro per loca periculosa, vel aliàs, & mutuans eam simpliciter suscipit ipsius pecuniæ periculum, & pactus est sibi dari aliquid ultra sortem, non exprimens an accipiat pro assecuratione & susceptione periculi, vel ratione mutui, præsumit vehementer lex Canonica in præsenti, quod pro mutuo, & quod assecuratio seu periculi susceptio fuit interposita ad palliandam usuram: & sic ad tollendam istam palliationem usuræ sub colore assecurationis, & ad hoc est lata constitutio hujus textus. Sic ille. Juxta quem quando in ipso pacto susceptio periculi habetur expressa, nihil contra canonem delinquitur in præsumptione fundatum. Pro quo & facit id quod habet Glossa ibi, scilicet quod non solùm abstinendum est à malo, immo & à specie mali. Nec quia D. Barbosa, citato Bernartio sic asserit: Vbi ait in principio hujus textus mendum irrepsisse omißione voculæ Non; ut clarè colligitur ex connexione sequentiũsequentium verborum ibi: Ille quoque, &c. Non enim juxta propriam loquitur mentem, sed ejus, quem citat, Auctoris, unde & Velascum secus sentientem statim inducit. Quicumque autem illi sint, qui ex ijs, quæ sequuntur, claram habere illationem existimant, egregiè falluntur. Si enim adeò clara, non ita ut videmus in Sacro Canonum voluminum per tot sæcula constitisset, & occulatissimi Interpretes adeò circa id caligassent, ut à Bernartio veniant eorum, & sequentium aperiendi oculi, men di clarissimi detectione.

1084

*P. Gibalinus Lib. 2. de usuris Cap.

Quid P. Gibalinus circa Caput, idem.

4. Art. 3. circa prædictum Cap. Naviganti eruditè discurrit, & post multa circa Nauticum pignus, de quo superius inducta mentio, & expositiones alias, in eam, quæ irreptionem mendi tuetur tandem eruditionis suæ pondus inclinat. Et arguit Primò n. 25. ex eo quod aliter sequentia non cohærent. Subdit enim Pontifex duos casus, in quibus negat reperiri usuram propter periculum futuri eventus: quod periculum multò majus est in hoc casu, in quo usuram agnoscit. Deinde istos casus in conjungit cum priore illo ut appareat continuatam esse orationem, pro quo textum adducit. Qui contextus aliàs esset ineptus. Secundò ex particula quoque, quæ est implicativa, ex legibus & Auctoribus, de quibus ibi: qui & similitudinem importare probant: unde in jure numquam stat adversativè, juxta Beroium. Tertiò ex casu 3. in quo extat particula Etiam virtutis ejusdem, & planè ampliativa. Quartò quia voces non sunt contra suam naturam accipiendæ, maximè in principum responsis, quæ vim legis habent, & ex quibus definiendæ sunt graves controversiæ etiam à judicibus in foro externo. Quintò, quia accipiendo istas particulas Quoque & Etiam in sua natura, & communi significatione habetur clarior Pontificis mens, consequentia in dictis, conformitas decisionis cum recta ratione, attenta periculi æstimatione; aliàs ineptè, imperiteq́ue illum loquentem faciemus, in difficultates inducti, èex quibus hactenus Interpretes exire non potuerunt. Error autem ex eo accidit, quòd imperitus Librarius, cùm audisset quidquid accedit sorti usuram esse, ubi legit in responso Pontificis, Recepturus aliquid ultra sortem usurarius non est censendus, existimavit mendum esse, & particulam Non ineptissimè expunxit. Tandem adducit Scriptores ita sentientes, scilicet Gudelinum, Joannem à Bernartio, Alphonsum Narbonam, Barbosam, P. Layman & P. Palaum.

1085

*Sed verò præfata non urgent ut sa

Inpugnatur quatenus in illo mendum admittit, adhibita responsione.

cro textui auctoritatem detrahere possint ab ejus origine convenientem, cùm nullus ex antiquioribus inveniatur Scriptor, apud quem cùm citata legatur particula, quam specialiter explicat & defendit Abbas, illāillam cum particula quoque componens, probans esse adversativam, quamvis benignior esse explicatio possit juxta dicta à Nobis, quod & tradit Straccha de |

Assecurationibus. n. 34. dicens importare similitudinem in facto, & demonstrare diversitatem in jure. Ad Primum ergo respondeo ne

Ad 1.

gando decisionem subtracta negatione non cohærere cum sequentibus. Et quod ad periculum attinet, in illis equidem nulla illius mentio in contractu, de quo ibi, neque apparet unde majus esse possit: quod si aliquod est, illud certè ad contrahentem utrumque spectat, unde ratio est omnino diversa. Secundùm eum sensum, quem Pontifex intendit, qualiscumque ille sit; cùm & Nos dicamus textu illo non obstante posse ratione suscepti periculi aliquid supra sortem recipi. Quod autem sub una continuata serie casus illi contineantur, nihil obstat, quando pro illis nota diversitatis à Pontifice est addita. Ad Secundum jam di

Ad 2.

ctum de significationis vi in particula Quoque, pro quo plura in Capite præsenti. Ad Tertium

Ad 3.

