# 62, praeambulum de dominio PRAEAMBVLVM DE DOMINIO AD QVAESTIONEM SEXAGESIMAM SECVNDAM. ANTEQVAM tractatum valde necessarium de restitutione aggrediamur, necesse est, vt de dominio prius disseramus. Etenim in diffinitione restitutionis ponitur dominium . Vt patet ex articulo primo huius quae stionis. Et quidem Diuus Thomas agit de dominio infra quaest. 66. artic. 1. & 2. breuiter quidem, & occasione tractatus de furto. Item etiam alia consideratione agit de dominio in prima parte quaest. 96. per totam, scilicet, quatenus primo homini competebat vniuersale dominium. Doctores Theologi agunt de dominio in. 4. sent. distin. 15. Iuris periti, Instituta de rerum diuisione. & ff. de acquirendo rerum dominio, & acquirenda rerum diuisione. & in titulo de vsu & vsufructus. Et Gerson tractatu de potestate ecclesiastica consideratione 13. & in libr. de vita spirituali lect. 3. Item quidam Conradus presbyter. in lib. de contractibus. tractatu. 1. & Ioan. de Medina in tractatu de restitutione. quaest. 1. Magister Soto libr. 4. de Iustitia. statim in principio. Quinque quaestiones principales sunt hic a nobis disserendae. # 1 [Quid sit dominium] Quaestio prima quidnam sit dominium? PRO cuius intelligentia ante omnia operaepretium est obseruare id quod attinet ad quid nominis dominij. Est enim vocabulum Latinum quod saepe inuenitur in Sacris literis & prophanis: quanuis non sit vocabulum Ciceronianum: sed pro dominio vtitur hoc vocabulo mancipium & hoc vocabulo nexus. Vt patet libro. 7. epistolarum ad Atticum, vbi ait: "Attice scribis te esse proprium mancipio & nexu: meum autem esse vsu & fructu." Ecce vbi Cicero statuit idem esse dominium quod nos dicimus mancipium & nexus. Item mancipa re apud Lucam idem est, quod transferre dominium, & mancipatio idem quod translatio dominij. Secundo notandum est dominij vocabulum dupliciter vsurpari. Vno modo in ampla quadam significatione, quatenus dicit ordinem & respectum ad rem quomodocunque possessam vel habitam siue superiorem siue inferiorem: siue res illa sit pars naturalis nobis, siue pars possessionis vel hae reditatis, siue sit aliquod bonum commune, siue priuatum, & in hac ampla significatione dicuntur Reges dominari rebus publicis, & ciues dicuntur dominari vijs publicis & fluminibus ac montibus. Patres etiam isto modo dicuntur dominari filijs, imo etiam seruus hac significatione habet quodam dominium erga herum suum, scilicet, ius vt sustentetur ab illo: & filij habent hoc ius erga parentes: & ciues habent ius incedendi per viam publicam. Secundo modo accipitur dominium magis stricte & proprie, prout dicit ordinem & rationem iuris ad rem inferiorem quae ordinatur ad commodum illius qui dicitur dominus. Hoc modo Arist. lib. 5. Ethicorum cap. 6. distinxit ius dominatiuum siue herile ab omnibus alijs speciebus iuris. Et dixit quod solum ius, quod habet herus respectu serui, est dominatiuum. In hac acceptione Reges non sunt domini regnorum: neque parentes filiorum. Reges enim gubernare debent rem publicam propter bonum ipsius reipublicae: & patres educare filios propter filiorum commodum. At herus habet ius ordinandi seruum ad proprium commodum ipsius heri. Quapropter Cicero eos qui dominantur rerum publicarum appellat Tyrannos. Et in hac doctrina principum magistri & paedagogi deberent eos educare. Iam vero dicendum est de diffinitione quid rei. Necesse est autem duplicem definitionem assignare iuxta duplicem acceptionem dominij praefatam. Prima sit domi nium est facultas propria vtendi re in omnes vsus lege permissos. Altera definitio addit supra dictam haec verba, referendo rem ipsam in proprium commodum. In istis definitionibus ponitur facultas tanquam genus: & est idem quod potestas legitima & iuridica quae secundum leges & iura habetur. Propria vero ponitur tanquam differentia quae distinguit dominium a possessione: quia aliquis potest habere possessionem & non proprietatem nec dominium vtendi re in omnes vsus: ponitur, vt distinguatur dominium ab vsufructu. Quia in eo qui solum habet vsumfructum , non est potestas ad vtendum substantia rei proprie loquendo: quia non potest alienari ab vsufructuario. Caeterum, lege permissos, non ponitur ad aliquid excludendum quod per priores particulas non sit exclusum. Nam vsus qui non est lege permissus, non est vsus, sed abusus: & facultas ad vsum non permissum lege, non dicitur proprie facultas, quae debet esse iuridica, imo nec est potestas moraliter loquendo. Nam moraliter loquendo, id possumus quod iure possumus. Ponitur ergo illa particula (lege permissos) explicationis gratia potius quam necessitatis. Caeterum quod in posteriori definitione additur (referendo rem in proprium commodum) necessarium