QVÆSTIO LXVII. De Iudicis iniustitia. 
 
 DEINDE considerandum est de vitijs oppositis commutatiuæ iustitiæ, quæ consistunt in verbis, quibus læditur proximus. Et primò, de his quæ pertinent ad iudicium: secundò, de nocumentis verborum quæ fiunt extra iudicium. ¶ Circa primum quinque consideranda occurrunt. Primò quidem, de iniustitia iudicis in iudicando: secundò de iniustitia accusatoris in accusando: tertiò, de iniustitia ex parte rei in sua defensione: quartò, de iniustitia testis in testificando: quintò, de iniustitia aduocati in patrocinando. Circa primum quæruntur quatuor. 
 
 ARTICVLVS PRIMVS. ¶ Vtrùm quis poßit iustè iudicare eum, qui non est sibi subiectus. AD PRIMVM sic pro{ Supra. q. 60. ar. 6. Et 4. dist. 17. q. 3. ar. 3. q. 4. Et. d. 48. q. 1. ar. 1. cor. } ceditur. Videtur, quòd aliquis possit iustè iudicare eum, qui non est sibi subditus. Dicitur enim Daniel. 13. cap. quòd Daniel seniores de falso testimonio conuictos, suo iudicio condemnauit. Sed illi seniores non erant subditi Danieli, quinimo ipsi erāt iudices populi. Ergo aliquis potest licitè iudicare sibi non subditũ . ¶ 2 Præterea. Christus non erat alicuius hominis subditus, quinimo ipse erat Rex Regum & dominus dominantium. Sed ipse exhibuit se iudicio hominis. Ergo videtur quòd aliquis licitè possit iudicare aliquem, qui non est subditus eius. ¶ 3 Præterea. Secundũ iura quilibet sortitur forum secundùm rationem delicti. Sed quandoque ille, qui delinquit, non est subditus eius, ad quem pertinet forum illius loci: puta cùm alterius est diœcesis, vel cùm est exemptus. Ergo videtur quòd aliquis possit iudicare eum, qui non est sibi subditus. SED contra est, quòd Grego rius dicit super illud Deuteronom. { Refertur 6. q. 3. ca. Scriptum est. } 23. "Si intraueris segetem, &c." Falcem iudicij mittere non potest in eam rem, quæ alteri videtur esse commissa. RESPONDEO dicendum, quòd sententia iudicis est quasi quę dam particularis lex in aliquo particulari facto. Et ideo sicut lex generalis debet habere vim coactiuam, vt patet per † { Li. 10. c. vlt. to. 5. } Philosophum in 10. Ethicorum. ita etiam & sententia iudicis debet habere vim coactiuam, per quam constringatur vtraque pars ad seruandam sententiam iudicis: alioquin iudicium nō esset efficax. Potestatem autem coactiuam non habet licitè in rebus humanis, nisi ille, qui fungitur publica potestate. Et qui ea funguntur, superiores reputantur respectu eorum, in quos sicut in subditos potestatem accipiunt, siue habeant ordinariam, siue per commissionem. Et ideo manifestum est quòd nullus potest iudicare aliquem, nisi sit aliquo modo subditus eius vel per commissionem, vel per potestatem ordinariam. AD primum ergo dicendum, quòd Daniel accepit potestatem ad iudicandũ illos seniores quasi commissam ex instinctu diuino. Quod signatur per hoc, quod ibidem dicitur: Quòd suscitauit Dominus spiritum pueri iunioris. AD secundum dicẽdum , quòd in rebus humanis aliqui propria sponte possunt se subijcere aliorum iudicio, quanuis non sint eis superiores: sicut patet in his, qui com promittunt in aliquos arbitros. Et inde est quòd necesse est arbitrium pœna vallari: quia arbitri qui non sunt superiores, non habent de se plenam potestatem coercendi. Sic ergo & Christus propria sponte, humano iudicio se subdidit: Sicut etiā & † { Habetu 2. q. 7. ca. Nos si incompeten ter. } Leo Papa se iudicio Imperatoris subdidit. AD tertium dicendum, quòd Episcopus in cuius diœcesi aliquis delinquit, efficitur superior eius ratione delicti, etiam si sit exemptus, nisi fortè delinquat in re aliqua exempta, putà in administratione bonorũ alicuius monasterij exempti. Sed si aliquis exemptus committat furtum, vel homicidiũ , vel aliquid huiusmodi, potest per ordinarium iustè condemnari. SVMMA ARTICVLI. COnclusio est negatiua. Ratio est, quia iudicium debet habere vim coactiuam sicut & ipsa lex. Vim autem coactiuam nemo habet, nisi qui fungitur authoritate publica: sed qui fungitur authoritate publica superior est secundùm istam rationem, quàm ille circa quem fungitur ista authoritate, ergo. COMMENTARIVS. DVbium primum in hoc articulo est, An sententia tyranni Principis qui per vim obtinet rempublicam oppressam, sit valida: si detur secundùm leges iustas. Pro parte negatiua arguitur primo ex ratione Diui Thomæ in articulo, & communi sententia Scholasticorum in 4. distinctione. 17. & 18. Secundò arguitur ex iure Canonico, vbi sæpe dicitur, quòd sententia à non iudice, nulla est. Vt v. g. in cap. at si clerici. de iudicijs. & in. l. Barbarius. ff. de officio prætoris. De hoc dubio Soto libro. 3. de iustitia, quæstione. 4. artic. 6. inquit, quòd sententia tyranni nunquam est valida nisi iam ipse tyrannus factus sit princeps legitimus ex consensu reipublicę: quales fuerint in Hispania Gothi, & in Gallia Franci. Qui quidem à principio fuerunt tyranni, postea vero respublica consensit illorum gubernationi. Sed opposita opinio est nobis probabilior, scilicet, quòd sententia tyranni, qui iam oppressit rempublicam & obtinet principatum quanuis tyrannicè, valida est & obligat in foro conscientiæ. Hanc sententiam tenuit Victoria. Cuius ratio est, quia talis sententia, quanuis vt proficiscitur à tyranno, sit à non iudice: tamen quatenus proficiscitur à voluntate interpretatiua reipublicæ, valida est. Colligitur autem voluntas interpretatiua reipublicæ tali ratione. Quia necesse est vt in tali oppressione reipublicæ, sit aliquis qui dirimat lites inter ipsos ciues. Non est autem alius modus possibilis, nisi vt sententia tyranni quæ datur secundùm leges, sit valida, ergo Respublica interpretatiuè consentit & debet consentire in tali sententia: etiam si non consentiat in principatu tyranni. Et confirmatur ex illo Matthæi cap. 22. "Reddite quæ sunt Cæsaris Cæsari." Et tamen constat quòd Romani tyrannicè dominabantur Iudæis, ergo reddenda sunt tributa secundùm sententiam Principis tyranni, si aliàs sunt moderata. Ad argumenta verò in oppositum respondetur, quòd talis sententia quæ datur à tyranno non est valida quatenus est ab illo, sed quatenus est à voluntate reipublicæ interpretatiua saltem. DVbium secundum est, An clerici sint subiecti Principibus secularibus. Pro parte affirmatiua arguitur primò. Respublica secularis est perfecta, ergo potest punire omnes suos ciues malefactores perturbantes pacem reipublicæ: sed tales possunt esse clerici, qui sunt ciues ipsius reipublicæ, ergo ab ipsa possunt puniri. Secundò. Clerici tenentur de facto multis legibus secularibus: vt v. g. legi de taxatione tritici & aliarum rerum, ergo sunt subditi. Nam lex loquitur his qui sunt subditi. Et confirmatur experientia. Nam in tribunalibus Regijs videmus quotidie compare re clericos & monachos, ergo sunt subditi. Tertiò. Christus Dominus Summus Pō tifex ecclesiæ totius, subiecit se iudicio Pilati in causa sanguinis. Item etiam tributum soluit Cæsari, ergo nemo ecclesiasticus est exemptus à potestate seculari. Et confirmatur. Nam Leo. 4. subiecit se iudicandum Ludouico Imperatori, vt patet. 2. quæst. 7. canone, nos si incompetenter. De hac re fuit hæresis antiqua cuiusdam Marsilij Paduani tempore Ioannis 22. qui aiebat Summum Pontificem, & omnes sacerdotes nullam habere potestatem, nisi datam à Cæsare. Imo & Christum Dominum soluisse tributum ex necessitate, non ex liberalitate. Ista hæresis damnatur in Concilio Constantiẽsi contra Ioannem Hus & contra Vvitcleph: vt pate terrore. 12. & 17. & in Extrauagantibus etiam Ioannis 22. contra Marsilium Paduanum. Hanc etiam hæresim sequutus est Lutherus in quadam reformatione quam misit ad Carolum V. anno Domini 1520. Henricus etiam octauus Rex Angliæ se constituit supremum caput ecclesiæ Anglicanę in spiritualibus & temporalibus. PRO decisione sit prima conclusio. Cō munis status Ecclesiæ iure diuino in spiritualibus, exemptus est ab omni potestate seculari. Vt v. g. in creandis Episcopis & cæ teris ministris ecclesiæ, in administratione sacramentorum actiua & passiua, & in definiendis rebus fidei, & in explicandis populo, & in similibus. Probatur ista conclusio ex illo Ioannis vltimo capite. "Pasce oues meas." Vbi Christus plenariam potestatem dedit Petro & successoribus ad pascendum oues in omnibus quæ pertinent ad pastum spiritualem, ergo nulla respublica temporalis habet potestatem supra Petrum & successores eius in his quæ pertinẽt ad spiritualem gubernationem. Et confirmatur. Quia Petro datæ sunt claues regni cælorum: vt quodcunque soluerit super terram, sit solutum & in cælis, ergo non est aliud tribunal sub cælo superius tribunali ecclesiæ. Prima ista conclusio expressè definita est in Concilio Constantiensi vbi sup. & Ioan. 22. vbi sup. & probatur Apostolica traditione & perpetua: nũquā enim Apostoli in gubernatione spirituali deferebant aliquid autoritatis Principibus secularibus. Item