de particula Etiam similis poterat esse responsio, si ubi est Quoque, fuisset posita. In eo autem loco, in quo habetur, nulla est difficultas, quia sequitur post casum similem, in quo negatur usura. Ad Quartum totum admittitur,

Ad 4.

quod affertur, negatur tamen particulam Quoque non habere id, quod ibi requiritur. Ad Quintum negatur addita negativa particula

Ad 5.

claram restare Pontificis mentem, quando pro subtractione militat antiquitas, & Ecclesiæ auctoritas, juxta quam volumen sacrorũsacrorum Canonum est propositum, sic à D. Raymundo ordinatum, antiquorum seu veterum & authenticorum Codicum ope redintegratum, & ad Romanum exemplar diligenter recognitum, ut dicitur in editione Horatij Cardon Lugdunensi anni 1618. Ex quo & habetur nimis audacter dici Pontificem non addita negationis particula ineptè, imperiteq́ue locutum. Jam quod de Librarij imperitia subjunctum, levissimum sanè est. Rogo enim quisnam Librarius iste fuerit? Anne Pontificis amanuenfis, qui id, quod scripsit, ex ejus ore suscepit? Quis hoc credat, quod & leve & ridiculum meritò judicandum? Erit ergo quispiam alius. Erant ergo ante illius depravatam scriptionem exemplaria alia cum addita particula negationis. Atqui nulla talia novit antiquitas; cùm tamen non potuerit ignorare, quandoquidem unius tantùm Librarij error fuerit, Librarijs alijs aliter prolocutis. Itaque unius Librarij error contra omnes alios potuit authenticos Codices prævalere. Testimonia hæc incredibilia facta sunt nimis. Jam quod ad Auctores attinet, sunt illi perpauci comparatione innumerabilium ex Theologica & Canonistica Republica, quibus quod ad factum attinet, ut de jure nihil, fides est inconcussa & irrefragabilis adhibenda. Et de D. Barbosa jam dictũdictum; licèt autem non displiceat P. Palao, quatenus satis probabile id reputat, expositiones tamen alias præfert, & præsertim Navarri, qui ad forum tantùm exterius decisionem Pontificiam censuit pertinere. Jam quod ad negotium præcipuum attinet, de licito scilicet auctario supra sortem ratione periculi, cùm nihil obstet decisio Pontificia, perinde est ac si negationis particulam contineret. Unde dici potest ex eo capite ritè potuisse subdi particulam Quoque: quia revera Pontifex ita censuit quod ad forum conscientiæ attinet, de quo & in sequentibus pronuntiavit. Pro quibus hæc satis.

§. VIII.

§. VIII.

De titulo damni emergentis. Circa Cap. 11.

1086

*OMnes jam illud admittunt magno

D. Thomas ut stet pro titulo damni emergentis.

præeunte Magistro D. Thoma 2. 2. q. 78. art. 2. ad 1. Ubi ita scribit: Ille qui mutuum dat, potest absque peccato in pactum deducere cum eo, qui mutuum accipit, recompensationem damni, per quod subtrahitur sibi aliquid, quod debet habere: hoc enim non est vendere usum pecuniæ, sed damnum vitare: & potest esse quòd accipiens mutuum majus damnum evitet, quàm dans incurrat: unde accipiens mutuum cum sua utilitate damnum alterius recompensat. Sic Doctor San

Circa illius doctrinam discussa difficultas.

ctus: circa cujus doctrinam hærere quispiam possit, quomodo scilicet recompensatio damni stare queat, quandoquidẽquandoquidem accipiens mutuum, majus damnum evitat, quàm dans incurrat; ex eo enim manifesta apparet inæqualitas. Ad quod quidem dicendum magnum mutuatarij damnum accepta evitari pecunia, quæ supponitur ad id sufficiens: unde non tenetur ad tantumdem reddendum pro damno, quod mutuans pateretur, & minus etiam supponitur; nullus enim cum magno suo damno sciens & prudens mutuatur. Ex eo autem nequit iste totius damni à mutuatario reparati aut evitati compensationem exponere, quia pro illo effectu gratis pecuniam contulit, unde tantùm pro damno proprio id potest. Ubi pro justificatione hujus tituli addendum, quod licet quod ad damni compensationem attinet, possit in pactum deduci; non videtur tamen mutuatarius obligandus ad paciscendum de certo pretio; sed relinquendus suæ libertati, si maluerit resarcire damnum, & ad id se obligare. Sic P. Philippus à SSma. Trinitate Tomo 3. circa ci

Alia circa taxam damni & pactum circa illam.

tatam q. 78. vers. dubitatur quinto: Quod ex P. Lessio desumpsit Lib. 2. Cap. 20. n. 76. quem secutus P. Gibalinus Lib. 2. de Vsuris Cap. 5. Artic. 6. n. 7. Pro eodem ita scribit P. Herinx

P. Herincx.

Disput. 3. n. 32. Potest quoque mutuans (si mutuatarius ita cupiat, cui alioquin liberum esse debet experiri aleam eventus) ab initio pacisci de damno, vel cessante lucro, quanti nempe valet probabilis eventus, seu periculum damni: vel spes justi lucri cessantis, sicut mutuatarius tantùm teneatur ad summam taxatam, sive tanti, sive pluris, sive minoris interesse contingeret. Cùm enim poßit mutuans stipulari indemnitatem, quidni incertum ejus eventum ad certum pretium bona fide redigere, sicque aleam eventus vendere? ac ille.

