COMMENTARII FRATRIS DOMINICI BAÑES SVPER SECVNDAM SECVNDÆ SANCTI THOMÆ. Quæstio Quinquagesimaseptima, De Jvre. PROLOGVS AVTORIS. COnsideratio de Iure & Iustitia omnibus, qui grauiora tractant studia, communis est. Philosophi quidem morales eam sibi propriam arbitrantur. Inter quos Princeps Aristoteles libro. 5. Ethicorum exactissimè illam prosequitur. Ibidemq́ue eiusdem interpretes, similiter vtriusque Iurisconsulti titulos de Iustitia & Iure designarunt, vt patet. ff. de Iustitia & Iure. Item Gratianus quatuor primas Decreti distinctiones de Iure & Iuris differentia disposuit: atque in eisdem locis omnis vtriusque Iurisperitorum multitudo de Iure & Iustitia sermonem facit. At verò sacra nostra Theologia, quæ omnibus scientijs prædominatur, & de omnibus, quantùm ad finem æternæ vitæ attinet, iudex est: hanc etiam tractationem de Iustitia & Iure, vt hominum saluti consulat, sibi legitimè ascribit. Nam, vt ait Apostolus ad Titum. 2. "Apparuit gratia Dei Saluatoris nostri omnibus hominibus erudiens nos vt abnegantes impietatem & sæcularia desideria sobriè & iustè & piè viuamus in hoc sæculo." Sobriè quidem, erga nos ipsos. Iustè ad proximos. Piè erga Deũ . Theologi itaque munus est de iustitia & iure, quatenus ad spiritualem vitam attinet, dubitationes dissoluere. Quapropter inter Theologos D. Isidorus lib. 5. Etimologiarum per multa capita singularem tractatũ edidit: ex quo Gratianus vbi suprà , ferè omnia desumpsit. Magister autem Sententiarum pauca quidem, nec satis opportunè de Iustitia & Iure collegit. Nam in 3. Sententiarum dist. 37. agens de præceptis secundæ tabulæ, quædam circa quintum & septimũ mandatum de pertinentibus ad iustitiam profert, & iterum in 4. Sententiarum dist. 15. dum de tertia parte pœnitentiæ ageret, scilicet, de satisfactione, quædam miscet quæ ad iustitiam attinent, scilicet, de restitutione. Vnus autem D. Thom. inter omnes scholasticos, quicquid ad Iustitiam attinens à Theologo cognoscendum erat, suis numeris absolutum dedit, ab ista Quæst. 57. vsque ad 122. disserens etiam de partibus potentialibus virtutis iustitiæ. Sed nos in hoc opere duntaxat quæ ad partes subiectiuas pertinent, quæ propriè sub iustitia continentur disseremus, vsque ad Quæst. 78. DVbitatur ante omnia in hoc proœ mio cuiusnā facultatis sit magis proprium de iure & iustitia disserere? Num Philosophia moralis; An sacra Theologia; An vero vtriusque iuris peritia primas tenere debeat in hoc munere præstando? Ad hoc respondetur, & sit prima conclusio. Ad moralem Philosophiam propriè & directè spectat de iure & iustitia quæstiones definire quatenus homo ordinatur ad conuictum politicum & finem naturalem. Ratio est, quoniam ad philosophiam moralem spectat de humanis actibus iudicare, in quibus reperitur ratio virtutis & vitij, at verò iustitia post prudentiam primum locum inter virtutes obtinet, ergo. Secunda conclusio. Sub eadem ferè ratione pertinet ad Iuris ciuilis peritos, quos vulgo Legistas vocamus, definire de quistionibus Iustitiæ & iuris iuxta normam humanarũ legũ . Hæc conclusio magis indiget explicatione quàm probatione. Dixi enim sub eadẽ ferè ratione; hoc est respectu eiusdẽ finis moralis philosophi. Cæterũ peritia illorum qui Iuri ciuili operam dant, nō erit scientifica, nisi rationes humanarum legum ex philosophia deduxerint, & tunc exercẽt illi officium moralium philosophorum: & reuera sunt philosophi morales ex parte, scilicet, ex materia Iustitiæ, & adhuc imperfecti nisi fuerint dialectici. Tertia conclusio. Ad sacram Theologiā maximè pertinet de Iustitia & Iure perscrutari vsque ad minima respectu boni spiritualis & finis supernaturalis. Pro cuius intelligentia. Nota quod sicut gratia dicitur perficere naturā non solum in se ipsa, sed etiam eleuans illam ad aliquid altius & diuinius: Ita sacra Theologia quando conuenit cum aliqua scientia in obiecto materiali, non solum perficit illam scientiam intra suos limites & in se ipsa, sed etiam eleuat obiectum illius, ad suam rationem formalem eminentiorem. V. g. metaphysicus considerat de Deo, de illius vnitate, immutabilitate, æternitate, & omnipotentia. Sed hæc omnia attributa Theologus profundiùs attingit: & distinctiùs cognoscit, vt videre est apud Diuum Dionysium in tractatibus de diuinis nominibus, de mystica Theologia, & de cęlesti hierarchia. Vbi eadem quæ alias metaphysici cōtemplātur , multò diuiniùs ipse distinguit. Ad hunc itaque modum sacra Theologia cum sit practica saltem eminenter, considerat omnia quæ philosophus moralis multò altiùs & diuiniùs quam ille. Cō firmatur ex illo Sapientiæ. 8. Vbi dicitur de diuina sapientia. "Sobrietatem enim & prudentiam, & iustitiam & virtutem docet." Vbi fit mentio quatuor virtutum Cardina lium. Nam per sobrietatem intelligitur omnis temperātia : per virtutem autem, fortitudo. Vbi obiter obserua quare primo loco posuit sobrietatem, cum tamen prudentia sit prima omnium virtutum. Ratio huius est, quoniam in natura corrupta ad acquirendam prudentiam, necessarium est exercitium temperantiæ, quam vocat sobrietatem: nihil enim magis impedit iudicium prudentiale quàm vitia carnalia quæ causa sunt hebetudinis & cæcitatis mentis. Sit quarta cōclusio , ad Iuris Canonici peritos pertinet canones ecclesiasticos discere: præsertim illos qui accommodantur ad causas fori exterioris decidendas. Si quid vero aliud considerant mutuatum accipiunt partim à Theologis partim à Iure ciuili. Probatur & explicatur ista conclusio, quoniam in toto corpore Iuris canonici continetur triplex differentia canonum: quidam enim desumpti sunt ex sacris literis, aliquando ex definitionibus Conciliorũ circa fidẽ vel circa sacramenta. Hæc omnia constat, quòd legitimè pertinent ad Theologiam sacram. Sunt alij Canones propositi vt regulæ ad decidendas lites ecclesiasticas. Et isti vt in plurimum habent suam rationem & fundamentum in Iure ciuili. Itaq́ue si à Iure canonico auferantur, quæ pertinent ad Theologiam & ad ius ciuile ferè nihil remanebit nisi quædam cæremonialia. Et confirmatur tota doctrina præcedens, quoniam supra scientias quas naturali ratione cognouit Arist. non est introducta alia scientia in mundo nisi illa quæ deducta est ex fide reuelata. Hæc autem est sacra Theologia, ergo necesse est, quòd Iuris canonici peritiam reducamus vel ad sacram Theologiam vel ad moralem philosophiam, sicut & Iuris ciuilis reduximus peritiam. Nihilominus ex prædictis deducamus vnum corollarium, videlicet, quòd prudens Theologus, quoties occurrerit aliquis casus conscientiæ decidendus, de quo decernunt leges siue ecclesiasticæ, siue ciuiles, debet consulere Iurisperitos, nisi aliàs ipse cognouerit illas leges sufficienter. Ratio huius est, quoniam Theologo satis est nosse legem naturalem & diuinam & quanuis non erat alienum ab illo scire omnes leges ecclesiasticas: tamen quia Theologus diuinis intendens rebus, quæ plurimæ sunt & multam habent subtilitatem, non valebat tantam sarcinam legum memoria tenere: idcirco accepit diuina prouidentia sui laboris auxiliatores dominos Canonistas quemadmodum in lege Veteri, vt habetur Numerorum capit. 34. erant quidam Leuitæ inferioris classis: quorum officium solum modo erat portare vasa & ornamenta inuoluta tabernaculi: quæ sacerdotes superioris ordinis tangebant & disponebant intra tabernaculum: ita se habent Canonistæ & Theologi, quòd Theologi intrant tabernaculum & facultatem habent disserendi de quidditate & effectibus sacramentorum & aliorum instrumentorum fidei & religionis. At vero Iuris canonici periti solum debent curare fideliter memoria tenere quæ in sacris Canonibus continentur cum literali intelligentia ad obsequium Theologorum. Interdum etiam opus habent ex Iure ciuili rationes acquirere ad decidendas causas ecclesiasticas, vt meliùs munus suũ possint perficere. Atque in hoc iuris Canonici periti nostri temporis excellentiam habent. Diuisio huius tractatus de Justitia & iure. VNIVERSAM cōsiderationem de Iustitia & iure in quatuor partes diuidit quidem D. Thom . In prima parte agitur de Iustitia. In secunda parte de partibus illius. In tertia parte, de dono Spiritus sancti correspondenti sibi: quod est pietas. In quarta parte, de præceptis Iustitiæ. Duæ priores partes magnum negotium nobis in hoc opere facessunt: præsertim ab ista quæ stione 57. vsque ad 78. Aliæ verò posteriores breuissime expediũtur à Diuo Thoma in quæstione 121. & 122. Iam vero illa pars de iustitia rursus diuiditur in quatuor partes. Primo quidem disputatur de Iure, quod est obiectum iustitiæ. Secundo de ipsa Iustitia. Tertio de iniustitia. Quarto de iudicio. ARTICVLVS PRIMVS. ¶ Vtrùm ius sit obiectum iustitiæ. AD Primum sic proceditur.{ Infra. qō. 60. art. 1. cor. } Videtur, quòd ius nō sit obiectum iustitiæ. Dicit enim † { In digesto veteri lib. 1. tit. 1. in princip. } Celsus Iurisconsultus, quòd ius est ars boni & æqui. Ars autem non est obiectum iustitiæ, sed est per se virtus intellectualis. Ergo ius non est obiectum iustitiæ. ¶ 2 Præterea. Lex sicut † { Li. 5. Etymo. cap. 3, in princ. } Isidorus dicit in libr. Etymolo. iuris est species. Lex autem non est obiectum iustitiæ, sed magis prudentiæ. Vnde & † Philosophus legis positiuam partem prudentiæ ponit. Ergo ius non est obiectum iustitiæ. ¶ 3 Præterea. Iustitia principa{ Li. 6. Etymo. cap. 6. tom. 5. Capit. 15. circa med. tom. 1. } liter subijcit hominem Deo. Dicit enim † August. in libr. de moribus ecclesiæ , quòd "iustitia est amor Deo tantum seruiens", & ob hoc bene imperans cæteris quæ homini subiecta sunt. Sed ius non pertinet ad diuina, sed solum ad humana. Dicit enim † { Lib. 5. capit. 2. } Isidorus in libro Etymolog. quòd "fas lex diuina est, ius autem lex humana". Ergo ius non est obiectum iustitiæ. SED contra est quod † { Lib. 5. ca. 3. in prin. } Isidorus dicit in eodem, quòd "ius dictum est, quia est iustum". Sed iustum est obiectum iustitiæ. Dicit enim † { Lib, 5. ca. 1. in prinbi. tom. 5. } Philosophus in quinto Ethicorum, quòd omnes talem habitum volunt dicere iustitiam, à quo operatiui iustorum sunt: ergo ius est obiectum iustitiæ. RESPONDEO dicendum, quòd iustitiæ proprium est inter alias virtutes, vt ordinet hominem in his, quæ sunt ad alterum. Importat enim æqualitatem quandam, vt ipsum nomen demonstrat, dicuntur enim vulgariter ea, quæ adæ quantur, iustari. Æqualitas autem ad alterum est. Aliæ autem virtutes perficiunt hominem solum in his, quæ ei conueniunt secundum seipsum. Sic ergo illud, quod est rectum in operibus aliarum virtutum, ad quod tendit intentio virtutis quasi in proprium obiectum, non accipitur nisi per comparationem ad agentẽ . Rectum verò quod est in opere iustitiæ, etiam præter comparationem ad agentem, constituitur per cōparationẽ ad aliud. Illud enim in opere nostro dicitur esse iustũ quod respondet secundũ m aliquā æqualitatẽ alteri, puta recompensatio mercedis debitæ pro seruitio impenso. Sic ergo iustum dicitur aliquid, quasi habens rectitudinem iustitiæ ad quod terminatur actio iustitiæ, etiam non considerato qualiter ab agente fiat. Sed in alijs virtutibus non determinatur aliquid rectum nisi secundum quod aliqualiter fit ab agente. Et propter hoc specialiter iustitiæ præ alijs virtutibus determinatur secũ dũ se obiectũ , quod vocatur iustũ . Et hoc quidẽ est ius. Vnde manifestũ est quod ius est obiectũ iustitiæ. AD Primum ergo dicendum, quòd consuetum est, quòd nomina à sui prima impositione detor queantur ad alia significanda. Sicut nomen medicinæ impositum est primo ad significandum remedium quod præstatur infirmo ad sanandum: deinde tractum est ad significandam artem, qua hoc fit: ita etiam hoc nomen, Ius, primò impositum est ad significandum ipsam rem iustam. Postmodum autem est deriuatum ad artem, qua cognoscitur quid sit iustum. Et vlterius ad significandum locum, in quo ius redditur: sicut dicitur aliquis comparere in iure. Et vlterius dicitur etiam quod ius redditur ab eo, ad cuius officium pertinet iustitiam facere: licet etiam id quod decernit, sit iniquum. AD Secundum dicendum, ꝙ sicut eorum quæ per artem exterius fiunt, quædam ratio in mente artificis præexistit, quæ dicitur regula artis: ita etiā illius operis iusti, quod ratio determinat, quędam ratio præexistit in mẽte , quasi quædā prudẽtię regula. Et hoc si in scriptũ redigatur, vocatur lex. Est enim lex secundũ † { Lib. 5. Etimol. ca. 3. parum à princip. } Isidor. cōstitutio scripta. Et ideo lex nō est ipsum ius, ꝓpriè loquendo, sed aliqualis ratio iuris. AD Tertium dicendum, quòd quia iustitia æqualitatem importat. Deo autem non possumus æ quiualens recompensare; inde est, quòd iustum secundum perfectam rationem non possumus reddere Deo. Et propter hoc non dicitur propriè ius lex diuina, sed fas: quia videlicet sufficit Deo, vt impleamus quod possumus. Iustitia ta men ad hoc tendit, vt homo quantum potest, Deo recompenset, totaliter animam ei subijciens. SVMMA ARTICVLI. COnclusio est affirmatiua. Conclusionem istā directè probat Diuus Thomas ex testimonijs Isidori & Aristot. Deinde in articulo explicat cōclusionem & differentiam, quæ est inter iustitiam & alias virtutes colligens triplicem differentiam inter obiectum iustitiæ & obiecta aliarum virtutum. Differentia quidem iustitiæ ab alijs est, quòd illa est ad alterum: quæ æqualitatem importat. Hinc colligitur prima differentia inter obiectum iustitiæ, & obiecta aliarum virtutum: scilicet, quòd rectum in operatione iustitiæ, præter cōparationẽ ad agentem, constituitur per comparationem ad alterum. Secunda differentia est, quòd iustum siue ius dicitur aliquid ad quod terminatur actio iustitiæ, non considerato qualiter ab agente fiat. Tertia differentia est, ꝙ iustitiæ determinatur obiectum secundùm se. Alijs vero virtutibus Cardinalibus non determinatur obiectum secundùm se, & à parte rei. Et hæc est differentia quæ aliter solet dici, scilicet, quòd medium iustitiæ est medium rei, medium autem aliarum virtutum est medium rationis. COMMENTARIVS. NOtandum primò, pro huius articuli & sequentium intelligentia, quòd hoc nomen ius multipliciter vsurpatur. Primò & principaliter, vt nominet illud quod fit per actionem iustitiæ: & ad quod terminatur. Secundò accipitur pro lege quæ est regula faciendi ipsum ius seu iustum. Tertiò accipitur pro ipsa peritia legum. Quartò pro sententia iudicis, qui præcipit iustum fieri. Denique accipitur pro ipsomet loco publico vbi istæ sententiæ feruntur. Vt patet in cap. 1. de in ius vocando. lib. 2. titul. 