PRAEAMBVLVM DE DOMINIO AD QVÆSTIONEM SEXAGESIMAM SECVNDAM.

Preface
ANTEQVAM tractatum valde necessarium de restitutione aggrediamur, necesse est, vt de dominio prius disseramus. Etenim in diffinitione restitutionis ponitur dominiũ dominium . Vt patet ex articulo primo huius quæ stionis. Et quidem Diuus Thomas agit de dominio infra quæst. 66. artic. 1. & 2. breuiter quidem, & occasione tractatus de furto. Item etiam alia consideratione agit de dominio in prima parte quæst. 96. per totam, scilicet, quatenus primo homini competebat vniuersale dominium. Doctores Theologi agunt de dominio in. 4. sent. distin. 15. Iuris periti, Instituta de rerum diuisione. & ff. de acquirendo rerum dominio, & acquirenda rerum diuisione. & in titulo de vsu & vsufructus. Et Gerson tractatu de potestate ecclesiastica consideratione 13. & in libr. de vita spirituali lect. 3. Item quidam Conradus presbyter. in lib. de contractibus. tractatu. 1. & Ioan. de Medina in tractatu de restitutione. quæst. 1. Magister Soto libr. 4. de Iustitia. statim in principio.
Quinque quæstiones principales sunt hîc à nobis disserendæ.

Quæstio prima quidnam sit dominium?

PRO cuius intelligentia ante omnia operæpretium est obseruare id quod attinet ad quid nominis dominij. Est enim vocabulum Latinum quod sæpè inuenitur in Sacris literis & prophanis: quanuis non sit vocabulum Ciceronianum: sed pro dominio vtitur hoc vocabulo mancipium & hoc vocabulo nexus. Vt patet libro. 7. epistolarum ad Atticum, vbi ait: Attice scribis te esse proprium mancipio & nexu: meum autem esse vsu & fructu. Ecce vbi Cicero statuit idem esse dominium quod nos dicimus mancipium & nexus. Item mancipa re apud Lucam idem est, quòd transferre dominium, & mancipatio idem quod translatio dominij.
Secundo notandum est dominij vocabulum dupliciter vsurpari. Vno modo in ampla quadam significatione, quatenus dicit ordinem & respectum ad rem quomodocunque possessam vel habitam siue superiorem siue inferiorem: siue res illa sit pars naturalis nobis, siue pars possessionis vel hæ reditatis, siue sit aliquod bonum commune, siue priuatum, & in hac ampla significatione dicuntur Reges dominari rebus publicis, & ciues dicuntur dominari vijs publicis & fluminibus ac montibus. Patres etiam isto modo dicuntur dominari filijs, imo etiam seruus hac significatione habet quodam dominium erga herum suum, scilicet, ius vt sustentetur ab illo: & filij habent hoc ius erga parentes: & ciues habent ius incedendi per viam publicam. Secundo modo accipitur dominiũ dominium magis strictè & propriè, prout dicit ordinem & rationem iuris ad rem inferiorem quæ ordinatur ad commodum illius qui dicitur dominus. Hoc modo Arist. lib. 5. Ethicorum cap. 6. distinxit ius dominatiuum siue herile ab omnibus alijs speciebus iuris. Et dixit quod solũ solum ius, quod habet herus respectu serui, est dominatiuum. In hac acceptione Reges non sunt domini regnorum: neque parentes filiorum. Reges enim gubernare debent rem publicam propter bonũ bonum ipsius reipublicæ: & patres educare filios propter filiorũ filiorum commodum. At herus habet ius ordinandi seruum ad proprium commodũ commodum ipsius heri. Quapropter Cicero eos qui dominātur dominantur rerum publicarum appellat Tyrannos. Et in hac doctrina principum magistri & pædagogi deberent eos educare.
Iam vero dicendum est de diffinitione quid rei. Necesse est autem duplicem definitionem assignare iuxta duplicem acceptionem dominij præfatam. Prima sit do| p. 116 miniũ domi nium est facultas propria vtendi re in omnes vsus lege permissos. Altera definitio addit supra dictam hæc verba, referendo rem ipsam in proprium commodum. In istis definitionibus ponitur facultas tanquā tanquam genus: & est idem quod potestas legitima & iuridica quæ secundum leges & iura habetur. Propria verò ponitur tanquam differentia quæ distinguit dominiũ dominium à possessione: quia aliquis potest habere possessionem & non proprietatem nec dominium vtendi re in omnes vsus: ponitur, vt distinguatur dominium ab vsufructu. Quia in eo qui solũ solum habet vsumfructũ vsumfructum , non est potestas ad vtendũ vtendum substantia rei propriè loquendo: quia non potest alienari ab vsufructuario. Cæterùm, lege permissos, non ponitur ad aliquid excludendum quod per priores particulas non sit exclusum. Nam vsus qui non est lege permissus, non est vsus, sed abusus: & facultas ad vsum non permissum lege, non dicitur ꝓpriè proprie facultas, quæ debet esse iuridica, imo nec est potestas moraliter loquendo. Nam moraliter loquendo, id possumus quod iure possumus. Ponitur ergo illa particula (lege permissos) explicationis gratia potius quàm necessitatis. Cæterùm quod in posteriori definitione additur (referendo rem in proprium commodum) necessarium fuit, vt distingueretur dominium strictè dictum à dominio in ampla significatione. Nam dominium strictè dictum, est ius tantum respectu rerum inferiorum ipsi domino . v. , Verbi g. gratia, respectu serui, vineæ, & domus: quæ sunt propter dominum.
Deinde aduertendũ aduertendum est quod iuxta præ dictam duplicem acceptionem & definitionem dominij, poterunt reconciliari doctores disserentes de dominio. Quidam enim considerantes dominium in priori acceptione: definiunt illud priori modo. Alij verò, inter quos est Magister Soto vbi supra, definiunt posteriori modo. Nobis tamen necessarium visum fuit, vtranque acceptionem & definitionem proponere. Et ratio est quia dominium vt pertinet ad præ sentem disputationem de restitutione, non solum accipitur strictè, sed etiam generali & ampla significatione secundùm quam accipitur in definitione restitutionis. Quie nim læsit alterum in re cuius erat dominus secundum amplam significationem dominij: tenetur nihilominus illi restituere. Cō parantur Comparantur itaque istæ duæ definitiones inter se, sicut superius & inferius, quasi homo & animal. Sed contra vtramque definitionem arguitur. Primo de bonis primogenituræ, quæ Hispanè dicitur (mayorazgo) primogenitus est dominus illorum bonorũ bonorum . Et tamen non habet facultatem expendendi in omnes vsus, ergo &c. Cōfirmatur Confirmatur . Pupillus quandiu sub tutoribus est: est verus dominus hæreditatis, & non habet facultatem expendendi aliqua bona per seipsum: iuxta illud ad Galatas 4. Nihil differt à seruo, cum sit dominus omnium.
Secundò arguitur. Qui habent Ecclesiastica beneficia, quales sunt parochi & Episcopi, habent dominium beneficiorum, & non possunt vendere beneficia, neque super illis ponere pensionẽ pensionem aut censum, ergo.
Ad primum argumentum, non desunt qui negent primogenitos esse veros dominos: sed solum esse aiunt vsufructuarios primogeniturę primogenituræ . Opposita tamen sententia tenenda est. Et ratio est manifesta, quia illa bona habent aliquem verum dominum, non enim sunt Regis vel communitatis, sed non est alius qui possit assignari nisi primogenitus, ergo. Confirmatur. Quia si quis illa bona retineat, tenetur restituere ipsi primogenito, ergo est verè dominus.
Ad duo argumenta ergo respōdetur respondetur . Ad primum, quod primogenitus & pupillus habent verum dominium, tamen impeditum lege iustissima & conuenientissima ad conseruationem Reipublicæ in splendore & potentia.
Ad secundum respondetur eodem modo pro nunc, etenim lege diuina impeditur emptio vel venditio beneficiorũ beneficiorum ecclesiasticorum. Cæterùm, An præter vitium simoniæ, quod committitur cum quis intendit vendere beneficium, sit etiam translatio beneficij impedita iure diuino & naturali, an solũ solum Ecclesiastico: disputatio est inter Theologos, cuius definitio non est præsentis loci. Vtraq; Vtraque tamen pars est probabilis, vt in altero tractatu de partibus potentialibus iustitiæ, vita comite ostendemus.
Deinde explicanda à nobis consequenter sunt quædam vocabula: quæ magnam habent cum dominio coniunctionem & affinitatem. Verbi gratia, titulus, possessio, vsus, & vsusfructus. Titulus quidem est principium & veluti causa efficiens moralis dominij. Verbi gratia. Electio est titulus principatus vel episcopatus &c. Emptio verò est titulus dominij rei emptæ: possessio est detentio voluntaria. Vel si vis definitionem formalem, est ius quod causatur ex detentione voluntaria per actum corporalem iuris adminiculo interueniẽte interueniente . Voluntaria, quoniam per liberum arbitriũ arbitrium homo possidet. Sed quia voluntas nisi manifestetur exterius, eon non sufficit ad possessionem, propterea additur, per actum corporalem explicatiuum voluntatis. Quemadmodum in possessione domus acquirenda solent homines claudere & recludere fores. Postrema particula distinguit possessionem ab iniquis detentionibus. Fur enim & latro non dicũtur dicuntur possidere quæ detinent. Quapropter à iuris peritis vocantur, Detentores. Deinde vsusfructus & vsus accipiuntur propriè. Et hoc modo dicũtur dicuntur de illis rebus quæ vnico actu & vsu consumuntur: cuiusmodi sunt omnia comestibilia & potabilia. Et sic diffinitur vsus quod sit ius alienis rebus vtendi salua earũ earum substantia. Vsusfructus verò definitur quod sit ius alienis rebus fruendi, salua eorum substantia. V. Verbi g. gratia, si quis habet facultatem à vero domino vescendi vuis ex vinea eius, non potest vendere vuas: sed tantùm frui. Si tamen accipiamus, vsum & vsumfructum generali acceptione indifferens est ad res illas siue vsu consumantur siue non.
His præiactis. Dubiũ Dubium est solenne non solũ solum inter Scholasticos, sed etiam inter summos Pōtifices Pontifices , vtrũ vtrum vsus distinguatur à dominio. Ita videlicet, vt vsus possit esse apud vnum, & dominium apud alterum. In qua re habemus decretum Nicolai. in capit. exit qui seminat. de verborum significatione. libro. 6. Vbi contendit dominium & vsum res esse distinctas, ac proinde quòd fratres Minores Diui Francisci (ait) habent verum vsum rerum, non tamen dominium: sed dominium illarum rerum, quibus vtuntur, residere apud summum Pontificem, etiam vsu con sumptibilium, vt potabilium. Ac proinde quotidie sunt conuiuæ summi Pontificis apud quem est dominium. Huic decisioni subscribit Clemens V. in Clementina. exiui de paradiso. de verborum significatione. Contrarium videtur sentire Ioann. XXII. in extrauaganti. Ad conditorem. de verborum significatione. Et quòd fratres Minores habent in communi dominium rerum quibus vtuntur. Item in extrauaganti. Quia quorundam. Eidem ait, Quòd si quis contra id definire ausus fuerit, tanquam contumax Romanæ Ecclesiæ habeatur. Et propterea Diuus Thomas quæst. 78. articulo. 1. Idem videtur sentire, scilicet, quòd vsus non distinguitur à dominio in ijs quæ vsu consumuntur. Idem sentit Syluester in verbo, dominium §. tertio. Ratione vero arguitur: pro ista sententia vsus est ius vtendi rebus, salua earum substantia, sed impossibile est, quòd aliquis vtatur rebus quæ vnico actu consumuntur, salua illarum substantia, ergo saltim in huiusmodi non distinguitur vsus à dominio. Et confirmatur. Quoniam actus dominij in huiusmodi rebus est consumptio ipsarum, ergo vsus illarum non distinguitur à dominio.
Pro huius difficultatis intelligentia notandum est, quod vsus rerum vsu consumptibilium potest dupliciter cōsiderari considerari . Vno modo per modum habitus, & est ius vtendi huiusmodi rebus: & ita diffinitur apud Iuris peritos. Altero modo, vt est actus vtendire. Et iste dicitur vsus facti: alter verò dicitur iuris vsus. Notandum est secundo, quod huiusmodi res vsu consumptibiles duplicem possunt habere vsum. Alterum proprium ipsarum rerum ex natura sua: sicut panis ex natura sua ordinatur vt comedatur, vinum vt bibatur. Alter vsus potest esse aduentitius & quasi extraneus: ad quem ordinātur ordinantur istæ res ex beneplacito hominum. Verbi gratia. Si quis vtatur pecunia ad ostẽ tationem ostentationem . Similiter etiam comestibilia, & alia huiusmodi possunt ad istum finem ordinari.
His ita cōstitutis constitutis sit prima conclusio. Manifestum est, quòd vsus rei quæ non consumitur vsu distinguitur à dominio. Verbi gratia. Vsus domus locatæ est apud Petrũ Petrum , | dominium verò est apud Paulum. Sic etiā etiam vsus quo res consumptibilis non consumitur, distinguitur à dominio: quia ostentatio est vsus rei: & tamen ostentatione non consumitur panis nec vinum nec carnes. Et ideo huiusmodi vsus potest distingui à dominio. Atqui in hac conclusione non est difficultas.
Secunda conclusio. Vsus rerum, quæ vsu proprio consumptibiles sunt, at vero vsu extraneo non consumuntur: constat etiam, quòd distinguitur à dominio hęc hæc etiam est manifesta.
Tertia conclusio. Vsus proprius in habitu, qui dicitur vsus iuris, distinguitur à dominio. Verbi gratia. Si Petrus concedat Paulo, vt possit vesci cum voluerit, fructibus vineæ suæ, certè dominium manet apud Petrum etiam fructuum, ius autem vtendi illis manet apud Paulum. Probatur primò. Quoniam Deuteronomij capit. 23. Concedebatur vnicuique facultas ingrediendi vineam, & vescendi vuis: & tamen dominiũ dominium vuarum erat apud dominum vineæ. Similiter in Actibus Apostolorum legimus capit. 2. quòd erant illis omnia communia & distribuebatur vnicuiq́ue prout cuiq́ue opus erat: & tamen dominium illarum rerum non erat penes singulos fideles. Item §. minus. Instituta. de vsu & habitatione. dicitur, quòd potest quis habere vsum olerum & florum pomerij, non tamen habere dominium vt possit eas vendere & alienare. Deinde probatur eadem conclusio. Dominiũ Dominium est ius siue facultas propria vtendi re in omnem vsum: at vero vsus habitualis siue vsus iuris proprius istarum rerum non est facultas vtendi illis in omnem vsum, ergo distinguitur à dominio.
Præterea in extrema necessitate omnia sunt communia, etiam istæ res vsu consumptibiles, imo istæ maximè, & tamen non sunt communia quantum ad dominium: aliâs diues, qui non facit eleemosynam pauperi in extrema necessitate constituto, teneretur ad restitutionem. Quod est contra communem sententiam Theologorũ Theologorum supra quæ stione 32. qui asserunt, quòd solùm tenetur ex charitate & misericordia dare illam eleemosynam. Denique singuli religiosi non ha bent dominium rerum & habent vsum cibi & potus, ergo distinguitur à dominio.
Deinde sit quarta cōclusio conclusio . Vsus facti siue vsus in actu in istis rebus vsu cōsumptibilibus consumptibilibus multò magis distinguitur à dominio, quàm vsus in habitu siue vsus iuris: non tamen distinguitur à dominio impropriè dicto, quod alias dicitur dominium actuale.
Pro cuius intelligentia est notandum, quòd quemadmodum distinximus vsum in habitualem & actualem: ita solet distingui dominium, in habituale & actuale taliter vt habituale sit facultas illa propria vtendi rebus, actuale vero dominiũ dominium iudicatur ipsum exercitium dominij. Sed est maxima differentia: quoniam vsus propriè est in actu ipso: in habitu verò impropriè & secundum quid. Dominium autem vice versa, nam in actu non est propriè dominium: in habitu vero est propriè dominium, quoniam est ipsa facultas siue potestas essentialiter. At vero dominium in actu potius est effectus dominij, quàm ipsum dominium. Probatur igitur prima pars conclusionis, quoniam dominium per se loquendo est facultas. Vsus in habitu etiam est facultas: sed vsus in actu non est facultas, ergo multo magis distat à dominio propriè dicto. Secunda vero pars conclusionis probatur, quoniam dominium in actu nihil aliud est quàm effectus & vsus dominij siue exerceatur à proprio domino siue ab habente licentiam ab illo. Ergo vsus actualis istarum rerum non distinguitur à dominio impropriè dicto. Per hanc doctrinam possunt conciliari dicta Pontificum locis citatis. Ita vt Ioannes XXII. intelligatur iuxta secundam partem huius conclusionis. Alij vero Pontifices intelligantur iuxta priorem partem, & iuxta alias conclusiones.
Ex dictis sequuntur tria corollaria. Primum est, quòd fratres Minoritæ etiam in communi non habent dominium rerum etiam illarum, quæ vsu consumuntur: sed habent vsum iuris & vsum facti omnium rerum quæ vsu illis conceduntur. Etsi quæ ras, vbi nam est dominium istarum rerum? Respondetur, quòd illarum dominium est, vel apud summum Pontificem, vel apud illos qui elargiuntur fratribus illas | tales res in eleemosynam, vel dicatur, quòd est apud rempublicam donantem. Aliqui distinguunt dupliciter. Dicunt enim quòd fratres minores tantum habent vsum facti. Item aiunt, quòd dominium vsu consumptibilium rerum est apud summum Pontificem. Ita vt quotidie sint conuiuæ illius. At vero pecuniarum dominium, dicunt quòd est apud illos qui largiti sunt illas. Sed tamen istæ duæ differentiæ & distinctiones non bene à nobis intelliguntur. Primò quidem, quia vsus iuris non repugnat paupertati Euangelicę Euangelicæ siue in particulari siue in communi. Probatur: nam singuli fratres aliarum religionum sunt verè & propriè Euangelici pauperes non minus quam fratres Minores, & tamen isti habent vsum rerum, non solum facti, sed etiam iuris. Ergo quòd communitas fratrum Minorum habeat vsum iuris etiam per modum habitus, non repugnat paupertati illorum. Similiter non bene intelligitur distinctio pecuniarum ab alijs rebus vsu consumptibilibus. Nam qua ratione cibi & potus dominium est apud Pontificem erit etiam & pecuniarum, & rursus qua ratione dominium pecuniarum dicitur manere apud eum qui elargitus est: erit etiam dominium cibi & potus, donec consumantur. Quapropter nos non admittimus istas distinctiones. Sed vniuersaliter dicimus ipsos habere vsum iuris & facti: dominium autem esse vel apud Pontificem, vel apud rempublicam vel apud largitorem: ita quod non est necessarium, quod illa Minorũ Minorum cōmuuitas communitas habet aliquod dominiũ dominium propriè dictũ dictum .
Secundum corollarium est, quòd non ea ratione negandum est esse dominium in ordine Minorum, quia non possint vendere res quæ sibi conceduntur. Probatur, nam quilibet religiosi aliarum religionum de facultate Prælati possunt vendere & donare res sibi concessas ad quemlibet vsum, & tamen non propterea sunt domini, ergo neque cōmunitas communitas fratrum Minorum erit domina illarum rerum, etiam si possit eas vendere vel donare de facultate vel summi Pontificis, vel dominorum qui res illas concesserunt. Et quanuis illi non dicant expressè quod fratres possint vendere: dicunt tamen interpretatiuè. Deinde probatur, quia pauper qui est in extrema necessitate habet vsum omnium rerum ad supplendam illam: ita vt possit vendere & donare, & tamen non est dominus ipsarum rerum, ergo similiter potest esse eadem facultas in fratribus Minoribus. Ratio huius veritatis est, quia tam Prælati ipsius religionis, quàm tota communitas censentur merè dispensatores de voluntate dominorum, qui res illas concesserunt. Et quia facultas expendendi illa bona non est propria ipsius religionis: propterea non censetur esse ibi dominium, magis quàm in dispensatore famulo alicuius domini: qui liberam habet facultatem expendendi bona illius.
Tertium corollarium. Nullus religiosus cuiusuis religionis potest vendere vel alienare, quæ sibi cōceduntur conceduntur ad vsum, etiā etiam comestibilia absq; absque licentia Prælati expressa vel interpretatia ad iudicium boni viri.
Ad argumenta posita in principio patet ex doctrina conclusionum. Ad autoritatem Diui Thomæ, respondetur quòd loquitur de distinctione dominij & vsus quantum ad hoc quòd seorsum non est pretio æstimabile dominium rerum quæ vnico actu & vsu consumuntur.
DVbitatur iam cōsequenter consequenter in hac quę stione quæstione de subiecto dominij, quod nam sit proprium subiectum dominij. Gerson & alij iuniores, vt refert Soto in lib. 4. de Iustitia & iure. quæst. 1. artic. 2. tenent quòd bruta inter se inuicem dominantur. Et probant argumento ducto à gruibus, & à leone, quæ quidem animalia videntur exercere dominatum erga alia: leo siquidem fortissimus bestiarum, qui communiter dicitur; Rex animantium. Idipsum probatur ex Genes. cap. 1. vbi herbæ signantur in pabulum bestiarum, ac subinde illarum habent dominium. Alij vero distinguunt de dominio, quòd aliud sit naturale puta à natura inductũ inductum . Aliud vero regale. Et primum dominium constituunt in animalibus. Secundum vero in sola creatura rationali. Potest probari hæc opinio. Nam vt patet ex præcedentibus bruta habent suas leges naturæ, ergo habẽt habent facultatem vtendi aliquibus rebus in vsus permissos à tali lege.
Nihilominus pro huius intelligentia supponendum est, quòd subiectum est duplex, aliud inhæsionis aliud vero denominationis. Verbi gratia. Crispitudo solis capillis inhæret: at vero denominat totum hominem. Similiter solet distingui subiectum duplex: aliud totale vt compositum corporeum, aliud verò subiectum, vt quo, qualiter à Metaphysicis quantitas appellatur subiectum accidentium corporalium. Secundò, nota ex Diuo Thoma de potentia quæstione. 7. artic. 1. ad quartum. quòd dominium importat tria. Primo potentiā potentiam coerciuam subditorum. Secundò ordinem ipsius dominij ad sibi subditos: qui ordo cō sequitur consequitur ad potentiam prædictam. Tertiò connotat rationem termini ipsorum subditorum ad dominum, quatenus relatiuè consistunt in respiciendo se inuicem.
Sit prima conclusio. Solus Deus est propriè perfectissimus Dominus earum quibus vtitur rerum. Probatur, quia solus ipse est creator & gubernator omniũ omnium , ergo &c. Etenim quatenus creator est dominus totius entitatis & cuiusuis actionis: & quatenus gubernator habet dirigere omnia ad finem. Vnde qua ratione creator est, omnia sibi subijcit: & qua ratione gubernator subijcit illa sibi tanquam vltimo fini. Vnde constituitur hoc discrimen inter dominium Dei & hominum: quòd homo non est dominus naturæ, sed dũtaxat dumtaxat vsus. Deus autem & naturæ & vsus. Hinc est, quod Deus dicitur solus Dominus, non tantum quia Antonomaticè dominus est, sed quia solus ipse dominus est naturæ rerum. Qua ratione in scriptura solet dici non solum dominus, sed dominator Isaiæ 3. & 10.
Secunda conclusio. Angelus etiam est subiectum dominij. Probatur, quia angelus intellectualis est & liber, ergo dominus earum actionum quæ subduntur propriè eius libertati. Vnde maximè dicitur sui compos. Quòd si quæras, vtrũ vtrum angelus habeat dominium aliquarum rerum corporalium? Respondetur negatiuè, quia nullibi legimus dominium istud esse traditum angelis, & ratio congruit, quia angelus caret corpore, ergo incongruenter dominaretur creaturæ corporali. Quod si aliquan do legimus in scriptura angelis fuisse traditam potestatẽ potestatem vtendi rebus corporeis. Apocalyp. 7. Quibus datum est nocere terræ, & mari, intelligendum est de vsu ministeriali & tanquā tanquam exequentes mandatum domini, Quod innuitur ibi, Nolite, &c. Sic etiā etiam mouent cælestia corpora. Sed contra hanc conclusionem arguitur. Nam angelus per naturam habet potestatem vtendi his rebus corporeis in quoscunque vsus lege permissos, ergo verè est dominus. Antecedens patet, quia habet virtutem naturalem transmutandi res istas, ergo multo magis illis conceditur vsus. Secundo, homo est dominus istarum rerum corporalium: quia conditus est ad imaginem & similitudinem Dei, vt cō muniter communiter docent sancti, sed angelus potiori iure conditus est ad similitudinem Dei, ergo erit dominus sicut homo. Minor probatur. Quia angelus non solum imago dicitur, sed signaculum similitudinis Dei.
Ad primum argumentum respondetur, quòd angelus solum habet vsum istarum rerum corporalium applicando actiua passiuis, non autem immediatè transmutando res istas inferiores. Vnde D. Tho. 1. par. quę stione quæstione . 110. artic. 2. contra Platonem & Auicennam concludit quod solum composita corporalia sunt immediata causa transmutationis formalis istarum rerum, aut etiam Deus qui est eminenter omnia etiam corporalia, nec sufficit quod angelus operetur vt potestas superior gubernatiua potestatis inferioris. Nam vt respondet D. Tho. ibi arti. 1. est solum potestas ministerialis.
Ad secundum respondetur. Primo quod potius inde sequitur oppositum, quia illo loco Deus volũtariè voluntarie tradidit dominium rerum corporalium homini. Quare si angelus futurus esset dominus earundem rerum dispensatione diuina illud fieret. Secundo respondetur, quod non solum tribuitur dominiũ dominium homini quia imago Dei, sed etiam quia cō ditus conditus ad similitudinem eius. Quod importat nomen ipsum, scilicet, ad imaginem & similitudinem: per imaginem enim anima designatur. Et in eo quod ait, ad similitudinem, significatur ipsum corpus. Vt intelligit Diuus Ambrosius de fide Orthodoxa cap. 8. Diuus Basilius aduersus Eunomium | lib. 2. Gregor. Nazianz. serm. de Epiphania.
Tertia conclusio. Solus homo est subiectũ subiectum dominij propriè inter creaturas corporales. Hanc conclusionem probat Soto vbi supra quinque rationibus quibus alias duas superaddimus. Prima est, quia ius & iustum solum reperiuntur in brutis metaphoricè & non propriè, ergo dominium verum & proprium non erit in illis. Consequentia patet, quia dominium idem est quod ius aut facultas vtendi re. Secundò. Nam si alia animantia iure naturæ haberent dominiũ dominium proprium istarum rerum, iniustè subijceretur dominio hominis: quod est contra illud Psalm. 8. Omnia subiecisti sub pedibus, &c. & Genes. 1. Dominamini piscibus maris & bestijs terræ. Nihil tamen inconuenit concedere dominium improprium in brutis sicut cōcedimus concedimus ius aut iustũ iustum secundũ secundum quid.
Quarta conclusio. Inter homines nullus est qui non sit subiectum capax dominij propriè in quacunque sit ætate seu statu & conditione. Probatur. Quia dominiũ dominium competit homini eo quòd rationalis est, hoc autem omni homini conuenit, ergo quòd sit subiectum capax dominij. Maior ab omnibus admittitur. Ex quo sequitur primò, quod pueri nondum vtentes ratione possunt habere verum dominium: quod non solum constat ex legibus ciuilibus, sed etiam ex D. Paul. ad Galat. 4. Quāto Quanto tempore hæres paruulus est nihil differt à seruo cum sit dominus omnium. Secundò sequitur quod amentes etiam possunt verum dominium habere proprium. Quod patet, quia iure hæreditario succedunt parentibus. Verum est tamẽ tamen quòd amentes quibusdam dominijs iustè priuantur: quia illa instituta sunt in bonum Reipublicæ, cui non pussunt consulere carentes ratione. Tertiò sequitur, quòd amentia superueniens iuri in re & dominio acquisito non priuat ipso facto tali dominio, amentem, etiam si amentia fuerit perpetua. v. Verbi g. gratia, si quis electus Rex, aut institutus Episcopus postmodum incidat in amentiam: Rex & Episcopus manet. Verum est tamẽ tamen , quòd illa dementia est sufficiens ratio vt deponatur amens. Quare Caietanus opusculo de potestate Papæ cap. vltimo. inter causas depositionis Pontificis, vltimam refert, si incidat in amentiam. Tunc inquit deponendus est. Quartò sequitur ex his quòd dominium non consistit in vsu rationis aut libertatis actuali vel habituali: sed in natura rationali cui tribuitur. Ex quo etiam sequitur, quòd in definitione dominij facultas vtendi quæ ibi ponitur non importat habilitatem aut potentiam vsus proximam, sed potentiam radicalem. Quòd si obijcias cō tra contra , quia religiosi non sunt capaces dominij: & tamen habent rationalem naturam; Respōdetur Respondetur , quod ipsi abdicauerunt volũtariè voluntarie potestatẽ potestatem : & ius dominij: habẽt habent tamẽ tamen radicalem potestatẽ potestatem : vt si mutẽt mutent statũ statum sint domini. v. Verbi g. gratia, si fiant episcopi: erunt domini, vt quidā quidam opinantur. Hactenus de subiecto totali.
De subiecto vero formali sit quinta conclusio. Subiectum quo aut ratio subiecti ipsius dominij, est intellectus simul & voluntas libera. Probatur. Nam facultas vtendi re in quoscunque vsus lege permissos radicatur simul in intellectu & voluntate libera, ergo. Antecedens patet, quia homo non dicitur sui compos neque vtens aliqua re, nisi quatenus est intelligens & liberè volens. Quod colligitur ex D. Tho. 1. 2. q. 1. art. 1. & 2. & quæst. 16. per totam. Quod si quæras in qua istarum potentiarum potissimũ potissimum radicetur dominium? probabile est quod in intellectu: quia illa est potentia præstantior & dirigens voluntatem. Mea tamen sententia, potissimùm radicatur dominium in libertate voluntatis: quia in ipsa completur facultas vtendi rebus nobis subiectis. Vnde D. Tho. sequutus Damascenum. 1. 2. quæst. 1. artic. 1. potissimum reducit dominium hominis in liberum arbitrium. Vbi acutè Caietanus notat, quòd actiones intellectus præuenientes voluntatem, licet sint hominis secundùm quòd homo, non tamen sunt hominis secundùm quod dominus suarum actionum.
Sexta conclusio. Subiectum inhæsionis dominij totale in nobis, mihi verosimile est, quòd sit anima rationalis vt coniuncta corpori: subiectum autem totale denominationis erit ipsum cōpositum compositum . Prima pars huius conclusionis probatur primò, quia dominium est ius & facultas operatiua secũdũ secundum rationem & volũtatem voluntatem , ergo ibi subiectatur. Probatur consequentia, quia facultas | intellectus & voluntatis inhæret vel voluntati vel intellectui, aut animæ. Vt patet in habitibus qui dicuntur animæ facultates. Et confirmatur. Dominium quod habet homo suarum actionum, subiectatur in anima, ergo quodlibet dominium. Cōsequentia Consequentia patet à paritate rationis. Antecedens verò probatur. Nam tale dominium non potest esse accidens corporale: alias actiones spirituales animæ, quarum dominatur homo, subderentur accidenti corporis sibi inferioris. Secundò. Dominium est accidens conueniens homini secundùm propriam dignitatem qua distinguitur ab alijs animantibus, ergo illud est perfectio animæ: ac subinde animæ inhæret. Sed contra. Nam sequeretur quòd anima separata retineret dominium, quod habebat in corpore, quod est absurdum. Respondetur negando sequelam: quia ea facultas, vt dixi in conclusione, solum competit animæ vt coniuncta corpori. Quod si huius rationem exigas: ea est, quia dominium importat facultatem vsus rei in propriam vtilitatem. Hanc autem non potest habere anima separata ab istis rebus corporalibus. Et secundò, quia vsus dominij est secundùm leges, & qui exercetur medijs contractibus externis, vt venditione, emptione, aut alienatione: quæ nullatenus possunt conuenire animæ separatæ. Et tertiò, quia anima separata non habet proportionem cum his rebus externis, vt de angelo diximus.
Vltima conclusio. Dominium hoc non est relatio inhærens animæ: sed quædam perfectio absoluta. Hoc dico contra quosdam tenentes dominium formaliter consistere in relatione. Imo quòd sit respectus rationis. Cōtra Contra quos arguitur primò. Quia facultas vtendi re in quoscunque vsus, &c. non est relatio formaliter: sed potestas absoluta ordinata ad actus reales. In hoc autem consistit ratio formalis dominij: siquidem est eius definitio, ergo non in relatione consistit. Secundò, dominium est ius: ius autem non est formaliter relatio, quia est obiectum iustitiæ: & insuper, quia est virtus executiua agentis. Tertiò, quia dominium est perfectio animæ, & hominis dignitas, ergo non est relatio formaliter. Sed est argumentum. Nam Aristot. Aristoteles constituit dominium in prædicamento relationis, dicens, quòd totum esse domini est ad seruum. Similiter Diuus Thomas de potentia, quæstione. 10. vbi supra dicit, quòd dominium formaliter importat præter potentiā potentiam , relationem quandā quandam ad subditos. Quod confirmatur, quia dominium in Deo secundùm sententiam Theologorum formaliter est relatio, imo respectus rationis. Respondetur nihilominus, quòd Aristoteles ibi solùm apponit exempla, vt explicet naturam relatiuorum, non verô determinat illa exempla in relatione formaliter contineri: alioquin scientia & scibile & caput in relatione consisterent. Et ad Diuum Thomam respondetur, quòd se explicat, cùm dicit quòd dominium importat potẽtiam potentiam , & ad ipsam consequitur relatio. Ad confirmationem respondetur, quòd licet dominium in Deo dicat respectum rationis: in nobis tamen est perfectio realis. Quemadmodum creator & gubernator in Deo de formali dicunt respectum rationis: in nobis autem gubernator & productor, formaliter important aliquid absolutum & reale. Ad argumenta Gersonis in principio dubij facile patet solutio.