fuit, vt distingueretur dominium stricte dictum a dominio in ampla significatione. Nam dominium stricte dictum, est ius tantum respectu rerum inferiorum ipsi domino , Verbi gratia, respectu serui, vineae, & domus: quae sunt propter dominum. Deinde aduertendum est quod iuxta prae dictam duplicem acceptionem & definitionem dominij, poterunt reconciliari doctores disserentes de dominio. Quidam enim considerantes dominium in priori acceptione: definiunt illud priori modo. Alij vero, inter quos est Magister Soto vbi supra, definiunt posteriori modo. Nobis tamen necessarium visum fuit, vtranque acceptionem & definitionem proponere. Et ratio est quia dominium vt pertinet ad prae sentem disputationem de restitutione, non solum accipitur stricte, sed etiam generali & ampla significatione secundum quam accipitur in definitione restitutionis. Quie nim laesit alterum in re cuius erat dominus secundum amplam significationem dominij: tenetur nihilominus illi restituere. Comparantur itaque istae duae definitiones inter se, sicut superius & inferius, quasi homo & animal. Sed contra vtramque definitionem arguitur. Primo de bonis primogeniturae, quae Hispane dicitur (mayorazgo) primogenitus est dominus illorum bonorum . Et tamen non habet facultatem expendendi in omnes vsus, ergo &c. Confirmatur . Pupillus quandiu sub tutoribus est: est verus dominus haereditatis, & non habet facultatem expendendi aliqua bona per seipsum: iuxta illud ad Galatas 4. "Nihil differt a seruo, cum sit dominus omnium." Secundo arguitur. Qui habent Ecclesiastica beneficia, quales sunt parochi & Episcopi, habent dominium beneficiorum, & non possunt vendere beneficia, neque super illis ponere pensionem aut censum, ergo. Ad primum argumentum, non desunt qui negent primogenitos esse veros dominos: sed solum esse aiunt vsufructuarios primogeniturae . Opposita tamen sententia tenenda est. Et ratio est manifesta, quia illa bona habent aliquem verum dominum, non enim sunt Regis vel communitatis, sed non est alius qui possit assignari nisi primogenitus, ergo. Confirmatur. Quia si quis illa bona retineat, tenetur restituere ipsi primogenito, ergo est vere dominus. Ad duo argumenta ergo respondetur . Ad primum, quod primogenitus & pupillus habent verum dominium, tamen impeditum lege iustissima & conuenientissima ad conseruationem Reipublicae in splendore & potentia. Ad secundum respondetur eodem modo pro nunc, etenim lege diuina impeditur emptio vel venditio beneficiorum ecclesiasticorum. Caeterum, An praeter vitium simoniae, quod committitur cum quis intendit vendere beneficium, sit etiam translatio beneficij impedita iure diuino & naturali, an solum Ecclesiastico: disputatio est inter Theologos, cuius definitio non est praesentis loci. Vtraque tamen pars est probabilis, vt in altero tractatu de partibus potentialibus iustitiae, vita comite ostendemus. Deinde explicanda a nobis consequenter sunt quaedam vocabula: quae magnam habent cum dominio coniunctionem & affinitatem. Verbi gratia, titulus, possessio, vsus, & vsusfructus. Titulus quidem est principium & veluti causa efficiens moralis dominij. Verbi gratia. Electio est titulus principatus vel episcopatus &c. Emptio vero est titulus dominij rei emptae: possessio est detentio voluntaria. Vel si vis definitionem formalem, est ius quod causatur ex detentione voluntaria per actum corporalem iuris adminiculo interueniente . Voluntaria, quoniam per liberum arbitrium homo possidet. Sed quia voluntas nisi manifestetur exterius, non sufficit ad possessionem, propterea additur, per actum corporalem explicatiuum voluntatis. Quemadmodum in possessione domus acquirenda solent homines claudere & recludere fores. Postrema particula distinguit possessionem ab iniquis detentionibus. Fur enim & latro non dicuntur possidere quae detinent. Quapropter a iuris peritis vocantur, Detentores. Deinde vsusfructus & vsus accipiuntur proprie. Et hoc modo dicuntur de illis rebus quae vnico actu & vsu consumuntur: cuiusmodi sunt omnia comestibilia & potabilia. Et sic diffinitur vsus quod sit ius alienis rebus vtendi salua earum substantia. Vsusfructus vero definitur quod sit ius alienis rebus fruendi, salua eorum substantia. Verbi gratia, si quis habet facultatem a vero domino vescendi vuis ex vinea eius, non potest vendere vuas: sed tantum frui. Si tamen accipiamus, vsum & vsumfructum generali acceptione indifferens est ad res illas siue vsu consumantur siue non. His praeiactis. Dubium est solenne non solum inter Scholasticos, sed etiam inter summos Pontifices , vtrum vsus distinguatur a dominio. Ita videlicet, vt vsus possit esse apud vnum, & dominium apud alterum. In qua re habemus decretum Nicolai. in capit. exit qui seminat. de verborum significatione. libro. 