QVÆSTIO LXIX. De rei seu accusati iniustitia. 
 
 DEINDE considerandum est de peccatis, quæ sunt contra iustitiam ex parte rei. ¶ Et circa hoc quæruntur quatuor. DE ista materia agitur in iure in titulo de accusationibus. Et in titul. de quæ stionibus. Et in titul. de confessis. Et Theologi in quarto distin. 19. Summistæ in verbo, Inquisitio. & in verbo, confessio criminalis. Soto in relect. citata, membro. 2. quæ stione. 6. & in lib. 5. de Iustitia. quæst. 6. 
 
 ARTICVLVS PRIMVS. ¶ Vtrùm absque peccato mortali poßit accusatus veritatem negare, per quā condemnaretur. AD Primum sic proce{ 4. dist. 17. q. 3. art. 1. q. 2. ad 1. et 3. & distin. 19. q. 2. art. 3. q. 1. ad 5. & q. 2. cor. } ditur. Videtur, quòd absque peccato mortali possit accusatus veritatem negare, per quā condẽnaretur . Dicit enim † { Chrysost. homil. 31. ad Hebr. â med. to. 4. } Chrysostomus. Non tibi dico vt te prodas in publicum, neq; apud alium accuses: sed si veritatem confiteretur in iudicio accusatus, seipsum ꝓderet , & accusaret. Nō ergo tenetur veritatẽ dicere, & ita nō peccat mortaliter, si in iudicio mentiatur. ¶ 2 Præterea. Sicut mendacium officiosum est, quando aliquis mentitur, vt alium à morte liberet: ita mendacium officiosum esse videtur, quando aliquis mentitur, vt se liberet à morte: quia plus sibi tenetur, quàm alteri. Mendacium autẽ officiosum non ponitur esse peccatum mortale, sed veniale. Ergo si ac cusatus veritatem in iudicio neget, vt se à morte liberet, non peccat mortaliter. ¶ 3 Præterea. Omne peccatum mortale est contra charitatem, vt supra † { q. 24. arti. 12. } dictum est. Sed quòd accusatus mẽtiatur , excusando se à peccato sibi imposito, non contrariatur charitati, neque quantum ad dilectionem Dei, neque quantum ad dilectionem proximi. Ergo huiusmodi mendacium non est peccatũ mortale. SED contra. Omne quod est cō trarium diuinæ gloriæ, est peccatũ mortale: quia ex præcepto tenemur omnia in gloriam Dei facere, vt patet 1. ad Corinth. 10. Sed quòd reus id quod contra se est, confiteatur, pertinet ad gloriam Dei, vt patet per illud quod Iosue dixit ad Acham, "Fili mi da gloriam Domino Deo Israel, & confitere atque iudica mihi quid feceris: ne abscondas:" vt habetur Iosue. 7. Ergo mentiri ad excusandum peccatum, est peccatum mortale. RESPONDEO dicendum, quòd quicunque facit contra debitum iustitiæ, mortaliter peccat, sicut supra † { qō . 59. articulo. 4. } dictum est. Pertinet autem ad debitum iustitiæ quòd aliquis obediat suo superiori in his, ad quæ ius prælationis se extendit. Iudex autem, vt suprà † { qō . 67. articulo. 1. } dictum est, superior est respectu eius qui iudicatur. Et ideo ex debito tenetur accusatus iudici veritatem exponere, quam ab eo secundum formam iuris exigit. Et ideo si confiteri noluerit veritatẽ , quam dicere tenetur, vel si eam mendaciter negauerit, mortaliter peccat. Si verò iudex hoc exquirat, quod non potest, secundum ordinem iuris nō tenetur ei accusatus respondere. Sed potest vel per appellationem, vel aliter licitè subterfugere: mendacium tamen dicere non licet. AD primum ergo dicendum, ꝙ quando aliquis secũdum ordinem iuris à iudice interrogatur, nō ipse se prodit: sed ab alio proditur, dum ei necessitas respondendi imponitur per eum, cui obedire tenetur. AD secundum dicendum, quòd mentiri ad liberandum aliquem à morte cum iniuria alterius, non est mẽdacium simpliciter officiosum, sed habet aliquid de pernicioso admixtum. Cùm autem aliquis mentitur in iudicio ad excusationẽ sui, iniuriam facit ei, cui obedire tenetur, dum sibi denegat quod ei debet, scilicet confessionẽ veritatis. AD tertium dicendum, quòd ille, qui mentitur in iudicio, se excusando, facit & contra dilectionem Dei, cuius est iudicium: & contra dilectionem proximi, tum ex parte iudicis, cui debitum negat: tum ex parte accusatoris, qui punitur, si in probatione deficiat. Vnde & in Psalmo 140. dicitur. "Ne declines cor meum in verba malitiæ, ad excusandas excusationes in peccatis." Vbi dicit Gloss. "Hæc est consuetudo impudentiũ , vt deprehensi, per aliqua falsa se excusent." Et † { Lib. 22. capit. 13. in princ. } Gregorius 22. Moral. exponens illud Iob 31. "Si abscondi quasi homo peccatum meum," dicit: "Vsitatum huma ni generis vitium est, & labẽdo peccatum committere, & commissum negando abscondere, & cōuictum defendendo multiplicare." SVMMA ARTICVLI. PRima conclusio. Quando accusatus interrogatur secundũ ordinem iuris, peccat mortaliter si veritatem non fateatur. ¶ Secunda cōclusio . Si iudex exquirit quod non potest, secundum ordinem iuris, accusatus non tenetur respondere. ¶ Tertia conclusio. In tali casu accusatus poterit per appellationem subterfugere vel alio modo veritatem occultare: nunquam tamen mendacium dicere. 
 
 ARTICVLVS II. ¶ Vtrùm accusato liceat calumniosè se defendere. AD Secũdum sic procedi{ Infra arti. 3. corp. } tur. Videtur, ꝙ accusato liceat calũniosè se defendere. Quia secũdum iura ciuilia in causa sanguinis licitum est cuilibet aduersarium suum corrũpere . Sed hoc maximè est calumniosè se defendere. Ergo non peccat accusatus in causa sanguinis, si calumniosè se defendat. ¶ 2 Præterea. Accusator cũ accusato colludens, pœnam recipit à legibus constitutam, vt habetur † { 2. q. 3. ca. si quẽ panituerit. }. 2. quæst. 3. Non autem imponitur pœ na accusato per hoc, ꝙ cum accusatore colludit. Ergo videtur ꝙ liceat accusato calumniosè se defendere. ¶ 3 Præterea. Prouer. 14. dicitur: "Sapiens timet & declinat à malo: stultus autem transilit & confidit." Sed illud quod fit per sapientiā , nō est peccatũ . Ergo si aliquis qualitercunque se liberet à malo, nō peccat. SED contra est, quod etiam in causa criminali iuramentum de calũnia est præstandũ , vt habetur † { In decretali lib. 2. titul. 7. c. 1. } extra, de iuramento calũniæ , inhærentes. Quod non esset, si calũnio sè se defendere liceret. Ergo nō est licitũ accusato calumniosè se defendere. RESPONDEO dicendum, quòd aliud est veritatem tacere, aliud est falsitatem proponere. Quorum primum in aliquo casu licet; non enim aliquis tenetur omnem veritatem confiteri, sed illam solũ , quam ab eo potest, & debet requirere iudex secundum ordinem iuris: puta cum præcessit infamia super aliquo crimine, vel aliqua expressa indicia apparuerunt, vel etiā cùm præcessit probatio semiplena. Falsitatem tamẽ proponere in nullo casu licet alicui. Ad id autẽ quod licitum est, potest aliquis procedere, vel per vias licitas & fini intento accōmodas , quod pertinet ad prudentiam: vel per aliquas vias illicitas & proposito fini incongruas, quod pertinet ad astutiam, quæ exercetur per fraudem & dolum, vt ex suprà † { q. 55. art. 4. & 5. } dictis patet. Quorum primum est laudabile, secundum verò, vitiosum. Sic ergo reo qui accusatur, licet se defendere veritatem occultando, quam confiteri non tenetur per aliquos conueniẽ tes modos: puta quòd non respondeat, ad quæ respondere non tenetur: hoc autem non est calumniosè se defendere, sed magis prudenter cuadere. Non autem licet ei vel falsitatem dicere, vel veritatem tacere, quam confiteri tenetur. Neque etiam aliquam fraudem vel dolum adhibere, quia fraus & dolus vim mendacij habent. Et hoc est calumniosè se defendere. AD primum ergo dicendum, ꝙ multa secundum leges humanas impunita relinquuntur: quæ secundum diuinum iudicium sunt peccata. Sicut patet in simplici fornicatione: quia lex humana non exigit ab homine omnimodam virtutem, quæ paucorum est, & non potest inueniri in tanta multitudine populi, quantum lex humana habet necesse sustinere. Quod autem aliquis nō velit aliquod peccatum committere, vt mortem corporalem euadat, cuius periculum in causa sanguinis imminet reo, est perfectæ virtutis: quia omnium terribilium maximè terribile est mors, vt dicitur in 3. † { Lib. 3. ca. 6. tom. 5. } Ethicorũ . Et ideo si reus in causa sanguinis corrumpat aduersarium suum, peccat quidem inducendo eum ad illicitum: Non autem huic peccato lex ciuilis adhibet pœnam: & pro tanto licitum esse dicitur. AD secundum dicendum, quòd accusator, si colludat eum reo, qui noxius est, pœnam incurrit: ex quo patet quòd peccat. Vnde cùm inducere aliquem ad peccandum, sit peccatum, vel qualitercunque peccati participem esse, cum Apostolus dicat dignos morte eos, qui peccantibus consentiunt: manifestum est quòd etiam reus peccat, cum aduersario colludendo, nō tamẽ secũdum leges humanas imponitur sibi pœna, ꝓpter rationẽ iā † { In soltione ad 1. } dictā . AD tertium dicendum, quòd sapiens non abscondit se calumniosè, sed prudenter. SVMMA ARTICVLI. PRima conclusio. Etiam si accusatus interrogetur contra ordinem iuris, non licet ei fraudem & dolum adhibere. Ratio est, quia hoc pertinet ad mendacium. Secunda conclusio. Tunc iudex procedit secundum ordinem iuris, quando præ cesserit infamia super crimine, vel aliqua expressa indicia apparuerint: vel præcesserit semiplena probatio. COMMENTARIVS. CIrca materiam horum articulorum texendus est nobis tractatus de modo procedendi iudicum licito vel illicito ad interrogandum reum. Et similiter de modo defensionis ipsius rei. Et diuidetur iste tractatus in quinque partes. Prima pars erit de his quæ fieri debent, vt iudex procedat secũ dum ordinem iuris. Pro cuius explicatione sit primum fundamẽtum . Via accusationis vel denuntiationis tunc iustè procedit iudex, quando præcessit semiplena probatio, vel indicia manifesta. Explicatur hoc fundamentum. Dicitur semiplena probatio testimonium vnius testis omni exceptione superioris. Item dicimus indicia in numero plurali: quia rarò sufficit vnum indicium, nisi sit sufficientissimum & vrgentissimum. Diximus etiam expressa & manifesta: quia debent esse euidentia tam respectu criminis, quam respectu personæ. Item debent esse nota iuridicè, hoc est scripta in processu & notificata ipsi reo: ita vt constet illi, ꝙ talia indicia sunt sufficienter probata contra ipsum: alias non tenebitur respondere, neque credere iudici dicenti, ꝙ habet cōtra illum indicia manifesta. Hoc fundamentum sic explicatum est communis sententia Theologorum & Iurisperitorum in locis citatis. Vide Caietanum hic in artic. 