2. Nobis tamen in præsenti de iure primo modo agendum est. Notandum est secundò, quòd nomina iustitiæ, iustificationis, & iusti, dupliciter accipiuntur in sacris literis: vno modo generaliter pro omni vir tute vel omni actione virtutis quæ secundùm regulam rationis & legis exercetur. Itaque iustus idem est, atque studiosus & omni virtute præditus. In hac acceptione intelligitur illud Abacuc capit. 2. iustus ex fide viuit. & ad Romanos. 8. "Vt iustificatio legis impleretur in nobis." Illud Matthæi. 6. "Attendite ne iustitiam vestram faciatis coram hominibus," & ponit exemplum in eleemosyna, & ieiunio quæ propriè non sunt iustitiæ specialiter dictæ opera. Altera acceptio est specialior, quatenus iustitia nominat virtutem condistinctam inter quatuor virtutes cardinales. Et ita iustus dicitur ille qui huius virtutis actiones exercet. Iustificatio autem dicetur rectitudo illa quæ inuenitur in huius virtutis officijs. Vt solutio debiti est iustificatio. Et in hac secunda acceptione nobis procedendum est in præsentibus disputationibus. Magister Soto de Iustitia & iure libro. 3. quæst. 1. meritò reprehendit Buridanum qui negat ius accipi pro obiecto iustitiæ, sed solùm pro ipsa lege. DVbitatur primò circa prædictas differentias sint ne bene & verè assignatæ. Arguitur primò pro parte negatiua. Etenim D. Thomas videtur sibi contrarius in prima & secunda differentia, inter obiectum iustitiæ & obiecta aliarum virtutum. Probatur: nam prima differentia, ponit ordinem actionis iustitiæ ad ipsum agentem, dum inquit præter comparationem ad agẽ tem , sed in secunda differentia videtur negare talem ordinem, dum inquit, non considerato qualiter fiat ab agente, ergo non sunt bene assignatæ istæ differentiæ. Arguitur secundò, ex Arist. 2. Ethicorũ cap. 4. asserente, quòd cōtingit operari temperata non temperatè, ergo non est differentia inter obiectum iustitiæ & obiectum temperantiæ quantùm ad hoc, quòd in operatione circa obiectum iustitiæ contingat attingere obiectum absque debita dispositione agentis secundùm formalem rationem virtutis iustitiæ. Arguitur tertiò, ex doctrina Diui Thomæ videntur sequi duo inconuenientia. Alterum est, quòd habitus iustitiæ non sit intrinsecè determinatus ad bene operandum circa suum obiectum: sed sit omnino indifferens, ita vt salua ratione obiecti formalis aliquando malè quis operetur reddendo debitum propter malum finem vanæ gloriæ. Alterum est, quòd habitus iustitiæ in sua operatione non respiciat bonitatem agentis magis quàm habitus artis quæ solùm respicit & intendit bonitatem artificiati. Est enim perfecta operatio artificis si artificiatum sit perfectum & conforme ideæ, etiam si artifex sit aliàs vitiosus. Arguitur quartò. Videtur esse implicatio contradictionis, quòd aliquid habeat rationem specificam & non genericam. v. g. quòd aliquid habeat rationem hominis & non animalis, ergo similiter impossibile est quòd aliqua actio habeat rationem formalem iustitiæ obiecti, & quòd non habeat rationem virtutis quæ est ratio generica. At vero si actio iustitiæ respicit obiectum, non considerato qualiter fiat ab agente, verificabitur, quòd illa actio habet rationem formalem specificam iustitiæ & non genericam. Probatur minor, quoniam de ratione virtutis est, quòd taliter fiat ab agente, & quando & vbi oportet & propter finem bonum. Arguitur quintò, Aut D. Tho. loquitur in illa secunda differentia materialiter de obiecto iustitiæ, aut formaliter. Si loquitur materialiter, profectò non assignat differentiam inter obiectum iustitiæ & obiectũ temperantiæ. Possumus enim designare obiectum etiā tẽperantiæ materialiter, cui nihil desit de his quæ pertinent præcisè ad temperantiæ materiam, desit tamẽ aliquid quod pertinet ad rationem virtutis in communi. v. g. si quis loco & tempore debito comedat quantum sibi conuenit. At vero ordinet istam actionem ad hypocrisim & vanam gloriam aut alium turpem finem. Tunc profectò inuenitur materiale obiectum temperantiæ sine debita dispositione agentis: sicut cùm quis soluit debitum sine debita dispositione agentis. Si autem Diuus Tho. loquitur de obiecto iustitiæ verè specificante actionem, implicat contradictionem, quòd agens operetur propter malum finem. Corrumperet enim rationem virtutis, & per consequens rationem iustitiæ. Denique arguitur contra tertiam differentiam: quæ libet virtus per se loquendo desumit suam speciem ab obiecto per se: vt quilibet habitus operatiuus, ergo nulla est specialis ratio & differentia in iustitia ipsa cur determinemus ei obiectum secundùm se & non alijs virtutibus. Propter obscuritatem D. Tho. doctrinæ in hoc articulo quidam illam reijciunt: sicut Buridanus vbi supra, quæstione. 1. libro. 5. Ethicorum. Alij vero interpretes D. Thom. putant esse intelligendam doctrinam huius articuli materialiter. Ita sanè vt saluetur materiale obiectum iustitiæ & materialis actio iustitiæ absque vera ratione virtutis. Huius sententiæ est Caietanus. Et fuit doctissimus Victoria & Soto vbi supra. Nobis tamen salua eorum autoritate non videtur, quòd Diuus Thomas materialiter loquatur. PRO decisione ergo difficultatis sit prima conclusio. Impossibile est, ꝙ specificatio iustitiæ & virtutis inueniatur formaliter in aliqua actione, nisi illa actio vndequaque sit bona omnibus modis & ex omnibus circunstantijs. Hæc conclusio efficaciter probatur quarto argumẽto facto pro parte negatiua. Secunda conclusio. Possibile est, quòd detur obiectum & actio quæ materiali er pertineant ad aliquam virtutem & obligationem illius, ita vt satisfaciat homo præ cepto illius virtutis per talem actionem. v. g. Ieiunat quis in quadragesima adimplet præceptum de temperantia eo tempore, etiam si hoc faciat propter hypocrisim. Similiter dat eleemosynam pauperi virgini quam ex præcepto naturali tenebatur dare, sed intendit stuprum, ille materialiter impleuit præceptum naturale misericordiæ. Dicitur autem actio materialis alicuius virtutis, cui nihil deest de proprijs pertinentibus ad speciem illius virtutis, præterquam quod apponitur mala circunstantia aliqua vel contra aliam virtutem, vel contra rationem genericam virtutis. Atque in hoc non differt iustitia à reliquis virtutibus, sed differentia est, quòd rectitudo etiam materialis respectu iustitiæ commensuratur secundum commen surationem quandam ad alterum. At vero in alijs virtutibus omnis commensuratio rectitudinis etiam materialis commensuratur secũdum cōmensurationem ad operātem . Tertia conclusio. Quando D. Tho. inquit in secunda differentia, ꝙ iustum dicitur aliquid quasi habens rectitudinem iustitiæ ad quod terminatur actio iustitiæ, non considerato qualiter ab agente fiat, loquutus est formaliter de actione veræ virtutis iustitiæ. Probatur quoniam intentio Diui Tho. est agere de vera iustitiæ virtute & incipere à diffinitione illius, ergo in hac quæ stione & articulo loquitur de iure & iusto prout est obiectum formale veræ iustitiæ ad quod formaliter terminatur actio iustitiæ. Aliâs profecto non procederet Diuus Thom. scientificè, vt decet grauissimum authorem. Hæc doctrina multo magis explicabitur in solutione argumentorum. Ad primum argumentum respondetur. Nullam esse contradictionem inter primā & secundam differentiam, cum enim dicit in secunda differentia, non considerato qualiter ab agente fiat, intelligenda sunt hæc verba secundum abstractionem mentis. Nam vt est in communi proloquio abstrahentium non est mendacium. Est igitur Diui Thom. sensus, non quidem negare prærequiri commensurationem & comparationem ad agentem in ratione generica virtutis, imo hoc asserit in prima differentia cùm inquit propter comparationem ad agẽtem : sed intendit asserere, ꝙ ratio specifica differentiæ iustitiæ non est cum consideratione actuali ad ipsum agentem: sed præsupponẽ do istam considerationem in ratione virtutis generica tanquam in materia, etiam intelligitur cum cōparatione ad alterum, non considerato tunc qualiter ab agente fiat talis actio. Exemplum huius potest esse in relatione de prædicamento ad aliquid. Relatio enim & est accidens sicut & reliqua præ dicamenta præter primum, & ex hac parte conuenit ei esse in hoc vel in illo subiecto. At vero secundum propriam rationem relationis penes quam diuersificatur ab alijs accidentibus, non consideratur vt est in subiecto, neq; id explicatur: sed vt est ad aliud. Idem exemplum potest poni in accidenti bus respectiuis comparando illa cum absolutis. v. g. scientia & albedo conueniunt in genere qualitatis, cum tamen scientia vltra hoc, quod est calificare subiectum sicut albedo specificatur per ordinem & commensurationem ad aliquid extrinsecum, quod est obiectum: ita prorsus se habent iustitia & temperantia, quòd vtraque in ratione generica virtutis bonum facit habentem. At vero iustitia differt ab alijs virtutibus per hoc quòd rectificat habentem illam in ordine ad alterũ . Simili modo potest explicari doctrina Diui Thomæ 1. 2. quæst. 62. Vbi ait, quòd in quibusdam operationibus bonum vel malum attenditur secundum commensurationem ad alterum, in quibusdam vero operationibus attenditur solum secundum commensurationem ad operantem. Ac si diceret D. Thom. ꝙ omnes operationes virtutis secundum rationem genericam habent rationẽ boni per ordinẽ ad habentẽ & operantem. At vero quædam operationes vtranq; rationem boni & genericam & specificam habent per ordinem ad habentẽ & operantem. Alię vero operationes specificam differentiam habent per comparationem & commensurationem ad alterum. Ad secundum argumentum respondetur, ꝙ testimonium illud Arist. non militat contra nos sed militat, contra eos qui dicũt D. Thom. materialiter loqui de obiecto & actione iustitiæ (non considerato qualiter fiat &c.) In quorum sententia possumus respondere, quòd quanuis verum sit testimonium Aristotelis: adhuc est differentia, ꝙ actio materialis iustitiæ consideratur per quandam commensurationem ad alterum. Ad tertium argumentum negatur sequela. Imò nos ponimus habitum & actionem iustitiæ virtutis cum omnimoda determinatione ad bonum, & quanuis respiciat cō mensurationem ad alterum: tamen præsupponit conuenientiam ad seipsum. Ad quartum argumentum respondetur, ꝙ probat efficaciter nostram primam conclusionem. Ad quintum patet, ex doctrina tertiæ conclusionis. Ad vltimum argumentum respondetur, ꝙ est specialis ratio, quare acturi de iustitia designamus specialem quæstionẽ de obiecto illius, potiusquam cum agimus de alijs virtutibus. Et ratio differentiæ est, quoniam obiectum iustitiæ habet specialem cōmensurationem cum lege ipsa, & non solũ consideratur in illo quid ratio operantis eligat, vt medium virtutis (hoc enim determinatũ est ex natura rei & propterea dicitur medium iustitiæ medium rei.) At medium aliarum virtutum dicitur mediũ rationis. De qua re plura dicemus in quæst. sequenti. DVbitatur secundo. Circa conclusionẽ articuli, ex Arist. 