ARTICVLVS III.
¶ Vtrùm venditor teneatur dicere vitium rei venditæ.
AD tertium sic proceditur.
Videtur,
ꝙ
quod
venditor non
teneatur dicere vitium rei
venditæ. Cùm enim venditor emptorem ad emendum non cogat, videtur eius iudicio rem, quam vendit, supponere. Sed ad eundem pertinet iudicium & cognitio rei.
Nō
Non
ergo videtur imputandum venditori, si emptor in suo iudicio decipitur, præcipitanter emendo,
absq;
absque
diligenti inquisitione de conditionibus rei.
¶ 2 Præterea. Stultum videtur,
quòd aliquis id faciat, vnde eius operatio impediatur. Sed si aliquis
vitiarei vendendæ indicet, impedit suam venditionem. Vnde
Tullius in lib.
de Offic. inducit quendam dicentem, Quid tam
absurdũ
absurdum
,
quàm si domini iussu ita præco præ
diceret, Domum pestilentem vendo. Ergo venditor non tenetur dicere vitia rei venditæ.
¶ 3 Præterea. Magis necessarium
est homini, vt cognoscat viam virtutis, quàm vt cognoscat vitia re|
rum, quæ
vendũtur
venduntur
. Sed homo
nō
non
tenetur cuilibet consilium dare &
veritatem dicere de his, quæ pertinent ad virtutem, quanuis nulli debeat dicere falsitatem. Ergo multo
minus tenetur venditor vitia rei
vẽ
ditæ
venditæ
dicere, quasi consilium dando
emptori.
¶ 4 Præterea. Si aliquis teneatur
dicere defectum rei venditæ, hoc
non est nisi vt minuatur de pretio.
Sed quandoque diminueretur de
pretio etiam absque vitio rei venditæ propter aliquid aliud: putà si venditor deferens triticum ad locum
vbi est caristia frumenti, sciat multos venire, qui deferant: quod si sciretur ab
emẽtibus
ementibus
, minus pretium
darent. Huiusmodi autem non oportet dicere venditorem, vt videtur. Ergo pari ratione nec vitia rei
venditæ.
SED contra est, quod
Ambros.
dicit
in 3. lib. de Offic. In contractibus vitia
eorũ
eorum
quæ veneunt, prodi iubentur, ac nisi intimauerit venditor, quanuis in ius emptoris transierint doli actione vacuantur.
RESPONDEO dicendum,
quòd dare alicui occasionem periculi vel damni, semper est
illicitũ
illicitum
,
quanuis non sit necessarium, quòd
homo alteri semper det auxilium
vel
cōsilium
consilium
pertinens ad eius
qualemcunq;
qualemcunque
promotionem. Sed hoc
solũ
solum
est
necessariũ
necessarium
in aliquo casu determinato, putà cum alius eius curæ subditur, vel cùm non potest ei
per alium subueniri. Venditor autem, qui rem vendendam proponit, ex hoc ipso dat emptori damni
vel periculi occasionem, quòd rem
vitiosam ei offert, si ex eius vitio
dā
num
damnum
, vel periculum incurrere possit. Damnum quidem, si propter huiusmodi vitium res, quæ vendenda
proponitur, minoris sit pretij: ipse
verò propter huiusmodi vitium nihil de pretio subtrahat. Periculum
autem, si propter huiusmodi
vitiũ
vitium
vsus rei reddatur impeditus vel noxius: putà si aliquis alicui vendat equum
claudicātem
claudicantem
pro veloci, vel
ruinosam domum pro firma, vel cibum corruptum siue venenosum
pro bono. Vnde si huiusmodi vitia
sint occulta, & ipse non detegat, erit illicita & dolosa venditio, & tenetur venditor ad damni recompensationem. Si verò vitium sit manifestum, puta cum equus est monoculus, vel cùm vsus rei etsi non
competat venditori, potest tamen
esse conueniens alijs, & si ipse propter huiusmodi vitium, subtrahat
quantũ
quantum
oportet de pretio,
nō
non
tenet̃
tenetur
ad
manifestandũ
manifestandum
vitiũ
vitium
rei: quia fortè propter huiusmodi
vitiũ
vitium
emptor
vellet plus subtrahi de pretio,
quā
quam
esset subtrahendum. Vnde potest
licitè veriditor indemnitati suæ
cō
sulere
consulere
, vitium rei reticendo.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
iudicium non potest fieri nisi de re
manifesta. Vnusquisque enim iudicat
secũdum
secundum
quod cognoscit, vt dicitur in
1. Ethic. Vnde si vitia rei,
quæ vendenda proponitur, sint occulta, nisi per venditorem manifestentur, non sufficienter committitur emptori iudicium. Secus
autẽ
autem
esset, si essent vitia manifesta.