2. Et Innocen. Quartum ca. 2. de confessis. ¶ Secundũ fundamentum sit ꝙ inquisitio generalis omnino potest fieri à iudice, nulla præcedente infamia, nulla probatione, nullis indicijs præ cedentibus. Pro cuius explicatione nota, ꝙ inquisitio quædam est omnino generalis, quando, scilicet, non quęrit iudex de aliquo delicto in particulari, vel de aliqua persona in particulari, sed tantum in communi. An sint delicta in aliqua communitate vel republica. Alia est particularis inquisitio omnino, seu specialis. Quando scilicet quærit iudex an Petrus sit adulter? An occiderit Paulum? Alia est inquisitio mixta. Quando scilicet, iudex quærit de persona in particulari & de delicto in cōmuni . An Petrus sit criminosus? vel è contra, de delicto in particulari & de persona in cōmuni . Vt v. g. An istum hominem quis occiderit, sciatur? Dicimus ergo quòd de primi generis inquisitione intelligitur hoc fundamentum, & habetur expressè in cap. relata. & cap. placuit. 1. q. 1. & in cap. 1. de officio ordinarij. Et vsus cōmunis iudicum tam ecclesiasticorum quàm secularium confirmat fundamentũ positum. DVbitatur primò. An quando iudex procedit per viam inquisitionis omnino specialis vel mixtæ, particularis tamen ex parte personæ: sit necessarium, vt præ cesserit infamia, vel clamorosa insinuatio contra illum reũ qui interrogatur. Pro parte negatiua arguitur primo. Ex D. Greg. in libro. 5. epist. Epistola 30. & habetur 5. quæ stione. 1. cap. quidam maligni. Vbi pręcepit Grego. sub excōmunicationis pœna, vt qui libellum infamatoriũ fecerat, se proderet. Cum tamen re vera ille esset occultus. Ergo non requiritur infamia præcedens. Et confirmatur. Nam D. Tho. in art. 2. inquit, sufficere ad interrogandum & inquirendũ semiplenam probationem, vel indicia vel infamiam. Ergo non est necessarium, vt præcedat infamia. Et confirmatur secundo. Nam Bartolus in. l. 2. ff. ad leg. Iuliam. de adult. & supra extrauag. ad reprimendũ numerat septem casus, in quibus licitum est inquirere speciali inquisitione absque infamia vel clamorosa insinuatione, vel indicijs vel probatione. Quos casus refert Soto in relect. de ratione tegendi, membro. 2. q. 6. concl. 3. & Iurisperiti sequuntur Bart. in c. inquisitioni. & ca. qualiter & quando. el. 2. de accusationib. ¶ Arguitur secũdo . Reus cōuictus potest interrogari de socijs de quibus nulla est infamia, vt habet vsus omniũ iudicũ secularium ergo. ¶ Tertiò. Reus infamis de vno delicto & conuictus, potest interrogari de alijs delictis, de quibus non est infamis, ergo &c. ¶ Quartò. Quādo delictũ est publicũ . v. g. si appareat cadauer hominis occisi in foro, tunc iudex licitè interrogat quẽlibet occurrentem, an sciat quis occiderit illũ hominẽ : & tunc forte occurrit ipse reus, ergo non requiritur infamia, vt interrogetur ipse reus. Et cōfirmatur . Nā in visitationibus generalibus iustè ꝓceditur à visitatore ad inquirẽdũ crimina in particulari, aliàs inutilis esset visitatio, ergo nulla præcedẽs infamia requirit̃ . PRO decisione sit prima conclusio. Ad interrogandũ reũ de quouis delicto per viā inquisitionis, qui neque est denunciatus, nec accusatus, necessariò requiritur infamia vel clamorosa insinuatio. Pro cuius explicatione nota, quòd infamia est rumor de crimine cōtra aliquem, ortus non à maledicis & malignis, sed à probis & honestis viris: qui sparsus est per maiorem partẽ vniuersitatis, aut viciniæ aut collegij vbi aliquis cōmoratur . Hæc diffinitio habetur in capit. citatis de accusationibus. Cæterũ arbitrio prudentis relinquitur iudicandũ , quando rumor ille sit dicendus sparsus. Item etiam clamorosa insinuatio à quibusdam censetur esse idem cũ infamia: vt à Soto vbi sup. & ab Innoc. & Panor mit. in. c. qualiter. vbi sup. Alij verò dicũt infamiā differre à clamorosa insinuatione, ꝙ infamia debeat esse scripta & probata coram iudice. Ita dicit Aretius in. c. inquisitionis. & in. c. qualiter. vbi sup. In quibus capitulis Innoc. 3. definit nostrā cōclusionẽ , & etiā in. c. cũ oporteat. ibidẽ . Et probatur ratione. Iudex non potest procedere contra aliquos sine accusatore vel supplente vicẽ accusatoris: sed secundùm iura sola infamia supplet vicẽ accusatoris ad inquirendum, ergo, &c. Maior est demonstrata in quæst. 67. Itẽ probatur. Magis nocet reipublicæ, qui occulta delicta reuelat, quā prosit ille qui punit iam reuelata. Nā qui reuelat, destruit honorem ciuiũ & profert in publicum malum exemplum: per punitionem autem omnia hæc incōmoda non omnino reparantur, ergo vbi iam infamia non clamat contra aliquem, nō est inquirendũ contra illum: nisi forte iam sit accusatus vel denunciatus coram iudice. Hæc cōclusio est contra gloss. in. c. 2. de ac cusationibus, in. 6. Decretal. & contra Ioan. Andr. in. c. olim. de accusat. & contra Alciat. vbi supra. qui dicunt contra religiosos posse procedi à suis prælatis sine infamia. Videtur etiam esse contra Soto lib. 5. de iustit. quæst. 6. art. 2. & in relect. citata. q. 6. conclus. 3. vbi videtur asserere sufficere indicia sine infamia ad interrogandum ipsum reum. Et Caietanus videtur hic idipsum dicere. Nihilominus nostra conclusio absque aliqua exceptione vera est. Et ostenditur ex diffinitione Innocent. in. c. inquisitionis, iam citato, vbi inquit, quòd etiam tres testes iurati & oculati non sufficiunt ad inquirendum contra aliquem: quia non præcesserat infamia, ergo multo minus sufficiet semiplena probatio vel indicia absque infamia ad procedẽdum per viam puræ inquisitionis. Fortassis autẽ prædicti doctores intelligendi sunt quando aliquis inquiritur vt testis. Tunc enim aliquando tenebitur ipse testis respondere: quando non tenebitur ipse reus: vt dicemus quæst. sequenti. Secunda conclusio. Quando reus iustè interrogatur de aliquo crimine, non propterea statim interrogatur de complicibus, nisi quando ille aliàs tenebatur denunciare de illis propter bonum reipublicæ, vel illi etiā laborant infamia. Ista conclusio definita est in cap. 1. de confessis. & cap. veniens. de testibus. & 15. quæst. 3. in. c. nemini. & in. l. fina. C. de accusationibus. & asseritur à Caiet. hic in opusculo. 17. quæstionum. respons. 5. & à Soto vbi supra. Et ratione probatur. Nam inquisitio non potest fieri contra aliquem, nisi qui laborat infamia: sed complices non laborant infamia, ergo non potest fieri inquisitio contra illos. ¶ Tertia conclusio. Reus interrogatus de vno crimine, & cōuictus quā tumlibet graui, nō potest interrogari de alio de quo non est infamatus. Ista conclusio est D. Tho. quæst. seq. ar. 1. & Caiet. & Soto vbi sup. & Adria. quodlib. 11. q. 1. Et probatur ratione sumpta ex capitulis citatis, in quibus exigitur infamia ad inquirendum reum in particulari de aliquo crimine: sed in casu posito reus non est infamatus de alio crimine, ergo, &c. Confirmatur. Nam aliàs de quolibet crimine posset interrogari. v. g. latro posset interrogari, An sit hæreticus. Secundò. Iudicia occulta non subiacent hominum iudicio sed Dei, ergo de illis non est aliquis inquirendus, si non sit infamatus. Ista conclusio habet duas exceptiones. Vna est, quando aliud delictum est coniunctum realiter & manifestè cum illo, de quo est conuictus aut infamatus. V. g. inuenitur cadauer hominis occisi & spoliati, poterit tunc reus qui conuictus est & infamatus de occisione, interrogari etiam an ipse spoliauerit illum. Hæc conclusio sic explicata est contra Paludanum in. 4. dist. 19. quæst. 4. circa finem. & contra Syluest. verbo, inquisitio. 1. quæst. 3. par. 4. & quæst. 4. par. 2. ¶ Denique nota, ꝙ ea quæ diximus de inquisitione omnino speciali, verificantur etiam de inquisitione mixta, quando ex parte personæ est particularis. Nam tunc eadem est ratio atque de inquisitione omnino particulari. Cæterũ quā do inquisitio fuerit mixta, ita vt ex parte personę fuerit generalis, tunc quia nō interrogatur reus vt reus est, sed vt testis: pertinet ista disputatio ad quæst. sequentẽ septuagesimā . AD argumenta respondetur. Ad primũ respōdetur quantũ attinet ad testimonium D. Greg. dicemus quæst. sequẽti , quia pertinet ad inquisitionẽ generalem ex parte personæ. Ad D. Tho. respōdetur , ꝙ numerauit disiunctiuè omnia quæ sufficere possunt ad interrogandũ reum: non tamen voluit ꝙ ad quamlibet viā procedẽdi , quodlibet illorũ sufficeret, sed aliter & aliter secundùm variũ modum procedendi, vt distinximus in ipsis conclusionibus. Ad Bartolũ vero & sequaces dicemus quæst. 