ARTICVLVS III.
¶ Vtrùm alicuius testimonium sit
absque eius culpa repellendum.
AD Tertium sic proceditur. Videtur, quòd alicuius testimonium
nō
non
sit repellendum, nisi propter culpam.
Quibusdam enim in pœnam infligitur, quòd ad testimonium non
admittantur, sicut patet in his qui
infamia notantur. Sed pœna non
est inferenda nisi pro culpa. Ergo
|
videtur quòd nullius testimonium
debeat repelli, nisi propter culpam.
¶ 2 Præterea. De quolibet præsumendum est bonum, nisi appareat
contrarium. Sed ad bonitatem hominis pertinet, quòd
verũ
verum
testimonium dicat. Cùm ergo non possit
constare de contrario nisi propter
aliquam culpam, videtur quòd nullius
testimoniũ
testimonium
debeat repelli nisi
propter culpam.
¶ 3 Præterea. Ad ea quæ sunt de
necessitate salutis, nullus redditur
non idoneus nisi propter
peccatũ
peccatum
.
Sed testificari veritatem est de necessitate salutis, vt suprà
dictum
est: ergo nullus debet excludi à testificando nisi propter culpam.
SED contra est, quod
Gregor.
dicit, & habetur
2. quæst. 4. Qui à
seruis suis accusatus est episcopus,
sciendum est quòd minimè audiri
debuerunt.
RESPONDEO dicendum,
quòd testimonium sicut
dictum
est, non habet infallibilem
certitudinẽ
certitudinem
, sed probabilem. Et ideo quicquid est quod probabilitatem afferat in contrarium, reddit
testimoniũ
testimonium
inefficax. Redditur autem probabile, quòd aliquis in veritate testificanda non sit firmus, quandoque
quidem propter culpam, sicut infideles & infames, item illi qui publico crimine rei sunt, qui nec accusare possunt. Quandoque autem absque culpa, & hoc est vel ex defectu
rationis (sicut patet in pueris, amentibus & mulieribus) vel ex affectu
(sicut patet de inimicis & personis
coniunctis & domesticis) vel etiam
ex exteriori conditione, sicut sunt
pauperes, serui, & illi, quibus imperari potest, de quibus probabile est
quòd de facili possunt induci ad testimonium ferendum contra veritatem. Et sic patet, quòd
testimoniũ
testimonium
alicuius repellitur, & propter culpam & absque culpa.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
repellere aliquem à testimonio, magis pertinet ad cautelam falsi testimonij
vitādi
vitandi
quàm ad pœnam. Vnde ratio non sequitur.
AD secundum dicendum, quòd
de quolibet præsumendum est bonum, nisi appareat
contrariũ
contrarium
, dummodo non vergat in periculum alterius, quia tunc est adhibenda cautela, vt non de facili vnicuique credatur, secundùm illud 1. Ioann. 4.
Nolite credere omni spiritui.
AD tertium dicendum, quòd testificari est de necessitate salutis,
supposita testis idoneitate & ordine iuris. Vnde nihil prohibet, aliquos excusari à testimonio ferendo, si non reputentur idonei secundùm iura.
SVMMA ARTICVLI.
COnclusio est. Iure aliquorum testimonium repellitur, aliquando quidem
cum culpa, aliquando sine culpa.
COMMENTARIVS.
DVbitatur, An licitum sit reo obijcere
crimen testi ad repellendum eius testimonium. Pro cuius decisione sit prima
conclusio. Obijcere testi crimen falsum
nũ
quam
nunquam
est licitum. Ista conclusio patet, quia
mentiri est intrinsecè malum, ergo nunquam est licitum. An vero aliquando sit
tantũ
tantum
peccatũ
peccatum
veniale dicemus dubio secundo.
Secunda conclusio. Obijcere testi
crimō
crimen
|
verum, quando hoc non conducit ad
repellendũ
repellendum
eius testimonium, semper est
peccatũ
peccatum
cōtra
contra
charitatem & iustitiam. Ratio est, quia
talis obiectio habet rationem vindictæ tantùm, & non defensionis.