DVbium est aliud circa hoc ipsum; Vtrùm solus intellectus & voluntas sint radix totalis dominij, an vero requiratur aliquid superadditum talibus potentijs, vt scientia fides aut charitas? Pars affirmatiua probatur. Nam Genesis 1. quando Deus concessit dominium omnium rerum primo parenti. Antea benedictionem illi contulit, quæ designabat aliquid superadditum pertinens ad ordinem gratiæ, ergo iste est titulus dominij, quod statim illi contulit. Circa hoc dubium fuit error Vualdensium, qui dicebantur pauperes de Lugduno. Dicebant enim quòd charitas & gratia sunt quæ constituunt hominem dominum rerum omnium. Hos sequitur Vvitcleph: & eam sententiam tenuit Armachanus libro. 10. de quæstionibus Armenorum capit. 2. & 4. Fuit secundus error & Hostiensis in cap. super his. de voto & voti redemptione qui dicit, quòd titulus dominij est fides supernaturalis. Ter| tia sententia est Gersonis cōsideratione consdieratione 13. & Conradi lib. 1. de contractibus cap. 2. Isti tenent, gratiam & charitatem conferre homini dominium, qua sublata, homo non habet dominium rerum externarum. Et vocant hoc dominium gratificatiuum.
PRO decisione huius difficultatis sit prima conclusio. Error est manifestus ponere charitatem & gratiam conferre dominium ciuile rerum externarum. Definitur hæc conclusio contra Vvitcleph Concilio Constantiensi Sessione. 8. articulo. 8. & 15. de qua vide Doctores quos adducit Vvaldensis in suo doctrinali antiquæ fidei, capit. 81. Quod autem non sit dominium gratificatiuum, vt ponebant Gerson & Cō radus Conradus , licet non sit certum secundùm fidem, mihi tamen videtur sententia affinis sententiæ Vvitcleph: siquidem dominium aliquando constituunt propter charitatem. Præterea. Nam sequeretur, quòd si homo non sciret se habere charitatem, non posset vti isto dominio: ac subinde sicut impossibile est cognoscere se esse in gratia, ita impossibile est cognoscere huiusmodi dominium, & per consequens homo non posset habere iustum & liberum vsum rerum: cum non sit certus an sint propriæ.
Secunda conclusio. Multò minus fides confert dominium rerum corporalium. Hæc sententia est omnium doctorũ doctorum Theologorum & Iurisperitorum, excepto Hostiensi. Probatur. Nam tunc omnes Christiani & singuli haberent dominium omnium rerum externarum. Siquidem omnes habent fidem: & ita indiscriminatim quilibet posset vti rebus possessis ab alio domino. Secundo sequeretur, quòd nullus infidelis haberet verum dominium: quandoquidem non habet titulum fidei veræ: & sic non essent Regna ante fidei susceptionem, contra illud Matth. 22. Reddite quæ sunt Cæsaris Cæsari, & quæ Dei Deo.
Ad argumentum quod erat Armachani respondetur, quòd illa benedictio non erat collatio alicuius doni supernaturalis: quia etiam reliqua animātia animantia benedicta sunt à domino: & præterea, sequeretur quòd si conferretur homini dominium ex tali benedictione, quòd etiam post peccatum ha beret totum illud dominium. Nam peccatum non tollit dominium, vide Magistrum Victoriam in relect. 1. de Indis. p. 1. & Caietan. infra quæstione. 66. Hæc de subiecto dominij, & de prima parte tractatus dicta sufficiant.

Secunda Quæstio seu disputatio de dominio cōtinet continet duas partes. Jn prima dicemus quotuplex sit dominium. In secunda verò dicetur quænam sit materia dominij.

CIrca primam partem est prima conclusio. Dominium sequentibus diuisionibus ab origine repetitis diuidendum est. Prima sit dominium aliud diuinũ diuinum aliud humanum. Diuinum dominium in præ sentia non dicitur id quod est in Deo tanquam in subiecto: quoniam de hoc egimus in præcedenti quæstione. Neque pertinet ad nos: sed dicitur in præsentia dominium diuinum ab autore Deo, quod Deus concessit homini. Contra verò ius humanum dicitur id quod homo homini concessit. Diuisum itaque huius diuisionis est dominium hominis.
Secunda diuisio est, qua diuiditur ius diuinum seu dominium diuinum in dominium quod pertinet ad naturæ ordinem, & dominium quod pertinet ad gratiæ ordinem. Exemplum primi est erga res naturales . v. , Verbi g. gratia, erga elementa, terram, fruges. Exemplum secundi in dominio quod habemus ad gloriam per gratiam & per sacramenta.
Tertia diuisio est in qua subdiuiditur rursus dominium diuinum pertinens ad naturæ ordinem in dominium naturale & dominium quod ex placito diuino superaddito naturæ habetur. Dominium naturale est illud quod non solũ solum habetur erga res naturales, verùm habetur erga res naturales per inclinationẽ inclinationem naturę naturæ : quale est dominiũ dominium erga elementa. Dominiũ Dominium verò quod habetur ex placito diuino superaddito naturæ est illud quod licet sit erga res naturales, non tamẽ tamen ex | inclinatione naturæ. Exemplum est in dominio quod habuit Saul & Dauid in regno Israelitico.
Quarta diuisio in qua diuiditur dominium diuinum pertinens ad ordinem gratiæ, quod erat secundum membrum secundæ diuisionis, in dominium quod est connaturale ipsi gratiæ, & sequitur ad naturam illius in omni tempore & statu. Exemplum est in dominio quod habet homo ad beatitudinem per idẽ idem , & per præcepta fidei, spei, & charitatis: & in dominium quod habetur ex placito & institutione diuina superadditum gratiæ, cuiusmodi est dominium iurisdictionis spiritualis, quod habet Summus Pontifex in tota ecclesia, quodque est dominium monarchiæ ex placito Christi superaddito gratiæ. Exemplum item est in dominio quod homo habet ad beatitudinem per præcepta sacramentorum, quæ sunt superaddita gratiæ ex placito Christi. Et hoc secundum dominium dicitur dominium positiuum: quod superuenit gratiæ per positionem & institutionem diuinam. Hactenus diuisimus dominium diuinum.
Quinta diuisio est dominij humani in dominium erga res spirituales & coniunctas gratiæ, & erga res naturales corporales. Exemplũ Exemplum primi est in dominio Episcopatus, Decanatus, parochiæ, & aliorum beneficiorum spiritualium, quod dominium confert Summus Pontifex alijs hominibus. Exemplum secundi est in dominio Regis & in dominio cuiuslibet alterius ciuis.
Vltimò. Dominium erga res temporales, corporales & naturales, diuiditur in dominium quod ex iure gentium habet ortum, & in dominium quod habet ortum ex iure ciuili. Exemplum primi sit in dominio quod habet homo erga seruum bello captum. Exemplum secundi. In dominio quod habet ciuis substantiæ suæ respectu legum & iuxta leges Regni. Probatur modo has omnes diuisiones esse legitimas: tum quia videre licet in illis omnibus conditiones quas Dialectici & Metaphysici tribuunt bonis diuisionibus, tum maximè quoniam dominium, vt ostendimus quæ stione præcedẽti præcedenti , est idem quod ius formaliter loquendo. Ius autem vt ostendimus supra quæstione. 57. articulo. 5. 2. & 3. his diuisionibus diuiditur formaliter loquendo & exactè & perfectè, ergo dominium formaliter loquendo eisdem diuisionibus est diuidendum.
Sequitur secundum corollarium. Perperam & sine arte Gerson, Conradus & alij iuniores, quos reprehendit Magister Soto libro. 4. de iustitia, quæstione. 2. artic. 1. multiplicant innumeras species dominij sine arte. Nam multiplicatio specierum desumenda est à ratione formali, sed isti autores multiplicant species dominij per obiecta materialia ipsius dominij, ergo perperam & sine arte multiplicant. Secundum corollarium multò commodior & aptior est hęc hæc diuisio à nobis assignata, quàm diuisio assignata à Magistro Soto loco citato. Diuisio enim illius est: dominium est quadruplex, scilicet, naturale, diuinum, humanum, quod oritur ex iure gentium, & humanum quod oritur ex iure ciuili. Probatur modo nostrum corollarium ostendendo commoditatem quæ est in nostra diuisione, & incommoda quę quæ sequuntur ex diuisione illius. Prima est. Nam ipse distinguit ius diuinum à iure naturali, cùm tamen omne dominium naturale sit diuinum, scilicet, à Deo, vt autor est naturæ. Sed videtur Magister Soto excusari ab hac incommoditate: quoniam inquit, quòd omne dominium diuinum est positiuum dominium, quod non conuenit homini ex debito suæ naturæ, sed est ei superadditum diuinitus, & hoc distinguit contra naturale. Sed contra hanc excusationem est argumentum. Tota illa ratio, quam Magister tribuit dominio diuino positiuo, est communis dominio diuino spirituali, & connaturali gratiæ: cuiusmodi est dominium quod habemus per fidei & charitatis præcepta: sed tale dominium citra dubium distinguendum est à dominio quod habetur per institutionem diuinam superadditam, non solum naturæ, verùm & gratiæ: quod proprie loquendo dicendum est positiuum, ergo non excusatur ab incommoditate maxima. ¶ Secunda commoditas in nostra diuisione & incōmoditas incommoditas in diuisione Magistri est. Nos etenim sequẽdo sequendo | nostram diuisionem faciliùs & commodiùs reducemus ad artem diuidendi illas innumeras species: quas multiplicant memorati autores, ergo nostra diuisio est melior. Probatur antecedens. Nam Magister Soto reducit dominium quod habuit Adā Adam ad vescendum pomis ligni vitæ, quod illi autores vocabant originale, ad dominium diuinum positiuum. Item dominium beatificum, vt est dominium absoluendi, imo dominium quod habuit Dauid in Regnũ Regnum Israeliticum, reducit ad dominium diuinum positiuum: cùm tamen reuera dominium illud Adæ pertineat ad ordinem naturæ: quemadmodum dominium quod habet homo in nostro statu præsenti ad vescendum pomis arborum quarumcunque. Rursus dominium beatificum per præcepta fidei alterius rationis est, vt iam nos aduertimus, à dominio quod habemus ad beatitudinem per præcepta sacramentorum. Ac demum dominium Regium quod habuit Dauid, per se loquendo non pertinet ad ordinem supernaturalem: sed ad naturæ ordinem, sicut potentia visiua restituta cæco per miraculum per se loquendo naturalis potentia est: quanuis per accidens habeat modum supernaturalem. Esset lōgum longum alias multiplicare commoditates.
Arguitur tamen contra huius conclusionis doctrinam. Genera dominiorum non differunt ratione autoris: sed omnia conueniunt in vno & eodem autore, ergo. Antecedens probatur. Omnia in vniuersum iura & dominia siue naturalia siue supernaturalia sunt à Deo autore, ergo. Propter hoc argumentum Magister Soto in 4. libro de iustitia, quæstione. 2. articulo. 1. ait, dominia non differre ratione autoris: sed ex eo potius quòd naturale dominium est naturæ debitum, diuinum verò est superadditum naturæ nostræ. Cæterum nostra sententia est asserenda: tum quoniam ius, quod est de ratione dominij, multiplicatur & distinguitur formaliter in ratione autoris: tum etiam quoniam Magister Soto non distinguit per suam illam rationem dominium humanum à naturali: siquidem dominium humanum, secundùm naturam est, idest non naturæ superadditum.
Ad argumentum facile respōdetur respondetur . Omnia dominia esse à Deo autore, qui est primo & per se dominus, sed non eodem ordine & modo. Diuinum siquidem dominium siue naturale siue supernaturale, est à Deo immediatè. Cæterum humanum dominium siue pertineat ad res supernaturales siue ad naturales, est à Deo mediatè per hominis placitum & voluntatem. Rursus dominium diuinum aliud quidem est à Deo, vt autor est naturæ, aliud vero ab eodem Deo, vt autor est gratiæ. Hactenus de prima parte quæstionis huius.
PRo secũda secunda parte sit prima cōclusio conclusio vniuersalis. Cunctæ res naturales homini inferiores, sunt materia dominij nostri, siue iure naturali siue humano: res verò supernaturales sunt etiam materia dominij nostri iure diuino supernaturali, & iure humano pertinenti ad res spirituales. Hæc conclusio non aliter probatur in præsenti quàm exemplis allatis ex præcedenti diuisione. Naturæ iure dominatur homo cæ lo, elementis, bestijs, &c. Humano vero iure appropriatæ sunt vel applicatæ his vel illis hominibus in particulari. Vt Hispanis Hispania: & singulis ciuibus sua prædia. Item dominiũ dominium supernaturale habet homo quatenus habet ius per opera meritoria ad beatitudinem. Et habet ius similiter ex dominio humano concesso per Pontificem quicunque episcopus ad gubernandā gubernandam suam diœcesim.
Sed circa hanc conclusionem superest disputatio magis in particulari, quænam res naturales & spirituales sint aut possint esse materia dominij? Vtrùm homo ipse, & libertas & vita & fama & honor, ac demum bona ipsa spiritualia.
Circa hanc disputationem sit tertia con clusio quantũ quantum ad libertatem. Seruitus vnius hominis siue naturalis siue legalis potest esse iusta & sancta. Itaque vnus homo potest iustè alteri dominari dominio naturali & legali. Pro huius conclusionis intelligentia, notādũ notandum est quod seruitus est duplex: altera naturalis, altera legalis. Naturalis est cùm vnus homo propter inopiā inopiam & defectũ defectum rationis seipsum gubernare non potest, is enim naturæ lege subiectus est alteri ho| mini qui consilio valeat ad eum gubernandũ gubernandum : sicuti pars sensitiua in homine subiecta est lege naturæ rationi. Verum est tamen quòd inter huiusmodi homines rationis inopes sunt gradus. Alij siquidem sunt amentes omnino & rationis expertes: qualis natio fortè non est inuenta, sed falso à nonnullis existimatum est, Indorum esse eiusmodi nationem. Alij vero ita sunt ratione inopes, vt quanuis non sint amentes, habeant tamẽ tamen mores ferinos. Vt qui vescantur humanis carnibus impunè, innocentes interficiunt. Eiusmodi sunt apud Indos quidam qui dicuntur Canibales. Et hi secundùm aliquos possunt iustè debellari. De qua re à me latè disputatum est supra quæstione. 10. super artic. 10. dubio quarto. Cæterum non possunt in perpetuam seruitutem more mancipiorum redigi. Demum alij sunt, qui habent secundas prudentiæ partes, vt videlicet qui apti sunt vt regantur ab alijs, quanuis non habeant primas partes prudentiæ, scilicet, vt per se sapiant & seipsos gubernẽt gubernent . Omnes igitur hi seruire poterunt seruitute naturali. Verum est tamen, quòd ista seruitus naturalis in rigore & proprietate non est appellanda seruitus. Quia seruitus propriè significat carentiam libertatis: qui autem seruiunt istam seruitutem, sunt omnino liberi. Tum etiam quia seruitus propriè loquendo significat malum & incommodũ incommodum eius qui seruit, bonum autem & incommodum eius qui dominatur, siquidem seruus quicquid est domini est. Qui autem seruiunt istam seruitutem naturalem, non propter dominorum commodum, sed propter suum commodum seruiunt. Et eadem ratione dominium naturale, quod respondet isti seruituti, non est propriè dicendum dominium, nisi in generali quadam significatione & ampla acceptione. Altera seruitus est legalis, hoc est, quòd per legem introducta est. Titulus autem legitimus, quo introducitur ista lex, est duplex. Alter quidem emptionis & venditionis: potest siquidem vnus homo seipsum alteri vendere: imo quandoque pater filium potest vendere. Alter titulus est introductus iure belli. Siquidem ij, qui bello capiuntur, iure gentium serui fiunt eorum qui eos ceperunt. Imo inde serui appellati sunt: quia cum iustè possent interfici, seruantur tamen. Probatur conclusio quantum ad primam partem de seruitute naturali. Primò in sacris literis commendatur Melchisedech, qui erat Rex Salem: commendatur Ioseph præfectus toti AEgypto. Et in Deuteron. Summus sacerdos constitutus est à Deo iudex vitæ & mortis: & præcipitur filijs Israel: vt si velint aliquando eligere Regem, non eligant alienigenam, quinimo & ipse Deus complures iudices & Reges illis præfecit, vsque ad Christi tempora, quando iam per tyrannidem Romani Hebræis dominabantur. Diuus Paulus item 1. ad Timoth. 2. ad Titum. 3. Et D. Petr. 1. canonica. 2. dominiũ dominium Regium approbant. Secundò probatur ratione. In statu innocentiæ, si perseuerasser, vxores viris: filij parentibus: plebeij principibus parerent hac seruitute & seruirent: vt ostendit D. Thom. 1. parte, quæst. 96. art. 4. ergo multo magis in statu naturæ lapsæ, vbi maior est rationis defectus. Confirmatur. Inter angelos alij alijs dominantur, superiores videlicet inferioribus, ergo multo magis inter homines oportet, vt alij alijs dominentur. Quantum ad secundam partem patet eadẽ eadem conclusio ex sacris literis. Exodi 21. Leuitic. 25. approbatur seruitus legalis. D. Paul. item 1. Corin. 7. Coloss. 6. Titum. 3. 1. ad Timoth. 6. & D. Petr. vbi supra, eandẽ eandem seruitutem approbat. Approbatur item eadem seruitus multorum Conciliorum & Pontificum decisionibus quas Gratianus cogit in vnum 12. quæst. 2. & in distin. 1. cap. ius gentium, quod desumitur ex Isidoro libro. 7. Etymologiarum cap. 6. vbi dicitur captiuitas introducta iure gentium est. Probatur item eadem conclusio multorum Regum & Cæsarum constitutionibus. Cæsarum constitutiones habentur titulo de statu personarum, & titulo de iustitia & iure. ff. & Instit. de iure naturali gentium & ciuili. Regum verò constitutiones habentur in legibus cuiuscunque Regni.
Sed aduertendum est quòd inter Christianos nunquam ista seruitus potest superuenire Euangelio: & ita videtur receptum quasi iure gentium inter ipsos Christianos. Sed hinc ego excipio apostatas desertores | totius Christianæ religionis. Hi enim iure belli, mea sententia, serui fiunt capientium: quanuis Euangelium & baptismum antea susceperint. Et similiter excipiuntur iure communi, quod habetur in cap. ita quorundam. Et in cap. ad liberandam terram sanctam. de Iudæis. Illi qui merces prohibitas Sarracenis deferunt, & qui in piratarum Sarracenorum nauibus cupiditatis gratia versantur, etiam si Christiani sint. Vide quę quæ dixi in nostris commentarijs supra quæstio ne. 40. dubio. 12.
Sit quarta conclusio. Solus Deus est dominus vitæ hominis: respublica autem est custos vitæ ciuium: vnus quilibet autem ciuis est tutor & custos vitæ propriæ. Idem intelligendum de membris corporis & salute & alijs pertinentibus ad naturæ bona. Explicatur conclusio. Sicut fieri potest, quod aliquis habeat dominium, rerum pertinentium ad bona fortunæ: vt sunt agri, domus, & alius habeat vsum, & vsumfructum: ita intelligendum est, quòd Deus sibi retinuerit dominium vitæ nostræ, membrorum, & salutis: nobis verò concessit vsum & custodiam. Hæc conclusio est Diui Thomæ infra quæst. 64. art. 5. ad primum, secundum & tertium. Et quæst. 57. art. 3. ad secundum. Caiet. infra quæst. 73. ar. 2. & quæst. 150. art. 2. circa fin. & quæst. 154. art. 6. Et Magistri Victoriæ in relectione de homicidio num. 23. quanuis solet citari tanquam autor oppositæ sententiæ, vt videtur insinuare ibi in citata relectione.
Probatur modo prima pars. Vita hominis regitur per liberum Dei arbitrium antecedens ipsam vitam: at eadem vita nostra antecedit dominium nostrum tanquā tanquam fundamentum & origo illius, ergo solus Deus est dominus vitæ nostræ.
Secundò probatur. Vita nostra in præ sentia aut sumitur pro anima qua ratione informat corpus: aut certè pro operatione animæ vegetatiuæ, quæ necessaria est ad detinendam animam in corpore: sed tam coniunctio animę animæ cum corpore, quàm operatio animę animæ vegetatiuæ non pẽdet pendet à libero arbitrio humano, sed à solo diuino, ergo &c.
Tertiò. Ingressus in hanc vitam & transitus ex hac vita in aliam pendet ex solo ar bitrio diuino, ergo solus Deus est dominus vitæ. Antecedens probatur. Solus Deus potest etiam innocentes pro voluntate sua interficere: nemo vero hominum potest quacunque de causa sibi mortem inferre, neque respublica innocentes interficere, ergo solus Deus est dominus vitæ, quia dominus potest vti re in vsus alios consumendo rem ipsam.
Vltimò. Si fieri posset, quòd is qui infert iniuriam alteri in vita aut in membris, restitueret eam iniuriam reparando vitam aut membra, non posset vllo pacto qui læsus erat remittere restitutionem magis, quàm cùm habet ipsam vitam aut membra non conseruare illa, ergo certissimum argumentum est, non esse hominem dominum vitæ aut membrorum.
Secunda pars probatur. Qui interficit ciuem iniuriam infert & reipublicæ & ciui. Rursus ciuis qui sibi ipsi mortem intulit, iniuriam fecit reipublicæ, ergo ipse non est dominus sed custos.
Vltimò probatur. Respublica non potest ciuis cuiuscunque vitam periculo exponere nisi pro salute ipsius reipublicæ: neque ciuis item potest periculo propriam vitā vitam exponere nisi pro virtute colenda. v. Verbi g. gratia, pro amico, pro patria: ergo respublica habet ius custodiendi vitam ciuium, sicut & ipsi ciues & non absolutum dominium: & nota quòd sat est ad hoc, vt homini sit facienda restitutio cum læditur in eadem vita, quòd habeat tutelam & custodiam vitæ ad vsum illius.
Iam verò quod attinet ad famā famam & honorem: sit quinta cōclusio conclusio . Homo est dominus propriæ famæ & honoris. Hæc cōclusio conclusio est D. Tho. infra quæstione. 73. articulo. 4. ad primum. & Magistri Soto libro. 4. de iustitia. quæstione. 6. articulo. 4. libro. 5. de iustitia, quæstio. 10. art. 2. & in relect. de ratione tegendi & detegendi secretum, memb. 1. q. 3. & asseritur cōtra contra Caiet. infra. q. 73. art. 2. & in summa, verbo, Detractio. Probatur autem ratione. Homo est dominus eorum quæ per arbitrij facultatem regit & gubernat, sed famam & honorem homo gubernat per arbitrij facultatem, vt D. Diuus Thom. Thomas asserit loco allegato, ergo est dominus famæ.
Secundò. Interdum homo iustè & sanctè patitur propriæ famæ detrimentum, imo perdit seipsum & infamat, ergo est dominus famæ, quia idcirco denegabamus homini propriæ vitæ dominium, quoniam nulla de causa poterat sibi mortem inferre, ergo si propriam famam ipse potest perdere, est dominus illius. Antecedẽs Antecedens probatur. Si quispiam commiserit aliquod occultum crimẽ crimen propter quod alius innocens torquetur: potest iustè reus & nocens seipsum prodere, vt eruat innocentem à morte, ergo ipse seipsum infamat. Sed contra hanc conclusionem est argumẽtum argumentum Caietani. Fama cuiuscunque ciuis est bonum reipublicæ & communitatis, ergo non ciuis, sed respublica est domina famæ cuiuscunque ciuis. Miror non animaduertisse virum aliàs eruditissimum, quòd ista ratio pariter procedat ad probandum, quòd ciuis quicunque non sit dominus diuitiarum. Respondetur ergo ad argumentum, quòd fama ciuis est quidem bonũ bonum reipublicæ: quemadmodum bonum partis est bonum totius, & debitum subinde ipsi reipublicæ per iustitiam legalem. Cæterùm fama cuiuscunque ciuis est ipsiusmet ciuis tā quam tamquam bonum propriũ proprium ipsiusmet partis, ac subinde debitum illi ex iustitia cōmutatiua commutatiua .
Sexta conclusio. Homo est dominus bonorum spiritualium. Pro cuius intelligentia notandum est spiritualia bona esse in duplici differentia. Quædam externa, quæ non faciunt ipsum habentem bonum. Cuiusmodi sunt iurisdictiones ecclesiasticæ ad determinandas causas spirituales: & similiter beneficia spiritualia, iura scilicet ad percipiendas decimas, pro officijs ecclesiasticis. Vt parochia, Episcopatus, Decanatus, &c. Alia vero bona sunt interna: quæ faciunt subiectum bonum. Vt gratia & virtutes infusæ. De bonis primi generis probatur conclusio. Episcopus & parochus potest abalienare à se iurisdictionem ecclesiasticam omnem, quam habet & iura ad percipiendas decimas, si non vendendo, certè resignando in fauorem alicuius, & donando, ergo est dominus, &c. Cæterum aduertendum est, quòd cum dicitur Episcopus dominus beneficij spiritualis: dicitur dominus illius beneficij, quod sibi secundùm iura retinet & possidet vt epi scopatus. Similiter Pontifex summus sui Pontificatus, Decanus decanati. Non tamen est censendus dominus eorum beneficiorum, quæ secundùm iura tenetur distribuere: sic summus Pontifex non est dominus Episcopatus Salmantini, Episcopus autem Salmantinus est dominus sui episcopatus, non autem decanatus, aut parochiæ, quam distribuit. De secundi generis bonis probatur cōclusio conclusio . Primo, homo per facultatem liberi arbitrij (Deo auxiliante) per peculiare quoddam auxilium comparat sibi à Deo gratiam & reliquas virtutes infusas, ergo est dominus illarum.
Secundò. Si homo non esset dominus gratiæ & charitatis, sequeretur quòd cum peccat peccatum furti, aut quodlibet aliud peccatum, committeret geminum peccatum: vnum furti cōtra contra proximum: alterum iniustitiæ contra propriam animam & contra Deum quia aufert vitam spiritualem: & infert mortem, sicut si seipsum occideret, quod est falsum & contra omnium sententiam. Confirmatur. Si quis dum occidit proximum, consequenter occideret seipsum, citra dubium committeret geminum peccatum: alterum contra proximum: alterum contra charitatem propriam, ergo ad eundem modum esset in præsentia, si homo non esset dominus horum bonorum spiritualium, committeret semper duo peccata.
Vltimò probatur. Sequeretur ex opposita sententia, quòd qui peccaret mortaliter, teneretur continuo ad pœnitendum sub præcepto: quod est falsum, vt ostenditur latius in materia de pœnitentia, ergo. Sequela probatur. Præceptũ Præceptum restituendi aliena obligat statim, vt docet D. Tho. art. 8. quæst. 62. ergo si gratia & reliquæ virtutes infusæ sunt alienæ; continuo tenebimur, postquam eas per iniuriam læserimus, restituere.
Libet in hoc loco contemplari diuinam charitatem, vita siquidem nostram, vt paulò antea dicebamus, retinuit sibi tanquam verus dominus: vt nos iam vitam nostram, non quasi humanam, sed quasi rem diuinā diuinam procuraremus veluti depositarij & custodes illius. Contra verò, gratiam & reliquas virtutes infusas, quæ sunt ordinis diuini, nobis concessit tanquam veris dominis: vt sic | exæquaret humana diuinis, & vt tandem amicorum omnia essent communia, hominis scilicet & Dei. Sed quomodo fieri debeat restitutio, quando læditur homo in huiusmodi bonis siue diuinis siue humanis, dicendum erit infra quæst. 62. artic. 2. Hîc autem aduertendum est non esse certum quod asserit Magister Soto lib. 4. de Iustitia. quæ stione. 2. arti. 3. post tertiam conclusionem, scilicet, quòd nunquam Deus vsus fuerit absoluta potestate, quam habet erga vitam humanam. Oppositum enim colligo ex Deutero. 20. & Iosue 6. Vbi legimus Deum præ cepisse filijs Israel, vt interficerent etiam innocentes quarundam gentium habitātium habitantium in terra promissionis, quod præceptum impleuerunt filij Israel. item lib. 1. Regum capit. 15. Præcepit Dominus Sauli, vt interficeret omnes Amalechitas etiam paruulos. Et 4. lib. Regum cap. 9. Præcepit Iehu, vt interficeret omnem domũ domum Achab Regis, in cuius familia verosimile est fuisse aliquos paruulos innocentes. Et denique innocentem Iob percussit Dominus licet ministerio Satanæ in omnibus bonis & eius filios interfecit. Ex quibus omnibus videtur colligi, quòd sæpè Dominus vsus fuerit absoluta potestate sua erga vitā vitam & salutẽ salutem hominũ hominum .

Quæstio III. De rerum diuisione.

ANTE omnia pro huius quæstionis intelligentia aduertendum est, quòd ea quæ possunt diuidi & proprijs dominis adiudicari, sunt in triplici differentia. Quæ dam enim sunt principatus & iurisdictiones, quædam vero sunt personæ ipsæ: sicut in matrimonio vterque coniux alterius corporis potestatẽ potestatem accipit. Alia sunt possessiones & diuitiæ, quę quæ appellari solent res prout distinguuntur à personis. Verum est tamẽ tamen quòd etiam serui quanuis personæ sint, tamen in hoc tertio rerum genere continentur: propterea quòd sunt partes possessionis & ad vendendum, & ad emendum habiles. Venduntur enim & emuntur.
Prima conclusio. Dominium esse cœpit simul cum homine: rerum autem diuisio non fuisset facta, si status innocentiæ perseuerasset, sed cœpit rerum diuisio post peccatum quando cœperunt homines multiplicari. Prima pars huius conclusionis probatur: quoniam ratione liberi arbitrij debetur homini dominium. Inde enim factus est homo totius vniuersi dominus, sed primi parentes creati sunt cum libero arbitrio, ergo &c. Altera pars conclusionis est communis sententia Theologorũ Theologorum : sed diximus in illa particulariter de rerũ rerum diuisione, quoniam personarum & iurisdictionum diuisio fuisset in statu innocentiæ. De qua re vide D. Tho. 1. parte, quæst. 96. artic. 3. & 4.
Tertia denique pars conclusionis colligitur ex Genes. cap. 4. Vbi dicitur, quòd Abel pastor ouium obtulit Deo sacrificium de optimis primogenitis gregis sui. Ergo iam habebat rerum diuisionem propriam & distinctam à possessionibus Caim fratris sui.
Secunda conclusio. Iurisdictiones omnes iam de facto applicatæ sunt proprijs dominis, personæ vero applicantur quantum ad ius coniugij & consensum vtriusque coniugis. Ex quo etiam sequitur applicatio filiorum quātum quantum ad ius patrium. Res autem non omnes sunt de facto applicatæ. Hæc cō clusio conclusio , non tam probatione quàm explicatione indiget. In prima parte conclusionis intendimus, quod nemo hominum est in vniuersum qui non sit subditus alicui Principi, præter ipsos supremos Principes: qui soli Deo subijciuntur, iuxta illud Prouerb. cap. 21. Cor Regis in manu Domini sicut diuisiones aquarum. Secunda pars conclusionis manifesta est ex ipsa ratione matrimonij requirentis consensum viri & fœminæ. Tertia deniq; denique pars manifestatur exemplis. Siquidem flumina & montes & feræ syluestres & aues non sunt vniuersaliter applicatæ: ita vt ius piscandi & venandi sit prohibitum. De qua re copiosius dicemus suo loco quæstione 62.
Tertia conclusio. Licita est rerum diuisio & appropriatio, non solum pro laicis, verùm etiam pro ecclesiasticis & religiosis secundum illorum professionem. Hæc conclusio est contra quosdam Philosophos, scilicet, Platonem & Socratem: vt patet apud Platonem in Tymęo Tymæo , qui aiebat omnia esse | debere communia, etiam vxores. Est etiam contra quosdam hæreticorum vocatos apostolicos, qui negabant esse licitum propriũ proprium aliquid possidere. Vt refert Augu. in lib. de hæresibus ad Quod vult deum cap. 40. Et lib. 2. de gratia Christi cap. 11. & epistol. 106. ait Pelagium in eodem fuisse errore. Hos sequuti sunt aliqui, qui dicebantur Pseudoapostoli, vt refert Alphonsus de Castro lib. 2. de hæresibus. in verbo, apostolus hæresi. 2. Alij verò hæretici fuerunt negantes licitum esse ecclesiasticis viris quidquam tanquam proprium possidere. Quorum meminit Diuus August. libr. 2. de hæresibus capit. 50. Hos sequuti sunt postea Ioannes Hus, & Vvitcleff, & Lutherus, & Rex Angliæ Henricus Octauus: quorum iussu Germaniæ & Anglicanæ Ecclesiæ bonis suis sunt spoliatæ. Nostra tamen conclusio vniuersalis confessio est Ecclesiæ catholicæ. Et probatur. Nam ab antiquo Patriarchæ, & amici Dei Reges & ciues Israelitici populi semper possederunt propriũ proprium . Cæterùm post Christi etiam aduentum nulla vnquam fuit necessitas ad salutem, vt qui cōuerterentur conuerteretur ad fidem, abijcerent diuitias. Vt cōstat constat ex Actibus apostolicis, & Epistolis Pauli. Quinimo & Christus Dominus in communi collegio Apostolorum aliquid possedisse videtur. Quoniam Iudas loculos habens ea quæ mittebantur portabat. Hæc etiam conclusio definita est contra Pelagianos in concilio Palæstino, & contra Vuitcleph, in concilio Constantiensi, quæst. 8. Errore 10. & 36. & 39. In cōcil. concilio item Tridentino in Decreto de regularib. sess. 25. ca. 3. vbi cōcedit concedit sancta synodus, omnibus monasterijs tam virorũ virorum , quàm mulierum etiam mendicantium, exceptis domibus Sancti Francisci, quòd bona immobilia possideant. Gratianus deniq; denique . 1. 2. quæst. 1. & 2. 3. & 4. colligit in vnum, multa Conciliorum & Pontificũ Pontificum & Sanctorum patrum testimonia, quibus probat licitum esse ecclesiasticis proprium possidere. Videatur Diuus Thomas infra quæst. 66. articulo. 2. & Thomas Vvaldensis libro. 3. doctrinalis antiquæ fidei capit. 81. & Ioannes de Medina libr. de restitutione. quæstio ne prima. dub. 1. & Alphonsum à Castro, in verbo, Ecclesia. hæresi. 4. & in verbo, pau pertas. hæresi. 2. Soto libro. 4. de Iustitia. quæstione. 3. Vide Aristot. lib. secundo. Politicorum. à principio, & deinceps per multa capita disserentem contra Socratem & Platonem. Et Aristotelem sequuti sunt omnes philosophi Peripatetici. Rationes autem pro ista conclusione sunt petendæ à Diuo Thoma, & cæteris autoribus locis allegatis: & nos dicemus pro conclusione sequenti, quæ quidem talis est.