5. Ethic. cap. 7. Vbi ait esse differentiam inter iustũ & ius. Nam iustum dicitur esse anteaquam fiat, ius vero importat iniuriæ emendationem: & similiter distinguit inter iniustũ & iniuriam. Nā iniustum dicitur esse etiam antequam fiat: iniuria vero cum fit, ergo ius non est obiectum iustitiæ. Probatur consequentia, quoniam iustitia non solum habitualis, sed etiā actualis est voluntas faciendi quod iustum est antequam fiat & exerceatur: ergo tunc debet habere obiectum. At vero secundum Arist. non est ius nisi cum fit, ergo nō habet rationem obiecti iustitię . Item Diuus Tho. artic. sequenti dicit, ꝙ ius est opus ad æquatum alteri, ergo non est obiectum iustitiæ, sed operatio iustitiæ. Probatur consequentia, quia est actio illius, ergo, &c. Respōdetur ad hanc dubitationẽ , ꝙ vniuersi diffinientes iustitiam diffiniunt illam per comparationem ad ius tanquam ad obiectum, vt videbimus quæstione sequenti. Ad argumentum ex Arist. respondetur, ꝙ secundum translationem antiquam non est contra nos testimonium illud. Habet enim loco iuris, iustificationem, & ita bene constat differentia posita ab Aristo . Respondetur secundo, quòd si sequamur translationẽ Argiropili, dicendum erit, ꝙ Arist. in illo loco accepit nomen iuris in lingua Græca specialiori quodammodo vt directè contrariatur iniuriæ, quæ videtur importare actionẽ inferendi illam. Nos autem in præsenti disputatione vtimur nomine iuris, vt sit idem quod iustum. Ad testimonium D. Tho. respōdetur dupliciter. Primo, ꝙ actio cuiuslibet habitus, aut virtutis potest dupliciter cōsiderari : vno modo quantum ad executionem, vt est in exercitio, & sic erit effectus illius habitus, aut virtutis. Altero modo potest considerari prout est in intentione habentis habitum, & sic habet propriam rationem obiecti talis actio: præsertim cum illa actio est exterior, vt reddere depositum, restituere alienum. Atque isto modo bene dicit D. Tho. quod ius est opus iustitiæ: quoniā ipsa operatio exterior tenet se ex parte rei debitæ, quæ redditur alteri. Imo aliquando ipsamet operatio exterior est res quæ redditur alteri, sicut lectio mea est ius debitum vniuersitati. Respondetur secundo, ꝙ commune est in scientijs, vt nomina obiectorum transferantur ad actiones & vice versa. Quemadmodum etiam in religione Christiana dicimus sacrificium non solum esse hostiam oblatam, sed etiam ipsam sacrificationem, hoc est actionem sacrificandi. ARTICVLVS II. ¶ Vtrùm ius conuenienter diuidatur in ius naturale & ius positiuum. AD Secundum sic proce{ Infra. qō. 60. art. 5. co. Et 1. 2. quæst. 95. arti. 4. co. Et 5. Ethicorũ. lect. 12. col. 2. fin. 1. } ditur. Videtur, quòd ius non conuenienter diuidatur in ius naturale & ius positiuum. Illud enim quod est naturale, est immutabile: & idẽ est apud omnes. Non autem inuenitur in rebus humanis aliquid tale: quia omnes regulæ iuris humani, in aliquibus casibus deficiunt, nec habent suam virtutem vbique. Ergo non est aliquod ius naturale. ¶ 2 Præterea. Illud dicitur esse positiuum quod ex voluntate humana procedit. Sed non ideò aliquid est iustum, quia à volũtate humana procedit, alioquin voluntas hominis iniusta esse non posset. Ergo cùm iustum sit idem quod ius, videtur ꝙ nullum sit ius positiuũ . ¶ 3 Præterea, Ius diuinum non est ius naturale, cùm excedat naturam humanam. Similiter etiam nō est ius positiuum: quia non innititur autoritati humanæ, sed autoritati diuinæ. Ergo incōuenienter diuiditur ius per naturale & positiuũ . SED contra est, quod † { Li. 5. Ethicor. c. 7. in prin. to. 5. } Philosophus dicit in 5. Ethicorum, quòd politici iusti hoc quidem naturale est, hoc autem legale, id est, lege positum. RESPONDEO dicendum, quòd sicut † { Art. præc. } dictum est, ius siue iustum, est aliquod opus adæquatum alteri secundùm aliquem æqualitatis modum. Dupliciter autem potest alicui homini esse aliquid ad æquatum. Vno quidem modo ex ipsa natura rei, puta cùm aliquis tantum dat, vt tantundem recipiat: & hoc vocatur ius naturale. Alio modo aliquid est adæquatum vel commensuratum alteri ex condicto, siue ex communi placito, quando scilicet aliquis reputat se contentum, si tantum accipiat. Quod quidẽ potest fieri dupliciter. Vno modo, per aliquod priuatum condictum, sicut quod firmatur aliquo pacto inter priuatas personas. Alio modo, ex condicto publico, putà cùm totus populus consentit quòd aliquid habeatur quasi adæquatum & commensuratum alteri: vel cùm hoc ordinat princeps, qui curam populi habet & eius personam gerit: & hoc dicitur ius positiuum. AD primum ergo dicendum, quòd illud quod est naturale habenti naturam immutabilem, oportet quòd sit semper & vbique tale. Natura autem hominis est mutabilis: & ideo id quod naturale est homini, potest aliquando deficere. Sicut naturalem æqualitatem habet, vt deponenti depositum reddatur. Et si ita esset, quòd natura humana semper esset recta, hoc esset semper seruandum. Sed quia quandoq́; contingit quòd voluntas hominis deprauatur, est aliquis casus in quo depositum non est reddendum, ne homo peruersam voluntatem habens, malè eo vtatur, vt putà si furiosus vel hostis reipublicæ arma deposita reposcat. AD secundum dicẽdum , quòd voluntas humana ex communi cō dicto potest aliquid facere iustum in his, quæ secundùm se non habent aliquam repugnantiam ad naturalem iustitiam: & in his habet locum ius positiuum. Vnde{ Lib. 5. ca. 7. in prin. tom. 5. } Philosophus dicit in 5. Ethicor. quod legale iustum est, quod ex principio quidem nihil differt sic, vel aliter: quando autem ponitur, differt. Sed si aliquid de se repugnantiam habeat ad ius naturale, non potest voluntate humana fieri iustum: putà si statuatur, quòd liceat furari, vel adulterium committere. Vnde dicitur Isai. 10. "Væ qui condunt leges iniquas." AD tertium dicendum, quòd ius diuinum dicitur quod diuinitus promulgatur. Et hoc quidem partim est de his, quæ sunt naturaliter iusta, sed tamen eorũ iustitia homines latet. Partim autẽ est de his, quæ fiunt iusta institutione diuina. Vnde etiam ius diuinum per hæc duo distingui potest, sicut & ius humanum. Sunt enim in lege diuina quædam præcepta, quia bona: & prohibita, quia mala. Quædam verò bona, quia præcepta, & mala, quia prohibita. SVMMA ARTICVLI. IN articulo. 2. quærit D. Thom . Vtrùm ius conuenienter diuidatur in ius naturale & ius posituum Prima conclusio est affirmatiua. Secunda conclusio notetur in solutione ad primum. Naturale ius quanuis per se sit immutabile: tamen aliquando potest deficere in exercitio propter naturam hominis mutabilis. Tertia conclusio notetur in solutione ad tertium. Ius diuinum quod diuinitus promulgatur, potest proportionabiliter diuidi sicut ius politicũ ab Aristot. videlicet, vt dicamus ius diuinum aliud immutabile, & in illo ordine quasi naturale, aliud positiuum. Hanc cōclusionem explicat D. Thom. quia in lege diuina sunt quædam præcepta quia bona & quædam prohibita quia mala. Alia vero sunt bona, quia præcepta sunt, & mala quia prohibita. COMMENTARIVS. DVbitatur itaque principaliter circa cō clusionem artic . Vtrùm diuisio iuris in naturale & positiuum sit prima & bona diuisio. ¶ Arguitur primo pro parte negatiua. Lex est quadruplex, scilicet, æterna, naturalis, humana, & diuina. Ita diuidit D. Tho. 1. 2. q. 91. Igitur ius saltẽ debet esse quadruplex, & per consequens diuidi in quatuor membra. Probatur consequentia. Quia lex est ratio & regula iuris, vt dicit D. Tho. art. 1. ad secundũ huius quæstionis. Igitur multiplicata regula & mensura debet multiplicari mensuratum. Arguitur secundo. Si ius naturale & positiuum distinguuntur, maxime in hoc ꝙ ius naturale est quid immutabile: positiuũ autem est mutabile. Sed ius naturale etiam est quid mutabile, vt patet de reddendo deposito dicitur esse naturale ius: & tamen in aliquo casu non est reddendum depositum etiam petenti, ergo. Et confirmatur, quia ius positiuum interdum mutat ius naturale, ergo minus mutabile est quam illud. Probatur. Quoniam iure naturali omnia sunt communia, & tamen iure positiuo facta est diuisio rerum & dominiorum, ergo ius positiuum immutat ius naturale. Arguitur tertiò. Ius naturale vt definitur à Iurisconsultis. ff. de iustitia & iure, & Instituta de iure naturali gentium & ciuili: est, quod natura omnia animalia docuit, & vt ibi adijcitur, naturale ius, non humani generis proprium sed omnium animalium quæ in terra, quæ in mari nascuntur, auiumq́ue commune est, ergo propriè naturale ius non est ius quod est obiectum iustitiæ, quæ solis hominibus competit: sicut & lex secundùm proprietatem & veram rationem legis non inuenitur in brutis, sed solum metaphoricè, vt ait D. Thom. 1. 2. quæst. 91. artic. 2. ad tertium. Confirmatur. Si quid pertineret ad ius naturale maxime esset religio erga Deum & venerari parentes, & vim vi posse repellere: sed hæc omnia ad ius naturale pertinere negant Iurisconsulti vbi supra. l. 2. & 3. sed aiunt pertinere ad ius gentium. Imo & D. Thom. articulo sequenti ius naturale etiam brutis conuenire asserit. Denique arguitur quartò. Prædicti Iurisconsulti diuidunt ius in ius naturale, ius gentium & ciuile, ergo non sufficit diuisio bimembris posita in articulo. Circa hanc dubitationem aduertendum est, fuisse olim errorem antiquissimum negantium esse aliquod naturale ius. Ita refert Aristot. lib 1. Ethicorum cap. 3. & lib. 5. cap. 7. & D. August. lib. 3. de doctrina Christiana, cap. 14. Alius error fuit modernior negantium esse aliquod ius positiuum, quem tenuit Vvitcleff, & vniuersi Lutherani qui negant esse aliquam vim in legibus humanis obligantem in foro conscientiæ. Atque ideo ipse Lutherus combussit omnia Pontificum iura & Bullas Pontificias & Sanctorum Patrum Decreta vt referunt historiographi moderniores . v. g. Ioannes Coclæus in actibus & scriptis Lutheri, anno Domini 1520. Videatur etiam Rossensis in artic. 37. PRO decisione huius veritatis, sit prima conclusio. Error est manifestè contrarius philosophiæ morali & fidei, asserere omne ius esse positiuum, & negare esse ius naturale. Probatur primo ex Psal. 4. "Signatum est super nos lumen vultus tui Domine," vbi respondet Propheta, iniquis qui dicunt; Quis ostendet nobis bona? Ac si diceret, in nobis ipsis est impressio luminis naturalis quo cognoscimus bonum & Deum. Vnde Ioannis 1. "Erat lux vera quæ illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum." Quæ duo testimonia non solùm de illuminatione gratiæ, sed etiam de illuminatione naturali explicantur communiter. Sed est locus necessario explicandus de illuminatione naturali, ad Roman. 2. "Gentes quæ legem non habent, naturaliter quæ legis sunt faciunt." Hoc est, non habentes legem Decalogi scriptam: sicut habebant Iudæi; naturaliter, hoc est ex naturali instinctu & illuminatione naturali Dei, non ex illuminatione gratiæ, quæ legis sunt faciũt , non dicit omnia sed quædam: huiusmodi legem non habentes ipsi sibi sunt lex qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis, testimoniũ perhibente illis conscientia ipsorũ . Probatur secundò conclusio ratione. Certum est secundùm fidem catholicam ante legem scriptam aut positiuam fuisse peccatum. Etenim Cain peccauit maximũ peccatum occidens fratrem suum Abel. Et ante diluuium dicitur in sacris literis, quòd multa erat malitia hominum super terram, ergo erat lex naturalis. Probatur consequentia. Quia vbi non est lex nec præuaricatio est. Probatur tertiò conclusio. Præcepta de cultu diuino vsque adeo sunt immutabilia, vt per nullam potentiam possint dispensari neque immutari, ergo non sunt positiua præcepta sed sunt naturalia. Imo secundùm communem opinionem Thomistarum omnia præcepta Decalogi sunt indispensabilia, vt patet apud D. Thom. 1. 2. quæst. 108. & apud Soto lib. 2. de iustitia, quæst. 3. art. 8. ergo huiusmodi præcepta naturalia sunt, alioquin poterant dispensari ex beneplacito hominũ legislatorum. Confirmatur. Quia inter ea quæ præcipiuntur & prohibentur, quædam dicuntur præcipi, quia bona sunt, & quædam prohibentur, quia mala, ergo secundùm se ex natura rei habent bonitatem vel malitiam, ac proinde ius naturale est. Quartò probatur conclusio vera secundũ philosophiam moralem. Sic enim sensit Arist. esse quoddam ius naturale & quoddam legale seu positiuum, vt patet libro. 