ARTICVLVS V.
¶ Vtrùm furtum semper sit peccatum.
AD Quintum sic procedi
tur. Videtur, quòd
furtũ
furtum
non semper sit peccatum.
Nullum enim peccatum cadit sub
præcepto diuino. Dicitur enim Eccles. 15. Nemini
mādauit
mandauit
impiè agere. Sed Deus inuenitur præcepisse
furtum. Dicitur enim
Exod. 12. Fecerunt filij Israel sicut præceperat
Dominus Moysi, & expoliauerunt
|
Ægyptios. Ergo furtum non semper est peccatum.
¶ 2 Præterea. Ille qui inuenit
rẽ
rem
non suam, si eam accipiat, videtur
furtum committere: quia accipit
rem alienam. Sed hoc videtur esse
licitum
secundũ
secundum
naturalem æquitatem, vt Iuristæ dicunt. Ergo videtur, quòd furtum non semper sit
peccatum.
¶ 3 Præterea. Ille qui accipit rem
suam, non videtur peccare: cùm
non agat contra iustitiam, cuius æ
qualitatem non tollit. Sed furtum
committitur etiam, si aliquis rem
suam occultè accipiat ab altero detentam vel custoditam. Ergo videtur quòd furtum non semper sit
peccatum.
SED
cōtra
contra
, est quod dicitur Exodi 20. Non furtum facies.
RESPONDEO dicendum,
quòd si aliquis consideret furti rationem, duas rationes peccati in eo
inueniet. Primò
quidẽ
quidem
propter contrarietatem ad iustitiam, quæ reddit vnicuique quod suum est. Et sic
furtum iustitiæ opponitur, inquantum furtum est acceptio rei alienæ.
Secundò ratione doli seu fraudis,
quam fur
cōmittit
committit
, occultè, & quasi ex insidijs rem alienam vsurpando. Vnde manifestum est,
ꝙ
quod
omne
furtum est peccatum.
AD primum ergo dicendum,
quòd accipere rem alienam vel occultè, vel manifestè autoritate iudicis hoc decernentis, non est furtum, quia iam fit sibi debitum per
hoc, quòd sententialiter sibi est adiudicatum. Vnde multò minus fur
tum fuit, quòd filij Israel tulerunt
spolia AEgyptiorum ex præcepto
Domini, hoc decernentis, pro afflictionibus, quibus Ægyptij eos sine
causa afflixerant. Et ideo signanter
dicitur Sapientiæ. 10. Iusti tulerunt
spolia impiorum.
AD secundum
dicẽdum
dicendum
, quòd
circa res inuentas est distinguendum. Quædam enim sunt quę nunquam fuerunt in bonis alicuius, sicut lapilli & gemmæ, quæ inueniuntur in littore maris. Et talia
occupanti conceduntur. Et eadem
ratio est de thesauris antiquo tempore sub terra occultatis, quorum
nō
non
extat aliquis possessor, nisi quòd
secundùm leges ciuiles tenetur inuentor dare medietatem domino
agri, si in alieno agro inuenerit.
Propter quod in parabola Euangelij dicitur
Matth. 13. de inuentore
thesauri absconditi in agro, quòd
emit agrum, quasi vt haberet ius
possidendi totum
thesaurũ
thesaurum
. Quæ
dam verò res inuentæ fuerunt de
propinquo in alicuius bonis. Et
tũc
tunc
si quis eas accipiat non animo retinendi, sed animo restituendi domino, qui eas pro derelictis
nō
non
habet,
non committit furtum. Et similiter si pro derelictis habeantur, &
hoc credat inuentor, licet sibi eas
retineat, non committit furtum:
aliàs autem committitur peccatum
furti. Vnde
August. dicit in quadam homil. & habetur 14. quæstione. 5. Si quid inuenisti, & non reddidisti, rapuisti.
AD tertium
dicendũ
dicendum
, quòd ille
qui furtim accipit rem suam apud
|
alium depositam, grauat depositarium: quia tenetur ad restituendum, vel ad ostendendum se esse
innoxium. Vnde manifestum est
quòd peccat, & tenetur ad releuandum grauamen depositarij. Qui verò furtim accipit rem suam apud
alium iniustè detentam, peccat quidem, non quia grauet eum qui detinet (& ideo non tenetur ad restituendum aliquid vel ad recompensandum) sed peccat contra communem iustitiam, dum ipse sibi vsurpat suæ rei iudicium, iuris ordine
prætermisso. Et ideo tenetur Deo
satisfacere, & dare operam, vt scandalum proximorum, si inde exortum fuerit, sedetur.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Furtum habet duas rationes peccati, scilicet, iniustitię, & doli.