Quarta conclusio. Iure positiuo humano introducta est iurisdictionum & rerum diuisio: iure gentium quidem in communi: iure autem ciuili in particulari. Explicatur hæc cōclusio conclusio quantum ad secundam & tertiam partem. Quia iure gentium introductum est, vt iurisdictiones & res non sint cōmunes communes omnibus: sed ius ciuile supra hoc ius addidit, quòd hæc respublica sit huius principis, illa illius, Hispania Philippi, Gallia sui Regis, & quod hic ager sit huius ciuis, ille alterius. Prima pars probatur. Iure naturę naturæ res omnes erant communes. Similiter iurisdictiones & principatus nemini erant adiudicati & applicati, ergo solum ius positiuum applicuit.
Secundo ea quæ iure naturæ constituta sunt: per se bona sunt, & illis opposita per se mala: sed iurisdictionum, & rerum appropriatio & diuisio non sunt per se bona nec communio per se mala, ergo non iure naturæ, sed positiuo humano introducta sunt.
Secunda pars probatur. Rerum diuisio & appropriatio sequitur ex his principijs: Pacem esse retinendam in rebus publicis, agros esse colendos, per consequentiā consequentiam quanuis non euidentem: vsque adeò tamen apparentem & probabilem, vt nemo sit hominum qui eam negare possit. Ergo pertinet ad ius gentium. Consequentia ista simul cum antecedente patet ex dictis supra quæ stione 57. artic. 2. & 5.
Tertia pars asseritur à Diuo Augustino tract. 6. super Ioannem, cuius verba allegat Diuus Thomas infra quæst. 66. artic. 2. Ratione vero probatur. Ius ciuile illud est, quod sibi quisque populus vel ciuitas constituit colligens illud ex principijs naturalibus, sed per consequentiam tantùm probabilem, non necessariam: sed iurisdictionum | & rerũ rerum diuisio in particulari est huiusmodi, nec enim admodũ admodum necessarium erat, quod hic Rex huic reipublicæ, ille verò alteri præficeretur: aut quòd hic ager huic homini, ille vero alteri applicaretur, ergo &c. Confirmatur ex lege. 1. ff. de constitutionibus principum. Vbi dicitur quòd respublica & ciuitas quælibet transtulit in Principem omnem suam potestatem. Vltimo probatur. Quoniam, vt ostendemus quæ stione. 5. de dominio. Per ius ciuile transferuntur quandoq́ue dominia inuitis dominis: quandoq́ue vero etiam volentibus dominis prohibentur transferri, ergo &c.
Sed cōtra contra tertiam conclusionem, ac subinde contra quartam arguitur primò. Quia Lucæ 14. inquit Christus qui non renuntiat omnibus quæ possidet, non potest meus esse discipulus: sed esse discipulum Christi nihil aliud est, quàm esse bonum Christianum, Ergo Christianus bonus non potest esse dominus. Respondetur hunc locum habere duplicem intelligentiam. Prima est, si intelligatur de renuntiatione per affectionem prauam, & inordinatam erga res temporales per quā quam anteponitur Christo possessio & hæreditas. Secunda est, quòd intelligatur de his qui profitentur Euangelicam perfectionem. De monachis videlicet, quibus non licet aliquid proprium in particulari possidere. Sed prior intelligentia videtur magis germana & consona his quæ paulò ante præmiserat Christus, si quis venit ad me & non oderit patrem & matrem filios & vxorem adhuc & animam suam, non potest meus esse discipulus. Quæ verba intelligenda sunt necessariò de amore prauo & inordinato. ¶ Secundò arguitur, ex testimonio D. Thom. infra quæst. 66. artic. 1. dicentis, res exteriores subiacere humanæ potestati, quantùm ad vsum, soli autem diuinæ potestati, quantũ quantum ad naturā naturam . Hinc arguitur ex eo quod dictum est supra, quod homo non est dominus vitæ suę suæ quia licet habeat illius vsum & custodiam, non tamen potest eam sibi tollere. Sed D. Tho. dicit quod rerum omnium exteriorũ exteriorum tantùm habet homo vsum & non potest naturam mutare, ergo. Respō detur Respondetur Diuum Tho. solùm velle quòd solus Deus potest naturā naturam rerum exteriorum om nibus modis mutare, creando & in nihilum redigendo. Sed homo nihilominus potest in multos vsus, in omnes quidem lege permissos vti rebus externis: ita vt si animatæ sint possit eis vitam auferre: quod dominiũ dominium non habet supra propriam vitam.

Quæstio IIII. De peculiari quorundam dominio.

ANTE disputationem hanc, vtrùm aliquis homo sit totius orbis dominus & Rex. Duo fundamenta præiacienda sunt. Primum est. Nullus omnino princeps est dominus secũdùm secundum proprietatem bonorum, quæ applicata sunt ciuibus. Hoc asseritur ab omnibus Theologis, philosophisq; philosophisque & Iuris peritis, vno excepto Hostiensi, quẽ quem reprehendit meritò Magister Soto libro. 4. de Iustitia. quæst. 4. art. 1. conclus. 1. Asseritur etiam iure Regio Hispaniensi. partitione. 2. tit. 1. lege 2. & 3. Ratione verò probatur. Princeps is dicitur, qui rempublicā rempublicam gubernat propter ipsius reipublicæ commodum & vtilitatẽ vtilitatem : Contrà verò Tyrannus in gubernatione, is diffinitur qui oblitus commodorum reipublicæ ad suum cōmodum commodum & vtilitatem gerit principatũ principatum . Ergo non erit legitimus Rex qui sibi appropriat bona subditorũ subditorum . Sed arguitur contra hoc fundamentum. Nam libro. 1. Reg. cap. 8. Præcepit Dominus Samueli, vt exponeret populo Israelitico volenti creare sibi Regem, ius Regis eligendi. Illud autem ius est, quod vxores, filios & filias, ciuium substantias, & fortunas eorũ eorum conuerteret in proprium cōmodum commodum ipsius Regis. Respondeo primò: Regem illa omnia posse cum id expedierit bono publico. Respondetur secundò. In eo loco voluisse dominũ dominum quodāmodo quodammodo auocare populum Israeliticũ Israeliticum à proposito creandi Regem sibi, & idcirco exposuit illis Tyrannidem Regiam, quā quam solebant, vt in plurimũ plurimum Reges exercere, erga ciues subiectos: & hoc appellauit ius Regis qui regnaturus erat super eos. Ius inquam, quod sibi statuebāt statuebant tyrannicè. Secundum fundamentũ fundamentum . Potestas ciuilis ad gubernandam rempublicā rempublicam habetur ex iu| re diuino naturali. Hoc asseritur in allegata partitione Hispanici iuris. lege. 2. & 4. cum sequentib. habetur etiam apud Aristotelem 1. Politic. cap. 25. Vide Victoriam nostrum in relectio. de potestate ciuili. & Soto supra quæst. 4. artic. 1. conclus. 2. Item reuocanda sunt in memoriam, quæ nos supra diximus quæst. 2. huius tractatus, dum ageremus de seruitute naturali. Sed probatur ratione naturali. Respublica ciuilis non potest consistere in societate nisi sit potestas in illa superior apud vnum vel plures: sed homo iure naturali est animal sociabile quòd in republica & societate degere debet, ergo eodem iure debet respublica eligere gubernatorem. Secundo probatur. Iure naturali diuino necessaria est potestas in republica ad puniendos reos: sed talis potestas non potest esse priuata singulorum, sed necessario debet esse publica, ergo. Minor probatur. Præ cepto quinto Decalogi prohibetur hominis occisio autoritate priuata, nisi in sui defensionem vel proximi. Ad puniendum ergo reos necessaria est autoritas publica quæ homicidas iudicet & puniat. Vltimo probatur. Multitudo sine ordine constare non potest, imo necesse est ibi ad sit perturbatio & cōfusio confusio . Respublica verò quædā quædam multitudo est, ergo constare non potest sine ordine inferioris & superioris. Cōfirmatur Confirmatur exẽplis exemplis . Nam in vniuerso toto diuersis rerum gradibus cō posito composito præest Deus tanquam Princeps & Dux totius vniuersi. Item in Microcosmo idest, minori mundo qui est homo, sunt diuersi gradus & ordines potentiarũ potentiarum quibus omnibus perficitur ratio tanquam Dux quinimo inter angelos & inter beatos est ordo inferioris & superioris. Ergo naturalis ratio dictat in republica esse necessarium talem ordinem. ¶ Contra fundamẽtum fundamentum arguitur. Respublica constituit sibi Regem in quem transfert suam potestatem: aut si mauult plures optimates consules, in quos transfert suā suam potestatem, ergo talis potestas iure humano habetur non diuino. Respondetur nego consequentiam. Quoniam respublica tenetur creare vel vnum vel plures, qui eam gubernent, iure diuino naturali, non positiuo gentium vel ciuili. Non itaque pendet ex beneplacito reipublicæ creare ciuilem po testatem, sed iure naturæ tenetur. Cum autem creat talem gubernatorem vel gubernatores, transfert in illum vel illos suam potestatem. Quæ quidem potestas, cum in ipsa republica existat diuino naturaliq́ue iure, necesse est vt eodem iure sit in rege constituto. Neque enim fingere licet duas supremas potestates: alteram in Rege, alteram in republica. Sed vna est tantùm, quam ipsa respublica in Regem transtulit, propterea quòd sic non solum melius gubernaretur, imò aliter gubernari non posset, nec vera gubernatio esset.
IAM vero latiùs dicendum est de peculiari quorundam dominio vniuersi. Nimirum de dominio Christi, & summi Pontificis, & Imperatoris. ¶ Et quidem quantum ad Christi dominium attinet, quoniam variæ sunt opiniones, visum est pro vtraq; vtraque parte argumenta proponere: deinde nostram meditationem circa hanc cōtrouersiam controuersiam adiungere.
DVbitatur ergo primò. An Christus habuerit dominium temporale huius mundi. Pro parte affirmatiua videtur esse Diuus Thomas in opusculo 20. de regimine principum. libro. 3. cap. 12. 13. & 14. Vbi expressè ait, quòd Christus secundũ secundum humanitatem fuit monarcha & habuit omnem potestatem in cælo & in terra: & quod eius monarchia successit Romanis, & excessit omnes monarchias ex triplici parte. Scilicet ex dominij vniuersalitate, & ex annorum quantitate, & ex dignitate dominij. Et ibidem dicit, capit. 13. quòd Augustus Cæsar gerebat vices dominij Christi Domini post eius natiuitatem annos quatuor decim. Et capit. 14. assignat Diuus Thomas rationes, quare Christus Dominus, cum habuerit tale dominiũ dominium , in tanta humilitate & paupertate viuere elegerit. Ergo Diuus Tho. Thomas planè sentit quod Christus non solũ solum spirituale dominium, sed etiam temporale huius mundi habuerit. Confirmatur, quia in 3. par. quæst. 59. artic. 4. ad primum. ait, quod iudiciaria potestas consequitur regiam dignitatem: Christus autem quanuis esset Rex constitutus à Deo: non tamen in terris viuens regnum terrenum administrare voluit. Similiter etiam iudiciariā iudiciariam potestatem | exercere noluit supra res temporales, qui venerat homines ad diuinas transferre. Hæc S. Sanctus Tho. Thomas videtur ergo expressè sentire, quòd Christus fuerit verè Rex & dominus temporalis: quanuis noluerit vti illa potestate. Deinde D. Tho. in eadem. 3. par. q. 13. arti. 2. & ad 1. intendit tribuere animę animæ Christi omnem potestatẽ potestatem , quæ possibilis est dari creaturæ absq; absque implicatione cōtradictionis contradictionis . Sed quod Christus Dominus talẽ talem habuerit potestatem non implicat contradictionẽ contradictionem , neq; neque est aliquod inconueniens. Ergo pertinet ad dignitatem Christi, quod habeat tale dominiũ dominium , talemq́; talemque potestatem. Confirmatur, quoniā quoniam habere temporale dominium supra totũ totum orbem, est quædam perfectio, quæ conuenire potest creaturæ. Ergo non est deneganda Christo domino. Antecedẽs Antecedens ꝓbatur probatur . Quia huiusmodi temporale dominium includit potestatem ad gubernandos subditos, & ad condendas leges, quibus homines abstrahuntur à malis & ad virtutis opera diriguntur. Per talem etiam potestatem redduntur bonis præmia & malis supplicia: ergo conueniens est, quod Christus dominus talem habuerit potestatem.
Secundo arguitur. Ex testimonijs Sacrarum literarum quæ plurima sunt, in quibus videtur affirmari tale dominium & regnũ regnum attribuendum esse Christo. v. Verbi g. gratia, Psalm. 2. Postula à me, & dabo tibi gentes hæreditatem tuam & possessionem tuā tuam terminos terræ. & Psal. 71. Dominabitur à mari vsq; vsque ad mare, & à flumine vsq; vsque ad terminos orbis terrarum. Et Zachariæ. 9. Ecce Rex tuus venit tibi, & dominiũ dominium eius à mari vsq; vsque ad mare. Et Matth. 28. Data est mihi omnis potestas in cælo & in terra. At verò, si non habet dominiũ dominium tẽporale temporale , non est data ei omnis potestas in terra. Et Ioan. 13. Sciens quia omnia dedit ei pater in manus. Lucæ. 10. Omnia mihi tradita sunt à patre meo. Et ad Hebr. 1. Quẽ Quem cōstituit constituit hæredem vniuersorũ vniuersorum . Et Apocal. 1. Princeps regũ regum terræ asseritur. & cap. 19. dicitur, quod habebat scriptũ scriptum in vestimento & in fœmore. Rex regũ regum & Dominus dominantiũ dominantium . Vbi significatur in eo quod dicitur in vestimento & in fœmore, quod regnũ regnum illius non solùm cōpetebat competebat ei secundũ secundum diuinitatẽ diuinitatem , sed etiā etiam secundũ secundum humanitatẽ humanitatem : & quod non solũ solum erat spirituale dominiũ dominium , sed etiā etiam temporale. Cōfirmatur Confirmatur , quoniā quoniam aliâs Christus non diceretur propriè Rex secundũ secundum quod homo, sed solũ solum metaphoricè: sicut dicitur pastor ouiũ ouium . Probatur sequela. Quoniam nomine Regis intelligimus ꝓpriè proprie loquẽtes loquentes Regem tẽporalem temporalem qualis fuit Salomon: semperq́; semperque in Sacris literis quotiescũq; quotiescumque nomẽ nomem Regis tribuitur homini, accipitur pro Rege tẽporali temporali . Ergo pręiudicamus præiudicamus dignitati Christi, si negemus esse etiā etiam Regem tẽporalẽ temporalem . ¶ Tertiò arguitur ratione. Quoniā Quoniam omnes Theologi cōcedunt concedunt quod Christus fuit dñs dominus temporalis quantũ quantum attinet ad necessitatẽ necessitatem & ordinẽ ordinem & sinem spiritualẽ spiritualem propter quẽ quem Christus principaliter venit, sed omnia tẽporalia temporalia facta sunt ꝓpter propter finem hũc hunc spiritualẽ spiritualem & super naturalẽ naturalem : ergo Christus dominabatur in omnibus tẽporalibus temporalibus . Minor patet, quia totus ordo naturæ est factus à Deo propter ordinẽ ordinem gratiæ. Confirmatur, ex doctrina S. Tho. 2. 2. q. 40. art. 2. Vbi ait omnis persona vel ars, vel virtus, ad quam pertinet finis, habet disponere de ijs quæ sunt ad finẽ finem , vbi ponderandũ ponderandum est quod dicit omnis persona ad quam pertinet finis. Ergo cum Christus in quantũ qunatum homo sit persona ad quā quam pertinet finis: cum sit constitutus à Deo rerum omniũ omnium dux iudex & Pontifex habens plenam potestatem dirigendi homines in vltimũ vltimum finem: sequitur, quod ipse sit dominus rerum omniũ omnium temporaliũ temporalum , siquidem omnes creatæ sunt à Deo propter finem vltimũ vltimum . ¶ Quarto arguitur, ex D. Bernardo lib. 3. de cōsideratiōe consideratione ad Eugeniũ Eugenium Papā Papam , cui dicit: dispensatio tibi credita est, non data possessio, non tu ille, de quo ait propheta, Et erit omnis terra possessio eius: Christus hic est, qui possessionem sibi vendicat, & iure creationis & merito redemptionis, & dono patris. Vbi Diuus Bernardus tres titulos dominij amplissimi in Christo numerauit. Primus est creationis, de quo non est nostra disputatio. Alter est titulus redemptionis: quem Abulensis super Matth. cap. 25. q. 307. cōfirmat confirmat ex illo ad Rom. 14. Mortuus est & resurrexit, vt viuorũ viuorum & mortuorum dominetur. Eo quod morte & resurrectione sua & mortuos & viuos redemit. Cō firmatur Confirmatur , quia titulo redẽptionis redemptionis sumus serui Christi: at verò quicquid seruus acquirit | dño domino suo acquirit, vt habetur in. l. placet. ff. de acquir. hæred. & l. etiam inuitis. de acquirendo rerum dominio. Ergo omnia nostra tẽ poralia temporalia Christi sunt tanquam domini. Tertius titulus est ex dono patris qui in superioribus explicatus est, & confirmatus ex illo Hebr. cap. 2. Quem constituit hæredẽ hæredem vniuersorum. Et Lucæ 11. Omnia mihi tradita sunt à Patre meo.
Quinto arguitur. Omnes fere Theologi concedunt Christum futurum regem omnium & dominum in æternitate, maximè post diem iudicij: sed secundũ secundum doctrinā doctrinam Sancti Thomæ, omnia quæ Christus nunc habet & habiturus erat, habuit etiam in vtero virginis, præter illa quæ repugnabant conditioni viatoris & mortalitati corporis, sed habere talem potestatem & tale dominiũ dominium non repugnabat, ergo ex tunc habuit, quāuis quamuis noluerit habere vsum illius potestatis & dominij. Cui cōsonat consonat illud ad Galat. cap. 4. Quanto tempore hæres paruulus est nihil differt à seruo cum sit dominus omnium. Sic ergo Christus Dominus potuit habere quidem temporale dominium huius mundi, non tamen vsum: quia ita expediebat ad redẽptionem redemptionem humani generis, quod Christus se gereret vt pauper & humilis in terra dum mortalem vitam agebat. His & alijs rationibus confirmāt confirmant hāc hanc affirmatiuam partem ij quibus placet Christũ Christum habuisse temporale dominium & regnum huius seculi inquātum inquantum homo: quia hoc ad dignitatem eius pertinere arbitrantur. Deniq; Denique pro hac parte fit argumentum ex perfectissimo sacerdotio Christi, ad cuius perfectionem videtur pertinere potestas regia tẽporalis temporalis . Et probatur, quia finis sacerdotij est superior quam potestatis regiæ temporalis, ergo cùm in Christo fuerit perfectissimũ perfectissimum Sacerdotium, necesse est, quod habuerit in se omnem potestatẽ potestatem temporalẽ temporalem regnādi regnandi & dominādi dominandi . Quemadmodũ Quemadmodum ad artificẽ artificem artis architectonicę architectonicæ pertinet principari & imperare inferioribus, & eos gubernare: vt attulimus ex S. Tho. sup. q. 40. art. 2.
PRO altera vero parte sunt argumenta magni momenti. Arguitur enim primo pro parte negatiua autoritatibus Sacrarum literarum & Sanctorũ Sanctorum patrum: deinde argumẽtabimur argumentabimur rationibus Theologicis.
Primò quidem se offert testimonium Ieremiæ c. 22. Vbi post regem Iechoniā Iechoniam nullum iam amplius regem de semine Dauid, qui temporaliter regnaret, futurum esse præ dicitur, his verbis. Hæc dicit Dominus. Scribe virum istum sterilem, qui in diebus suis non prosperabitur, nec enim erit de semine eius vir qui sedeat super solium Dauid & potestatem habeat vltra in Iuda. Ergo Christus non fuit Rex temporalis huius mundi, alioquin etiam esset rex temporalis super solium Dauid & super Iudam. Est aliud testimonium Ioannis 18. Vbi dixit Christus Pilato. Regnum meum non est de hoc mundo, si ex hoc mundo esset regnum meum ministri mei vtiq́ue decertarent, vt non traderer Iudæis. Nunc autem regnum meum non est hinc. Nec valet respondere quòd illud testimonium intelligendum est ita, quod Christus non habuerit nec habere voluerit vsum & exercitium regis temporalis. Hoc enim cōstabat constabat tunc Pilato, cum pauperem vitam duceret Christus. Rogabat ergo Pilatus an haberet ius regni, vt Cæsari posset cō tradicere contradicere : cui respondit Christus, regnum meum non est de hoc mundo. Deinde quotienscunque in Sacris literis fit mentio de regno Christi semper adiungitur aliquid quo intelligamus spiritualitatem regni illius & æternitatem: non ergo temporaliter & seculariter regnandi in hoc seculo accepit potestatẽ potestatem Christus. Antecedens inductiuè patet. Primò quidem Zachariæ. 9. dicitur, Ecce rex tuus venit tibi Iustus & Saluator ipse pauper & ascendens super asinam. Vbi non solum vsum regni, sed etiam dominium & proprietatem rerum denegari videtur Christo. Itẽ Item in eo quod dicit Iustus & Saluator: satis explicatur spiritualitas regni Messiæ. Præterea Psalmo. 2. Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctũ sanctum eius prædicans præceptũ præceptum eius. Quibus verbis insinuatur qualitas regię regiæ potestatis Christi. Videlicet, ad prædicandum spirituale forum Dei. Similiter & illud Matth. 28. Data est mihi omnis potestas in cælo & in terra. Determinatur per illud quod sequitur, euntes ergo in mundum vniuersum prædicate Euangeliũ Euangelium omni creaturæ. Baptizantes eos, &c. Vbi particula illa, ergo, denotat explica| tionem qualitatis regni & potestatis Christi: alioquin non esset consentanea illatio, dum inferretur ex regno & potestate temporali, potestas prædicandi ac baptizandi Apostolis collata. Item Luc. 19. Benedictus qui venit Rex, Osanna. Id est salua nos. Vbi salus spiritualis non temporale iudicium expectabatur à rege Christo. Præterea Ieremiæ 23. Regnauit rex & sapiẽs sapiens erit & faciet iudicium & iustitiam in terra. Sed vt intelligatur quale iudicium facturus erat in terra: subiungitur. In illa die saluabitur Iuda, & Israel habitabit considenter, & hoc est nomen quod vocabunt eum Dominus iustus noster. Quod testimonium non potest intelligi de salute temporali regni Iuda. Constat enim illud non fuisse reparatum per aduentum Christi. Amplius Isaiæ 9. Super solium Dauid, & super regnũ regnum eius sedebit in æternum, vt confirmet & corroboret illud amodo vsq; usque in sempiternum. Quæ sessio, quæ confirmatio & corroboratio intelligi non potest secularis & temporalis: sed omnino spiritualis. Similiter Psalm. 44. Intende prospere procede & regna, & statim ratio & modus regnandi describitur, dum inquit, propter veritatem & mansuetudinẽ mansuetudinem & iustitiam & deducet te mirabiliter dextera tua. Vbi officiũ officium Christi in prædicatione veritatis, in exemplo mansuetudinis, in virtute redemptionis, quæ nomine iustitiæ intelligenda est, describitur. Præterea quo modo verificabitur quod inquit Paulus 2. Corint. 8. Qui cum diues esset pro nobis egenus factus est. Si Christus fuit dominus temporalis totius mundi? Non enim fuisset verè pauper nec egenus, sed ditissimus omniũ omnium hominum. Et deniq; denique quo modo verum erit: quod vulpes foueas habẽt habent & volucres cæli nidos: filius autem hominis non habet vbi caput suum reclinet? Habebat siquidẽ siquidem vitæ tẽporalis temporalis cōmoditates commoditates supra omnes Reges etiā etiam si nollet vti illis possessionibus.
Iam vero si Sanctorũ Sanctorum Patrũ Patrum intelligentiā intelligentiam sacrarũ sacrarum literarum requiramus, omnes illi videntur parti negatiuæ adhærere. Principio D. August. lib. 17. de ciui. cap. 7. ait quod populi Israel personā personam figuratè gerebat Saul, qui populus regnũ regnum fuerat amissurus, Christo Iesu Dño Domino nostro per nouum Testamentũ Testamentum , non carnaliter sed spiritualiter regnaturo. Item idem August. tractatu 115. super Ioannem exblicans explicans illud Psalmi 2. Ego autem constitutus sum Rex ab eo super Sion montẽ montem Sanctum eius, inquit, Sion illa, & mons ille, non sunt de hoc mundo. Quod est regum eius, nisi credentes in eum? Et iterum dabo tibi gentes hæreditatem tuam, quas possideas ad earum salutem, & quæ tibi fructificent spiritualia.
Ambrosius etiam apertè lib. 3. in Lucam cap. penulti. Negat regnũ regnum Christi fuisse temporale, quale fuit Dauid vel Roboam vel Iechoniæ. Ait enim, Ipsum regem secũdum secundum honorem seculi non accipimus Christum. Quomodo ergo dictum est: de fructu ventris tui ponam super sedem tuam? Quomodo etiam dictũ dictum est, Dabit illi Dominus Deus sedem Dauid patris eius & regnabit in domo Iacob in æternũ æternum ? Non seculari honore regnauit Christus. Et paulò post, exponẽs exponens illud Psal. 88. Thronus eius sicut dies cæli, inquit, non vtique hunc thronũ thronum Salomon sedit, non Roboam, non Iechonias. Et deniq; denique ait, Qui dicit regnum meum non est de hoc mundo: ostendit esse supra mundũ mundum . Ita & regnum eius erat & non erat in seculo, sed supra seculum erat.
Diuus Hieronymus lib. 4. super Ieremiā Ieremiam cap. 22. explicans illud, Scribe virum istum sterilem, inter alia multa dicit, quod regnum Christi non erat terrenum & breue, sed perpetuum & cæleste. Diuus etiam Gregorius homil. 8. super euāgelia euangelia , Non solũ solum regnum mundi, sed & dominium rerum habuisse Christũ Christum secũdum secundum humanā humanam naturam negat. Ait enim non in parentum domo, sed in via nascitur: vt profectò ostenderet, quia per humanitatem quā quam assumpserat quasi in alieno nascebatur. Alienum non secundũ secundum potestatem dico, sed secũdũ secundum nostram naturā naturam . Nam de potestate eius scriptum est, in propria venit. Athanasius præterea tom. 3. in oratione de Sanctissima Deipara prope finem ait, Rimantur hæretici & se se inuicem adhortantes, & affectuosè quærunt, an acceperit thronũ thronum Dauid patris sui, & regnauerit in domo Iacob in æternum. Et paulò post. Ergo accipiens thronũ thronum Dauid, transtulit illum & dedit Sanctis Christianorũ Christianorum regibus, vt conuer | teret eos ad domũ doimum Iacob: qua tradita in opprobrium & direptionem regnabit in Christianis in æternũ æternum . Siquidem genitus ex virgine, vt consummatis omnibus, quæ ad negotium mortis & crucis pertinebāt pertinebant , post resurrectionem ad suos dicebat, Data est mihi omnis potestas in cælo & in terra. Et quā doquidem quandoquidem ipse rex est, qui natus est ex virgine, idemq́ue ac dominus & Deus, ea propter & mater quæ eum genuit & regina & domina & Deipara propriè & verè censetur. Hæc Athanasius. Vbi considera, quomodo regnum Christi non temporale sed spirituale affirmet secũdum secundum humanitatem. At vero dominij rationem vniuersalem diuinitati tribuit. Et propterea ipsam Dei genitricem reginam & dominam appellat. Constat autem, quod virgo mater non fuit temporaliter regina vel domina: sentit ergo Athanasius quod ex vnione hypostatica erat ille homo Dñs Dominus omniũ omnium . Chrysost. itẽ item homil. 6. super. c. 2. Matth. sic ait, Quo nam pacto Magi ex stella illa Iudæorũ Iudæorum regem illũ illum esse didicerũt didicerunt : cum certè non istius regni iste sit rex, sed vilem hāc hanc prorsus vitam egit ac pauperem? Basil. quoque quẽ quem refert D. Tho. in catena aurea. Lucæ. c. 1. explicans illud: regnabit in domo Iacob, ait. Non in materiali sede Dauid Dominus sedebit, translato Iudaico regno ad Herodem, sed sedem appellat Dauid, in qua residet dominus, indissolubile regnum. Denique omnes patres antiqui explicantes illud Lucæ. 1. Dabit eit Dominus sedem Dauid, vniuersi negāt negant temporale regnum Christo competere: & omnino asserunt rationem regni Christi spiritualem & æternā æternam fuisse. ¶ Tertio loco rationibus agendũ agendum est, Prima itaq; itaque ratio & potissima mihi est, quæ tali fundamento innititur. Quoniā Quoniam Christus Dñs Dominus assumpsit humanitatẽ humanitatem talibus conditionibus exornatam & affectam qualibus conueniebat exornari & affici ad finem intentũ intentum per incarnationis mysterium. Finis autẽ autem fuit, vt Christus Dñs Dominus plenus gratiæ & veritatis esset caput influens in mẽbra membra veritatẽ veritatem & gratiā gratiam . Et quidẽ quidem quod attinet ad veritatẽ veritatem , oportebat illũ illum esse perfectissimũ perfectissimum caput. Et idcirco assumpsit animā animam beatā beatam lumineq́; lumineque gloriæ illustratā illustratam , tam eximiè, vt in illo crescere non oporteret. Fuit itaq; itaque testis ocula tus veritatis: & ad hoc venit in mũdum mundum vt testimoniũ testimonium perhiberet veritati & prædicaret nobis forum Dei & beneplacitũ beneplacitum eius circa media necessaria ad salutem hominũ hominum à nobis credenda & faciẽda facienda . Deinde venit Christus vt exemplo suo nobis viam ad salutem ostenderet, non solum necessariā necessariam , sed etiam eius perfectionis quæ in cōsilio consilio est semitam demōstraret demonstraret . Cùm igitur, qui venit facere & docere, dixerit: Si vis perfectus esse, vade & vende omnia quæ habes, & sequere me, consequens est, quod Christus Dominus temporale dominium, aut regnum non assumcpserit assumpserit . Alioquin Euangelicā Euangelicam perfectionem exemplo suo non docuisset. Confirmatur, quoniā quoniam perfecta paupertas non solum consistit, imo non consistit in abdicando omnino vsu rerum, sed consistit in abdicando dominio ipsarũ ipsarum , id quod religiosi faciũt faciunt : qui quidem, quāuis quamuis multis rebus vtantur, tamẽ tamen nullius dominiũ dominium habẽt habent singuli. Ergo cùm ipse Christus exemplũ exemplum euangelicæ paupertatis se ipsum proposuerit incōueniẽs inconueniens videretur, quod ipse secundũ secundum humanitatẽ humanitatem temporaliter rerum omniũ omnium dominiũ dominium & regnum haberet, quanuis paucis vteretur ad vitæ sustentationem. ¶ Secunda ratio est. Quāuis Quamuis ex gloria animæ Christi quasi naturaliter cōsequeretur consequeretur corporis gloria, tamen immortalis Deus assumpsit mortalem humanitatẽ humanitatem , eo quod sic expediebat, tum ad exemplũ exemplum patiẽtiæ patientiæ , tum ad redemptionẽ redemptionem humani generis per mortẽ mortem & crucem suā suam . Ita etiā etiam fuit cōuenientissimũ conuenientissimum , vt dñs dominus & rex vniuersi assumeret naturā naturam humanam absq; absque dominio & regia potestate tẽ porali temporali huius mundi, quāuis quamuis hæc dignitas videretur ad decorem & ornatũ ornatum naturæ humanæ pertinere: nisi Chr̃s Christus venisset seipsum totius perfectionis exemplũ exemplum proponere. Cum igitur ista carentia dominij & regni tẽporalis temporalis non deroget plenitudini gratię gratiæ & veritatis & adiuuet ad perfectionẽ perfectionem exemplaris nobis propositi ad imitandũ imitandum , cōueniẽtissimũ conuenientissimum est, quod Christus qui aliâs secundũ secundum diuinitatẽ diuinitatem & propter gratiā gratiam vnionis est vniuersorũ vniuersorum dñs dominus , sit verè & propriè simul pauper in hoc temporali seculo, in quo exemplũ exemplum discipulis dare venit. Huic doctrinæ cōsonat consonat quod Apostolus dicit, qui cum esset diues pro nobis egenus factus est. Sic enim locutus esse vi| detur, ac si diceret, qui cum esset immortalis, pro nobis mortalis factus est, videlicet, cum esset immortalis secundùm diuinitatem, factus est mortalis secundùm humanitatem. Sic etiam cum esset diues secundùm diuinitatem & virtute vnionis, tamen simul factus est verè pauper secũdũ secundum humanitatẽ humanitatem .