1. Rhetoricorum cap. 3. & lib. 1. magnorum moral. cap. 34. & 1. Ethicot. cap. 3. & lib. 5. cap. 7. Diuus Isidorus lib. 5. Etymol. cap. 4. & refertur à Gratiano dist. 1. can. ius naturale est commune omnium nationum, & quod instinctu naturæ non constitutione humana habetur. Cicero etiam iuris naturalis mentionem facit, vt patet in lib. de Inuentione, de Legibus, de Aruspicum responsis. Et denique iste error negantium ius naturale similis est errori in naturalibus quem habuerunt Heraclitus & Cratillus qui aiebant: nullum esse verum nisi quod vnicuique apparet. Sic etiam videntur hi in moralibus errare negantes esse aliquod ius secundùm se ex natura rei, sed quod humano beneplacito constituebatur, illud erat ius. Secunda conclusio. Diuisio iuris quam D. Tho. ponit in artic. est maximè philosophica desumpta ex Arist. lib. 5. Ethic. cap. 7. Pro cuius explicatione notandum est primò, quòd D. Tho. quanuis Theologicè intendat agere de iure & iustitia, tamen prudenter & de industria voluit priùs definire & diuidere rationem iuris secundùm ordinem naturæ quẽ præsupponit gratia & fides & Theologia, ac deinde in solutione ad tertium docuit, Quomodo ius diuinum quod est supra ordinem naturæ, poterat diuidi proportionabiliter in ius immutabile & quasi naturale in ordine gratiæ & ius positiuum ex beneplacito Dei. Notandum est secundò vt ostendamus quomodo inter se se opponantur membra prædictæ diuisionis, quatuor esse differentias inter ius naturale & ius positiuum. Prima differentia est ex parte causæ efficiẽtis . Etenim naturalis iuris efficiens causa est ipse Deus vt autor naturæ. Iuris autem positiui efficiens causa est homo secundùm triplicem modum quem D. Tho. docet in art. Primo quidem per singulare pactũ inter eos qui ad inuicem con trahunt & sic iustum pretium erit illud de quo conuenit inter ementem & vendẽtem . Secundo modo per condictum publicum in quo conueniunt communiter qui emunt & vendunt, & sic iustum pretium erit alicuius rei illud quo communiter res venditur in foro publico. Tertio modo constituitur iustum seu ius positiuum lege Principis vel statuto reipublicæ vel ministrorum illius. Inter hos prædictos modos aduertenda est differentia. Primò quidem, quòd pretium primo & secũdo modo constitutum patitur aliquam latitudinem secundùm magis & minus, non enim consistit in indiuisibili. At verò iustum pretium postremo modo consistit in indiusibili: aliquando quantùm ad maius, aliquādo quantum ad minus, raro autem quantùm ad vtrunque. Exemplum primi est in taxatione tritici . v. g. quòd tritici faneca non possit vendi vltra ducatum. Nihilominus potest vendi iustissimè citra ducatum propter abundantiam tritici sicut in foro publico valet. Ita sanè vt si cariùs vendatur, etiam si non excedat taxationem pragmaticæ teneatur venditor ad restitutionem. Exemplum secundi est in censibus quos vulgo dicimus de al quitar, quorum pretium statutum est lege quantùm ad minimum, videlicet, vt nō dentur minùs quam quatuordecim pro annua pensione vnius, sic tamen quòd si quis velit dare viginti pro illo censu, iustum esse poterit pretium. Cæterùm quantùm ad vtrunque licet possit respublica condere legem iusti pretij, tamen non occurrit exemplum nisi fortè in quotidianis taxationibus rerum comestibilium quæ in foro væneunt. Item etiam est alia differentia inter hos tres modos, quòd primus modus ita subordinatur secundo & tertio quòd præ supponit non esse aliter statutum per illos, similiter se habet secundus modus ad terrium: præsupponit enim quòd non sit aliter statutum per tertium modum. Secunda differentia principalis inter ius naturale & positiuum est ex parte causæ exemplaris & regulæ, quoniam regula & exemplar iuris naturalis est lex æterna quatenùs imprimitur mentibus hominum mediante lumine naturali ostendente quid sit bonum & iustum. At verò ius positiuum habet pro regula legem humanam, quæ debet regulari per legem naturalem, inquantum nihil debet continere quod legi naturali repugnet, imo debet habere conuenientiam cum lege naturali, vt docet D. Thom. in hoc artic. ad secundum. & 1. 2. quæst. 95. Secundò in hac differentia maximè obseruandum est, quòd quemadmodum in Physicis speculatiuis necesse est attendere ad materiam & sensum, vt comprehendamus principia naturalia (alioquin errabimus sicut Plato errauit propter nimiam à materia & sensibilibus abstractionem.) Ita etiam ad cognitionem moralium principiorum necesse est vt non solum attendamus speculatione per nos metipsos quid naturale lumen dictet, & quid ex illo colligatur: sed oportet attendere ad documenta seniorum & maiorum & prudentum, qui secundùm doctrinam Aristot. 6. Ethicor. capit. 11. ita venerandi sunt vt illorum dicta & documenta in morali philosophia habeātur pro demonstratione. Hæc doctrina confirmatur ex illo Prouerb. cap. 1. "Audiens sapiens sapientior erit." Animaduertet parabolam, & interpretationem eius, verba sapientum, & ænigmata eorum. Et Ecclesiastes capit. vlt. "Verba sapientum quasi stimuli, & quasi claui in altum defixi." Quibus verbis significat, quòd verba sapientum excitant ad bene operandum, & confirmant vehementer in bona operatione. Tertia differentia sumitur ex parte extensionis siue amplitudinis potestatis. Etenim ius naturale omnes obligat: sicut omnibus communis est rationalis natura. At verò ius positiuum obligat tantùm subditos Principi legislatori. Quarta differentia consideratur secundùm immutabilitatem vel mutabilitatem vtriusque iuris. Etenim ius positiuum mutabile est per se loquendo secundùm legislatoris beneplacitum. Ius autem naturale simpliciter & per se loquendo immutabile est, sicut & sua regula est immutabilis & firma. In qua differentia maximè obseruandum est: quòd ius naturale non in omnibus principijs parem immutabilitatem retinet. Quædam enim sunt immutabilia: ita vt per diuinam potentiam mutari non possint. V. g. Bonum est agendum, malum est fugiendum. Non est periurandum, non est falsum testimonium dicendum. Alia verò sunt immutabilia quidem per totam naturam & potestatem humanam, sed mutabilia per diuinam potentiam absolutam Dei .v. g. Non est occidendus innocens, ita immutabe est ius istud naturale: quòd non sit in toto orbe potestas in oppositum. Nihilominus videtur Deus de facto dispensare in isto iure. Dum præcepit Abrahæ, vt immolaret suum filium innocentem: & iterum filijs Israel præcepit, vt interficerent infantes Innocẽtes Amorrhæorum, & Cananæorum. Veruntamen sapientioribus & prudentioribus Theologorum videtur quòd illa non fuerit propriè dispensatio: sed potiùs fuerit mutatio materiæ circa quam versatur illud ius, scilicet, vitam alienam innocentis. Sed cùm Deus sit dominus vitæ & mortis, sicut ipse potest occidere innocentem: ita potest concedere hanc facultatem alteri tanquam ministro diuini beneplaciti. Cæterum propriè dispensatio esset quando, manente materia legis & iuris, fieret licitum oppositum eius, quod præcipitur per legem. Ac proinde ijdem Theologi dicunt: quòd præ cepta Decalogi sunt indispensabilia, etiam per diuinam potentiam. Et ratio est, quoniam si Deus concedit alicui vt accipiat rem & vxorem vicini: iam mutat materiam præcepti tanquam Dominus absolutus omnium rerum: & iam qui accipit vxorem vicini, non accipit rem alienam, neque attrectat vxorem alienam. His tamen non obstantibus, negare non possumus, quin huiusmodi præcepta habeant aliquam varietatem & mutabilitatem quanuis contingat ex parte materiæ: quod quidem non contingit in alijs præceptis, v. g. Non falsum testimonium dices. Alia sunt præcepta quæ vt in plurimum, stantibus humanis moribus rectis & compositis, non variantur: sed aliquando necesse est variari propter malitiam alicuius hominis. Cuiusmodi est præceptum de reddendo deposito, quod respicit ius naturale. At verò propter malitiam deponentis: quia petit depo situm gladium ad occidendum innocentem, non debet depositarius depositum reddere gladium: imo tenetur non reddere, vt docet Diuus Thomas in solutione ad primum. Hoc autem non contingit quia ius naturale mutetur secundùm se, sed quia mutatur ille cui reddendum erat depositum, & cui adæquandum erat tale ius. Ratio huius doctrinæ ea est, quoniam in illo euentu est aliud ius naturæ quod est defensio innocentis aut reipublicæ. Imo etiam concurrit præceptum de non occidendo. Quòd si tunc redderem depositum gladium essem ego cooperans ad mortem alterius. Et quoniam ista præ cepta de defensione innocentis & de non occidendo, sunt principaliora & vniuerfaliora quàm illud præceptum de reddendo deposito, idcircò non reddendum est. Possumus duo exempla in naturalibus pro explicatione huius nostræ doctrinæ proferre. Primũ sit. Videmus enim quòd in naturalibus quædam ita sunt necessaria vt per nullam potẽtiam possint variari . v. g. quatuor & tria sunt septem. Alia vero sunt quæ per nullam naturalem potentiam variari possunt . v. g. cælum est: Angelus est. At vero per potentiam Dei absolutam aliter se possunt habere. Alia vero sunt necessaria naturaliter, quatenùs vt in plurimum ita contingunt . v. g. Hominem nasci duobus pedibus & duabus manibus: licet aliquando videamus aliter contingere. Alterum exemplum est valde accommodatum ad explicandam rationem, quare quædam naturalia præcepta aliquando aliter se habeant. Videmus enim in rebus naturalibus, quòd quanuis graue habeat naturalem inclinationem ad motum deorsum, tamen aliquando quasi obliuiscitur illius naturalis inclinationis particularis, & non quidem propter violentiam, sed propter bonum vniuersi ascendit sursum ne detur vacuum. Ad quod quidem bonum omnis res naturalis habet superiorem quandam inclinationem magis quam dominantem, quàm propriam particularem inclinationem. Ita contingit in moralibus, quòd quædam præcepta naturalia inferiora cedunt superioribus pręceptis quantùm ad exercitium quando simul exerceri nequeunt. Vt patet de præ cepto de reddendo deposito gladio, quod cedit in prædicto euentu alijs præceptis superioribus de defensione innocentis, & de non occidendo. Et hoc est egregium documentum. Quarta conclusio. Si velimus Theologicè & à prima origine iuris diuisionem in tota sua latitudine constituere: aliter procedere debemus, quàm D. Thom. in articulo, moralis philosophi officium exercẽs , processit. Hæc conclusio non aliter probatur quàm si vniuersalem diuisionem iuris ante oculos proposuerimus. Ius itaque in tota sua latitudine primum omnium diuidatur in ius diuinum, cuius Deus est actor, & in humanum cuius homo est conditor. Rursus ius diuinum diuiditur in diuinum pertinens ad naturæ ordinem, & in diuinum pertinens ad ordinem gratiæ. Exemplum prioris membri sunt præcepta Decalogi. Exemplum secundi sunt præcepta Theologicarum virtutum. Deinceps tertio diuiditur ius diuinum pertinens ad naturæ ordinem in ius naturale & ius superadditum ex beneplacito Dei. Dicitur autem ius naturale non solum quia pertinet ad ordinem naturæ, sed quia naturali instinctu luminis naturalis cognoscitur & obligat: vel per consequentiam euidentem ex illo lumine naturali, qualiter multa præ cepta Decalogi deducuntur. At vero ius diuinum pertinens ad ordinem naturæ, sed superadditum iuri naturali à Deo: est illud quod per specialem reuelationem Dei constituitur hominibus in ordine ab bonam gubernationem reipublicæ secundùm humanam politiam. Talia sunt præcepta iudicialia veteris legis: quæ ex parte obiecti & materiæ non excludunt ordinem naturæ, huiusmodi sunt multa Exod. 22. Denique ius diuinum pertinens ad ordinem gratiæ diuiditur iuxta doctrinam D. Thomæ in solutione ad tertium, in ius connaturale ipsi gratiæ & immutabile: & in ius positiuum. Exemplum primi membri, sunt præcepta de virtutibus Theologicis, sine quibus omni tempore impossibile fuit placere Deo. Exemplum secun di sunt præcepta de sacramentis tam veteris quam nouæ legis. Nam sacramenta veteris legis quanuis non conferant gratiam, significant illam. At vero in lege noua certum est quòd conferunt gratiam: sunt autem pertinentia ad legem positiuam in nouo testamento. Circa prædictam diuisionem obseruandum est quòd diuisimus ius in magna vniuersalitate, non solum vt est obiectum iustitiæ specialiter dictæ: sed etiam vt est obiectum omnis virtutis cuius actus est in præcepto. Pertinet enim ad iustitiam legalem, obseruare leges, ac propterea merito ea quæ cadunt sub præ cepto dicuntur ius. Aduerte secundo breuiter, quòd non vltra diuisimus ius humanum: quia huiusmodi diuisionem ad sequentem articulum reseruamus. Ad argumenta in oppositum reliquum est respondere. Ad primum respondetur, quòd considerando ius præcisè secundùm ordinem naturæ vt à morali philosopho consideratur, sufficienter diuiditur in illa duo membra. Non enim inuenitur lex quæ nō sit vel naturalis vel positiua. Etenim lex æterna naturalis est. Et rursus lex naturalis lex diuina est. Cæterum quanuis sit aliqualis differentia inter legem æternam & legem naturalem, quòd lex naturalis dicitur quatenus naturæ hominum indita est ab autore naturæ: & lex æterna dicitur quatenus est in ipso Deo, & quatenus ipsa lex naturalis regulatur ab illa, sic etiam dicitur æterna. Nihilominus non propterea oportet distinguere ius æternum contra ius naturale & positiuum. Et ratio est, quia lex æterna respectu hominum in quibus est lex naturalis, respicit idem ius quòd lex naturalis: sunt enim subordinatæ istæ leges. Quemadmodum causæ inferiores & causæ superiores. Vnde sicut non oportet distinguere quoddam animal genitum ab alio animali, & aliud genitum à Sole: sic non oportet distinguere ius quod est obiectum legis naturalis, à iure quod est obiectum legis æternæ. Eadem enim æqualitas regulata lege naturali regulatur lege æterna. Quapropter consequentia argumenti nihil valet. Hęc prædicta solutio videtur conuenientior, quam alia quæ assignatur à Magistro Soto lib. 1. de iustitia, artic. 1. quæst. 3. ad primum. Vbi dicit, quòd propterea non diuiditur ius æternũ , quia ius est æquitas quæ in temporalibus rebus constituitur. Sed tamen hæc doctrina non videtur omnino vera. Etenim non minus æternum est hoc quod dicimus, quod tibi non vis alteri ne feceris: quā quod dicimus in speculatiuis quatuor & tria sunt septem, ergo ius non dicitur quia temporaliter sit constitutum: quanuis temporaliter exerceatur inter homines. Sed dicitur ius quatenus est obiectũ iustitiæ, ad quod terminatur, vel terminari actio iustitiæ potest. Ad secundum argumentum respondetur ex doctrina quæ explicata est in tertia & quarta differẽtia inter ius naturale & ius positiuum. Ad hoc etiam facit quod inquit Arist. lib. 1. Ethicor. c. 3. iustum mathematicum non esse exigendum in moralibus. Ad confirmationem argumenti respondetur cũ D. Tho. 1. 2. quæst. 