AD secundum dicendum,
ꝙ
quod
nō
non
oportet
ꝙ
quod
aliquis per præconem vitium rei vendendæ
prænũtiet
prænuntiet
: quia
si prædiceret vitium, exterrerentur
emptores ab emendo, dum ignorarent alias conditiones rei,
secũdum
secundum
quas est bona & vtilis. Sed singulariter est dicendum vitium rei, ei qui
ad emendum accedit, qui potest simul omnes
cōditiones
conditiones
ad inuicem
comparare bonas & malas. Nihil enim prohibet rem in aliquo vitiosam, in multis alijs vtilem esse.
AD tertium dicendum,
ꝙ
quod
quanuis homo non teneatur simpliciter
omni homini dicere veritatem de
his, quæ pertinent ad virtutes: tenetur tamen in casu illo de his dicere
veritatem, quando ex eius facto alteri periculum immineret in detrimentum virtutis, nisi diceret veritatem: & sic est in proposito.
AD quartum dicendum, quòd
vitium rei facit rem in præsenti esse
minoris valoris,
quā
quam
videatur. Sed
in casu præmisso in futurum res expectatur esse minoris valoris per superuentum negotiatorum, qui ab
ementibus ignoratur. Vnde venditor, qui vendit rem secundum pretium quod inuenit, non videtur
cō
tra
contra
iustitiam facere, si quod
futurũ
futurum
est, non exponat: si tamen exponeret, vel de pretio subtraheret, abundantioris esset virtutis, quanuis ad
hoc non videatur teneri ex iustitiæ debito.
SVMMA ARTICVLI.
PRima conclusio. Si vitium rei sit occultum inferat damnum vel
periculũ
periculum
em
ptori,
vẽditor
venditor
tenetur illud vitium indicare.
Secunda conclusio. Si vitium rei sit manifestum, non tenetur venditor admonere
emptorem de illo vitio.
Tertia conclusio. Si vitium sit occultum,
non
tamẽ
tamen
damnosum, aut perniciosum emptori, non tenetur venditor illud manifestare:
dũ
dum
tamen diminuat de pretio
tantũ
tantum
quantum oportet propter illum defectum.
COMMENTARIVS.
DVbitatur primo circa istos articulos,
an vitium rei venditæ annullet
cōtractum
contractum
, quando venditur res quasi integra in
quantitate qualitate & substantia.
Arguitur primo pro parte negatiua. Si
quis vendat vinum. v. g. Metinense pro vino Sancti Martini, sit autem illud ita pretiosum sicut Sancti Martini,
tũc
tunc
est valida venditio: & tamen est defectus in substantia: ergo iste defectus non irritat
cōtractum
contractum
. Confirmatur. Esto ita quòd, qui emit
vinũ
vinum
Metinense, non soluat pretium in pecunia sed
in alia re. v. g. in pecoribus, vel in alia re
fructuosa: tunc si ille contractus non esset
validus, sequeretur, quòd venditor teneretur restituere rem ipsam cum fructu. Consequens videtur dubium. Sequela probatur.
Nam omnis res fructificat vero domino.
Arguitur secundo à simili. Si quis baptizet Petrum putans se baptizare Paulum, re
vera baptismus est validus & verus. Ergo
error in substantia non irritabit contractum
emptionis & venditionis. Et confirmatur à
simili. Si episcopus conferat beneficium indigno hypocritæ putans illum esse dignissimum, nihilominus collatio beneficij est
valida, ergo error in qualitate non irritabit
contractum venditionis. Confirmatur secundo. Matrimonium contractum per errorem qualitatis personæ. v. g. si vir contrahens putet mulierem esse virginem aut diuitem, vel generosam, nihilominus illud matrimonium est validum, ergo etiam multo
magis ille contractus emptionis & venditionis, non obstante errore in qualitate rei.
Arguitur tertio. Et sit casus,
ꝙ
quod
iudex per
iniquitatem vel ignorantiam taxet pretium
rei venalis multo minus quàm oporteat:
tũc
tunc
venditor licitè poterit augere
mensurā
mensuram
rei
|
venalis quantum necesse fuerit ad
supplendũ
supplendum
iustum pretium, ergo defectus in quantitate non irritat contractum.
Arguitur vltimo. Quando emptor emit
rem pretiosam, quam quidem venditor existimat minoris dignitatis, contractus est validus: etiam si fiat illo pretio secundum æstimationem venditoris, vt ostendemus infra
dubio tertio. Ergo pari ratione erit validus
contractus, quando venditur res pretiosa
pro integra. Patet
cōsequentia
consequentia
, quia eadem
est ratio & proportio de emptore & venditore, vt dicit tertia conclusio articuli. Sed si
venditor ipse cognosceret, quòd res illa venalis est minoris pretij & dignitatis, & vendit illam pro re maioris dignitatis, dicit Diuus Tho. quòd contractus esset nullus. Ergo
ista non bene per se consonant: neque erit
eadem ratio de emptore & venditore. Sed
in oppositum est, quòd matrimonium contractum per errorem personæ non est validum, ergo neque contractus emptionis &
venditionis erit validus, quando vna res substituitur pro alia.