1087

*Ratio autem cur mutuatarius ne

Ratio pro negatione pacti.

queat ad pactum sub certa periculi compensatione compelli, ex eo firmatur quod illi fieret injuria eum obligando ad distinctum contractum minimè necessarium ad damni reparationem: id quod est contra rationem mutui, quia |

obligatio talis est pretio æstimabilis. Itaque in mutuo quando damnum ratione illius evenire potest, solùm est obligatio ut mutuans servetur indemnis: non verò obligari potest mutuatarius ad obligationem aliquam specialem ratione contractus minimè necessarij. Cùm enim ex natura sua id non habeat, nequit ex mutuantis libitu nova obligatio superaddi. Pro quo & Cardinalis Lugo Disput. 25. n. 71. Qui videtur significare juxta contractum hujusmodi ex natura rei solùm esse obligationem damni, si obtigerit. Sic enim ille: Sciendum

Cardinalis Lugo.

est autem hoc pactum dupliciter fieri posse. Primò ut mutuatarius se obliget ad solvendum damnum exurgens, si contigerit, quodcumque illud sit. Secundò si statuatur certa quantitas justa, quæ attentis circumstantijs, & timore talis damni, prudenter taxetur, & absolutè obligetur mutuatarius ad illam ultra sortem solvendam, sive damnum majus vel minus, sive etiam nullum reipsa subsequatur. Sic ille. Tunc sic. Ponamus mutuatarium solùm de damno pactum inijsse, nullo certo pretio designato. Ponamus etiam reipsa nullum evenisse damnum. Tunc quidem nihil poterit mutuans ultra sortem accipere. Atqui hoc contra justitiam est, quia timor damni, attentis circumstantijs, est pretio æstimabilis; & etiam admittitur illis non obstantibus posse non subsequi damnum. Non ergo videtur doctrina illa generaliter sustinenda, & ita affirmandum, etiamsi non subsequatur damnum, obligationem extare aliquid supra sortem numerandi. Juxta quod obligatio servandi indemnem mutuantem, quod tantùm ex natura rei dictus contractus importat; ita explicanda est, ut non intelligatur tantùm de damno certo, sed etiam probabili, attentis, ut dicebatur, circumstantijs, sicut de periculo dictum. Et

Sententiæ oppositæ probabilitas

re quidem vera, cum obligatio circa damna possit in pactum deduci, & non subsecuto damno illa eadem obligatio subsit, quæ ex pacto circa taxatum pretium resultat, etiamsi expressè articulata non sit: non videtur cur non & expressè possit in pactum deduci: siquidẽquidem non videtur onerosa mutuatario: quandoquidem aut damnum compensaturus est, aut damni periculũpericulum, quod minoris est gravaminis. Unde videtur posse id probabiliter sustineri, & plures quidem Scriptores conditionẽconditionem pręfatampræfatam omittunt, unde non videntur necessariam censuisse: pro quo præsertim P. Molina, qui nihil indictum videtur, ex ijs præsertim, quęquæ ad substantiam contractuum spectant, reliquisse.

1088

*P. Pereyra n. 1103. Vers. Dico Tertiò pro Sententia adducta stat, & pro ea citat

P. Pereyra ut faveat, & de lapsu in citatione.

D. Sebastianum de Coutu in Manasse, de mutuo rationem pro ea reddentem, quia sicut mutuans potuit servari indemnis, & potest damnum esse majus, quàm ejus periculũpericulum ęstimeturæstimetur: ita mutuatarius non potest licitè cogi, ut pro periculo pactum faciat: satis enim servabit indemnem mutuantem paciscens de solo damno. At si ambo conveniant, ut de solo periculo pactum fiat, justum erit, & servandum. Sic cũcum statuat videtur sententiæ prędictæprædictæ singularem auctorem eum, quem producit, agnoscere, cùm dicat illam non exprimere citatos à se Scriptores pro Conclusione 1. scilicet Mag. Sotum, & PP. Molinam, Azorium, & Lessium: quod licet verum sit de tribus prioribus, ex quo & Nos argumentati sumus, in postremo autem verum non habet, cùm apud P. Lessium adducto loco apertissimè reperiatur, pro quo etiam sunt alij superiùs citati, quos & forsan vidit laudatus ab ipso D. Sebastianus, & præsertim P. Lessius, ex quo alij: unde apud antiquiores

Probabilitas roborata.