70. Nā casus illi quos excipiunt potius pertinent ad interrogandũ testem quā reum: vel etiā quando est euidẽ tia patrati sceleris. Tunc enim etiā nos fatemur, ꝙ reus potest puniri absque interrogatione. Nā illa euidentia supplet vices non solũ accusatoris, sed etiā totius processus. Nos autem modo disputamus quādo necesse est interrogare ipsum reum, vt post confessionem suā puniatur. ¶ Ad secundũ argumentũm patet ex secunda conclusione. Sed quia interdũ reus interrogatur de complicibus vt testis: dicemus latius quæst. sequẽti . ¶ Ad tertium patet ex tertia cōclusione . ¶ Ad quartũ vero & confirmationem dicemus quæst. sequẽti , quia illæ interrogationes fiũt testibus. DVbium secundum huic aunexũ est, an cum iudex dubitat procedat ne iuste vel iniuste ad inquirendũ , possit interrogare reum, & an ipse reus in eodem dubio teneatur respondere? Probatur pars affirmatiua. Princeps iustè præcipit seruare suas leges, etiam si sit dubium, An sint iustæ vel iniustæ, ergo & iudex iustè præcipit, vt sibi obediatur interroganti, etiam si sit dubium, An iustè interroget vel non? ¶ Secundò. Testis in tali casu aliquando tenetur respōdere , vt ostẽdetur quæst. sequen. ergo, &c. ¶ Tertiò. Miles tenetur quando dubiũ est, an bellum sit iustum vel iniustũ , obedire Principi & bellare, ergo etiā quilibet homo reipublicæ, siue testis sit seu reus tenebitur in dubio respondere iudici interroganti. Ad hoc dubium respōdetur & sit prima conclusio. In casu posito non licet iudici interrogare: neque reus tenetur respondere. Probatur ista secunda pars. In dubijs melior est conditio possidentis, sed reus possidet honorem, vitam, &c. ergo in dubio non cedere iuri suo. Probatur vero prima pars. Omnis homo præsumitur bonus antequā probetur malus: sed antequā iudex ostendat reo se iuridicè interrogare, adhuc præsumitur reus bonus omnino, ergo iudex non potest illũ interrogare tanquā suspectum de crimine. Item probatur. Nam si reus, vt diximus non tenetur respōdere , ergo neque iudex potest illum interrogare cogendo eum. Probatur consequentia. Nā alias daretur bellũ iustum ex vtraque parte. Ista ratio nō omnino conuincit, quia supposita ignorātia aliqua, bene potest esse bellum iustum ex vtraque parte. Vnde sit secunda conclusio. Quando iudex dubitat, An possit interrogare vel non: &, an teneatur interrogare vel non, tunc si ex altera parte imminet periculum iniustitiæ contra reum, & ex altera periculũ contra rempublicam: debet deponere dubiũ , & inclinare in fauorẽ reipublicæ. Probatur, quia iudex est custos boni publici ex officio, ergo in dubio debet potius fauere reipublicæ quam reo. Et confirmatur. Quia in dubijs tutior pars est eligẽda , sed in illo casu tutior pars est cauere periculum reipublicæ, ergo poterit reũ interrogare. ¶ Tertia conclusio. In eodem casu reus nō tenebitur respōdere . Ratio est, quia in dubijs melior est conditio possidentis. Itẽ si qua ratione teneretur reus respondere, esset propter periculum quod instat reipublicæ, sed huic periculo ipse reus aliter potest prouidere, scilicet, cessando à malo quod est in eius voluntate positum, ergo non tenebitur respondere. AD argumenta in cōtrariũ respōdetur . Ad primũ respōdetur nego cōsequentiā . Et ratio discriminis est: quia dum reus interrogatur à iudice, agitur de ipsius delicto, & cōsequẽter de capite de honore vel de re familiari, quę bona ille iuste possidet, donec iuridicè spolietur. Et ideo licitũ est illi tacere & defendere suā possessionem in dubio. Itẽ est alia ratio. Quia pertinet ad bonũ reipublicæ vt leges principũ seruẽtur , etiā si dubiũ sit de illarũ iustitia. Cæterũ non pertinet ad bonũ reipublicæ, ꝙ præcepto particulari iudicis obediatur à reo, quādo dubium est, an interroget iuridicè. ¶ Ad secundum nego consequentiam. Nam testis in aliquo casu non potest aliter prouidere bono reipublicæ, nisi respondendo. Reus autem poterit prouidere aliter, scilicet, cessando à malo. Cæterum si bonum commune non periclitatur, vel testis potest aliter prouidere, scilicet per correctionem fraternam: tunc in casu dubij non tenebitur respondere. Ad tertium negatur consequentia. Et ratio discriminis est, quia miles est tantum instrumẽtalis causa, sicut minister executiuus iustitiæ, qui dicitur, el verdugo. At vero testis & reus non est causa instrumentalis sed principalis in genere moris ad faciendũ processum. Vnde ad illos pertinet operari secundùm propriam formam moralem, scilicet, per iudiciũ de ipsa causa, An sit licita vel illicita. Hęc sententia est contra Palud. vbi sup. IN secunda parte tractatus agemus de reo dum legitimè interrogatur. Dubium primum est, An teneatur respondere quando ex ipsius confessione est occidendus. ¶ Pro parte negatiua arguitur primò. Omnia peccata quæ sunt contra iustitiam possunt fieri venialia ex paruitate materiæ: sed reus non respondendo, parum nocet reipublicæ aut iudici, ergo nō tenetur respōdere , saltem sub peccato mortali. Secundò. Fateri veritatem cum periculo vitæ est actus heroicus, ergo non quilibet debet ad hoc obligari, ergo leges humanæ nō debent neque possunt obligare ad dicendũ veritatem cũ periculo vitę. Tertiò sequeretur ex opposita sententia, ꝙ reus qui negauit veritatem coram iudice interrogante iuridicè, non esset absoluendus in foro conscientiæ, nisi iterũ cōpareret corā iudice, & diceret veritatẽ . Probatur sequela. Quia ille permanet in peccato mortali quā diu nō respondet, cũ sit tempus respōdendi . PRO decisione quæstionis sit prima cō clusio . In casu posito tenetur reus respōdere veritatẽ . Hæc est cōmunis sentẽtia . Et ratio est. Quia respublica habet potestatem ad punienda crimina secundùm leges: sed est necessarium ad talem punitionem, vt possit obligare reũ iuridicè interrogatum ad respōdendũ veritatem, ergo &c. aliàs potestas illa vana esset & inefficax. ¶ Secunda cōclusio . Nō respōdere iudici, vel falsum dicere etiā iuridicè interrogāti potest esse peccatũ veniale ex leuitate materie: dummodo nō interueniat iuramentũ . Hæc cōclusio est contra Caiet. hic, & in verbo, confessio, cōditione . 4. qui tenet vniuersaliter, ꝙ omne mẽ daciũ in iudicio tam exteriori quam in foro cōscientiæ est peccatũ mortale, etiā circa illa ad quæ reus nō tenetur respōdere : sed si respōdet debet dicere veritatẽ sub pœna peccati mortalis. Ratio Caiet. est, quia sicut mẽ daciũ sub iuramento semper est peccatum mortale propter honorem diuini nominis, sicque materia grauis est: ita mẽdaciũ si cōsideretur vt est in iudicio, grauis materia est, semperq́; iudex tenet locũ Dei: maxime in sacramẽto cōfessionis . Syluest. etiā in verbo, mẽdaciũ . §. 3. tenet fere eandẽ sententiā . Sed limitat illā de mẽdacio circa ea ad quæ quis tenetur respōdere . Et citat Duran. in hāc sententiā . Sed certè Durand. in 4. d. 38. q. 2. nihil amplius dicit quòd hic D. Tho. ar. 1. ad 3. scilicet, mendaciũ in iudicio, quantũ est ex parte obiecti est peccatũ mortale. Sic enim est intelligendus D. Tho. Sed nostra conclusio est cōmunis aliorũ sententia. De qua re vide Soto relect. de ratione tegendi. q. 7. Et probatur cōclusio . Mendacium in iudicio, immediatè est contra iustitiā vel contra religionẽ : sed in vitijs contra iustitiam aut religionem potest inueniri leuis materia, vt patet si aliquis furatur etiā à loco sacro rẽ parui momenti, aut si quis consecrando prætermittat particulā , enim, ergo nō eo ipso ꝙ est mẽdaciũ in iudicio, erit peccatũ mortale. Neq; est eadẽ ratio de mendacio sub iuramẽto : quia iuramentũ habet specialẽ rationẽ , scilicet, ꝙ affertur Deus ipse vt testis & autor mendacij, quod est grauissimũ delictũ cōtra honorẽ diuinũ . Hæc autẽ ratio non inuenitur vniuersaliter in alijs peccatis cōtra religionẽ : sed tota deformitas alicuius mendacij etiā in cō fessione refunditur in ipsum cōfitentẽ , neq; ipsum sacramentũ grauiter violatur. Quia ille qui in re leui mentitur, ministrat aliàs sufficientẽ materiā sacramento, dicẽdo alia peccata. Notandũ est tamen, ꝙ grauitas aut leuitas materiæ in iudicijs ex duplici capite potest pensari. Primò quidẽ & per se ex parte iuris quod habet iudex ad interrogādum . Si enim iudex tenetur illo iure sub pœna peccati mortalis ad interrogandum aliquid, quicquid illud sit, tenebitur etiā reus sub pœ na peccati mortalis respōdere veritatẽ . Si autem iudex licitè quidẽ interrogat, sed non tenebatur interrogare: quia nō multũ pertinebat ad causam talis interrogatio: tũc reus nō tenebitur respōdere veritatẽ sub pœna peccati mortalis. Hinc sequitur vnũ corollariũ , ꝙ religiosus tenetur respōdere visitatori sub pœna peccati mortalis interrogāti de obseruantia cæremoniarũ : quia ipse visitator tenetur sub pœna peccati mortalis inquirere de huiusmodi cæremonijs, etiā si quilibet religiosus, in particulari nō peccet venialiter frā gendo silentiũ . Ex alia parte potest cōsiderari grauitas aut leuitas materiæ mẽdacij in iudicio, tanquā ex circũstantia , scilicet, ex iniuria quam patitur ipse accusator aut testis, qui iuridicè vel accusabat vel testificabatur. Tertia cōclusio . Qui iuridicè interrogatus nō respondet veritatẽ , nō est absoluẽdus sacramẽtaliter quādiu manet in iudicio: nisi prius cōfiteatur veritatem iudici. Ratio est, quia ille permanet in peccato quādiu interrogatur & nō respondet, sed quandiu nō fertur sentẽtia absolutionis interrogatur virtualiter, & est tempus respondendi, ergo est in peccato mortali quādiu nō respōdet . Notandũ est tamen, ꝙ si postquā reus negauit veritatẽ corā iudice, postea tamen si ex eo ꝙ con fiteatur illā , incurrat in nouā pœnā cōuictus de noua culpa periurij, nō tenebitur iterum cōfiteri veritatem. Ratio est, quia in illo casu ille se prodit tanquam reum de noua culpa, quod nemo tenetur facere. Si autẽ nō incurrit nouā pœnam quā antea incurreret, tenebitur cōfiteri veritatem quā negauit. Et hoc ipsum dicemus de teste qui noluit testificari veritatem, cũ teneretur, scilicet, ꝙ tenetur illā testificari quandiu pendet sententia, nisi ex eo sequatur illi noua pœna. Itẽ est notandũ , ꝙ id quod dicimus in tertia cōclusione , multò magis verificandũ est, quando iam reus est condemnatus aliàs conuictus per testes: tunc enim nisi cōfiteatur veritatem, cō demnat ipse suo silentio iudicem, vel testes tanquā iniquos. ¶ Quarta cōclusio . Postquā semel reus per sententiā est absolutus, ex eo ꝙ ipse negauit veritatẽ quam tenebatur confiteri: nō tenetur vltra cōparere coram iudice, & dicere veritatẽ . Ratio est, quia ille tantũ violauit iustitiā legalẽ , ergo nō tenetur ad restitutionẽ prodendo seipsum. Notandum est tamen circa istā conclusionẽ , ꝙ si pars cō traria læsa est ex delicto de quo accusabatur reus: & ex eius negatione maius incōmodũ incurrit: tunc tenebitur reus ad restitutionẽ totius dāni respectu partis contrariæ, scilicet, ad restitutionẽ expẽsarũ quas fecit in ꝓsecutione litis. Ratio est, quia respectu partis cō trariæ peccat reus cōtra iustitiā cōmutatiuā . Ad primũ in contrariũ respōdetur , nego minorem. Nā est grauis materia, quando iudex tenetur interrogare reum, & ita peccat mortaliter reus negando veritatem. ¶ Ad secundũ respōdetur , ꝙ quādo actus heroicus cadit sub cōcilio , non quilibet tenetur ad illũ exercendũ : at quando opus heroicũ cadit sub præcepto, vt v. g. martyriũ tempore necessitatis, quilibet tenetur illud pati. Cæterũ illa obligatio dicendi veritatem in illo casu, non oritur ex lege humana, sed ex lege naturali & diuina: quia talis confessio necessaria est ad bonum commune. ¶ Ad tertium patet ex tertia & quarta conclusione. DVbium secundum est, An reus qui iuridicè interrogatus negauit veritatẽ , vnde factũ est, ꝙ iudex eum absolueret: teneatur ad restitutionẽ illius pœnæ pecuniariæ quæ reddenda erat fisco. Vt v. g. an hære ticus in illo casu teneatur bona sua tradere fisco? Pro parte affirmatiua arguitur primo ex. c. fin. de iniurijs & damno dato. vbi dicitur, si tua culpa damnum datum est aut iniuria irrogata, iure te super his satisfacere oportet. Sed in casu dicto ex culpa rei datum est damnum ipsi fisco, ergo tenetur ad satisfactionem. Secundò. Si quis per mendacium aut fraudem impediat, ne aliquis faciat eleemosynam pauperi, tenetur ad restitutionẽ faciendam pauperi, ergo etiam in casu posito, reus qui per mendacium impediuit lucrum quod obueniret fisco: tenebitur ad restitutionem faciendam fisco. Tertiò. Si ex negatione iniqua rei sequitur aliquod nocumentũ iudici, vel accusatori, vel testi in bonis quæ antea habebat, vt v. g. si incurrunt infamiā vel amittunt bona temporalia quæ habebant, tenetur reus ad restitutionem illius nocumenti, ergo eadem ratio est quando amittunt lucrum quod erant acquisituri, si reus diceret veritatem. Quartò. Hæres institutus per testamentum minus solenne, si requiratur in iudicio iuridicè vt dicat veritatem & neget illam, tenebitur ad restituenda bona testatoris hæredi succedenti ab intestato, ergo etiam reus qui negat veritatem in casu posito, tenebitur restituere fisco. Patet consequentia. Quia vterque videtur peccare immediatè contra iustitiam legalem: eo quòd non dicit veritatem in iudicio, & ex consequenti contra iustitiam commutatiuam: quia ex eius negatione sequitur alteri damnum. Quintò. Testis qui in casu posito iuuaret reum, teneretur ad restitutionem faciendam fisco: ergo multo magis ipse reus qui est causa principalis. Vltimò. Leges pœ nales obligant in conscientia ad soluendam pœnā pecuniariā post cōdemnationẽ , ergo qui per iniquitatem impedit condemnationem, tenebitur ad restitutionem illius pœnę ipsi fisco faciendā . De hoc dubio extat sentẽ tia M. Soto lib. 1. de iustit. & iure. q. 6. ar. 6. ante quintam cōclusionem , vbi expressè tenet partem affirmatiuam. PRO decisione quæstionis est prima cō clusio . Pars negatiua est multo probabilior. Probatur primò. Lex pœnalis respicit per se primò, & immediatè punitionẽ criminis, cōsequenter vero & per accidens cōmo dũ accusatoris & fisci, quod sequitur ex condemnatione criminis, ergo vbi crimen non cōdemnatur , nō tenebitur reus ad restitutionẽ illius pœnæ. Confirmatur. Reus qui per legem pœnalem solũ obligatur ad sustinendam pœnā quæ infligitur in vltionem criminis de quo cōuincitur & cōdemnatur , nulla ratione tenetur ante condemnationẽ soluere pœnā illā pecuniariam, anteaquā cōdemnetur , ergo non tenetur. Secundò. Reus negando veritatem in casu posito, solũ peccat contra iustitiā legalem: ergo ad nullā restitutionem tenetur. Probatur antecedens. Quia si nō esset lex pœnalis illa pecuniaria, solum peccaret cōtra iustitiā legalem, ergo & modo etiā posita lege. Probatur consequentia. Quia lex pœnalis non obligat nouo vinculo virtutis ipsum reum ad dicendā veritatẽ . Tertiò. Ex opposita sententia sequitur, quòd ipsemet reus sit executor suæ pœnæ, quod certe durissimũ est: vt nullo postulante reddat omnia bona suo fisco. Item sequeretur quod beneficiatus negans veritatẽ in iudicio interrogatus iuridice, propter quod spoliandus esset beneficio: teneretur postea renuntiare beneficio. AD argumenta in contrarium respōdetur . Ad primum respondetur, ꝙ nō tenetur reus respondere veritatẽ vt fiscus non amittat lucrũ , sed ex debito iustitiæ legalis. Vnde nō oritur obligatio ad restitutionem: quia non sua culpa damnum datum est nisi per accidens. ¶ Ad secundum negatur cōsequentia . Differẽtia enim est: quia ille qui impedit eleemosynam pauperi fieri per mendacium, peccat cōtra iustitiā cōmutatiuam : & ideo tenetur ad restitutionẽ damni, quod sequitur ex actione iniuriosa. ¶ Ad tertium fortassis posset negari antecedens, eo ꝙ illa nocumenta per accidẽs sequũtur ad negationem rei. Sed melius respōdetur , cōcedo antecedens: eo ꝙ reuera vnusquisq; tenetur ex iustitia commutatiua, vitare actionem ad quā nō habet ius, si ex illa sequatur aliquod nocumentum proximo. Vt v. g. si ex verbo iocoso video sequi homicidium: teneor nō dicere illud verbũ , alioquin ero homicida. Ita in casu argumẽti , reus præuidens vel præ uidere debens, ꝙ ex sua negatione iniqua sequitur nocumentũ iudici, vel accusatori in bonis ad quæ habebāt ius: tenetur ex iustitia cōmutatiua euitare negationem iniquā . Igitur ad argumentum in forma negatur cōsequentia . Differentia est: quia reus nō tenetur ex iustitia cōmutatiua dare sua bona fisco antequā condemnetur: at vero tenetur ex iustitia cōmutatiua , nō auferre quæ fiscus habet. Ad quartum negatur cōsequentia . Quia hæres institutus testamento minus solenni, negando in iudicio iuridice interrogatus: peccat contra iustitiā commutatiuam cōtrariæ partis, eo ꝙ hæres ab intestato habet ius immediatè ad bona testatoris, petenda in iudicio ab eo, qui successit per testamentum minus solenne. Ad quintum respōdetur primo, nego antecedens. Non enim tenetur testis ex iustitia cōmutatiua dicere crimen ipsius rei, sed solum ex legali. Cæterũ si ex falso testimonio illius, damnificetur altera pars in iure quod postulat, vel iudex accipiat nocumẽtum in bonis quæ possidet, vel etiā accusator: tenebitur tunc testis ad restitutionem: quia iā peccat contra iustitiam cōmutatiuam , sicut ipse reus: non autẽ tenebitur ad restituendā pœ nam ad quam condemnaretur ipse reus si diceret veritatem. Secundò respondetur, nego cōsequentiam : quia reus respectu pœnæ punitiuæ, passiuè se habet: testis vero in officio suo habet se actiuè testificando: quapropter suo mendacio impedit ne fiscus lucrũ acquirat. Sed tamẽ prima solutio multo melior est: alias sequeretur ꝙ si reus testem rogauit, vt eum iuuaret testimonio suo: teneretur ad eandem restitutionem. Ad sextum respondetur negando consequentiam. Quia impedimentum quod præ stat reus non est contra iustitiam cōmutatiuam , sed tantum contra iustitiā legalẽ , vt supra ostensum est. Hactenus de secũda parte. In tertia parte dicendum est, quomodo reus se geret quando interrogatur cōtra ordinẽ iuris. Pro cuius explicatione supponẽda sunt fundamenta certissima. Primum fundamentum est, ꝙ reus in tali casu nō tenetur respondere. Secundum est, si respondeat licitũ est illi vti ratione amphibologica in vno sensu: licet iudex accipiat eā in altero sensu: neq; hoc est fallere iudicẽ , sed tantũ permittere, vt iudex fallatur: quia non tenetur reus explicare amphibologiam. Tertium fundamentum est, cũ iudex interrogat cōtra ordinem iuris, siue reum siue testem, an sciat aliquid: licitum est respōdere , nescio, & iurare quod nescit: etiam si secreto cognouerit. Ratio huius fundamenti est: quia iam apud omnes receptum est, vt illud dicamus nos nescire quod secreto nouimus. Et habet hoc dictũ fundamentũ in Euāgelio Marci 17. "De die illo nemo scit neq; filius hominis:" quod intelligitur vt reuelet. Soto vbi supra dicit, ꝙ ratio huius locutionis est, quia scientia ordinatur ad dicendum, vnde infert, ꝙ potest respondere non memini, quia memoria ordinatur etiam ad dicendum: sed non potest dicere non vidi, quia visio nō ordinatur ad dicẽdũ , sed potest dicere nō audiui, quia auditio ordinatur ad dicendũ . Sed quantũ pōderis habeat ista ratio, nō est facile intelligere. DVbitatur ergo his suppositis, An cum reus interrogatur contra ordinẽ iuris, An fecerit aliquod delictũ , quod reuera fecit: licitũ sit illi respōdere , non feci. Pro parte negatiua arguitur primò. Si reus respōdeat ego feci, ego occidi, dicit verũ , ergo si dicit ego non feci, dicit falsum. Patet cōsequẽtia : quia sunt cōtradictoriæ . Secundò. Si respondet non ita est diceret falsum: ergo si dicit nō feci dicit falsum. Patet cōsequẽtia : quia sunt æquiualentes. Tertiò. Si extra iudiciũ diceret ille, ego non occidi, falsum diceret, ergo etiā in iudicio. Patet consequentia, quia non mutat illa propositio suā significationẽ per hoc ꝙ dicatur in iudicio. Quartò. Si licitum esset respon dere illo modo, sequeretur vanā esse admonitionẽ doctorũ admonentiũ , nō esse licitum mẽtiri , cũ sic interrogatur reus. Sequela probatur: quia ille non potest mentiri. Nā si aliquo modo posset, maxime dicẽ do , Non feci, non occidi, ergo si isto modo non mentitur, vanum est admonere illi ne mentiatur. De hoc dubio solet citari Scotus ꝙ nō solũ in iudicio, sed etiā extra iudiciũ licitũ est adulteræ si interrogetur à marito, an cōmiserit adulterium, respōdere nō cōmisi . Sed tamẽ hæc sentẽtia nō inuenietur in Scoto, ille nanque in. 4. d. 15. q. 4. membro. 3. dicit, ꝙ saltem in iudicio licitũ esset quantum videtur, respondere illo modo: sed tandem concludit, quòd qui ita respondet debet pœ nitere in communi & in confuso, si forte fuerit culpa illa mortalis & grauis. Soto in relectione citata, membro. 2. quæst. 7. inquit, ꝙ si reus præstito iuramento in communi de dicenda veritate ad omnia quæ fuerit interrogatus, postea interrogetur de aliquo particulari contra ordinem iuris: quod tunc poterit sine periculo respondere, Non feci, licet venialiter peccat mentiendo. Ratio est, quia iuramentum præstitum in communi, erat intelligendum de illis quæ iuridice esset interrogādus . Secundò dicit, quòd si reus interrogetur præstito iuramento in particulari de dicenda veritate, an occiderit vel non occiderit: non potest respondere, non occidi, erit enim periurus. Eandem sententiam tenet lib. 5. de iustit. quæst. 6. art. 2. & dicit, oppositam sententiam nullo modo esse sustentabilem. PRO decisione sit prima conclusio. Probabilissima sententia est, quòd reus interrogatus contra ordinem iuris, potest respondere sine mendacio & sine periurio, Non feci, non occidi. Hanc sententiam tenet expressè Adrianus in. 4. in quæst. de sigillo confessionis, & putat esse communem sententiam, & fortassis illo tempore ita erat. Videtur etiam esse sententia Caietani in opusculo. 