SVMMA ARTICVLI. PRima conclusio. Etiam si accusatus interrogetur contra ordinem iuris, non licet ei fraudem & dolum adhibere. Ratio est, quia hoc pertinet ad mendacium. Secunda conclusio. Tunc iudex procedit secundum ordinem iuris, quando præ cesserit infamia super crimine, vel aliqua expressa indicia apparuerint: vel præcesserit semiplena probatio. 
 
 COMMENTARIVS. CIrca materiam horum articulorum texendus est nobis tractatus de modo procedendi iudicum licito vel illicito ad interrogandum reum. Et similiter de modo defensionis ipsius rei. Et diuidetur iste tractatus in quinque partes. Prima pars erit de his quæ fieri debent, vt iudex procedat secũ dum ordinem iuris. Pro cuius explicatione sit primum fundamẽtum . Via accusationis vel denuntiationis tunc iustè procedit iudex, quando præcessit semiplena probatio, vel indicia manifesta. Explicatur hoc fundamentum. Dicitur semiplena probatio testimonium vnius testis omni exceptione superioris. Item dicimus indicia in numero plurali: quia rarò sufficit vnum indicium, nisi sit sufficientissimum & vrgentissimum. Diximus etiam expressa & manifesta: quia debent esse euidentia tam respectu criminis, quam respectu personæ. Item debent esse nota iuridicè, hoc est scripta in processu & notificata ipsi reo: ita vt constet illi, ꝙ talia indicia sunt sufficienter probata contra ipsum: alias non tenebitur respondere, neque credere iudici dicenti, ꝙ habet cōtra illum indicia manifesta. Hoc fundamentum sic explicatum est communis sententia Theologorum & Iurisperitorum in locis citatis. Vide Caietanum hic in artic. 2. Et Innocen. Quartum ca. 2. de confessis. ¶ Secundũ fundamentum sit ꝙ inquisitio generalis omnino potest fieri à iudice, nulla præcedente infamia, nulla probatione, nullis indicijs præ cedentibus. Pro cuius explicatione nota, ꝙ inquisitio quædam est omnino generalis, quando, scilicet, non quęrit iudex de aliquo delicto in particulari, vel de aliqua persona in particulari, sed tantum in communi. An sint delicta in aliqua communitate vel republica. Alia est particularis inquisitio omnino, seu specialis. Quando scilicet quærit iudex an Petrus sit adulter? An occiderit Paulum? Alia est inquisitio mixta. Quando scilicet, iudex quærit de persona in particulari & de delicto in cōmuni . An Petrus sit criminosus? vel è contra, de delicto in particulari & de persona in cōmuni . Vt v. g. An istum hominem quis occiderit, sciatur? Dicimus ergo quòd de primi generis inquisitione intelligitur hoc fundamentum, & habetur expressè in cap. relata. & cap. placuit. 1. q. 1. & in cap. 1. de officio ordinarij. Et vsus cōmunis iudicum tam ecclesiasticorum quàm secularium confirmat fundamentũ positum. DVbitatur primò. An quando iudex procedit per viam inquisitionis omnino specialis vel mixtæ, particularis tamen ex parte personæ: sit necessarium, vt præ cesserit infamia, vel clamorosa insinuatio contra illum reũ qui interrogatur. Pro parte negatiua arguitur primo. Ex D. Greg. in libro. 5. epist. Epistola 30. & habetur 5. quæ stione. 1. cap. quidam maligni. Vbi pręcepit Grego. sub excōmunicationis pœna, vt qui libellum infamatoriũ fecerat, se proderet. Cum tamen re vera ille esset occultus. Ergo non requiritur infamia præcedens. Et confirmatur. Nam D. Tho. in art. 2. inquit, sufficere ad interrogandum & inquirendũ semiplenam probationem, vel indicia vel infamiam. Ergo non est necessarium, vt præcedat infamia. Et confirmatur secundo. Nam Bartolus in. l. 2. ff. ad leg. Iuliam. de adult. & supra extrauag. ad reprimendũ numerat septem casus, in quibus licitum est inquirere speciali inquisitione absque infamia vel clamorosa insinuatione, vel indicijs vel probatione. Quos casus refert Soto in relect. de ratione tegendi, membro. 2. q. 6. concl. 3. & Iurisperiti sequuntur Bart. in c. inquisitioni. & ca. qualiter & quando. el. 2. de accusationib. ¶ Arguitur secũdo . Reus cōuictus potest interrogari de socijs de quibus nulla est infamia, vt habet vsus omniũ iudicũ secularium ergo. ¶ Tertiò. Reus infamis de vno delicto & conuictus, potest interrogari de alijs delictis, de quibus non est infamis, ergo &c. ¶ Quartò. Quādo delictũ est publicũ . v. g. si appareat cadauer hominis occisi in foro, tunc iudex licitè interrogat quẽlibet occurrentem, an sciat quis occiderit illũ hominẽ : & tunc forte occurrit ipse reus, ergo non requiritur infamia, vt interrogetur ipse reus. Et cōfirmatur . Nā in visitationibus generalibus iustè ꝓceditur à visitatore ad inquirẽdũ crimina in particulari, aliàs inutilis esset visitatio, ergo nulla præcedẽs infamia requirit̃ . PRO decisione sit prima conclusio. Ad interrogandũ reũ de quouis delicto per viā inquisitionis, qui neque est denunciatus, nec accusatus, necessariò requiritur infamia vel clamorosa insinuatio. Pro cuius explicatione nota, quòd infamia est rumor de crimine cōtra aliquem, ortus non à maledicis & malignis, sed à probis & honestis viris: qui sparsus est per maiorem partẽ vniuersitatis, aut viciniæ aut collegij vbi aliquis cōmoratur . Hæc diffinitio habetur in capit. citatis de accusationibus. Cæterũ arbitrio prudentis relinquitur iudicandũ , quando rumor ille sit dicendus sparsus. Item etiam clamorosa insinuatio à quibusdam censetur esse idem cũ infamia: vt à Soto vbi sup. & ab Innoc. & Panor mit. in. c. qualiter. vbi sup. Alij verò dicũt infamiā differre à clamorosa insinuatione, ꝙ infamia debeat esse scripta & probata coram iudice. Ita dicit Aretius in. c. inquisitionis. & in. c. qualiter. vbi sup. In quibus capitulis Innoc. 