PRO decisione sit prima conclusio. Per
se loquendo & regulariter, quodlibet
rei vitium siue in substantia siue in quantitate, siue in qualitate, irritat contractum,
quā
do
quando
res venditur pro integra & sana absque
defectu aliquo. Hanc docet Diuus Tho. &
explicat in articul. 2. & confirmat ex Diuo
Ambrosio libr. 3. de officijs, capit. 10. & 11.
Sed probatur ratione. Quia ille contractus
per se loquendo rationabiliter est inuoluntarius: ergo per se loquendo nullus est contractus. Probatur secundo. Quoniam maior læsio est, quando quis decipitur in re
ipsa venali:
quādo
quando
quā
quam
decipitur in pretio,
vt habent Iurisperiti in capit. per tuas. de donationibus, quos quidem Pinellus in commentarijs super legem secundam. C. de rescindenda venditione. 3. parte. capit. 2. refert
qui dicunt quòd læsio in substantia quantitate & qualitate tribuit actionem læso,
etiā
etiam
si citra dimidium iusti decipiatur: non autem tribuit actionem læso in pretio nisi vltra dimidium iusti decipiatur: ergo multo
maior est in actu qui fit in ipsa re, ac proindè merito irritabitur contractus. Cuius ratio est. Quia læsio quæ fit in ipsa re venali,
tollit substantiam contractus: etenim contractus fit de ipsa re secundu
substantā
substantam
quā
titatem
quantitatem
& qualitatem.
Secunda conclusio. Contingere potest,
vt læsio sit tam minima in substantia quantitate, vel qualitate: quòd contractus sit validus. Verbi gratia in exemplo primi argumenti & ratio est: quia in moralibus quod
parum est pro nihilo reputatur. Item, quia
in venditione attenditur æstimatio rei venalis, secundum quòd est vtilis in vsus humanos: sed quando est minima differentia
in varietate substantiæ, vel quantitate, vel
qualitate, res illa æqualiter se habet, vel quasi æqualiter quantum ad vtilitatem emptoris: ergo venditio erit valida. Et confirmatur ex Diuo Thoma articul. 2. ad primum.
vbi ait, quòd si per artem alchimiæ fieret
verum aurum: licitum esset illud vendere
pro auro naturali.
AD argumenta in oppositum respondetur. Ad
primũ
primum
& confirmationem
eius dicimus, quòd probat secundam conclusionem. Dicimus tamen, quòd si vinum
Sancti Martini habet aliquam qualitatem
medicinalem, quam non habet aliud vinum, iniquum erit vnum pro alio substituere, & contractus erit nullus.
Ad secundum argumentum negatur
cō
sequentia
consequentia
. Et differentia est, quia sacramentum constat essentialiter ex sua materia &
forma cum intentione ministri, faciendi
quòd ecclesia intendit facere in subiecto apto nato: est autem impertinens ad intentionem ministri religiosam, quòd intendat baptizare istum vel illum hominem:
debet enim intendere baptizare illum circa quem exercet actum ablutionis quicunque ille sit: quod autem ipse putet esse Petrum & ille sit Paulus, est quædam ignorantia concomitans quæ non destruit illam
intentionem: alioquin si minister intendit
baptizare Petrum præcise & non alium:
peccaret mortaliter, & nullus esset baptismus, si ille non erat Petrus. Cæterum ad
iustitiam contractus emptionis & venditionis necesse est, vt res illa de qua fuit facta conuentio, tradatur in eadem substantia quantitate, & qualitate sicuti petitur ab
emptore.
Ad primam confirmationem respondetur nego consequentiam & differentia est:
quoniam expedit ad bonum commune ecclesiæ, quòd talis collatio beneficij sit valida ad hoc, vt ministri ecclesiastici sint certi & determinati, & propterea ecclesia voluit efficaciter dare illi beneficium, etiam si
aliàs sit indignus. At vero ad bonum communitatis nihil retulerit, quòd contractus
emptionis & venditionis sit validus, quando non traditur res eadem in substantia
quā
titate
quantitate
& qualitate.
Ad secundam confirmationem respondetur, quòd ille qui ducit vxorem cum illa ignorantia, potest se habere tripliciter.
Vno modo, vt sit ignorantia concomitans
intentionem eius, & non sit conditio obiecti intentionis. Vt si verbi gratia, haberet
istam opinionem in
mẽte
mente
sua, quod mulier
est virgo & non acciperet in vxorem: si
crederet quòd non est virgo. Secundo
modo potest se habere cum prædicto consensu conditionali. Tertio modo potest
se habere, non exprimendo verbis consensum illum conditionalem: sed absolutè loquendo, ego te accipio in meam. Dicimus ergo, quòd si primo modo se habet
cum ignorantia tantum concomitanti: verum erit matrimonium & ratum. Ratio
est, quia de substantia illius contractus absoluti non est, quòd mulier sit virgo aut nobilis aut diues. Si autem secundo modo se
habeat, non est verum matrimonium in
foro
cōscientiæ
conscientiæ
siue exprimat intentionem
suam conditionaliter, siue absolutè. Si autem expresserit conditionaliter: non est verum matrimonium in foro exteriori. Dicimus denique, quòd si tertio modo se habuerit, loquendo absolutè, cum tamen habeat consensum conditionalem: iudicabitur verum matrimonium in foro ecclesiæ.