Tertia ratio. Christus nunquā nunquam vsus est illa potestate regia & dominatiua, ergo frustra assumpsisset talem potestatem, frustra enim est potentia quę quæ in actũ actum non reducitur. Quòd si quis respondeat, quod etiā etiam assumpsit potentiam ridendi licet nunquā nunquam riserit: Cō tra Contra est, quod potentia ridendi pertinet ad veritatem & integritatem humanæ naturæ, neque esset perfectus homo nisi omnes naturę naturæ humanæ proprias potentias haberet: noluit autem ridere, quia venerat prædicare pœnitentiam, & beatitudinem lugentibus.
Quarta ratio. Si Christus esset cōstitutus constitutus Rex & iudex temporalis teneretur consequẽter consequenter gubernare mundũ mundum in temporalibus secundùm leges naturales & humanas, sed nihil tale gessit, nec ministros creauit qui ius dicerent, imò tyrannidẽ tyrannidem permisit multorũ multorum regũ regum , ergo non habuit tale officiũ officium & potestatem talẽ talem , alioqui non esset bonus rex temporalis & iudex. Confirmatur hæc ratio. Christus Dñs Dominus respōdit respondit cuidam dicenti sibi, Dic fratri meo vt diuidat mecũ mecum hæreditatẽ hæreditatem ,
Lucæ. 10.
Respōdit Respondit , homo quis me cōstituit constituit iudicem super vos. Vbi Christus Dñs Dominus visus est negare se constitutũ constitutum iudicẽ iudicem litiũ litium temporaliũ temporalium , alioquin ad illũ illum pertineret lites cōponere componere . Nec valet dicere quod noluit vti illa potestate: ipse enim non dixit, Nolo de vobis iudicare, sed dixit, Quis me cōstituit constituit iudicem super vos? quasi negans se iudicem constitutum super temporalia vt seculariter iudicaret.
In hac controuersia viri doctissimi ac pijssimi inter Theologos modernos & antiquiores diuisi sunt, quibusdā quibusdam illorũ illorum negantibus, quibusdā quibusdam asserentibus Christũ Christum esse Regẽ Regem & Dñm Dominum & iudicẽ iudicem temporaliũ temporalium , quibusdā quibusdam verò dicẽtibus dicentibus vtranq; vtranque opinionẽ opinionem esse probabilem. Sed alterā alteram probabiliorẽ probabiliorem , sunt etiā etiam qui alterā alteram partem amplectentes, alterā alteram erroris vel temeritatis nota inurere audeant.
PRO decisione huius cōtrouersiæ controuersiæ notandũ notandum est primò, quod in discursu huius di sputationis noluimus distinguere triplicem quæstionem, videlicet, An Christus fuerit Rex tẽporalis temporalis , An fuerit Dominus temporalis, An fuerit iudex temporalis: quoniam profectò quòd attinet ad præsentem difficultatem, eadem est ratio arbitrandi.
Notandũ Notandum est secũdò secundo , quod de Christo possumus loqui in hac disputatione dupliciter. Vno modo inquantũ inquantum est Deus. Altero modo inquantũ inquantum est homo. Siquidẽ Siquidem loquamur de illo ratione personæ diuinæ, cōstat constat secundũ secundum fidem catholicā catholicam illũ illum esse Regẽ Regem & Dñm Dominum & iudicem totius vniuersi & omnium quæ sunt in illo. Etenim sicut filius Dei est verè homo passibilis & mortalis: ita ille homo est verè Deus & creator omniũ omnium , & Dñs Dominus & Rex & iudex angelorũ angelorum & hominũ hominum . Itaque Christus non solũ solum inquantũ inquantum Deus: sed etiam inquantum hic homo, est verè Rex & Dñs Dominus omniũ omnium . Nam dictio illa, inquantũ inquantum , reduplicat personę personæ rationem & non tantũ tantum naturā naturam humanā humanam . De hoc nulla est cōtrouersia controuersia . Si autẽ autem loquamur de Christo secundũ secundum ea quæ sibi cō ueniũt conueniunt ratione humanæ naturæ assumptæ: adhuc distinguere debemus. Quædā Quædam enim sunt propria & cōmunia communia omnibus hominibus, vt v. Verbi g. gratia, esse risibilem, habere intellectũ intellectum & voluntatem: & similia. Quædā Quædam vero sunt propria illius naturæ humanæ singularis. v. Verbi g gratia . Quòd Christus conceptus de Spiritu sancto & natus ex Maria Virgine fuerit, secundũ secundum humanā humanam naturā naturam sibi cōpetit competit . Nũc Nunc igitur non loquimur priore modo de Christo inquātũ inquantum est homo: Sic enim quilibet homo esset Rex & Dñs Dominus , si particula, inquantũ inquantum reduplicaret aut specificaret rationẽ rationem cōmunẽ communem hominis. At verò si loquamur de Christo posteriori modo, inquantũ inquantum homo est, ita vt dictio illa, inquantũ inquantum , accipiatur specificatiuè: hoc est designatiuè, scilicet, determinando naturā naturam singularẽ singularem vbi est illa proprietas. Vt v. Verbi g. gratia, si dicamus, Christũ Christum esse albũ album , inquantũ inquantum est homo, designamus, albedinẽ albedinem subiectari formaliter in eius humana natura. Sic ergo nũc nunc quærimus, An Christus secundũ secundum quod homo, fuerit Rex tẽporalis temporalis & Dñs Dominus temporalis vniuersi, vel alicuius regni, ita vt dominiũ dominium formaliter subiectaretur in natura eius humana. Hoc igitur modo loquentes, statuimus sequẽtes sequentes cōclusiones conclusiones attẽtione attentione dignas.
Prima conclusio. Christus non fuit Rex tẽporalis temporalis specialiter Israelitici populi. Hanc cōclusionem conclusionem pono cōtra contra Iudæos vel Iudaizantes, qui volunt Messiā Messiam iure hæreditario, quia descẽderet descenderet ex Dauid Rege fnturũ futurum esse legitimũ legitimum Regẽ Regem temporalẽ temporalem illius populi, & quod peius est, temporaliter regnaturũ regnaturum . Et quidẽ quidem quod iure hæreditario regnũ regnum Israel temporale obtineret nulla ratione aut testimonio confirmari potest, sed qua facilitate dicitur, eadem negari potest. Imo vero oppositum videtur esse certum, quoniam alias Beata Virgo mater eius fuisset Regina illius populi, siquidem Christus non alio titulo temporali poterat regnum Israel hæreditare. Quanuis ergo quidam Theologi probabiliter opinentur Christum fuisse Regem & dominum temporalem etiam illius populi, nemo tamen Theologi nomine dinus asserit hæreditario titulo regnum illud obtinuisse: sed ex generali cōmissione commissione Dei & traditione potestatis regiæ & dominatiuæ fuisse Regem & dominum affirmant.
Secunda conclusio. Vtraque sententia videlicet affirmans vel negans Christũ Christum fuisse Regem & dominum temporalem vniuersi secundùm quòd homo ex commissione & traditione Patris potest salua fide, sustineri, & absque periculo sanæ doctrinæ. Probatur. Quoniam viri doctissimi & catholici vtranuis sententiam sequuntur. Partem quidem negatiuam nostris temporibus tenuit Magister Franciscus à Victoria, vt patet in relectione prima de potestate ecclesiæ quæst. 5. numero. 15. & Soto libro. 4. de iustitia & iure quæst. 4. art. 1. quos sequuti sunt multi alij. Partem vero affirmatiuam tenet Burgensis super caput primum Matthæi. Quam etiā etiam fuit secutus Magister Cano præceptor meus. Quam amplectuntur multi alij nostris temporibus, & quidā quidam minus bene considerantes oppositam sententiam periculosam putant. Rationes verò & argumenta vtriusque factionis abundè satis proposita sunt à nobis. Cæterùm vtraque opinio competenter respondet argumentis & testimonijs quæ pro altera afferuntur: vt amplius in sequentibus patebit.
Tertia conclusio. Mihi sanè probabilior est ābsolutè absolutè loquendo & in sensu in quo di ximus disputanda quæstio, pars negatiua. Probatur. Quoniam rationes, quæ pro illa fiunt non tam facilè soluuntur, quàm oppositæ. Et profectò magis consolatorium videtur & magis excitatiuum amoris, & magis decens benignitatem & humanitatem Dei, vt assumeret veram paupertatem simul cum mortali natura, & non solum se gereret vt pauper non vtens Regia potestate & temporali dominio, sed esset verè pauper: siquidem hoc possibile neque indecens sed maximè decens ad finem humanæ redemptionis, & exemplum Euangelicæ perfectionis erat.
Quarta conclusio. Christus secundùm quòd homo habuit instrumentalem potestatẽ potestatem dominij vniuersalis circa omnia temporalia. Hæc conclusio non repugnat tertiæ. Quod sic explico. Decernunt Theologi humanitatem Christi potestatẽ potestatem habuisse instrumentalem ad facienda miracula ad efficiendam gratiam iustificantem & ad alios effectus supernaturales, respectu quorum solus Deus potest esse principalis causa efficiens. Ratio ergo quæ me mouet, vt talem potestatem dominij asseram Christo conuenire, non est quia non potuit habere talem potestatẽ potestatem vt causa principalis & multo perfectiùs quam habent Reges terræ: sed quia sic expediebat ad finem incarnationis & Ecclesiæ & regni spiritualis gubernationem. Cum enim finis gubernationis Regni spiritualis sit simpliciter vltimus finis, necesse est, vt qui præest regno spirituali habeat potestatem supra temporalia inquantum opus fuerit ad finem spiritualem consequendum qui est vltimus simpliciter. Et quia sæpe impediri vel molestari poterat ecclesiastica gubernatio per temporalẽ temporalem potestatem: expediebat, vt ipse Christus haberet instrumẽtalem instrumentalem potestatem dominij fundatā fundatam tum in gratia vnionis, tum in ipso fine aduentus Christi. Hāc Hanc ministerialẽ ministerialem potestatẽ potestatem etiam tradidit vicario suo Summo Pōtifici Pontifici in terris ad huiusmodi impedimenta tollenda vel alia conuenientia exercenda ad finem spiritualem & animarum salutem. Hac potestate forte vsus est Christus quando misit dæmones in gregem porcorum qui in mare sunt præcipitati. Hac etiam vi| detur vsus quādo quando facto flagello de funiculo eiecit cathedras vendentiũ vendentium & mensas nũmulariorũ nummulariorum subuertit. Hac etiā etiam vsus videtur Petrus quādo quando verbo occidit Ananiā Ananiam & Saphirā Saphiram . Hac vtitur Sũmus Summus Pōtifex Pontifex quando circa contractũ contractum matrimonialem irritandũ irritandum vel ratũ ratum faciendũ faciendum leges cōdit condit . Quanuis enim iste cōtractus contractus , stando in solo iure naturæ ciuilibus legibus subijci poterat: tamen, quia iste cōtractus contractus inter baptizatos est sacramentum nouæ legis, idcirco Sũmus Summus Pontifex conditiones talibus cōtractibus contractibus ratificādis ratificandis vel irritandis sibi reseruat, & causas matrimoniales facit ecclesiasticas. Imo vero in ordine ad cōscientias conscientias fideliũ fidelium circa contractũ contractum censuum leges tulit, vt patet in Motu proprio Pij V. Eadā Eadam potestate vtitur Sũmus Summus Pōtifex Pontifex , quando principẽ principem vel Regem hæreticũ hæreticum vel schismaticũ schismaticum punit temporaliter, priuando illum etiā etiam regno. Talẽ Talem igitur potestatẽ potestatem tribùimus Christo excellentiori modo vt capiti, quoniā quoniam eius humanitas etiam in vita mortali instrumentũ instrumentum coniunctum erat verbo diuino per quod fiunt omnia quæ cōueniunt conueniunt ad salutẽ salutem hominum. Quanta verò sit differentia inter potestatem principalẽ principalem & instrumentalem manifestũ manifestum est. Quoniā Quoniam potestas quæ se habet vt causa principalis ad iudicandum vel ad dominandum, est potestas ordinaria ad quam pertinet in omni euentu exercere officium iudicis aut domini. Potestas verò instrumentalis exercetur in quibusdam casibus in ordine ad finem superiorem, neque proportionatum tali potestati. Quòd si quis obijciat sic contra prædictam doctrinam. Sequeretur, quòd Christo Domino inquantum est homo non competeret aliqua potestas etiam spiritualis tanquam causæ principali, sed solum tanquam instrumentali. Probatur sequela. Quoniam respectu finis supernaturalis solus Deus videtur esse principalis causa effectiua gratiæ & gloriæ. Respondetur, negando sequelam. Et ratio est, quia quanuis in genere causæ efficientis ad modum causæ physicæ solus Deus dicatur & sit principalis causa gratiæ & gloriæ: tamen in genere causæ moralis, qualis est causa meritoria, Christus etiam est causa principalis gratiæ. Sic ergo Christus habet potestatem iudiciariam ad iudi candum bonos & malos in ordine ad finẽ finem spiritualem. Accepit enim à Patre hanc vniuersalem potestatem, iuxta illud Ioan. ca. 5. Pater non iudicat quenquam, sed omne iudicium dedit filio, & potestatem dedit ei iudicium facere, quia filius hominis est. Hoc est neminem iudicat Pater, nisi mediante iudicio filij hominis. Est itaque Christus Rex & Dominus & gubernator & iudex inquantum homo vt causa principalis respectu spiritualium & æternorum & vltimi finis. At verò respectu temporalis & secularis gubernationis & potestatis & dominij sicut nec vsum accepit vniuersalem, ita nec ius earũ earum rerum in se habere, idest, in sua humana natura, dignatus est, vt nos eius paupertate diuites efficeret. Hic modus noster dicendi medius videtur esse inter duas opiniones extremas. Neque enim omnino conceditur Christo dominium temporale & seculare vniuersi inquantum est homo, neque omnino negatur. Sed quodammodo conceditur: & quodāmodo quodammodo negatur. Negatur quidem tale dominium & potestatem talem esse in Christo formaliter tanquam in causa principali quatenus est homo, cōceditur conceditur autem instrumentale dominium, & instrumentalis potestas in illo quatenus homo est: quia hoc expediebat ad finẽ finem Saluatoris & iudicis mundi. Hac via forsan poterimus conciliare oppositas sententias, & respondere argumentis quæ pro vtraque parte à principio proposita sunt. Et quoniam diximus, vtranque opinionẽ opinionem esse probabilẽ probabilem , vtriusq; vtriusque opinionis argumenta dissoluenda sunt.
AD argumenta pro parte affirmatiua. Ad primum argumentum pro parte affirmatiua quod desumptum est ex autoritate & testimonijs S. Sancti Tho. Thomae respondetur. Ad primum quidem testimonium ex opusculo. 20. Fateor, quod Theologi Thomistæ magnā magnam occasionem habuerũt habuerunt opinandi partẽ partem affirmatiuā affirmatiuam fuisse sentẽtia setentia D. Diui Tho Thomae . Cōparat Comparat enim illic monarchiā monarchiam Christi præcedẽtibus præcedentibus monarchijs. Quarũ Quarum prima fuit Assyriorũ Assyriorum , quæ durauit per 1240. annos, vt ait Aug. lib. 4. de Ciuit. Secunda fuit Medorum & Persarum: quæ perstitit annos 233. Tertia fuit Græcorum, quæ cœpit in Alexandro & in eo finita fuit duodecim annis. Quarta fuit | Romanorũ Romanorum notissima monarchia. Quintā Quintam monarchiam ponit D. Diuus Thom. Thomas fuisse Christi, qui post Resurrectionem suā suam dixit, Data est mihi omnis potestas, &c. ergo sicut illæ quatuor fuere temporales & circa temporalem gubernationem, ita etiam oportet quod Christi monarchia sit temporalis: & quod in illo inquantum homo est, sit potestas gubernandi temporaliter res temporales huius seculi. Nihilominus D. Diuus Tho. Thomas bonam habet intelligentiam nec repugnantem intentioni eius in illo opusculo, neq; neque parti negatiuæ. Etenim monarchia Christi quanuis sit vniuersalissima respectu omnium hominũ hominum , ita vt in cęlo cælo & in terra, & viuorũ viuorum & mortuorum dominetur: tamen eius dominium & potestas non respiciebat per se secularem gubernationẽ gubernationem circa res temporales & lites seculares huius seculi componendas. Dixi quod non respiciebat per se huiusmodi res: intelligens quod non respiciebat tanquā tanquam obiectum neq; neque primarium neque secundarium per se loquendo: non tamen negādum negandum est quod respiciat omnes actiones hominum quatenus in illis est ratio boni vel mali in ordine ad vltimum iudicium Christi ad reddendum vnicuique secundùm opera eius in ordine ad finem æternum bonum vel malũ malum . Cæterùm quia monarchia Christi inquantũ inquantum homo temporaliter cœpit in eius natiuitate & temporaliter procedit in hoc seculo per vicarios illius summos Pontifices potest dici tẽporalis temporalis . Peregrinatur enim Ecclesia temporaliter in hoc seculo: nec alia monarchia est in mundo. Non autem est temporalis & secularis monarchia quasi de rebus omnibus temporalibus & secularibus in hoc seculo cōponendis componendis se se exerceat, & ad hoc officium respectum per se habeat. Fuit itaque monarchia Christi alterius ordinis quam aliorum principum præcedentium monarchię monarchiæ . Quoniam Christi monarchia ad æternam pacem & tranquillitatem dirigebatur: aliorũ aliorum vero principum monarchiæ ad temporalem pacem & temporalem reipublicę reipublicæ tranquillitatem respiciebant & prouidebāt prouidebant : imò ad suā suam vanam gloriā gloriam omnia referebant. Et quod hæc ita se habeant, patet ex triplici excellentia monarchiæ Christi, scilicet, ex dominij vniuersalitate, ex annorũ annorum quantitate seu potius æternitate, & ex dignitate dominij. Quia nimirum est spirituale & ad finẽ finem spiritualem ordinatũ ordinatum . Quòd autem in illo opusculo dicit D. Diuus Tho. Thomas quòd Augustus Cæ sar, nato Christo, fuit eius vices gerens dum fecit, vt describeretur vniuersus orbis: hoc magis fauet parti negatiuæ. Constat enim quod Cæsar Augustus neque diuina reuelatione neque ex cōmissione commissione Christi nati tale edictum protulit. Sed potius, sicut ibidem dicit D. Diuus Tho. Thomas quemadmodum Caiphas prophetauit nesciens quid diceret, ita etiam Augustus nesciens quid faceret, significauit monarchiam Christi recens nati vniuersalem futuram. Hoc autem non est esse propriè substitutũ substitutum & vicarium monarchiæ Christi: erat enim tyrannus Augustus. Sed sicut Caiphas non fuit propriè & verè propheta, quanuis materialiter protulit prophetiā prophetiam : ita Augustus potest dici vicarius & substitutus Christi monarchæ, cui mundum adunabat ignorans ipse quid faceret.
Ad testimonium S. Thomæ ex 3. parte, respondetur negando consequentiam. Sed solum colligitur, quòd si Christus voluisset temporaliter iudicare res humanas, potuisset quidem illud facere, si hoc expediret ad finẽ finem iudiciariæ potestatis eius, quę quæ erat vniuersalior: sed quia non expediebat ad finem illum, imo verò impediebat, propter rationem quam ibidem assignat D. Diuus Tho. Thomas noluit extendere vniuersalem illam & iudiciariā iudiciariam potestatem ad temporaliter iudicandum. Cæterum cùm expedierit, non solum ipse Christus, sed & vicarius eius in terris habet talem potestatem plenissimam sed ministerialem, vt iam explicatum est à nobis. Sed nota quod D. Diuus Tho. Thomas duo dicit illic. Alterum est quod Christus constitutus est Rex à Deo. Alterũ Alterum est quod habuit potestatem iudiciariā iudiciariam . Dico ergo quod ratio Regis cōuenit conuenit Christo primo ex vnione hypostatica. Secundo ex cōmissione commissione respectu spiritualium & æternorũ æternorum per se & formaliter, cōsequenter consequenter verò & ministerialiter respectu temporalium prout expediret ad finem spiritualem. Et hoc non destruit veram paupertatem. Cæterum iudiciaria potestas quantum libet vniuersalis etiam respectu temporalium non confert dominium temporalium. ¶ Ad aliud testi| monium ex quo desumebatur ratio ex verbis Diui Thomæ in. 3. parte, respondetur, quod sicut gloria corporis Christi esset perfectio Christi, & tamẽ tamen noluit illā illam assumere statim: quia hoc non expediebat ad finem redemptoris, ita non assumpsit temporale dominiũ dominium formale rerum temporalium omnium; vt esset verè & propriè pauper: vt merito & exemplo paupertatis suæ nos diuites essemus in rebus spiritualibus dum paupertatem amplectimur. Cæterum accepit illā illam potestatem ministerialem, sicut ad faciẽda facienda miracula. Ad confirmationem vltimam ex dictis patet.
Ad secundum argumentũ argumentur respondetur, quod omnia illa testimonia intelligenda sunt de regno spirituali Christi, & de vniuersali eius dominio in ordine ad finem spiritualẽ spiritualem , & æternum regnũ regnum illius secundùm quod regnabit in æternũ æternum , quod consummabitur in die iudicij. Tunc enim, vt inquit Apostolus 1. Corin. 15. & Hebr. 2. Omnia erunt subiecta sub pedibus eius: nũc nunc autem necdum videmus omnia subiecta. Ad confirmationẽ confirmationem respondetur, quod si de proprietate huius nominis, Rex, agitur, non minus propriè dicitur Rex in spiritualibus regens & gubernās gubernans & imperans & præmians & puniens quam in temporalibus. Cæterum etiā etiam si nomẽ nomem Regis frequentissime in sacris literis significet potestatem respectu temporalis Regni huius seculi, tamen inde non sequitur, quod regnũ regnum spirituale non sit propriè regnum. Etenim Rex, vt ait S. Tho. Psal. 2. dicitur, cui cōmittitur committitur vniuersalis gubernatio. Cum ergo non sit cōmissa commissa vniuersalis gubernatio circa temporalia, fuerit autem cōmissa commissa circa spiritualia, sequitur quod fuit cōstitutus constitutus à Deo rex in spiritualibus tantũ tantum . Sed quia in spiritualibus nullus homo futurus erat Rex & dominus vniuersalis præter Christum, non mirum est, si vt in plurimùm nomine Regis intelligātur intelligantur huius seculi principes. Sed illud speciale testimonium Matth. 28. Data est mihi omnis potestas specialiter explicandum est. Hieronymus illic ait, vt qui antea regnabat in cæ lo: per fidem credentium regnet in terris. Ecce de spirituali regno intelligit. Item S. Tho. 3. p. q. 13. art. 2. ad primum, sic ait. Dicitur autem sibi omnis potestas data, ratione vnionis per quā quam factũ factum est, vt homo esset omnipotens. Ecce de qua potestate loquitur.
Ad tertium argumentum & eius confirmationem negantur consequentiæ. Et est instantia manifesta. Quoniam ars equestris & ars nauigatiua versantur circa fines artiũ artium frænefactiuæ & nauifactiuæ: & tamen non pertinet ad illas artes architectonicas ars faciendi frænum vel nauim: sed solum dirigere inferiores artes ad finem suum. Ad hunc modum potestas Christi regia se habet vt ars architectonica respectu aliorum principum terræ: dirigit enim eos ad finem beatitudinis prædicatione exemplo & redemptione, minatur etiam nisi obedierint, quòd puniet in æternum. Non autem pertinet ad potestatem Christi habere formaliter ius ad gubernationem secularem instar aliorum principum terræ: & temporaliter se huiusmodi se exercendi vel tale officium respicere tanquam effectum sibi proportionatum & proprium. Sed per eminentiam ad hoc potestatem habuit, vt cum opus fuisset illa vteretur.
Ad quartum & quintum argumentum respondetur, quòd verba Diui Bernardi & assertum Theologorum optimè intelliguntur de dominio & regno Christi æterno. Hoc enim quantum ad ius & potestatem ab instāti instanti incarnationis datum est Christo: Quanuis manifestationem eius & exercitium plenum huiusmodi dominij & potestatis meruerit Christus per humilitatem & passionem & mortem crucis, iuxta illud Apostoli ad Philip. cap. 2. Humiliauit semetipsum Dominus noster Iesus Christus factus obediens vsque ad mortem, mortem autem crucis, propter quod & Deus exaltauit illũ illum , & donauit illi nomẽ nomem quod est super omne nomẽ nomem , vt in nomine Iesu omne genuflectatur, cælestium, terrestrium, & infernorum, & omnis lingua confiteatur quia Dominus Iesus Christus in gloria est Dei Patris. Ecce quomodo potestas & ius dominij iam ab incarnatione inerat Christo: & nihilominus exercitiũ exercititum omnino plenum non assumpsit vsq; vsque in diẽ diem iudicij: quāuis quamuis interim paulatim & per incremẽta incrementa vtatur suo dominio & Regia potestate. Tẽporalẽ Temporalem vero potestatẽ potestatem tẽporaliter temporaliter & seculariter gubernādi gubernandi & | temporaliter dominandi circa bona temporalia non est dignatus assumere, sicut neque exercere per suam humanam naturam nisi in casibus particularibus quando expediret ad spiritualem gubernationem suæ superioris reipublicæ spiritualis. Quam potestatem etiam suo vicario in terris contulit. Et per hoc patet ad alia testimonia.
IAM verò, quoniam oppositam sententiam probabilem reputauimus, ad argumenta partis negatiuæ respōdere respondere operæ pretium erit. Ad primum testimonium respondetur, quod probat neminem iure hæreditario se disse postea super regnum Iechoniæ: non autem inde conuincitur, quod Christus vniuersali titulo ex cōmissione commissione Patris non habuerit Regiam potestatem temporalem super omnem gentem & regnum.
Ad alterum testimonium ex cap. Ioan. ca. 18. respondetur illud esse intelligendum quantum ad exercitium Regiæ potestatis in hoc mundo: nunquam enim illam exercere intendebat. Et hoc sufficiebat ad pacandum animum Pilati qui zelabat Cæsaris potestatem. Ac si diceret Christus, Regnum meum non est de hoc mundo sicut tu existimas, vel interrogas.
Ad alia vero testimonia respondetur, quòd quanuis in illis asseratur spiritualitas Regni Christi, non tamen negatur temporalis potestas temporaliter regnandi & dominandi: quanuis non esset regnaturus nec dominaturus.
Ad Sanctorum Patrum testimonia respondetur, quòd quanuis illa multum videantur fauere parti negatiuæ, tamen non conuincunt quòd Christus non habuerit talem potestatem: sed quòd illa vsus non fuerit. Ad primam rationem quæ facta est pro parte negatiua, respondetur, quod tenentes partem affirmatiuam, aiunt quòd illa conuenientia ad finem incarnationis etiam consequuntur ex eo quòd Christus non fuerit vsus illa potestate Regia & iure dominandi.
Ad secundam rationem respondetur quod Christus dominus sufficientissimum exemplum dedit paupertatis, dum noluit vti potestate dominandi quam habebat. Vitium enim aut virtus circa diuitias non in illarum dominio, sed in illarum vsu consistit. Sed quia rerum dominium solicitudinis nimiæ imperfectis hominibus causa est. Idcircò consilium est euangelicum renuntiare omnibus quæ possidemus homines non solùm quantum ad vsum, sed etiam quantùm ad dominium. Cæterum episcopi sunt in statu perfectiori, quàm religiosi, & tamen dominium habent rerum temporalium: imo probabilis sententia est, quòd quando religiosus assumitur ad episcopatum efficitur dominus rerum temporalium: & non solùm est dispensator, vt tenet Diuus Thomas 2. 2. quæstione. 175. artic. 8. Christus autem nulla ratione periclitabatur ex eo quod haberet dominium rerum temporalium: sed potius hoc pertinebat ad ornatum & dignitatem ipsius inquantum homo: & idcirco exemplum paupertatis dedit in abstinendo ab vsu, non in carendo potestate & iure dominij.
Ad tertiam rationem respondetur, quòd sicut Christus Dominus habebat omnem scientiam & artem practicam, & tamen non vtebatur omni habitu practico, pingendo vel fabricando aliquid, & tamen illi habitus non reputabantur superflui, quia pertinebant ad ornatum animæ & dignitatem eius, eo quod non decebat, quod aliquis homo posset aliquid operari, quod non posset Christus: ita etiam non decebat vt aliquis homo haberet potestatem & dominium alicuius rei, qualem potestatem non haberet Christus. Verum est tamen, quòd tenentes partem negatiuam dicemus sufficere, quod Christus haberet potestatem & rationem dominij instrumentalem, vt iam explicatum est. Etenim nemo concedet, quòd si vir habet potestatem & dominium circa corpus vxoris, quòd Christus inquantum homo haberet similem potestatem formalem.
Ad quartam & vltimā vltimam rationem responderi potest, quod quemadmodum ipse Deus, cum sit rerum omnium dominus, permittit tamen multam tyrannidem & plurimas iniustitias propter maius bonũ bonum : ita etiā etiam Christus intelligens & videns voluntatem Dei, permisit & permittit principũ principum terræ iniquā iniquam gubernationem & tyrannidem prout ipse Pater vult, quod permittat, donec veniat dies | iudicij, vbi erit iudex bonorum & malorũ malorum , & deinceps in æternum omnibus dominabitur: tribuens vnicuique secundùm opera eius, vt in omnibus glorificetur Deus per lesum Christum; cui est gloria & imperium in sempiterna secula, Amen.
DVbitatur secundò, Vtrùm Summus Pontifex habeat dominium temporale supra totum orbem. Arguitur primò pro parte affirmatiua. Probabile est vt diximus, quòd Christus Dominus habuit tale dominium, ergo & quòd Summus Pontifex. Probatur consequentia, quia Christus Dominus tribuit Petro tanquam suo vicario potestatem, quam ipse habuit ad pascendas oues, quas commisit Petro & successoribus eius. Et confirmatur ex illo Ioann. 20. quod dixit Dominus post resurrectionem suam Apostolis, Pax vobis, sicut misit me Pater, & ego mitto vos. Sed Pater ipsum Christum misit cum potestate dominij temporalis supra totum orbem, ergo Christus eadem potestate misit Apostolos, maximè Petrum: & per consequens Summum Pontificem Petri successorem & Vicarium ipsius Christi.
Arguitur secũdò secundo . Nam sicut habetur ex Innocentio III. in cap. solitæ. de maioritate & obedientia. Tanta est inter sacerdotalem & regiam dignitatem differentia, quanta est inter Solem & Lunam. Sacerdotalis itaque dignitas comparatur Soli: Regia vero Lunæ: sed Sol præest omnibus corporalibus, ergo & Pontificia dignitas omnibus secularibus, & per consequens Summus Pō tifex Pontifex est dominus temporalis. Confirmatur primò. Nam sæpe habetur in iure quod Regia potestas est subiecta Pontificiæ, & hoc etiam habetur in eod. cap. solitę solitæ . Et. d. 10. Decreti per plura capita. Vide præsertim cap. lege Imperatoris. & cap. constitutiones. & cap. suscipitis. &. d. 96. etiā etiam multa capita. Præ sertim cap. si Imperator. cum quatuor cap. sequent. Confirmatur secundo ex Bonif. 8. In extrauag. vnam sanctam Ecclesiam. de maiorit. & obedien. vbi definitur quod omnes Christi fideles de necessitate salutis sunt subiecti Romano Pōtifici Pontifici . Et insuper ait, Vtrunque gladium & materiale & spirituale esse in potestate Ecclesiæ. Item etiam D. Tho. in fine lib. 2. Sententiarum, in expositione literæ Magistri in solutione ad quartum, inquit, quòd Summus Pontifex qui est vicarius Christi ex eius traditione vtriusque potestatis tenet apicem.
Arguitur tertiò. Nam Summus Pōtifex Pontifex imperat omnibus alijs potestatibus temporalibus, ergo habet dominium supra illas. Consequentia videtur bona, & antecedens patet. Tum ex testimonijs adductis in secũ do secundo argumento cum suis confirmationibus. Tum etiam quia Summus Pontifex habet potestatem quæ respicit finem principalẽ principalem , scilicet, spiritualem ad quem omnia temporalia ordinantur. In omnibus autem artibus & potestatibus ordinatis hoc videmus, quod illa quæ respicit finem principalem imperat alijs quæ sunt ad finem. Sicut militaris frænefactiuæ & potestas Ducis exercitus potestati aliorum ministrorum inferiorũ inferiorum . Et hoc etiam docet Arist. 8. Ethicor. cap. 2. Confirmatur. Quoniā Quoniam quando alicui committitur aliqua potestas. Datur etiam ei autoritas supra omnia illa quæ sunt necessaria ad illum finem consequendum, ad quem datur talis potestas. Ad finem autem spiritualem nempe ad salutem animarum ad quam data est potestas Summo Pontifici, necessarium est quòd habeat potestatem supra omnes potestates inferiores, aliàs enim non posset eos compellere in ordine ad dictum finem spiritualem, quando id expedierit, ergo habet talem potestatem.