3. definit nostrā cōclusionẽ , & etiā in. c. cũ oporteat. ibidẽ . Et probatur ratione. Iudex non potest procedere contra aliquos sine accusatore vel supplente vicẽ accusatoris: sed secundùm iura sola infamia supplet vicẽ accusatoris ad inquirendum, ergo, &c. Maior est demonstrata in quæst. 67. Itẽ probatur. Magis nocet reipublicæ, qui occulta delicta reuelat, quā prosit ille qui punit iam reuelata. Nā qui reuelat, destruit honorem ciuiũ & profert in publicum malum exemplum: per punitionem autem omnia hæc incōmoda non omnino reparantur, ergo vbi iam infamia non clamat contra aliquem, nō est inquirendũ contra illum: nisi forte iam sit accusatus vel denunciatus coram iudice. Hæc cōclusio est contra gloss. in. c. 2. de ac cusationibus, in. 6. Decretal. & contra Ioan. Andr. in. c. olim. de accusat. & contra Alciat. vbi supra. qui dicunt contra religiosos posse procedi à suis prælatis sine infamia. Videtur etiam esse contra Soto lib. 5. de iustit. quæst. 6. art. 2. & in relect. citata. q. 6. conclus. 3. vbi videtur asserere sufficere indicia sine infamia ad interrogandum ipsum reum. Et Caietanus videtur hic idipsum dicere. Nihilominus nostra conclusio absque aliqua exceptione vera est. Et ostenditur ex diffinitione Innocent. in. c. inquisitionis, iam citato, vbi inquit, quòd etiam tres testes iurati & oculati non sufficiunt ad inquirendum contra aliquem: quia non præcesserat infamia, ergo multo minus sufficiet semiplena probatio vel indicia absque infamia ad procedẽdum per viam puræ inquisitionis. Fortassis autẽ prædicti doctores intelligendi sunt quando aliquis inquiritur vt testis. Tunc enim aliquando tenebitur ipse testis respondere: quando non tenebitur ipse reus: vt dicemus quæst. sequenti. Secunda conclusio. Quando reus iustè interrogatur de aliquo crimine, non propterea statim interrogatur de complicibus, nisi quando ille aliàs tenebatur denunciare de illis propter bonum reipublicæ, vel illi etiā laborant infamia. Ista conclusio definita est in cap. 1. de confessis. & cap. veniens. de testibus. & 15. quæst. 3. in. c. nemini. & in. l. fina. C. de accusationibus. & asseritur à Caiet. hic in opusculo. 17. quæstionum. respons. 5. & à Soto vbi supra. Et ratione probatur. Nam inquisitio non potest fieri contra aliquem, nisi qui laborat infamia: sed complices non laborant infamia, ergo non potest fieri inquisitio contra illos. ¶ Tertia conclusio. Reus interrogatus de vno crimine, & cōuictus quā tumlibet graui, nō potest interrogari de alio de quo non est infamatus. Ista conclusio est D. Tho. quæst. seq. ar. 1. & Caiet. & Soto vbi sup. & Adria. quodlib. 11. q. 1. Et probatur ratione sumpta ex capitulis citatis, in quibus exigitur infamia ad inquirendum reum in particulari de aliquo crimine: sed in casu posito reus non est infamatus de alio crimine, ergo, &c. Confirmatur. Nam aliàs de quolibet crimine posset interrogari. v. g. latro posset interrogari, An sit hæreticus. Secundò. Iudicia occulta non subiacent hominum iudicio sed Dei, ergo de illis non est aliquis inquirendus, si non sit infamatus. Ista conclusio habet duas exceptiones. Vna est, quando aliud delictum est coniunctum realiter & manifestè cum illo, de quo est conuictus aut infamatus. V. g. inuenitur cadauer hominis occisi & spoliati, poterit tunc reus qui conuictus est & infamatus de occisione, interrogari etiam an ipse spoliauerit illum. Hæc conclusio sic explicata est contra Paludanum in. 4. dist. 19. quæst. 4. circa finem. & contra Syluest. verbo, inquisitio. 1. quæst. 3. par. 4. & quæst. 4. par. 2. ¶ Denique nota, ꝙ ea quæ diximus de inquisitione omnino speciali, verificantur etiam de inquisitione mixta, quando ex parte personæ est particularis. Nam tunc eadem est ratio atque de inquisitione omnino particulari. Cæterũ quā do inquisitio fuerit mixta, ita vt ex parte personę fuerit generalis, tunc quia nō interrogatur reus vt reus est, sed vt testis: pertinet ista disputatio ad quæst. sequentẽ septuagesimā . AD argumenta respondetur. Ad primũ respōdetur quantũ attinet ad testimonium D. Greg. dicemus quæst. sequẽti , quia pertinet ad inquisitionẽ generalem ex parte personæ. Ad D. Tho. respōdetur , ꝙ numerauit disiunctiuè omnia quæ sufficere possunt ad interrogandũ reum: non tamen voluit ꝙ ad quamlibet viā procedẽdi , quodlibet illorũ sufficeret, sed aliter & aliter secundùm variũ modum procedendi, vt distinximus in ipsis conclusionibus. Ad Bartolũ vero & sequaces dicemus quæst. 