17. responsionum, respons. 5. vbi expressè dicit, quòd interrogatus contra ordinem iuris an habeat complices, potest respō dere , Non habeo, ergo similiter potest respōdere , nō feci. Hanc etiā sententiā docuit in hac schola Salmantina Peña. Hanc etiam tenent multi nostris temporibus, pro cuius probatione multa possent dici. Sed tamẽ arguitur primò. Si reus in casu posito diceret in hũc modum, Ego subditus tuæ interrogationi iuridice, non occidi hominem diceret verum: sed eundem sensum facit si tũc dicat, ego non occidi, ergo diceret verum. Cōsequentia est manifesta, & probatur maior: quia illa propositio est negatiua de subiecto non supponente. Minor verò probatur. Quando in aliqua propositione possunt intelligi & suppleri aliquæ particulæ ex circũ stantia loci & temporis & personarũ , idem est, quòd ponantur expressè illæ particulæ in propositione, vel quod non ponātur quā tum attinet ad veritatem vel falsitatem pro positionis: sed in casu posito omnes illæ particulæ intelliguntur ex circunstantia personarũ , ergo vera est illa propositio, Ego non feci. Maior explicatur, & probatur. Si aliquis venditor publicè frumenti, vendiderit iam totum frumentum quod erat venditurus, reseruato sibi necessario, & veniat ad illũ emptor frumenti interrogans illum, An habeat frumentum, verissime respondet, nō habeo frumentum, etiam sub iuramento: quia sane ex circunstantia personarum intelligitur ad vendendum. Sic ergo in nostro proposito, Venit iudex in figura personæ publicæ, interrogaturus ex parte reipublicæ secundùm legem aliquem vt reum, vel vt testem de aliquo crimine: poterit ergo respondere reus, si non iuridicè interrogatur: non feci, non commisi crimen: quia intelligitur ex circunstantia personæ, Non cōmisi crimen de quo tu interrogas vt persona publica secundùm leges, vel aliter potest verificari propositio, ex circunstantia personæ respondentis, scilicet, ego subditus tuæ interrogationi iuridice, Nō occidi hominem. Præterea probatur illa maior, scilicet, ꝙ ex circunstantijs suppleantur aliquæ dictiones in locutione. Nā Christus Dominus Matth. 9. dixit, "Non est mortua puella sed dormit:" & tamen reuera puella illa erat defuncta per separationem animæ à corpore. Quod ergo dicit Dominus, "Non est mortua," intelligitur scilicet respectu meæ potestatis atque voluntatis respectu cuius perinde se habet atque si nō esset mortua & dormiret, quæ omnia supplentur in illa locutione ex circunstantia personæ Christi, qui vocatus erat ad suscitandam puellam. Pręterea probatur conclusio principalis. Iuramentum pręstitum de dicenda veritate ad omnia interrogata, intelligendũ est ad omnia interrogata iuridice: ergo etiā iuramentum pręstitum de dicenda veritate circa aliquod negotium particulare intelligendum est quantum ad iuridicam interrogationem. Item probatur conclusio. Quando iudex sciens aliquem esse innocentem condemnat illum quia probatur nocens secũdùm allegata & probata, vere fert sententiam, dicendo, Condemno istum homicidā vt occidatur, quia certè intelligitur ex circũ stantijs , Cōdemno istũ homicidā secũdùm allegata & probata: ergo pari modo in casu nostro verificatur nostra cōclusio . Item est aliud exemplum optimum. Quando aliquis iam est confessus in foro conscientiæ homicidium quod fecit, & postea in alia cō fessione interrogatur à confessore, An commiserit homicidium, verè respondet, ego non commisi homicidium, quia intelligitur ex circũstantijs , quod pertineat ad tuum forum modo. Cæterum si idem confessor interrogaret illum extra sacramẽtum , An occiderit aliquem hominem, certè mentiretur si diceret non occidi, quia tunc ex circunstantijs, non possunt intelligi illæ particulæ. Ex dictis sequitur, quòd si aliquis occidit hominem defendendo se cum moderamine, & interrogetur iuridicè à iudice, An occiderit illum hominem, potest respōdere etiam cum iuramento, non occidi hominem istũ : quia ex circunstantia etiam negotij de quo agitur, intelligitur de occisione criminosa: nam iudex non interrogat neque interrogare potest, nisi de crimine. Sed quid si adhuc iudex instet interrogare, An reus fecerit delictum secretum, quid possit dicere siue iuridice siue non iuridicè interrogatus? Respondetur & sit secunda cōclusio . Nihilominus respondere poterit ipse reus, Nō feci. Ratio est. Quia semper intelliguntur dictæ particulæ ex circunstantijs. Confirmatur ista doctrina ex D. Thom. 2. 2. quæst. 89. art. 7. ad quartum. vbi ait, quòd quando non est eadem intentio iurantis & eius cui fit iuramentum, si fuerit dolus ex parte iurantis, iuramentum debet seruari secundùm intentionem eius cui præstatur, si autem non sit dolus ex parte iurantis: tunc iuramentum debet seruari secundùm intentionem ipsius iurantis. Et nota obiter, quòd ista doctrina Diui Thomæ intelligitur, quando verba iurantis sunt amphibologica, ita vt possint accipi secundùm intentionem vtriusque partis, vel ex vi verborum, vel ex circunstātijs . Nunc ergo sic arguitur ex doctrina D. Tho mæ. In casu proposito non est dolus ex parte iurantis, sed potius ex parte iudicis qui cō tra ordinem iuris, sub specie potestatis publicæ vult exigere crimen, & condemnare cō tra intentionem legis, ergo qui iurat nō tenetur verificare iuramentum secundùm inten tionem iudicis, sed sufficit verificare secundùm propriā intentionem, supposito quòd verba ipsa possunt accipi in illo sensu ex circunstantijs. AD argumenta in contrarium respondetur. Ad primum respōdetur , distinguo antecedẽs . Nam si illa propositio, Ego occidi, accipiatur in eodem sensu ex parte subiecti, sicut accipitur negatiua, scilicet, cũ eadem restrictione, ego subditus tuæ interrogationi, falsa est. Nam est affirmatiua de subiecto non supponente: si autẽ accipiatur talis propositio in alio sensu, ita vt subiectũ illud stet sine restrictione, vera est ꝓpositio affirmatiua: sed non est contradictoria negatiuæ: quia non seruatur eadem restrictio. Ad secundũ negatur antecedens, quamquam Soto, tanquam verissimum supponat illud vbi supra. Ratio est, quia dicere, non ita est, habet hunc sensum ex circunstantijs personarum, scilicet, Non ita est quod ego subditus tuæ interrogationi occidi. Ad tertium respondetur nego cōsequentiam . Ratio est, quia extra iudicium nō sunt illæ circunstantiæ quæ sunt in iudicio ad verificandum illam propositionem negatiuā . Ad quartum respondetur, quòd prudenter D. Tho. & doctores admonent, vt reus non mentiatur in iudicio: quia est magna occasio mentiendi ex timore pœnæ: sed simul admonet, vt vtatur amphibologica locutione, quæ possit verificari secundùm suā mentem. Nos ergo in fauorem innocentiũ , ostendimus modum verissimum, quomodo possit reus negare quod interrogatur cō tra ordinem iuris. Cæterum quomodo possit mentiri si velit facile est explicare, scilicet, si habeat intentionem accipiendi subiectum absolute sine restrictione: tunc enim falsa est propositio, Ego non occidi. Iam vero ex definitis dubio præcedenti, erit facilis & breuis solutio ad secundum dubium. DVbium secundum est, an reus qui interrogatur cōtra ordinem iuris, & negat se fecisse crimen: teneatur ad restitutionem famæ accusatoris, qui ex negatione rei infamatur? Pro parte affirmatiua est argumentum. Non est licitum reddere malum pro malo, ergo etiā si accusator faciat mihi iniuriam, non erit mihi licitum obijcere illi peccatum criminatoris. Et confirmatur. Secundum opinionem illorum qui dicunt, ꝙ reus mentitur si respondeat, ego nō feci. Est argumentum. Ille per mendacium aufert famam proximi, ergo tenetur restituere. Ad hoc dubium, Scotus in 4. dist. 15. quæst. 4. artic. 3. Inquit, quòd tenetur reus restituere famam accusatori, non tamen reuocando quod dixerat, sed dicendo sic. Non habeatis accusatorem pro calumniatore, putabat enim se posse probare & deceptus est. Hanc sententiam sequitur Ioannes de Basolis in eadem dist. quæst. 2. & Gabriel quæst. 16. & Diuus Antoninus in 2. part. titul. 2. capit. 2. §. tertio. Sed Caiet. in 2. 2. quæst. 62. artic. 2. inquit, quòd si infamia accusatoris sequuta est ex eo, quòd reus negauit mendaciter crimen sibi impositio: tenetur ad restitutionem: si autem sequuta est ex eo, quod reus, dixit neque nego, neque concedo probet ille: non tenetur ad restitutionem: sed Syluester in verb. restitutio. 3. §. tertio. tenet absolute partem negatiuam, quam sententiam sequitur Soto libr. 4. de Iustitia. quæst. 2. artic. 3. & Ricardus in 4. dist. 15. arti. 5. quæ stione. 3. quanquam communiter probetur contraria sententia à Magistro Soto, & Caietano, & hæc sententia est ferè communis & probatur secundum nostrum modũ dicendi in dubio præcedenti. Quia ille reus non mentitur negando, ergo defendit se cũ moderamine inculpatæ tutelæ. Secũdo probatur etiam secundum opinionem illorum qui tenent quod mẽtitur , vt Soto: quia illud mendacium non est contra iustitiam in ordine ad accusatorem, respectu cuius non tenetur reus concedere, sed potest se defendere. Et confirmatur, si quis non posset effugere manus inuasoris, nisi dicendo vnum mendacium, non erit homicida, etiam si mediā te mendacio occiderit hominem: quia ille habebat ius ad defensionem suam, mendacium autem ex sua natura non est contra iustitiam, nisi quando homo tenetur ex iustitia dicere veritatem. Cuius oppositum supponimus in casu. Vltimò, modus ille respondendi Scoti & Caietani, potius est confiteri crimen proprium, quam euadere accusationem iniquam. ¶ Ad argumentum in oppositum respōdetur , quòd reus non reddit ma lum pro malo, sed iustè se defendit: per accidens autem sequitur infamia iniusti accusatoris, sicut sequitur mors iniqui inuasoris, ex defensione mea. Et hactenus de tertia parte. ¶ In quarta vero parte, disputāda erat quæstio. An iudex qui per iniuriam extorsit confessionem à reo, possit procedere ad illius punitionem. Sed quia similis quæstio tractabitur de teste in quæstione sequenti, simul definietur ista. 