probatur ratione. Finis reipublicæ spiritualis est supernaturalis: secularis autem reipublicæ finis est naturalis: ergo respublica secularis non potest gubernare spiritualem. Consequentia probatur. Nam non potest esse bona gubernatio, nisi in ordine ad finem præcognitum, quem constat ratione naturali non posse cognosci. Confirmatur. Nam spiritualis respublica est immediatè à Deo: at verò potestas reipublicæ secularis est immediatè ab ipsa republica collata Principi, ergo ista non potest iudicare de illa, vtpote quæ est inferior. Secunda conclusio. Clerici in temporalibus & in naturalibus non sunt exempti ipso iure diuino immediatè à potestate seculari. Probatur. Nam distinctio clericorum à reliquo populo, tantùm habetur iure diuino positiuo: sed iure naturali omnes qui sunt partes alicuius reipublicæ debent obedire legibus ipsius reipublicæ, ergo clerici nō sunt exempti iure diuino, siquidem sunt partes reipublicæ. Patet consequentia. Quia gratia, vt dicitur, non destruit naturam: sed perficit. Item confirmatur ex illo Pauli ad Romanos 13. "Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit, siue Regibus, &c." vbi Apostolus ad omnes Christianos vniuersaliter loquitur, non excipiens clericos. Et ibidem D. Thom. inquit, clericos iure positiuo exemptos esse à tributis, non iure diuino. Denique confirmatur. Nam de facto in quibusdam sunt subiecti, vt inquit Syluester in verbo, iudex, primo. §. 4. ergo non sunt exempti iure diuino. Aliàs ecclesia non posset permittere illos subijci. Tertia conclusio. Nihilominus valde cō sentaneum est iuri diuino, vt ecclesia, si viderit expedire, eximat clericos à potestate seculari in temporalibus. Ratio potissima est. Nam ecclesia habet plenariam potestatem in ordine ad finem supernaturalem, ergo in ordine ad media conuenientia ad talem finem. Et est conueniens sæpissime, vt clerici eximantur, ergo &c. Minor probatur. Nam expedit maxime bono spirituali ecclesiæ, vt clerici in honore habeantur: si autem deferrentur ad tribunalia secularia illorum delicta spernerentur à populo, ergo &c. Confirmatur. Nam propterea cō uenientissimum est, vt fideles eximantur à tribunalibus infidelium, propter honorem fidei, vt patet 1. Corinthiorum 6. "Contemptibiles qui sunt in ecclesia constituite ad iudicandum." At est eadem proportio inter statum secularem & ecclesiasticum quantum ad honorem Christianæ religionis, ergo &c. Item est absurdissimum, vt qui sunt subditi in spiritualibus, fiant statim iudices in temporalibus, & habeant vt reos, quos paulò ante habuerunt vt iudices spirituales. Quarta conclusio. Clerici de facto sunt exempti à republica seculari in temporalibus, non solum iure Pontificio & communi: sed etiam iure seculari. Patet ex Concilio Constantiensi Sessione. 13. & 15. & in Concilio Tridentino Sessione. 25. capite. 20. de reformatione. & cap. non minus. in. 6. de foro competenti. & in capit. seculares. 96. distinctione. Et causa. 11. quæstione. 1. Item in iure ciuili in authentico statuimus. de episcopis & clericis. Idem habetur etiam in iure Hispaniensi Partita. 1. titulo. 6. in. l. 5. Item etiam in ordinationibus Regalibus libro. 1. titulo. 3. l. 6. Vide Ruffinum in libro. 16. Ecclesiasticæ historiæ, vbi narrat dictum Constantini Imperatoris: qui cum in synodo Nicena rogaretur à quibusdam episcopis, vt lites quasdam inter ipsos iudicaret & examinaret processus, Respondit. "Indignum est, vt vos qui sacerdotes dati estis nobis à Deo, à nobis iudicemini. Vos estis Dij, & ideo ab illo iudicandi: de quo scriptum est, Deus stetit in synagoga Deorum." Ex dictis sequitur suspectos esse merito de hæresi Lutherana seculares iudices qui clericos contra sua priuilegia comprehendunt vel ad sua tribunalia trahunt. Probatur, quia facto ipso confirmant quod error Lutheranus asserit, scilicet, clericos subditos esse Principibus sæcularibus. Quemadmodum si quis imaginem conculcaret, vehementer esset suspectus de hæresi Lutherana quæ asserit imagines non esse colendas. Sequitur secundò ex dictis, quòd in grauissima necessitate Regni secularis debent clerici pati aliquam contributionem de licentia Pontificis, si non sit periculum in mora. Nam si est tale periculum, non oportet expectare facultatem Pontificis. Tunc enim ius naturæ obligat, vt si opus fuerit non solum bona temporalia tribuant, sed etiam vitam periculo exponant, & arma capiant pro defensione reipublicæ. Non enim ius Pontificium derogare debet iuri naturali. Vnde sequitur quinta conclusio. Iure defensionis innocentis, vel tranquillitatis reipublicæ poterit potestas secularis clericos comprehendere & detinere, donec opportunè suis prælatis tradat. Et si quis dicat quòd iure defensionis quilibet poterit hoc facere. Respondetur, quòd in actuali aggressione innocentis quilibet poterit illum defendere, sed tamen respublica secularis amplius potest, scilicet, prouidere & anticipare, ne sint occasiones & tumultus in republica. v. g. si clerici nocte incedant armati: poterit officialis potestatis secularis illos comprehendere & arma auferre ab illis: sicut ab alijs secularibus. Ratio huius asserti est: quoniam ius Pontificium, non derogat iuri naturali, secundùm quod respublica potest seipsam tranquillam seruare: non potest autem alio modo, ergo licitum erit illi, exercere suam potestatem in clericos perturbantes pacem reipublicæ. Ex dictis sequitur, quòd si in ecclesia non esset possibilitas puniendi clericos sufficienter ad tranquillitatem reipublicæ secularis: tunc potest inuocare auxilium brachij secularis: quod si non inuocauerit: respublica secularis poterit se intromittere & punire tales clericos: non tamen pœna mortis, quia hoc esset impium & scandalosum, & non necessarium ad tranquillitatem reipublicæ. Ratio huius corollarij est eadem atque conclusionis, & eadem ratione potest Rex secularis bellum indicere contra Summum Pontificem, si quod Deus auertat, iniquè rapiat aliquod oppidum, aut ciuitatem iurisdictionis secularis. Sexta conclusio. Rex Hispaniæ habet priuilegium à Summo Pontifice vt possit causas clericorum ad sua tribunalia interim aduocare, quando aliquis etiam secularis conqueritur, quòd vim patitur à iudice ecclesiastico, quod vulgo dicitur, por via de agrauio y fuerça : tunc iudices seculares poterunt iudicare ex ipsa commissione Pontificis, An fiat vis vel non. Quæ res multum reprimit episcoporum vicarios ab insolentijs. Nihilominus semper manet recursus liber ad sedem Apostolicam. Ad primum argumentum respondetur, quòd probat quintam conclusionem. Nam quanuis ipsa respublica secularis perfecta sit, est tamen subdita reipublicæ spirituali in ordine ad finem supernaturalem. Vnde quando fuerit opus in ordine ad talem finem, vt clerici eximantur ab illa potestate seculari, exempti erunt: dummodo ab ecclesia sufficienter prouideatur, ne per talem exemptionem perturbetur tranquillitas & pax Reipublicæ. Ad secundum respondetur, quòd pretium iustum in emptionibus & venditionibus omnes tenentur seruare secundùm morem reipublicæ in qua habitant: & hoc est de iure naturali. Est autem per accidens quòd pretium iustum constituatur per legem vel consuetudinem reipublicæ ad hoc quòd clericus teneatur seruare pretium iustum in emptione & venditione. Ad tertium respondetur, quòd Christus Dominus soluit tributum, non quòd teneretur: vt ipse dixit, Matthæi. 17. cap. "ergo liberi sunt filij". Vbi loquitur de filio naturali. Cæterum quòd Christus Dominus voluerit iudicari à Pilato, non probat quòd Pilatus non vsurpauerit iudicium: quia voluntas Christi Domini fuit in ordine ad Deum, non autem in ordine ad Pilatum committens illi iudicium, sed patiens ab illo iudicari propter Deum. Et hoc est quod Pilato dixit Christus: "Non haberes potestatem aduersus me vllam, nisi tibi datum esset desuper." Hoc est, permissum. Nihilominus Pilatus vsurpauit iudicium, non solum ea ratione qua vsurpabat iudicando alios Iudæos, vt minister tyranni Principis, sed etiam speciali ratione respectu personæ Christi: qui cum esset verus Messias, nulli Principi subiectus erat. Neque ignorantia huius excusabat Pilatum: eo quòd erat valde culpabilis, quia ipsemet Pilatus po terat & tenebatur illi credere, sciebat enim quòd per inuidiam tradidissent illum, qui multa miracula fecerat in testimonium veritatis quam prædicabat. Quod si quis contra obijciat, quòd illa sententia approbatur à Deo, ergo non erat iudicium vsurpatum. Distinguitur cōsequens . In ordine quidem ad Pilatum, nego consequentiam. In ordine autem ad Deum, concedo consequentiam. Quia nulla fiebat iniuria Christo Domino ex parte Dei, sed erat iustus contractus & iusta sententia, quòd si vellet esse Redemptor hominum, pateretur pro illis & moreretur. Ad confirmationẽ dicemus dubio sequẽti . DVbium tertiũ sit, Vtrùm Papa possit se subijcere alicuius iurisdictioni. Pro parte affirmatiua facit cōfirmatio prædicta. Secundò arguitur. Nam Papa subijcit se iudicandum sacerdoti in foro conscientiæ, ergo in alijs potest se subijcere. In oppositũ est communis sententia Theologorum in 4. distin. 