Secunda conclusio in solutione ad secundum. Res inuentæ quæcunque
nō
non
fuerunt
alicuius, sicut sunt gemmæ inuentæ in littore maris efficiuntur ipsius inuenientis, & occupantis.
Tertia conclusio ibidem. Eadem est ratio de thesauris antiquis occultatis in terra,
quorum nullus est possessor, sed tamen secundùm leges ciuiles dimidia pars reddenda est domino agri.
Quarta conclusio. Si quis res inuentas,
quæ de propinquo fuerunt alicuius domini accipiat animo restituendi, non committit furtum.
Quinta conclusio ibidem. Non committit furtum qui res inuentas quæ pro derelictis habentur sibi accipit.
Sexta conclusio. Qui aliter quam
dictũ
dictum
est accipit rem alienam, committit furtum.
COMMENTARIVS.
CIrca primam conclusionem nota,
ꝙ
quod
prima consideratio peccati in furto,
est generica,
secũda
secunda
vero specifica: vnde ex
illis consurgit vnica species peccati. Circa
solutionẽ
solutionem
ad primum. vide Cano lib. 2. de locis. cap. 4. & Soto lib. 3. de iustitia, quæst. 3.
art. 3. ad primum. & lib. 2. quæst. 3. artic. 8.
Circa secundam conclusionem arguitur
sic. Reges Catholici Hispaniæ tulerunt legem, ne quis in mari Indico Occidentali
quæreret margaritas, nisi esset talis vel talis
conditionis, ergo ibi margaritæ inuentæ
nō
non
erunt inuentoris. Respondetur, quòd secunda conclusio est vera stando in solo iure naturæ, & etiam in iure communi, vt habetur
in. l. item lapilli. ff. de rerum diuisione. & Instituta eod. titulo. §. item lapilli. & est Arist.
1. Politicorum, in initio. & omnium Philosophorum & Iurisperitorum & Theologorum. Vide Diuum Antoninum in. 2. par. titulo. 1. cap. 15. §. secundo.
¶ Ad argumentum vero
respōdetur
respondetur
, quòd
lex illa particularis est, & potest iustificari
propter bonum commune huius Regni
vel illius, ad quod pertinet vt non quilibet
quærat huiusmodi margaritas. Simili modo poterit Rex condere legem, vt in suo
regno nullus alienigena quærat margaritas. Notandum est tamen, quòd lex illa
Hispaniæ prohibet quærere margaritas,
nō
non
autem forte repertas sibi accipere. Item
etiā
etiam
est notandum, quòd illa lex omnino pœnalis est, neque obligat ad restituendas margaritas ante
cōdemnationem
condemnationem
iudicis, sicut lex
quę prohibet piscationem aut venationem.
Circa tertiam conclusionem notandum
est, quòd thesaurus dupliciter dicitur. Vno
modo propriè: alio modo impropriè. Thesaurus propriè, dicitur vetus depositio pecuniæ cuius non extat memoria ita vt dominum non habeat. Sed nomine pecuniæ intelligamus id quod pecunia æstimatur. Ita
definit Iurisconsultus in. l. nunquam. §. thesaurus. ff. de acquirendo rerum dominio. &
in. l. vnica. C. de thesauris. lib. 10. & Instituta
de rerum diuisione. §. thesaurus. Thesaurus
vero impropriè, dicitur in eisdem legibus citatis depositio pecuniæ quam quisque lucri
gratia, vel metus, vel custodiæ, sub terra
cō
didit
condidit
. Possumus etiam nos addere honoris
ostentandi gratia.