70. Nā casus illi quos excipiunt potius pertinent ad interrogandũ testem quā reum: vel etiā quando est euidẽ tia patrati sceleris. Tunc enim etiā nos fatemur, ꝙ reus potest puniri absque interrogatione. Nā illa euidentia supplet vices non solũ accusatoris, sed etiā totius processus. Nos autem modo disputamus quādo necesse est interrogare ipsum reum, vt post confessionem suā puniatur. ¶ Ad secundũ argumentũm patet ex secunda conclusione. Sed quia interdũ reus interrogatur de complicibus vt testis: dicemus latius quæst. sequẽti . ¶ Ad tertium patet ex tertia cōclusione . ¶ Ad quartũ vero & confirmationem dicemus quæst. sequẽti , quia illæ interrogationes fiũt testibus. DVbium secundum huic aunexũ est, an cum iudex dubitat procedat ne iuste vel iniuste ad inquirendũ , possit interrogare reum, & an ipse reus in eodem dubio teneatur respondere? Probatur pars affirmatiua. Princeps iustè præcipit seruare suas leges, etiam si sit dubium, An sint iustæ vel iniustæ, ergo & iudex iustè præcipit, vt sibi obediatur interroganti, etiam si sit dubium, An iustè interroget vel non? ¶ Secundò. Testis in tali casu aliquando tenetur respōdere , vt ostẽdetur quæst. sequen. ergo, &c. ¶ Tertiò. Miles tenetur quando dubiũ est, an bellum sit iustum vel iniustũ , obedire Principi & bellare, ergo etiā quilibet homo reipublicæ, siue testis sit seu reus tenebitur in dubio respondere iudici interroganti. Ad hoc dubium respōdetur & sit prima conclusio. In casu posito non licet iudici interrogare: neque reus tenetur respondere. Probatur ista secunda pars. In dubijs melior est conditio possidentis, sed reus possidet honorem, vitam, &c. ergo in dubio non cedere iuri suo. Probatur vero prima pars. Omnis homo præsumitur bonus antequā probetur malus: sed antequā iudex ostendat reo se iuridicè interrogare, adhuc præsumitur reus bonus omnino, ergo iudex non potest illũ interrogare tanquā suspectum de crimine. Item probatur. Nam si reus, vt diximus non tenetur respōdere , ergo neque iudex potest illum interrogare cogendo eum. Probatur consequentia. Nā alias daretur bellũ iustum ex vtraque parte. Ista ratio nō omnino conuincit, quia supposita ignorātia aliqua, bene potest esse bellum iustum ex vtraque parte. Vnde sit secunda conclusio. Quando iudex dubitat, An possit interrogare vel non: &, an teneatur interrogare vel non, tunc si ex altera parte imminet periculum iniustitiæ contra reum, & ex altera periculũ contra rempublicam: debet deponere dubiũ , & inclinare in fauorẽ reipublicæ. Probatur, quia iudex est custos boni publici ex officio, ergo in dubio debet potius fauere reipublicæ quam reo. Et confirmatur. Quia in dubijs tutior pars est eligẽda , sed in illo casu tutior pars est cauere periculum reipublicæ, ergo poterit reũ interrogare. ¶ Tertia conclusio. In eodem casu reus nō tenebitur respōdere . Ratio est, quia in dubijs melior est conditio possidentis. Itẽ si qua ratione teneretur reus respondere, esset propter periculum quod instat reipublicæ, sed huic periculo ipse reus aliter potest prouidere, scilicet, cessando à malo quod est in eius voluntate positum, ergo non tenebitur respondere. AD argumenta in cōtrariũ respōdetur . Ad primũ respōdetur nego cōsequentiā . Et ratio discriminis est: quia dum reus interrogatur à iudice, agitur de ipsius delicto, & cōsequẽter de capite de honore vel de re familiari, quę bona ille iuste possidet, donec iuridicè spolietur. Et ideo licitũ est illi tacere & defendere suā possessionem in dubio. Itẽ est alia ratio. Quia pertinet ad bonũ reipublicæ vt leges principũ seruẽtur , etiā si dubiũ sit de illarũ iustitia. Cæterũ non pertinet ad bonũ reipublicæ, ꝙ præcepto particulari iudicis obediatur à reo, quādo dubium est, an interroget iuridicè. ¶ Ad secundum nego consequentiam. Nam testis in aliquo casu non potest aliter prouidere bono reipublicæ, nisi respondendo. Reus autem poterit prouidere aliter, scilicet, cessando à malo. Cæterum si bonum commune non periclitatur, vel testis potest aliter prouidere, scilicet per correctionem fraternam: tunc in casu dubij non tenebitur respondere. Ad tertium negatur consequentia. Et ratio discriminis est, quia miles est tantum instrumẽtalis causa, sicut minister executiuus iustitiæ, qui dicitur, el verdugo. At vero testis & reus non est causa instrumentalis sed principalis in genere moris ad faciendũ processum. Vnde ad illos pertinet operari secundùm propriam formam moralem, scilicet, per iudiciũ de ipsa causa, An sit licita vel illicita. Hęc sententia est contra Palud. vbi sup. IN secunda parte tractatus agemus de reo dum legitimè interrogatur. Dubium primum est, An teneatur respondere quando ex ipsius confessione est occidendus. ¶ Pro parte negatiua arguitur primò. Omnia peccata quæ sunt contra iustitiam possunt fieri venialia ex paruitate materiæ: sed reus non respondendo, parum nocet reipublicæ aut iudici, ergo nō tenetur respōdere , saltem sub peccato mortali. Secundò. Fateri veritatem cum periculo vitæ est actus heroicus, ergo non quilibet debet ad hoc obligari, ergo leges humanæ nō debent neque possunt obligare ad dicendũ veritatem cũ periculo vitę. Tertiò sequeretur ex opposita sententia, ꝙ reus qui negauit veritatem coram iudice interrogante iuridicè, non esset absoluendus in foro conscientiæ, nisi iterũ cōpareret corā iudice, & diceret veritatẽ . Probatur sequela. Quia ille permanet in peccato mortali quā diu nō respondet, cũ sit tempus respōdendi . PRO decisione quæstionis sit prima cō clusio . In casu posito tenetur reus respōdere veritatẽ . Hæc est cōmunis sentẽtia . Et ratio est. Quia respublica habet potestatem ad punienda crimina secundùm leges: sed est necessarium ad talem punitionem, vt possit obligare reũ iuridicè interrogatum ad respōdendũ veritatem, ergo &c. aliàs potestas illa vana esset & inefficax. ¶ Secunda cōclusio . Nō respōdere iudici, vel falsum dicere etiā iuridicè interrogāti potest esse peccatũ veniale ex leuitate materie: dummodo nō interueniat iuramentũ . Hæc cōclusio est contra Caiet. hic, & in verbo, confessio, cōditione . 