Quartò. Synagoga habuit dominium temporale supra totum orbem, ergo ipsum habet Ecclesia & Summus Pontifex. Consequentia videtur bona. Nam Ecclesia & Summus Pontifex maiorem habet & præ stantiorem potestatem quam Synagoga & illius Summus sacerdos. Antecedens autem probatur ex cap. 1. Threnor. vbi Synagoga dicitur domina gentium & Princeps prouinciarum. In contrarium est quòd licet demus quod Christus habuerit dominiũ dominium temporale supra totũ totum orbem, non tamẽ tamen est vsus illa potestate, vt patet ex dubio præcedẽti præcedenti , ergo frustra tribuitur Vicario eius. Quidā Quidam ex Iuristis tenent Summũ Summum Pontificem esse dominum totius orbis etiā etiam in temporalibus. Hāc Hanc sententiam tenuit Innocentius & Hostiẽsis Hostiensis | super cap. quod super his. de voto & voti redemptione. Item etiam Panorm. & Archidiaconus. Item etiam gloss. super extrauagantem citatam Bonifacij VIII. Eosdem sequuntur aliqui ex Summistis. Hanc sententiam tenet Summa Angelica in verbo infidelitas, Et eandem videtur sequi Syluester in eodem verbo infidelitas quæst. 7. & in verbo Papa quæst. 7. 10. & 11. & in verbo legitimus quæst. 4. Eandem sententiam tenuit D. Antoninus in. 3. par. quæst. 8. cap. 5. & alij etiam quos citant prædicti Doctores. Theologi autem communiter tenent sententiam oppositam. Quorum aliquos infra citabimus.
PRO solutione aduertendum est primò, quòd in præsenti tātùm tantum quærimus de dominio temporali. Nam de potestate spirituali quantum habeat diximus latissimè in nostris commentarijs supra quæst. 1. art. 10. & quæst. 10. super art. 8. Et in 4. in materia de clauibus solet tractari de hac potestate. Secundò est aduertẽdum aduertendum , quod Summum Pontificem habere dominium temporale supra totum orbem, potest intelligi dupliciter. Vno modo directè & per se in ordine ad finem temporalem. Alio modo indirectè & veluti per accidens in ordine ad finem spiritualem.
Sit prima conclusio. Loquendo per se & directè in ordine ad finem temporalem, non habet Summus Pontifex dominium temporale supra totum orbem. Istam sententiam tenent Cardinalis à Turrecremata lib. 2. summ. de ecclesia cap. 113. cum tribus sequentibus, vbi dicit plura quæ pertinent ad hanc difficultatem. Eandem tenet Caietanus infra in quæst. 66. super art. 8. & colligitur etiam ex doctrina Diui Thomæ ibidem in solutione ad secũdum secundum . Magister Franciscus à Victoria tenet eandem sententiam in Relectione. 1. de potestate ecclesiæ, maximè num. 8. quæst. 5. Vide ibidem à numer. 1. vsque ad 14. inclusiuè. Vide eundem in Relectione. 1. de Indis num. 27. Et Magister Fr. Dominicus Soto tenet eam lib. 4. de Iustitia & iure quæst. 4. art. 1. Et probatur primo ista sententia. Nam non est censendus habere per se directè Summus Pontifex ea, quæ Christus inter dixit omnibus Apostolis. Sed dominium temporale in ordine ad finem temporalem interdixit Christus omnibus Apostolis, ergo non competit vicario Christi. Maior videtur nota: nam Christus potestatem quam dedit Summo Pontifici, contulit in beato Petro. Et minor probatur ex illo Matth. 20. Scitis quia Principes gentium dominantur eorum, & qui maiores sunt potestatem exercẽt exercent inter eos: non ita erit inter vos. Sed quicunque voluerit inter vos maior fieri, sit vester minister, & quicunque voluerit inter vos primus esse erit vester seruus: sicut filius hominis non venit ministrari, sed ministrare, & dare animam suam, &c. Idem habetur Lucæ. 22. Secundò probatur ex D. Bernardo in lib. 2. de cōsideratione consideratione ad Eugenium Papam, vbi loquens cum eodẽ eodem Pontifice inquit, Quid tibi amplius dimisit Sanctus Apostolus, Quod habeo inquit, tibi do. Quid illud? Vnum scio non est aurum neque argentũ argentum , Cùm ipse dicat: argentum & aurum non est mihi. Et infra. Neque enim ille Sanctus Petrus tibi dare, quod non habuit, potuit. Quod habuit dedit, solicitudinem super ecclesiā ecclesiam , nunquid dominationem? Tertiò probatur ex pluribus iuribus: quæ habentur in Decreto dist. 10. Præsertim cap. quoniam. vbi Cyprianus Pontifex inquit, Iuliano Imperatori. Quòd mediator Dei & hominum Christus Iesus. Sicut discreuit vtranque potestatem, & Pontificiam & Imperatoriam, vt Christiani Imperatores pro vita æterna Pō tificibus Pontificibus indigerent, & Pontifices pro cursu temporalium tantummodo rerum, imperialibus legibus vterentur. Ecce constituuntur diuersæ potestates & Pontificia & Imperialis. Ita vt neque Imperialis possit quæ Pontificis sunt: neque èconuerso. Vide in dist. 96. cap. cum ad verum. vbi Nicolaus Pontifex statuit, ne Imperator iura Pontificia neque Pontifex iura Imperatoria vsurpet: & notandum maximè est verbum vsurpet. Vide in Decretalibus in titulo, Qui filij sint legitimi. cap. causam. quod est Alexandri III. & ibi decernitur, quod de causa ciuili inter laicos non cognoscit ecclesia. Vide in titul. de appellationibus, cap. si duobus. vbi idem Pontifex in. §. denique. inquit, quod à ciuili iudice, qui non est de temporali iuris| dictione Ecclesiæ, non appellatur ad Papā Papam . Si autem summus Pontifex haberet prædictum dominiũ dominium temporale supra totum orbem in rei veritate posset intromittere se in ea quæ sunt Imperatoris, & cognoscere de causa ciuili inter laicos: posset insuper appellari ad ipsum à ciuili iudice: quorum tamen oppositũ oppositum decernitur in prædictis capitibus. Quartò probatur. Nam si Summus Pontifex haberet prædictum dominium, illud haberet iure diuino. Sed hoc non, ergo &c. Maior patet. Nam non habet iure naturali aut humano, vt cōstat constat . Minor verò probatur. Nam si iure diuino id haberet, constaret ex Sacris literis, aut ex traditione. Ex sacris autem literis id non colligitur: quin potius oppositum: vt constat ex autoritatibus, quæ adduximus in primo argumento pro ista conclusione. Ex traditione autem non habetur. Nam in ecclesia non est talis traditio. Aduertendum tamen circa hanc conclusionem, quòd non modo Summus Pontifex non habet dominium temporale supra totum orbem in ordine ad finem temporalẽ temporalem : verùm etiam neque habet dominium aliquod temporale directè ex traditione Christi. Habet tamen verum dominium temporale directè super ea bona temporalia, quæ contulerunt Ecclesiæ Principes Christiani, vt Constantinus & alij. Quòd autem ex traditione Christi non habeat huiusmodi dominium, probant argumenta facta. Quod vero illud habeat super bona temporalia collata Ecclesiæ à Principibus Christianis, patet. Nam donatio facta à Principibus Christianis fuit vera donatio conferens verũ verum dominium temporale ipsi Ecclesiæ, etiam in ordine ad finem temporalem. Et hoc patet in Constantini Imperatoris donatione facta Syluestro Pontifici. De qua habetur in cap. Constantinus. 96. dist. & in cap. futurā futuram . 12. quæst. 1. Et idem patet in donationibus aliorum Principum factis Ecclesiæ. Et hinc sumitur quintum argumentum pro nostra conclusione. Nam si summus Pontifex haberet dominium vniuersale supra totum orbem, de quo loquuti sumus in prima cōclusione conclusione , sequeretur: quòd donatio facta Ecclesię Ecclesiæ per Principes non esset vera donatio, sed restitutio. Consequens tamen est falsum ergo. Sextò probatur eadem conclusio. Nam ex opposita sentẽtia sententia sequeretur quod Summus Pontifex esset vniuersalis Rex & Imperator totius orbis. Consequens tamen est falsum, ergo. Sequela videtur manifesta. Nam habere prædictum dominium propriũ proprium est Regis seu Imperatoris vniuersalis. Minor verò probatur. Nam hoc est inauditum in ecclesia. Imo & Christus Dominus id videtur prohibuisse locis citatis Matth. 20. & Lucæ 22. Et rursus in cap. cum ad verum citato. dist. 96. Disponitur ne Pontifex iura aut nomen Imperatoris sibi vsurper. Id ipsum colligitur ex cap. citato. Quoniam dist. 10. Septimò probatur. Ex opposita sentẽtia sententia etiā etiam sequeretur, quòd Summus Pontifex posset pro sua voluntate in ordine ad finem temporalẽ temporalem statuere leges in vniuerso orbe: posset etiam pro suo libito abrogare omnium aliorum Principum leges. Hoc autem est falsum & contra communem sententiam. Vltimò probatur eadem conclusio. Nam si Summus Pontifex haberet dominium temporale directè in ordine ad finem temporalem supra totum orbem, sequeretur, quòd etiam quilibet Episcopus haberet idem dominium in sua diœcesi. Consequens est falsum, ergo. Minor patet ex communi sententia, nullus enim illud concedit. Sequela tamen probatur. Nam tantam potestatẽ potestatem proportionabiliter habet quilibet Episcopus in suo episcopatu iure diuino: quantam habet Summus Pontifex in tota Ecclesia, quanuis habeat illam subordinatam Pontifici.
Secunda conclusio. Summus Pontifex habet dominium temporale instrumentale & indirectè supra totum orbem videlicet in ordine ad finem spiritualem. Hanc conclusionem tenent Doctores citati pro præ cedenti conclusione: quanuis illi non vtantur illa voce, instrumentale, quæ dictio nobis placet: quia verè exprimit rationem dominādi dominandi non esse formalem vt in causa principali respectu temporalium. Hanc probāt probant argumenta facta à principio si quid probāt probant . Et vlterius probatur primo. Nam vt cōstat constat ex pluribus capitibus iuris in ordine ad finẽ finem spiritualem potest Summus Pontifex antiquos Reges & Imperatores deponere, & nouos constituere, ergo. Consequentia vi| detur bona. Et antecedens patet. Nam Zacharias Romanus Pontifex Regem Francorum, eo quòd tantæ potestati esset inutilis à Regno deposuit: & Pipinum qui fuit Caroli Magni Imperatoris pater in eius locum substituit, & omnes Francigenas à iuramento fidelitatis absoluit. Vt habetur in capit. alius. 15. quæst. 6. Præterea Innocentius Quartus, Regi Portugaliæ qui prodigus & dilapidator erat, & ecclesias, monasteria pia loca, & personas ecclesiasticas, viduas, pupillos & orphanos grauabat, & grauari sinebat, dedisse adiutorem, & illi administrationem Regni interdixisse, legitur. Vt patet ex capit. grandi. de supplenda negligentia prælatorum. libro. 6. Præterea Summus Pontifex Imperiũ Imperium Romanum à Græ cis transtulit in Romanos: & ius ac potestatem eligendi Imperatorem certis Principibus contulit. Vt patet in capit. venerabilem. de electione, & electi potestate. De qua vide Syluestrum in verbo, electio. quæst. 4. & 5. Multò magis verificatur conclusio, si Reges seculares sunt hæretici vel schismatici. Secundò probatur. Nam ea quæ sunt necessaria ad exercendum officium commissum, simul committuntur & conferuntur cum ipsomet officio, sed ad exercendam spiritualem potestatem datam Summo Pō tifici Pontifici vt Christi vicario necessarium est, quod habeat prædictum dominiũ dominium supra totum orbem, ergo. Maior habetur ex capit. 1. de officio & potestate iudicis delegati. Et minor probatur. Nam si non haberet prædictum dominium, non posset impedientibus suam potestatem & iurisdictionem resistere per bellum, nec posset etiam contradicentes temporaliter punire. Quod tamen est falsum imo & contra fidem. Probatur, constat enim ex multis iuribus, quòd potest Summus Pontifex statuere leges circa temporalia: & similiter leges ciuiles aliorũ aliorum Principum abrogare, quando viderit id expedire, in ordine ad spirituale bonum Ecclesiæ & fidelium. Et hoc etiam patet, ex ipsomet vsu antiquæ Ecclesiæ, ergo. Plura alia argumenta pro hac conclusione vide apud Cardinalem à Turrecremata lib. 1. Summæ de ecclesia. capit. 90. Vbi agit de eminentia potestatis spiritualis supra secularẽ secularem . Et in libr. 2. cap. 114. Vbi tractat qualiter Romano Pontifici iure sui principatus competat habere iurisdictionem temporalem in toto orbe Christiano. Denique tam in eodem capit. 114. quam in præcedenti, & duobus sequẽ tibus sequentibus multa reperientur egregia, quæ conducunt ad prædictas conclusiones probandas. ¶ Ad omnia argumenta respondetur, quod probant secundam conclusionem. Quatenus autem militant contra primam: respondetur ad primum argumentum. Primò dicitur quòd adhuc est in opinione, An Christus dominus habuerit dominium temporale supra totũ totum orbem, vt constat ex dictis dubio præcedenti. Veruntamen concesso antecedenti: negatur consequentia. Vt enim diximus in superioribus. quæst. 1. super arti. 10. & quæst. 10. super art. 8. Non omnem potestatem quam Christus habuit, etiam inquā tum inquantum homo communicauit Summo Pontifici. Nam potestatem excellentiæ, quam habuit in sacramentis non cōmunicauit communicauit Summo Pontifici. Vt docet Diuus Tho. 3. parte quæst. 64. artic. 4. ad primum. licet potuisset communicare si voluisset: vt docet Diuus Thomas in eodem articulo. Vide de hac re Magistrum Soto in. 4. dist. 1 quæst. 5. artic. 4. dubio vltimo. ¶ Ad confirmationem dicitur quòd Pater misit filium non ad exequendum dominium temporale, sed spirituale. Et ita misit Christus suos Apostolos. Et sic possunt verificari verba illa Ioan. 20. Etiam si non contulerit dominium temporale suis Apostolis. Præterea dicimus, quòd si illa autoritas auctoritas aliquid probaret, non tantum conuinceret Beatum Petrum habuisse dominium temporale supra totum orbem, verùm etiā etiam & reliquos Apostolos, quod tamen falsissimum est.
Ad secundum argumentũ argumentum , cum suis confirmationibus dicendum, quod omnia illa iura loquuntur de potestate, & dominio in ordine ad spiritualia cum opus fuerit illā illam exercere: vt patet manifestè intuenti ipsa iura. Et ita in illo capit. solito. ad probandam potestatem Sũmi Summi Pontificis, adijcitur illud Ioannis 20. Pasce oues meas. Et illud etiam Matthæi 16. Quodcunque ligaueris super terram, &c. Quæ quidem loca loquuntur de potestate spirituali in ordine ad finem | spiritualem. Eodem modo intelligẽdus intelligendus est Diuus Thomas, & quòd hoc modo intelligatur, manifestè colligitur ex verbis paulò ante præcedentibus. Inquit enim quòd secularis potestas est sub spirituali, inquātum inquantum est à Deo subiecta, scilicet, In his quæ ad salutem animæ pertinent.
Ad tertium. Cum sua confirmatione satis patet per præcedentia. Ad quartum argumentũ argumentum , antecedens negatur ad probationẽ probationem dicitur, quod synagoga dicitur domina gentium & Princeps prouinciarum: quia aliquæ gentes & prouinciæ erant illis subiectæ licet non omnes. Præterea dicebatur Princeps & domina gentium propter religionis & legis nobilitatem supra omnes leges & religiones omnium nationum. Et hæc dicta sufficiant de temporali potestate Summi Pontificis. Neque enim sedes Apostolica indiget nostro mendacio: quæ vera & propria potestate abundat ad omnia quæ ad spiritualem finem necessaria sunt. Nam qui volunt assentatione quadam Summis Pontificibus dominiũ dominium temporale directè & formaliter tribuere supra totum orbem: odiosam regibus terræ fidelibus & infidelibus sedem Apostolicam efficiunt.
DVbitatur tertio. Vtrùm Imperator habeat dominium temporale supra totum orbem. ¶ Primo arguitur pro parte affirmatiua. Nam in spiritualibus est vnus Summus Pontifex qui præ est toti Ecclesiæ, ergo in temporalibus debet esse vnus Imperator, qui præ sit toti orbi. Antecedens secundum fidem tenendum est, vt constat ex his quæ diximus supra quæstione. 1. artic. 10. Consequentia autem videtur tenere ex paritate rationis.
Secundo arguitur. Octauianus Augustus Cæsar, qui præerat Imperio Romano quando natus est Christus, habuit dominiũ dominium temporale supra totum orbem, ergo &c. Consequentia videtur nota: nam cæteri Imperatores maximè Christiani non debent esse deterioris cōditionis conditionis quàm Augustus, qui erat Gentilis. Antecedẽs Antecedens autem probatur primo, ex illo Lucæ 2. Exijt edictum à Cæsare Augusto, vt describeretur vniuersus orbis. Secundo probatur ex D. Tho. in illo opuscul. 20. de regimine Principum lib. 3. ca. 13. Vbi inquit, quod Christus verus erat mũdi mundi Dominus, & Monarcha cuius vices gerebat Augustus, licet non intelligeret, ergo si Christus Dominus habuit dominium temporale totius vniuersi, ita & Augustus eius vices gerens. Confirmatur. Nam Tyberius Cæ sar qui Augusto successit, qui quidem præ erat Imperio Romano quando Christus passus est, etiam habuit dominium temporale supra totum orbem: siquidem habuit dominium supra Iudæos, vt patet ex eo quod dixit Dominus Matth. 22. & Lucæ 20. Reddite quæ sunt Cæsaris Cæsari, & quæ sunt Dei Deo.
Tertiò arguitur, ex Diuo Hieronymo in Epistola ad Rusticum monachum, de viuendi forma. Et referuntur eius verba. 7. quæstione. 1. capit. in apibus. Vbi inquit, quòd in apibus vnus dux est, grues vnam sequuntur ordine literato, vnus & imperator. Confirmatur, ex l. precatio. ff. ad legem Rhodiam, vbi habetur, quòd Antoninus Imperator dixit, Ego mũdi mundi dominus sum.
Quartò. Adam fuit vniuersalis dominus totius vniuersi, quod quidem videtur colligi ex illo Genesis. 1. Faciamus hominem ad imaginem, & similitudinem nostram. Vt præsit piscibus maris & volatilibus cæli. Et infra, Crescite & multiplicamini & replete terram, & subijcite eam. Et similiter videtur dicendum de Noe: & hoc apparet colligi ex capit. 8. Genes. Vbi habetur quòd dixit Dominus Noe & filijs eius. Ingredimini super terram. Crescite & multiplicamini super eam. Illis autem alij successerunt, ergo maximè Romani Imperatores, & per consequens habent dominium vniuersale totius orbis.
Quintò. Optimus modus gubernandi est per monarchiā monarchiam vniuersalem, ergo eam instituit dominus. Et per consequens eam habet Imperator. Nam videtur quòd non possit alius excogitari vniuersalior rex. Antecedens videtur Aristotel. 3. Politicorum. Et id docet expressè Diuus Thomas in opusculo citato de regimine principum. lib. & capit. 2. Consequentia autem probatur. Nam Deus qui omnia in sapientia facit, vt habetur Psalmo 103. Optimum modum gubernandi instituisse censendus est.
Vltimò arguitur. Nam Imperator communiter appellatur orbis dominus. Et ita in cap. futuram, 1. 2. quæst. 1. dicitur quod Imperatores Romani tenebant totius orbis monarchiam, ergo. &c.
In contrarium est lex cunctos populos. C. de summa Trinitate, & fide Catholica. Vbi limites Romani Imperatoris circũscribuntur circunscribuntur , cum dicitur à Romano Imperatore cunctos populos, quos clementiæ nostræ regit Imperium.
De hac difficultate agit Magister à Victoria in relectione de Indis nu. 24. & 25. & Magister Soto lib. 4. de Iustitia & iure. q. 4. arti. 2. Qui pro vtraq; vtraque parte adducũt adducunt autores. Pro parte affirmatiua Hostiensem, Ioannẽ Ioannem Andr. Andream, Bartol. Bartolum, Bald. Baldum & alios doctores ex Italia. Et Bartolus adeò certam existimat hanc sententiam, vt dicat quod forte incurret hæresim, qui eam negauerit. Et præcipuè ad hoc mouetur propter autoritatem adductam in secundo argumento ex Lucæ ca. 2. Pro parte autem negatiua adducunt Fabrum & Vltramontanos. Et istam sententiam prędicti prædicti autores tanquam certam tuentur & est cō munis communis inter Theologos, & quia prædicti Magistri latè eam probant nos breuiter definiemus in hoc loco.
Sit vnica conclusio. Imperator non habet dominium temporale supra totum orbem. Dicimus temporale, quoniam de spirituali certius est quàm vt indigeat probatione. Illud enim solum Summo Pontifici competit iuxta ea quæ diximus quæst. 1. artic. 10. Et intelligimus conclusionem de dominio temporalis iurisdictionis. Nam si loquamur de dominio temporali proprietatis rerum adhuc est certiùs, vt optime probat Magister Soto libr. 4. de Iustitia & iure. quæst. 4. artic. 1. Probatur conclusio sic explicata primò. Nam si haberet dominium temporale supra totum orbem, omnes Reges terræ essent ei subiecti in temporalibus tanquam superiori & vniuersali domino. Hoc autẽ autem est falsum, ergo. Sequela videtur manifesta. Nam ex eo quod Rex Catholicus Philippus Secundus habet dominiũ dominium supra omnia sua Regna, omnes qui habitant huiusmodi regiones sunt ei subiecti in temporalibus. Minor verò probatur ex capit. cum per venerabilem. qui filij sint legitimi. Vbi inquit Innocentius III. quod Rex superiorem in temporalibus non recognoscit. Vnde obiter collige veram esse nostram sententiam in dubio præcedenti.
Secũdò Secundo probatur. Si Imperator haberet dominium temporale supra totum orbem: vel haberet iure naturali vel iure diuino vel humano, sed nullo istorũ istorum , ergo. Consequentia est manifesta & maior patet à sufficienti diuisione. Minor verò probatur quod non naturali. Nam hoc iure omnes nascuntur liberi, neque est aliquod dominium iure naturali præter id quod habent parentes super filios & maritus supra vxorem. Vt docet Diuus Thomas. 1. parte quæst. 22. arti. 1. ad secundum. Et quæst. 96. artic. 4. Confirmatur quia vt docet idem D. Tho. in 2. 2. quęst quæst . 10. arti. 10. Dominium & prælatio inducta sunt iure positiuo: quod verò non iure diuino ꝓ batur probatur quoniam nullibi id legimus, sicuti legimus de Saule & Dauide habuisse regnum à Deo vt constat lib. i. Regum. quod verè non iure human humano . Porobatur Probatur . Quia si illud haberet cōpeteret competeret ei, vel autoritate legis, & hoc non : quia nulla talis extat lex. Etsi extaret maximè quia facta esset ab Imperatoribus, & licet facta esset, non haberet vim obligandi: quia ante talem legem Imperator non haberet iurisdictionem: lex autem facta à non habente iurisdictionem non habet vim obligandi. Aut Imperator haberet legitima successione, aut donatione aut permutatione, aut emptione, aut iusto bello, vel alio titulo. Nullum autem istorum dici potest, ergo non habet tale dominiũ dominium . Multa alia possemus afferre pro hac cōclusione conclusione , sed non existimo in re certa opus esse pluribus.
Vnum tamen aduertendum est, quod licet Imperator non habeat dominium temporale supra totum orbem: nihilominus est superior quantum ad aliquid omnibus Principibus Christianis. Est enim fidei ꝓtector protector ab Ecclesia designatus: & propterea coronatur à Summo Pontifice. Vnde in ordine ad exaltationem fidei & Ecclesiæ & protectionem potest conuocare Principes Christianos contra inimicos Ecclesiæ. Veruntamen Rex Hispanię Hispaniæ exemptus est ab imperatore. Et hodie est maximus protector Ecclesiæ.
Ad primum argumentum negatur consequentia. Ad probationem dicitur, non esse eandem rationem, Nam in spiritualibus cō uenit conuenit vnum esse totius Ecclesiæ Summum Pōtificem Pontificem : iuxta ea quæ diximus supra quæ stione. 1. artic. 10. & cum Christus Dominus, cuius Vicarius est Summus Pontifex, sit vniuersalis Redemptor & vnicus Rex regni cælorum, & caput vnicum Ecclesiæ per totum orbem diffusæ, & infinita sua virtute omnia disponat: potest per vnicũ vnicum vicariũ vicarium totum regere orbem. Eo vel maximè quod sub vno pastore alios inferiores prælatos ei subordinatos constituit. Veruntamen Reges accipiunt potestatem à republica. Et ita non est necessarium, quòd ab vno totus orbis dependeat: quin potius nec totus orbis potest vnum vniuersalem dominum eligere. Non enim potest cōuenire conuenire ad huiusmodi electionem. Et licet posset conuenire, non expediret ad bonam vniuersi gubernationem talem eligere vniuersalem dominum. Vt enim docet Aristotel. 7. Politicorum capit. 4. Respublica non eo est melior, quia maior. Sed talis debet esse & tanta sub vno Principe: quanta ipse potest commodè gubernare. Vnus autem Princeps non potest temporalibus commodè gubernare totum vniuersum. Quare potentes Reges deberent aduertere, quòd non minor est virtus, quàm quærere parta tueri.
Ad secundum argumentum negatur antecedens. Ad primam probationem primo dicitur, quòd Euangelista non approbauit illud edictum: quin potius videtur condemnasse. Nam ad hoc apparet Euangelistā Euangelistam retulisse illam historiam, vt ostenderet non Augustum, qui tunc Romano Imperio præerat, sed Christum, qui tunc nascebatur esse Domnium vniuersi. Secundo dicitur, quòd nomine vniuersi orbis, non intelligitur in illo loco totus mundus: quoniā quoniam multæ erant tunc prouintiæ, quæ non erant subiectæ Imperio Romano. Sed vniuersus orbis sumitur ibi pro magna parte orbis. Ad quam Romani peruenerant. Vide expositores Euangelistarum super eadem loca, qui plura adducunt testimonia scripturę scripturæ ad ostendendum hanc esse legitimam ipsius loci explicationẽ explicationem . Et ad hoc deseruit illud quod habetur. Genes. 41. cum dicitur: Omnis terra venit in AEgyptum: intelligitur id est bona pars terrę terræ . & Genes. etiam secundo dicitur de Eua, quòd erat mater cunctorum viuentium, quod tamen non extenditur ad irrationalia & insensibilia.
Ad secundam probationẽ probationem . Si teneamus Christum dominum non habuisse dominiũ dominium temporale supra totũ totum orbem, eo modo quo explicauimus dubio præcedenti, facile potest responderi, quòd Diuus Thomas intelligitur, quod Augustus gerebat vices Christi, quatenus eius potestas temporalis erat subiecta spirituali Christi & illius ministra. Quemadmodum etiam & potestates etiā etiam Regiæ dicuntur ministræ Pontificum. Veruntamen etiam tenendo alteram sententiam, quod Christus Dominus habuit dominium temporale supra totum orbem. Respondetur quod D. Diuus Tho. Thomas intelligit. quod Augustus gerebat vices Christi, etiam quantũ quantum ad dominium temporale, non quidem supra totum orbem sed supra magnā magnam illius partem: nempe super totam illius partem quæ subiecta erat Imperio Romano. Quemadmodũ Quemadmodum etiam solemus dicere, quod gubernator constitutus à Rege super aliquam prouinciam, gerit illius vices. Non quidem supra omnia regna subiecta ipsimet Regi: sed super illam prouintiam, super quam constitutus est. Veruntamen Augustus non erat, vt iam diximus, propriè Vicarius institutus à Christo, sed permissus à Deo, vt nesciens quid faceret, prodesset monarchiæ Christi.
Ad confirmationem pariter negatur Tyberium habuisse dominium temporale supra totum orbem. Et ad probationem dicitur quod licet daremus simpliciter & absolutè Tyberium habuisse dominium supra Iudæos & de iure, non inde consequeretur, quod habuisset dominium supra totum orbem. Secundò dicitur, quòd Iudæi non erant subiecti Imperio Romano de iure, sed de facto. Gens enim Iudæorum libera erat à dominio cuiuscunque alienigenæ. Imo & in lege prohibitum erat, vt Iudæi haberent dominum alienigenam, vt patet ex illo Deuteronom. 17. Eum constitues, scilicet, Regem: quem dominus Deus tuus elegerit de numero fratrum tuorum: non poteris alte| rius gentis hominem Regem facere, qui non sit frater tuus. Cum ergo Christus dominus in illis locis iubet dari Cæsari, quod ipsius erat, non approbat, vt ait Magister Soto, dominium Cæsaris, sed volens se eximere à calumnijs Iudæorum, ius tantum naturæ retulit. Ac si diceret, Si quid debetis Cæ sari, soluite. Sed primùm Deo quod illi debitum est reddite. Præterea possumus dicere quòd ideo Christus iussit reddenda esse Cæsari quæ illius erant: quoniam, vt inquit Nicolaus de Lyra super verba Matth. 22. citata, Iudæi iurauerant Romanis fidelitatem se seruaturos, & tributa reddituros à tempore Pōmpei Pompei , qui fecerat Iudæam tributariā tributariam . Et ita propter reuerentiam iuramenti illa iubebat reddi. Sed prior solutio est melior.
Ad tertium argumentum respondetur, quòd Diuus Hieronymus minime intendit, quòd sit vnus Imperator qui habeat dominium supra totum vniuersum, sed quòd vnius reipublicæ debet esse vnus Rex, & totius Christianismi vnus Imperator, sicut vnius albearis est vna Apis ductrix aliarum. Et vnius congregationis gruum est vna, quæ alias ducit. Sicut autem non est vna apis omnium apum ductrix. Ita neq; neque vnus Imperator totius orbis dominus. Ad confirmationem respondetur, quòd Antoninus Imperator, illud dixit arroganter, & ita inde nullum sumitur argumentum.
Ad quartum respondetur, quòd Adam & Noe fuerunt domini orbis quando ipsi soli erant in mũdo mundo : continuò autẽ autem diuiserũt diuiserunt filijs terras, vel filij eorum conuenerunt ex communi consensu, vt vnusquisque suam partem occuparet, vel alio modo facta est diuisio rerum inter eos.
Ad quintum argumentum respondetur, quòd optimus modus gubernandi, non est per monarchiam vniuersalem totius mundi: neque id docet Aristot. Aristoteles aut Diuus Thomas, sed eam gubernationem dicunt esse optimam quæ fit per vnum circa vnā vnam multitudinem, non quæ fit per plures. Intelligũ tur Intelliguntur autem de ea multitudine quæ potest cō modè commode per vnum gubernari. Vt enim dicebamus ad primum ex Arist. Aristotele respublica non eo melior, quò maior.
Ad vltimum argumentum respōdetur respondetur , quòd Imperator, non ideo dicitur orbis dominus, quia totius vniuersi sit dominus, sed quia dominatur magnæ parti mundi inter Christianos Principes habens quandam ex officio eminentiam.

Disputatio Quinta. De translatione Dominiorum.

ANTE omnia definire oportet, quid sit translatio dominij, & quæ nam sint huius trāslationis translationis causæ. Deinde circa ipsas causas sunt examinandæ grauissimæ quæ stiones. ¶ Dominij ergo translatio nihil aliud est, quàm transmissio rei ab eo qui legitimè possidet in alterum qui incipit de nouo esse dominus eius. Apertissima est definitio ex supra dictis: sed explicatur assignando causas huius translationis: quæ sunt tres. Prima voluntas diuina quæ declaratur nobis aut iure diuino naturali. (Deus enim manifestat nobis quædam vt autor est naturæ) aut certè per particularem reuelationẽ reuelationem quæ expressè facta sit ad manifestandam Dei voluntatem. Sic trāstulit transtulit Deus regnum à Chananæis in filios Israel: à Saule in Dauidem. Ratio huius rei est. Quoniam cùm Deus sit vniuersorum dominus, poterit volũtate voluntate sua quando illi placuerit, dominia transferre. Et quidem hæc prima causa parũ parum facessit nobis negotij, quoniam supra id quod manifestissimum est ex naturæ iure, requirit expressam Dei reuelationem. Quæ si constet transfertur dominium, si autem non constet talis expressa reuelatio, nunquam censendum est dominium transferri per hanc causam. Secunda causa est voluntas domini possidentis. Etenim cùm homo sit Dominus per facultatẽ facultatem arbitrij, potest per eandem facultatem per quā quam res possidet, easdẽ easdem alienare vt habetur. Instituta. de rerum diuisio. §. traditione. Et ex. l. quam: §. literæ. ff. de acquiren. rerum dominio. Eo vel maximè quòd rei possessæ vsus, est venditio, donatio, aut deniq; denique abalienatio rei. Tertia causa est voluntas legislatoris & Principis transferentis res ciuium in alios dominos. Declaratur autem nobis hęc hæc voluntas Principis aut legibus editis, aut pronuntiatis sententijs. | Ratio huius rei est. Quoniam cùm homo sit natura sua animal sociale & politicum, eodem naturæ iure necesse est, sit subiectus legibus & sententijs Principis, quæ ordinantur ad bonum reipublicæ in qua degit homo & vitam agit. Rursus cùm Principi liceat malefactores & reos propter bonum Reipublicæ etiam vita mulctare: multò magis licebit propter bonum ipsius Reipublicæ spoliare ciues, omnibus suis fortunis & bonis. Hoc autem efficit voluntas Principis vno duorum modorum. Primus est cohibendo voluntatem veri domini, ne transferat etiam si velit, dominium in alterũ alterum . Quo pacto impediuit ne pupillus abalienet bona sua reddendo ipsum pupillum inhabilem (aut quod in idem reducitur) reddendo alterum cum quo fit contractus, inhabilem ad recipiendum. Vt patet in lege de simonia. Vbi is qui recipit pretium, est inhabilis ad recipiendum. Secundus modus est transferendo, velit nolit verus rei dominus, dominium in alium possessorem. Vt patet in lege præscriptionis. de his omnibus agendum est per singula.