Sit ergo prima conclusio. Qui inuenit
|
thesaurum impropriè dictum, tenetur ad restitutionem vero domino, vel hæredibus
eius. Pro cuius explicatione nota, moris
fuisse olim apud gentes, & forte nunc etiam
est: vt in sepulchris simul cum cadaueribus
multas diuitias conderent ad ostentationem honoris & gloriæ suæ, vel suorum in
posterum, aut etiam ad reipublicæ defensionem: si quando in magno periculo constituta indigeret diuitijs. Ponebantur autem in sepulchris vt ibi tutius seruarentur
ad ingentem necessitatem reipublicæ: vnde non erat fas sine vrgenti tali necessitate illas educere. Cuius exemplum est apud
Iosephum libro. 7. antiquitatum, capit. vltimo. vbi refert Salomonem ædificasse patri Dauid magnificum sepulchrum, & ibi
plurimas diuitias condidisse, quibus, postea mille & trecentos annos, vsus est Hyrcanus sacerdos, quando Antiochus obsidebat Hierusalem cui data fuit pecuniæ
ingens summa, vt solueret obsidionem,
& sic reparauit ciuitatem. Probatur ergo
conclusio
ex. l. nunquam. vbi supra, vbi
expressè Iurisconsultus dicit, quòd qui accipit huiusmodi thesaurum, furtum committit. Et confirmatur. Quia huiusmodi
thesaurus non habetur pro derelicto. Hinc
inferunt aliqui corollarium quòd Hispani qui apud Indos Occidentales extraxerunt thesauros de sepulchris, tenentur ad
restitutionem. Et ratio est, quia adhuc erant
hæredes illius thesauri, scilicet filij dominorum, vel ipsamet respublica. Sed tamen nobis vi detur, quòd non est vniuersaliter verum hoc corollarium: sed dicimus, quòd vbi constiterit diuitias illas superstitionis causa esse depositas: non tenentur qui illas inuenerunt restituere. Probatur. Quia tales diuitiæ nullius rei vera causa depositæ sunt: ergo habentur pro
derelictis, ex quibus nullus vsus expectatur
fore hæredibus aut reipublicæ: nisi tantum
quòd illæ diuitiæ sacrificabantur idolis &
falsæ religioni: & tales fuisse aliquos thesauros depositos in sepulchris apud Indos
valde probabile est, ex his quæ nobis narrant qui inde aduenerunt.
Secunda conclusio. Stando in solo iure
naturæ, thesaurus propriè dictus efficitur
ipsius inuentoris. Hæc est omnium expressa sententia, & habetur in. l. nunquam. vbi
supra. Et ratio est. Quia quæ in nullius bonis sunt, statim efficiuntur occupantis, sicut
facta est diuisio rerum.
Tertia conclusio. Secundum tamen ius
commune positiuum & Hispanicum, thesaurus inuentus arte magica totus adiudicatur fisco. Hæc conclusio probatur ex. l. vnica. Codice de thesauris. & in. l. nemo. Codice de maleficis & mathematicis. Item in
l. Regia 44. titulo. 28. Partita. 2. Sed nota,
quòd cum istæ leges sint pœnales contra artem magicam non obligant ante condemnationem iudicis.
Quarta conclusio. Si eadem iura attendamus thesaurus inuentus in proprio fundo, totus est inuentoris, si autem inueniatur in alieno: tunc si ex proposito quæ
rebatur, totus est reddendus domino agri:
si autem à casu fuerit repertus diuidendus
est æqualiter inter inuentorem & dominum agri. Hæc habetur in. l. vnica. Codice de thesauris. §. thesaurus. & in. l. Regia
44. supra.
Sed nota circa secundam partem conclusionis vbi dicitur, quòd thesaurus ex proposito inuentus, totus adiudicetur domino agri: quod non est intelligenda ipso facto ante sententiam iudicis, quoniam illæ
leges sunt pœnales contra illum qui in agro
alieno quærit thesaurum. Cæterùm
quantũ
quantum
ad illud quod inquit thesaurum
diuidendũ
diuidendum
,
non opus est sententia iudicis: sed in foro
conscientiæ tenetur ipse inuentor dimidiam partem reddere domino agri. Ratio huius est, quia finis legis non est punire, sed componere ciues inter se. Nam dominus agri poterat pro se adducere, quod
cum ager esset proprius, etiam thesaurus, qui ibi latebat sibi debebatur. Contra ipse inuentor diceret pro se, quòd fortuna sibi fauit, vt totus thesaurus sibi deberetur: & ideo lex voluit componere
istam discordiam, & ipso facto adiudicare dimidiam partem, vni & dimidiam
alteri.