4. qui tenet vniuersaliter, ꝙ omne mẽ daciũ in iudicio tam exteriori quam in foro cōscientiæ est peccatũ mortale, etiā circa illa ad quæ reus nō tenetur respōdere : sed si respōdet debet dicere veritatẽ sub pœna peccati mortalis. Ratio Caiet. est, quia sicut mẽ daciũ sub iuramento semper est peccatum mortale propter honorem diuini nominis, sicque materia grauis est: ita mẽdaciũ si cōsideretur vt est in iudicio, grauis materia est, semperq́; iudex tenet locũ Dei: maxime in sacramẽto cōfessionis . Syluest. etiā in verbo, mẽdaciũ . §. 3. tenet fere eandẽ sententiā . Sed limitat illā de mẽdacio circa ea ad quæ quis tenetur respōdere . Et citat Duran. in hāc sententiā . Sed certè Durand. in 4. d. 38. q. 2. nihil amplius dicit quòd hic D. Tho. ar. 1. ad 3. scilicet, mendaciũ in iudicio, quantũ est ex parte obiecti est peccatũ mortale. Sic enim est intelligendus D. Tho. Sed nostra conclusio est cōmunis aliorũ sententia. De qua re vide Soto relect. de ratione tegendi. q. 7. Et probatur cōclusio . Mendacium in iudicio, immediatè est contra iustitiā vel contra religionẽ : sed in vitijs contra iustitiam aut religionem potest inueniri leuis materia, vt patet si aliquis furatur etiā à loco sacro rẽ parui momenti, aut si quis consecrando prætermittat particulā , enim, ergo nō eo ipso ꝙ est mẽdaciũ in iudicio, erit peccatũ mortale. Neq; est eadẽ ratio de mendacio sub iuramẽto : quia iuramentũ habet specialẽ rationẽ , scilicet, ꝙ affertur Deus ipse vt testis & autor mendacij, quod est grauissimũ delictũ cōtra honorẽ diuinũ . Hæc autẽ ratio non inuenitur vniuersaliter in alijs peccatis cōtra religionẽ : sed tota deformitas alicuius mendacij etiā in cō fessione refunditur in ipsum cōfitentẽ , neq; ipsum sacramentũ grauiter violatur. Quia ille qui in re leui mentitur, ministrat aliàs sufficientẽ materiā sacramento, dicẽdo alia peccata. Notandũ est tamen, ꝙ grauitas aut leuitas materiæ in iudicijs ex duplici capite potest pensari. Primò quidẽ & per se ex parte iuris quod habet iudex ad interrogādum . Si enim iudex tenetur illo iure sub pœna peccati mortalis ad interrogandum aliquid, quicquid illud sit, tenebitur etiā reus sub pœ na peccati mortalis respōdere veritatẽ . Si autem iudex licitè quidẽ interrogat, sed non tenebatur interrogare: quia nō multũ pertinebat ad causam talis interrogatio: tũc reus nō tenebitur respōdere veritatẽ sub pœna peccati mortalis. Hinc sequitur vnũ corollariũ , ꝙ religiosus tenetur respōdere visitatori sub pœna peccati mortalis interrogāti de obseruantia cæremoniarũ : quia ipse visitator tenetur sub pœna peccati mortalis inquirere de huiusmodi cæremonijs, etiā si quilibet religiosus, in particulari nō peccet venialiter frā gendo silentiũ . Ex alia parte potest cōsiderari grauitas aut leuitas materiæ mẽdacij in iudicio, tanquā ex circũstantia , scilicet, ex iniuria quam patitur ipse accusator aut testis, qui iuridicè vel accusabat vel testificabatur. Tertia cōclusio . Qui iuridicè interrogatus nō respondet veritatẽ , nō est absoluẽdus sacramẽtaliter quādiu manet in iudicio: nisi prius cōfiteatur veritatem iudici. Ratio est, quia ille permanet in peccato quādiu interrogatur & nō respondet, sed quandiu nō fertur sentẽtia absolutionis interrogatur virtualiter, & est tempus respondendi, ergo est in peccato mortali quādiu nō respōdet . Notandũ est tamen, ꝙ si postquā reus negauit veritatẽ corā iudice, postea tamen si ex eo ꝙ con fiteatur illā , incurrat in nouā pœnā cōuictus de noua culpa periurij, nō tenebitur iterum cōfiteri veritatem. Ratio est, quia in illo casu ille se prodit tanquam reum de noua culpa, quod nemo tenetur facere. Si autẽ nō incurrit nouā pœnam quā antea incurreret, tenebitur cōfiteri veritatem quā negauit. Et hoc ipsum dicemus de teste qui noluit testificari veritatem, cũ teneretur, scilicet, ꝙ tenetur illā testificari quandiu pendet sententia, nisi ex eo sequatur illi noua pœna. Itẽ est notandũ , ꝙ id quod dicimus in tertia cōclusione , multò magis verificandũ est, quando iam reus est condemnatus aliàs conuictus per testes: tunc enim nisi cōfiteatur veritatem, cō demnat ipse suo silentio iudicem, vel testes tanquā iniquos. ¶ Quarta cōclusio . Postquā semel reus per sententiā est absolutus, ex eo ꝙ ipse negauit veritatẽ quam tenebatur confiteri: nō tenetur vltra cōparere coram iudice, & dicere veritatẽ . Ratio est, quia ille tantũ violauit iustitiā legalẽ , ergo nō tenetur ad restitutionẽ prodendo seipsum. Notandum est tamen circa istā conclusionẽ , ꝙ si pars cō traria læsa est ex delicto de quo accusabatur reus: & ex eius negatione maius incōmodũ incurrit: tunc tenebitur reus ad restitutionẽ totius dāni