conditio prædicta pro justificando hujusmodi contractu non extat, ex quo & urgeri potest ut supra pro roboranda probabilitate. Sicut ex eo quòd de periculo agitur: nam pro illo Auctores conditionẽconditionem præfatam non apponunt. Et quidem ex eo quod admittitur, scilicet quod si conveniant mutuans & mutuatarius, stare queat obligatio, etiam potest instari: nam si contractus cum obligatione dicta sic contendente mutuante usurarius est, nequit etiam annuente mutuatario ab usuræ labe purgari, quia licet videatur voluntarius annuere, revera sic mutuum accipientes non omnino esse voluntarij solent; & ita neque usuræ haberi licitæ ex voluntaria exteriùs largiendi promissione, ut est in confesso apud omnes. Sic ergo & in eo qui sub certo damni pretio contrahit; quod quidem mutuanti commodius esse potest: sic enim compensationem certam habet, etiam non subsecuto damno: Vel si superveniat, vitationem litigiorum circa illius æstimationem, quæ satis esse molestæ solent. Pro quo ita scribit P. Gibalinus supra n. 8. His omnibus adde utrique contrahenti commodius esse pacisci absolutè de aliqua certa summa pro damno emergente, & lucro cessante, quæ juxta moralem æstimationem justa & proportionata sit spei futuri lucri, aut metui damni, ad præscindendas omnes difficultates, quæ deinde probatione aut æstimatione ejus tum damni, tum lucri suboriri possent. Ideoq́ue sapienter monet Iurisconsultus l. ult. D. de prætorijs stipulat. In ejusmodi stipulationibus, quæ quanti res est promißionem habent, commodius est certam summam comprehendere, quoniam difficilis plerumque probatio est quanti cujusque intersit, & ad exiguam summam deducitur. Sic ille. Cùm ergo certæ summæ designatio commoda utrique contrahenti sit, ex eo habetur verosimile posse mutuatarium ad illam obligari, nec velle mutuantem aliter pacisci, sicut velle posset, nisi mutuatarius ad damnum emergens se penitus obligaret.

1089

*Probatum Capite, in quo sumus,

Vt stet posse ratione mutui aliquid peti ex conditione temporum.

posse supra sortem in mutuo aliquid accipi, si mutuans se in quocumque eventu ad non repetendum obligaret. Et additum n. 130. in hunc modum: Quia verò eventus isti inopinati rariores sunt, non debet præmium æquale esse illi, quod propter probabile periculum peti potest, ut videtur clarum: & quia rarißimè his temporibus aliquod periculum recuperationis abest, licet illud notabile non sit, titulus iste præfato potest adjungi, & ex utroque majoris præmij exactio justificari. Sic ibi. Ex quo non licet inferre his temporibus ex mutuo quocumque licitum esse supra sortem ulterius aliquid reportare, nisi quatenus titulo illi priori potest addi iste periculosæ recuperationis. Hunc enim non esse sufficien|

tem ex eo habemus quòd Pontifex ita decernit, contrariam proscribens assertionem, quęquæ quidem de his sunt accipienda temporibus, ut est compertum, quia & in his stare mutuum potest & debet secundùm nativam & simplicissimam rationem. Et quia licèt possit recuperationis intervenire periculum, circa illud nihil est pactum, unde mutuum secundùm naturæ suæ certa privilegia procedit; cùm aliàs stante recuperationis difficultate, sua sint juris & facti remedia, nec tamen sit certum semper illam futuram, aut etiam ita probabile, quòd possit probabiliter affirmari. Quòd autem titulus iste adjunctus alteri aliquem possit habere in ordine ad præmium aliqualis considerationis effectum, nullibi nota aliqua inustum invenitur, & cùm pro eo stet ratio non levis, sustineri potest, quando scilicet attenta mutuatarij qualitate pro eo speciale fundamentum contigerit deprehendi.

1090

*Pro quo & facit quod post addu

Notanda doctrina de pacto non necessario.

cta adjectum, dum sic dictum: Non videtur autem necessarium ut hoc expressè in pactum deducatur, sed eo ipso quòd à persona, quæ ab usurarum cupiditate reputatur aliena, & moribus Christianis vivit, aliquid more solito ratione damni petatur, intelligendum est ad non petendum debitum ante tempus designatum obligari, quandoquidem alius non apparet titulus, quo præmium peti poßit. Sic ergo etsi circa damnum ex difficultate recuperationis non præcesserit expressè pactum, ex circumstantijs petitionis intelligi potest non dari nisi sub conditione obligationis ad ipsum, quando simul circa obligationem non repetendi ante tempus præfixũpræfixum modo præfato proceditur, cùm revera obligationis existat fundamentum, difficultas inquam pretio æstimabilis, sed exiguo inquam ex ea parte, quod titulo alteri conjunctum possit considerabile aliquod efformare.

1091

*His addendum ex Cardinali To

Cardinalis Toletus.

leto Lib. 5. Cap. 32. in fine quod his verbis tradit: Cum verò quis sponte mutuavit, licitè potest exigere damna, quæ acciderunt, si quando mutuavit, erant ante formidata & mutuatario ea manifestavit, quamvis nullum fecerit pactum, & mutuatarius tenetur reparare: non tamen si non erant formidata, &c. Juxta quæ non est pactum necessarium quando mutuatario sunt damna manifesta, & verosimiliter formidata. Ex quo argui potest pro superiori positione; semper enim mutuatario manifestum est damnum, quod potest verosimiliter formidari, quando ipse est futurus illius caussa, & probè noscit difficultatem, quæ in solutione succedet. Neque enim manifestationem à mutuante fieri necessarium est, quando res aliàs est manifesta, juxta Regulam juris, quod scilicet eum, qui certus de re aliqua est, non oportet ampliùs certiorari.

§. IX.

§. IX.

Circa contractus Ecclesiasticorum. Ad Caput 12.