94. quòd ius naturæ multipliciter potest dici. Vno modo propriè & positiuè, quatenus lex præcipit aliquid fieri vel prohibet. Altero modo dicitur aliquid esse secundùm ius naturæ negatiuè quatenùs lex naturalis non determinat aliquid fieri vel non fieri circa rem illam, & hoc modo dicimus ꝙ stando in iure naturæ omnia sunt cōmunia , hoc est lex naturalis non determinauit rerum diuisionem & appropriationem. Dicimus ergo ꝙ circa ius primo modo nunquam facit ius positiuum mutationem aut nouitatem. At vero circa ius naturale secundo modo potest ius positiuum facere, imo fecit aliquam mutationem & nouitatem, nempè diuisionem rerum & appropriationem illarum. Ad tertium argumentum nō possumus conuenienter respondere vsque ad articulum. 3. sed dicimus breuiter quòd ius naturę definitur à Iurisconsultis non quidem propriè, sed prout est aliquid quod materialiter habet quandam æqualitatem etiam in brutis, qualis est coniunctio maris & fœminæ; at vero sicut in brutis non est propriè iniuria, ita neque in illis propriè ius. Nos vero agimus de iure morali modo vt est obiectũ iustitiæ, ac propterea ius naturæ appellamus quod soli naturæ rationali propriũ est. ARTICVLVS III. ¶ Vtrùm ius gentium sit idem cum iure naturali. AD Tertium sic procedi{ i. 2. q. 95. ar. 4. ad 1. & 5. Ethicorũ lect. 12. co. 1. fin. } tur. Videtur quòd ius gentium sit idem cũ iure naturali. Nō enim omnes homines conueniunt, nisi in eo quod est eis naturale. Sed in iure gentium omnes homines cōueniunt . Dicit enim † { In digesto veteri lib. 1. tit. 1. lege. 9. } Iurisconsultus, quòd ius gentium est, quo gentes humanæ vtuntur. Ergo ius gentium est ius naturale. ¶ 2 Præterea. Seruitus inter homines est naturalis: quidam enim sunt naturaliter serui, vt † { Lib. 1. Polit. c. 3. & 4. tom. 5. } Philosophus probat in 1. Politic. Sed seruitutes pertinent ad ius gentium, vt † { Li. 1. Etimol. ca. 6. } Isidor. dicit: ergo ius gentium est ius naturale. ¶ 3 Præterea. Ius, vt † { Art. præ ced. } dictũ est, diuiditur per ius naturale & positiuum. Sed ius gentium nō est ius positiuũ . Non enim omnes gentes vnquam conuenerunt, vt ex communi cōdicto aliquid statuerent: ergo ius gentium est ius naturale. SED contra est, quod † { Lib. 5. Etimol. ca. 4. in princ. } Isidor. dicit, quòd ius aut naturale est, aut ciuile, aut gentium: & ita ius gentium distinguitur à iure naturali. RESPONDEO dicendum, quòd sicut † { Art. præ ced. } dictum est, ius, siue iustum naturale est quod ex sui natura est adæquatum vel commensuratum alteri. Hoc autem potest contingere dupliciter. Vno modo secundùm absolutā sui considerationem: sicut masculus ex sui ratione habet cōmensurationem ad fœmi nam, vt ex ea generet, & parens ad filium, vt eum nutriat. Alio modo aliquid est naturaliter alteri commẽsuratum , non secundũ absolutā sui rationẽ , sed secundùm aliquid, quod ex ipso sequitur, putà proprietas possessionum. Si enim consideretur iste ager absolutè, non habet vnde magis sit huius, quàm illius. Sed si consideretur ad opportunitatem colendi, & ad pacificum vsum agri, secundùm hoc habet quandam commensurationem ad hoc, quòd sit vnius & non alterius: vt patet per † { Lib. 2. c. 3. tom. 5. } Philosophum in 2. Politic. Absolutè autem apprehendere aliquid non solùm conuenit homini, sed etiam alijs animalibus: & ideo ius quod dicitur naturale secundùm primum modum, commune est nobis & alijs animalibus. A iure autem naturali sic dicto recedit ius gentium, vt Iurisconsultus dicit: quia illud omnibus animalibus, hoc solùm hominibus inter se commune est. Considerare autem aliquid, comparando ad id quod ex ipso sequitur, est propriũ rationis. Et ideo hoc idem est naturale homini secundùm rationem naturalem, quæ hoc dictat. Et ideo dicit Caius † { In digesto veteri lib. 1. titul. 1. leg. 9. } Iuriscōsultus . Quòd naturalis ratio inter omnes homines constituit; id apud omnes gentes custoditur: vocaturq́; ius gentium. Et per hoc patet responsio ad Primum. AD secundum dicẽdum , quòd hunc hominem esse seruum, absolutè considerando, magis quàm alium, non habet rationem natu ralem, sed solùm secundùm aliquā vtilitatem consequentem: inquantum vtile est huic, quòd regatur à sapientiori: & illi quod ab hoc iuuetur, vt dicitur in 1. † { Lib. 1. ca. 3. in fine, præcipuè, tom. 5. } Polit. Et ideo seruitus pertinens ad ius gentiũ est naturalis secundo modo, sed non primo modo. AD tertium dicendum, quòd quia ea quæ sunt iuris gentium, naturalis ratio dictat, putà ex propinquo habentia æquitatem: inde est quòd non indigent aliqua speciali institutione, sed ipsa naturalis ratio eam instituit, vt † { Arg. 1. & in fin. corpore art. } dictum est in autoritate inducta. SVMMA ARTICVLI. PRima conclusio. Ius naturale quod est alteri adæquatum secundùm absolutam considerationem est commune omnibus animalibus. Secunda conclusio. Ius gentium recedit à iure naturali in prædicta consideratione. Tertia conclusio. Ius naturale quod est adæquatum alteri secundùm aliquid quod inde sequitur, est homini proprium & naturale, & hoc apud Iurisconsultos vocatur ius gentium. COMMENTARIVS. DVbium primum circa primam conclusionem D. Thomæ; An sit verum quòd ius naturale reperiatur in brutis. Pro parte negatiua arguitur primò. In brutis nulla est iustitia, ergo non est ius. Probatur consequentia. Quia iustum est obiectum adæquatum iustitiæ, ergo solum est respectu iustitiæ, & vbi iustitia reperitur. Confirmatur. Quia ratio iuris est lex, in brutis nō est lex nec ratio, ergo nec ius naturale. Secundò arguitur. Eadem ratione sequeretur quòd in alijs rebus etiam inanimatis, v. g. in lapide esset ius naturale. Consequens est falsum, ergo in brutis non est ius. Sequela probatur. Quia etiam in lapide est quæ dam naturalis cōmensuratio illius ad suam proprietatem & ad finem sibi debitum. Tertiò arguitur. Nam secundum Arist. 5. Politicorum capit. 7. Ius politicum diuiditur in ius naturale & ius legale, sed bruta nō habentius politicum, ergo nec naturale nec legale. In oppositum est Diuus Tho . Et in doctrina eius sit prima conclusio. In brutis non est propriè ius naturale. Hoc probant prædictæ rationes, nec Diuus Thom. oppositum docet cum inquit, quòd ius naturale quod importat absolutam commensurationem rerum est cōmune nobis & brutis. Nā loquitur de cōmunitate secundũ analogiā . Vnde sit secunda conclusio. Ius naturale solum ponitur in brutis per quandam similitudinem & proportionem. Hæc sequitur ex prima conclusione. Pro cuius intelligentia, nota quòd homo habet triplicem inclinationem & sibi respondent tria iura. Prima inclinatio est communis hominibus & omnibus rebus. v. g. conseruare seipsum & huic respondet præceptum naturale de omnibus medijs necessarijs ad suam conseruationem acquirendam, Alia inclinatio est communis hominibus & brutis, videlicet, quòd apprehendant bonum proprium & coniungantur in se inuicem ad procreandā sobolem, ex quo oritur ius inter patrem & filium, & inter masculum & fœminā . Tertia inclinatio, est propria soli homini, quæ videlicet exercetur media ratione & discursu, vt quòd neminem lædere debeamus. Huic respondet ius quod est lumen rationis & omnia principia ad quæ immediatè inclinat intellectus practicus. Dicimus ergo in cōclusione , quòd quia bruta conueniunt cum hominibus in quibusdam operationibus sequentibus apprehensionem & inclinationem naturalem: quemadmodum in homine ponimus simpliciter ius, vbi est simpliciter & formaliter iustitia & similiter apprehensio finis & mediorum formaliter: ita & brutis quodammodo & per proportionem & similitudinem ad nos, ponimus ius naturale, quemadmodum cōmuniter philosophi solent ponere quandam rationem discursus in brutis: quæ quidem non est propriè discursus, sed habet proportionẽ & similitudinem cũ discursu hominis formali. De quo vide Diuum Thomam 1. 2. quæst. 13. artic. secundo, & ibi interpretes. Sit alterum exemplum ad hoc etiam explicandum. v. g. coniunctio maris cum fœmina communis est hominibus cum brutis: sed tamen est differentia. Nam brutis ab authore naturæ tantũ indita est illa commensuratio maris cum fœmina, quibus commẽsurationis ratio est ipsa lex æterna quæ est in Deo. At vero in hominibus vltra hoc est etiam ratio formalis legis naturalis inditæ ab ipso Deo cui liberè obedit & exercet coniunctionem illā maris & fœminæ conformiter vel difformiter ad ipsam legem. Volumus ergo dicere in conclusione, ꝙ huiusmodi cōiunctio maris & fœminæ est verè & propriè ius naturale respectu hominum, quando conformiter ad legem exercetur ab hominibus. At vero in brutis dicitur ius naturale, quia eadem actio secundum materialem substantiam exercetur ab illis iuxta inclinationem naturalem. Ex dictis etiam colligo, ꝙ cum aliqua proprietate competit ius naturale etiam brutis, quatenus commensuratio maris & fœminæ habet rationem in lege æterna, & est obiectum legis æternæ & iustitiæ distributiuæ: quæ est in Deo, secundum quam ipse Deus facit æqualitatem ipsis rebus, tribuens vnicuique inclinationem & potentiam & operationem secundum ꝙ naturæ rei debitum est. Quod si quis obijciat hanc rationem iuris naturalis communem esse homini cum plantis & lapidibus: at vero à Iurisconsultis & à Diuo Thoma dicitur specialiter ꝙ ius naturale commune est hominibus cum brutis, ergo non bene explicatum est hoc ius secũdum rationem communem homini cum alijs rebus omnibus. Respondetur, ꝙ aliquid specialius est in animalibus, propter quod ius naturale potiùs dicitur commune homini cum brutis, quæ conueniunt cum homine in genere animalis immediato. Etenim non solum homo, sed etiam animalia operantur cum quadā cognitione finis, quanuis nō cognoscunt proportionem mediorum ad finem, vt à nobis explicatũ est. 1. 2. quæst. 6. de voluntate. & quæst. 1. Hinc est, quòd quando homo est animal rationale, & facit aliquid quod est contra naturale ius primo modo, quod sibi commune est cum brutis; tunc vehementiùs reprehenditur ex comparatione ad bruta quæ in illis operationibus seruant perpetuò tenorem iuris naturalis. v. g. si homo indebito modo se habeat circa vxoris vsum vel erga filios, meritò obijcitur illi, quòd sit peior brutis & feris animalibus. Iuxta illud Ieremiæ Threnorum capit. 4. "Lamiæ nudauerũt mammas lactauerunt catulos suos. Filia populi mei crudelis." Ad hoc facit quod dicit Isaiæ. cap. 1. "Cognouit bos possessorem suum & asinus præ sepe Domini sui, Israel autem me non cognouit, & populus meus non intellexit." Simile est illud Ieremiæ. 8. "Miluus in cælo cognouit tempus suũ ." Hinc est, quòd peccata Sodomiæ specialiter dicuntur esse contra naturam: quia sunt contra ordinem communem brutis & hominibus, quanuis alia omnia peccata sint contra naturam rationalem. Sic ergo quando Iurisconsulti dicunt, Ius naturale est quod natura omnia animalia docuit, loquuntur de illis actionibus in quibus bruta operantur cum quadam cognitione finis secundum quandam commensurationem sibi inditam in æstimatiua naturali: quæ est quasi quædam ratio iusti naturalis. Cæterùm notandum est iuris gentium æqualitatem placuisse Iurisconsultis significare per iustitiā quæ nō nisi ratione humana exercetur: hoc est colere Deum: & parentes venerari, de quo agemus dubio sequenti. DVbitatur secundo. Vtrum ius gentiũ sit naturale. Arguitur primo pro parte affirmatiua, ex dictis à Diuo Thoma, & Arist. & Iurisconsultis. Nam D. Thom. in præsenti articulo expressè ait, Ius gentium esse ius naturale consideratum secundum aliquid quod inde sequitur: quanuis nō sit ius naturale priori illo modo qui communis erat brutis. Item Diuus Thomas in lectione. 10. libr. 5. Ethicorum capit. 7. Explicans Arist, dicit, quòd iuxta Aristot. sententiam ius gentium comprehenditur sub naturali iure. Item Iurisconsulti vbi supra, hoc ipsum videntur sentire: dum aiunt, quòd colere Deum, venerari parentes, ius gentium est. Constat autem nihil naturalius esse ra tionali naturæ quam colere Deum, venerari parentes. Secundò arguitur ratione. Omne quod colligitur per bonā consequentiam ex principijs moralibus ius naturale est, sed ius gentium colligitur ex huiusmodi principijs, ergo est ius naturale. Probatur maior, ex Diuo Tho. 1. 2. quæst. 