 
 ARTICVLVS III. ¶ Vtrùm reo liceat iudicium per appellationem declinare. AD Tertium sic proceditur. Videtur, quòd reo nō liceat iudicium declinare per appellationẽ . Dicit enim Apostolus Rom. 13. "Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit." Sed reus appellādo , recusat subijci potestati superiori, scilicet iudici. Ergo peccat. ¶ 2 Præterea. Maius est vinculũ ordinariæ potestatis, quàm propriæ electionis. Sed sicut legitur † { 2. q. 6. capit. â iudicibus. } 2. quæ stione 6. A iudicibus quos communis consensus elegerit, non liceat prouocare. Ergo multo minus licet appellare à iudicibus ordinarijs. ¶ 3 Præterea. Illud quod semel est licitum, semper est licitum. Sed non est licitum appellare post decimum diem, neque tertio super eodem. Ergo videtur quòd appellatio non sit secundum se licita. SED cōtra est, quòd Paulus Cæ sarẽ appellauit, vt habetur Act. 25. RESPONDEO dicendum, quòd duplici de causa contingit aliquem appellare. Vno quidem modo, confidentia iustæ causæ: quia vi delicet iniustè à iudice grauatur. Et sic licitum est appellare. Hoc enim est prudenter euadere. Vnde † { 2. q. 3. cap. omnis oppressus. } 2. quæst. 6. dicitur: Omnis oppressus, liberè sacerdotum, si voluerit, appellet iudicium, & à nullo prohibeatur. Alio modo aliquis appellat causa afferendæ moræ, ne contra eum iusta sententia proferatur. Et hoc est calumniosè se defendere: quod est illicitum, sicut † { Artic. præ cedenti. } dictum est. Facit enim iniuriam & iudici, cuius officium impedit: & aduersario suo, cuius iustitiam quantum potest perturbat. Et ideo sicut dicitur 2. quæst. 6. omni modo puniendus est, cuius appellatio iniusta pronuntiatur. AD primum ergo dicendum, ꝙ potestati inferiori intantum aliquis subijci debet, inquantum ordinem superioris seruat, à quo si exorbitauerit, ei subijci non oportet: puta si aliud iusserit Procōsul , & aliud Imperator, vt patet per † { Vid. Augu. erm. 6. de verb. domini. to. 10. } Gloss. Roma. 13. Cùm autem iudex aliquem iniustè grauat, quantum ad hoc relinquit ordinem superioris potestatis, secundum quam necessitas sibi iustè iudicandi imponitur. Et ideo licitum est ei, qui contra iustitiā grauatur, ad directionem superioris potestatis recurrere, appellando vel ante sententiam, vel post. Et quia non præsumitur esse rectitudo, vbi vera fides non est, ideo non licet catholico ad infidelem iudicem appellare, secundum illud 2. quæst. 6. † { 2. q. 6. cap. catholicus. } Catholicus qui causam suam siue iustam, siue iniustam ad iudicium alterius fidei iudicis prouocauerit, excommunicetur. Nam & Apostolus arguit eos, qui iudicio contendebant apud infideles. AD secundum dicendum, quòd ex proprio defectu vel negligentia procedit, quòd aliquis sua sponte se alterius iudicio subijciat, de cuius iustitia non confidit. Leuis etiam animi esse videtur, vt non permaneat in eo quod semel approbauit. Et ideo rationabiliter denegatur subsidium appellationis à iudicibus arbitrarijs, qui non habent potestatem, nisi ex consensu litigantium. Sed potestas iudicis ordinarii non dependet ex consensu illius, qui eius iudicio subditur, sed ex auctoritate Regis & principis, qui eum instituit. Et ideo contra eius iniustum grauamen lex tribuit appellationis subsidium. Ita quòd etiam si sit simul ordinarius & arbitrarius iudex, potest ab eo appellari: quia videtur ordinaria potestas occasio fuisse, quòd arbiter eligeretur, nec debet ad defectum imputari eius, qui consensit in eum sicut in arbitrum, non vt in eum, quem princeps iudicem ordinariũ dedit. AD tertium dicendum, quòd æquitas iuris ita subuenit vni parti, quòd altera non grauetur. Et ideo tempus decem dierum cōcessit ad appellandum, quod sufficiens æstimauit ad deliberandum, an expediat appellare. Si verò non esset determinatum tempus, in quo appellare liceret, semper certitudo iudicij remaneret in suspenso: & ita pars altera damnificaretur. Ideo autem non est concessum vt tertiò ali quis appellet super eodem: quia nō est probabile, totiens iudices à recto iudicio declinare. SVMMA ARTICVLI. PRima conclusio. Licitum est appellare ex confidentia iustæ causæ, quando aliquis grauatur à iudice. ¶ Secunda conclusio. Non est licitum appellare causa afferendæ moræ, ne contra ipsum sententia iusta proferatur. COMMENTARIVS. COnclusiones huius articuli habentur expressè. 2. quæst. 6. De materia huius articuli, extant tituli in vtroq; iure, de appellationibus, & Summistæ etiam tractant in verbo, appellatio. Nobis tamen pro foro cō scientiæ pauca sufficient. Primò. Nota, differentiam esse inter appellationem & supplicationem: quòd appellatio est ad superiorẽ iudicem, supplicatio vero est ad eundem iudicem qui tulit sententiam: quæ quidem licita est, etiam si sententia fuerit iusta, quoniā finis illius est, vt iterum videatur causa, si forte sit locus misericordiæ aut mitigationis. Secundò. Nota, quòd licitum est appellare à sententia iusta secundum allegata & probata, quando reus habet nouam iuris aut facti probationem, quam non potuit in tempore coram iudice inferiore proponere. Ratio huius est, quia iste appellat, ex confidentia iustæ causæ, neque impedit officium iudicis neque perturbat iustitiam aduersarij. Tertiò. Nota, quòd qui appellat à sententia inferioris iudicis, quæ omni ex parte scitur esse iusta: peccat contra iustitiam commutatiuā contra iudicem ipsum, cuius officiũ impedit, & cōtra partẽ contrariā cuius officium perturbat: & tenebitur ad restitutionẽ totius damni quod patitur, & ipse iudex, & pars contraria. Pœnam autem quadrupli, quę habetur in cap. omnino. 2. quæstione. 6. non tenetur soluere, nisi condemnatus de iniusta appellatione. DVbium est. An condemnatus à iudice inferiore secundum quandam opinionem probabilem circa ius, sciat quòd iudex superior habet oppositam opinionẽ : an scit licitum appellare illum. Pro parte ne gatiua est argumentum. Quia sic appellans imponit falsum crimen inferiori iudici, scilicet quod fecerit sibi iniuriam: ergo non est licitum. Ad hoc dubium, aliqui respondent vniuersaliter, quod non est licitum. Sed nobis aliter videtur respondendum & sit prima conclusio. Si opinio quam sequutus est iudex inferior est minus probabilis, licitum est appellare. Ratio est: quia iudex inferior tenetur sequi opinionem probabiliorem circa ius, vt ostendimus supra. q. 63. artic. 3. Secundò probatur. Etiam supposita opinione illorum qui tenent, quòd iudex licitè potest sequi opinionem probabilem, relicta probabiliore. Arguitur sic. Reus in tali casu appellat ex confidentia iustæ causæ, neque imponit falsum crimen iudici inferiori, sed tantum obijcit quod sequutus est opinionem minus probabilem circa ius, & quod vult hoc examinare in superiori tribunali. Item non perturbat iustitiam partis contrarię, sed intendit, vt sua iustitia fiat clarior. Secunda conclusio. Si iudex inferior iudicet secũdum opinionem probabiliorem, & hoc constet ipsi condemnato, non est ei licitum appellare. Ratio est, quia iniuriam facit iudice qui rectissimè fecit suum officium, & perturbat iustitiam alterius partis. Tertia conclusio. Si opiniones circa ius fuerint æquè probabiles, & nullus sit in possessione, poterit tunc condemnatus appellare superiorem iudicem. Primo, quia poterit allegare se pati iniuriam, nam in tali casu sententia iusta erat vt diuideretur substantia de qua litigabatur, vt nos probauimus supra quæstione 63. artic. 3. Item poterit allegare absque iniuria iudicis, quod iudex tulit sententiam sibi contrariam, secundum quandam opinionem iuris quam reputat falsam, & quòd intendit vt hoc examinetur à superiori tribunali. Notandum est etiam, quòd populares litigantes, bona fide appellant quando sequuntur sententiam sui aduocati: quia illi non tenentur scire subtilitates iuris. ¶ Denique notandum est, religiosis omnibus inter dictam esse appellationem à suis prælatis iure communi, vt patet in cap. ad nostram. & in capit. reprehensibilis. & capit. cum speciali. de appellationibus. Sed tamen singuli religiosi seruabunt suas consti tutiones. Ratio autem quare iure communi denegata sit appellatio religiosis, sumitur ex bono communi religionis, quod consistit in quadam simplicitate obedientiæ & tranquillitate: eo vel maximè, quòd religiosi in sua professione renunciant iuri appellandi, sicut renuntiant possessionibus: relinquitur tamen illis locus querelæ. 