¶ Quinta
cōclusio
conclusio
. Si
eadẽ
eadem
iura
attẽdamus
attendamus
,
qui inuenit
thesaurũ
thesaurum
in agro
quẽ
quem
emit, siue
sciens ibi latere, siue nesciens: efficitur domi|
nus ipsius thesauri. Probatur primò. Qui
inuenit in agro proprio thesaurum, fit dominus totius, sed iste inuenit in agro proprio, ergo &c.
Secundò. Finis legum est, componere
discordiam ciuium inter se, sed quando homo iam emit agrum, nulla est discordia, ergo cessat finis legum.
Confirmatur ex D. Thoma supra quæ
stione. 66. articulo. 5. in solutione ad secundum, vbi ait, quòd propterea in parabola
Matth. 13. dicitur, quòd qui inuenit thesaurum emit agrum illum, scilicet, vt totum
possideret. & ita sentit Iurisconsultus in. l. tutore. ff. de rei vendicatione.
Sed contra istam confirmationem arguitur primò. Venditor agri ex ignorantia patitur inuoluntarium: non enim venderet si
sciret latere thesaurum: ergo ipse emptor
tenetur restituere dimidiam partem. Probatur consequentia. Quia tacendo fuit causa inuoluntarij alterius.
Secundò. Esto non teneatur ipse emptor
restituere quando ignorans latere thesaurum emit
agrũ
agrum
illum: tamen quando sciens
latere emit agrum, tollit ius quod venditor habet ad dimidiam partem thesauri: ergo tenebitur restituere.
Tertiò. Venditor non vendidit thesaurum cum agro, ergo emptor non acquisiuit maius ius, quam antea habebat ad thesaurum.
Ad primum respondetur, quòd emptor
non est causa inuoluntarij quod patitur venditor: quia non tenetur reuelare illi quod
ipse sua industria cognouit, maximè quia
non pertinet ad substantiam rei venditæ
thesaurus absconditus, quia ager appretiatur
secundùm superficiem quam habet maius
vel minus
fructificā
fructificam
, non vero secundùm
ea quæ accidentario ibi recondita sunt.
Quemadmodum si quis emeret equum,
quem scit bibisse margaritam in flumine,
non tenetur reuelare domino equi: quia
nō
non
pertinet ad substantiam equi, neque ad valorem illius. De qua revide Soto libro. 6.
de iustitia, quæstione. 3. articulo. 2. circa finem, quanuis Soto ipse libro. 5. de iustitia,
quæstione. 3. articulo. 3. ad secundum. tenet
aliquid contrarium nostræ conclusioni, sci
licet quòd qui emit agrum alienum in quo
postea inuenit thesaurum: tenetur restituere dimidiam partem venditori. Sed tamen
hoc non probat sufficienter: quia talis medietas thesauri nullo titulo debetur ipsi venditori agri.
Ad secundum respondetur, quòd si ille
qui ignorans emit agrum, non tenetur aliquid reddere venditori, non etiam tenebitur reddere si sciens latere thesaurum emit
agrum. Ratio est, quia ignorantia emptoris, non tollit aliquod ius quod antea habebat venditor, ergo si ignorans non tenetur,
non tenebitur sciens.
Ad tertium respondetur nego
cōsequentiam
consequentiam
, quia emptor non acquirit dominium
thesauri ex venditione alterius, sed ex inuentione in agro proprio, neque ipse venditor antea erat dominus thesauri: alioquin non esset thesaurus propriè dictus, de
cuius ratione est quòd non habeat dominum. Vide Syluestrum in verbo,
inuẽtum
inuentum
,
§. 8. & in Rosa aurea in tractatu de quæstionibus impertinentibus, casu. 39.
Sexta conclusio. Princeps potest iustam
legem condere, vt
cōmunis
communis
thesaurus propriè dictus inuentus in suo regno ad se pertineat. Hæc conclusio est contra Syluest.
vbi supra, quem citat & sequitur Soto vbi
supra. Imo ipse addit, quòd nullam partem thesauri inuenti potest princeps sibi
applicare. Insuper dicit se neque scire neque
approbare, quòd Princeps possit etiam vrgente necessitate reipublicæ, huiusmodi tributum imponere.
Sed nihilominus probatur conclusio.
Nam sicut iure naturæ omnia dicuntur esse communia, nihilominus iure gentium
facta est diuisio rerum in communi, ita
etiam ius gentium quo res efficiuntur occupantis, potest determinari iure positiuo Regni & prouintiæ, ergo Rex poterit sine detrimento iuris naturalis, aut gentium, applicare sibi huiusmodi thesauros tanquam
personæ quæ gerit vicem reipublicæ.