DVbium primum est. Circa secundam causam, vtrum per solam interiorem voluntatem possit homo transferre dominium suæ rei in alterum. Aliquis . v. , Verbi g. gratia, intra se cogitans promittit Petro sine verbis domum: Rogamus num iste teneatur Petro patefacere illam suam promissionem interiorem: etsi Petrus acceptet, donare illi domum. Neque dubitamus in præsentia, cùm tantum interius propositum habetur, & non promissum: tunc enim certum est nullam esse obligationem; sed tota cōtrouersia controuersia est, quando interius ꝓmittimus promittimus vel donamus. Videtur autem, quòd tunc transfertur dominium, & fit obligatio. ¶ Primò arguitur. Homo est dominus rerum suarum per facultatem arbitrij, ergo per eandem solā solam sine exteriori signo transfert dominium.
Confirmatur. Vocalis oratio tantùm habet quod sit signum & declaratio interioris orationis, sed si exterius quis proferat ꝓmissionem promissionis , obligabit: ergo signũ signum erat, quod ꝓmissio promissio interior obligauerat antea. ¶ Secundò arguitur. Interior promissio absq; absque vllo exteriori signo Deo facta, obligat secundum ius reli gionis, quæ est inter Deum & homines, ergo facta homini obligat secũdum secundum ius, quod est vnius hominis ad alterum. Cōfirmatur Confirmatur , talis promissio homini facta si iuramento confirmetur transfert ius & dominiũ dominium , obligatq́; obligatque in conscientia. Ergo si citra iuramentum fiat. Probatur consequentia. Iuramentum promissorium tunc obligat tantũ tantum , quā do quando promissio aliâs obligabat, & erat valida.
Vltimò arguitur. Promissio explicata verbis sed absenti facta, obligat in conscientia, & transfert dominium. Ergo & interior, quoniam in oratione ad absentem non magis conferunt verba, quàm sola cogitatio interior. ¶ In hoc dubio Magister Soto lib. 4. de Iustitia. quæst. 5. arti. 1. ad primum. Et copiosiùs lib. 8. quæst. 2. artic. 1. asserit tria. Primum citra controuersiā controuersiam vllam, promissionem mentalem non obligare in cōscientia conscientia : neque transferre dominium, nisi verbis declaretur. Exemplũ Exemplum est in matrimonio: vbi per solum consensum mentalem non transfertur dominium corporis: nisi declaretur signis talis consensus. Idem est in alijs contractibus mutuis. Secundum est, promissionem non mutuam, quæ signis non explicatur, non obligare in exteriori foro neq; neque trāsferre transferre dominium. Tertium stando in mero iure naturę naturæ , problema est, an promissio ista simplex non mutua obliget in conscientia, si non exprimatur signis. Et quidem duo dicta primum & secundum certissima sunt. Sed circa tertium dictum. Sit nobis conclusio. Citra dubium videtur asserenda pars negatiua, videlicet, Promissio interior verbis non explicata non obligat in conscientia neque transfert dominium. Hæc videtur colligi ex Sacris literis. Prouerb. 6. vbi promissionis vinculũ vinculum & obligatio vocibus tribuitur. Illaqueatus es (inquit sapiens) verbis oris tui, & captus proprijs sermonibus. Hæc videtur esse sententia communis doctis & indoctis hominibus. Inter doctos est D. Thom. infra quæst. 88. arti. 1. Indocti vero & vulgus solent affirmare: verba ligant homines. Ratione vero probatur. Homo non refertur & ordinatur ad alterum hominem per solam cogitationem internam & conceptam, sed per signa sensibilia externa, inter quæ primatũ primatum obtinent voces: sed in translatione dominij, | ordinatur is qui dominium transfert ad alterum in quem transfert dominium, ergo. Secundò. Promissio mutua nisi explicetur externis signis non transfert dominium, vt omnes consentiunt, ergo nec promissio non mutua: quoniam promissio mutua in hoc tantùm differt à non mutua, quòd mutua est obligationis reciproca ex vtraque parte, at non mutua ex altera parte tantùm, ergo si in mutua promissione neutra pars tenetur suam mentalem cogitationem alteri explicare, vt videat an altera pars acceptet: neque in non mutua tenebitur.
Ad primum respondetur, non tantùm per internam promissionem voluntariam transferri dominium: sed per eam ordinatam ad alterum, politicè & sensibiliter. Ad confirmationem respondetur, quòd sicut voces sunt per se signa instrumentaria & vicaria ipsorum conceptuum ad significandas alijs hominibus eas res, quas conceptus ipsi repræsentant habenti, ita sunt per se instrumenta quædam obligatoria erga alios homines: quāuis quamuis absque illis inducatur obligatio religionis erga Deum. Et per hæc patet ad secundum negando consequentiam: quia Deus intuetur cor. Ad cōfirmationem confirmationem similiter negatur consequentia. Ad probationem dicitur, iuramentum inducere obligationem quando promissio erat licita, licet non obligatoria. Et idcirco quanuis promissio interior verbis non explicetur, licita est, quòd si iuramento confirmetur, obligatoria est: quanuis aliàs non obligaret. Simile est si latro per vim & metum extorqueat promissionem iuramento confirmatam, citra dubium is qui iurauit propter reuerentiam diuini nominis, tenetur adimplere promissum: talis enim promissio licita erat, quā uis quamuis non esset obligatoria sine iuramento: de qua re copiosius dicetur infra quæst. 89. Ad tertium dicemus dubio sequenti.
DVbitatur secundò, Vtrùm promissio signis externis aut verbis declarata, sed absenti facta, transferat dominium. Videtur vera pars negatiua. Primum in. l. 1. ff. de pollicitationibus. dicitur, quòd pollicitatio non semper obligat. Pollicitatio vero apud Iurisperitos nihil aliud est quàm promissio facta absenti. Rursus in. l. iuris gen tium. ff. de pactis. §. igitur. nuda pactio obligationem non parit.
Arguitur secundo. Ex cōclusione conclusione præcedentis dubij, & illius rationibus, quæ omnes videntur procedere pariter in promissione absenti facta. Quoniā Quoniam quemadmodum ad præsentes, non refertur homo per solum internũ internum cōsensum consensum , sed necesse est superaddantur verba, ita & ad absentes non refertur per verba sed per scripturam.
Tertiò arguitur cōtendendo contendendo quod etiā etiam promissio, quæ fit absenti coram testibus, non obliget & transferat dominium. Testes non inducunt obligationem vllam, sed solũ solum testificantur eam obligationem quæ oritur ex cōtractu contractu , cui testes adsunt: sed vt ostẽdimus ostendimus , in promissione ista, quādo quando testes non adsunt, nulla est obligatio, ergo etiā etiam si coram testibus fiat nulla erit obligatio. Item si talis promissio trāsferret transferret dominiũ dominium , sequeretur quod qui eam facit, teneretur indicare illā illam absenti cui facta est, vt si ille velit acceptā acceptam habere, & tunc qui ꝓmisit promisit tenebitur dominiũ dominium rei tradere: quod durũ durum videtur, & cōtra contra cōmunẽ communem vsum.
In oppositum est, quòd ratio naturalis dictat vt promissa impleantur, fides seruetur: alioquin, is qui promisit perfidus & infidelis censetur, ergo cum talis promissio sit absolutè dicenda promissio, seruāda seruanda est. Confirmatur ex. l. 1. ff. de pactis. vbi Vlpianus asserit antecedens argumenti huius, & in. c. 1. & in. c. qualiter. de pactis. dicitur studiose agendũ agendum est vt ea quæ promittuntur opere compleantur, ac demum in capit. iuramenti. 22. quæst. 5. ex D. Chrysost. dicitur inter simplicem fidelium loquelam & iuramentum nullam esse debere distantiam. In hoc dubio Sotus lib. 4. de Iustitia. vbi sup. idem videtur sentire de promissione quæ verbis explicatur absenti facta, quod de promissione interna. Item turba non solum hominũ hominum vulgarium, verumetiā verumetiam Theologorum, non videtur vllam obligationẽ obligationem saltem iustitiæ ponere in tali promissione.
PRO huius dubij intelligentia nota primò, quòd vinculum seu obligatio orta ex promissione est duplex. Altera est quæ pertinet ad virtutem veracitatis seu fidei seruandæ, de qua disputat D. Diuus Tho. Thomas copiosè infra quæst. 109. quā quam obligationem, qui non ser| uat dicetur perfidus & infidelis, & mendax. Altera obligatio pertinet ad virtutem iustitiæ, quoniam per promissionem vt statuimus, transferuntur dominia rerum. Hanc obligationem qui violat iniustus erit. Et de hac obligatione disputatur in præsentia potissimum.
Secundò nota, quòd promissio externis signis facta & declarata, quæ sola & omnis illa habet veram & propriam rationem promissionis, est duplex. Altera formata solennitate, vt vocato tabellione, adhibitis testibus cum subscriptione promittentis, &c. Alia verò promissio est pura ab istis solennitatibus. De priori promissione non dubium, quin etiā etiam si absenti fiat, transferat dominiũ dominium . De secunda verò promissione suppono in præsentia tanquam rem meo iudicio certam, quod si præsenti fiat, obligat transferre dominium. Quam quæstionem disputant interpretes D. Tho. infra. q. 88. art. 1. & 3. ad primum. Quinimo ex definitione huius nostri dubij, sequitur à fortiori ista sententia quam modo supponimus. Tota igitur controuersia in præsentia est de promissione externis signis declarata, sed in absentia eius cui promissio fit.
Prima conclusio. Si attendamus merum ius Cæsareum aut merum naturæ ius, promissio etiam verbis declarata facta in alterius absentia, non transfert dominium, neque obligat ex iustitia. Hanc conclusionem concedimus libenter argumentis factis pro parte negatiua huius dubij.
Secunda conclusio. Si attendamus eadẽ eadem iura, ac multò magis Ius canonicum Pontificium, aut denique ius Regium Hispaniense, citra dubium talis promissio obligat ex virtute fidelitatis, & veracitatis: ita vt qui eam non seruauerit sit mendax & fide fragus. Hanc concedimus argumento in oppositũ oppositum simul & confirmationi eius.
Sed quantùm attinet ad Hispaniense ius, sit nobis tertia conclusio. Apud Hispanos, qui vtuntur legibus & foro Castellæ, promissio quæ in iudicio externo probari potest, si appareat animo obligandi fidem facta, obligat ex iustitia, & transfert dominiũ dominium etiā etiam in animæ foro. Dixi in conclusione qui vtuntur legibus Castellæ, vt excipiam inde Aragonios, Valentinos, Cathalanos, & Lusitanos, qui vtuntur suis legibus. Ista conclusio colligitur ex lib. 1. fori Castellani, tit. 11. De los pleytos que deuen valer, o no. Sed expresse habetur ista cōclusio conclusio sancita in lib. 3. de ordinationibus Regijs, tit. 8. De las excepciones que se ponen en el juyzio, la ley. 3. vbi expresse Alfonsus XI. Compluti statuit eam legem, quòd omnis promissio seu contractus qui verè probari potuerit, obliget etiāsi etiamsi inter absentes fiat. Neque possit excipere, is, qui promisit, quòd facta sit ea promissio sine solennitate aut inter absentes. Et in hac re debent multum Castellani Regi Alfonso, qui voluit quòd fides data à Castellanis seruaretur inuiolabiliter, quicquid Cæsares statuerint in re hac de iure communi. Sed exposcit prędicta prædicta lex duo, vt talis promissio obliget. Primum est quod in iudicio probari possit. Deinde quòd appareat facta animo obligandi fidem: & hoc item probandum est iuridice. Primum requiritur, quoniam testes gerunt vicem partis absentis cui facta est promissio: & loco illius acceptant promissionem, quousque absens refutauerit promissionem factam. Nisi malumus, quòd Rex ipse acceptet promissionem per legem suam. Requirit autem testes, tum ne falsò quis mentiretur, & diceret promissionem sibi factam in absentia, tum maximè quoniam voluit Rex vt fides data coram Hispanis, nullo pacto violaretur. Secundum requiritur, quoniam promissio simplex, quæ non præsumitur fieri animo obligandi fidem, non est reuera promissio. Et sic patet responsio ad tertium argumentum, quod procedebat contra istam tertiam conclusionem. Etenim testes non inducunt iure naturæ nouam obligationem, sed iure Hispaniensi requiritur propter causas dictas. Ac demum respondetur ad vltimum argumentum, nec enim necesse fuerat, quòd promissio in absentia facta indicaretur absenti: sed tātùm tantum , quòd post quam semel indicata fuerit, si petierit dominium, reddatur. Hoc enim cautum est in. l. prædicta, qnę quæ obligat in cōscientia conscientia . Quod verò leges iustæ ciuiles trāsferant transferant dominiũ dominium etiā etiam in foro interiori animę animæ : patet sup. q. 3. huius tractatus: scilicet, in causa tertia translationis | dominiorũ dominiorum , quæ tertia causa copiosius deinceps explicanda est à nobis.
Pro huius itaque tertiæ causæ explicatione notandum est primo, quod hæc tertia causa quanuis primo aspectu videatur pugnare cum præcedenti, etenim si homo iure naturæ, vt dictum est in præcedenti causa, per voluntatẽ voluntatem propriam trāsferre transferre potest dominiũ dominium suarũ suarum rerũ rerum : videbatur nullo pacto fieri posse quod per voluntatẽ voluntatem Principis, & per legem impediretur à tali trāslatione translatione , ac multo magis videbitur fieri non posse quod etiā etiam inuito domino lex transferret dominiũ dominium rerum suarum. Cæterùm hæc quæ apparet pugnantia & contra dictio, nulla est re vera, quoniam homo considerari potest, vt pars est reipublicæ, & vt ordinatur ad bonũ bonum ipsius reipublicæ, ad quod proinde bonum refertur per voluntatem publicam & vniuersalem ipsius Principis procurantis bonum commune ex officio, quæ inclinatio & ordinatio est secundùm naturam hominis: quā uis quamuis posterior sit magis secundùm eius naturam, ac subinde cum ad bonum commune expedit, vt proprius appetitus, & propria voluntas hominis cohibeatur, hæc ipsa cohibitio & impeditio magis est homini naturalis quàm translatio dominij per propriam voluntatem. Simile est in natura. Lapis enim naturali inclinatione fertur per grauitatem in locum inferiorem propter incolumitatem & consistentiam sui. Multò tamen maiori inclinatione naturali fertur, propter bonum commune in locum superiorem cum opus est ad supplendum vacuum. Idem est in parte integrali totius, vt in manu, quæ multò maiori inclinatione fertur etiam cum sui dispendio ad conseruandum totum, quàm ad conseruandam seipsam. Secundo loco notandæ sunt duæ regulæ. Prima est. Is cui secundùm legem siue Pontificiam, siue ciuilem iuris communis Cæsaream, siue iuris Regij peculiaris cuiusque Prouinciæ & Regni, tribuitur dominium alicuius rei, est censendus in foro conscientiæ legitimus dominus talis rei. Secunda est præcedentis appendix & corollaria. Omnis sententia quæ in foro exteriori tribuit dominium, eadem in foro conscientiæ interiori tribuit dominium: nisi senten tia pœnalis sit, aut nisi fundetur in falsa præ sumptione. Excipitur quidem sententia pœ nalis, quoniam pœnam nemo tenetur subire ante iudicis condemnationem. Sententia vero iusta, in foro exteriori, quæ pœnalis non est, non modo obligat post cōdemnationem condemnationem iudicis, & post pronũtiationem pronuntiationem : sed etiā etiam antequam pronuntiaretur, obligabat etiam in cōscientia conscientia . Excipitur rursus sententia fundata in falsa præsumptione: quoniam hæc nec ante nec post illius pronuntiationem reuera obligat. Dicitur autẽ autem fundari in falsa præsumptione, quando pronuntiatur iuxta testimonia testium falso testificantium: aut certè pronuntiatur per ignorantiam iudicis. Notandum est tertio, has regulas pati tres limitationes. Prima est quando lex est permissiua non præceptiua. Exemplum est in. l. de venditione, quæ negat decepto infra dimidium, actionem in iudicio. Etenim citra dubium, qui decipit infra dimidium non est dominus illius summæ, in qua decipit: etiam si lex permittat ei dominium: & iudex pronunciet sentẽtiam sententiam pro illo. Secunda moderatio est, quando leges decernunt in contractibus, in quibus cō cedunt concedunt repetitionem, & restitutionem in integrum. Etenim tunc ante iudicis sententiam licite possidet is, à quo lex concessit repetitionem. Post sententiam verò tenetur restituere & desinit esse dominus. Exemplum est in legibus quæ de ludo decernũt decernunt .
Tertia limitatio est quando leges decernunt in contractibus, quos annullat propter defectũ defectum solennitatis essentialis in iure. Tunc enim is, in cuius fauorem contractus est celebratus, ante iudicis sententiam est verus dominus: postea verò desinit esse dominus, & tenetur restituere. Exemplum est in eo, qui est dominus per testamentum, cui deficit solennitas essentialis iuris: de quibus omnibus dicendum est deinceps per singula. Nunc enim exempla in cōmuni communi ponimus.
Ex his sequitur corollariũ corollarium . Prudẽs Prudens Theologus debet ante omnia cōsulere consulere in hac parte Iurisperitos, qui dāt dant operā operam sciẽtię scientiæ iuris cō munis communis , & particularis cuiusq; cuiusque regni. Postquā Postquam autem eos cōsuluerit consuluerit & sciuerit leges de illa re, super quam consulit: debet postmodum ipse iudicare, sitne talis lex permissiua, an | præceptiua, an verò pœnalis: & denique an habeat alias exceptiones de quibus egimus.
His præmissis disputādum disputandum est in præsentia primũ primum de legibus, quæ impediunt translationem dominij: neq; neque certè de omnibus, sed de his tantùm de quibus est controuersia inter viros doctissimos. Et deinde de legibus quæ transferunt dominium inuito domino. Sed circa primā primam partem sunt tres disputationes principales. Prima de legibus quæ decernũt decernunt circa filios illegitimos. Secunda de legibus quæ decernũt decernunt in ludo. Tertia de legibus quæ decernũt decernunt in cōtractibus contractibus , quibus deficit aliqua iuris solennitas essentialis.
Prima disputatio sit de legibus quæ impediunt translationem dominij in filios illegitimos. Pro cuius intelligentia animaduertendum est, quod filij illegitimi sunt in duplici differentia. Quidam, qui geniti sunt ex carnali copula, quæ accedente fornicantium consensu, poterat esse cōiugalis coniugalis & matrimonialis nullo obstante legis impedimento. v. Verbi g. gratia, qui geniti sunt ex soluto & soluta, nec consanguineis, neque affinibus. Alij qui geniti sunt ex concubitu, qui non poterat esse matrimonialis, etiā etiam accedente consensu fornicantium propter aliquod impedimẽtum impedimentum iuris, quod irritat matrimonium. v. Verbi g. gratia, propter impedimentum religionis, aut consanguinitatis, aut affinitatis. Primæ classis illegitimi filij dicuntur vulgò naturales. Secundæ vero dicendi sunt à nobis in præsentia geniti ex damnato concubitu, & simplici vocabulo dicentur spurij. Et quidem de primæ classis illegitimis filijs non est in præsentia controuersia: sed tota est de filijs spurijs, seu genitis ex damnato concubitu.
ET est quæstio difficilis. Vtrùm leges quæ sanciunt non esse transferendum dominium, in tales filios illegitimos, sic adeo impediant trāslationem translationem , vt si de facto translatio fiat, facta non teneat, neque ipsi filij comparent dominium.
Primò arguitur. Quòd talis translatio facta contra leges teneat. Et primò. Leges pœ nales non obligant in conscientia neque impediunt dominij translationem sic, vt facta non teneat ante iudicis sententiam, & condemnationem. Sed leges quæ in hac materia decernunt contra filios illegitimos sunt pœnales punientes crimen incontinentiæ, seu impudicitiæ parentum in filijs, ergo &c.
Secundò arguitur. Leges, quæ prohibent translationem dominij, per contractus, quibus defuit essentialis solennitas iuris, non impediunt translationem, sic adeò vt factum non teneat: sed multò vrgentiùs & efficacius prohibent istæ leges translationem dominij per tales contractus, quàm leges quæ decernunt contra filios illegitimos. Ergo si illę illæ , neque istæ impediunt. Maior, ostendetur à nobis infra disputatione tertia tanquā tanquam probabilior sententia. Minor autem probatur ex tenore legum. Siquidem illæ leges tales contractus dicunt nullos & habẽdos habendos pro infectis. Cæterùm leges prohibentes donationes faciendas filijs illegitimis, non continent tam odiosa verba, neque dicunt eas donationes esse nullas, aut habendas pro infectis, ergo. Tertiò, leges saltem illæ quæ loquuntur circa filios illegitimos secularium: tantùm prohibent tales filios esse parentum hæredes. Ergo parentes illorum possunt extra testamentum sine peccato vllo donare filijs, siue per donationem inter viuos, siue cum moriuntur, bona sua. Rursus ex eodem antecedenti colligitur, ergo si de facto per testamentũ testamentum talibus filijs aliquid donetur, donatio facta tenebit. Antecedens probatur. Quoniam in toto iure communi non reperitur aliqua prohibitio translationis dominij extra testamentum, imo vero neq; neque iure Regio Hispaniensi, quoniam in tali iure nihil arctius & odiosius inuenitur & definitur quàm quod habetur lib. 3. titul. 15. Partita. 4. Et lib. 3. Fori regalis tit. 6. De las herencias, en la ley primera. In quibus locis solùm habetur quod non possint tales filij iure hæreditario succedere in bona parentum.
Vltimò arguitur, sequeretur ex opposita sententia, quod si parens institueret bonorum suorum hæredem amicũ amicum , aliquem fidum: qui præstiterit parenti fidem de restituenda hæreditate filio spurio, teneatur talis hæres ante iudicis cōdemnationem condemnationem reddere filio illa bona. Cōsequens Consequens videtur durum, ergo. Sequela probatur. Tale fidei cōmissum commissum dirigitur omnino in filium incapacem & inhabilẽ inhabilem iuxta oppositā oppositam sententiā sententiam ad suscipiendũ suscipiendum dominiũ dominium , ergo is cuius fidei cōmissa commissa est talis | hæreditas tenebitur non filio, sed fisco eam reddere. In hoc dubio grauissimo est prima sententia extrema, quorundam qui propter duo prima argumenta asserunt, quòd omnino talis donatio siue per testamentum siue extra testamentum fiat, quanuis sit contra leges, facta tamen teneat.
Secunda sententia est extrema aliorum asserentium, quòd talis donatio facta non teneat quocunque pacto fiat.
Tertia est aliorũ aliorunt qui mediant inter istas duas sententias, distinguentes inter filios illegitimos secularium ex vna parte, & filios illegitimos clericorum seu religiosorum ex altera. Et in filijs illegitimis secularium concedunt, quòd facta donatio tenet propter argumentum, tertium, quod nos fecimus. In filijs autem clericorum, & religiosorum, dicunt, quòd talis donatio facta non tenet. Magister Soto, quem sequũtur sequuntur multi Thomistæ tenet istam sententiam lib. 4. de iustitia, quæst. 5. art. 1. ad quartum.
Prima conclusio. Parentes & possunt &
Decisio.
debent iure naturali diuino, alere filios etiā etiam genitos ex damnato concubitu. Probatur primo ex cap. cum haberet. de eo qui duxit in matrimonium, quam polluit per adulterium, vbi Clemens III. præcipit, quòd parentes necessaria subministrẽt subministrent filijs ex damnato coitu genitis, secundùm quòd eis suppetunt facultates. Item Regia Hispaniensis lex decima inter Taurenses, permittit parentibus alimentorum titulo donare filijs istis illegitimis quintam partem bonorum suorum. Et quanuis Constantinus Imperator & Iustinianus legibus editis, dixerint tales filios non esse alendos, vt patet ex authentico ex amplexu. C. de incestuosis nuptijs. & §. finali. l. vnica in authentico, quibus modis naturales efficiantur: tamen reuera, istæ leges seuerissimæ sunt & minus piæ: & idcirco merito reuocatæ sunt, tum per ius Pontificium, tum etiam per ius Hispaniense. Ratione vero probatur conclusio. Pater tam communicat naturam filijs illegitimis quā quam legitimis: sed educare filios & cōseruare conseruare in illis naturam semel communicatam est iuris diuini, & naturalis, ergo. Conclusio hæc intelligenda est sic vt parentes quidam minus potentes faciant satis obligationi iuris naturalis, si eiusmodi filijs ea præstent alimenta, quæ necessaria sunt in naturæ subsidium. Alij possunt multò ampliora alimenta præstare, attenta facultate census patrij & substantiæ, & qualitate filiorum. Vt si filius vir probus euaserit, dederit literis operam, insigniri cupiat, & ornari ornamentis Licenciati, vel Doctoris aut Magistri, &c. Aut certè si dederit militiæ operā operam , vel sit Dux belli, &c. Et quidem in secularium filijs hāc hanc summam videtur taxasse prædicta lex Taurensis, ita tamen vt si ea quinta bonorum pars non sit sufficiens pro alimentis quæ requiruntur ad vitam istam conseruandam: superaddendum sit aliquid, naturę naturæ iure, supra istam quintam partem. Si autẽ autem quinta pars, vsque adeo sit ampla, vt excedat eam summam quæ filiorum dignitati, & qualitati cō uenit conuenit , nullo pacto diminuetur. Dixi tamen in secularium filijs, quoniam lex Taurensis nona, quanuis concedat matri, quòd ex testamento designet filio ex damnato concubitu progenito, quintam bonorum partem, excipit tamen inde filios clericorum, & religiosorum: in quibus vult seruari legem Soriæ seu Numantiæ editam à Rege Ioanne Primo, qui strictè nimium & odiosè loquitur de his filijs. Quibus quidem filijs clericorum poterunt parentes præstare alimenta necessaria pro qualitate filiorum. Si autẽ autem quinta pars excedat qualitatem filiorum, non poterunt eam præstare.
Secunda conclusio. Iure Cæsareo & iure Regio Hispaniensi antiquo filius ex damnato concubitu susceptus, inhabilis & incapax est ad suscipiendũ suscipiendum aliquid à parentibus, siue ex testamento siue per donationẽ donationem quālibet quamlibet inter viuos & contractũ contractum quemcunque. Hęc Hæc conclusio probatur primo in Authentico, quibus modis naturales efficiũtur efficiuntur . §. fin. sic habetur. Omnis qui ex complexibus aut nefarijs, aut incestuosis, aut damnatis processerit, neq; neque naturalis nominabitur, neq; neque alẽdus alendus est à parentibus. Similia verba habentur in Authen. ex complexu. C. de incest. nuptijs. Vbi dicitur ex complexu nefario, aut incestuoso aut damnato liberi neq; neque naturales nominandi sunt, sed substantiæ paternæ beneficio indigni vt à patre alantur. Item in Authentico licet. C. de naturalibus liberis. in | postremis verbis dicitur. Sed qui ex damnato sunt coitu omni prorsus beneficio excludantur. Deinde iure Regio Hispaniensi in l. 10. tit. 3. part. 6. in vniuersum prohibetur patribus, ne aliquā aliquam donationem filijs spurijs saciāt saciant . Et concedit filijs legitimis aut fratribus patris aut auis, vt intra duos mẽses menses , possint eam donationem sibi reuocare. Illis autem non existentibus aut certè negligentibus applicat fisco Regis id quod donatum erat. Deinde. l. 1. tit. 6. de las herencias. & lib. 3. fori prohibetur ne filij spurij (de quibus loquimur) hæreditario iure succedere possint patri. &. l. 3. tit. 5. part. 4. prohibetur, ne tales filij patri vel matri, vel auo aut auiæ aut consanguineis descendentibus, eodem iure hæreditario succedere possint. Deniq; Denique speciatim de clericorum filijs decernitur libro. 1. in ordinationibus Regijs, tit. 3. & lib. 5. tit. 3. l. 2. ne filij clericorum habeant bona aut parentum aut consanguineorum neque per testamentum neque per donationem, neque per venditionem. Quam legẽ legem Ioanna Caroli V. Cæsaris mater extendit in allegata lege. 9. Taurensi ad filios religiosorum & monialium.
Secundo probatur conclusio. Iurisperiti, quorum in hac parte non est mediocris autoritas auctoritas , in legum interpretatione, intelligũt intelligunt legibus supra allegatis fieri omnino inhabiles & incapaces istos filios ad comparandũ comparandum dominium bonorum parentum suorũ suorum per testamentum siue extra testamentum, ergo ita intelligendæ sunt leges. Antecedens probatur, allegando vnum nostri temporis Episcopum doctissimũ doctissimum Segobiensem Couarruuias in epitome supra. 4. Decret. par. 2. ca. 8. conclusione. 1. nu. 3. 7. & 8. qui ita sentit.
Vltimò arguitur, pro hac conclusione speciatim contra opinionem illam mediā mediam , quam retulimus in principio. Illa opinio asserit quod clericorum filij & religiosorũ religiosorum sunt omnino inhabiles eo quod in ordinationibus Regijs supra allegatis dicitur. Ni ayan ni puedan auer, sed multo significantiora sunt verba allegata à nobis superius ex iure Cęsareo Cæsareo ad inhabilitandũ inhabilitandum filios illegitimos etiā etiam seculariũ secularium , ergo non est distinguẽdũ distinguendum . Minor patet ex illis verbis iuris Cæsarei supra allegatis.
Hinc sequitur corollariũ corollarium inter illas duas sentẽtias sententias , verisimilior est quæ asserit omnes filios spurios, non posse de facto suscipere bona à parentibus per testamentum. Consequentia patet ex argumento modo facto. Et quanuis M. Magister Soto sequutus fuerit illā illam mediam sententiam, non modo in lib. allegato superius, sed etiam in. 4. Sententiarum dist. 41. quæst. vnica, art. 4. non tamen est mirum quòd in re, quæ pertinebat ad ius Cæsareũ Cæsareum , & Regium errauerit, neque consulens ipsum ius, neque ipsos Iurisperitos.
Secundum corollarium manifestum est peccare mortaliter tam parentes quā quam filios, qui cōtra contra legũ legum tenorem, quæ in hac materia decernũt decernunt , aliquid donāt donant vel suscipiunt. Hoc corollarium habet verũ verum in omni sententia. Agunt enim in materia graui cōtra contra leges iustas & sanctas, quod est peccatum mortale.
Tertia cōclusio conclusio . Iure nouo Regio Hispaniensi filius ex damnato coitu susceptus potest matri succedere etiā etiam ex testamento sine vllo peccato, modo tamẽ tamen mater propter cō cubitũ concubitum illum non incurrerit pœnam mortis, aut non susceperit illum ex patre clerico, aut religioso. Vt si mater soluta susceperit filiũ filium ex cōiugato coniugato viro, potest eum instituere hæ redem bonorũ bonorum suorũ suorum . Hæc cōclusio conclusio quo ad omnes suas partes expressè definitur à Regina Ioanna in allegata. l. 9. Taur. Estq́; Estque hæc cōclusio conclusio exceptio quædā quædam , & moderatio prę cedẽtis præcedentis cōclusiōis conclusionis . Ob quā quam causam in præcedẽti præcedenti nos adiecimus illud verbũ verbum (de iure antiquo) idẽ idem est, de los demas pariẽtes parientes de la madre.
Quarta conclusio. Ante iudicis sententiam filius spurius qui contra tenorem legũ legum prædictarum quidpiam susceperit: tenetur illud restituere donatori, aut si is, defunctus fuerit, hæredibus illius succedentibus ab intestato siue ex testamẽto testamento succedẽtibus succedentibus . Post iudicis verò sententiā sententiam tenetur illud restituere fisco. Prima pars probatur. Filius spurius inhabilis sit & incapax, vt patet ex pręcedẽ tibus præcedentibus , ad ea bona suscipiẽda suscipienda , ergo tenetur ante iudicis sententiā sententiam illa restituere: sed verus dominus illorum bonorũ bonorum est, qui illa donauit: & eo defuncto illius hæres, ergo illis est facienda restitutio. Consequentia patet, quoniam donator non fit inhabilis per donationem quam fecit ad dominium illorum bonorum quæ donauit, sed tantùm puni| tur per legem pœnalem vt priuetur à iudice dominio illorum, nec hæredes illius fiũt fiunt inhabiles per vllam legem. Propter peccatum tamen illius, qui succedunt puniũtur puniuntur , vt priuentur à iudice hæreditate illorũ illorum bonorum. Ergo ante iudicis sentẽtiam sententiam illis est facienda restitutio. Secunda pars probatur. Leges iustæ & sanctæ, potuerunt punire eum qui talia bona donauit, vt priuaretur hærede, qui ei aliàs secundum leges succederet. Si autem viueret, priuaretur dominio bonorũ bonorum quæ donauit; sed lex pœnalis iusta obligat in conscientia post iudicis sententiam, ergo. Maior explicatur. Nam qui donauit talia bona filio spurio commisit crimen inobedientiæ, contra legem quæ prohibuit talem donationem.
Quinta conclusio. Princeps secularis potest legitimos efficere filios spurios, etiam filios clericorum quātum quantum ad successionem hæreditariam, & donationem aliam quancumq́ue in bonis paternis seu patrimonialibus, siue ex redditibus Ecclesiasticis acquisitis. Probatur ex principijs iuris. Res per quas causas nascitur per easdem dissoluitur, & cessante causa, cessat effectus. Hinc arguitur. Impedimentum seu inhabilitas filij spurij ad bona paterna suscipienda ( quæcumq; quæcumque illa sint) tota oritur ex Principis placito, ergo per idem Principis placitum potest dissolui. Secundò. Omnis Princeps potest in suis legibus dispensare, sed leges quæ inhabiles faciunt filios spurios ad suscipienda bona paterna, sunt leges ciuiles Principum secularium & nulla est Pontificia, ergo.
Ad primum respondetur, leges istas inhabiles & incapaces facere filios spurios: & idcirco obligare ante iudicis sententiam, eo modo quo explicauimus.
Ad secundum respondetur pro nunc, negando consequentiam, quoniam leges illæ non faciunt inhabiles, eos in quorum fauorem fiunt contractus minus solennes. Sed de hac re copiosiùs dicetur infra in disputatione tertia huius quæstionis quintæ.