 
 ARTICVLVS IIII. ¶ Vtrùm liceat condemnato ad mortem se defendere, si poßit. AD Quartum sic proceditur. Videtur, quòd liceat condemnato ad mortem se defendere, si possit. Illud enim ad quod natura inclinat, semper est licitum, quasi de iure naturali existens. Sed naturæ inclinatio est ad resistendum corrumpentibus, non solùm in hominibus & animalibus: sed etiam in insensibilibus rebus. Ergo licet reo condemnato resistere, si potest, ne tradatur in mortem. ¶ 2 Præterea. Sicut aliquis sentẽ tiam mortis contra se latam subterfugit resistendo, ita etiam fugiendo. Sed licitum esse videtur, quòd aliquis se à morte per fugam liberet: secundum illud Eccles. 9. "Longè esto ab homine potestatem habente occidendi, & non viuificandi." Ergo etiam licitum est reo resistere. ¶ 3 Præterea. Prouerbiorum 24. dicitur: "Erue eos qui ducuntur ad mortem, & eos qui trahuntur ad interitum, liberare ne cesses." Sed plus tenetur aliquis sibi, quàm alteri. Ergo licitum est, quòd aliquis condemnatus, seipsum defendat, ne in mortem tradatur. SED contra est, quod dicit Apostolus Rom. 13. "Qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit: & ipse sibi damnationem acquirit." Sed cō demnatus , se defendendo, potestati resistit, quantum ad hoc, in quo est diuinitus instituta ad vindictam malefactorum, laudem verò bonorum. Ergo peccat se defendendo. RESPONDEO dicendum, quòd aliquis damnatur ad mortem dupliciter. Vno modo iustè: & sic non licet condemnato se defendere. Licitum enim est iudici eum resistentem impugnare. Vnde relinquitur, quòd ex parte eius sit bellum iniustum. Vnde indubitanter peccat. Alio modo condemnatur aliquis iniustè, & tale iudicium simile est violentiæ latronum: secundum illud Ezechielis 22. Principes eius in medio illius quasi lupi rapientes prædam, ad effundendum sanguinem. Et ideo sicut licet resistere latronibus: ita licet resistere in tali casu malis principibus, nisi fortè propter scādalum vitandum, cùm ex hoc aliqua grauis turbatio timeretur. AD primum ergo dicendum, ꝙ ideo homini data est ratio, vt ea, ad quæ natura inclinat, non passim, sed secundũ rationis ordinem exequatur. Et ideo non quælibet defensio fui est licita, sed solum quæ fit cum debito moderamine. AD secundum dicendum, quòd nullus ita condemnatur, quòd ipse sibi inferat mortem, sed quòd ipse mortem patiatur. Et ideo non te netur facere id, vnde mors sequatur: quod est manere in loco, vnde ducatur ad mortem. Tenetur tamen non resistere agenti, quin patiatur quod iustum est eum pati. Sicut etiam si aliquis sit condemnatus, vt fame moriatur, non peccat, si cibum sibi occultè ministratum sumat: quia non sumere, esset seipsum occidere. AD tertium dicendũ , quòd per illud dictum Sapientis non inducitur aliquis ad liberandum alium à morte contra ordinem iustitiæ, vnde nec seipsum contra iustitiam resistendo aliquis debet liberare à morte. SVMMA ARTICVLI. PRima conclusio. Si sententia est iusta non est licitum se defendere. Probatur. Nam alias daretur bellum iustum ex vtraque parte. ¶ Secunda conclusio. Si sententia sit iniusta, licitum est se defendere, nisi graue scandalum sequeretur in republica. Ratio est, quia iure naturæ, vnicuique datum est, vim vi repellere. COMMENTARIVS. DVbitatur circa istas conclusiones, An innocens damnatus ad mortem per sententiam secundum allegata & probata iustam, possit se ipsum defendere? ¶ Pro parte negatiua arguitur primo. Talis sententia est iusta: sed secundum doctrinam Diui Thomæ in prima conclusione, quando sententia est iusta nemo potest se defendere: ergo, &c. ¶ Secundò. Iudex sciens innocentiam damnati per scientiam particularem, potest, imo tenetur exequi sententiam datam: ergo innocens non potest se defendere. Patet consequentia: quia alias dabitur bellum iustum ex vtraque parte seclusa omni ignorantia. ¶ Tertiò. Si innocens ille defendendo se, percutiat iudicẽ , postea punietur, etiam si constet de illius innocentia, ergo. ¶ Quartò. In tali defensione, semper est scandalum & perturbatio reipublicæ: er go nunquam est licita talis defensio. ¶ Pro parte vero affirmatiua arguitur primo. Diuus Thom. dicit in secunda conclusione, ꝙ quando sententia est iniusta, licitum est se defendere: sed in tali casu sententia secundum rem est iniusta, quia fundatur in falsa præsumptione: ergo &c. ¶ Secundò. Licitum est vnicuique innocenti se defendere, etiam ab altero innocente, qui per ignorantiam inuadit: ergo in illo casu licitum erit innocenti condemnato se defendere à iudice, etiam innocenti. ¶ Tertio. Innocentes qui sunt in ciuitate, quæ bello iusto impetitur: possunt se defendere ab illis, qui iustè pugnant: ergo etiam in casu posito. ¶ Quartò. Si iudex sciat innocentiam damnati, tenetur adhibere omnem diligentiam ad liberandum illum secluso scandalo: ergo vbi non fuerit scandalum, iudex poterit dissimulare, & tenebitur, & non impugnare innocentem: aliàs erit bellum iniustũ ex parte iudicis. ¶ Ad hoc dubium respondet Soto libr. 5. de Iustitia. quæst. 6. artic. 4. negatiuè, sed Victoria præceptor eiusdem, tenet partem affirmatiuam. PRO decisione, sit prima conclusio. Nomine iniustæ sententiæ intelligit Diuus Thomas, sententiam quæ profertur contra ordinem iuris. Probatur, quia comparat illam violentiæ latronum, sententia autem quæ profertur secundum allegata & probata, non potest comparari violentiæ latronũ , etiam si detur contra innocentes. Vnde relinquitur, quòd nomine sententiæ iustæ, in prima conclusione, intelligit sententiā quæ profertur secundum allegata & probata, siue detur contra innocentem, siue contra nocentem. Secunda conclusio. Damnatus innocens potest per se loquendo se defendere in casu dubij propositi. Probatur, quia talis sententia nulla est in foro conscientiæ, neque confert verum ius accusatori aut iudici, vt habet communis opinio: ergo per se loquendo poterit condemnatus ille se defendere, nisi obstet aliqua circunstantia boni vel mali publici. Secundò. Si per talem sententiam ille innocens esset condemnatus pœna pecuniaria, poterit adhibere omnem industriam, ne soluat pecunias, & abscondere bona sua: ergo in casu vbi agitur de periculo vitæ, poterit se defendere. Et confirmatur, quia si semel soluerit illas pecunias, & postea constiterit de illius Innocentia: tenebitur Fiscus restituere illi bona sua absq; noua sententia: ergo prior sententia nulla fuit, ac per consequens poterit se defendere. Tertiò, sententia excommunicationis, quæ profertur secundum allegata & probata, fundatur tamen in falsa præsumptione, non obligat in foro conscientiæ, & sic excommunicatus poterit se gerere vt non excommunicatus secluso scandalo, ergo. Eadem est ratio in casu posito. Ex quo sequitur corollarium, quod ille innocens poterit occidere iudicem in sui defensione, secluso scandalo: si vero fuerit scandalum, erit graue peccatum defendere se per vim, & quia semper est eiusmodi scandalum, quando aliquis se defendit in casu proposito: ideo Diuus Thomas non apposuit illam exceptionem in prima conclusione, sed apposuit illam in secunda conclusione: quia in illo casu multoties non erit scandalum defendere se ab iniquo iudice & tyranno. Ad argumenta in contrarium. Ad primum distinguo maiorem: sententia illa est iusta secundum allegata & probata, quatenus fundatur in falsa præsumptione, concedo: sed secundum rem nego. Et ad minorem respondetur, quòd Diuus Thomas loquutus est vniuersaliter, comprehendendo etiam sententiam iustam secundum allegata & probata: quia semper aut fere est scandalum, si quis se defendat contra huiusmodi sententiam. Ad secundum, nego antecedens. Si iudex poterit sine scandalo sententiam nō exequi: tunc enim erit bellum iniustum ex parte iudicis. Ad tertium. Concedo antecedens, quia præsumitur culpa saltem scandali: sed negatur consequentia: quia vt habetur in regula, Sine culpa, de regulis iuris in sexto. licitè potest aliquis puniri sine culpa, non tamen sine causa. Ad quartum respondetur, quòd quando fuerit scandalum, non erit licitum se defendere. Ad argumenta pro parte affirmatiua, cō cedimus intentum, quatenus probant nostram secundam conclusionem. Sed tamen circa solutionem ad secundum, disputat Caietanus quæstionem circa condemnatum ad mortem, an possit fugere? Et circa condemnatum ad potionem veneni, an teneatur illam sumere: & an cōdemnatus ad mortem famis, possit licitè comedere. Nos autem per propositiones dicemus ad singula. Prima propositio. Licitum est cuilibet fugere de carcere: etiam si ex fuga illius sequatur aliquod damnum custodibus carceris. Ratio est: quia illud damnum est effectus per accidens & præter intentionem fugientis, cum ipse vtatur iure suo. Secunda propositio. Non est licitum fugere de carcere impugnando custodes. Ratio est, quia hoc esset repugnare iustitiæ legali in suis ministris. Tertia propositio. Licitum est fugere de carcere rumpendo vincula & parietes. Ratio est, quia sic fugiens non facit vim alicui, eo quòd vis non fit nisi creaturæ rationali. Vnde quemadmodum damnatus ad bestias, potest feram occidere: ita etiam detentus in carcere poterit rumpere carcerem, absque illatione violentiæ. Ista conclusio est contra Gandauum quodlibeto. 9. art. 25. Dicunt tamen Caietanus, & Soto, quòd ita fugiens tenebitur ad restitutionem damni in carcere illati: sed certè si ille erat condemnatus ad mortem, vel ad abscisionem membri, non tenetur ad aliquam restitutionem: quia erat in extrema necessitate: in qua omnia sunt communia, sicut non teneretur ad restitutionem equi quem fugiendo occidit. Quarta propositio. Licitum est consulere incarcerato vt fugiat, & dare illi ad hoc industriam & instrumenta quibus carcerem frangat. Excipit Caietanus eos quibus incumbit ex officio & statu tueri publicam potestatem, vt sunt ministri iustitiæ, & in republica viri senatores. Ratio Caietani pro ista conclusione est: quia nullus prohibetur à cooperatione actus qui licitus est alteri, nisi per accidens ratione status aut officij: sicut non est licitum clerico cooperari ad causam sanguinis iustam. Et si quis obijciat contra Caietanum, quòd pari ratione sequeretur, licitum esse rumpere carcerem, vt incarceratus fugiat: negat consequentiam. Nam dicit magnam esse differentiam, quod aliquis intus existens rumpat carcerem, vel quod aliquis extra existens rumpat domum carceris. Quia iste offendit publicam potestatem immediatè: ille autem vtitur iure fugiendi, & per accidens rumpit carcerem. Hanc sententiam quantum ad secundam partem, scilicet, quòd est licitum dare instrumenta incarcerato, reijcit Soto libro. 5. de Iustitia. quæst. 6. artic. 4. Dicit nanque quod quanuis sit licitum consulere: tamen non est licitum dare illi instrumenta: quia non est licitum rumpere carcerem cũ illo: ergo neque instrumenta præstare. Nauarro in Manuali capit. 25. numer. 