95. art. 2. & probatur etiam ratione, & à simili, quoniam cōclusio physica, quæ colligitur ex principijs physicis per bonam consequentiam pertinet ad ordinem naturalis luminis, ergo conclusio moralis quæ necessariò sequitur ex primis principijs moralibus, pertinet ad ius naturale morale. Et confirmatur, quia omnia præcepta decalogi vel ferè omnia sunt conclusiones primorum principiorum moralium, videlicet, bonum secũdum rationem est prosequendum, & malum fugiendum. Item quod tibi non vis alteri ne feceris. Ex istis colligitur, non esse furandum, non occidendum, &c. quæ sunt præcepta naturalia. Confirmatur secundo vehementius. Nam simplicem fornicationem esse illicitam de iure naturæ est, & tamen nō est primum principium: sed conclusio deducta ex primo principio. v. g. coniunctio maris & fœminæ inter hominem naturaliter ordinatur, non solum ad generationem animalis, sed etiam ad debitam educationem hominis qui est animal rationale. Sed quia hoc sine perpetua coniunctione maris & fœminæ commodè fieri non potest, quantum est ex natura rei: idcirco simplex fornicatio & varius concubitus dicitur esse contra ius naturale. Similiter & proportionabiliter cùm in hoc principio morali & naturali, quod homines tenentur se ipsos sustentare inferatur necessariò, ꝙ agri sunt colendi. Et rursus ex alia propositione certa moraliter, videlicet, non possunt agri conuenienter coli nisi rerum diuisio fiat & earum appropriatio, eo quòd homines negligentes sunt in cultu communium bonorum. Cùm ergo ex dictis inferatur, quòd fiat rerum diuisio, & fiant propria rerum dominia, consequens est, vt hæc pertineāt ad ius naturale. Constat autem, ꝙ rerum diuisio dicitur esse de iure gentium, ergo ius gentium ius naturale est. Tertiò arguitur. Si ius gentium esset ius positiuum, sequitur quòd possit mutari, & abrogari humana voluntate principis. Et quanuis princeps peccaret abrogando, nihilo minus factum teneret. Sequela videtur manifesta, quia ius positiuum solũ pendet ex legislatoris beneplacito. Consequens tamen falsum est, quia in tali euentu nemo condemnaret proprios dominos rerum qui defenderent bona sua vel à principe vel ab alijs qui intentarent illa vsurpare. Denique arguitur, ius gentium apud omnes gentes bene institutas custoditur & debitum esse iudicatur: & si quis oppositum faciat iudicatur male facere, ergo nunquā humana constitutione sancitum est. Probatur cōsequentia , quia nullus princeps potuit toti mundo legem ferre de huiusmodi iure seruando, ergo ius naturale est istius modi ius gentium. In hac difficultate dissoluenda sciendũ est, quòd Iurisconsulti distinguũt ius in ius naturale & ius gentium asserentes ius naturale esse commune homini cum brutis, ius autem gentium diffiniunt ex eo, quòd gentibus commune est, neque brutis competit. Et profecto quantum videtur, ius gentium diffiniunt & denominant non ex eo, quòd à gentibus sit institutum, sed ex eo, ꝙ inuenitur in gentibus & non in brutis. Ex quo colligitur, quòd nomine iuris gentium includunt ius naturale, quod proprium est rationalis naturæ, de quo loquitur Diuus Thomas in tertia conclusione. Et simul etiam includunt ius gentium, quod gentes stabilierunt, in quo & gentes conueniunt. At vero Theologi nomine iuris gentium in communi vsu loquendi excludimus ius naturale, non solum quod est commune nobis cum brutis: sed etiam quod est propriũ rationalis naturæ. Similiter est æquiuocatio in hoc nomine ius ciuile. Potest enim denominari ex eo, quòd vis illius iuris communis est ciuitatibus, vel ex eo, quòd à ciuitatibus vel earum principe institutum est. Et in hac secunda significatione vtuntur hoc nomine Iurisconsulti, in qua etiam significatione nos solemus appellare leges regni, quæ ab ipso Rege regni institutæ sunt eadem æquiuocatio potest esse in hoc nomine ius humanum, vt dicatur, vel quod homines habent in vsu, vel quod homines instituerunt. PRO decisione veritatis, sit prima conclusio. Ius gentium & ius humanum, & ius ciuile, si priori modo accipiatur, commune est ad ius naturale proprium rationalis naturæ & ad ius positiuum. Conclusio probatur quantum attinet ad ius gentium, ex doctrina Iuriscōsultorum vbi supra asserentium diuinum cultum & venerari parentes esse ius gentium, cum tamen sit res certissima, quòd hæc præcepta sunt maximè naturalia rationali naturæ. Similiter ijdẽ Iurisconsulti, vt patet in. l. manumissiones. ff. de Iustitia & Iure. aiunt seruitutes esse de iure gentium. Et tamen etiam constat seruitutem introductam fuisse iure positiuo. Cæterùm quantum ad ius humanum. Probatur conclusio, quòd vtroque modo conueniat. Etenim secundum Isidorum libro Etymolog. capit. 2. quem citat Diuus Thomas artic. 1. argumento. 3. Ius differt ab eo quod dicitur fas, eo quòd ius est inter homines ipsos: Fas autem erga Deum. Cum igitur ius humanum, quod est inter homines, versetur circa æqualitatem ex natura rei, & circa æqualitatem ex lege positiua: consequens est, quòd ius humanum possit esse etiam positiuum. Deinceps probatur conclusio quantũ attinet ad ius ciuile. Quoniam Arist. libr. 5. Ethicorum cap. 7. diuidit ius politicum, quod constat esse idem atq; ciuile, in naturale & positiuum: quod ille appellat legale, hoc est lege positum, ergo ius naturale etiam positiuum continetur, sub iure ciuili. Probatur secundo ratione eadem conclusio, quoniam ius gentium, & ius humanum & ciuile in priori illa significatione nihil aliud importat, quàm ius illud quo vtuntur gentes vel homines vel ciues: sed gentes & homines & ciues vtuntur iure naturæ & positiuo, ergo conclusio vera. Secunda conclusio. Ius humanum in secunda acceptione conuertitur cum iure positiuo: & sic diuiditur in ius gentium & ciuile. Hæc conclusio habet duas partes. Et probatur prima. Ius humanum in priori significatione nihil aliud est quam ius ab homine constitutũ , sed hoc ipsum dicitur ius positiuum, quod homines posuerunt, ergo. Altera pars conclusionis asseritur à D. Tho. 1. 2. quæst. 95. artic. 4. Vbi citat & explicat Isidorum lib. 5. Etymolog. cap. 5. Quò circa aduertendum est, ꝙ nulla est difficultas in eo ꝙ asseritur, ius ciuile contineri sub iure positiuo. Est enim ius ciuile quod populus seu ciuitas, seu princeps ciuitatum sibi proprium constituit. Vt ait Isidorus vbi supra cap. 5. & Iurisconsulti vbi supra. Sed tota difficultas est in explicando, quomodo ius gentium sit pars iuris positiui. Nihilominus probatur hoc multipliciter. Primo ex Cicerone lib. 2. de Inuentione cap. 5. Vbi ait rerum diuisionem tribuendam esse iuri positiuo. At rerum diuisio introducta est iure gentium, ergo ius gentium positiuum est. Quòd autem hoc intelligat Diuus Thom. patet ex. 1. 2. quæst. 94. art. 5. ad tertium. Vbi ait, rerum diuisionem & seruitutem non esse introductas à natura, sed per hominum rationem. Cæterùm quod ex doctrina Diui Thomæ potest afferri in oppositum in hoc artic. leue est. Etenim in corpore articuli, & in respōsione ad argumentum, solum negat ius gentium pertinere ad ius naturæ priori illo modo: vt brutis commune est. Cæterùm cum dicit pertinere ad ius naturæ: posteriori modo loquutus est in gratiā Iurisconsultorũ , qui nomine iuris gentium intellexerunt, quo gentes vtuntur. Quapropter æquiuocatio est in ipso nomine ius gẽ tium . Nec Diuus Thom. sibi contrarius est: quoniam in hoc articulo loquutus est more Iurisconsultorum: accipiens nomen iuris gentium prout commune est naturali & positiuo. At vero in. 1. 2. loquutus est de iure gentium prout distinguitur ab omni iure naturali, non solum ab illo quod dicitur esse commune homini cum brutis, sed etiam à iure naturali proprio rationalis naturæ, quo pacto ferè semper sumitur apud Theologos, & ita dicit Turrecremata super distinct. 1. decreti capit. ius autem. quòd ius gentium pertinet ad ius positiuum. Ratione vero probatur conclusio, quantùm ad istam secundam partem: quoniam ea quæ iure naturæ præcipiuntur vel prohibentur, sunt vel per se bona, vel per se mala. Sed nō omnia de iure gentium, sunt huiusmodi, er go nō omnia sunt de iure naturæ. Probatur minor. Nam rerũ diuisio, quæ de iure gentium dicitur, non est per se bona: neque rursus cōmunis rerum possessio est per se mala . ergo ius gentium non præcipit quæ per se sunt bona vel per se mala. Antecedẽs probatur, quia legitur in Actibus Apostolicis, ꝙ fidelibus in primitiua ecclesia erant omnia communia: quod perfectissimæ charitatis signũ erat. Nam distribuebatur vnicuiq; prout cuique opus erat. Sicut modo in religionibus approbatis & reformaris omnia sunt communia. Deinde probatur conclusio ex differẽtia inter ius naturæ & inter ius gentiũ & ius ciuile positiuũ . Etenim quod est ius naturæ vel est principium per se notum vel conclusio quæ ex illo per necessariam consequentiam colligitur. At vero ea quæ introducta sunt iure gentiũ neque sunt principia per se nota: neque ex illis per necessariam consequentiā deducuntur, quanuis colligantur per consequentiā vsq; adeo probabilem & vtilem humanæ societati, vt nullæ sint nationes, quæ talem consequentiam non admittant. Sint exempla vtriusq; iuris, naturalis quidẽ : in illo principio: quod tibi non vis: alteri ne feceris, & in illa cōclusione , non est furandum, non falsum testimonium dicendum. Exemplum verò iuris gentiũ , in illa cōclusione , rerum diuisio facienda est: propria dominia distribuenda: quæ quidem non est principiũ per se notũ , sed conclusio, quæ colligitur ex alijs principijs, scilicet, agri sunt colendi ad sustentationem humanæ vitæ, & pacem Reipublicæ seruandam. Ex quibus ita licet colligere sub sumendo, scilicet, sed supposita hominum malitia, neque agri communes commodè colerentur, neque pax in republica retineretur, ergo expedit, vtrerum diuisio fiat. Iam vero ius ciuile positiuum illud est, quod minorem habet conuenientiam quam ius naturale: & ideo minus commune est gentibus: quanuis habeat aliquā conuenientiam cum iure naturali. Cuius exemplum sit in illa lege Hispaniæ, quòd fures suspendantur, quæ sequitur ex illo principio malefactores sunt puniendi. Non tamẽ per necessariam consequentiam, sed per cō uenientem regno Hispaniæ. Tertia conclusio. Ius gentium est quasi medium affinitatem habens cum iure naturali & ciuili positiuo: quoniā cum iure naturali conuenit. Primo in hoc quòd neutrum ius oportet esse scriptum. Secundo conueniunt in hoc quòd ad sui promulgationem non requiritur conuocatio hominum: sed in omnibus nationibus absque præcone acceptatur. Tertio, quia ius gentiũ habet modum iuris naturæ: quia ius naturæ est principium vel conclusio necessaria. At vero ius gentiũ est quasi modus quidā maximè necessarius, vt ius naturæ seruetur. Quarto cō ueniunt in hoc, quòd ius naturæ & ius gentium vbiq́ue apud omnes gentes custoditur: etsi oppositum fiat, omnes iudicant malè fieri. Cæterum quanuis ius gentium conuenientiam habeat cum iure ciuili positiuo: tamen multum differt ab illo. Vt videbimus in sequentibus. Quapropter absolutè loquendo nomine iuris positiui, non solemus intelligere ius gentium propter affinitatem quam ius gentium habet cum iure naturali. Nihilominus sit quarta conclusio, ius gentium possibile est abrogari ex humano beneplacito, ita vt etiam si culpabiliter fiat talis abrogatio, facta tamen teneat. Explicatur hæc cōclusio . Si Rex Hispaniarũ vellet modo abrogare rerum diuisiones in suo Regno & de consensu Regni: quanuis notabiliter mortaliter peccaret contra bonam gubernationem Regni, tamen facta abrogatio valeret, & omnia essent communia: neque quisquā aliquid proprium possideret. Hæc conclusio est Magistri Soto libro. 3. de Iustitia & iure, quæst. 1. artic. 3. Vbi ait, esse quædam de iure gentium ita necessaria ad humanum conuictum, vt dispensare in illis non liceat. Imo forsan dispensatio facta esset irrita. Exemplum ponit in rerum diuisione. Veruntamen ille potest intelligi, si sola Principis authoritate fiat dispensatio absque consensu Regni. Etenim quanuis Regnum dicatur transferre in Regem totam suam authoritatem, tamen hoc intelligitur seruatis seruandis non solum iure naturali, sed etiam iure quod commune est omnibus gentibus: idcirco nos diximus de consensu regni. Nunc igitur probatur conclusio. Ius gentium est positiuum eo modo, quo diximus, sed de ratione intrinseca iuris positiui est, vt sicut ex hominum beneplacito & constitutione constat, ita ex eodem possit abrogari, ergo &c. Probatur minor, ex Aristot. libr. 5. Ethicorum capit. 7. & confirmatur à simili. Nam ius ciuile propterea potest abrogari: quia vim habet ex hominum beneplacito, etiam si abrogatio malè fiat, ergo proportionabiliter poterit abrogari ius gentium ex beneplacito Principis & Regni, quorum interest gaudere iure gentium, & in eorum potestate est renuntiare tali iuri. Probatur conclusio secundo, & intendimus ostendere, quòd etiam ius gentium possit in aliquo euentu abrogari. Et est argumentum. Ea quæ sunt de iure gentium non sunt per se bona: neque ea quæ iure gentium prohibentur per se mala ita, quin pro loco & tẽpore possint variari, ergo non solum abrogatio facta tenebit: sed etiam erit licita aliquando. Explicatur & confirmatur ista ratio. Quoniam rerum diuisio & proprietas dominiorum, quæ iure gentiũ dicitur introducta, iustissimè & sanctissimè olim in primitiua ecclesia: & nunc in religionibus locum non habet. Non igitur vniuersaliter est per se bona rerum diuisio. Probatur consequentia: quoniam ea quæ sunt per se bona & iure naturæ obligant, nunquam desinunt obligare propter perfectionem cōmunitatis . Hoc dixerim quasi respondens tacitæ obiectioni. Poterat enim aliquis obijcere, quòd reddere depositum est iustum naturale: & tamen in aliquo euentu non est licitum reddere depositum, vt in superioribus dictum est. Ergo non obstat quominus ius gentium sit ius naturale & per se bonum, quòd in aliquo euentu non sit seruandum. Cui obiectioni responsum est in hoc quòd diximus, quòd per se bonum non desinit obligare propter perfectionem communitatis. Imo gratia & sanctitas & charitas perficit naturam. Est aliud exemplum, quoniam seruitus eorum, qui capiuntur in bello iusto, iure gentium introducta est, sed in hoc iure mutationem fecit ecclesia, vt Christiani quantumlibet in bello iusto caperentur non sint serui. Et hoc in fauorem Euange lij & baptismi, ergo quæ sunt de iure gentium non pertinent ad ius naturæ, alias ecclesia non haberet authoritatem circa illa immutanda. Ex hac doctrina sequitur, quòd Sarraceni qui capti sunt in bello Granatensi vltimo, ante annos viginti meritò potuerunt in seruitutem redigi in pœnam Apostasiæ & rebellionis à fide Catholica. Ratio huius est, quia quemadmodum in fauorem Euangelij statutum est ab Ecclesia: Vt Christiani non possent fieri serui; Ita etiam in pœnam Apostatantium, & rebellantium reuocari potuit illa gratia & permitti, vt ius gentium erga huiusmodi rebelles exerceretur. Eo vel maximè: quòd ipsi Sarraceni quos ex nostris bello capiebant in seruitutem redigebant & vendebant. Accessit etiam ad iustificationem huius negotij authoritas Pij Quinti, & Catholici Regis Philippi Secundi, quorum consensu huiusmodi Sarraceni in seruitutem sunt redacti. Habemus itaque ex præ dictis, quòd ius gentium non est ex natura sua immutabile: quin potius aliquando potest licitè mutari. Aliquando vero tametsi licitè non abrogetur: tamen abrogatio facta valet, dum modo fiat de consensu Principis & populi sibi subditi. Cæterùm Rex Hispaniæ non poterit abrogare ius gentiũ , quod sibi commune est cum Rege Galliæ. v. g. quòd tempore belli legati vtriusque Regis pacificè recipiantur. Hoc enim ius gentium est, quod colligitur ex illo principio, quòd pax & tranquillitas Reipublicæ est finis belli, Legati autem negotium pacis agere præsumũtur : ergo audiẽdi sunt in pace. Itẽ etiā , quia bellũ indicitur per sententiā Principis contra aliam rempublicam. Ergo sicut in sententia forensi audiendus est reus si vult audiri: multò magis in sententia contra aliam Rempublicam audire oportet iustificationem, vel satisfactionem quā intendit Regnum illud ad euitanda mala quæ ex bello sequuntur. Dicimus ergo, ꝙ ius illud de pacificè recipiendis legatis, non potest abrogari ab vno Principe sine consensu alterius. At verò de consensu vtriusq; partis poterit abrogari. Ad argumenta vero proposita in principio dubij, respondetur ad primum quod desumebatur ex illis testimonijs. Respondetur, quòd in illis est sermo de iure gentium in priori acceptione & significatione prout in prima conclusione explicatum est. Ad secundum argumentum respondetur negando minorem. Si intelligatur ꝙ ius gentium per necessariam consequentiam colligitur ex principijs naturalibus. Et per hoc patet ad primam confirmationem. Ad secundam confirmationem respōdetur simplicem fornicationem esse illicitam, iure naturali certissimum est. Et oppositum contrariatur fidei Catholicæ quanuis corruptis & vitiosis hominibus non omnibus appareat necessitas consequentiæ ex principijs per se notis lumine naturali: tamen tenentur se subijcere sententiæ doctiorum & studiosorum, qui iudicant de necessitate consequentiæ & condemnant simplicem fornicationem tanquā legi naturali contrariam. At vero diuisio rerum non colligitur absolutè per euidentem consequentiam, & quāuis peccatu esset abrogare tale ius, tamẽ de consensu partium abrogatio facta valet. Ad tertium respondetur, quòd iam diximus quòd Princeps absque cōsensu populi non potest abrogare ius gentium de rerum diuisione. Ad vltimum negatur consequentia. Ad probationem respondetur, ꝙ non opus est, ꝙ aliquis singularis Princeps totius orbis legem tulerit de iure gentium: sed sufficit, ꝙ ex beneplacito communi hominum & ex consuetudine tale ius fuerit introductũ tanquā maximè cōueniens cum iure naturali. Et certè argumentum probat, quòd ius gentium magnam habet affinitatem cum iure naturali. ARTICVLVS IIII. ¶ Vtrùm debeat specialiter distingui ius paternum & dominatiuum. AD Quartum sic procedi{ Infra. qō . 58. art. 7. ad 3. & 2. dist. 44. q. 2. ar. 1. co. & 5. Ethico. lec. 11. } tur. Videtur ꝙ nō debeat specialiter distingui ius paternum & dominatiuum. Ad iusti tiam enim pertinet reddere vnicuique quod suum est, vt dicit † { Libr. 1. de officijs. ca. 24. circa finẽ to. 1. Art. 1. huius quæst. } Ambros. in. 1. de Officijs. Sed ius est obiectum iustitiæ: sicut † dictum est. Ergo ius ad vnumquenque æqualiter pertinet: & sic non debet distingui specialiter ius patris & domini. ¶ 2 Præterea, Ratio iusti est lex: vt † { Arti. 1. ad primum. } dictum est. Sed lex respicit cō mune bonum ciuitatis & regni: vt suprà † { 1. 2. q. 90. artic. 2. } habitum est. Non autem respicit bonum priuatum vnius personæ, aut etiam vnius familiæ. Non ergo debet esse aliquod speciale ius vel iustum dominatiuum vel paternũ , cũ dominus & pater pertineāt ad domũ , vt dicitur in. 1. † { Cap. 3. tomo. 5. } Politic. ¶ 3 Præterea, Multæ aliæ sunt differentiæ graduum in hominibus, vt puta quod quidam sunt milites, quidam sacerdotes, quidam principes. Ergo ad eos debet aliquod speciale ius vel iustum determinari. SED contra est, quod † { Lib. 5. ca. 6. circa finem to. 5. } Philosophus in. 5. Ethic. specialiter à iusto politico distinguit dominatiuũ & paternum, & alia huiusmodi. RESPONDEO dicendum, quòd ius, siue iustum dicitur per cō mensurationem ad alterum. Alterum autem potest dici dupliciter. Vno modo quòd simpliciter est alterũ sicut quod est omnino distinctum: sicut apparet in duobus hominibus, quorum vnus non est sub altero, sed ambo sunt sub vno principe ciuitatis. Et inter tales secundum † { Lib. 5. ca. 6. circa finem to. 5, } Philosophum in. 5. Ethic. est simpliciter iustum. Alio modo dicitur aliquid alterum nō simpliciter, sed quasi aliquid eius existens. Et hoc modo in rebus humanis filius est aliquid patris: quia quodammodo est pars eius, vt dicitur in. 8. † { Lib. 8. ca. 12. to. 5. } Ethic. & seruus est aliquid domini: quia est instrumentum eius, vt dicitur in. 1. † { Lib. 1. Politic. ca. 3. & 4. to. 5 } Polit. Et ideo patris ad filium non est comparatio, sicut ad simpliciter alterũ . Et propter hoc non est ibi simpliciter iustum, sed quoddam iustum, scilicet paternũ : & eadem ratione, nec inter dominum & seruũ , sed est inter eos dominatiuum iustum. Vxor autem, quanuis sit aliquid viri, quia comparatur ad eum sicut ad proprium corpus, vt patet per Apostolum ad Ephes. 5. tamen magis distinguitur à viro quàm filius à patre, vel seruus à domino. Assumitur enim in quā dam socialẽ vitam matrimonij. Et ideo: vt † { Lib. 5. Ethic. ca. 6. in fine, tomo. 5. } Philosophus dicit inter virum & vxorem plus est de ratione iusti, quam inter patrem & filium, vel dominum & seruum: quia cùm vir & vxor habeant immediatam relationem ad domesticam communitatem, vt patet in. 1. † { Libr. 1. ex ca. 3. elicitur, & ex vlti. to. 5. } Politic. ideo inter eos non est etiam simpliciter politicum iustum, sed magis iustum œconomicum. AD Primum ergo dicendum, quòd ad iustitiam pertinet reddere ius suum vnicuique: supposita tamẽ diuersitate vnius ad alterum. Si quis enim sibi det quod sibi debetur, non propriè vocatur hoc iustũ : & quia quod est filij, est patris, & quod est serui, est domini: ideo non est propriè iustitia patris ad filium, vel domini ad seruum. AD secundum dicendum, ꝙ filius inquātum filius, est aliquid patris: & similiter seruus inquantum seruus, est aliquid domini. Vterq́; tamen prout consideratur, vt quidam homo, est aliquid secundum se subsistens ab alijs distinctum. Et ideo inquātum vterq́ue est homo, aliquo modo ad eos est iustitia. Et propter hoc etiā aliquæ leges dantur de his quæ sunt patris ad filiũ , vel domini ad seruum. Sed inquantum vterq́ue est aliquid alterius, secundum hoc deficit ibi perfecta ratio iusti vel iuris. AD tertium dicendum, quòd omnes aliæ diuersitates personarũ , quæ sunt in ciuitate, habent immediatam relationem ad communitatem ciuitatis & ad principẽ ipsius: & ideo ad eos est iustum secũdum perfectam rationem iustitiæ. Distinguitur tamen istud iustum secũ dum diuersa officia. Vnde dicitur ius militare, vel ius magistratuum, aut sacerdotum: non propter defectum à simpliciter iusto, sicut dicitur ius paternum & dominatiuũ , sed propter hoc quòd vnicuiq; conditioni personæ, secũdum propriũ officium aliquid propriũ debetur. SVMMA ARTICVLI. PRima conclusio. Inter ciues, quorum neuter est sub potestate alterius vterq́; tamen sub vnius Principis, est iustum simpliciter. Ratio huius est, quia simpliciter est iustum ad alterum. Secunda conclusio. Inter patrem & filiũ non est iustum simpliciter, sed iustũ quod dicitur paternum: & inter dominum & seruum non est etiam iustum simpliciter, sed iustum dominatiuum. Tertia conclusio. Neque inter virum & vxorem est simpliciter iustum politicum: est tamen potior ratio iuris quàm inter patrem & filiũ : quæ dicitur œconomica. Ratio primæ partis est, quia vir & vxor non ordinantur immediatè in bonum commune Reipublicæ. Ratio secundæ partis, quia potissimum coniunguntur, vt socij ad exercendum maritale consortium. COMMENTARIVS. DVbitare possemus qualiter Aristo. & Diuus Thom. loquentes de iusto simpliciter, ponunt illud solum in conciuibus sub eodem principe. Nam profecto inter homines diuersorum regnorum est iustitia simpliciter, vt inter Gallos & Hispanos, inter quos & exercentur contractus iusti. Respondetur breuiter, quòd Diuus Thom. & Aristot. loquuntur de iusto legali, non per hoc volentes excludere iustum naturale, quod est inter homines diuersorum regnorum, quod est iustum simpliciter. DVbitatur circa secundā conclusionẽ , de veritate illius & arguitur pro parte negatiua. Primo, inter patrem & filium est vera amicitia, ergo est propriè iustum. Antecedens est D. Tho. 2. 2. quæst. 24. arti. 8. & infra. Cōsequentia vero probatur, quia sicut iustitia & iustũ est ad alterũ , ita amicitia. Secũdo , inter patrem & filiũ in diuinis est iustitia propriè, ergo & in humanis. Antecedens patet ex D. Tho. 3. par. q. 1. artic. 3. Vbi dicit, ꝙ filius satisfecit patri de rigore iustitiæ. Consequẽtia vero probatur. Nam filius in diuinis magis vnũ est cũ patre & magis de substantia patris quam filius in humanis. Tertiò arguitur. Inter hominẽ gratũ & Deũ est simpliciter iustũ , licet homo gratus sit filius adoptiuus & seruus Dei, ergo. Antecedens patet ex D. Tho. 1. 2. q. 114. Vbi ponit meritum simpliciter inter hominem & Deum. Et confirmatur. Nam inter hominem conditum in puris naturalibus & Deũ authorem naturæ est meritum: vt docet D. Thom. 1. 2. quæst. 114. Ergo multo magis reperietur iustum inter filium naturalem genitum à patre. Quartò. Inter filiũ emancipatum & patrem est iustũ simpliciter, ergo inter filium dum est sub tutela parentum. Antecedens patet. Nam inter illos sunt cōtractus ciuiles emptionis & venditionis, in quibus simpliciter est iustũ . Consequẽtia vero probatur. Quia quando filius emancipatur, non desinit esse aliquid patris per naturā aut ex substantia illius genitus, sicut antea, ergo, &c. Et confirmatur. Nam quanuis filius sit genitus à patre, & dependeat in fieri: tamen non dependet in conseruari: sed per ipsum conseruatur suppositum distinctum existens: eo vel maxime quòd semen non est aliquid de substātia patris sed superfluũ quoddam. Quinto sequeretur, ꝙ eadem ratione inter duos fratres non esset propriè iustũ . Consequens est falsum, ergo &c. Sequela patet, quia etiā vterq; est aliquid patris, sicut dextera & sinistra est aliquid hominis, ergo &c. Sextò. Inter patrem & filium est ius naturale, ergo est simpliciter ius. Consequentia patet, quia ius naturale est membrũ simpliciter iuris, ergo vbi illud reperitur, reperietur iustum simpliciter. Antecedens vero patet, quia inter se commensurantur secundùm absolutā rationem: & etiā quia si filius occidat patrẽ , maximè læditur ius naturæ. Caietanus in hoc articulo non solum dicit, quòd inter patrem & filium formaliter non est iustum simpliciter: verum etiam ꝙ inter eosdem secundùm ꝙ homines, nō est tale ius: & probat ex D. Tho. hic ad secundum. vbi distinguens patrem à filio, qua ratione sunt diuersi ordinis, dicit quòd quodammodo est inter illos iustum, ergo non simpliciter. Et eiusdem sententiæ videtur esse Soto de iustitia & iure lib. 3. q. 1. art. 4. & multi ex magistris. Pro huius explicatione supponendũ est primò, ꝙ ad iustũ simpliciter requiruntur tres cōditiones . Prima, ꝙ sit ordo ad alterũ . Secunda, quòd sit debitũ simpliciter. Et tertia, ꝙ sit æqualitas. Secũdo est supponendũ , ꝙ simpliciter, dupliciter dicitur. Primò prout distinguitur contra secundũ quid aut metaphoricum, qualiter homo viuus dicitur simpliciter homo ad differentiā hominis picti. Alio modo simpliciter dicitur aliquid quod omnibus modis est tale. Distinctio ista est Arist. 2. Topic. in fin. lib. Et ea vtitur D. Tho. 3. p. q. 50. art. 5. & possumus addere tertiũ modum quo aliquid dici tur simpliciter. Videlicet, quando dicitur tale absq; aliqua depẽdentia : quomodo Deus solus dicitur ens & bonus simpliciter. Et proportionabiliter possumus distinguere triplicem modum quo aliquid dicitur secũ dùm quid. Primò, quia per metaphoram & nō verè dicitur . v. g. pictura dicitur homo. Secundò, quia licèt verè & propriè dicatur tale, nō sufficit tamen denominare totũ . Sicut albũ quod dicitur de AEthiope secũdũ dẽtes . Et tertio per hoc ꝙ aliquid dicit̃ depẽ denter , qualiter accidẽs secũdũ quid est ens. Prima cōclusio . Nō est iustũ simpliciter inter patrem & filiũ : si simpliciter dicatur illud quod omnimodo est tale. Hoc patet ex Arist. 