Et quanuis non sit verum matrimonium:
tamen ipse vir tenebitur in foro conscientiæ facere verum matrimonium. Et ratio
est, quia grauiter decipit mulierem, quæ
putabat se vinculo matrimonij astrictam
propter verba ipsius viri. Quæ iniuria non
potest aliter resarciri, nisi vir faciat verum
matrimonium.
Ad tertium argumentum respondetur,
quòd non facilè sunt admittendæ illæ excusationes venditorum: semper enim in re
dubia circa pretium iustum, præsumendum est bonam & iustam esse iudicis taxationem. Nihilominus, si quando constiterit quòd ipsa taxatio est iniqua, licitum erit venditori, vti cautela. Neque enim per
hoc fit iniuria emptoribus: cum detur illis
quod debetur secundum iustitiam.
Ad quartum argumentum dicemus in
dubio tertio. Ad argumentum vero quod
fecimus in oppositum, quatenus militat
cō
tra
contra
secundam conclusionem respondetur,
quòd matrimonium quidem in quo est error personæ, nunquam est validum: etiam
si substituatur alia mulier tam sufficiens sicut illa quam intendit vir ducere in
vxorẽ
vxorem
.
Et ratio est manifesta: quia matrimonium
ex natura sua est quidam contractus amicitiæ coniugalis: ad rationem autem amicitiæ pertinet vt amicus afficiatur ad singularem personam cum qua vult amicitiam
contrahere. At vero in contractu emptionis & venditionis attenditur vtilitas rei. Vnde si substituatur alia res tam vtilis ipsi emptori, validus erit contractus. Verbi gratia,
si quis emat ancillam & venditor substituat illi aliam tam vtilem: validus erit contractus.
DVbitatur secundò consequenter circa tertiam conclusionem articuli tertij, Vtrum si vitium rei sit occultum, non
tamen perniciosum emptori, sit validus
cō
tractus
contractus
, tacente venditore vitium rei, sed minuente de pretio quantum oportet.
Pro parte negatiua arguitur primo. Si
emptor sciret vitium illud, non emeret rem
illam, ergo est inuoluntarius interpretatiuè in illo contractu: ac proinde non est validus contractus.
Arguitur secundò. Venditor tacens decipit emptorem, ergo emptor est inuoluntarius in illo contractu.
Arguitur tertio magis efficaciter. In huiusmodi contractibus non potest non grauari emptor, etiam si res habeat vtilitatem
pro quantitate pretij. Primò quidem, quia
cum cognouerit vitium rei, cogitur detinere apud se rem sibi ingratam. Deinde si velit illam vendere, cogitur non vendere il|
lam cuilibet emptori, poterit enim ille defectus esse perniciosus alteri. Verbi gratia, si
medicus emit equum cum illo defectu sibi
quidem vtilem, non poterit illum vendere militi cum illo defectu: quia erit illi perniciosus: ergo ex illa deceptione medicus
iniuriam patitur. Et confirmatur, quia ipse
venditor tacens defectum rei, causa erit periculi quod inde potest euenire tertiæ personæ quæ potest emere rem illam à primo emptore.
Propter hæc argumenta aliqui tenent
partem negatiuam. Vt Ioannes de Medina
de contractibus. quæstione 34. & à quibusdam citatis à Syluestro pro ista sententia, in
verbo, emptio. quæstione 20. Sed certè Syluester satis confusè loquitur.
Nos tamen argumentamur quartò pro
ista sententia. Læsio propter vitium rei, maior est quàm læsio propter iniquitatem pretij: sed læsio propter iniquitatem pretij irritat contractum, quando emptor ignorabat
iustum rei pretium. Ergo multo magis irritabitur quando emptor habet ignorantiam vitij.
PRO decisione huius difficultatis, notandum est, quòd venditor in prædicto casu dupliciter potest se habere. Vno
modo merè negatiuè, tacendo vitium rei.
Alio modo positiuè affirmando nullum vitium esse in re vel etiam interrogatus negatiuè respondendo, vel suo silentio rem
approbando. Proportionabiliter emptor dupliciter potest se habere. Vno modo vt virtualiter habeat istam intentionem, si scirem
rem istam habere vitium, non emerem illam: tamen
nō
non
explicat illam intentionem.
Altero modo se potest habere explicando
venditori suam intentionem, quòd si res habet vitium, non intendit emere.