18. & 19. quòd Papa non potest se subijcere alicui iudici in personalibus & criminalibus. PRO decisione sit prima conclusio. Iure diuino Papa hæreticus subijcitur dispositioni Concilij. De qua re disputatur à nobis in 2. 2. quæstione. 1. artic. 10. De qua re vide Caietanum in opusculo de autoritate Papæ & Concilij cap. 10. Et Cano lib. 6. de locis. cap. vltimo, ad vltimum. definita est conclusio in cap. si Papa. dist. 40. & in quinta synodo Romana, & in epistola. 3. Anacleti de Patriarchis. Secunda conclusio. Nullus iudex ordinarius potest ordinaria potestate iudicare Papam in quacunque alia re. Ista est communis sententia Theologorum & Iurisperitorum. Et ratio est. Quia Papa est supremum caput in terra reipublicæ spiritualis, ergo habet ipse plenariam potestatem in ordine ad gubernationem spiritualem & eius finem: alioquin esset imperfecta respublica spiritualis. Rursus, ergo Summus Pontifex potest eligere media etiam temporalia conuenientia ad finem spiritualem: sed vnum medium necessarium est, vt nullus princeps temporalis possit legitimè Summum Pontificem cogere & punire, ergo hoc datum est illi à Deo, vt non sit subiectus iurisdi ctioni alicuius Principis. Et confirmatur. Papa potest alios clericos à potestate ciuili eximere etiam in rebus temporalibus, ergo ipse est exemptus iure diuino. Probatur consequentia. Quia alias Princeps secularis poterat illi præcipere, vt neminem eximeret, ergo necesse est, vt qui alios potest eximere ipse sit exemptus. Tertia conclusio. Papa potest se subijcere iudici seculari in rebus temporalibus: & in spiritualibus sacerdoti in foro conscientiæ. Hanc conclusionem probant duo argumenta facta pro parte affirmatiua. Quarta conclusio. In huiusmodi subiectione, quæ fit in rebus temporalibus, semper manet superior potestas Pontificis simpliciter loquendo, & non potest cogi ab aliquo iudice. Probatur. Quia potestas ex cō missione semper manet inferior potestate committentis: sed potestas iudicis in proposito casu, est ex cōmissione Pontificis, ergo. Quinta cōclusio . Papa qui se alteri subijcit iudicandum, tenetur acceptare sententiā iustam necessitate virtutis iustitiæ commutatiuæ, ita vt sit iniustus, nisi acceptauerit sententiam: non tamen necessitate coactionis. Hanc asserit Caietanus in hoc loco. Sed est intelligenda ita quòd Summus Pontifex peccabit contra iustitiam respectu partis læ sæ: non autem respectu iudicis delegati. Nā respectu illius, semper habet ius reuocandi sententiam eius. Sed nihilominus peccabit etiam contra iustitiam commutatiuam respectu iudicis si dum commisit illi potestatem promisit illi se staturum sententiæ eius, & ea conditione iudex acceptauit. Ista conclusio ita explicata non aliter probatur quā cæteræ præcedentes. Sexta conclusio. Papa in omnibus non potest se subijcere alterius potestati etiam modo prædicto. Hanc tenet D. Thom. in 4. distin. 19. quæst. 1. artic. 3. quæstiun. vltima ad tertium. & Richardus in distinct. 18. artic. 5. quæstione. 1. & Paludanus quæst. 2. & Caietanus hic. Et probatur. Nam Papa non potest se alteri subijcere suspendendum vel excommunicandum. Et si quis quærat, quare in quibusdam possit, & in quibusdam non possit subijci? Respondet Caietanus, quòd in omnibus in quibus Papa potest per seipsum de se iudicare & exequi iudicium: potest etiam se alteri iudicandum subijcere. In quibus autem non potest per seipsum de se iudicare, neque poterit alteri se subijcere. Exemplum primi. Papa potest per seipsum diiudicare iniurias quas alteri fecit & restituere: & ideo poterit etiam alteri iudicium committere. Exemplum secundi. Papa non potest per seipsum se suspendere ab officio vel excommunicare: & ideo nec poterit alteri committere. Sed contra hoc est argumẽ tum . Papa non potest seipsum absoluere à peccatis, & tamen potest alteri committere tale iudicium, ergo regula falsa est. Respondetur, quòd regula Caietani intelligitur de iudicio in foro exteriori, non autem in foro conscientiæ. Et ratio differentiæ est, quia in foro conscientiæ quilibet sacerdos habet potestatem iure diuino remittendi peccata: iurisdictionem autem circa istum vel alium peccatorem, interdum habet sacerdos ex commissione Pontificis. Et quia ipse Summus Pontifex, si peccat mortaliter, manet iure diuino subiectus clauibus ecclesiæ absoluendus. Ideo quando alteri se subijcit in foro conscientiæ, habet se vt persona quædam particularis. Habet autem facultatem iure diuino eligendi confessorem: quia non habet superiorem in terra. Vnde colligitur plane: quòd facultas absoluendi Summum Pō tificem , non est ex commissione Pontificis, vt iudex est: sed tantum ministrat materiā , inquantum est pœnitens. Vnde ad primum argumentum respondetur, quòd Leo Papa subiecit se imperatori, non simpliciter, sed secundùm quid, scilicet, ita vt teneretur acceptare sententiam iustam ex virtute iustitiæ directiuæ, non autem ex necessitate iustitiæ vindicatiuæ & coactiuæ. Ad secundum argumentum patet ex vltima conclusione. Si enim Papa peccat mortaliter, tenetur iure diuino subijcere se sacerdoti, & hoc non facit inquantum iudex sed vt reus. DVbitatur quartò. An iudices extrahentes subditos suos ab ecclesijs ad quas confugiunt, vsurpent iudicium si postea iudicauerint illos? Et videtur quòd nō . Quia huiusmodi priuilegia tantum sunt concessa in fauorem ecclesiarum, ergo non fit iniu ria subditis, si iudicentur iam extracti ab ecclesia. ¶ Secundò. Iudices qui extractos ab ecclesia iudicant, non tenentur restituere, nisi tātum ecclesijs saltem, & ita habet vsus: ergo nullam iniuriam faciunt subditis iam extractis, ergo non vsurpant iudicium. Tertiò. D. Thom. infrà quæst. 99. art. 2. ad tertium, inquit, quòd sacrilegium potest inueniri separatum ab omnibus peccatis, & ponit exemplum in casu nostri dubij: ergo ibi non est ratio iniustitiæ. PRO decisione sit conclusio. Huiusmodi iudices vsurpant iudicium, & faciunt iniuriam reo. Probatur. Quia in tali casu tollitur ab ipsis iudicibus facultas iurisdictionis, vt patet in titulo de immunitate ecclesiarum. & in 1. 2. quæst. 4. & C. de sacrosanctis ecclesijs. & de his qui ad ecclesias confugiunt. & in iure Hispan. 1. par. titulo. 11. & lib. 1. Ordin. Regal. titul. 2. & lib. 1. for. Reg. titul. 5. ergo tales iudices vsurpant iudicium & sententia illorum nulla est. Ex quo sequitur, quòd ille qui extrahitur ab ecclesia contra priuilegia ecclesiarũ , potest se armis defendere: eo quòd patitur violentiam, neque tenetur postea respondere iudici interroganti etiamsi alias teneretur. Ad primum respondetur, quòd priuilegia data sunt quidem in fauorem ecclesiarũ primario, sed secundario data sunt etiam in fauorem confugientium. Ad secundum respondetur, quòd nō tantum fit iniuria loco sacro, sed etiā extracto, vnde iudex tenetur restituere reo quicquid patitur ex eo quòd est extractus. Ad tertium respondetur, quòd D. Tho. voluit ibi docere, quòd tota ratio culpæ in illo casu ortum habet à sacrilegio. DVbitatur quintò. An iudex ex eo ꝙ sit excommunicatus vsurpet iudiciũ . Probatur quòd non. Nam aliàs esset perturbatio in conscientijs hominum, nesciencientium, An iudices sint excommunicati dum proferunt sententiam, & dominia rerum transferunt. Sed in oppositum est quod habetur. 14. quæstione. 1. cap. miramur. & cap. auerte. & capit. ait Cælestinus. & 15. quæstione. 6. capit. nos sanctorum. & capite iuratus. quibus in locis excommunicati iudices priuantur authoritate iuris dicendi & exercendi quoscunque actus iudiciales, & subditi absoluuntur ab eorum obedientia. De hoc dubio Caietanus, verbo excommunicatio, prope finem in cap. Vbi scito, ait vniuersaliter, quòd gesta per excō municatum ratione publici officij etiam ciuilis, non valent. Quam sententiam sequitur Soto lib. 3. quæst. 4. art. 6. corollario. 2. & in. 4. distin. 22. quæst. 1. artic. 