1092

*MUlta in eo, sed non circa om

Circa Bullam Clementis IX. contra negotiatores Ecclesiasticos.

nia oportet immorari. Circa contractus autem Ecclesiasticorum id maximè his temporibus negotium facessit, de quo à Nobis dictum in 2. & 3. Auctarij Tomo: & ad Bullam Clementis IX. spectat contra negotiatores Ecclesiasticos in Indijs fulminantis, & quidem non contra omnes, ut nonnulli censuerunt, & censent (pro quo & Synodus Diœcesana Huamangensis C. 33. n. 4. & 34. n. 23.) sed contra solos Missionarios, efficaciter probatum: quod & approbarunt viri docti in Hispania, ad quos est revisio Operis Typographicæ editioni prævia remissa à Superiori potestate, qui & circa examen in his, quæ ad prædictam Bullam spectant, attentiorem indaginem contulerunt. Viderant & docti ante transmissionem. Et tenor quidem adeò videtur perspicuus, ut nullus ex ijs, qui apud Prophetam dicuntur docibiles Dei, possit ali

Isaiæ 54. v. 13. Ioan. 6. v. 45.

ter judicare. Licet aliqui suo plusquàm oportuisset indulgentes judicio, non sine scandalo, & nescio quanto cum fructu, ad praxim nimis rigidam advocarint, priori quadam ejus inducti clausula, cùm posteriorem potiùs animadvertere & observare debuissent. Una e

Clausula una per aliam declaratur.

nim clausula declarat aliam, ut est apud Jurisperitos compertum, & videri potest apud Barbosam Tract. de Clausulis in principio num. 18. juxta communem Doctorum sensum loquentem; licet leges, quas adducit, minimè instituto subserviant. Nam in L. qui filiabus §. Si servus plurium, & §. ult. ff. de legat. 1. talis §. Servus plurium non extat. Et in ultimo nihil ad rem. In L. Quæsitum. §. §. Papinianus quoque ff. de feudo instrum. (corrige de instructo, vel instrumento legato) nihil etiam, ut id constet quod aliàs admonui Jurisperitis circa citationes cautè fidem adhibendam.

1093

*Et tota quidem universalitatis vis

Quæ urgeat in Bulla.

quoad obligationem illis in verbis constituta est: Et earum cuilibet sub nomine, &c. Mißionariorum, aut quovis alio titulo pro tempore missæ fuerint, aut in illis partibus quomodolibet morabuntur. Quod autem illa commodam explicationem habere debeant, & ad Missionarios restringi ex clausula inferiùs apposita videtur convinci, dum sic agentes, id prætextu faciunt sumptuum, qui sunt pro Missionum quæstuoso ministerio necessarij. Et quia in

Quid faveat.

præmißis, vel circa ea delinquentes, &c. Ubi in primis delinquentes tantùm Pontificio fulmine feriuntur: nec tamen delinquere dicendi sunt, qui servato juris ordine contractus exercent aliquos, à Doctoribus omnibus, vel uno aut altero dissentientibus, approbantur. Neque enim agitur de delinquentibus post Bullæ publicationem, sed de ijs, qui anteà ita delinquere deprehensi sunt, ut Pontificem ad severissimum remedium adhibendum provocarint: id |

quod ex Bullæ ipsius tenore habetur manifestum. Ubi nec dici potest ita à Pontifice proferri eo quòd contra Urbani VIII. prohibitionem deliquerint, quandoquidem Bulla Urbani contra Missionarios fuerit tantùm expedita.

1095

*Sed dici ulteriùs potest, licet ve

Objectio ex clausulæ prioris efficacia, proposita & explosa.

rum sit clausulam unam per aliam explicari, id commodiùs, aptiùs, & veriùs accidere, quando posterior clausula per priorem explicatur: est enim majoris efficaciæ secundùm Glossam & Bartolum in L. Quisquis ff. de legat. 3. cum concordantijs ibi citatis: Pro quo & Matienzus in Lib. 5. Recopilat. Tit. 11. Lib. 7. Glossa 81. n. 6. ad finem. Verùm ex hoc nullum emergit obstaculum, quandoquidem testatissimum est apud Scriptores oppositum dogma; clausulam scilicet in fine positam ad omnia præcedentia extendi, & hæc per illam consequenter declarari. Navarrus Consil. 17. n. 2. Tit. de Sent. excom. Lib. 5. in antiquiori editione. Joannes Gutierrez Practicar. qq. Lib. 3. quæst. 29. n. 11. apud quem Decius, Bartolus, Matthæus de Afflictis P. Thomas Sancius Lib. 3. de Matrimonio Disput. 7. n. 17. apud quem Jason circa L. Talis

L. Talis Scriptura.

Scriptura §. fin. ff. de legat. 1. ubi sic habetur: Hanc autem Scripturam non solùm ad præcedentia legata, sed ad universa, quæ testamento adscripta sunt, extendi verum est, & sic alij. Ac præ omnibus Cardin. Tuschus Tomo 1. Lit. C. Conclus. 291.

1096

*Et ut daremus clausulam priorem

Amplior refutatio.

majoris esse efficaciæ, id certè non est generaliter accipiendum, quando in clausula posteriori specialis est aliqua qualitas determinata: per adducta à Joanne Gutierrez suprà nu. 12. ex

Ioan. Gutierrez.

Abbate, & talia sunt manifestè in nostro casu, ut ex ejus tenore liquet, cùm in eo præcipua ratio oppositionis ad legem Pontificiam habeatur. Pro quo & est id, quod habet P. Thomas Sancius Lib. 7. de Matrimonio disput. 108.