Prima conclusio. Venditore negatiuè se
habente, quanuis emptor habeat intentionem illam virtualem, quam non explicat:
validus erit contractus in prædicto casu:
quando res non est perniciosa emptori, neque venditor peccat aliquod
peccatũ
peccatum
. Ista
conclusio intelligenda est per se & absolutè loquendo, quantùm est ex parte talis
contractus. Probatur conclusio. Quoniam
contractus quilibet per se loquendo est va
lidus, quando celebratur secundum rationem iustitiæ commutatiuæ: sed ille contractus ita celebratur, siquidem datur res vtilis emptori pro quantitate iusti pretij: ergo
validus est. Probatur secundò. Quando aliquis pater donat filio aliquam pecuniam,
valida est donatio: etiam si pater non esset
donaturus si sciret ad quem malum finem
filius petit. Ergo simul in casu posito venditio erit valida. Et confirmatur. Nam facultas data à superiori valida est, etiam si non
esset illam daturus si sciret finem malum ad
quem petitur à subdito. Ergo similiter, &c.
Probatur tertio. Viceuersa, si emptor iusto
pretio emit rem aliquam, cuius
virtutẽ
virtutem
singularem non cognoscit venditor,
neq;
neque
communiter cognoscitur: non tenetur illam virtutem indicare venditori neque augere pretium, sed sufficit dare pretium secundum
communem æstimationem vt dicemus dubio tertio. Ergo similiter viceuersa, venditor non tenebitur indicare vitium rei occultum, quando non est damnosum aut perniciosum, sed res est tam vtilis quantum est
pretium quod pro illa datur.
Denique probatur. Si vitium rei esset manifestum, verbi gratia, si equus est monoculus, & emptor sua negligentia non aduertit: nihilominus contractus est validus
etiam si non erat empturus si cognouisset illud vitium. Ergo similiter in prædicto casu contingit. Probatur consequentia.
Quia vtrobique sua negligentia ignorat vitium rei.
Secunda conclusio. Si venditor secundo
modo se habeat, scilicet
ꝙ
quod
sua sponte vel interrogatus affirmet rem nullum habere vitium, vel etiam silentio suo persuadeatur
emptor, quòd nullum vitium inest rei: tunc
contractus est illicitus & inualidus. Probatur. Nam voluntas expressa venditoris est
emere rem absque aliquo vitio: ergo contractus ille est inuoluntarius, ac proinde inualidus: & ex parte venditoris illicitus. Secundò probatur. Quoniam venditor ex officio, tenetur dicere veritatem quando interrogatur, & non dicere sua sponte mendacium circa rem ipsam: ergo si contrarium faciat decipit emptorem, ac proinde
contractus est inualidus. Hanc conclusio|
nem probant tria argumenta proposita in
principio.
Tertia conclusio. Si vitium rei efficiat
illam omnino inutilem emptori, etiam si
non sit perniciosa contractus erit inualidus, & venditor tenetur ad restitutionem.
Probatur, quia in tali casu nulla prorsus est
voluntas emptoris emendi rem sibi inutilem, etiam si aliàs possit illam vendere alijs
vtilem. Secundò probatur. Contractus emptionis & venditionis introductus est in republica propter vtilitatem contrahentium:
ergo quando res omnino fuerit inutilis emptori nullus erit contractus: si venditor taceat vitium illud.
Neque valet respondere oppositum opinantes, quòd res illa alijs sit vtilis, & quòd
emptor possit illam vendere & inde capere
vtilitatẽ
vtilitatem
: etenim emptio per se loquendo ordinatur in vtilitatem ipsius emptoris. Ergo quando emptor emit rem in proprios vsus, nullam habet voluntatem emendi rem alijs vtilem & sibi inutilem: ergo fit
iniuria illi quando cogitur rem illam vendere ne pretium amittat: ac proinde ipse
venditor tenetur statim repetere pretium.
Verum est tamen, quòd si emptor aliàs
est negotiator, ita vt intelligatur, quòd emit ad vendendum: validus erit contractus, quia venditur illi res sibi vtilis ratione negotiationis. Tertiò probatur conclusio. Si res sit perniciosa emptori quanuis alijs sit vtilis: est contractus inualidus, vt patet ex Diuo Thoma, articulo tertio. Ergo
similiter, si res sit omnino inutilis emptori erit irritus contractus, etiam si alijs possit esse vtilis.
AD argumenta in oppositum respondetur. Ad primum negatur antecedens: si consequens intelligatur de inuoluntario rationabiliter secundum leges iustitiæ.
AD secundum respondetur, non esse
propriè deceptionem ex parte venditoris,
quando venditor non interrogatus tacet vitium rei, ex quo non redditur inutilis neque periculosa emptori: minuit tamen de
pretio quantum oportet ad æqualitatem
iustitiæ.
Ad tertium argumentum respondetur,
quòd quanuis sit aliqua molestia emptori habere rem sibi ingratam: non tamen
propterea est inualidus contractus celebratus secundum leges iustitiæ. Ad confirmationem iam patet ex prima conclusione.