4. Idem videtur tenere. PRO decisione sit prima cōclusio . Omnes iudices excōmunicati vsurpant iudicium, & mortaliter peccant ferendo sententiam & exercendo actus iudiciales. Probatur, quia sunt priuati autoritate & publica facultate iurisdicẽdi , vt patet in iuribus citatis. Secunda conclusio. Nihilominus sententia excommunicati qui ab ecclesia toleratur, valida est. Hæc conclusio est contra Caietanum & Soto: & probatur. Nam in Concilio Constantiensi sub Martino V. conceditur fidelibus, vt possint communicare cũ excommunicatis, exceptis nominatim excommunicatis, & notoriè clericorum percussoribus. ¶ Arguitur ergo. Talis cōcessio facta fuit in fauorem populi fidelis. Cũ ergo populus fidelis non minus habeat vtilitatis ex eorum communicatione, quam si non essent excommunicati, erit valida sententia. Et nihilominus ipsi iudices non peccāt exercendo suum officium, quam si talis gratia non esset concessa. Secundò. Absolutio sacramentalis facta ab excommunicato qui toleratur ab ecclesia valida est, ergo multo magis sententia lata in foro ciuili. Antecedens patet ex Concil. supra, & ex communi sententia Theologorum. Consequentia probatur. Quia excommunicatio ex natura sua magis priuat à communicatione in spiritualibus quam in ciuilibus aut politicis. Tertiò arguitur ex. l. Barbarius. ff. de officio prætoris. vbi dicitur, quòd ignorantia communis circa autoritatem iudicis, non irritat neque inualidat gesta per illum iudicem, & ita est communis sententia Iurisperitorum, qui etiam tenent nostram conclusionem. Vide Innocentium & Panormitanum in cap. veritatis. de dolo & contumacia. & Syluestrum in verbo excommunica tio. 3. quæst. 23. num. 4. vbi refert Richardũ & alios Theologos pro nostra sententia. Et si quis contra arguat. Ille iudex excommunicatus vsurpat iudicium, ergo illa sententia est à non iudice, & per consequens est inualida. Respondetur primò nego consequentiam: quia illa sententia est à republica, & ecclesia, quæ vult esse validam sententiam, non quatenus est ab ipso iudice excōmunicato : sed quatenus ab ecclesia toleratur & illius gesta approbantur, sicut diximus dubio primo de tyranni sententia. Hinc est, quòd ipse iudex perinde peccet iudicando: atque si ab ecclesia non esset concessa facultas fidelibus vt non vitarent excommunicatum: eo quòd in ipsomet Concilio expressè dicitur, quòd per hoc nolumus aliquam gratiam facere excommunicatis ipsis, aut in aliquo illos subleuare. Ad argumentum in oppositum respondetur, quòd illud militat contra sententiam Caietani & Soto, & probat nostram secundam conclusionem. 
 
 ARTICVLVS II. ¶ Vtrùm iudici liceat iudicare contra veritatem, quam nouit, propter ea quæ in contrarium proponuntur. AD Secundum sic proce{ Sup. q. 64. ar. 6. ad 3. Et 4. dist. 27. q. 1. artic. 2. q. 4. ad 2. & 3. Et quo. 5. art. 15. ad primum. } ditur. Videtur, quòd iudici non liceat iudicare contra veritatem, quam nouit, propter ea quæ in contrarium proponuntur. Dicitur enim Deuter. 17. "Venies ad sacerdotes Leuitici generis, & ad iudicem qui fuerit illo tempore, quæresq́ue ab eis qui iudicabũt tibi, iudicij veritatem." Sed quandoq; aliqua proponuntur contra veritatem, sicut cùm aliquid per falsos testes probatur. Ergo non licet iudici iudicare secundũ ea quæ proponuntur & probantur contra veritatem, quam ipse nouit. ¶ 2 Præterea. Homo in iudicando debet diuino iudicio conformari: quia Dei iudicium est, vt dicitur Deut. 1. "Sed iudicium Dei est secundum veritatem," vt dicitur Rom. 2. Et Isaiæ. 11. prædicitur de Christo: "Non secundum visionem oculorũ iudicabit, neque secundum auditum aurium arguet: sed iudicabit in iustitia pauperes, & arguet in æ quitate pro mansuetis terræ." Ergo iudex non debet secundum ea quę coram ipso probantur, sententiam ferre contra ea, quæ ipse nouit. ¶ 3 Præterea. Idcirco in iudicio probationes requiruntur, vt fides fiat iudici de rei veritate. Vnde in his quæ sunt notoria, non requiritur iudicialis ordo, secundum illud 1. ad Timoth. 5. Quorundam hominum peccata manifesta sunt, præcedentia ad iudicium. Si ergo iudex per se cognoscat veritatem, non debet attendere ad ea quę probantur, sed sententiam ferre secundum veritatem, quam nouit. ¶ 4 Præterea. Nomen conscientiæ importat applicationem scientiæ ad aliquid agibile, vt in 1. † { 11. q. 79. artic. 13. } habitum est. Sed facere contra scientiā est peccatum. Ergo iudex peccat, si sententiam ferat secundum allegata contra conscientiam veritatis, quam habet. SED contra est, quod † { Ambro. in Psa. 118. sermo. 20. vers. 4. ante med. to. 4. Aug. de ver. relig. cap. 31. tomo. 1. } August. dicit super Psalteriũ : Bonus iudex nihil ex arbitrio suo facit, sed secundum leges & iura pronuntiat. Sed hoc est iudicare secundum ea, quæ in iudicio proponuntur & probantur. Ergo iudex debet secundum huiusmodi iudicare, & non secundum proprium arbitrium. RESPONDEO dicendum, quòd sicut † { Art. præc. & supr. q. 60. art. 2. 5. & 6. } dictum est, iudicare pertinet ad iudicẽ , secundũ quod fungitur publica potestate. Et ideo informari debet in iudicando, non secundum id quod ipse nouit tanquam priuata persona, sed secundũ id quod sibi innotescit tanquā personæ publicæ. Hoc autem innotescit sibi & in communi & in particulari: in communi quidem per leges publicas, vel diuinas, vel humanas, contra quas nullas probationes admittere debet: in particulari autem negotio aliquo per instrumenta, & testes, & alia huiusmodi legitima documenta, quæ debet sequi in iudicando magis, quàm id quod ipse nouit tanquam priuata persona. Ex quo tamen ad hoc adiuuari potest, vt districtius discutiat probationes inductas, vt possit earum defectũ inuestigare. Quod si eas non possit de iure repellere, debet, sicut † { In isto articulo. } dictum est, eas in iudicando sequi. AD primum ergo dicendum, ꝙ ideo præmittitur in illis verbis de quæstione iudicibus facienda, vt intelligatur quòd iudicare debent iudices veritatem secundum ea, quæ fuerunt sibi proposita. AD secundum dicẽdum , quòd Deo competit iudicare secundum propriam potestatem. Et ideo in iudicando informatur secundum veritatem, quam ipse cognoscit, non secundum hoc, quod ab alijs accipit. Et eadem ratio est de Christo, qui est verus Deus & homo. Alij autem iudices non iudicant secundum propriam potestatem: & ideo non est similis ratio. AD tertium dicendum, ꝙ Apostolus loquitur in casu quando aliquid non solum est manifestum iudici, sed sibi & alijs, ita quòd reus nullo modo crimẽ inficiari potest, vt in notorijs, sed statim ex ipsa euidentia facti conuincitur: si autem sit manifestum iudici & non alijs: vel alijs, & non iudici: tunc est necessaria iudicis discussio. AD quartum dicendum, ꝙ homo in his quæ ad propriam personam pertinent, debet informare cō scientiam suam ex propria scientia. Sed in his quæ pertinent ad publicam potestatem, debet informare conscientiā suam secundũ ea quæ in publico iudicio sciri possunt &c. SVMMA ARTICVLI. PRima conclusio. Iudex debet sequi in iudicando instrumenta & testes & alia legitima documẽta , potiusquam, quòd ipse nouit tanquam persona priuata. Ratio est, quia iudex dum iudicat fungitur autoritate publica: ergo debet informari de ipsa veritate per publica testimonia. Secunda conclusio. Nihilominus iudex poterit adiuuari ex eo, quòd nouit vt persona priuata: vt districtius examinet testes & discutiat probationes inductas. Ratio est, quia quilibet tenetur iure naturæ defendere innocentem inquantum fuerit possibile: ergo multo magis iudex qui ex officio tenetur nulli iniuriā facere & impedire faciẽdā . COMMENTARIVS. NOtandũ est, ꝙ D. Tho. supra q. 60. arti. 5. mouet quæstionẽ similem huic, vtrum iudex debeat iudicare secundũ leges scriptas. Sed tamen differẽtia est inter illam quæstionẽ & istam. Nam ibi disputatur de scientia in cōmuni secundũ leges: hic autẽ disputamus de scientia in particulari negotio, quæ dicitur sciẽtia facti, & de hoc definimus ꝙ debet haberi ex testimonijs publicis. QVæstio celebris est. An iudex possit ferre sententiā cōtra innocentẽ quẽ uouit esse innocentẽ scientia priuata, ꝓbatũ tamẽ nocentẽ publicis testimonijs & legitimis. ¶ Arguitur primò pro parte negatiua. Si iudex sciret scientia priuata aliquā legem esse iniquam, nō posset iudicare secundum illā , etiam si à plurimis probaretur vt iusta: ergo simili ratione, non poterit iudicare secundũ allegata & probata, si cognoscit esse falsa. Secundò. Cōfirmator alicuius electionis indigni, quẽ ipse scientia priuata cognoscit in dignũ , non potest electionẽ illam confirmare, sed poterit illam cassare: ergo etiā in nostro casu. Cōsequentia probatur. Nam talis cōfirmator etiā est iudex illius electionis. Tertiò. Papa nō potest definire aliquā propositionẽ esse de fide, quā ipse certo scit nō esse de fide, etiam si à multis doctoribus asseratur esse de fide. Ergo similiter dicendũ est de iudice. Quartò. Iudicare cōtra veritatẽ est cōtra ius naturæ & diuinũ . Iuxta illud Exodi 23. " Nō suscipies vocem mẽdacij & in iudicio non acquiescas plurimorũ sententiæ vt à vero deuies:" ergo nunquā est licitum. Quintò. Quando aliquod mediũ est contrariũ fini intento non debet eligi à prudente, etiā si cōmuniter illud mediũ soleat esse cōueniens ad talem finem. Vt v. g. medicus sapiens nō eligit hic & nunc medicinam quā scit esse contrariā saluti, etiā si secũ dum sententiā medicorũ dicatur esse vtilis ad talem infirmitatẽ . Ergo iudex etiam qui scit veritatẽ Innocentis, non debet eligere & procedere secundũ allegata & probata. Probatur cōsequentia , quia allegata & probata sunt mediũ ad manifestandā veritatẽ : ergo si certus est iudex, quòd allegata & probata offuscant veritatem, non debet illa eligere. Sextò. Virtus quæ dicitur epicheia est species quædā iustitiæ superior quā iustitia legalis, vt docet D. Tho. 2. 