Tertia conclusio. Quando testis falsum
testificatur: licitum est obijcere illi vera crimina ad refutandum eius testimonium, siue
crimina sint publica siue secreta. Probatur
conclusio. Nam talis obiectio habet propriè
rationem defensionis
cũ
cum
moderamine inculpatæ tutelæ: quemadmodum quando quis
occidit hominem cum moderamine inculpatæ tutelæ in sui
defensionẽ
defensionem
. Ex quo sequitur, quòd ista conclusio habet etiam verum
quando testis ex ignorantia inuincibili dicit
falsum testimonium contra me: eo
ꝙ
quod
licitũ
licitum
est me defendere ab inuasore qui ex
ignorā
tia
ignorantia
inuincibili me inuadit.
Quarta conclusio. Idipsum etiam est licitum,
quādo
quando
testis dicit testimonium verum
contra me: sed tamen contra ordinem iuris
vel in foro exteriori vel in foro conscientiæ.
Probatur. Nam ille testis dicendo verum facit mihi iniuriam, ergo licitum est me defendere. Sed quæret aliquis, An sit licitum in eodem casu dicere testi, quod dicit falsum vel
mentitur. Quidam moderni dicunt licitum
esse vtrumque, eo quòd distinguunt dupliciter dici falsum, & dupliciter aliquem mentiri. Vno modo speculatiuè: alio modo practicè. Speculatiuè quidem, quando aliquis dicit contra mentem speculatiuam aliter
quā
quam
est à parte rei. Practicè vero, quando dicit
aliquid contra mentem practicam veram,
quæ dictabat
nō
non
esse aliquid
dicendũ
dicendum
: etiam
si esset verum speculatiuum. Dicunt ergo
ꝙ
quod
in casu posito testis ille dicit falsum practicè, & mentitur practicè. Alij vero dicunt,
quòd ille testis in casu posito dicit falsum,
scilicet practicè: sed nullo modo mentitur.
Nos autem breuiter dicimus, quòd eadem
est ratio dicendi falsum & mentiendi quantum ad hoc, quòd sicut falsum dicitur practicè & speculatiuè: ita etiam mendacium.
Sed dicimus quòd siue ista distinctio sit vera siue non, nunquam erit peccatum mortale dicere testi in casu posito quòd dicit
falsum & mentitur: dummodo verbum
mentitur non significet iniuriam specialem,
vt apud Hispanos. Tunc enim erit peccatum mortale: si sufficienter refutetur testimonium iniqui testis, dicendo illi: non ita
est, falsum dicis: & dicatur illi, mentiris.
Quinta conclusio. Licitum est obijcere
testibus verum testificantibus etiam secundum ordinem iuris vera crimina etiam occulta, si tamen probari possunt, & probata
testem refutare. Probatur. Quia iure conceditur reo illa obiectio, vt se defendat, ergo licita est.
Secundò. Ille testis non tenebatur testificari. Si timebat obiectionem illam sibi opponendam, tum quoniam eius testimonium erat inutile, tum etiam quoniam cum
tāto
tanto
detrimento sui honoris, non tenebatur
testificari, ergo sibi imputet si talis obiectio
sibi fiat ab ipso reo defendente se iuridicè.
Tertiò. Reus in tali casu non tenetur respondere iudici suum crimen, ergo pari ratione poterit refutare testem. Antecedens
probatur. Quia interrogatio iudicis ad ipsum reum facta, non est legitima, nisi ex
falsa præsumptione, scilicet, quòd iudex
putat testes esse legitimos. Notandum tamen est, quòd non pro quolibet
detrimẽto
detrimento
quod reus patitur, licitum erit illi quodlibet
crimen etiam infame obijcere testi, sed seruato ordine charitatis intelligenda est conclusio quinta.
DVbium secundum est, An semper sit
mortale peccatum obijcere falsum testimonium testificanti falsum crimen, vel
testificanti contra ordinem iuris. Pro parte affirmatiua arguitur primò. Peccatum
mortale est reddere malum pro malo, maledictum pro maledicto. Et confirmatur.