respectu partis contrariæ, scilicet, ad restitutionẽ expẽsarũ quas fecit in ꝓsecutione litis. Ratio est, quia respectu partis cō trariæ peccat reus cōtra iustitiā cōmutatiuā . Ad primũ in contrariũ respōdetur , nego minorem. Nā est grauis materia, quando iudex tenetur interrogare reum, & ita peccat mortaliter reus negando veritatem. ¶ Ad secundũ respōdetur , ꝙ quādo actus heroicus cadit sub cōcilio , non quilibet tenetur ad illũ exercendũ : at quando opus heroicũ cadit sub præcepto, vt v. g. martyriũ tempore necessitatis, quilibet tenetur illud pati. Cæterũ illa obligatio dicendi veritatem in illo casu, non oritur ex lege humana, sed ex lege naturali & diuina: quia talis confessio necessaria est ad bonum commune. ¶ Ad tertium patet ex tertia & quarta conclusione. DVbium secundum est, An reus qui iuridicè interrogatus negauit veritatẽ , vnde factũ est, ꝙ iudex eum absolueret: teneatur ad restitutionẽ illius pœnæ pecuniariæ quæ reddenda erat fisco. Vt v. g. an hære ticus in illo casu teneatur bona sua tradere fisco? Pro parte affirmatiua arguitur primo ex. c. fin. de iniurijs & damno dato. vbi dicitur, si tua culpa damnum datum est aut iniuria irrogata, iure te super his satisfacere oportet. Sed in casu dicto ex culpa rei datum est damnum ipsi fisco, ergo tenetur ad satisfactionem. Secundò. Si quis per mendacium aut fraudem impediat, ne aliquis faciat eleemosynam pauperi, tenetur ad restitutionẽ faciendam pauperi, ergo etiam in casu posito, reus qui per mendacium impediuit lucrum quod obueniret fisco: tenebitur ad restitutionem faciendam fisco. Tertiò. Si ex negatione iniqua rei sequitur aliquod nocumentũ iudici, vel accusatori, vel testi in bonis quæ antea habebat, vt v. g. si incurrunt infamiā vel amittunt bona temporalia quæ habebant, tenetur reus ad restitutionem illius nocumenti, ergo eadem ratio est quando amittunt lucrum quod erant acquisituri, si reus diceret veritatem. Quartò. Hæres institutus per testamentum minus solenne, si requiratur in iudicio iuridicè vt dicat veritatem & neget illam, tenebitur ad restituenda bona testatoris hæredi succedenti ab intestato, ergo etiam reus qui negat veritatem in casu posito, tenebitur restituere fisco. Patet consequentia. Quia vterque videtur peccare immediatè contra iustitiam legalem: eo quòd non dicit veritatem in iudicio, & ex consequenti contra iustitiam commutatiuam: quia ex eius negatione sequitur alteri damnum. Quintò. Testis qui in casu posito iuuaret reum, teneretur ad restitutionem faciendam fisco: ergo multo magis ipse reus qui est causa principalis. Vltimò. Leges pœ nales obligant in conscientia ad soluendam pœnā pecuniariā post cōdemnationẽ , ergo qui per iniquitatem impedit condemnationem, tenebitur ad restitutionem illius pœnę ipsi fisco faciendā . De hoc dubio extat sentẽ tia M. Soto lib. 1. de iustit. & iure. q. 6. ar. 6. ante quintam cōclusionem , vbi expressè tenet partem affirmatiuam. PRO decisione quæstionis est prima cō clusio . Pars negatiua est multo probabilior. Probatur primò. Lex pœnalis respicit per se primò, & immediatè punitionẽ criminis, cōsequenter vero & per accidens cōmo dũ accusatoris & fisci, quod sequitur ex condemnatione criminis, ergo vbi crimen non cōdemnatur , nō tenebitur reus ad restitutionẽ illius pœnæ. Confirmatur. Reus qui per legem pœnalem solũ obligatur ad sustinendam pœnā quæ infligitur in vltionem criminis de quo cōuincitur & cōdemnatur , nulla ratione tenetur ante condemnationẽ soluere pœnā illā pecuniariam, anteaquā cōdemnetur , ergo non tenetur. Secundò. Reus negando veritatem in casu posito, solũ peccat contra iustitiā legalem: ergo ad nullā restitutionem tenetur. Probatur antecedens. Quia si nō esset lex pœnalis illa pecuniaria, solum peccaret cōtra iustitiā legalem, ergo & modo etiā posita lege. Probatur consequentia. Quia lex pœnalis non obligat nouo vinculo virtutis ipsum reum ad dicendā veritatẽ . Tertiò. Ex opposita sententia sequitur, quòd ipsemet reus sit executor suæ pœnæ, quod certe durissimũ est: vt nullo postulante reddat omnia bona suo fisco. Item sequeretur quod beneficiatus negans veritatẽ in iudicio interrogatus iuridice, propter quod spoliandus esset beneficio: teneretur postea renuntiare beneficio. AD argumenta in contrarium respōdetur . Ad primum respondetur, ꝙ nō tenetur reus respondere veritatẽ vt fiscus non amittat lucrũ , sed ex debito iustitiæ legalis. Vnde nō oritur obligatio ad restitutionem: quia non sua culpa damnum datum est nisi per accidens. ¶ Ad secundum negatur cōsequentia . Differẽtia enim est: quia ille qui impedit eleemosynam pauperi fieri per mendacium, peccat cōtra iustitiā cōmutatiuam : & ideo tenetur ad restitutionẽ damni, quod sequitur ex actione iniuriosa. ¶ Ad tertium fortassis posset negari antecedens, eo ꝙ illa nocumenta per accidẽs sequũtur ad negationem rei. Sed melius respōdetur , cōcedo antecedens: eo ꝙ reuera vnusquisq; tenetur ex iustitia commutatiua, vitare actionem ad quā nō habet ius, si ex illa sequatur aliquod nocumentum proximo. Vt v. g. si ex verbo iocoso video sequi homicidium: teneor nō dicere illud verbũ , alioquin ero homicida. Ita in casu argumẽti , reus præuidens vel præ uidere debens, ꝙ ex sua negatione iniqua sequitur nocumentũ iudici, vel accusatori in bonis ad quæ habebāt ius: tenetur ex iustitia cōmutatiua euitare negationem iniquā . Igitur ad argumentum in forma negatur cōsequentia . Differentia est: quia reus nō tenetur ex iustitia cōmutatiua dare sua bona fisco antequā condemnetur: at vero tenetur ex iustitia cōmutatiua , nō auferre quæ fiscus habet. Ad quartum negatur cōsequentia . Quia hæres institutus testamento minus solenni, negando in iudicio iuridice interrogatus: peccat contra iustitiā commutatiuam cōtrariæ partis, eo ꝙ hæres ab intestato habet ius immediatè ad bona testatoris, petenda in iudicio ab eo, qui successit per testamentum minus solenne. Ad quintum respōdetur primo, nego antecedens. Non enim tenetur testis ex iustitia cōmutatiua dicere crimen ipsius rei, sed solum ex legali. Cæterũ si ex falso testimonio illius, damnificetur altera pars in iure quod postulat, vel iudex accipiat nocumẽtum in bonis quæ possidet, vel etiā accusator: tenebitur tunc testis ad restitutionem: quia iā peccat contra iustitiam cōmutatiuam , sicut ipse reus: non autẽ tenebitur ad restituendā pœ nam ad quam condemnaretur ipse reus si diceret veritatem. Secundò respondetur, nego cōsequentiam : quia reus respectu pœnæ punitiuæ, passiuè se habet: testis vero in officio suo habet se actiuè testificando: quapropter suo mendacio impedit ne fiscus lucrũ acquirat. Sed tamẽ prima solutio multo melior est: alias sequeretur ꝙ si reus testem rogauit, vt eum iuuaret testimonio suo: teneretur ad eandem restitutionem. Ad sextum respondetur negando consequentiam. Quia impedimentum quod præ stat reus non est contra iustitiam cōmutatiuam , sed tantum contra iustitiā legalẽ , vt supra ostensum est. Hactenus de secũda parte. In tertia parte dicendum est, quomodo reus se geret quando interrogatur cōtra ordinẽ iuris. Pro cuius explicatione supponẽda sunt fundamenta certissima. Primum fundamentum est, ꝙ reus in tali casu nō tenetur respondere. Secundum est, si respondeat licitũ est illi vti ratione amphibologica in vno sensu: licet iudex accipiat eā in altero sensu: neq; hoc est fallere iudicẽ , sed tantũ permittere, vt iudex fallatur: quia non tenetur reus explicare amphibologiam. Tertium fundamentum est, cũ iudex interrogat cōtra ordinem iuris, siue reum siue testem, an sciat aliquid: licitum est respōdere , nescio, & iurare quod nescit: etiam si secreto cognouerit. Ratio huius fundamenti est: quia iam apud omnes receptum est, vt illud dicamus nos nescire quod secreto nouimus. Et habet hoc dictũ fundamentũ in Euāgelio Marci 17. "De die illo nemo scit neq; filius hominis:" quod intelligitur vt reuelet. Soto vbi supra dicit, ꝙ ratio huius locutionis est, quia scientia ordinatur ad dicendum, vnde infert, ꝙ potest respondere non memini, quia memoria ordinatur etiam ad dicendum: sed non potest dicere non vidi, quia visio nō ordinatur ad dicẽdũ , sed potest dicere nō audiui, quia auditio ordinatur ad dicendũ . Sed quantũ pōderis habeat ista ratio, nō est facile intelligere. DVbitatur ergo his suppositis, An cum reus interrogatur contra ordinẽ iuris, An fecerit aliquod delictũ , quod reuera fecit: licitũ sit illi respōdere , non feci. Pro parte negatiua arguitur primò. Si reus respōdeat ego feci, ego occidi, dicit verũ , ergo si dicit ego non feci, dicit falsum. Patet cōsequẽtia : quia sunt cōtradictoriæ . Secundò. Si respondet non ita est diceret falsum: ergo si dicit nō feci dicit falsum. Patet cōsequẽtia : quia sunt æquiualentes. Tertiò. Si extra iudiciũ diceret ille, ego non occidi, falsum diceret, ergo etiā in iudicio. Patet consequentia, quia non mutat illa propositio suā significationẽ per hoc ꝙ dicatur in iudicio. Quartò. Si licitum esset respon dere illo modo, sequeretur vanā esse admonitionẽ doctorũ admonentiũ , nō esse licitum mẽtiri , cũ sic interrogatur reus. Sequela probatur: quia ille non potest mentiri. Nā si aliquo modo posset, maxime dicẽ do , Non feci, non occidi, ergo si isto modo non mentitur, vanum est admonere illi ne mentiatur. De hoc dubio solet citari Scotus ꝙ nō solũ in iudicio, sed etiā extra iudiciũ licitũ est adulteræ si interrogetur à marito, an cōmiserit adulterium, respōdere nō cōmisi . Sed tamẽ hæc sentẽtia nō inuenietur in Scoto, ille nanque in. 4. d. 15. q. 4. membro. 3. dicit, ꝙ saltem in iudicio licitũ esset quantum videtur, respondere illo modo: sed tandem concludit, quòd qui ita respondet debet pœ nitere in communi & in confuso, si forte fuerit culpa illa mortalis & grauis. Soto in relectione citata, membro. 2. quæst. 7. inquit, ꝙ si reus præstito iuramento in communi de dicenda veritate ad omnia quæ fuerit interrogatus, postea interrogetur de aliquo particulari contra ordinem iuris: quod tunc poterit sine periculo respondere, Non feci, licet venialiter peccat mentiendo. Ratio est, quia iuramentum præstitum in communi, erat intelligendum de illis quæ iuridice esset interrogādus . Secundò dicit, quòd si reus interrogetur præstito iuramento in particulari de dicenda veritate, an occiderit vel non occiderit: non potest respondere, non occidi, erit enim periurus. Eandem sententiam tenet lib. 5. de iustit. quæst. 