5. Ethic. ca. 6. Et ex D. Tho. in præsenti. Et probatur ratione illius. Nā filius nō est simpliciter alter à patre, idest, non omnimodo diuersus, ergo ius inter illos nō est simpliciter omnibus modis. Antecedens patet ex Arist. vbi supra. & 8. Ethic. c. 11. Et 1. Polit. c. 3. &. 1. œconomic. c. 5. Præterea, quia inter patrem & filiũ nō est æqualitas simpliciter. Hęc autem requiritur ad ius simpliciter. Antecedens est Arist. 8. Ethic. cap. 14. Et consequentia est manifesta, quia si deficit aliqua conditio iusti simpliciter: iustum quod ibi reperitur, nō erit omnimodo tale. Tandem probatur, quoniam ad virtutem pietatis pertinet reddere parentibus debita, vt Theologi cōueniunt . Pietas verò nō est iustitia simpliciter sed pars potẽtialis iustitiæ, ergo inter patrem & filiũ nō est iustũ omnimodo. Etenim si iustũ simpliciter esset: esset subinde simpliciter iustitia seruans tale ius: ac proinde non ad pietatem pertineret talis actus. Secunda conclusio. Nihilominus simpliciter est iustũ inter illos, idest, verè & propriè & nō metaphoricè. Conclusio ista colligitur ex D. Tho. quæst. seq. art. 2. quem locu interpretans Magist. Soto lib. 3. de iustit. q. 2. art. 2. expressè tenet nostram sentẽtiam . Probatur primo ratione. Nā inter illos propriè & verè est debitum & æqualitas & habitudo ad alterũ prout sufficit ad verũ ius, ergo propriè & verè est ius. Cōsequẽtia patet, quia solũ illa tria sunt de essentia iuris ꝓprij . Antecedẽs verò per singula ꝓbatur primò, omniũ sentẽtia est debitũ maxime filij ad patrẽ : patris autẽ ad filiũ vel est debitũ vel ali quid altius. Quòd vero sit æqualitas saltim moralis. Probatur. Quia ad æqualitatem moralem sufficit commensuratio proportionalis. Hæc verò est filij ad patrem, ergo &c. Maior patebit quæstione sequenti. Minor probatur. Nam filius verè & propriè reddit patri debitum proportionale, quod ex præcepto iuris paterni debet. Etenim certum est filiũ probum implere omnia præ cepta ad quæ tenetur ex vi iuris paterni, eo modo quo potest, ergo inter illos est æqualitas proportionalis. Quàm vt commodiùs intelligamus supponẽdum est, quòd æquale dicitur dupliciter. Vno modo absolutè: quod contingit in commutationibus emptionis & venditionis. Alio modo secundùm proportionem, vt cum quis nō reddit quod absolutè debet, reddit autem quod potest & ad quod tenetur hic & nunc . v. g. debens mille & reddens centum quia non plus habet. Et quanuis vtraque æqualitas cō ueniat in hoc quòd exercens illam impleat præceptum: est tamen discrimen, quòd qui æqualitate absoluta adimplet præceptum, manet omnino liber. AEqualitate vero proportionali adimplens præceptum, manet liber hic & nunc: non tamen absolute. Vnde si venerit ad meliorem fortunam, & diues factus fuerit, tenebitur plenum debitum soluere. Et hoc modo est æqualitas inter patrem & filiũ , & redditio æquiualentis proportionalis. Quod vero hæc æqualitas sit ad alterum prout sufficit ad iustitiam; Probatur. Quia taliter pater & filius sunt diuersi etiam formaliter, quòd inter illos potest esse actio & passio etiam moralis, ergo sufficienter filius est alter à patre. Antecedens patet ex argumentis in principio positis. Consequentia vero probatur ex Diuo Thoma quæstione sequenti, artic. 2. Vbi explicans quid requiratur ad iustum verum & proprium, solùm dicit requiri illam diuersitatem quæ sufficit ad actionem & passionem. Et confirmatur. Nam hac ratione dicit D. Thom. quod inter partes eiusdem hominis est solum iustitia metaphoricè, quia non est actio & passio inter illas quasi inter diuersa supposita: sed quasi inter instrumenta eiusdem operantis. Cum ergo filius & pater qualitercunque consi derentur sunt supposita & personæ inter quas est passio & actio, verè & propriè erit habitudo & commensuratio ad alterum. Et denique conclusio probatur. Quia D. Thomas & Aristot. ideo non ponunt ius simpliciter inter patrem & filium, quia non immediatè respiciunt bonum commune: bene tamen mediate. Quod vero mediatè respicit aliquam rationem communem verè & propriè est tale. Tertia conclusio. Iustum inter patrem & filium non reperitur perfectum. Probatur. Quia non perfecte reperiuntur omnes conditiones iusti. Non enim perfectè & omnino filius est alter neque perfecte reddit æquiualens, ergo, &c. Ex quo sequitur quòd non dicitur iustum istud sine dependentia & habitudine. Imo vero dependet & respicit per se iustum ciuile: non tamen ita quòd ratio iuris analoga sit. Secundò sequitur, quòd diuiditur optimè ius in ciuile, paternum, & dominatiuum, tanquam in membra formaliter diuersa. Tertiò sequitur, quòd proportionabiliter sentiendum est de iure inter seruum & dominum, inter virum & vxorem: atq; inter patrem & filium loquuti sumus, supposita differentia quam ponit D. Tho. in articulo, quæ amplius patebit solutionibus argumentorum. AD primum argumentum respondetur, quòd amicitia quæ est charitas, proprie est inter patrem & filium: quia illa immediate & per se respicit Deum, ac subinde coniungit omnes homines qui ordinantur ad Deum. Verumtamen loquendo de amicitia naturali, illa non proprie reperitur inter patrem & filium. Quia pater quando diligit filium amat illum quasi seipsum & non distinctum à se. Inter verò seruum & dominum multò minus est amicitia ista: quia dominus diligit seruum propter commodum proprium, quod est contra rationem amicitiæ. Seruus vero diligit dominũ amore quodam seruili & multũ inæquali. Similiter inter virum & vxorem licet maior ratio amicitiæ reperiatur: quàm inter prædictos, tamẽ adhuc non est propriè amicitia, quia semper vir diligit tāquam caput, vxor vero diligit tanquam subiecta. Quo circa non est inter illos æqualitas amicitiæ. Ad secundum respondetur, quòd inter patrem & filium in diuinis non est iustum: quia non est debitum propriè. Nihilominus difficultas est de filio secundùm quod satisfacit in natura assumpta, qualiter videlicet sit satisfactio ad alterum. Quidā enim explicant per hoc quòd satisfacit patri, qui alius est. Alij verò per hoc quòd satisfacit Deo qui in alijs personis à filio reperitur. Nihilominus istæ solutiones non explicāt qualiter filius satisfaciat de iustitia sibi ipsi. Vnde alij dicunt quòd verbum vt sustentās naturam humanam, habet rationem formalem alterius suppositi, saltim formaliter. Neque ista solutio mihi placet, quia constituit diuersitatem ex natura rei in Christo Domino inter suppositum diuinum & humanum. Igitur respondeo dupliciter ad argumentum quod procedit etiam de filio sibi ipsi satisfacienti. Primò, quòd licet non sit alter omnino, nihilominus tamen in rigore satisfacit: quia rigor iustitiæ non attenditur ex omnimoda & rigurosa diuersitate suppositorum: sed ex solutione debiti æqualis omninò, & ex proprijs, sicut filius exoluens patri centum quæ debet, de rigore satisfacit, licet non sit omnimoda diuersitas inter illos. Secundò respondetur, quòd in iustitia requiritur diuersitas satisfacientis, ea solum quæ sufficit, vt inter satisfacientem & cui fit satisfactio sit actio aut passio moralis. Et quia in Christo Domino taliter facta est coniunctio naturarum quòd ratione vnius potest habere actionem ad seipsum in alia natura, perinde ac si essent in diuersis suppositis; Consequenter est diuersitas quæ sufficit ad actiones morales, cuiusmodi est satisfactio rigurosa. Exemplum horum omnium est in obedientia quam Christus in humana natura exercet in ordine ad suppositum diuinum. Verè enim & propriè obedit Deo licèt à Deo non distinguatur. Ad secundum de merito respondetur, quòd nullo modo Deus dicitur obligari ex iustitia commutatiua respectu creaturarũ : quia nullo modo est debitor. De quo. 1. parte, quæstio. 21. diximus. Nihilominus tamen opus meritorium dicitur de iustitia commutatiua exigere præmium quia inter se proportionantur, quia tamen istud meritum est à Deo liberè donante gratiam, consequenter non facit Deum debitorem respectu nostri. Vnde August. ait; "Factus est omnium redditor nulli debens". Ad quartum respondetur, quòd inter filium emancipatum & patrem, ita reperitur iustitia sicut inter alios ciues. Nihilominus tamen debitum naturale ad quod tenetur filius etiam emancipatus, quia contrahit naturā ex patre non potest satisfacere ad æqualitatem. Vnde semper manet cum obligatione honorandi parentes & illos alendi si graui laborent necessitate. Ad confirmationem respondetur, quòd filius habet duo. Primum quòd sit ex patre. Secũdum quòd fiat & conseruetur suppositum diuersum ab illo. Ex prima consideratione filius habet quandam vnitatem cum Patre non solum physicam sed moralem. Quare ab Aristot. dicitur aliquid patris. Et in Scriptura filius appellatur fructus parentum, quia est quasi fructus arboris non omnino diuersus ab illo, & licet ex hac parte deficiat à ratione iustitiæ rigurosa: fundat tamen illam in secunda consideratione, qua videlicet consideratur vt diuersum suppositum. Ad quintum respondetur quòd in opinione Iurisconsultorum inter fratres qui viuunt sub tutela parentum non est proprie ius. patet in. l. frater à fratre. ff. de condictione indebiti. Nihilominus tamẽ nos intimius considerantes hanc rem, propriè & verè ponimus ius licet imperfectè. Ad sextum respondetur, quòd variatur appellatio in prima consequentia, quando enim dicitur est iustum naturale simpliciter. simpliciter , applicat suum significatum ad naturale. Et sensus est, ius quod reperitur inter patrem & filium est naturale simpliciter. In consequenti vero applicat ad iustum. Et sensus est inter patrem & filium est ius perfectum. Ex his facile intelligitur modus loquendi D. Thom. in articulo, quando videlicet loquẽs de iure paterno, dicit nō esse simpliciter, sed quodāmodo . Illud quodāmodo , nō est dictio diminuens veritatẽ & proprietatẽ iuris: sed explicans deficientiā cuiusdā perfectionis: vt explicatum est. Et hoc colligo ex solutione ad secundum, quem locum Caiet. adducit contra nostram sententiam. Nam dicit, quòd inter patrem & filium vt homines sunt, est iustum quodammodo. Et quidem certum est in opinione omniũ quòd inter illos secundùm quòd homines vere est iustum, ergo illud, quodammodo, non dicit deficientiam proprietatis. DVbitatur circa tertiam conclusionẽ ; Vtrùm ius quod reperitur inter virum & vxorem sit perfectiori modo ius, quam quod est inter patrem & filium. Pro parte negatiua arguitur primo. Iustũ istud est œconomicum, ergo non ita est perfectè iustum sicut ius paternum. Oeconomicum enim solùm respicit iustum vnius domus. Secundò. Maior vnitas est vxoris & viri quam filij & patris, ergo minus est de rigore iusti. Consequentia patet ex D. Thom. in artic. Et antecedens probatur Genes. 2. "Propter hanc relinquet homo patrem & matrem, & adhærebit vxori suæ." Pro explicatione sciendum est, quòd vir & vxor considerantur dupliciter. Primò in ordine ad vsum matrimonij. Secundò in ordine ad regimen domus. Dico ergo quòd si considerentur primo modo: magis iustũ est & reperitur inter vxorem & virum quā inter filium & patrem. Probatur. Quia est æquiualens traditio corporũ , vt patet. 1. Corinth. 7. Vir potestatem non habet sui corporis sed vxor: vxor non habet potestatem sui corporis sed vir: Nolite fraudari inuicẽ . Secundò dico. Ad regimen si attendamus: minus est iusti inter illos, quam inter Patrem & filium. Patet 1. Corinth. 11. vbi vir appellatur caput vxoris. Quocirca maximam inæqualitatem inter se habent: eo vel maxime quòd vxor subdita est totaliter viro. Vnde Genes. 2. dicitur; "Educta de costa viri." In quo non solum denotatur quòd homines inde procedentes mutuam deberent inter se habere dilectionem: quia ab hominis vnius principio descendunt, vt ait August. 11. de Ciuit. cap. 21. sed etiam denotatur qualiter vxor subdita debeat esse viro. Etenim non ex capite viri educta est, quia nō habebat æqualitatem cum capite: neque ex pedibus, quia non seruiliter subditur viro: sed ex costa, quę media est, & circa cor. Vbi & amor & media subiectio denotatur. Ex his sequitur, quòd vir non habeat simpliciter ordinariam potestatem erga vxorem: habet tamen illam in ijs quæ pertinent ad regimen domus. Vnde aliquando poterit illam aliqualiter punire, irritare vota illius, & similiter irritare omnes contractus, quos illa fecerit, etiam circa facultates suæ dotis. Ad primum, aliqui dicunt ius œconomicum secundùm quid appellari ius. Et ita videntur sibi colligere ex Diuo Thoma in vltimis verbis articuli. Mihi tamen videtur quòd licet secundùm præcisam rationem qua œconomicum est, sit multum deficiẽs à iure: tamen ex ea parte qua respicit bonum commune, & ordinatur non solum in bonum reipublicę , sed in bonum speciei humanæ, appellabitur verè & propriè ius. Ad secundum respondetur, quòd nunquam vxor fit vnum realiter cum viro, aut efficitur pars illius. Sed solum metaphoricè: Qua ratione, quæ copulantur in aliquo siue corporis siue animæ vnum dicuntur. Neque valet illa consequentia: sicut non valet propter virtutem relinquet homo patrem & matrem, ergo magis vnum est cum virtute, quam cum Patre.