D. Thomas Sancius.

n. 3. ubi ita scribit: Vbi enim fit divisio per paragraphum, vel versiculum, clausula posita in uno paragrapho, vel versiculo, non refertur ad alium paragraphum, vel versiculum, juxta doctrinam Gloss. Unic. Verb. Sic scilicet: de postulat. Prælat. in fin. quam notabilem dicit Alexander de Nero dict. Cap. Laudabilem n. 9. & Rubrica de Sponsal. n. 3. & in hoc posteriori loco limitat, nisi esset adjectum verbum, ut præfertur, vel in præmißis. Sic ille. Atqui in nostro casu divisio non solùm per paragraphum & versiculum, sed per paragraphos & versiculos extat, unde clausula posterior vim peculiarem continet, quæ non potest per priorem infirmari.

1097

*Nec prætereundum quod ex Joan

Ulterior alia.

ne Gutierrez occurrit Consilio 12. n. 28. Ubi ita loquitur: Nec obstat quòd clausula præcedens

Ioannes Gutierrez.

est majoris efficaciæ ad declarationem sequentium, quàm è converso, juxta Glossam. 1. in L. Quisquis & ibi Bartol. ff. de Legat. 3. tradit Iason in L. Pacta novißima. n. 4. & ibi Andreas Alciatus n. 12. C. de pactis tradit. Tiraquellus in de utroque retr. tit. 1. §. 1. Gloss. 14. n. 25. & 26. fol. 98. Quia cum hæc sit clausula correctiva, ut supra probatum est, non debet intelligi repetita; ut tradit Alexander Consil. 42. n. 1. Lib. 3. fol. 36. Sic ille, ex quo habemus, quod etiamsi clausula præcedens eāeam vim habeat ubi nihil obstat; nihilominùs esse aliqua posse quæ illius valeant efficaciāefficaciam retardare. Et quemadmodùm id habet ex eo quòd correctiva sit, ita pariformiter ex eo quòd correctiva subsequatur, limitans scilicet illud, quod videbatur generaliùs constitutum.

1098

*Sed est apud eumdem aliud, ex quo

Urgens & altera.

possit positio nostra firmari: Consilium enim illud circa casum versatur emphyteusis cum quibusdam conditionibus, cum hac tamen po

Idem.

strema clausula: E para que las podades vender, dar, donar, trocar è cambiar, è enagenar, è facer de ellas, como de cosa vuestra propria, &c. Et ut valeat prædicta dispositio adducit. n. 38. communem opinionem de feudi & emphyteusis alienatione Universali, & pro ea Rolandum à Valle, Celsum, Hugonem, & Julium Clarum cui licet non assentiatur, ex eo id probat quòd postrema illa clausula sit contra naturam contractus emphyteutici: supponens vim habiturāhabituram, licet cōtrariacontraria pręcedentibuspræcedentibus appareat, si contra dicti contractus naturam minimè militaret. Atqui in casu nostro ex eo quòd clausula, de qua agimus, vim habeat secundùm sensum, quem prępræ se fert, nihil contra dispositionem habetur aliam, sed solùm ut præcedens clausula cum limitatione subsequente accipienda veniat, & congruum recipiat intellectum de Missionarijs: debet ergo ita recipi, explicari, & congruentissima judicari, cùm sit illius capax; etiamsi oporteret priora verba aliquatenus impropriari, ne admittatur contradictio, aut contrarietas, ut cum Celso Hugone tradit idem Joannes Gutierrez n. 39.

1099

*Cardinalis Tuschus etiam audien

Ex Cardin. Tuscho probatio luculenta.

dus, qui multa habet ex quibus potest præmissa assertio roborari. Et in primis citata Conclusione 291. cùm absolutè asserat. n. 1. clausulam in fine positam referri ad omnia præcedentia,

De clausula in fine posita.

ex Boerio subdit hoc esse regulare. Et ex Alexandro n. 6. id stare in clausula qualificante, quia si potest referri ad omnia, salva ratione recti sermonis, semper refertur ad omnia præcedentia. Id quod quidem est pro casu pręsentipræsenti commodissimum. Et n. 8. ita scribit: Et ideò si statutum dicat, si quis fecerit incendium, vel furtum, postea addat qualitatem: putà de nocte, vel in platea: illa qualitas qualificat simpliciter omnia præcedentia: quod notandum dicit Alexander dicto Consilio. 48. &c. Cùm ergo in casu nostro qualitas delinquentium circa sumptus pro Missionibus generaliter apponatur, non quidem ad alios pręterpræter affectos qualitate hujusmodi constitutio debet applicari. Neq;Neque obstat quod sequitur nu. 9. ubi sic ille: Contrarium tenet Aleander dicto Consilio 48. n. 8. verb. Confirmantur Lib. 1. ubi quòd clausula, quæ non stat per se in fine posita, sed qualificatam respicit dispositionem, numquam refertur ad omnia, sed ad proxima; & sic erit restrictio. Non inquam obstat, quia sic subdit: Si verò est clausula, quæ stat per se; refertur ad omnia, si non subest diversa ratio. Sic ille pro nobis totus: est enim clausula per se stans, ut constat, neque ulla est quæ subsit diversa ratio, ut qualificatio non debeat ad omnes continuos extendi. Num. 16. Sic ex Calderino: Amplia, quòd clausula restrictiva in fine |

posita, quæ potest referri ad omnia præcedentia, ad omnia refertur. Quæ est casus nostri expessa decisio. Omitto alia, quæ in eâdem Conclusione occurunt, & possunt non parùm instituto præsenti deservire. In conclusione etiam 289. ubi de