6. art. 2. & dicit, oppositam sententiam nullo modo esse sustentabilem. PRO decisione sit prima conclusio. Probabilissima sententia est, quòd reus interrogatus contra ordinem iuris, potest respondere sine mendacio & sine periurio, Non feci, non occidi. Hanc sententiam tenet expressè Adrianus in. 4. in quæst. de sigillo confessionis, & putat esse communem sententiam, & fortassis illo tempore ita erat. Videtur etiam esse sententia Caietani in opusculo. 17. responsionum, respons. 5. vbi expressè dicit, quòd interrogatus contra ordinem iuris an habeat complices, potest respō dere , Non habeo, ergo similiter potest respōdere , nō feci. Hanc etiā sententiā docuit in hac schola Salmantina Peña. Hanc etiam tenent multi nostris temporibus, pro cuius probatione multa possent dici. Sed tamẽ arguitur primò. Si reus in casu posito diceret in hũc modum, Ego subditus tuæ interrogationi iuridice, non occidi hominem diceret verum: sed eundem sensum facit si tũc dicat, ego non occidi, ergo diceret verum. Cōsequentia est manifesta, & probatur maior: quia illa propositio est negatiua de subiecto non supponente. Minor verò probatur. Quando in aliqua propositione possunt intelligi & suppleri aliquæ particulæ ex circũ stantia loci & temporis & personarũ , idem est, quòd ponantur expressè illæ particulæ in propositione, vel quod non ponātur quā tum attinet ad veritatem vel falsitatem pro positionis: sed in casu posito omnes illæ particulæ intelliguntur ex circunstantia personarũ , ergo vera est illa propositio, Ego non feci. Maior explicatur, & probatur. Si aliquis venditor publicè frumenti, vendiderit iam totum frumentum quod erat venditurus, reseruato sibi necessario, & veniat ad illũ emptor frumenti interrogans illum, An habeat frumentum, verissime respondet, nō habeo frumentum, etiam sub iuramento: quia sane ex circunstantia personarum intelligitur ad vendendum. Sic ergo in nostro proposito, Venit iudex in figura personæ publicæ, interrogaturus ex parte reipublicæ secundùm legem aliquem vt reum, vel vt testem de aliquo crimine: poterit ergo respondere reus, si non iuridicè interrogatur: non feci, non commisi crimen: quia intelligitur ex circunstantia personæ, Non cōmisi crimen de quo tu interrogas vt persona publica secundùm leges, vel aliter potest verificari propositio, ex circunstantia personæ respondentis, scilicet, ego subditus tuæ interrogationi iuridice, Nō occidi hominem. Præterea probatur illa maior, scilicet, ꝙ ex circunstantijs suppleantur aliquæ dictiones in locutione. Nā Christus Dominus Matth. 9. dixit, "Non est mortua puella sed dormit:" & tamen reuera puella illa erat defuncta per separationem animæ à corpore. Quod ergo dicit Dominus, "Non est mortua," intelligitur scilicet respectu meæ potestatis atque voluntatis respectu cuius perinde se habet atque si nō esset mortua & dormiret, quæ omnia supplentur in illa locutione ex circunstantia personæ Christi, qui vocatus erat ad suscitandam puellam. Pręterea probatur conclusio principalis. Iuramentum pręstitum de dicenda veritate ad omnia interrogata, intelligendũ est ad omnia interrogata iuridice: ergo etiā iuramentum pręstitum de dicenda veritate circa aliquod negotium particulare intelligendum est quantum ad iuridicam interrogationem. Item probatur conclusio. Quando iudex sciens aliquem esse innocentem condemnat illum quia probatur nocens secũdùm allegata & probata, vere fert sententiam, dicendo, Condemno istum homicidā vt occidatur, quia certè intelligitur ex circũ stantijs , Cōdemno istũ homicidā secũdùm allegata & probata: ergo pari modo in casu nostro verificatur nostra cōclusio . Item est aliud exemplum optimum. Quando aliquis iam est confessus in foro conscientiæ homicidium quod fecit, & postea in alia cō fessione interrogatur à confessore, An commiserit homicidium, verè respondet, ego non commisi homicidium, quia intelligitur ex circũstantijs , quod pertineat ad tuum forum modo. Cæterum si idem confessor interrogaret illum extra sacramẽtum , An occiderit aliquem hominem, certè mentiretur si diceret non occidi, quia tunc ex circunstantijs, non possunt intelligi illæ particulæ. Ex dictis sequitur, quòd si aliquis occidit hominem defendendo se cum moderamine, & interrogetur iuridicè à iudice, An occiderit illum hominem, potest respōdere etiam cum iuramento, non occidi hominem istũ : quia ex circunstantia etiam negotij de quo agitur, intelligitur de occisione criminosa: nam iudex non interrogat neque interrogare potest, nisi de crimine. Sed quid si adhuc iudex instet interrogare, An reus fecerit delictum secretum, quid possit dicere siue iuridice siue non iuridicè interrogatus? Respondetur & sit secunda cōclusio . Nihilominus respondere poterit ipse reus, Nō feci. Ratio est. Quia semper intelliguntur dictæ particulæ ex circunstantijs. Confirmatur ista doctrina ex D. Thom. 2. 2. quæst. 