Secundò probatur. Nam de facto est
lex Hispaniæ libro. 6. ordinationum
Regaliũ
Regalium
, tit. 12. nu. 7. quæ decernit,
ꝙ
quod
thesaurus
inuentus in quouis loco Regni Regi acquiratur, data quinta parte vel quarta
inuẽtori
inuentori
.
|
Neque valet dicere quòd intelligitur illa
lex de inuentis thesauris in loco communi reipublicæ, quoniam vsus est in contrarium, quod vbicunque inueniatur thesaurus Rex sibi illum applicat.
Paludanus
in. 4. distinctione. 15. quæstione. 3. articulo. 5. inquit, esse communem vsum in toto orbe. Idipsum dicit
Diuus Antoninus
in 2. parte, titulo. 3. §. 5. capite. 1. Neque
valet etiam dicere, quod illa est lex pœ
nalis: quia lex pœnalis semper prohibet aliquem actum malum, vel habentem
speciẽ
speciem
mali: sed illa lex nullum actum prohibet,
sed solum dicit, quòd thesaurus inuentus
acquiratur Regi.
Sed probatur tertiò specialiter contra
sententiam Soto. Nam Rex imponit tributa iusta & exigit illa de rebus magno labore partis, vt de tritico, ergo multo melius poterit imponere tributa super rebus
forte inuentis.
Et si quis arguat contra nostram sententiam, quòd sua natura thesaurus inuentus
est inuentoris, ergo iniqua est lex quæ prohibet huiusmodi dominium. Patet consequentia. Quia est contra legem naturæ.
Respondetur primò, quòd idem argumentum probaret, quòd etiam est iniquum ius
gentium per quod facta est diuisio rerum,
quæ iure naturæ communes erant.
Secundò respondetur, quòd cum dicitur iure naturæ thesaurus inuentus fieri inuentoris: intelligen dum est negatiuè, non
omnino positiuè: hoc est, quod ius naturæ non præcipit positiuè, quòd thesaurus sit inuentoris: sed quia iure naturæ non
est alterius, statim efficitur occupantis.
Tertio respondetur clarius, quòd quanuis iure naturæ qui inuenit thesaurum statim acquirat dominium: tamen ius particulare inuentoris potest impediri alio iure naturali vniuersaliori, vt v. g. nisi propter bonum commune expediat, quòd
thesaurus efficiatur reipublicæ, aut Principis: tunc enim lex positiua quæ hoc determinat fundatur in iure naturali. Est exemplum in naturalibus, Aqua habet naturalem inclinationem specificam ad motum
deorsum: & nihilominus propter bonum
vniuersi ascendit sursum: neque in isto mo
tu sursum sit aliqua violentia aquæ: quia
etiam habet naturalem inclinationem ad
illum motum inquantum est pars vniuersi.
Sic etiam homo habet naturalem inclinationem, & ius naturale ad conseruandam
& defendendam propriam vitam: & nihilominus obligatur iure naturali pati mortem propter bonum commune, inquantum est pars reipublicæ. Et per hoc patet
ad aliud argumentum quod posset fieri ex
lege, intelligitur. ff. de iure fisci. vbi dicitur Regi tribuatur dimidia pars thesauri inuenti in loco Regis, vel fisci.
Respōdemus
Respondemus
enim,
ꝙ
quod
istud ius commune limitatur iure
Regni particularis. De qua re vide Nauarro in manuali, capite 17. à numero 172.
vsque ad finem capitis, vbi tenet nostram
quintam & sextam conclusionem. Ex dictis etiam sequitur, quomodo sit intelligendum quod dicitur in capit. cum tu. de
vsuris. & in multis alijs. 14. quæstione. 5.
vbi præcipitur quòd res quæ non habent
certos dominos conuertantur in vsus pios
pauperum: non enim intelligitur hoc de
thesauris propriè dictis: sed de illis rebus
quæ habent dominos sed ignotos, & in
huiusmodi maximè verificantur illi canones quando illæ res sunt ablatæ per iniquitatem, vel per aliquam acceptionem ex
qua virtute contractus oritur obligatio iustitiæ in accipiente, vt reddat quod recipit.
Septima conclusio.