2. quæst. 120. artic. 2. Cuius officium est moderari verba legis & sequi intentionem legislatoris in casu extraordinario, prætermissa forma verborũ legis. Hinc igitur sumitur argumentũ , inten tio legis & legislatoris pręcipientis, vt iudex procedat secundum allegata & probata est, vt manifestetur veritas: ergo quādo in casu extraordinario constat iudici, ꝙ veritas destruitur per allegata & probata: debet vti virtute epicheya ad ferendam sententiā non secundũ verba legis, sed secundũ intentionẽ . DE hoc dubio est prima sententia Diui Tho. ꝙ in omni causa ciuili vel criminali, iudex debet procedere secundũ allegata & ꝓbata prætermissa scientia sua priuata. Hāc tenet D. Tho. expressè supra quęst. 64. art. 6. ad 3. Hanc tenet Maioris in 3. d. 33. q. 4. Diuus Antoni. in. 3. par. tit. 9. c. 2. §. 6. Hanc etiā sententiā tenet Abulen. Exod. 23. q. 6. & Turræcrema. in ca. iudicet. 3. q. 7. & alij quos refert Couar. libr. 1. Variar. resolut. nu. 3. & 6. ¶ Secũda sententia est in altero extremo, ꝙ in omni causa debet iudex ferre sententiā secundum veritatẽ quam ipse nouit, siue sciẽ tia priuata siue sciẽtia publica, ita ꝙ nunquā sit licitum iudicare contra veritatẽ quā ipse nouit scientia priuata. Hanc sententiā tenet Hugo in l. Prætor. ff. de iurisd. omn. iudicũ . quem sequitur Caldericus & Panorm. in c. Pastoralis. §. quia vero. tit. de offic. delegati. Angel. in verb. iudicare. q. 7. Lyra Exod. 23. in illa verba, insontem & iustum non occides, & alij quos refert Couar. vbi supra. ¶ Tertia sententia est, ꝙ in criminalibus causis, debet iudex sequi priuatam sententiā nō obstantibus allegatis & probatis: non autem in causis ciuilibus. Hanc sententiam tenet Adrianus quod lib. 6. art. 3. & inquit esse cō munem sententiā Theologorũ , hāc tenent multi Iurisperiti quos citat Couar. vbi supra, sed aliqui moderātur illam sic, ꝙ etiam in negotijs ciuilibus magni momenti, debet iudex sequi sententiam priuatam. ¶ Quarta sententia est, ꝙ iudex ex priuata scientia veritatis, debet absoluere reum non autẽ potest condẽnare . Autores huius sentẽ tiæ citat Couar. vbi supra. ¶ Quinta sentẽtia est, ꝙ supremi iudices possunt sequi priuatā scientiam veritatis. Non obstantibus allegatis & probatis: inferiores vero non possunt nisi iudicare secundum allegata & probata. Annumerant autẽ inter supremos iudices, eos qui sunt supremi senatus quos vulgo dicimus del Consejo Real, etiam si habeāt Prin cipem superiorem. Huius sententiæ est Guido Papa, vt refert Couar. vbi supra. Ipse tamen ait Principẽ supremũ id posse facere. Ex his sententijs prima est tenenda non solum vt probabilior, sed vt veritas demonstrata moraliter. Probatur primo, ratione D. Tho. in artic. sed confirmatur illa ratio. Nam iudex iudicat, vt persona publica vice reipublicæ: sed si respublica iudicaret non posset procedere nisi secundũ scientiam publicā : ergo iudex debet iudicare secundum illā , aliàs non esset vicarius bonus ipsius reipublicę. Et hanc rationem insinuat D. Tho. in solut. ad 2. vbi ait, ꝙ Deus iudicat secundum propriā scientiam, quia iudicat secundum propriā autoritatẽ : ergo qui non iudicat secundũ propriā autoritatem, sed vice alterius, scilicet reipublicæ: debet iudicare secundũ scientiam secũdum quam iudicaret respublica. Secundo. Nam ex oppositis sententijs sequuntur magna incommoda reipublicæ & iudiciorũ peruersio: nam iniqui iudices facile condemnarent innocentes & absoluerent nocentes, dicerẽt enim se scire veritatem priuata scientia, & proferrent sentẽ tiam contrariā allegatis & probatis. Rursus boni iudices semper inciderent in magnas angustias & perplexitates, vt v. g. si aliquis probaretur reus læsæ maiestatis vel hæreticus secũdũ allegata & probata, & ipse iudex sciret innocentiā illius scientia priuata: siquidem absolueret illũ ipse puniretur pœna capitis: si autẽ condẽnaret peccaret mortaliter secundũ illas sentẽtias : ergo &c. Tertio. Vtilitas iudiciorũ ea maximè est, vt reipublicæ satisfiat, vt in tranquillitate cōsistat , & in trā quillitate seruetur dum iniqui puniuntur & alij à malo arcentur: sed nisi prima sententia sit vera omnia ista commoda pereunt, dum ipsa respublica non puniret eos qui publice probantur iniqui. Quartò probatur testimonijs Sanctorũ . In primis est D. Ambr. serm. 20. super Psal. 118. in illud, "Misericordiæ tuæ multæ Dñe secundum iudicium tuum viuifica me," inquit, "Bonus iudex nihil ex arbitrio suo facit, sed secundum leges pronunciat, & secundum quod audit iudicat." Hoc habetur 3. quæst. 7. canone iudicet. & quanuis referatur à Diuo Thoma esse D. Augu. errore tamen librariorum fuit. Sed etiam D. August. super Psal. 57. in illud, "Molas leonum confringet Dominus" inquit, "Iudex nō potest nisi secũdum leges iudicare," & idem dicit in lib. de vera relig. cap. 31. Idem dicit D. Gregor. & habetur 11. quæst. 3. can. summopere. Item omnia iura canonica & ciuilia aiunt, quòd ex instrumentis sit certus iudex de iure litigantium. Hoc habetur in ca. dilectus. in cap. accepimus. in cap. cōtingit . de fide instrumentorum. & cap. Pastoralis. §. quia vero. de officio delegati. & in. l. adoptio. ff. de adoptionibus. Et denique Daniel 3. Daniel quanuis nouit veritatem scientia priuata ab Spiritu sancto, tamen non condemnauit senes illos, donec coram populo conuicit illos mendacij ex ore proprio. Ad primum argumentum in contrariũ respondetur negando cōsequentiam . Nam bonitas legis non pendet ex dicto ignorantium, aut iniquorũ , sed ex eo quòd lata est ab habente autoritatem & conformis est legi naturæ. Cæterum veritas facti in publico iudicio pendet ex testibus, aut ex ipsa notorietate facti, ex quo sequitur, ꝙ iudex sciens legem esse iniquam non potest iudicare secũdum illam. Item est alia differentia egregia: quia quando iudici constat legem esse iniquam publice hoc potest probari faciendo demonstrationem: quando vero cōstat iudici de veritate facti non potest publicè ostendere veritatem illam. Ad secundum argumentum negatur cō sequentia . Et ratio est, quia confirmator ex officio habet ius confirmandi vel cassandi electionẽ prout sibi videbitur expedire bono communi: ita prorsus vt sicuti electores libere eligunt quem ipsi iudicant esse dignum scientia priuata, ita confirmator legitimè confirmat quem iudicauerit esse dignum, siue scientia publica siue priuata, & in hoc deficit confirmator à ratione iudicij, quòd iudex vt sic, tenetur ferre sententiam secundum allegata & probata, & si oppositum fecerit nulla est sententia. Cæterũ confirmator quomodolibet cassauerit electionem etiā digni cassata est. Quod si aliquis obijciat. Cōtra ille confirmator iniuriam facit electo, ergo tenetur confirmare eum ex iustitia. Probatur antecedens: quia statim iudicabitur electus suspectus de aliquo cri mine, propter quod non confirmatur à præ lato. Respondetur nihilominus, nego antecedens, & ad probationem respondetur, ꝙ est temerarium iudicium, quia multis vijs potest cassari electio etiam digni. Ad tertium argumentum respondetur, quòd definitio propositionis veritatis de fide, nō pendet ex testimonio hominum, sed ex assistentia Spiritus sancti: vnde Pontifex poterit definire non solum contra testimonium hominum, sed etiam contra id quod ipse opinatur, vt v. g. si esset hæreticus. Ad quartum argumentum respondetur, quòd illud antecedens potest esse verum & est verum, si intelligatur proportionabiliter loquendo de iudicio & de veritate, scilicet, quòd iudicare publice contra veritatem publice probatam, est contra ius naturæ, & iudicare secreto contra veritatem secretam etiam est contra ius naturæ: sed tamen iudicare publice & vt persona publica contra veritatem quam ipse nouit scientia priuata nō est contra ius naturæ: sed consonum valde iuri naturæ, vt procedat secundum allegata & probata, propter tranquillitatem & pacem ipsius reipublicæ. Ad quintum argumentum respondetur. Concedo Maiorem, sed distinguo minorẽ . Allegata & probata sunt medium ad manifestandam veritatem, quantum in iudicio publico manifestari potest, concedo. Non autem ad manifestandam veritatem, secundum quòd à parte rei est, hoc enim nō semper est necessarium aut possibile. Exemplũ autem de medico non conuincit, quoniam medicatio per se ordinatur ad salutẽ istius hominis hic & nunc: sentẽtia autem iudicis ordinatur ad tranquillitatem & pacem reipublicæ, quę consurgit ex eo quòd vnicuiq; tribuitur suum ius secũdum allegata & probata. Item etiā iudex dicendo ius, distribuit bonum quodam commune distribuendũ secundum merita causarũ , quatenus ex allegatis & probatis cognoscuntur: medicus autem operatur aut ex iustitia cōmutatiua aut ex misericordia vel ex liberalitate, quare tenetur attendere quod cōmodum est istius hominis hic & nunc. Ad vltimum respondetur, ꝙ intentio legislatoris & legis est, vt iudex non sequatur scientiam priuatam sed procedat secũdum allegata & probata. Cæterum quod ibi dictum est de virtute epicheya verũ est. Sed notandum est, quòd ista virtus exercetur in casibus extraordinarijs in quibus si seruentur verba legis, sequetur inconueniens contra omnem intentionem legislatoris & contra bonum publicum, quod quidem maximè est attendendum ad exercitium huius virtutis. Vt v. g. Dicit lex vt vnicuiq; reddatur suum depositum petenti: sed cōtingit vt furiosus si petat gladium ad occidendum innocentem vel contra rempublicam, nō est illi reddendum depositum. Et quia in casu nostræ disputationis sequitur magnũ inconueniens bono communi, nisi iudex ferat sententiam secundum allegata & probata: non habet locum virtus epicheiæ, sed potius est intentio legislatoris, quòd in tali casu seruetur forma verborum legis, etiam si per accidens occidatur innocens. DVbitatur secundo circa secundā conclusionem D. Thom. Quid possit, & quid teneatur facere iudex in prædicto casu vt liberet innocentem? ¶ Ad quod respōdetur , & sit prima conclusio. Non tenetur iudex renuntiare officio suo. Ista est cōtra Syluestrũ in verbo, iudex. 