Ad tertium respondetur antecedens esse falsum, vt copiosè ostendimus legibus allegatis pro secunda conclusione.
Ad quartum respondebitur dubio sequenti.
DVbitatur consequenter, Vtrùm hæ res institutus, præstita fide de reddenda hæreditate filio spurio, sit verus hæres & comparet dominium illorum bonorum, & teneatur in conscientia reddere illa bona hæreditaria filio spurio. Eadem est difficultas de donatario extra testamentum, qui data fide de reddendis bonis, quæ illi donantur filio spurio, accipit ea dona, contra tenorem legum, quæ in hac re decernunt. Neq; Neque dubitamus in pręsentia præsentia , quin hi omnes peccent mortaliter: sed quod quærimus est, Vtrùm tales comparent dominium, & teneantur filijs spurijs donare illa bona.
Arguitur primo. Videtur quòd iste talis non sit verus hæres neque verus dominus. Primum in. l. prædonis. ff. de petitione hæ reditatis. Dicitur quòd talis hæres sit censendus prędonis prædonis loco: & priuatur proinde hæ reditate, quæ applicatur fisco, qua etiam priuatur. l. ita fidei. ff. de iure fisci. & in. l. in tacitis. & in. l. Lucius. §. finali. ff. de legat. 1.
Secundò arguitur. Sequeretur, quod si talis fideicommissarius esset verus hæres, posset sibi retinere hæreditatem: & non teneretur ante iudicis sententiam alicui reddere. Consequens est falsum: quia ille talis non comparat dominiũ dominium absolutum, sed sub fide reddendi alteri, scilicet filio spurio. Rursus probatur quòd non teneatur reddere filio. Primò. Ille tantum tenetur (si qua ratione tenetur) ratione fidei datæ & promissi: Omnis autem promissio contra leges facta non obligat, ergo. Et confirmatur. Tale fideicommissum dirigitur in filium incapacem & inhabilem, vt ostendimus in præcedenti dubio, ergo &c.
In hoc dubio est prima sententia asserẽs asserens hunc non esse verum hæredem: & non modo non teneri, verùm nec posse illa bona reddere filio spurio.
Secunda sententia est asserens hunc esse verum hęredem hæredem & dominũ dominum . Sed hoc supposito, autores huius sententię sententiæ variant circa obligationem ad reddendam hęreditatem hæreditatem spurio. Quidam enim aiunt, non teneri ad reddendam hęreditatem hæreditatem filio spurio. Alij verò asserunt teneri quidem, non ex iustitia, sed ex fidelitate tantùm. Alij demum asserunt teneri ex iustitia.
Tertia sententia est media distinguens inter filios secularium spurios ex vna parte, & filios clericorum religiosorum & monialium ex altera parte. Et concedit, quòd filijs spurijs secularium potest sine peccato præstari fides de restituenda hæreditate illis: & teneri iure naturæ hæredem sic institutum ad seruandam fidem. In filijs autem clericorum religiosorum monialium esse peccatum mortale præstare talem fidem, nec hæredem esse verum dominum illorũ illorum bonorum: neque posse illa reddere filio spurio. Hæc sententia media est Magistri Soto in allegatis locis lib. 4. de iustitia, & libro. 4. Sententiarum.
PRO decisione sit prima conclusio. Hæ res institutus à parentibus non præstita fide de reddenda hæreditate filijs spurijs, quanuis parentes certam fiduciam cōceperint conceperint quod reddet filio spurio, & ob hāc hanc causam quæsierint amicum fidum; Ille talis est verus hæres & dominus illorum bonorũ bonorum . Neque in conscientia tenetur reddere illa bona hæreditaria filio spurio. Probatur prima pars iuxta leges omnes, talis amicus potest scribi hæres non minus quam aliquis ignotus: quòd autem testator speret certò amicum benefacturum filijs spurijs illius, non aduersatur alicui legi, imò est maximè consonũ consonum iuri naturæ, & quod illud speret, & quòd ob eam causam instituat eum hæredem, ergo ille est verus hæres. Secunda pars probatur. Talis hæres est legitimus & absolutus dominus illorum bonorum, nulla omnino præstita fide neque apposita conditione, sed legitimus & absolutus hæres non tenetur donare bona hæreditaria, ergo nec ille tenebitur reddere hæreditatem.
Secunda conclusio. Nihilominus hæres iste tenetur ex iustitia alere filios spurios testatoris: imo ex gratitudine tenetur ad alia multa obsequia & beneficia impendenda, & nonnunquam sub pœna peccati. Probatur prima pars. Omnis obligatio ex iustitia qua tenebatur testator simul cum hæreditarijs bonis descendit ad hæredem, sed parentes ex iustitia, imo multò maiori vinculo quam ex iustitia, videlicet, ex pietate, tenentur alere filios spurios, ergo. ¶ Secunda pars probatur. Is qui accipit beneficium tenetur ex gratitudine ad rependendum aliquid, & nonnunquā nonnunquam omissio huius rei est peccatũ peccatum mortale, sed iste hæres suscipit illud à testatore, ergo. Explicatur antecedens. Quoniā Quoniam ad gratitudinem pertinet, cum fœnore etiā etiam , remetiri beneficia, imo ordo charitatis exposcit sub pœna peccati mortalis: vt beneficus anteponatur ei à quo nullũ nullum suscepimus beneficium. Quinimo vix potest omnino iste hæres filijs spurijs nullũ nullum impendere beneficiũ beneficium , absque eo quod paruipendat & despiciat in animo suo, testatorem beneficum & illius beneficium: quod est formaliter loquendo peccatum mortale ingratitudinis.
Tertia conclusio. Hæres institutus, præ stita fide de donāda donanda hæreditate filio spurio, est verus hæres & dominus illorũ illorum bonorũ bonorum . Probatur. Nulla est omnino lex inter eas quæ in hac materia relatæ sunt, quæ talẽ talem hæ redem inhabilem faciat ad suscipiendũ suscipiendum dominium, sed tantum in pœnam præstitæ fidei contra legem, priuant eum, & mulctant hæreditate. Sed leges pœnales non obligāt obligant in conscientia ante iudicis sententiam, ergo ille est verus dominus quousque per iudicis sententiam spolietur dominio. Simile est in legibus quæ prohibent aliquem ludum: quę quæ tamen non tollunt quin reuera per talem ludum transferatur dominium, quāuis quamuis in pœ nam criminis commisi contra leges, concedant ei qui amisit pecunias, restitutionem earum intra tempus certum.
Quarta conclusio. Talis hæres tenetur ex fidelitate, simul & ex iustitia reddere hæ reditatem filio spurio. Probatur. Ex fidelitate talis hæres sine peccato potest reddere illa bona hæreditaria filio spurio: sed ille dedit fidẽ fidem de reddendis illis bonis spurio, ergo tenetur ex fidelitate. Antecedens probatur. Ille est verus dominus, vt ostendimus tertia cōclusione conclusione . Neque lege vlla prohibetur donare illa bona filio spurio, ergo. Probatur autem quòd ex iustitia teneatur. Primo ad hominẽ hominem , cōtra contra eos qui dicũt dicunt teneri ex fidelitate tātũ tantum , sed sub peccato mortali. Virtus fidelitatis in materia quātũlibet quamtumlibet graui, nũquā nunquam obligat sub peccato mortali nisi admisceatur trāsgressio transgressio alicuius alterius virtutis, ergo si talis hæres solum tenetur ex fidelitate, impossibile est, quod teneatur sub peccato mor| tali. Antecedens probatur. Quoniā Quoniam virtus quę quæ ex genere suo tātũ tantum obligat sub pœna venialis peccati, in quacunque materia obligat tantum sub veniali: sed fidelitas tantùm obligat ex genere suo sub veniali peccato, ergo. Confirmatur. Mendacium siue iocosum siue officiosum quantum libet graue illud sit, nisi perniciosum simul existat contra iustitiam: nunquam est peccatum mortale, ergo nec infidelitas quæcunque.
Secundo probatur ostensiuè. Promissio secundùm probabilem sententiam, si liberalis sit & simplex, non obligat in conscientia ex iustitia. Promissio verò quæ non est simplex neque liberalis, sed conditionata quædam pactio in pretium alicuius alterius rei facta, citra dubium obligat ex iustitia. Sed hæres iste promisit non simplici promissione sed conditionata in pretium promissionis hæreditariæ, ergo. Hinc sequitur corollarium, si iste fideicommissarius non reddiderit spurio bona: hæredes qui illi fideicommissario succedunt, tenentur ea bona filio spurio reddere ex iustitia. Corollarium est manifestum. Quoniam obligatio & iustitia simul transit ad hæredes cum bonis hæreditarijs.
AD argumenta in oppositum respondetur. Ad primum respondetur, leges illas pœnales esse, neque obligare ante iudicis sententiam. Ad argumentum secundum, quo quidem Episcopus Segouiensis conuincitur in loco allegato numer. 9. Respondetur, primò, quòd si hæres iste non teneretur ad reddenda illa bona filio spurio eo quòd promissio fuit facta contra leges: certe teneretur ad non reddendum & non donandum. Etenim quo casu promissio facta contra leges non obligat, eadem lex, cō tra contra quam facta est promissio obligat, vt non impleatur. Et sic talis hæres sine peccato non posset reddere illa bona filio spurio, quod est falsum. Ideo dicimus secundò, quòd promissio facta contra leges, duplex potest intelligi. Primò quando materia ipsius promissionis seu res promissa est cōtra contra legem: & talis promissio citra dubium, non obligat. Imo lex obligat quòd talis promissio non impleatur. Vt si quis promittat mentiri, aut non ieiunare contra legem ecclesia sticam. Secundò dicitur promissio facta cō tra contra legem, eo tantùm, quia ipse actus promittendi contra legem est: & tum temporis talis promissio obligat, siue Deo fiat, siue homini. Vt si quis ex animi vana gloria promittat religionem: aut si quis scorto in pretium corporis promittat pecuniam.
Et sic ad tertium respondetur negando sequelam, & dicimus, quòd tenetur restituere filio spurio. Filius enim spurius est inhabilis ad suscipiendum bona ex donatione parentum, vel testamento nominatus hæ res, non tamen ex donatione hæredis, cuius fideicommisit pater illa bona.
Secunda disputatio esse poterat de legibus quæ definiũt definiunt circa ludos: de qua re, multa diximus supra in nostro priore tomo. q. 32. art. 7. ad secundum. vbi abundè satis hæc difficultas dissoluitur. Quapropter illuc recurrendum est.
Tertia disputatio principalis est de legibus quæ irritos faciunt contractus propter defectum alicuius solẽnitatis solemnitatis essentialis, vel cæremoniæ, Vtrũ Vtrum tales leges impediāt impediant translationẽ translationem dominij per huiusmodi cōtractus contractus .
PRO cuius explicatione notandum est, eiusmodi contractus dupliciter posse esse irritos & nullos. Vno modo absolutè & simpliciter & propter defectum personæ cōtrahentis contrahentis : vt si pupillus vendat aut emat, &c. de quibus contractibus nulla est controuersia, certum enim est: quod in illis nullum transfertur dominium. Secundo modo cō tractus contractus fit cassus & irritus à iure, propter defectum alicuius cæremoniæ & solennitatis, quam ius præscribit tali cōtractui contractui : & de his contractibus est tota nostra controuersia, & disputatio. V. Verbi g. gratia, in testamento, quod fit in scriptis, requiritur testium subscriptio, & testatoris: requiruntur etiam sigillatio & aliæ cæremoniæ iure ciuili & communi. Vt habetur in. l. hac consultissima. C. de testamentis. Iure etiam Regio Hispaniensi, quod habetur in part. 6. in. l. 1. & 2. tit. 1. idem requiritur. Vltra quæ omnia lex. 3. Taurina, requirit tabellionem qui subscribat proprio nomine & signo illam obligationem seu testamentum: licet remittat testium sigilla. Testamentum hoc dicitur testamentum in scriptis, à nostris vero, testamento cerrado. | Vt habet prędicta prædicta lex Taurensis. Testamentum verò nuncupatiuum, quod à nostris dicitur, abierto, secundum ius commune requirit totidem numero testes: septem videlicet. vt habetur in allegata. l. hac consultissima. Cæterum iure Regio, requirit tantùm vt fiat coram tabellione & tribus testibus. Quòd si non possit haberi tabellionis copia: fieri debet coram quinque testibus. Si autem tot numero testes haberi non possint; debet, vt minimum, fieri coram tribus testibus. Hoc sancitum est in. l. 1. titul. 2. lib. 5. in ordinationibus Regijs. Et sic declaratum est in allegata. l. Taurina. Ecce solẽnitatem solemnitatem , quam ius ciuile exposcit in testamentis: sic adeò vt si deficiat hæc solennitas, testamentum sit irritum, & habeatur pro infecto.
DVbitatur. Vtrùm hæres institutus per testamentũ testamentum cui deficit solennitas ista essentialis: factum tamen ex libera & spontanea testantis voluntate coram duobus tantùm testibus, sit verus dominus & hæres illorum bonorum: an vero succedat in illa bona tanquam verus dominus hæres ab intestato. Est exemplum. Iure communi Pontificio in alienandis rebus Ecclesiasticis, præ scripta est hæc solennitas: vt abalienatio illa fiat tribus tractatibus. Est igitur etiam dubium, vtrum si abalienatio rei Ecclesiasticæ per venditionem aut per quencumq́ue alium contractum fiat, prætermissa hac solennitate, ex libera tamen voluntate ipsius Ecclesiæ & capituli abalienantis: talis abalienatio transferat dominium in alterum cum quo contraxit.
Primò arguitur. Videtur enim quòd re vera transferatur dominium. Nam solennitas hæc solum requiritur in contractibus, vt obuietur fraudibus & dolis, qui in talibus contractibus committi solent plerumq́ue: sed quando constat manifestè voluntas eorum qui contractus huiusmodi faciunt, etiā etiam si prætermissa sit solennitas illa, cessat ista ratio obuiandi fraudibus & dolis. Ergo cessat iuris dispositio: quia cessante causa cessat effectus. ca. cùm cessante. de appellationib. Et capit. et si Christus. de iure iurando. Confirmatur. Lex diuina & naturalis cessat, cùm illius finis & ratio cessat: vt manifestum est in. l. de corripiendo fratre, quæ non obligat cùm non speratur salus fratris, qui est finis legis. Ergo multò magis lex positiua cessabit, cessante illius ratione.
Secundò arguitur. Lex & sententia iudicis quæ fundatur in falsa præsumptione, non habet locum in foro conscientiæ: quando illa præsumptio cessat, sed in contractu minus solenni, cum manifesta est voluntas cō trahentium contrahentium , omnis abest præsumptio falsa, ergo. ¶ Tertiò arguitur. Contractus huiusmodi minus solennes, reuera inducunt obligationem iuris naturalis: sed ius ciuile non potest abrogare ius naturæ, ergo &c. Maior probatur. Quoniam qui talem contractum faciunt per liberam suam volũtatem voluntatem , etiam declaratam coram testibus, obligant seipsos inuicem.
Vltimò arguitur. De facto, & reipsa multi sunt, qui possident res Ecclesiasticas, vno tantũ tantum tractatu abalienatas. Multi item sunt qui possident iure hæreditario amplissimas fortunas & diuitias per testamentum minus solenne. At hos omnes spoliare suis bonis ante omnẽ omnem iudicis sententiā sententiam durissimũ durissimum est.
In oppositum est, quòd lex iusta ciuilis, seu Canonica in foro conscientiæ impedit translationem dominij, ita vt translatio facta non teneat: sed leges quæ irritos & nullos faciunt contractus propter defectum solennitatis essentialis, impediunt translationem dominij, & annullant illam, ergo. Minor patet, quoniam decernunt tales leges hos contractus habendos esse pro infectis & irritis. ¶ Confirmatur in exemplo posito. Testamentum minus solenne, non tribuit maius ius hæredi, qui per tale testamentum instituitur: quam si testator decederet intestatus. At si testator intestatus decederet, citra dubium talis hæres nullum haberet ius ad illa bona: sed succederet in defuncti hæ reditatem hæres ab intestato, ergo. Maior probatur, quoniam tale testamentum iure habetur pro infecto.
Secundò arguitur, sententia iudicis quæ non fundatur in falsa pręsumptione præsumptione , obligat in conscientia & confert ius & dominium, imo obligat reuera in conscientia antequam pronuntiaretur, vt nos declarauimus in principio huius quęstionis quæstionis de dominiorum trāslatione translatione : sed iudex, etiam si sciat | eos qui faciunt eiusmodi contractus minùs solẽnes solemnes , facere liberè & spontè etiam cessante omni fraude & dolo consensisse in eos contractus. Nihilominus tamen pronuntiabit eos esse irritos & nullos, & non conferre dominium. Ergo reuera non conferunt. Minor patet, ex vsu iudicum in omnibus tribunalibus.
Tertiò arguitur. Electio quæ est nulla propter defectum solennitatis prætermissę prætermissæ , quanuis facta sit ex libero consensu eorum ad quos electio pertinebat, non confert ius in conscientia ipsi electo. Item matrimoniũ matrimonium contractum ex libero consensu contrahentium, sed absque solẽnitate solennitate essentiali: quam præscripsit Concilium Tridentinum, Sessione 24. in Decreto, de reformatione matrimonij, reuera nullum est, neque confert dominium corporum inter sic contrahentes, vt si fiat absque parocho & duobus testibus. Ergo idem dicendum est in omnibus alijs contractibus.
Quartò arguitur. Si herus præscribat œconomo formam & modum, quem seruare debet in contractibus, quos heri nomine celebraturus est, annullans & cassans cō tractus contractus quos illo modo prætermisso fecerit: citra dubium tales contractus facti, prætermissa forma heri, non conferunt ius. Sed respublica habet potestatem ad præscribendum ciuibus formas & modos quos seruare debent in celebrandis contractibus, non minùs quàm herus respectu serui & œconomi, ergo.
Vltimò arguitur. Leges quæ decernunt irritas facientes donationes filijs illegitimis impediunt omnino translationem dominij, vt nos docuimus supra: sed multo significantiora verba habentur in legibus quæ irritos faciunt contractus propter defectum solennitatis, quàm in illis, quæ definiunt circa filios illegitimos, vt patet, quoniā quoniam in præ senti proposito, tales leges expressè dicunt esse contractus nullos haberiq́ue pro infectis, leges verò aliæ de filijs illegitimis nihil tale dicunt, ergo &c.
In hac difficili controuersia autores ferè omnes secātur secantur in duas partes extremas propter argumenta vsque adeo contraria & opposita quæ proposuimus. Nam propter ar gumenta priore loco posita, est sentẽtia sententia asserens, quod omnis contractus, qui est iure naturæ validus, etiam si iure ciuili irritetur, confert dominium in foro conscientiæ. In hac sententia sunt innumeri Iurisperiti. Innocentius cap. quod sicut. de electione. Panormitanus cap. quia plerique. nu. 28. de immunitate ecclesiarum. Et capit. 1. de in integrum restitutione. Hos sequuntur Ancharranus, Antonius de Butrio, Bartolus, Iason, Felinus, Decius, Alciatus, & alij quos refert Episcopus Segobiensis cap. cùm esses. de testamentis. nu. 5. Et in relectione regulæ peccatum. part. 2. §. 4. & Menchaca libr. 2. de successionum creatione & progressu. §. 3. Illatione 23. Inter Theologos sunt in eadẽ eadem sententia Syluester verbo. hæreditas. quæst. 7. & verbo, testamentum. 1. quæst. 5. verbo, alienatio. §. 13. Adrianus quodlibeto. 6. arti. 1. conclusione. 2. illatione. 2. Altera sententia extrema ex diametro huic opposita negat per huiusmodi contractus irritos iure ciuili, quantũlibet quantumlibet aliâs validos iure naturæ transferri dominium. Et conuincuntur argumentis secũdo secundo loco positis. In hac sententia sunt inter Iurisperitos Baldus. C. de sacrosanctis ecclesijs. repetitione legis primæ, Alexander & Imola in. l. nemo potest. ff. de legatis. 1. Fortunius in tractatu de vltimo fine. illatione. 35. quos sequitur Couarrub. in locis citatis. Et denique hæc sententia est Iurisperitis communis. In hac sententia, inter Theologos dicitur fuisse M. Frater Melchior Cano. quem sequuntur multi ex interpretibus Diui Thomæ. ¶ Sunt quidam, qui mediam viam sequuntur inter has extremas sententias asserentes, quod prima sententia habet locum quando is, in cuius fauorem lex ciuilis irritum facit contractum, non dubitat de voluntate illius, qui per talem contractum etiam minus solenne voluit transferre dominium, Secunda vero sententia habet locum, quando talis voluntas est dubia. Hoc vult allegatus autor Hispanus Menchaca, vbi supra. Illatione 24.
PRO decisione huius difficultatis. Sit prima conclusio. Ille in cuius fauorem lex irritum facit cōtractum contractum , potest propter defectum solennitatis iustè agere coram iudice contra talem contractum & petere de| clarationem, quòd talis contractus sit irritus & nullus. Imò in vniuersum potest perinde se habere, ac si talis contractus, nunquā nunquam factus fuisset, exceptis pijs causis. Exemplũ Exemplum est. In testamento minus solenni hæres abintestato succedens potest iustè petere corā coram iudice, vt declaret tale testamentum irritũ irritum , & nullum, & quòd adiudicet sibi hæreditatem defuncti: nec tenetur legata adimplere, nisi legata sint pia: quoniam legatum in causis pijs habet priuilegium in hoc particulari. Ista conclusio est contra Panormitanũ Panormitanum & illius sequaces, qui volebant peccare mortaliter talem hæredem, & teneri ad restitutionem illorum bonorum: si ageret contra testamentum. Sed ista conclusio probatur manifestè argumentis secundo loco factis in hoc dubio. Quam etiā etiam probat Soto multis argumentis vbi supra. Quorum primũ primum est. Contractus quilibet validus iure naturæ & iure positiuo iuste & sancte potest impugnari interdum, videlicet, quandō quando lex cō cedit concedit in integrum restitutionem, ergo multo magis contractus, qui licet iure naturæ alias validus sit, iure tamen ciuili irritus est. Antecedens probatur. Contractus ludi iure naturæ & ciuili validus est: tamen iuste in foro exteriori petitur corā coram iudice rescisio, & reuocatio talis contractus infra tempus à lege pręscriptum præscriptum . Idem est in vniuersis alijs contractibus, de quibus agitur in titulo de in integrum restitutione. Cōfirmatur Confirmatur . Contractus validus, vtroque iure naturæ & ciuili, quando reuocatur per in integrum restitutionem, rescinditur de nouo is cōtractus contractus , qui antea validus erat. At contractus qui iure naturæ irritus est: non rescinditur à iudice, sed declaratur irritus & nullus, ergo præ dictus hæres licite petit rescindi vel declarari nullum esse talem contractum vel testamentum.
Secundò arguitur. Sequeretur quòd tutor pupilli succedentis ab intestato ei qui condidit testamentum minus solenne, citra culpā culpam vllam suam esset perplexus, idest dubius omninò quidnam faceret, & quidquid ageret malè ageret. Quod non est asserendum, ergo. Sequela patet. Si talis tutor coram iudice petat bona illa sua pupillo, peccat mortaliter iuxta oppositam senten tiam, si non petat, postea iudex præcipit, vt ille reddat suo pupillo totam illam defuncti hæreditatem: quam negligentia tutoris pupillus amisit, cùm haberet ius ad illam.
Secunda conclusio. Qui possidet per cō tractum contractum minus solennem, iustè possidet, quousque à iudice spolietur, nec tenetur indicare vitium talis contractus alteri parti. v. Verbi g. gratia, in exemplo posito, hæres institutus per testamentum minùs solenne iustè adit hæ reditatem & possidet defuncti bona antequam spolietur à iudice: & potest reticere vitium testamenti, neque tenetur reuelare hæredi ab intestato tale vitium. Prima pars huius conclusionis probatur. Leges positiuæ in toto aut in parte obligant, quatenus aut in toto aut in parte recipiũtur recipiuntur per vsum: sed leges ciuiles, positiuæ siue Pontificiæ, quæ irritos faciunt contractus minùs solennes, non sunt receptæ per communẽ communem vsum sapientum, quantum ad hoc vt spolietur ante iudicis sententiam, qui per talem contractum possidet, ergo reuera ille iustè possidet. Confirmatur. Hominum sapientum declaratio plurimùm valet ad obligationẽ obligationem per leges inducendam, aut certe tollẽdam tolllendam , sed inter viros sapientes innumeri ferè sunt, qui asserant eum qui sic possidet iuste possidere, ergo reuera iuste possidet. Secundò probatur. In dubijs melior est possidentis conditio, ergo in tanta opinionum varietate, quanta est in præsenti controuersia, inclinandum est in fauorem possidentis: & dicendum quòd iustè possidet. Secunda pars probatur. Ille, vt ostensum est in priori parte, iuste possidet: & rursus nec tenetur ex charitate cum tanto detrimento proprio, commodum alterius procurare, nec ex iustitia: cùm non sit illius tutor vel custos, ergo non tenetur.
Ex hac parte sequitur corollarium. Hæ res institutus per testamentum minus solenne, si tutor sit pupilli succedentis ab intestato, tenetur ex iustitia contra seipsum agere pro pupillo suo. Patet, quoniam tutor tenetur ex iustitia procurare pupilli commodum. Quapropter consultissimum erit, vt talis hæres institutus non acceptet tutelam, aut si acceptauerat repudiet eam.
Tertia conclusio, qua respondetur ad | quæstionem per huiusmodi contractus, iure irritos propter defectum solenitatis essentialis, transfertur quidem dominiũ dominium : sed infirmum & reuocabile. Hæc colligitur manifestè ex duabus præcedentibus: siquidem in secunda dictum est eum qui possidet, per huiusmodi contractus, iustè possidere. Vnde manifestè sequitur, quod habeat dominium antequam à iudice spolietur. In prima vero conclusione dictum est, quod altera pars in cuius fauorem lex fecit irritos tales cōtractus contractus , potest coram iudice contra talem contractum agere, & spoliare eum, qui possidebat bonis suis per iudicis sententiam. Ergo tale dominiũ dominium infirmum erat. Quò circa nostra hæc sententia est media inter illas duas sententias relatas. Cōcedimus Concedimus siquidem primæ sententiæ, quod per tales contractus transfertur dominium: negamusque id esse firmum, & irreuocabile, contra eandem primam sentẽ tiam sententiam . Secundæ verò sententiæ concedimus illud dominium esse infirmum & reuocabile. Ex dictis sequitur primum corollariũ corollarium . Tutior est in conscientia, is, qui prætendit contractum minus solennem esse irritum vel irritandum, quàm is qui possidet per talem contractum. Vt verbi gratia, hæres ab intestato, tutior est in conscientia, quàm hæ res institutus per testamentũ testamentum minus solenne. Hoc patet manifeste. Quoniā Quoniam ius illius, qui possidet per talem contractum est reuocabile per actionem alterius qui prætendit tales contractus esse irritos. Secundũ Secundum corollarium. Si is, qui possidet per contractũ contractum minus solennem, dum altera pars in iudicio agit contra talem contractum, occultet contractum, adducat testes falsos, aut denique fraude aliqua vtatur: amittit dominium illorum bonorum: & tenetur ad restitutionem faciendam alteri parti, ante omnem iudicis sentẽtiam sententiam . Probatur. Altera pars habebat ius in conscientia, ad ea bona petenda coram iudice: is autem qui possidebat per talem contractũ contractum impediuit per iniquitatem ius illius. Ergo verum est corollarium, saltem quantum ad hoc quod tenetur restituere.
Quarta conclusio. Duos cōtractus contractus excipimus, in quibus si solennitas essentialis iuris desit, nullum transfertur dominium, neque firmum, neque infirmum, neque re uocabile, neq; neque irreuocabile. Primus est matrimonium: in quo citra dubium, verum habet hæc exceptio: Vt insinuabamus in argumento tertio pro secũda secunda sententia huius cō tractus contractus . Exceptionis ratio est. Quoniam matrimonium in hoc distinguitur ab vniuersis alijs contractibus, quod matrimonium natura sua est irreuocabile & indissolubile: reliqui verò cōtractus contractus reuocari possunt: ac subinde matrimonij contractus aut nullũ nullum omnino transfert dominium, aut si transfert, est irreuocabile & firmum. Alter cōtractus contractus est electio, quæ si iure sit irrita, verosimilius est quod nullum transferat in electum dominiũ dominium : neque electus potest illam acceptare. Ratio huius exceptionis est. Quoniā Quoniam per electionem confertur electo iurisdictio spiritualis, quę quæ est res maximè grauis: at rem vsq; vsque adeo magni momenti, non est tutum concedere, quod transferatur per contractũ contractum irritum ab ecclesia. Et idcirco viri sapiẽtes sapientes , qui in reliquis contractibus concesserunt rerum transferri dominium: illud omnino formidabāt formidabant asserere in electionibus. Verum est quod Panormitanus, & alij Iurisperiti eum sequuti idipsum concedunt de electione, quod de alijs contractibus. Sed verosimilior est multo nostra sententia & tutior.
Reliquum est, vt respondeamus ad argumenta vtriusque partis extremæ. Ad argumenta primæ partis patet, quatenus procedũt procedunt , cōtra contra primā primam conclusionem & cōtra contra tertiam & quartam: respondetur enim legem non cessare cessante fine in particulari: sed tantùm, quando cessat in vniuersali finis. At quanuis in vno, aut altero contractu minus solenni, cessent fraudes, manet tamen finis legis in vniuersali, scilicet, obuiare fraudibus: quod si talis solennitas prætermittatur sæ pissimè committerentur in huiusmodi contractibus. ¶ Ad confirmationem respondetur finem correctionis fraternę fraternæ , esse bonum particulare fratris: & idcirco quādo quando tale particulare bonum cessat, cessat præceptũ præceptum correctionis. Cæterùm legis facientis irritos cō tractus contractus minùs solennes, finis est bonum publicum, quod proinde constare potest, etiā etiam si cesset bonũ bonum huius aut illius in particulari.
Ad secũdum secundum respondetur leges istas (de quibus modo loquimur, & sententias iudi| cum, quæ nihil aliud sunt quàm applicationes quædam legis ad particularẽ particularem casum, non fundari in falsa præsumptione. Et idcirco etiam si constet de voluntate eius, qui fecit talem contractum minus solennem: decreuit lex talem contractum esse irritum. Declarat etiam iudicis sententia legis decretum, eo quod quanuis modo constet de veritate: sæ pius contingit quod voluntas talis est coacta.
Ad tertium respondetur ius naturæ non determinare formam contractus sed hoc determinat ius positiuum, quod quidem in transferendis dominijs autoritate legislatoris habet potius rationem boni communis, quàm boni particularis ipsius proprij domini facientis tales contractus.
Ad vltimum respondetur nostram sententiam esse piam & clementem: & idcirco tribuimus dominiũ dominium licet debile ijs, qui possident quousque spolientur à iudice.
Ad argumenta secũdæ secundæ sentẽtiæ sententiæ qua parte procedunt contra secundam & tertiā tertiam conclusionem respondetur. Ad primum & ad secundum dicimus, leges quæ in hac parte decernunt, solùm velle (vt vsus & consensio sapientum declarauit) quod quando sit, qui petat tales contractus esse irritos: declarentur reuera irriti: & pronuntietur sententia in illius fauorem. Ad tertium respondetur iuxta ea, quæ dicta sunt in quarta conclusione. Ad quartum verò respondetur esse maximum discrimen inter œconomum cui herus præ scripsit formam celebrandi cōtractus contractus declarando irritos, qui alio pacto celebrarentur, & ciuem cui lex præscripsit eandem formā formam . Quoniam œconomus non est dominus illorum bonorũ bonorum , quæ abalienat per tales contractus, sed dominiũ dominium est penes herum. Cæ terùm ciuis est verus dñs dominus bonorum quæ abalienat per eiusmodi contractus, & non est dñs dominus ipse legislator, Princeps, aut respublica.
Ad vltimũ vltimum respondetur leges irritas faciẽ tes facientes donationes, factas filijs illegitimis, efficere inhabiles ipsos filios illegitimos, & incapaces ad habendum dominium: leges verò de quibus loquimur, non id efficere, quod colligimus, primò ex vsu & declaratione virorum sapientum, qui aliter has leges interpretati sunt. Secundò ex sermone & verbis ipsarum legum. Etenim in illis sermo est ad ipsos filios illegitimos indignos eos dicens, omni beneficio, & substantia paterna. At in his alijs sermo refertur, ad ipsos contractus, non ad personas, quibuscum fiunt contractus ipsi. Ac deniq; denique hoc colligimus ex eo quod in illis legibus punitur crimen non præsumptum, sed reuera, perpetratum (incontinentiæ, videlicet aut adulterij) quod est in parẽ tibus parentibus filiorum, qui sunt illegitimi. In præsentibus vero legibus proceditur ex præsumptione fraudum quæ in talibus cōtractibus contractibus ferè semper solent cōmitti committi . Et idcirco leges illæ multo magis odiosæ sunt & molestæ si lijs illegitimis, quàm istæ illis personis quibuscum fiunt tales contractus. Hactenus dictum sit de tertia disputatione, & de illis legibus in vniuersum quæ impediunt translationem dominij non volente proprio domino.
Quarta & vltima disputatio est de illis legibus, quæ transferunt rerum dominiũ dominium etiā etiam inuitis proprijs dominis. Quæ leges sunt illæ, quæ ferũtur feruntur de præscriptiōe præscriptione , & de vsucapione. De qua materia extāt extant tituli in vtroq; vtroque iure ciuili & Pontificio: quibus locis tractatur de hac re à Iurisperitis. In regula etiam, possessor. Item in regulis iuris. in. 6. & in Decreto. 16. quæst. 3. A Theologis vero in. 4. distin. 15. A Diuo Tho. in quodlibeto. 12. art. 25. ab Adriano IIII. in materia de restitutione. quæst. de pręscriptione præscriptione . A Summistis verbo, præscriptio. & verbo, vsucapio.