38. refert vtranque opinionem, & dicit opinionem Caietani esse tolerabilem ex æquitate quadam: sed opinionem Soti esse veriorem secundum iuris rigorem. Et ratio illius est, quia ab omnibus iudicantur peccare infringentes carcerem vt parent viam fugientibus: ergo etiam dantes ad hoc instrumenta. Sed ex hoc statim sequitur, quod etiam peccant dantes consilium & industriam. Patet consequentia: quia magis influunt in effectum dantes cōsilium & industriam: quam dantes instrumenta. Quamobrem, nobis verior est sententia. Caietani: sed eius ratio indiget expositione. Notandum ergo primo, quòd licet quædam opera si per se intenta sunt, siue vt finis, siue vt medium ad finem sint illicita: efficiuntur licita, quia sunt effectus per accidens alicuius bonæ actionis. Vt verbi gratia, occidere hominem est illicitum vt intentum per se, nisi ab autoritate publica: at vero si quis occidit hominem, exercens defensionem suam cum moderamine inculpatæ tutelæ: non est illicitum. Similiter si quis fugiens feram, incurrit in hominem & præcipitat illum, non est homicida: quia exercet operationem fugiendi ad quam habebat ius: vnde præcipitatio fuit effectus per accidens sequutus ex fuga. Si quis autem in eodem casu videns amicum fugientem præcipitaret eundem hominem, vt pararet amico viam: esset homicida, quia immediatè exercet operationem illicitam. ¶ Secundo notandum, quòd aliquando effectus ille qui est per accidens respectu operantis actionem sibi licitam efficitur per se intentus respectu alterius, qui intendit adiuuare ad illam actionem: vt in exemplo secundo immediatè posito. Ratio est, quia ista fuga in illo casu est tantum operatio vnius fugientis, vnde respectu illius, tantum est effectus per accidens, præcipitatio hominis. Tertio notandum, non esse verum vniuersaliter, vt si alicui est licita operatio, quòd cuilibet sit licitum operari cum illo, eandem actionem vt con causa. Verbi gratia, marito adulteræ condemnatæ per sententiam iudicis, licitum est illam occidere: & tamen nemini licitum est occidere illam simul cum illo: quanuis sit licitum consulere, vt occidatur & dare instrumenta. Ratio igitur Caietani, ita intelligenda est, quòd licitum sit adiuuare ad illam operationem, dando consilium aut instrumenta: non autem exercendo eandem actionem. Dicimus ergo, quòd cum ipsi incarcerato sit licitum fugere poterit quilibet consulere, vt fugiat, & dare illi instrumenta quibus possit parare viam fugæ, at nulli licebit rumpere carceres, vt incarceratus fugiat. Ratio est, quia ista operatio rumpendi carceres, solum erit licita quando fuerit effectus per accidens alterius bonæ actionis, ad quam homo habet ius. Sed est argumentum contra tertiam & quartam conclusionem. Nam iure ciuili puniuntur pœna capitis effractores carcerum, vt patet in. l. de his. ff. de effractoribus: ergo peccant mortaliter. Patet consequentia, nam tanta pœna non esset iusta, nisi pro peccato mortali. Ad hoc dicit Soto vbi supra, quòd fortè legislatores sequuti sunt opinionem illorũ qui dicunt, esse illicitum carceres rumpere. Vel secundo potest responderi & melius, quòd leges aliquando præsumunt culpam, etiam si nulla sit, & ita lex illa præsumit violẽtiam factam esse custodibus, quod potest colligi ex eo, quod ibidem dicitur, qui conspiratione facta cum cæteris, carceces effregerint. Vbi insinuatur factam fuisse vim custodibus, & subditur ibidem, qui per negligentiam custodium euaserint, leuius puniuntur: quod tamen intelligit Soto, si ruperint vincula, alias inquit, iniqua esset punitio. Quinta conclusio. Condemnatus per sententiam iudicis iustam ad pœnam carceris, non potest licitè fugere. Ratio est, quia sicut tenetur exulare qui condemnatur ad exilium, & qui condemnatur, vt non exeat de ciuitate tenetur non exire: ita etiam, qui condemnatur ad pœnam carceris, tenetur non exire. Ratio huius est, nam quilibet tenetur obedire iustitiæ legali, in illis actionibus quas potest licitè exercere, ergo etiam &c. Ex hac vniuersalitate excipit Soto contra Caietanum, quando aliquis condemnatur ad carcerem dum morte plectendus erit, tunc enim poterit fugere. Quod probat ratio Diui Thomæ in solutione ad secundum. Vnde & nos fecimus aliam exceptionẽ scilicet, quando quis damnatur ad carcerem perpetuum, vel ad durissimam seruitutem: vt si damnatur ad triremes. Ratio est, quia carcer perpetuus comparatur morti, vt habetur. l. antepenultima. ff. de regulis iuris. Item condemnatio ad triremes est acerbissimum tormentum. Ergo licitum est fugere, si potest absque resistentia administrantium. Item probatur, quia capti in bello iusto possunt licitè fugere non obstante, quòd sunt serui iure gentium. Ergo & illi qui numerantur in nostro casu. Circa prædictas conclusiones. Notandũ , quod religiosis non est licitum fugere de carcere, quia illi sponte sua se abdicauerunt libertate vagandi: quare non debent esse melioris conditionis quantum ad hoc, qui sunt in carcere: quam alij religiosi: sed isti non possunt fugere. Ergo neque illi. Hinc excipiunt aliqui, nisi forte ageretur de periculo vitæ ipsius religiosi: tunc enim licitum esset illi fugere. Et hoc probat ratio Diui Thomæ in solutione ad secundum. Possumus etiam ponere, aliam exceptionem, quā do religiosus est condemnatus ad perpetuum carcerem, vel ad durissimam pœ nam: tunc enim fugere licebit non ad vagandum, neque ad dimittendum habitum: sed ad quærendum aliquod remedium à superiori prælato, vel à summo Pontifice. Ratio huius exceptionis est: quia videtur nimis asperum & inhumanum, priuare religio sos recursu ad supremum prælatum in tanta angustia constitut os: satis enim erit in fauorem religionis & voti solennis, quod non concedamus illis licentiā vagandi, sed quòd teneantur repræsentare se superiori Prælato, aut Pontifici, vt dictum est. Sexta conclusio. Non est licitum condemnare reum, vt ipsemet sumat potionem mortiferam. Probatur, quia nemini licet se occidere: at qui illam potionem sumit se occidit, ergo, &c. Quomodo autem vniuersaliter sit verum, nemini licere se ipsum occidere: explicuimus supra quæstione 64. arti. 5. Hæc sententia est Caietani in hoc loco & Soto libro. 5. de Iustitia. quæstione. 6. arti. 4. cuius oppositum tenuit Victoria in relectione de homicidio. numer. 30. quia videbatur sibi quòd non magis se occidit qui bibit venenum: quā qui scandit scalas, vt se applicet ad actionem mortiferam, aut qui extendit collum ad ictum gladij. Item, quia si iudex potest condemnare reum, vt moriatur per venenum, & cogere illum vt aperiatos, & velit, nolit, deglutiat venenum: non videtur esse ratio sufficiens, quæ ostendat nō esse licitum, quod ipsemet hauriat. Nihilominus nobis probabilior videtur sententia Caietani, & est communior, & ratio non potest melior afferri, quam illa quæ adducta est: & ad argumentum in contrarium respondetur, quòd ascendere in scalas, non est actio occisiua, & extendere collum potius est pati, aut parare se ad actionem mortis: at vero sumere venenum ex se actio occisiua est. Ad secundum respondetur, quòd sicut iudex potest per vim decollare reum, ipse autem reus non potest se decollare. Ita non potest reus venenum bibere, nisi forte inuitus & coactus. Sed maior difficultas est, vtrum sit licitum condemnato ad mortem famis, non comedere cibos sibi oblatos? Videtur quod teneatur comedere. Primo, nam Diuus Thomas in solutione ad secundum, dicit, quòd non comedere esset seipsum occidere. Sed nemini licet se ipsum occidere, quin potius tenetur quis propriā vitā tueri ergo iste talis condemnatus ad mortem famis tenetur comedere oblatos sibi cibos, vt propriam vitam tueatur. Secundò. Omnis homo tenetur vitam seruare per sumptionem cibi non prohibiti: sed ipse iudex non prohibet per sententiam, vt ipse comedat, sed quod non dentur illi cibi: ergo &c. Hæc sententia est Caietani in hoc loco, & Victoriæ vbi supra, numero. 2. Oppositum tenet Soto loco citato: & ratio eius est, quia reus potest non fugere de carcere, etiamsi sit licitum ei fugere, ergo poterit non comedere, etiam si sit ei licitum comedere; Non enim videtur quòd magis se occidat iste quam ille. Item, quia non comedere potius est non conseruare vitam quā se occidere: sed quando est causa iusta licitum est non conseruare vitam, ergo &c. Probatur consequentia. Quia satis iusta videtur causa obedire sententiæ ex virtute iustitiæ legalis. Nihilominus probabilior & verior videtur opinio domini Caietani: quanuis fortasse posset vtrumq́ue problematicè sustineri. Ratio autem nostra est, quia vix potest responderi ad verba Diui Thomæ allata. Item, quia secundùm omnium sententiam, licitum est in illo casu comedere. At vero difficultas est inter Doctores, An sit peccatum mortale non comedere: ergo tutius est comedere, ergo hoc debet facere. Ad primum in oppositum nego consequentiam, & est discrimen quod non fugere est expectare mortem ab extrinseco infligendam: at verò non comedere, est expectare mortem ab intrinseco efficiendam, absque aliqua causa virtutis iusta. Ad secundum respondetur, quòd non est ibi causa virtutis obedientiæ ad iustitiam legalem: quia sententia non præcipit, vt ego non comedam: esset enim iniqua talis sententia: sed tantum præcipit, vt nemo mihi cibos ministret. Sed contra, ergo alij tenentur dare illi cibum. Patet sequela. Quia licitũ est illi dare cibũ , & ille est in extrema necessitate, ergo tenẽtur . Respōdetur , nego sequelam & consequentiam: & ratio est, quia sententia prohibet dare cibos condemnato, & quanuis per se non obliget nisi ministros iustitiæ ad exequutionem sententiæ: tamen ipso facto deobligat omnes alios, ita vt non teneantur succurrere illi damnato, & liceat illis permittere, vt sententia exe quutioni mandetur. De qua re vide Diuum Thomam. 2. 2. quæstione. 31. articul. 2. ad tertium, vbi dicitur, quòd non tenemur dare cibum ei qui secundùm iustitiam patitur famem. Sed adhuc superest difficultas circa eandem solutionem ad secundum, An teneatur fugere damnatus ad mortem, si commodè potest? Videtur, quòd teneatur. Nam Diuus Thomas dicit, "Nemo ita condemnatur, vt ipse sibi inferat mortem, sed vt mortem patiatur:" & ideo non tenetur facere id vnde mors sequitur, quod est manere in loco vnde ducatur ad mortem. Hinc infertur, quod manere in illo loco esset seipsum interficere, ergo &c. Respondetur, quòd Diuus Thomas duo dicit, Alterum est, quòd nemo potest ita condemnari, vt seipsum interficiat: alterum est, quod potest obligari, vt patiatur mortem. Ex hoc secundo infert Diuus Thomas quod licitum est fugere, & quod non tenetur manere in carcere, quando potest fugere sine resistentia ad ministros iustitiæ. Et ratio est, quia tunc ipsum manere non est passio illata à ministro iustitiæ, vnde nō tenebitur manere nisi quando per actualem actionem cogitur manere. Et hæc de ista quæstione.