2. quæst. 5. Probatur, quia nemo vtens iure suo facit alteri iniuriā , sed iudex vtitur iure suo, ergo. Secundo, iudex ex officio suo tenetur seruare leges cō munes & prouidere paci & trāquillitati reipublicæ. Ergo etiam si inde sequatur præter intentionem eius mors alicuius innocentis, non tenetur cessare ab officio suo: quemadmodum Dux in bello non tenetur cessare ab impugnatione ciuitatis, etiam si aliqui innocentes ibidẽ occidendi sint per accidens. Secunda conclusio. Non tenetur iudex remittere causam superiori, imo non potest si altera pars instet, vt faciat iudicium & iustitiam. Prima pars probatur eisdem rationibus atque prima conclusio. Secunda vero probatur. Quia supposito, ꝙ non cedit officio suo tenetur seruare ordinem iuris in procedẽdo ad iudicium. Ordo autem iuris est, vt in tali tribunali fiat prima instantia: ergo tenetur illum seruare. Quod si aliquis obijciat contra istam conclusionem, ꝙ Diuus Tho. dicit supra in quæst. 64. art. 6. ad tertiũ , quòd iudex si non habet occasionem liberandi talem innocentem remittat illum & debet remittere superiori iudicandum. Respōdetur & sit tertia cōclusio . Quòd de consensu vtriusque partis potest & debet iudex in tali casu remittere innocentem, & hoc est quod Diuus Thomas ibi voluit docere dũ dixit, ꝙ si hoc non potest nō peccat iudicādo illũ , acsi diceret, ꝙ si nō potest seruato ordine iuris, scilicet, de cōsensu vtriusq; partis, non peccat iudicando. Itaque iudex debet quantum in se est fauere innocenti seruato ordine iuris necessario. Vt v. g. debet admittere appellationẽ illius. Item debet relaxare pœnam iuris in casibus in quibus est licitum, vt arti. 4. dicemus. Item si potest sine scandalo publico dare illi occasionem vt fugiat: tenetur facere. Ratio est, quia quilibet tenetur in quantum persona priuata adhibere media licita ad seruandum innocentem. ¶ Quarta conclusio. Non potest iudex pronuntiare sententiam in hunc modum, scilicet dicendo, non constat de veritate causæ. Pro quo nota, quòd est vnus modus terminandi iudicium, cum iudex dicit, Non liquet de veritate. Hæc conclusio est contra Alciatum cap. 1. de officio ordinarij, qui ait in tali casu debere iudicem proferre talem sententiam. Sed probatur conclusio nostra, quia sententia iudicis debet intelligi secundum allegata & probata, sicut debet dari secundum allegata & probata: sed falsum est dicere in illo casu, quòd secundũ allegata & probata non constat publice de veritate causæ: ergo sententia falsa est. Item respublica non minus scandalizaretur de eiusmodi sententia, atque si illum absolueret: scit enim respublica crimen esse probatum in iudicio: sed maximè scandalizaretur respublica in illius absolutione: ergo etiam in prolatione talis sententiæ. Quinta cōclusio . Princeps supremus debet etiam iudicare secundũ allegata & probata contra veritatem quam cognoscit priuata scientia. Probatur, quia eadem inconuenientia sequũtur si non ita iudicet, quæ sequũtur in inferiori tribunali, vt dictũ est iā . Nihilominus cũ ipse Princeps sit dispẽsator legũ & habeat plenariā potestatẽ à republica, poterit in tali casu secluso scandalo reipu blicæ aut nocumento dispensare cum illo innocente, quantum ad pœnas iuris, quæ infliguntur propter bonum reipublicæ: non autem quantum ad pœnas, quæ respiciunt satisfactionem alterius partis. Item etiam poterit vti testimonio suo secundum scientiam priuatam & publicare illud contra testes falsos, qui non sunt magnæ autoritatis: quia tunc esset scandalum in republica infamare illos. Et deniq; dicimus, quòd quotiescunque Princeps potest dispensare in lege cum vere reo, tenetur dispensare cum innocente: etiam si probetur nocens. Ratio est, quia iure naturæ vnusquisque tenetur vti medijs licitis ad defendendũ innocentẽ . DVbium tertium est. An cum Principi notum est crimen alicuius, quod probari potest facile, vel probatur testibus: possit illum interficere non citando illum vt se defendat & à crimine purget. Vt verbi gratia, an possit illum occidere per venenum secreto propinatum, aut alia via occulta? Et pro parte affirmatiua sic arguitur. Primo euidentia patratis sceleris non indiget processu iuridico: sed in tali casu euidens est Principi, etiam per testes sufficientes, crimen malefactoris: ergo poterit illum condemnare & occidere, quando & quomodo voluerit. ¶ Secundò. Reus ipse dignus est morte: ergo non fit illi iniuria si occidatur à Principe habente publicam potestatem. Et confirmatur. Nam per occisionem occultam consulitur famæ malefactoris: ergo nulla fit illi iniuria. ¶ Tertiò. Sit casus quòd reus non possit citari sine incommodo reipublicæ. Vt v. g. si est Dux, qui habet exercitum sibi beneuolũ , & timetur ꝙ inuadet rempublicam. Vel etiam sit casus, ꝙ si reus citetur infamabitur persona principis: quia crimen commissum fuit. v. g. adulteriũ cum Regina, tunc videtur necessarium ꝙ malefactor puniatur non citatus, aliquo modo occulto. Ad hoc dubium respondet Caietanus in sum. in verb. homicidium. vnica cō clusione negatiua, cuius ratio est. Nam ius naturale postulat vt sicut potestas occidẽdi debet esse publica: ita notitia criminis debet esse publica. Ita etiam ipse reus publice citandus est & publice puniendus ea publicitate, quæ sufficit vt reus cognoscat se puniri à publica potestate propter crimen, de quo conuincitur & cōdemnatur . Hinc sequitur, ꝙ non solum Princeps qui aliter occiderit vel occidi fecerit, sed etiam ministri ipsius qui exequuntur eius mandatum sunt homicidæ: quia constat illis, quòd huiusmodi occisio non procedit à potestate publica inquantum publica est, & sic non excusat illos obedientia sicut excusat quando publica potestate procedunt ad bellum, de quo dubitant, an sit iustum vel iniustum. De quare aliqua diximus supra quæst. 64. art. 3. Ad primum respondetur, quòd euidentia patrati sceleris, non solum debet esse respectu Principis: sed etiam respectu iudicij & testium, & respectu ipsius rei, qui euidenter conuincitur ex publicitate facti, vnde licitum quidem erit iudici ante cuius oculos aliquis occidit hominem præsentibus multis testibus, statim illum publice punire: nũ quam tamen erit licitum hominem malefactorem occidere, nisi ipse sciat quòd occiditur à publica potestate. Ad secundum negatur cōsequentia : quia etiā si sit dignus morte, nō tñ repẽtina , ita vt ignorans causam & à quo occidatur pereat: cæterum quòd eius famæ consulatur per accidens est, magis enim infamatur respublica & Princeps ipse, ex eo quòd homines interficiantur illo modo quàm si eius crimen publicaretur & puniretur. Item per huiusmodi punitiones secretissimas frustratur finis intentus à republica, qui est, vt alij à malo arceantur scientes causam punitionis, & denique inhumanum est valde hominem imparatum occidere, quia certè condemnabitur in æternum. Ad tertium respondetur, ꝙ vix est possibilis ille casus sed admisso illo casu respondetur, ꝙ minus inconueniens est ꝙ Princeps dissimulet punitionẽ ad tempus, quā vt procedat ad puniẽdum contra ordinem iuris naturalis: id quod prudenter fecit Dauid non puniendo Ioab propter sua delicta, vsque quo iam moriturus præcepit filio Salomoni, vt occideret Ioab: sed cōtra hoc est argumentum: demus ꝙ sit periculũ in mora, nisi statim puniatur malefactor: quia traditurus est rempublicam, vel committet iterum idem crimen læsæ maiestatis. Respon detur, quòd iam tunc proceditur contra illum iure defensionis reipublicæ, aut læsæ maiestatis Regiæ: & tunc licitum erit vnicuique illum occidere: non autem erit licitum occidere illo modo propter delicta præterita, quia iste processus est via punitionis qui publicus debet esse. 