89. art. 7. ad quartum. vbi ait, quòd quando non est eadem intentio iurantis & eius cui fit iuramentum, si fuerit dolus ex parte iurantis, iuramentum debet seruari secundùm intentionem eius cui præstatur, si autem non sit dolus ex parte iurantis: tunc iuramentum debet seruari secundùm intentionem ipsius iurantis. Et nota obiter, quòd ista doctrina Diui Thomæ intelligitur, quando verba iurantis sunt amphibologica, ita vt possint accipi secundùm intentionem vtriusque partis, vel ex vi verborum, vel ex circunstātijs . Nunc ergo sic arguitur ex doctrina D. Tho mæ. In casu proposito non est dolus ex parte iurantis, sed potius ex parte iudicis qui cō tra ordinem iuris, sub specie potestatis publicæ vult exigere crimen, & condemnare cō tra intentionem legis, ergo qui iurat nō tenetur verificare iuramentum secundùm inten tionem iudicis, sed sufficit verificare secundùm propriā intentionem, supposito quòd verba ipsa possunt accipi in illo sensu ex circunstantijs. AD argumenta in contrarium respondetur. Ad primum respōdetur , distinguo antecedẽs . Nam si illa propositio, Ego occidi, accipiatur in eodem sensu ex parte subiecti, sicut accipitur negatiua, scilicet, cũ eadem restrictione, ego subditus tuæ interrogationi, falsa est. Nam est affirmatiua de subiecto non supponente: si autẽ accipiatur talis propositio in alio sensu, ita vt subiectũ illud stet sine restrictione, vera est ꝓpositio affirmatiua: sed non est contradictoria negatiuæ: quia non seruatur eadem restrictio. Ad secundũ negatur antecedens, quamquam Soto, tanquam verissimum supponat illud vbi supra. Ratio est, quia dicere, non ita est, habet hunc sensum ex circunstantijs personarum, scilicet, Non ita est quod ego subditus tuæ interrogationi occidi. Ad tertium respondetur nego cōsequentiam . Ratio est, quia extra iudicium nō sunt illæ circunstantiæ quæ sunt in iudicio ad verificandum illam propositionem negatiuā . Ad quartum respondetur, quòd prudenter D. Tho. & doctores admonent, vt reus non mentiatur in iudicio: quia est magna occasio mentiendi ex timore pœnæ: sed simul admonet, vt vtatur amphibologica locutione, quæ possit verificari secundùm suā mentem. Nos ergo in fauorem innocentiũ , ostendimus modum verissimum, quomodo possit reus negare quod interrogatur cō tra ordinem iuris. Cæterum quomodo possit mentiri si velit facile est explicare, scilicet, si habeat intentionem accipiendi subiectum absolute sine restrictione: tunc enim falsa est propositio, Ego non occidi. Iam vero ex definitis dubio præcedenti, erit facilis & breuis solutio ad secundum dubium. DVbium secundum est, an reus qui interrogatur cōtra ordinem iuris, & negat se fecisse crimen: teneatur ad restitutionem famæ accusatoris, qui ex negatione rei infamatur? Pro parte affirmatiua est argumentum. Non est licitum reddere malum pro malo, ergo etiā si accusator faciat mihi iniuriam, non erit mihi licitum obijcere illi peccatum criminatoris. Et confirmatur. Secundum opinionem illorum qui dicunt, ꝙ reus mentitur si respondeat, ego nō feci. Est argumentum. Ille per mendacium aufert famam proximi, ergo tenetur restituere. Ad hoc dubium, Scotus in 4. dist. 15. quæst. 4. artic. 3. Inquit, quòd tenetur reus restituere famam accusatori, non tamen reuocando quod dixerat, sed dicendo sic. Non habeatis accusatorem pro calumniatore, putabat enim se posse probare & deceptus est. Hanc sententiam sequitur Ioannes de Basolis in eadem dist. quæst. 2. & Gabriel quæst. 16. & Diuus Antoninus in 2. part. titul. 2. capit. 2. §. tertio. Sed Caiet. in 2. 2. quæst. 62. artic. 2. inquit, quòd si infamia accusatoris sequuta est ex eo, quòd reus negauit mendaciter crimen sibi impositio: tenetur ad restitutionem: si autem sequuta est ex eo, quod reus, dixit neque nego, neque concedo probet ille: non tenetur ad restitutionem: sed Syluester in verb. restitutio. 3. §. tertio. tenet absolute partem negatiuam, quam sententiam sequitur Soto libr. 4. de Iustitia. quæst. 2. artic. 3. & Ricardus in 4. dist. 15. arti. 5. quæ stione. 3. quanquam communiter probetur contraria sententia à Magistro Soto, & Caietano, & hæc sententia est ferè communis & probatur secundum nostrum modũ dicendi in dubio præcedenti. Quia ille reus non mentitur negando, ergo defendit se cũ moderamine inculpatæ tutelæ. Secũdo probatur etiam secundum opinionem illorum qui tenent quod mẽtitur , vt Soto: quia illud mendacium non est contra iustitiam in ordine ad accusatorem, respectu cuius non tenetur reus concedere, sed potest se defendere. Et confirmatur, si quis non posset effugere manus inuasoris, nisi dicendo vnum mendacium, non erit homicida, etiam si mediā te mendacio occiderit hominem: quia ille habebat ius ad defensionem suam, mendacium autem ex sua natura non est contra iustitiam, nisi quando homo tenetur ex iustitia dicere veritatem. Cuius oppositum supponimus in casu. Vltimò, modus ille respondendi Scoti & Caietani, potius est confiteri crimen proprium, quam euadere accusationem iniquam. ¶ Ad argumentum in oppositum respōdetur , quòd reus non reddit ma lum pro malo, sed iustè se defendit: per accidens autem sequitur infamia iniusti accusatoris, sicut sequitur mors iniqui inuasoris, ex defensione mea. Et hactenus de tertia parte. ¶ In quarta vero parte, disputāda erat quæstio. An iudex qui per iniuriam extorsit confessionem à reo, possit procedere ad illius punitionem. Sed quia similis quæstio tractabitur de teste in quæstione sequenti, simul definietur ista.