Exordium autem sit à Notione vocabulorum. Præscriptio itaque, præter alias significationes Ciceronianas & Latinas, quas habet, significat idem, quod exceptio: similiter præscribere, id quod exceptionem agenti seu petenti opponere. In qua significatione vsi sunt his vocabulis Latini autores. Cicero sæpius. Quintilianus lib. 7. Institutionũ Institutionum oratoriæ artis. Iurisconsulti in titulis de præscriptionibus. Cæterum varij vtriusque interpretes vtuntur hoc vocabulo, in alia significatione. Vt videlicet significent, ius siue dominium acquisitum ex possessione, confecto tempore legibus definito. Et hac significatione vsi sunt Summi Pontifices in Sacris Canonibus. Cæterum hoc vocabulum vsucapio, verbum Ciceronianum est: & significat etiam dominium, siue ius acquisitum ex rei possessione, confecto tempore legibus | definito. Sed iuris vtriusque interpretes voluerunt, esse distinctionem inter vsucapionem, & præscriptionem. Quòd vsucapio sit tantum circa mobilia bona, & sit triennalis: præscriptio autem, sit circa immobilia bona, & requirat longius tẽpus tempus , quàm triennium. Nobis autem Theologis pro quiete consciẽtiæ conscientiæ incũbit incumbit disputare, vtrum præscriptio, siue vsucapio & in vniuersum possessio rei cuiusque alienæ post confectũ confectum tempus legibus statutum, conferat dominium possessori, etiam si post illud tempus sciat rem illam fuisse alienam. Videtur quod quælibet possessio exacto illo tempore conferat dominium.
Primò arguitur, ex. l. si quis. §. 1. &. l. cùm notissimi. C. de præscriptionib. Vbi sancitur triginta vel quadraginta annorum præscriptionẽ præscriptionem , etiam cum mala fide procedere. Id ipsum definitum est in. l. Regia. 21. titul. 29. Partita. 3. Sed dicet quis has leges iam fuisse abrogatas & antiquatas à Summis Pontificibus. Ab Alexandro III. in cap. vigilanti. de præscriptionibus. Ab Innocentio III. in cō cilio concilio Lateranensi. Et refertur in ca. finali. eodem titul. à Bonifacio VIII. in regula possessor, de regu. iur. Contra hāc hanc dispositionẽ dispositionem .
Secundò arguitur. Post editas has leges Pontificias Carolus Quintus Catholicus Rex Hispaniæ in cōuentu conuentu Madritio Anno quod Dñi Domini 1528. Petitione 157. edidit legem, mercedes à famulis & seruientibus exigi non valeant post triennium ab eo die, quo à famulitio cessarunt, nisi intra id triennium stipendium illud petijsse probauerint. Ecce Rex Catholicus approbat præscriptionem solo triennio, quæ absque mala fide rarissimè constitui potest. Similia sunt multa statuta in alijs Regnis & plerisque ciuitatibus. Quinimo vt ius Pontificium iuri Pontificio opponamus, in cap. 1. de præscriptionibus. conceditur Episcopo, vt triennio, partem alienę alienæ diœcesis quam scit esse alienam, præscribat. Simile quid habetur in Concilio Mileuitano. cap. 24. & refertur 16. quæst. 3. in cap. placuit. Confirmatur. Respublica ciuilis per se perfecta est, ergo leges illius non possunt antiquari per aliam potestatem. In oppositum est quod fundamentũ fundamentum præscriptionis bona fides est, vt allegato. capit. habetur, ergo si possessor etiam post transactum tempus legibus definitum habeat malam fidem & conscientiam rei alienæ, corruit ipsa præ scriptio, & non confert ius. ¶ Secundo arguitur: triplex finis potest esse legum, quæ de præscriptione seu vsucapione latæ sunt. Primus ne dominia rerum sint incerta. Secundus vt exterminentur lites. Tertius denique vt puniatur negligentia & socordia proprij domini in procurandis bonis suis & repetendis: sed propter nullum horum finium potest conferri dominium in foro conscientiæ, ergo tales leges non cōferunt conferunt dominiũ dominium . Probatur minor. Primus & secundus finis tantum procedũt procedunt in exteriori foro. Etenim in foro interiori facile est vt quisq; quisque non possideat quod non est suum. Item dominia sunt certa in foro interiori. Tertius vero finis non est sufficiens causa, vt priuetur quis re sua . , quoniam talis negligentia in repetendis proprijs bonis non est digna tanta pœna. Et rursus quando digna esset tanta pœna, saltem se queretur, quod præscriptio seu vsucapio non conferret ius in conscientia, quando verus dominus non fuisset negligens in inquirendis bonis suis, ergo.
Vltimò arguitur. Leges quæ denegant actiones in foro exteriori, decepto intra dimidiam iusti pretij in rei venditione, non conferunt in conscientia ius & dominium. Vt ostendemus infra quæst. 77. ergo neque leges de præscriptione: quoniam finis tam harum quàm illarũ illarum legũ legum est minuere lites.
IN hoc dubio est prima sententia, asserẽs asserens leges illas seculares, quæ concedunt malæ fidei possessori ius & dominium, non esse antiquatas, & abrogatas, imo verò non posse abrogari à Pōtificibus Pontificibus . Sic habet glossa in allegata regula. Eam etiam refert glossa in allegato cap. finali. de præscriptionibus. Et nō nulli nonnulli Iurisperiti: quanuis non adeo communiter, tamen quantum ad aliquas actiones sequũtur sequuntur hanc sententiam. Quos refert Couarruu. in relect. super regul. possessor. part. 2. §. 11. ¶ Secunda sentẽtia sententia est Adriani quodlibeto. 6. artic. 3. dicentis illas leges seculares esse iustas, non tamen conferre ius in conscientia rei possessæ: sed tantum denegare actionem vero domino, vt post exactum illud tempus lege definitũ definitum , posset res suas pe| tere à possessore coram iudice: exemplũ exemplum est in legibus quas paulò antea dicebamus denegare actionem decepto intra dimidium. Altero modo inuenitur sententia eiusdem Adriani in. 4. in. q. de præscriptione dicẽtis dicentis , prædictas leges habere locũ locum in conscientia, quādo quando possessor, licet habeat sciẽtiā scientiam se possidere alienũ alienum , tamen ex aliqua iusta causa non restituit, & verus dñs dominus est negligens in repetenda re sua. Sed abrogatæ, inquit, sunt illæ leges à Summis Pontificibus: quoties is, qui possidet non excusatur, à restituendo ex aliqua iusta causa, & verus dñs dominus non est negligens in repetendo. Hanc sententiā sententiam , sequuntur multi iurisperitorũ iurisperitorum , quos refert Couarruu. vbi supra. ¶ Tertia sententia est quorundā quorundam asserentiũ asserentium , non modo leges illas seculares, verũ verum etiā etiam Pontificias quę quae cōcedunt concedunt possessori bonæ fidei cum reliquis conditionibus possessionem: non tamen ferre ius in cōscientia conscientia . Ita tenent multi Iurisperiti: quos refert Syluester verb. præscriptio. 1. §. 13. & Couar. 3. par. relect. allegatæ. §. 2. Hos sequitur summa Rosella in verb. præscriptio.
PRO decisione sit prima conclusio. Merito Summi Pontifices abrogarunt leges illas, quæ concedebant dominiũ dominium possessori malæ fidei tanquam iniquas, & contra ius naturæ. Explicatur conclusio. Non modo volumus dicere, quod nunquam istæ leges ante abrogationem contulerint ius & dominium: verùm etiam quòd erant iniquæ quā tùm quantum ad hoc quòd negabant, actionem petendi vero domino contra possessorem malæ fidei. Probatur cōclusio conclusio . Ratione desumpta ex Innocentio III. in allegato loco cap. finali. Omnis constitutio quæ sine peccato mortali obseruari non potest, derogāda deroganda est: sed supradictæ leges non poterant sine peccato mortali obseruari, ergo. Probatur tamẽ tamen à nobis Minor, ostendendo eas leges, esse iniquas, ac subinde non posse sine mortali obseruari. Primò. Tota æquitas legis desumitur ex bono publico, & cōmuni communi ad quod lex ordinatur: sed illæ constitutiones erant in magnā magnam perniciem boni publici. Etenim quisque præsumeret occupare res alienas, si posset: vt post aliquod tempus haberet dominium illarum, & à iudice defenderetur contra verum dominum. Secundo proba tur minor, lex quæ fouet mortalia peccata, non potest sine mortali obseruari: sed istæ leges fouebant mortalia peccata, videlicet, possidere contra cōscientiam conscientiam propriā propriam rem alienam, ergo. Vltimò probatur illa minor. Contra ius naturæ est quod fur eo quod est in mora restituendi comparet sibi dominium circa rem furtiuā furtiuam , aut quòd ea de causa defendatur à iudice in possessione: sed hæ leges seculares concedebant furibus dominia ob istam causam & defendebant eos in possessione, ergo iniquæ erant.
Secunda conclusio. Præscriptio seu vsucapio perfecta illis conditionibus, quas ius Pontificium exposcit, confert verum ius & dominiũ dominium in conscientia rei possessę possessæ , etiam si post transactum tempus legibus definitum, sciat rem illam fuisse alienā alienam . Conclusio hæc asseritur à Iurisperitis omnibus ferè, in allegatis locis: & à Theologis. Et probatur ratione manifesta. Leges iustę iustæ & sanctæ, sicut impedire possunt translationem dominij in alios, inuitis proprijs dominis: ita possunt transferre dominia in alios inuitis proprijs dominis, quando expedierit ad bonum cō mune commune : sed expedit maximè ad bonum commune, vt præscriptio seu vsucapio perfecta iuxta leges Pontificias, conferant verum ius in conscientia, ergo. Minor patet ex finibus harum legum, quorum vnus & potissimus est, ne rerum dominia tanto tempore maneant incerta: quoniā quoniam aliàs illi qui possident res negligerent illas, & non curarent timentes, ne quando & post longum tempus, veri domini eas repeterẽt repeterent . De hoc fine proximo & potissimo agitur in. l. 1. ff. de vsucapionib. & in cap. vigilanti. citato. & 16. q. 3. §. potest. Secundus item finis, scilicet minuere lites, non est parum vtilis bono publico, de quo fine Cicero in oratione pro Cæcina inquit: Vsucapio est finis solicitudinis ac periculi litium. ¶ Ad argumenta vero primo loco posita, quę quæ procedunt contra primam conclusionem respondetur. Et quidem ad primum responsum est ibidem. Ad replicam verò seu instantiam positam in secundo argumento ex. l. Caroli Quinti. Respōdetur Respondetur , illa lege non concedi dominium stipendij illis dominis, qui non soluerint toto triẽnio triennio si habuerint malam fidem: sed cōcedit concedit duo. | Alterum est, quòd in casu dubio pronũtianda pronuntianda est sentẽtia sententia pro dominis contra famulos transacto triennio. Alterum est, quòd cum fuerit res certa quòd dominus mala fide possederit, non continuo sit parata executio contra illum: sed admittatur ad probationẽ probationem . Ita intelligit legem Couar. sup. par. 2. §. 11. sed melius respondetur, quòd non datur actio in iudicio famulis. Ad capitulum vero primum de præscriptionibus respondetur, legem illam, non concedere Episcopo dominium illius partis alienæ diœcesis propriè loquendo, titulo præscriptionis: sed potius in pœnam culpæ proprij Episcopi: qui toto illo triennio neglexit procurare filios suos nouiter conuersos ad fidem. Et in huius delicti pœnam priuatur illo dominio, & confertur illud dominium & iurisdictio Ecclesiastica, ei qui conuertit infideles ad fidem. Lex autem de præscriptione non respicit potissimum culpam proprij domini, neq; neque infert illi pœnam vt ostendimus cum ageremus de fine legis huius. Ad cōfirmationem confirmationem respondetur rempublicam ciuilem esse quidem secundum se & in ordine ad suum finẽ finem perfectam, cæterùm subijci omnino reipublicæ spirituali in ordine ad spiritualem finem. Et idcirco cùm contra spiritualem finẽ finem aliquid statuit ciuilis potestas, potest tale statutum abrogari ab spirituali principe. Imo potest Princeps spiritualis, si expediat bono spirituali, Principes ipsos seculares & legislatores antiquos deponere, & nouos creare.
Ad argumenta vero secundæ partis quæ procedunt contra secundam conclusionem respondetur. Ad primum respondetur: post exactum tempus ad præscribẽdum præscribendum legibus definitum, iam esse certam scientiā scientiam in possessore habente conditiones legis ad præscribendum, quod talis res possessa, sit propria, etiā etiam si certò sciat, quod olim fuerit aliena. Non secus atq; atque is qui emit rem aliquam, quanuis certò sciat eam rem fuisse alienā alienam ante emptionẽ emptionem : post emptionẽ emptionem verò certò scit esse propriā propriam , sed tempore ipso (quod legibus requiritur, ad præscribendũ præscribendum ) decurrente: requiritur ea scientia & bona fides in possessore, vt scilicet, non sciat eam esse alienam. Ad secundũ secundum respōdetur respondetur quod primus finis sine dubio habet locum & in foro exteriori & in interiori. Secundus verò finis, quanuis in exteriori tā tum tantum foro procedat, quantùm ad litium decrementum & diminutionem: tamen confert ius in cōscientia conscientia . Etenim pax in interiori foro, & est magnum bonum publicũ publicum : ac subinde lex quæ respicit talem finem, iusta est & cōferre conferre potest ius in foro interiori cō scientię conscientiæ . ¶ Tertius vero finis est nimiũ nimium remotus & parum aut certè nullo pacto intentus à lege, sed permissus tantũ tantum : & idcirco siue verus dñs dominus negligens fuerit, siue diligens, in re sua inquirenda, possessor habens legis conditiones præscribit seu vsucapit illā illam . Ad tertium copiose respōdebimus respondebimus . q. 67. pro nũc nunc verò respōdeo respondeo negādo negando cōsequentiā consequentiam : quoniā quoniam leges illæ de venditione latæ sunt tantũ tantum permissiuè. Leges autem de præscriptione, sunt præceptiuæ. Leges autem præceptiuæ differũt differunt à permissiuis, quia illæ cōferũt conferunt ius in cō scientia conscientia , istæ verò non. Sed argumentabitur quispiā quispiam ex hisce dictis cōtra contra primā primam cōclusionẽ conclusionem . Leges illæ de venditione iustè potuerũt potuerunt permittere, quod non daretur actio in foro exteriori decepto intra dimidiũ dimidium cōtra contra eum qui deceperat. Ergo leges ciuiles iustè potuerunt permittere, quod vero dño domino non daretur actio contra possessorẽ possessorem malæ fidei, post transactũ transactum tẽpus tempus legibus præstitũ præstitum . Ad hoc respōdeo respondeo negando cōsequentiā consequentiam : quoniā quoniam in deceptione citra dimidium fuit voluntarius aliquo pacto deceptus, neq; neque datur occasio per leges illas ad decipiendũ decipiendum , neq; neque ad alienas res occupandum. Cæterũ Cæterum in malæ fidei possessore verus dñs dominus non est voluntarius vllo pacto: & per leges permittentes ne daretur actio in foro exteriori, dabatur fomentum, & occasio magna ad occupandas res alienas & possidendas per iniquitatem.
DVbiũ DVbium aliud est cōsequens consequens pro intelligentia secũdæ secundæ cōclusionis conclusionis in præcedẽ ti præcedenti dubio, quæ nam sint requisitæ cōditiones conditiones ad perfectā perfectam iure humano præscriptionem. Pro cuius dubij intelligentia, sit cōclusio conclusio vnica. Quatuor sunt numero cōditiones conditiones requisitę requisitæ ad præscribendũ præscribendum iure Pōtificio Pontificio . Prima cōditio conditio est. Vera & propria possessio rei præscribendæ. Propter huius cōditionis conditionis defectum monachus non potest rem aliquā aliquam præscribere: quoniā quoniam non potest habere possessionẽ possessionem & proprietatem illius. Item laici non possunt | præscribere rem aliquam spiritualem. Secunda conditio est continuatio huius possessionis toto tempore legibus præstituto. Itaq; Itaque si tempus illud interrumpatur in possidendo non præscribit possessor. Tertia conditio est bona fides, hoc est, conscientia quod illa res quam possidet non sit aliena. Etenim fides in præsentia accipitur pro existimatione, qua quis existimat rem aliquam quam possidet esse propriam: quæ tertia conditio magni momenti est in præsentia, & explicanda inferius copiosius. Quarta conditio est titulus ad possidendum. Potest autem titulus iste esse triplex, naturalis, aut legitimus, aut denique lege præsumptus. Naturalis titulus est ille qui positus est in ipsa rerũ rerum natura, & veritate rei. Legitimus titulus est ille, qui si consulamus leges, dominium cō fert confert : quanuis reuera præsupponat aliquid falsum. Denique titulus lege præsumptus est ille, vt nomen præ se fert, qui lege præsumitur, iudicis sententia. V. Verbi g. gratia, qui innititur rei veritati & veræ testium depositioni, & iuris scientiæ. Cæterùm iudicis sentẽtia sententia quæ fertur secundùm allegata & probata iuxta leges ipsas, sed fundata in falsa præsumptione, in falsa videlicet testium depositione: est titulus legitimus: quoniam est secũdùm secundum leges lata & contraria sententia est etiam illegitima sententia. Sententia denique iudicis, quæ non est lata secundùm allegata & probata, sed omnino contra leges, est titulus lege præsumptus. Etenim lex præsumit sententiam iudicis, quanuis aliàs iniqua sit, esse iustam, imo præcipit eam mandari executioni, quandiu non reuocatur per superiorem. Ex his sequitur primò, quomodo distingui possent inter se se titulus naturalis & legitimus ex vna parte: & bona fides ex altera. Etenim si quispiam per sententiam iuxta allegata & probata pronuntiatam, sed quæ innititur falsæ testium depositioni, possidet rem aliquam, sciens tamen vitium illud falsæ depositionis testium, citra dubium titulo legitimo possidebit, tamen nullo pacto bona fide. Contra verò si possideat per sententiam iniquam, tamen quam ipse opinatur æquam: possidet manifestè bona fide: non tamen possidet titulo legitimo lege naturali. Rursus datur bona fides sine titulo in eo, qui possidet rem triginta annis vel quadraginta inani titulo: per quẽ quem res ad eum peruenerit & in eo est. Item qui existimat rem quam possidet sibi donatam à vero domino aut legatam, cùm tamen reuera donata aut legata non fuerit. Item filius, qui succedit in bona paterna iure hæ reditario, credit tamen illa bona esse patris tantum propter testimonium patris: bonā bonam fidem habet sine titulo. Sed tam circa conclusionem, quàm circa hoc corollarium nota, bonam fidem esse multo magis necessariam ad pręscribendum præscribendum , quàm titulũ titulum : vsque adeo vt sæpius detur præscriptio sine titulo, nunquā nunquam tamen sine bona fide. Exemplum est in pręscriptione præscriptione triginta vel quadraginta annorum. & in cap. placuit. §. potest. 16. quæstio. 3. Exemplum aliud est in præscriptione immemoriali, & in præscriptione centenaria contra Romanam Ecclesiam. De quibus legantur Iurisperiti in locis allegatis. Titulus ergo requiritur semper, tantùm in præscriptionibus vsitati temporis decem aut viginti annorum.
Sequitur secundo, quod hæres latronis, qui bona fide succedit in defuncti hæreditatẽ hæreditatem , non habet titulum aliquem ad præscribendum. Hoc corollariũ corollarium est contra M. Magistrum Soto in allegato loco. Cæterũ Cæterum est res cōstitutissima constitutissima in iure, & cōmunis communis apud vtriusq; vtriusque Iurisperitos, & certum est quod non habet titulum naturalem. Quòd vero non habeat titulum etiā etiam lege pręsumptum præsumptum , probatur. Leges de præ scriptione expresse asserunt eum non esse titulum aliquẽ aliquem , ergo non est titulus lege pręsumptus præsumptus . Antecedens probatur in. l. cum hæres. ff. de diuersis temporũ temporum præscriptionibus. & in l. vltima. C. corā coram de vsucapionib. Verum est tamen quod talis hęres hæres spatio triginta vel quadraginta annorum, poterit res has legitimè pręscribere præscribere , quoniā quoniam vt paulo antea dicebamus, ad pręscriptionẽ præscriptionem istā istam longissimi temporis non requiritur titulus: & hoc habetur vt probabilior opinio apud Iurisperitos. Sequitur tertiò, quod qui emit à latrone rẽ rem furtiuā furtiuam similiter non habet titulũ titulum ad pręscribẽdũ præscribendum , neque reuera pręscribit præscribit vsitato tẽpore tempore sed solũ solum pręscriptione præscriptione longissimi tẽporis temporis triginta vel quadraginta annorum: hoc habetur in §. quod autem. & §. furtiuæ. Instituta de vsu| capionibus. vbi dicitur furtiuæ res, & quæ vi possessæ sunt, etiam si lōgo longo tempore possessæ fuerint, vsucapi non possunt, sed intelligendum est hoc de vsucapione vsitati temporis, nam de ea quæ longissimi temporis est contrariũ contrarium colligitur ex. l. omnes. C. de præscriptione triginta vel quadraginta annorũ annorum . & ex. l. si aliena. ff. de vsucapionibus. Hoc item corollarium est contra Sotũ Sotum vbi supra. Cæterum tam hæres latronis, quàm qui ab illo rem quampiam emit, si bona fide possideant, præscribunt & vsucapiũt vsucapiunt , fructus rei possessæ etiā etiam vsitato tempore. Hoc habetur in. l. bonæ fidei. ff. de acquirendo rerum dominio. vbi dicitur. Illi qui non possunt vsucapere propter rei vitium, fructus suos faciunt. Idem habetur in. l. si aliena. §. Scæuola. ff. de vsucapionibus. Itaque si pater furatus est vrbem aliquam: filius hæres illius non potest præscribere vrbẽ vrbem , nisi spatio longissimi temporis. Cæterum fructus vrbis vsitato tempore vsucapit. Vide Syluestrum verb. præscriptio. 1. & 2. §. 8. & 12. & Couar. in allegata relectione. par. 2. §. 9.
DVbium vltimum est pro intelligentia præcedentium. Vtrùm bona fides necessaria ad præscribendum patiatur secũ secum hæsitationem & dubiũ dubium . Videtur vera pars affirmatiua. Primo ex cap. vltim. de præscriptionibus. Ex quo loco desumimus geminam argumentationem. Alteram quidem ex conclusione ipsa, & ex ratione illius. Pontifex siquidem ibi definit necessariam esse bonam fidem ad præscribendum, & non sufficere malam: quoniam possidere mala fide est peccatum mortale. Tunc sic. Qui possidet rem aliquam cum hæsitatione & dubio sit ne propria, sed eo animo vt quando sciuerit esse alienam, donet eam vero domino, non peccat mortaliter: quoniam melior est possidentis conditio, ergo ille talis habet bonam fidem necessariam ad pręscribendum præscribendum simul cum dubio. Item argumentum desumimus ex corollario quod Pontifex colligit in eodem cap. Oportet vt qui præscribit nulla temporis parte habeat conscientiam rei alienæ. Tunc sic. Qui dubitat sit ne res quam possidet aliena, non habet conscientiam rei alienæ, ergo ille talis habet bonam fidem. Probatur antecedens. Du bium seu hæsitatio non est assensus, aut dissensus in alteram partem, ergo non habet conscientiam rei alienæ.
In oppositum est: Quia qui cum dubio & hæsitatione possidet rem tanquam propriam, peccat mortaliter: ergo cum dubio non potest habere bonam fidem ad præ scribendum. Antecedens probatur. Exponit se ille talis periculo retinendi rem alienam, quanuis habeat animum reddendi illam vero domino cum sciuerit esse alienā alienam . At vero qui amat periculum peribit in illo, Ecclesiast. 3.
In hoc dubio est prima sentẽtia sententia quorundam asserentium quòd dubium istud non tollit bonam fidem. Ita asserit gloss. in cap. finali de præscriptionibus. & cap. si diligenti. eodem titulo. & Panormitanus, quem sequuntur multi Iurisperiti, est in eadem sententia.
Secunda sententia est Adriani in materia de restitutione, quæst. de præscriptione in. 4. Sententiarum: & in quodlibeto. 2. dicentis, eum qui habet dubium sit ne res propria, non posse sine peccato mortali possidere illam tanquam propriam, ac subinde nec præscribere posse: debere tamen seruare illam vero domino, & adhibere diligentiam ad eum inquirendum. Quòd si hoc faciat, præscribit etiam cum dubio illo. Adriani ratio est, quoniam si possideat tanquam proprium peccat mortaliter: vt dicebamus in argumento in oppositum. Si autem seruat eam vero domino non peccat mortaliter.
Tertia sententia est media inter has extremas. Eum qui dubitat posse quidẽ quidem possidere illam rem tanquam propriam, debere tamẽ tamen pro qualitate dubij partem restituere, aut illi, cuius dubitat sit ne res illa, aut certè pauperibus, si post factam diligentiam verum dominum non inuenerit: si manet dubius adhuc post diligentiam factam. Cæterum inquit, quòd eiusmodi dubium interrumpit præscriptionem. ¶ Quarta sentẽtia sententia item media inter has sententias explicatur sequentibus cōclusionibus conclusionibus . Prima cōclusio conclusio . Qui dubitat probabiliter, An res sit aliena, non habet bonā bonam fidẽ fidem . Probatur primo, quia dubiũ dubium verisimile & probabile est mediũ medium inter bonā bonam , & malā malam fidẽ fidem , sicut pallidũ pallidum est me| dium, inter album, & nigrum. Probatur secundò, quòd non sit bona fides ex. l. 48. ff. de acquir. rerum domin. vbi dicitur, Bonæ fidei, & indubiæ possessor. En distinguitur manifeste bona fides contra dubiam. Secũ do Secundo probatur. Bona fides in vniuersis alijs materijs non patitur secum hæsitationem & dubium, ergo nec in ista materia. Antecedens probatur inductione. Si quis dubitet, An hodiernus dies sit dies ieiunij non habet bonam fidem, vt vescatur carnibus. Etenim si cum illa hæsitatione vesceretur carnibus, peccaret mortaliter: si autem cum bona fide illis vescatur non peccat mortaliter. Idem est in vniuersis alijs. Quartò. Si dubium esset bona fides, sufficeret ad incipiendā incipiendam præscriptionem: at hoc consequens est falsum iuxta omnium tam Iurisperitorum, quā quam Theologorum sententiam, ergo & antecedens.
Secunda conclusio. Qui cum dubio verisimili, sit ne res propria vel aliena possidet, adhibet autem diligentiam ad inquirendā inquirendam veritatem rei: si dubiũ dubium sit æquale pro vtraq; vtraque parte, iustè possidet rem totam integram. Si vero dubium non sit æquale, sed inclinet magis in alterius fauorem, tenetur qui possidet pro qualitate dubij partẽ partem restituere. Prima pars probatur ex regulis iuris vulgatis. In pari delicto & causa melior est possidentis cō ditio conditio . Cum iura partiũ partium sunt obscura, reo fauendum est potiùs quam actori. Secundò probatur. Si iudex per sententiā sententiam applicaret illā illam rem totam possessori, ille iuste totā totam possideret: quanuis adhuc maneret dubium speculatiuum æquale pro vtraque parte, ergo. Cō sequentia Consequentia probatur, quoniā quoniam iudicis sententia quæ non fundatur in falsa præsumptione, non magis confert ius in cōscientia conscientia postquam pronuntiata est, quàm antea. Secunda pars probatur. In tali casu non est par causa possidentis & non possidentis, sed melior non possidentis, ergo non est mirum quòd tunc faueamus magis non possidenti. Secũ dò Secundo probatur. Si dubium illud ita attenuaretur pro parte illius qui possidet, vt nulla maneret verisimilitudo pro illius parte, sine dubio ille teneretur restituere totam rem integram alteri, ergo quando attenuatur in illo gradu, vt videlicet, quanuis aliqua sit verisimilitudo pro illius qui possidet parte, est tamen maior pro alterius parte, tenebitur pro rata portione aliquid alteri refundere vel restituere.
Tertia conclusio. Post adhibitam sufficientem diligentiam ad inquirendum verũ verum rei dominum, is qui possidet inchoat præ scriptionem ab eo temporis puncto quo eam diligẽtiam diligentiam adhibuit: etiamsi adhuc maneat dubius speculatiuè. Probatur primò. Ad inchoandam præscriptionem, sufficit simul cum possessione & reliquis conditionibus bona fides humana. Sed post adhibitā adhibitam sufficientem diligẽtiam diligentiam possessor iste habet bonam fidem humanam, ergo incipit præscribere ab eo puncto temporis. Probatur minor. Ille possessor est certus practicè & moraliter, quòd illa res est propria, ergo habet bonam fidem humanam. Antecedens probatur, quoniam in moralibus non est efflagitandum mathematicum iustum. Secundo probatur conclusio. Ex fine legum quæ sunt de præscriptione latæ, qui finis frustraretur certè, nisi is possessor præscriberet. Quod sic probatur. Finis legum, quæ de præscriptione latæ sunt, est ne rerum dominia incerta sint longo tempore: at nisi hic possessor præscriberet: perpetuò rei illius quam possidet, dominium maneret incertum, ergo &c. Minor probatur. Siquidem possessor ille cum eodem dubio, transfunderet rem illam in suos hæredes, & illius hę redes hæredes in suos. Tertio probatur. Si iudex per sententiam applicaret rem illam possidenti sine dubio à tempore pronuntiatæ sentẽtiæ sententiæ possessor inchoaret præscriptionem, etiāsi etiamsi adhuc maneret dubius speculatiuè: sed ad quietandam conscientiam & bonam fidem habendam, tam sufficit diligentia adhibita, quàm iudicis sententia, ergo.
Quarta conclusio. Dubium verisimile & probabile antequam adhibita sit sufficiẽs sufficiens diligentia, non sufficit ad inchoandam præ scriptionem: Cæterum si superueniat præ scriptioni, quæ bona fide inchoata erat, non interrumpit illam. Prima pars est communis concessio omnium Theologorum & Iurisperitorum, & ex capitulis requirentibus bonā bonam fidẽ fidem ad præscribendũ præscribendum patet. Secũ da Secunda pars est cōis communis omnibus Iurisperitis quos refert & sequitur Syluester, verbo, præscri| ptio. 2. §. 3. & copiosiùs hoc disserit Episcopus Segouiensis par. 2. §. 7. in regula possessor. Quanuis hæc pars sit contra Adrianum & Soto & alios Theologos. Probatur autẽ autem hæc pars. De facto in exteriori foro pronuntiaretur sententia pro eo possessore qui bona fide incepisset præscriptionem quanuis postea dubitaret: sed sententia in foro exteriori pronuntiata quæ non innititur falsæ præsumptioni confert ius in conscientia, ergo præscribit. Maior patet, quoniam omnes Iurisperiti sunt in ea sententia, quòd ille præ scribat, Iurisperiti autem sunt iudices pronuntiantes sententiam in foro exteriori. Cō firmatur Confirmatur , sententia quæ in foro exteriori iuxta omnium Iurisperitorum sententiam pronuntiatur, non est iniusta. Alioquin semper tribunal exterius erraret, sententiam pronũ tiando pronuntiando in huiusmodi causa, ergo talis sententia confert ius. Secundò probatur hæc pars argumento in principio huius dubij facto pro parte affirmatiua ex cap. fin. de præscriptionibus. Et confirmatur ex cap. si virgo. 34. quæst. 2. ex regul. 2. de regulis iuris. in 6. quæ sic habet: possessor malę malæ fidei tempore non præscribit. In his siquidem capitulis ad inchoandam præscriptionem exigitur bona fides. Cæterùm ad eam continendā continendam tantùm, exigitur, quòd absit mala fides & scientia rei alienæ: qui vero dubitat sit ne res sua, non habet malam fidem, vt ostendimus cō clusione conclusione . 1. Vltimò probatur hæc eadẽ eadem pars ex cap. inquisitioni. & ex cap. dominus. de secundis nuptijs. vbi fœmina quæ nupsit secundo viro bona fide, priore viuo, iubetur reddere debitum secundo viro, etiam si dubium postea superuenerit, ergo multo magis in nostro casu, qui sic dubitat poterit cō tinuare continuare præscriptionem: si adhibet sufficientem diligentiam.
Sed contra hanc cōclusionem conclusionem arguitur. Per litis contestationem in exteriori foro interrumpitur præscriptio bona fide inchoata, sed litis contestatio solum facit conscientiam dubiam, ergo dubium solum sufficit ad interrumpendam præscriptionem. Repondetur ad hoc, in casu isto non interrumpi præscriptionem propter solum dubium, quod oritur ex litis contestatione, hoc est, ex petitione veri domini: sed quia iura so lum volunt fauere possessori pacifico. Cæterum quando dubium aliunde oritur: possessor est pacificus, ac subinde præscribit. Ad argumenta vero partis affirmatiuæ, quatenus aduersantur secundæ conclusioni, & primæ parti conclusionis vltimæ: patet ex ipsis conclusionibus. Respondetur enim Pontificem in hoc capite vocare peccatum mortale, siue eam conscientiam quæ formaliter peccatum est & mala fides, siue certè eam quæ causaret peccatum mortale: nisi adhibeatur diligentia ad inquirendum verum dominum. Et hæc posterior non est sufficiens ad incipiendam præscriptionem, bene tamen ad continuandam. Vt indicæ (quantum videtur aperte) ipse Pontifex in corollario quod inde infert. Ad argumentum in oppositum respondetur, nulli omnino periculo peccati exponere seipsum, qui cum dubio verisimili iuxta definita in nostris conclusionibus possidet rem alienam, etiam tanquam propriam. Hæc dicta sint de materia de Dominio.
Loading...