De clausula præcedente.

clausula præcedente, & illius majori efficacia ad determinationem sequentium, juxta ibi citatos. Ex quo clarè infertur non extendi, quando in sequentibus est specialis determinatio, ut in casu præsenti videre licet, in quo determinatio specialis ex dispositione Pontificia circa Missionarios habetur. Itaque clausula illa: Aut in illis partibus quomodolibet morabuntur, per sequentẽsequentem potiùs determinatur, de ijs, qui ratione sumptuum pro Missionibus negotiantur. Conclus. 290. quæ de clausula in medio posita procedit sic nu. 1. habet: Clausula in medio posi

De clausula in medio.

ta etiam restrictiva quoad nuntiationem terminorum non restringit latitudinem finalis, & conclusivæ clausulæ. L. Si servus plurium. §. inquit lex. ff. ad L. Aquil. Baldus Consil. 205. Præmißis verbis

Baldus.

in fin. lib. 4. & adducit regulam quia genus post speciem ampliat & non restringit. Sic ibi casui satis opportunè. Clausula enim dicta, Aut in illis partibus, media est, unde restrictivam subsequentem, & quia in præmißis non restringit, sed si aliquid erga illam præstare potest, potiùs ampliabit.

1100

*Pro eodem faciunt multa, quæ habet

Ex tenore dispositionis arguitur.

citatus scriptor Tomo 2. lit. D. circa Verb. Dispositio, præsertim Conclus. 493. cujus titulus est: Dispositio non habet locum, ubi verba non conve

Card. Tuschus.

niunt. Ubi & specialius illud n. 16. Ubi deficit qualitas, cujus respectu aliquid disponitur, cessat dispositio. Constat autem in casu nostro deficere qualitatem, de qua in postrema clausula, respectu eorum, qui missionarij non sunt, aut circa ea delinquunt, quæ Missionarijs prohibentur. Et quidem quòd verba dispositionis non congruant, ut ex illis debeat prohibitio generalis cum toto illo rigore deduci, manifestum est, quia multi ex ijs, qui in Indijs commorantur Ecclesiastici ordinis, neque Missionarij sunt, neque circa illos quidquam agunt ex ijs, quæ in Bulla præfata prohibentur. Si ergo ad omnes debet extendi, non debuit universalis illa adhiberi locutio, In præmißis, vel circa ea delinquentes, sed ista: & quia nonnulli in præmißis, vel circa ea delinquentes, ut videtur manifestum: participium enim universalem habet significationem: Sic enim Psalm. 24. v. 8. Dulcis &

Psal. 24. v. 8. & 9. D. Hieron.

rectus Dominus: propter hoc & legem dabit delinquentibus in via. Ubi D. Hieronymus: Delinquentibus in via, peccatoribus in vita ista. Quòd si dicamus cum Cardinali Bellarmino non de omnibus delinquentibus esse sermonem, ideo equidem erit, quia de illis, ut ipse existimat, statim addit Vates: Diriget mansuetos in judicio, &c. Circa quæ sic ille: Declarat quod dixerat,

Cardinalis Bellarminus.

legem dabit delinquentibus, ac dicit non de omnibus delinquentibus id esse intelligendum, sed solùm de mansuetis & mitibus, qui non resistunt Domino docenti, immò cupiunt doceri. Sic ille. Propter adjunctum ergo universalis significatio participij dicti limitata reperitur. Cùm ergo in casu nostro limitatio nulla adsit, cum sua debet universalitate dictum participium admitti. Neque credendum limitationem sine mysterio omissam, & dum ea non exstat, copia nobis est facta juxta subjectam loquendi formam sentiendi, ipsius Pontificij juris auctoritate munitis, dum in eo legimus, quod Pontifex si voluisset, expressisset. Cap. Ad audientiam de decimis. Ubi Alexander Tertius. Et Cap. Inter corporalia de Translat. Episcop. ubi Innocentius etiam Tertius post Alexandrum, & sæpè alibi.

1101

*Quia verò Dictio illa Quomodolibet,

Dictio Quomodolibet ut non obstet.

in priori clausula apposita nimis videtur urgere, de qua Cardinalis Tuschus Tomo 2. Lit. B. Conclus. 355. Et D. Barbosa Tract. de Dictionibus, Dict. 330. apud quos eam vim habet ut importet omnem modum, comprehendat omne jus directum sive indirectum, commune & speciale, consuetudinem, præscriptionem, privilegium Apostolicum, & tam latam habeat significationem ut operetur quocumque modo res spectat ad eum, ad quem dispositio loquitur, includat omne jus etiam minimum, etiam ultra expressa, nullum respiciat casum, & significet omnem modum, qui excogitari potest. Nihilominùs restrictionem patitur juxta subjectāsubjectam materiam, de quo Cardinalis n. 16. & scriptor alter, priorem citans n. 5. & ille etiam Tomo 8. Lit. V. Conclus. 95. n. 22. Ita scribit: Dictio, seu