Nō
Non
obstantibus quæ
dicta sunt, ille qui inuenit thesaurum non
tenetur statim dare Regi totum thesaurum
accepta sibi quarta vel quinta parte: quousque exigatur ab illo. Ratio est, quia huiusmodi lex imponit tributum: non est autem in vsu vt tributa soluantur nisi exigantur à ministris Regis. Tenebitur autem dare dimidiam partem Regi si inuenit thesaurum in fundo Regis: quia illa dimidia
pars non est tributum, sed debitum ex iustitia commutatiua, sicut est debitum quod detur dimidia pars domino agri.
Octaua conclusio. Mineralia auri vel argenti, vel metallorum venæ, si solum ius naturæ attendamus, sunt illorum quorum
sunt loci vbi inueniuntur. Ratio est, quia
huiusmodi sunt veluti fructus ipsius terræ, vt, verbi gratia, quercus & herba: si au|
tem attendamus ius commune positiuum,
similiter iudicandum est de mineralibus,
atque de thesauris, vt patet ex eisdem legibus, quas supra citauimus: si denique attendamus ius Regni Hispaniæ multo aliter
determinatur. Nam
in. l. 6. titulo. 28. Partita. 3. dicitur, quòd ad Regem pertineant
venæ metallorum & mineralium. &
in. l.
8. titulo. 1. libro. 6. ordinationum Regalium
dicitur, quòd nemini liceat absque priuilegio Regis ea quærere: & inde sibi aliquid accipere. Deinde
titul. 12. ibidem conceditur cuiq́ue facultas quærendi vbicunque: dummodo fiat sine detrimento agri
alieni, & de voluntate domini, & dummodo deductis expensis duas tertias reddat Regi, & sibi possit vnam accipere. Sed Nihilominus nostris temporibus vidimus,
ꝙ
quod
hæc lex non fuit seruata cum illo, qui inuenit minam argenti, quæ vulgo dicitur
guadalcana, & fuit data illi minima quæ
dam portio pecuniæ, & Rex accepit dominium illius. Ratio harum rerum esse potest, quia huiusmodi mineralia maxime auri & argenti, sunt fructus opimi valde ipsius terræ, qui non decent nisi Regiam maiestatem & magnificentiam, & hoc propter bonum commune reipublicæ.
SVperest iam disputare circa
quartā
quartam
cō
clusionem
conclusionem
D. Tho. de rebus inuentis
quas adhuc habere dominum verosimile
est, quæ bona vulgo
dicũtur
dicuntur
,
bienes mostrencos. De his igitur bonis hoc supponendum
est, quòd qui illa inuenit, tenetur inquirere verum dominum: & si inuenerit reddere. Hæc est communis omnium sententia. Sed arguitur contra illam. Ille qui inuenit hæc bona potest ea relinquere vbi inuenit: nec tenebitur ad restitutionem, etiam
si res illa pereat: quia non tenebatur ex iustitia sed tantum ex charitate seruare illa bona domino suo, ergo etiamsi semel acceperit ista bona, non tenebitur ex iustitia
quærere dominum. Respondetur nego
cō
sequentiam
consequentiam
. Quoniam postquam semel
accepit, vt illa acceptio sit iusta debet se
obligare ratione rei, quærere dominum illius, quia si non accepit illam ista intentione: iam est acceptio iniusta, & tenebitur
ratione iniustæ acceptionis restituere. Du
bium autem est, vtrùm post factam diligentiam inquirendi dominum, si non inuenerit possit sibi retinere? Ad quod fere
omnes respondent, quòd tenetur restituere pauperibus. Syluester in verbo inuentum, dicit hanc sententiam esse communem, & arguitur primo pro illa ex Augustino. 14. quæstione. 5. can. si quid inuenisti & non reddidisti, rapuisti: & canone
multi. hoc ipsum habetur: & præterea in
canone communia, de successionibus. &. l.
1. Regia titulo penultimo, Partita. 6. præcipitur, quòd bona peregrini morientis absque testamento, si non comparuerit hæ
res: per episcopum pauperibus distribuantur. Secundò. Bona per iniquitatem accepta aut etiam mutuo, reddenda sunt pauperibus si non comparuerit dominus, ergo
etiam aliæ res inuentæ. Antecedens patet
ex capit. cum tu. de vsuris. & in multis alijs
14. quæstione. 5. Quod si aliquis respondeat negando consequentiam: quia antecedens definitum est iure Canonico, non
autem consequens. Contra. Nam saltem
sequitur, quòd teneatur illa bona conuertere in vsus reipublicæ. Patet sequela. Quia
iure naturæ, bona quorum dominus non
comparet redeunt ad ipsam rempublicam.