Diximus enim validum esse talem contractum per se & absolutè loquendo, hoc est
quantum ex meritis ipsius contractus. At
vero vbi fuerit tale periculum, vel propter
conditionem rei quæ facilè venditur alteri cui erit perniciosa, vel etiam propter conditionem emptoris qui facilè etiam inclinatur ad vendendam rem illam: tunc contractus non erit validus ex eo, quòd ipse
emptor rationabiliter est inuitus: quia exponitur periculo alterum decipiendi perniciose, & idcirco venditor peccat contra
iustitiam: quia est causa periculi quod nocebit tertiæ personæ.
Ad quartum argumentum respondetur, quòd læsio de qua loquimur in prima
conclusione non est tanta quanta est læ
sio quæ fit in pretio, quando emptor ignorat quod nam sit pretium iustum.
Sed tamen adhuc replicatur contra ipsam tertiam
cōclusionem
conclusionem
& prædictam doctrinam. Si res sit maximè commoda emptori in particulari, non propterea augebitur iustum pretium secundùm communem æstimationem rei: ergo proportionabiliter non minuetur tale pretium, si res
non sit vtilis in particulari. Patet consequentia. Nam aliàs non videtur esse æqualis conditio ex vtraque parte contrahentium. Replicatur secundò. Emptor non tenetur indicare venditori vitium pecuniæ: ergo neque venditor emptori vitium rei. Probatur antecedens, in casu quòd emptor sit
certus, quòd pecunia quam dat postridie
sit deponenda à Principe, tunc non tenetur indicare euentum illum, sed licitè emit
& licitus est contractus. Ergo similiter &c.
Confirmatur. Si quis locat domum in curia homini curiali pretio currente, sciens
tamen quòd cito discedet curia ab illo loco: nihilominus non tenetur locans indicare conducenti, quòd domus illa erit illi inutilis propter euentum futurum. Ergo neque venditor tenetur indicare vitium rei.
Respondetur ad primam replicam negando consequentiam. Quin potius iustitiæ ratio postulat, quòd sicut pretium
iustum augescit, ex eo quòd venditor in
particulari incurrit incommodum quando rogatus vendit: ita etiam postulat quòd
minuatur pretium, quando emptor in particulari incurrit incommodum ex emptione ipsa.
Ad secundum respondetur, quòd in illo casu pecunia nullum habet vitium de
præsenti: sed potius est legitima secundùm
æstimationem Reipublicæ. Cæterum per
accidens est & ab extrinseco,
ꝙ
quod
illa pecunia sit deponenda à Rege, neque ipse emptor tenetur reuelare illud futurum quod
sua industria vel bona sorte nouit. Eodem
modo respondetur ad confirmationem dicendo, quòd illa domus in præsenti vtilis
est, neque habet vitium intrinsecum: est
autem per accidens euentus ille futurus cognitus per industriam, vel bonam sortem locantis, neque tenetur indicare illum
euentum.
DVbitatur tertiò circa tertiam conclusionem articuli secundi, An debeat esse æqualis conditio venditoris & emptoris
in huiusmodi contractibus celebrandis?
Arguitur primò pro parte negatiua. Sit
aliquis emptor peritissimus lapidarius qui
cognoscit singularem virtutem & valorem
alicuius margaritæ, quam non cognoscunt
homines communiter, etiam lapidarij: iste
potest emere margaritam minori pretio
quam secundùm se valeat, & tamen venditor nunquam potest vendere margaritam minoris valoris pro maiori pretio: ergo non est æqualis vtriusque conditio. Et
confirmatur. Sit aliquis rusticus habens margaritam, & occurrat ille lapidarius dicens,
quòd vult possidere illam margaritam, &
quòd dabit illi centum pro illa, etiamsi valeat mille: tunc lapidarius, si rusticus vendiderit, potest bona conscientia illam possidere: & tamen ècontrario, si venditor aliquis venderet margaritam pro mille, & tamen reuera non valeret nisi centum, contractus ille esset iniquus, ergo &c.
Arguitur secundò. Qui emit agrum in
quo certus est latere thesaurum, non te
netur indicare domino agri ignoranti quòd
ibi lateat: sed potest agrum emere secundùm communem æstimationem illius: &
tamen viceuersa nunquam venditor potest vendere agrum minoris valoris pro
maiori pretio, ergo non est æqualis vtriusque conditio.
PRO decisione sit prima conclusio. In
celebrandis huiusmodi
cōtractibus
contractibus
emptionis & venditionis, æqualis debet esse
conditio emptoris & venditoris secundùm
leges iustitiæ commutatiuæ: & vterque tenetur illas seruare. V. g. sicut venditor peccat contra iustitiam vendens rem vitiosam
pro integra: ita emptor peccat emendo rem
integram pro vitiosa. Item sicut venditor
etiam non interrogatus tenetur dicere vitium rei, vel minuere pretium: vt iam diximus: ita tenetur emptor augere pretium
cognoscens valorem rei, vel indicare venditori, vt est exemplum in confirmatione
primi argumenti. Probatur ergo conclusio.
Quia contractus emptionis & venditionis
est actio iustitiæ commutatiuæ: ergo ad
vtramque partem æqualiter pertinet prouidere commodis alterius partis secundùm
æqualitatem rei ad rem.