 
 ARTICVLVS III. ¶ Vtrùm iudex poßit aliquem cō demnare , etiam si non sit aliquis accusator. AD Tertium sic ꝓceditur .{ Opusc. 19. ca. 5. fine. } Videtur, ꝙ iudex possit aliquem iudicare, etiam si non sit aliquis accusator. Humana enim iustitia deriuatur à iustitia diuina. Sed Deus peccatores iudicat, etiam si nullus sit accusator. Ergo videtur, quòd homo possit in iudicio aliquem condemnare, etiam si non adsit accusator. ¶ 2 Præterea. Accusator requiritur in iudicio ad hoc, ꝙ deferat crimen ad iudicem: sed quandoq; potest crimẽ ad iudicem deuenire alio modo, quàm per accusationẽ , sicut per denuntiationem, vel per infamiam, vel etiam si ipse iudex videat. Ergo iudex potest aliquẽ condemnare absque accusatore. ¶ 3 Pręterea. Facta sanctorum in Scripturis narrantur quasi quędam exemplaria humanæ vitæ. Sed Daniel simul fuit accusator & iudex contra iniquos senes, vt patet Daniel. 13. ergo non est contra iustitiā si aliquis aliquem cōdẽnet tanquā iudex, & ipsemet sit accusator. SED contra est, quod 1. ad Corinth. 5. † { 1. ad Cor. 5. to. 5. habetur 23. q. 4. ca. si quis potestatem. } Ambr. exponens sententiā Apostoli de fornicatore, dicit: quòd iudicis nō est sine accusatore damnare: quia Dominus Iudam, cùm fuisset fur, quia non est accusatus, minimè abiecit. RESPONDEO dicendum, ꝙ iudex est interpres iustitiæ. Vnde sicut † { Lib. 5. ca. 4. parũ ante mediũ , tomo. 5. } Philosophus dicit in 5. Ethic. homines ad iudicem confugiunt, sicut ad quandam iustitiam animatam. Iustitia autem, sicut supra † { Qu, 58. artic. 2. } dictum est, non est ad seipsum, sed ad alterum. Et ideo oportet, quòd iudex inter aliquos duos diiudicet. Quod quidem fit, cùm vnus est actor, & alius est reus. Et ideo in criminibus non potest aliquem iudicio condemnare iudex, nisi habeat accusatorem, secũdum illud Actorum 25. Non est consuetudo Romanis dānare aliquem hominẽ priusquā is qui accusatur, præsentes habeat accusatores, locumq́ue defendendi accipiat ad abluenda crimina, quæ ei obijciuntur. AD primum ergo dicendum, ꝙ Deus in suo iudicio vtitur conscientia peccantis quasi accusatore, secũ dum illud Rom. 2. inter se inuicem cogitationum accusantium, aut etiam defendentium. Vel etiam euidentia facti, quantum ad ipsum: secundum illud Genes. 4. "Vox sanguinis fratris tui Abel clamat ad me de terra." AD secundum dicendum, quòd publica infamia habet locum accusatoris. Vnde super illud Genes. 4. "Vox sanguinis fratris tui, &c." dicit gloss. Euidentia perpetrati sceleris, accusatore non eget. In denuntiatione vero, sicut supra † { Qu. 33. artic. 7. } dictum est, non intenditur punitio peccantis, sed emendatio. Et ideo nihil agitur contra eum, cuius peccatum denũ tiatur , sed pro eo: & ideo nō est ibi necessarius accusator. Pœna autem infertur propter rebellionẽ ad Ecclesiam: quæ, quia est manifesta, tenet locum accusatoris. Ex eo autẽ , quòd ipse iudex videt, non potest procedere ad sententiam ferendā , nisi secundum ordinem publici iudicij, quod tenet locũ accusatoris. AD tertium dicendum, ꝙ Deus in suo iudicio procedit ex propria notitia veritatis: non autem homo, vt supra † { Arti. præ cedenti. } dictum est. Et ideo homo non potest simul esse accusator, & testis, & iudex, sicut Deus. Daniel autem accusator fuit simul & iudex, quasi diuini iudicij executor, cuius instinctu mouebatur, † { Art. 1. ad primum. } vt dictum est. SVMMA ARTICVLI. PRima conclusio. In criminibus non potest iudex aliquem condemnare si non habeat accusatorẽ . Ratio est, quia officium iudicis est iudicare inter duos, eo quòd iudex est quædam iustitia animata. Secunda conclusio, notetur in solutione ad secundum. Publica infamia & rebellio ad Ecclesiam, habet locum accusatoris. Tertia conclusio ibidem. In denuntiatione non est necessarius accusator. 