¶ Tertiò. Talia bona sunt expendenda secundùm voluntatem interpretatiuam domini, quando voluntas expressa haberi non
potest: sed merito præsumitur voluntas
domini esse, vt illa bona in pios vsus expendantur, ergo inuentor tenetur bona illa pauperibus restituere. Altera sententia
est Soto vbi supra artic. 3. ad secundum, vbi
ait, sub consilio tantum esse vt illa bona
dentur pauperibus: neque esse sub præcepto, vt homo etiam diues teneatur illa bona reddere pauperibus.
PRO decisione quæstionis sit prima
cō
clusio
conclusio
. Stando in solo iure naturæ, &
etiam communi Ciuili & Canonico, res inuentas in nostro casu, non est necesse dare pauperibus: sed licitum erit inuentoribus sibi retinere. Probatur. Quia nulla ratio, nullus textus est, qui conuincat oppositum. Et confirmatur. Nam iure naturæ res quæ in nullius bonis sunt, efficiuntur occupantis: sed huiusmodi res inuentæ
|
de quibus iam non est spes quòd appareat
dominus illarum, reuera in nullius bonis
computantur: sed habentur pro derelictis
ergo efficiuntur ipsius inuentoris primo
occupantis.
Secunda conclusio. Nihilominus seruandæ sunt leges iustæ cuiusque Regni & prouintiæ circa huiusmodi res inuentas. Ita tenet Caietanus hic & Nauarro in manuali,
capit. 17. numero. 174. Imo dicit quòd non
opus est expectare sententiam iudicis ad
huiusmodi res restituendas secundùm normam legis. Vt v. g. est lex apud Hispanos
libro. 4. fori Regalis titulo. 13. lege. 2. & libro. 6. ordinationum Regalium titulo. 12.
l. 1. quòd huiusmodi res inuentæ tradantur iudici, qui post vocem præconis in diebus feriatis, hoc est, de mercado, o feria, si
nō
non
comparuerit dominus tradat illas res illi,
cui ex priuilegio Regis competunt, & ita
faciendum est in foro conscientiæ: quia
sunt leges istæ iustæ neque sunt tributariæ
aut pœnales, vt expectetur quod petatur
tributum: sed statim dandæ sunt iudici. Sed
notandum est quòd istæ leges loquuntur
de rebus, quæ vulgo dicuntur,
bienes mostrencos, cuius appellatione non
veniũt
veniunt
nisi
animalia, vt iumenta & pecudes. Vnde si
quis inuenerit annulum aut gemmam, poterit sibi retinere facta diligentia inueniendi dominum. Quod si postea comparuerit dominus, valde probabilis est sententia
quæ tenet, quòd illi reddenda sunt bona
sua: si comparuerit ante tempus præscriptionis.
AD argumenta in contrarium respondetur. Ad primum
respōdetur
respondetur
, quòd
illa iura intelliguntur nisi inuentor fecerit
sufficientem diligentiam inquirendi dominum: leges vero ibidem citatæ loquuntur
de bonis quæ licet in præsenti non habeant
certum dominum: constat tamen de proximo habuisse certum dominum. Nos autem loquimur de bonis, de quorum domino certo non constat, neque de præsenti,
neque de propinquo.
Ad secundum argumentum bene ibidem responsum est. Sed ad replicam respondetur: quòd non omnia bona quorum dominus non comparet, cedunt in
vsum aut dispositionem reipublicæ: sed
illa tantùm, quæ sunt superflua possidenti. Dicuntur autem superflua possidenti illa, quæ ipse tenetur restituere vel reddere, siue ratione iniquæ acceptionis siue mutuò acceperit, aut ex alio contractu iusto.
Nos autem contendimus, quòd ille qui inuenit rem aliquam, non comparente domino illius, efficitur dominus illius titulo
inuentionis.