Nihilominus sit secunda
cōclusio
conclusio
. Quando in ipsa re venali est aliqua virtus specialis, quæ communiter ignoratur ab hominibus etiam peritis in illa arte, non tenetur emptor peritissimus cognoscens illam virtutem, indicare venditori: sed licitum erit illi emere pretio communi. Verbi gratia, in casibus primi & secundi argumenti. Probatur conclusio. Quia iustum
rei pretium illud est, quòd communiter
æstimatur ab hominibus secundùm circunstantiam loci & temporis, sed illa virtus
occultissima non æstimatur ab hominibus, siquidem non cognoscitur, ergo emptor non tenetur dare pretium pro illa
virtute quam ipse specialiter cognoscit.
Probatur secundò. Quia virtus illa gemmæ occulta, habet se respectu lapidarij peritissimi sicut thesaurus absconditus in agro: de quo dicemus statim, quòd licitum est emptori emere agrum illum, nihil indicando de thesauro, sed potest applicare sibi thesaurum titulo inuentionis. Er|
go similiter poterit lapidarius ille possidere gemmam excellentissimæ virtutis, titulo inuentionis: etiam si emerit illam secundùm communem æstimationem
hominũ
hominum
.
Probatur tertiò. Si lapidarius ille ignorans
virtutem gemmæ emisset illam pretio communi, & postea cognouisset virtutem illam, non teneretur ad aliquam restitutionem, ergo neque si sciens emerit. Probatur consequentia. Quia si ex iustitia teneretur ante emptionem, teneretur etiam post
emptionem restituere ratione rei alienæ acceptæ, sicut si sciens & prudens accepisset.
Denique probatur. Quando Hispani inuenerunt Indias, poterant emere ab Indis aurum, & margaritas secundùm æstimationem illius reipublicæ: neque tenebatur indicare, quanti æstimaretur aurum in alijs
regionibus. Et per hoc patet ad primum argumentum & confirmationem eius.
Sed obserua in casu confirmationis, quòd
lapidarius tenetur indicare absque dolo
cō
munem
communem
valorem illius margaritæ: aliàs merito præsumitur ipse rusticus inuoluntarius
rationabiliter.
Neq;
Neque
credibile est quòd ipse
rusticus velit facere tantam gratiam lapidario, nisi deceptus ab illo.
Ad secundum argumentum vt plenè respondeamus recolenda sunt quæ supra diximus quæstione. 66. articulo. 5. circa tertiam conclusionem articuli de thesauro dupliciter sumpto, scilicet, propriè & impropriè. Et per illa patet solutio ad secundum.
DVbitatur quartò circa solutionem ad
tertium articuli tertij, Vtrùm venditor sciens futuram magnam copiam mercium, teneatur indicare emptoribus, aut verò minuere de pretio.
Pro parte affirmatiua arguitur primò.
Qui vendit equum proximè moriturum
vel contracturum aliquod vitium notabile,
tenetur indicare vel minuere de pretio, ergo
etiam venditor in nostro casu.
Secundò. Quia ex opposita sententia sequuntur magna incommoda. Primò, quòd
mercator qui scit ciuitatem
obsidendā
obsidendam
, posset nihilominus omnia bona sua
vẽdere
vendere
pretio currenti, quod videtur iniquum &
cōtra
contra
bonum non
tantũ
tantum
ciuiũ
ciuium
, sed etiam reipublicæ. Secundò sequitur, quòd qui sciret cra
stina die futuram esse taxationem frumenti minori pretio quàm modo: posset hodie vendere omne triticum pretio pragmaticæ. ¶ Tertiò sequitur, quòd qui sciret,
aliquam monetam esse deponendam citò
in Regno: nihilominus posset permutari
illam quam habet apud se. His argumentis conuictus est Ioan. de Medina vbi supra
quæst. 35. pro parte affirmatiua.
Nihilominus sit prima conclusio. Venditor sciens futuram magnam copiam
merciũ
mercium
non erit iniustus tacendo & vendendo suas
merces pretio
currẽte
currente
. Dixi iniustus quia
cō
tra
contra
charitatem
aliquādo
aliquando
peccabit, vt infra patebit. Probatur conclusio. Quia
iustũ
iustum
pretiũ
pretium
est quod taxatur secundùm communem
æstimationem fori. Sed iste vendit suas merces pretio currente communi æstimatione,
ergo non est iniustus. Secundò sequeretur,
quòd qui haberet in animo post triduum
vendere magnam copiam frumenti, quòd
non possit hodie vendere triticum pretio
currente. Probatur sequela. Quia iste scit
ex venditione futura cras, triticum minùs
valiturum propter ingentem copiam quam
venditurus est, ergo
nō
non
posset hodie vendere pretio currenti. Tertiò sequeretur, quòd
venditor ignorans illam copiam futuram
& vendens pretio currente, teneatur restituere. Probatur sequela. Quia obligatio restituendi oritur non solùm ex iniusta acceptione, sed etiam ratione rei acceptæ, ergo mercator sciens futuram copiam
tenetur restituere ratione iniustæ acceptionis & etiam ille qui ignorat copiam futuram tenebitur restituere ratione rei alienæ,
scilicet, excessus pretij quod accepit pro
tritico minùs valituro.