 
 ARTICVLVS IIII. ¶ Vtrùm iudex licitè poßit pœ nam relaxare. AD Quartum sic procedi{ 3. q. 46. arti. 2. ad 3. Et di. 43. q. 2. art. 2. ad 5. et 4. dist. 46. q. 3. artic. 2. q. 2. & q. 2. art. 1. q. 3. art. 1. } tur. Videtur, quòd iudex licitè possit pœnam relaxare. Dicitur enim Iac. 2. "Iudicium sine misericordia ei, qui non facit misericordiam." Sed nullus punitur propter hoc, ꝙ nō facit illud quod licitè facere non potest. Ergo quilibet iudex potest licitè misericordiam facere, relaxando pœnam. ¶ 2 Præterea. Iudicium humanũ debet imitari iudicium diuinum. Sed Deus pœnitentibus relaxat pœnam: quia non vult mortẽ peccatoris, vt dicitur Ezechie. 18. Ergo etiam homo iudex potest pœnitenti licitè laxare pœnam. ¶ 3 Præterea. Vnicuiq; licet facere quod alicui prodest & nulli nocet. Sed absoluere reũ à pœna prodest ei, & nulli nocet. Ergo iudex licitè potest reum à pœna absoluere. SED contra est, quod dicitur Deut. 13. de eo qui persuadet seruire dijs alienis, "non parcat ei oculus tuus, vt miserearis, & occultes eũ , sed statim interficies eum." Et de homicida dicitur Deuter. 19. "Morietur, nec misereberis eius." RESPONDEO dicendum, ꝙ sicut ex † { Artic. 2. & 3. } dictis patet, duo sunt, quantum ad propositum pertinet, circa iudicem consideranda, quorum vnum est, quòd ipse habet iudicare inter accusatorem & reum: aliud autem est, quòd ipse non fert iudicij sententiam, quasi ex propria, sed quasi ex publica potestate. Duplici ergo ratione impeditur iudex, ne reum à pœna absoluere possit. Primo quidem ex parte accusatoris, ad cuius ius quandoque pertinet, vt reus puniatur, puta propter aliquam iniuriam in ipsum cō missam: cuius relaxatio non est in arbitrio alicuius iudicis: quia quili bet iudex tenetur ius suum reddere vnicuique. Alio modo impeditur ex parte reipublicæ, cuius potestate fungitur, ad cuius bonum pertinet, quòd malefactores puniantur. Sed tamen quantum ad hoc, differt inter inferiores iudices & supremum iudicem, scilicet principem, cui est plenariè potestas publica commissa: iudex enim inferior non habet potestatem absoluendi reum à pœ na contra leges à superiore sibi impositas. Vnde super illud Ioann. 19. "Non haberes aduersum me potestatem vllam," dicit August. † { Tractat. 116. parũ à med. tomo. 9. } Talẽ Deus dederat Pilato potestatem, vt esset sub Cæsaris potestate, ne ei omnino liberum esset accusatum absoluere: sed princeps qui habet plenariam potestatem in republica, si ille qui passus est iniuriam, velit eam remittere, poterit reum licitè absoluere, si hoc publicæ vtilitati viderit non esse nociuum. AD primum ergo dicendum, ꝙ misericordia iudicis habet locum in his, quæ arbitrio iudicis relinquuntur, in quibus boni viri est, vt sit diminutiuus pœnarũ : sicut Philosophus dicit in 5. Ethicor. † { Li. 5. cap. 10. circa fin. to. 5. } In his autem quæ sunt determinata secundùm legem diuinam vel humanā , non est suum misericordiā facere. AD secundum dicendum, quòd Deus habet supremam potestatem iudicādi , & ad ipsum pertinet quicquid contra aliquem peccatur. Et ideo liberum ei est pœnam remittere, præcipuè cùm peccato ex hoc pœna maximè debeatur, quod est contra ipsum: non tamen remittit pœnam, nisi secundùm quod decet suam bonitatem, quæ est omnium legum radix. AD tertium dicendum, quòd iudex si inordinatè pœnam remitteret, nocumentum inferret & communitati, cui expedit, vt maleficia puniantur, ad hoc, quòd peccata vitentur. Vnde Deut. 13. post pœnam seductoris subditur: "Vt omnis Israel audiens timeat, & nequaquam vltra faciat quippiam huius rei simile." Nocet etiam personæ cui est illata iniuria, quæ recompensationem accipit per quandam restitutionem honoris in pœna iniuriantis. SVMMA ARTICVLI. PRima conclusio. Nullus iudex potest relaxare pœnam iuris, contra ius quod habet accusator, vel actor vt sibi satisfiat. Secunda conclusio. Pœna iuris, quæ est infligenda propter bonum reipublicæ: nullus iudex inferior potest relaxare. Tertia conclusio. Hanc pœnam potest relaxare supremus Princeps, quando non sequitur ex tali remissione detrimentum reipublicæ. COMMENTARIVS. CIrca primam & secundam conclusionem nota primò, quòd sunt intelligendæ regulariter loquendo. Nam potest contingere vt reus sit adeo necessarius reipublicæ, vt locum habeat epicheia, & relaxetur pœna iuris, satisfaciendo parti alia via: idque insinuat D. Tho. quæst. 68. art. 3. ad tertium. & Caietanus ibidem, & Soto in quæstio. . art. vlt. lib. 5. Secundò nota, quòd nomine inferioris iudicis, intelligimus etiam Duces & Marchiones & cæteros Hispaniæ, qui sunt iudices supremi Principis, & ideo non possunt dispensare in pœna taxata per legem superioris: etiam si accusator condonet illam. Tertiò nota, quòd licet in Partita. 7. tit. 1. l. 22. dicatur, quòd remittente accusatore nō puniat iudex reum corporali pœna taxata per legem: tamen hæc lex vt iacet non est in vsu, nam si crimen est atrox, iudices punire debent & puniunt secundùm pœnam legis, etiam si actor condonet: si autem crimen non sit atrox, puniatur reus mitiore pœna, etiam arbitraria: & hoc est in vsu & valde iustum: & in huiusmodi pœnis habent locum preces proborum virorum, vt iudex minuat pœnam quæ in eius arbitrio ponitur: hoc enim conforme est legi quid ergo. §. pœna. ff. de his qui notantur infamia. & cap. at si clerici. de iudicijs. Quartò nota, quòd supremus Princeps non debet frequenter & facile relaxare pœ nas, & multo minus debet facile concedere, vt pœna corporalis pretio redimatur: hoc enim esset dare occasionem peccandi prauis hominibus: & esset nota auaritiæ in Principe, quod est maxime indecens. Denique iniquissimum esset, pretium recipere pro delictis, quando possunt alia via impediri in futurum, vt v. g. quando nulla cura est vt non sint concubinarij, & tamen summa diligentia est in exigendis pœnis pecuniarijs. Et de hoc vitio reprehendebantur olim sacerdotes Oseæ cap. 4. Sacerdotes peccata populi mei comedent, & ad iniquitatem subleuabunt animas eorũ . Vide de hac re Caiet. in verbo, iudicis peccata. DVbitatur deinde, An iudex qui contradicente accusatore relaxat pœnam iuris, teneatur restituere fisco suam portionẽ , & etiam ipsi accusatori? Pro parte negatiua arguitur primò. Pœnam talionis nemo tenetur subire, nisi condemnatus per sententiā : sed quod iudex restituat suas portiones fisco & accusatori videtur esse pœna talionis: ergo in cōsciẽtia nō tenetur ante cōdemnationẽ . Et cōfirmatur . Nā iudex in illo casu nō tenetur subire pœnā corporalem, quā tenebatur subire reus: ergo neque pecuniariā . Secundò. Reus ipse qui interrogatus iuridicè negat veritatem & deludit sententiam, non tenetur restituere pœnam lege taxatā fisco, vel accusatori, vt ostẽdetur . q. 69. ergo neque ipse iudex tenebitur in illo casu. Probatur consequentia: quia vterque peccat cō tra iustitiam. ¶ Tertiò. Testis qui legitimè interrogatus negat veritatem, quam si con fiteretur esset in causa, vt reus solueret pecuniam fisco vel accusatori: non tenetur ipse ad talem restitutionem, si reus non condemnetur, vt dicemus in quæst. 70. ergo neque iudex. Ad hoc dubium Syluester in verbo, iudex primo. §. 16. quæstio. 11. particula. 5. ait, quod secundùm D. Thom. tenetur iudex in tali casu restituere communitati vel accusatori, si illo contradicente relaxata est pœ na. Tamen apud D. Thom. nunquam inueniuntur hæc verba. Soto vbi supra ait, quòd tenetur iudex restituere accusatori si illo cō tradicente relaxata est pœna. Prima conclusio. Iudex tenetur restituere parti læsæ totum suum ius quod per relaxationem pœnæ amittit. Ratio est: quia iudex tenetur ex iustitia commutatiua ratione officij, suum ius vnicuique tribuere, ergo tenetur ad restitutionem. Secunda conclusio. Si iudex post latam sententiā non exequatur illam, tenetur restituere fisco & accusatori suas portiones taxatas per legem. Ratio est: quia fiscus & accusator, eo ipso quod fertur sententia contra reũ , acquirunt ius in actu ad tales portiones: ergo iudex qui per iniquitatem impedit illam vtilitatem tenebitur restituere. Tertia conclusio. Iudex & omnes alij ministri iustitiæ, si ex eo quòd non rectè faciũt suum officium, sequitur aliquod nocumentum fisco vel accusatori: tenetur ad restitutionem. Ratio huius est: quia isti officiales tenentur ex iustitia cōmutatiua dicere ius omnibus petentibus illud: quod si non fecerint tenebũtur ad restitutionẽ omniũ damnorũ quæ sequũtur , ex eo ꝙ nō faciũt suũ officiũ . Quarta cōclusio . Fiscalis Regius tenetur accusare tales iudices & ministros. Ratio est: quia etiam ipse tenetur ex iustitia commutatiua facere suum officium in ordine ad bonum reipublicæ. Quinta conclusio. Quando iudex ex aliqua ignorantia inuincibili relaxat pœnam, quam reuera non debebat relaxare: non tenebitur postea ad restitutionem, etiam si cognoscat se errasse. Ratio est, quia ille non tenetur ratione rei acceptæ, neq; ratione iniustæ acceptionis: quia excusatur ignorantia à peccato, ergo nullo modo tenetur. AD argumenta in contrarium respondetur. Ad primum respōdetur , quòd propriè loquendo, non dicitur pœna talionis quando quis ex iustitia commutatiua tenetur aliquid reddere, etiam si habeat quandam similitudinem cum pœna talionis. Ad confirmationem respondetur, nego consequentiam: quia pœna corporalis non est incommodum alterius, sicut pœna pecuniaria. Item pœna corporalis est purè pœ na: at vero solutio pecuniæ pertinet ad iustitiam commutatiuam quam violauit iudex: vnde tenebitur in foro conscientiæ ante condemnationem restituere. Et denique, pœna corporalis est purè passio ab alio infligenda: pœna autem pecuniaria in casu posito debet esse actio iustitiæ cōmutatiuæ , ergo. Ad secundum & tertium argumentum respondetur, quòd neque reus neque testis tenetur per se loquendo ex iustitia commutatiua, dicere veritatem in iudicio: sed tantum ex iustitia legali, & ideo violatio iustitiæ legalis non obligabit ad restitutionem.