Ad tertium respondetur, quòd voluntas interpretatiua antiqui domini, ea præ
sumitur esse: vt disponatur de re amissa eo
modo, quo melius & faciliùs possit redire ad dominum suum, quòd si distribuatur pauperibus, omnino nulla est spes reliqua: quòd res illa perueniat ad verum
dominum. Nam obligare ipsum inuentorem, vt si postea comparuerit dominus,
ipse restituat illi: esset intolerabile, ergo
melius est & magis in fauorem domini antiqui, vt ipse inuentor acquirat dominium
rei, reuocabile tamen, si comparuerit dominus intra tempus præscriptionis.
Notandum est circa solutionem ad tertium, vbi dicit Diuus Thomas duo. Alterum est, quòd qui accipit rem propriam
furtim à depositario, grauat ipsum depositarium: & tenetur ad reuelandum hoc
grauamen. Qui autem accipit rem propriam ab iniquo possessore non grauat ipsum, licet peccet contra iustitiam communem vsurpando sibi iudicium, iuris ordine prætermisso. Notandum inquam est circa hanc definitionem, quòd est differentia inter depositarium & iniquum possessorem quantùm ad hoc, quòd depositario fit iniuria contra iustitiam commutatiuam ratione sui officij. Iniquo autem possessori non fit talis iniuria. Ex quo sequitur, quòd si depositarius incurrat aliquod
aliud detrimentum ex eo quòd ego accepi rem meam furtim ab illo, teneor ad restitutionem illius detrimenti, & non sufficit reuelare illi quòd ego accepi rem meam. Si
autem fur incurrat aliquod
detrimentũ
detrimentum
ex
eo
ꝙ
quod
ego accepi furtim ab illo rem meam:
non teneor ad aliquam restitutionem illi faciendam: sed sufficit reuelare illi per meipsum vel per alium,
ꝙ
quod
ego accepi rem
meā
meam
,
|
ne teneatur ex ignorantia iterum restituere. Et hoc intelligitur quando ego non sum
passurus aliquod detrimentum ex tali reuelatione: tunc enim malitiæ suæ deputet ipse
fur, quòd iterum teneatur restituere ex ignorantia sua.
DVbium est circa eandem
solutionẽ
solutionem
,
An qui non potest iuris ordine seruato recuperare rem suam, possit illam secretò accipere? Et videtur quòd non. Primò,
quia aliàs sequeretur quòd etiam posset homo priuata autoritate vindicare se de illo,
qui fecit sibi iniuriam: quando non potest
alia via obtinere sententiam iudicis. Secundò sequeretur, quòd possem ego per vim
in eodem casu accipere rem meam ab iniquo possessore, quando non possum aliter
rem meam recuperare.
Respondetur vnica conclusione affirmatiua. Et probatur primò, quia per talem acceptionem nulli fit iniuria. Nam
nō
non
fit ipsi
iniquo possessori, vt D. Thom. docet expressè in articulo. Neque fit iudici: quia ipse
iudex vel non potest facere suum officium
vel non vult, ergo nulla fit illi iniuria. Secundò probatur. Nam recompensatio rei
pro re, licita est etiam priuata autoritate, ergo licita erit acceptio ipsius rei propriæ:
quā
do
quando
nulla est alia via recuperandi: hæc est
sententia communis: & ita sentit Caietanus
hic. Sed notandum est necessarium esse ad
hoc quòd sit licitum rem propriam accipere prædicto modo, quòd homo sit certus
rem esse propriam: & quòd aliter illam recuperare non potest. Vnde respondetur ad
primum argumentum negando sequelam.
Et ratio discriminis est, quòd in recuperatione honoris, vtitur homo vindicta: quæ
nunquam est licita propria autoritate: at in
recuperatione rei nulla est vindicta: sed tantum
recompẽsatio
recompensatio
sine damno alterius aut
læsione. Ex quo sequitur, quòd siego possum recuperare meum honorem cum tali
damno proximi: quale ipse tenetur pati ante sententiam iudicis, vt restituat mihi honorem: licitum erit mihi recuperare meum
honorem illo modo: v. g.
probādo
probando
illi per
testes quòd mentitus est: ipse enim tenebatur dicere quòd mentitus est.
Ad secundum negatur sequela. Et ratio
est, quia quando per vim recupero rem
meam: perturbo pacem reipublicæ: non autem quando furtim & occultè accipio. Verum est tamen quòd si vis non sit scandalosa vel multum nociua ipsius proximi, licitum erit per vim arripere rem meam: quando aliter recuperare non possum.