Secunda conclusio. Etiam si iste venditor interrogetur, an sit futura magna copia
tritici, & dicat se nescire, vel dicat copiam
non esse futuram, non peccat contra iustitiam. Conclusio patet primo argumento facto pro conclusione præcedenti. Et secundò probatur. Quia contractus iste habet
omnia quæ sunt de substantia iusti contractus: traditur enim merces absque aliquo
vitio, & pretio currente, ergo, &c.
Sed arguis. Quia ille mentitur perniciosè in damnum multorum, ergo facit iniu|
stum. Et confirmatur primò. Quia si alius
assistens ita mentiretur faceret iniustum, &
teneretur restituere, vt communiter conceditur, ergo multo magis quando mercator ipse mentitur. Secundò confirmatur.
Quia si aliquis mentiendo impediat eleemosynam pauperi, tenetur illam restituere, ergo &c.
Ad argumentum tamen respondetur,
quòd venditor tacendo vel mentiendo non
facit iniustum. Primò, quia solum inducit
emptorem ad contractum iustum pretio
currente. Et secundò, quia si diceret veritatem incurreret ipse simile damnum in proprijs facultatibus, ergo ipse non tenetur pati. Vnde mendacium illud non est formaliter perniciosum, sed officiosum: quia ipse
ordinat ad fugiendum damnum: quod
venditor non tenetur subire. Et ideo per
accidens est quod emptor ex tali mendacio
damnificetur.
Ad primam confirmationem respondetur nego consequentiam: quia alius mentiens perniciosè mentitur & non officiosè,
eo quod ex tali mendacio nec bonum comparat nec malum effugit: sicut mercator qui
verè detrimentum incurrit ex tali manifestatione.
Ad secundam confirmationem distinguendum est. Nam si ille alius qui mentitur sit pauper, & vt sibi detur eleemosyna
dupla decipit alterum, dicendo dominum
non adesse vel eleemosynam esse iam elargitam: iste mentiens non tenetur restituere: nec peccat contra iustitiam: quia vterque
pauper habet idem ius. Verumtamen si diues sit qui mentitur pauperi: quia mendacium istud est tantum perniciosum nihil habens officij, tenetur restituere peccans
contra iustitiam.
Tertia conclusio. Quod dictum est de
venditore, dicendum est proportionabiliter
de emptore. v. g. si emptor sciat futuram
magnam copiam ementium, ex quo augebuntur pretia rerum: aut verò sciat futuram
magnam inopiam mercium, poterit tacere,
vel si mentiatur non facit
iniustũ
iniustum
dum emit
pretio currente. Conclusio patet ex facto Ioseph, Gen. 41. Qui sciens futuram inopiam
frumenti, nihilominus magnam summam
comparauit. Et etiam vt refert Aristo. 1. Polit. cap. 7. Tales Milesius emit magnam copiam oleisciens per Astrologiam, futuram
sterilitatem oliuarum. Et ita
licitũ
licitum
est scienti depositionem pecuniæ futuram, emere pecunia quam apud se retinet. Et etiam
nō
non
erit
iniustus qui tacet interrogatus de copia vel
inopia mercium, si emat quæ sibi necessaria
sunt. Ratio omnium istorum est, quia scientia vel
ignorātia
ignorantia
eius quod futurum est, habent se per accidens ad iustitiam contractus
præsentis.
Quarta conclusio. Aliquando in prædictis casibus peccabit venditor & emptor
cō
tra
contra
charitatem. Quod iudicandum est
secũ
dùm
secundùm
leges
cōmunes
communes
charitatis quibus tenemur prouidere bono proximi, dummodo
non fiat cum magno detrimento proprio.
Explicatur conclusio. Si Ioannes sciat ingentem summam tritici futuram. Et Petrus velit emere ab illo modò aliquam
quātitatem
quantitatem
frumenti, ex quo crastina die propter aduentum tritici & abundantiam illius Petrus incidet in
pauperiẽ
pauperiem
: tenebitur ex charitate Ioannes dicere non emas modo, sed reserua in
crastinum: maxime si Ioannes posset facile
vendere triticum alijs diuisim: secus est si
Ioannes ex hoc quòd non vendat triticum
Petro, incideret in similem
pauperiẽ
pauperiem
: quia
tunc non tenetur indicare.
Ad primum argumentum respondetur,
ꝙ
quod
si venditor sciat, ex vitio præsenti equum
illum cito moriturum, aut vero quòd ex dispositione intrinseca quam habet modò incurret notabile vitium: vel non potest vendere, vel debet minuere de pretio.
Ad aliud argumentum iam patet ex dictis, quòd illa non sunt incommoda.