Cardinalis Tuschus.

verba, Quomodolibet res spectet, & pertineat ad aliquem, teneatur ad collectas, licet dictio Quomodolibet importet omnem modum, tamen secundùm subjectam materiam debet intelligi, ita quòd fructus faciat suos, prout emphyteuta, qui poßidet; secus in Colono, qui non poßidet. Alexander Consil. 35. Viso proceßu. n. 10. & seq. Lib. 4. Sic ille. Pro

Ioannes Gutierrez.

quo & Joannes Gutierrez Practicar. qq. Lib. 3. q. 17. & 18. n. 208. Ubi ita loquitur: Nec datur dispositio, etiamsi loquatur per verba Quomodo (deest liber) vel quovis modo, quin nihilominùs restringantur ad modos proportionabiles. Geminian. Concil. 29. in fin. Iason Cons. 43. Col. 3. Ruynus Consil. 25. n. 22. Lib. 1. Etiam si lex uteretur distributivo illo Quibuscumque, pro ut latißimè tradit Tiraquel. de retractu. ligna. §. 1. Gloss. 6. n. 20. Hæc vir ille doctissimus. Juxta quæ stare in casu nostro potest quod intendimus, non obstante adeò restrictiva illa dictione, seu mavis ampliativa & penitus comprehensiva, ex ipsiusmet auctoritate, qui illam adhibuit. Ubi & aliud addendum, ex quo penitus vis objectionis eliditur; concedimus enim dictionem dictam cum omni suæ significationis vi posse clausulæ, in qua invenitur, aptari, ut scilicet dispositio in terminis, in quibus loquitur, intelligatur de quocumque in Indijs quomodolibet commorante; nam dictio, sicut & clausula supra commorantes cadit: & ita fatemur quicumque illi sint, si pro Missionibus mercimonia exerceant Pontificia Sanctione percelli: per quod omnia expedita & plana relinquuntur.

1102

*Quamquàm & circa commoratio

Dubium circa verbũverbum Morabuntur.

nem sua esse limitatio possit, ut non comprehendat eos, qui moram in partibus dictis non fecerint, ut propriè dicantur morari, aut commorari, quod est morari cum alijs, sed recessuris, si post negotium aliquod brevi peragen|

dum advenerint. Verùm tales, etiam comprehensos, veriùs apparet, cùm & verbum Morari ad brevem etiam possit mansionem extendi: Sic enim locutus Cæsar Lib. 2. de bello Gallico: Paulisper apud oppidum morari. Unde & cùm dicitur: Quomodolibet morabuntur, ad brevem etiam debet commorationem dirigi, ut sic intelligendi veniant Capellani Classis In

De Capellanis Classis Indicæ.

dicæ, si fortè in ordine ad Missionum sumptus quidquam vendant, sic enim circa ea delinquunt, quæ Pontificio anathemate prohibentur. Sic inquam ut negotiatio ad Missionarios pertingat; emere enim sine illa poterunt, ut est planum, ad necessariam sustentationem: neque qui vendit circa hoc nimiùm debet esse solicitus, sed viros sacris & Apostolicis ministerijs addictos, ea, qua par est, favorabili existimatione complecti, suæ obligationis neque inscios, neque immemores arbitratus, ut quæ emere contigerit, ad revenditionem comparent, & sic indignè, & turpiter negotientur. Et

Commendatio sententiæ ab auctoritate.

hæc in præsenti caussa sit addidisse satis, quæ dũdum scriberem, litteras heri ex Hispania accepi, in quibus vir eximiè doctus, cui solicitudo est impressionis suo pro munere demandata, convenientiam hujusmodi disceptationis agnoscens, sic fatur: Sobre la explicacion de la Bulla

P. Franciscus de Florencia.

de Clemente IX. (que à mi ver es oy un punto bien necessario, y de V. R. muy bien tratado) tuve, &c. & inferius. Con que emviòenviò su parecer (Revisorum unus) como los otros dos, y todos tres con debidas estimaciones de su doctrina de V. R. Sic ibi. Et est aliud ab eo, quod dictum n. 1092. & illius confirmatio: quod equidem non uti laudem Scriptoris exhibeo: cùm jam diu sit quòd illas à Scriptis vulgatis arcendas judicaverim, sed ut specialis doctrinæ circa punctũpunctum, quod maximi esse momenti asseritur, his temporibus, commendationem virorum adeò sapientum judicio stabilitæ redderem manifestam. Licèt enim illi studiorum sint diuturnitate, quia & ætate & magisterio minores, ipsorum est mihi veneranda censura, scienti esse in Societate multos, qui judicare senes (absit similitudo caussæ) possint meritò, Danieles. Præ ceteris autem Romanæ est sedis suspi

Auctoris protestatio.

cienda, & suscipienda sententia, cujus sicut obedientiæ, ita & judicio est addicta peculiaris observantiæ Sacramento Societas, quod in me placidissimè recognosco, & jam pridem sum debita cum subjectione testatus: cùm enim veritati militare studeam, inde profectò, & ibi, haurire illam speravi & spero, quæ columna est & firmamentum veritatis. 1. Tim. 3.

1. Tim. 3. v. 15.

v. 15.

Loading...

back | | continue