Peccatum mortale est repercutere eum qui
percussit, & cessat iam à percussione, ergo
erit peccatum mortale dicere falsum
crimẽ
crimen
aduersus criminatorem. Secundò.
Peccatũ
Peccatum
mortale est omne
mendaciũ
mendacium
perniciosum:
sed illud mendacium est tale, ergo &c.
Soto
lib. 5. de iustit. quæst. 7. art. 3. ait mendacium
esse perniciosum, obijcere falsum crimen
testi. Sed tamen non satis se explicat, an
cum testis iniuriam facit reo sit licitum aut
saltem non sit mortale obijcere illi falsum
crimen. Quin potius videtur loqui in casu quando testis facit suum officium: &
|
aduocati nihilominus obijciunt ei falsa crimina fictitia.
PRO decisione sit prima
cōclusio
conclusio
. Moraliter loquendo & de facto semper
est peccatum mortale obijcere falsum crimen testi. Probatur, quia vel talis obiectio
potest probari vel non potest. Si non potest
probari, est nullius momenti, neque habet
rationem defensionis, ergo est mortale peccatum, siquidem læditur proximus absque
causa. Rursus si potest probari: hoc erit falsis
testibus periurantibus ergo erit peccatum
mortale illos adducere ad probationem.
Secunda conclusio. Verosimilis est sententia, quæ ait, quòd per se loquendo est peccatum mortale & contra iustitiam obijcere
falsum crimen iniquo testi. Probatur argumentis factis pro parte affirmatiua.
Tertia conclusio. Nobis verosimilior est
sententia, quæ ait, quòd per se
loquẽdo
loquendo
, hoc
est seclusis alijs
circũstantijs
circunstanijs
, est solum peccatum veniale mendacij obijcere crimen
falsum testi iniquo, quando talis obiectio
prodest ad refutandum eius testimonium.
Probatur ista conclusio. Qui occideret inuasorem à quo non potest se defendere nisi
mentiendo contra illum: non peccaret mortaliter, ergo neque in nostro casu.
Secundò. In casu posito reus potest negare testimonium testis, etiam si accusetur de
vero crimine. Et quanuis secundum sententiam quorundam reus mentiatur, tamen
nō
non
peccat contra iustitiam. Tunc ergo sic arguitur. Perin de est imponere falsum crimen testi, & negare quod dicit esse verum: sed negando non peccat contra iustitiam, ergo neque imponendo crimen falsum.
Tertiò probatur. Imponere falsum crimen alicui, eatenus est peccatum mortale
quatenus proximo nocumentum infertur
contra iustitiam, non quia falsum dicitur: vt
docet D. Thom. in art. 4. ergo si licitum est
absque peccato veniali obijcere verum crimen testi quantumlibet secretum: non erit
peccatum mortale obijcere falsum. Patet
cō
sequentia
consequentia
. Quia illæ duæ obiectiones non
differunt nisi per verum & falsum: quæ differentia solum facit peccatum veniale. Confirmatur. Quia reus habet ius defendendi se
etiam cum destructione famæ ipsius testis,
reuelando
crimẽ
crimen
secretum, ergo si destruat
imponendo falsum, nihil amplius nocet: sed
solum mentitur.
Ad primum argumentum in
cōtrarium
contrarium
respondetur, quòd reddere malum pro malo importat rationem vindictæ. Vnde qui se
defendendo cum moderamine inculpatæ
tutelæ, infert nocumentum proximo, non
reddit malum pro malo. Ad
confirmationẽ
confirmationem
respondetur, nego consequentiam.
Nā
Nam
qui
percussit & fugit, iam cessat ab inferenda iniuria. Vnde non esset defensio repercutere
illum: sed vindicta. At vero qui testificatur,
tandiu iniuriam facit: quandiu iudicis sententia pendet. Vnde non est eadem ratio.
Ad secundum nego antecedens. Nam nocumentum non est perniciosum, quando
non est contra iustitiam aut charitatem: sed
erit mendacium officiosum, cum sit ad defensionem propriam ordinatum.