6. Vbi contendit dominium & vsum res esse distinctas, ac proinde quod fratres Minores Diui Francisci (ait) habent verum vsum rerum, non tamen dominium: sed dominium illarum rerum, quibus vtuntur, residere apud summum Pontificem, etiam vsu con sumptibilium, vt potabilium. Ac proinde quotidie sunt conuiuae summi Pontificis apud quem est dominium. Huic decisioni subscribit Clemens V. in Clementina. exiui de paradiso. de verborum significatione. Contrarium videtur sentire Ioann. XXII. in extrauaganti. Ad conditorem. de verborum significatione. Et quod fratres Minores habent in communi dominium rerum quibus vtuntur. Item in extrauaganti. Quia quorundam. Eidem ait, Quod si quis contra id definire ausus fuerit, tanquam contumax Romanae Ecclesiae habeatur. Et propterea Diuus Thomas quaest. 78. articulo. 1. Idem videtur sentire, scilicet, quod vsus non distinguitur a dominio in ijs quae vsu consumuntur. Idem sentit Syluester in verbo, dominium §. tertio. Ratione vero arguitur: pro ista sententia vsus est ius vtendi rebus, salua earum substantia, sed impossibile est, quod aliquis vtatur rebus quae vnico actu consumuntur, salua illarum substantia, ergo saltim in huiusmodi non distinguitur vsus a dominio. Et confirmatur. Quoniam actus dominij in huiusmodi rebus est consumptio ipsarum, ergo vsus illarum non distinguitur a dominio. Pro huius difficultatis intelligentia notandum est, quod vsus rerum vsu consumptibilium potest dupliciter considerari . Vno modo per modum habitus, & est ius vtendi huiusmodi rebus: & ita diffinitur apud Iuris peritos. Altero modo, vt est actus vtendire. Et iste dicitur vsus facti: alter vero dicitur iuris vsus. Notandum est secundo, quod huiusmodi res vsu consumptibiles duplicem possunt habere vsum. Alterum proprium ipsarum rerum ex natura sua: sicut panis ex natura sua ordinatur vt comedatur, vinum vt bibatur. Alter vsus potest esse aduentitius & quasi extraneus: ad quem ordinantur istae res ex beneplacito hominum. Verbi gratia. Si quis vtatur pecunia ad ostentationem . Similiter etiam comestibilia, & alia huiusmodi possunt ad istum finem ordinari. His ita constitutis sit prima conclusio. Manifestum est, quod vsus rei quae non consumitur vsu distinguitur a dominio. Verbi gratia. Vsus domus locatae est apud Petrum , dominium vero est apud Paulum. Sic etiam vsus quo res consumptibilis non consumitur, distinguitur a dominio: quia ostentatio est vsus rei: & tamen ostentatione non consumitur panis nec vinum nec carnes. Et ideo huiusmodi vsus potest distingui a dominio. Atqui in hac conclusione non est difficultas. Secunda conclusio. Vsus rerum, quae vsu proprio consumptibiles sunt, at vero vsu extraneo non consumuntur: constat etiam, quod distinguitur a dominio haec etiam est manifesta. Tertia conclusio. Vsus proprius in habitu, qui dicitur vsus iuris, distinguitur a dominio. Verbi gratia. Si Petrus concedat Paulo, vt possit vesci cum voluerit, fructibus vineae suae, certe dominium manet apud Petrum etiam fructuum, ius autem vtendi illis manet apud Paulum. Probatur primo. Quoniam Deuteronomij capit. 23. Concedebatur vnicuique facultas ingrediendi vineam, & vescendi vuis: & tamen dominium vuarum erat apud dominum vineae. Similiter in Actibus Apostolorum legimus capit. 2. quod erant illis omnia communia & distribuebatur vnicuique prout cuique opus erat: & tamen dominium illarum rerum non erat penes singulos fideles. Item §. minus. Instituta. de vsu & habitatione. dicitur, quod potest quis habere vsum olerum & florum pomerij, non tamen habere dominium vt possit eas vendere & alienare. Deinde probatur eadem conclusio. Dominium est ius siue facultas propria vtendi re in omnem vsum: at vero vsus habitualis siue vsus iuris proprius istarum rerum non est facultas vtendi illis in omnem vsum, ergo distinguitur a dominio. Praeterea in extrema necessitate omnia sunt communia, etiam istae res vsu consumptibiles, imo istae maxime, & tamen non sunt communia quantum ad dominium: alias diues, qui non facit eleemosynam pauperi in extrema necessitate constituto, teneretur ad restitutionem. Quod est contra communem sententiam Theologorum supra quae stione 32. qui asserunt, quod solum tenetur ex charitate & misericordia dare illam eleemosynam. Denique singuli religiosi non ha bent dominium rerum & habent vsum cibi & potus, ergo distinguitur a dominio. Deinde sit quarta conclusio . Vsus facti siue vsus in actu in istis rebus vsu consumptibilibus multo magis distinguitur a dominio, quam vsus in habitu siue vsus iuris: non tamen distinguitur a dominio improprie dicto, quod alias dicitur dominium actuale. Pro cuius intelligentia est notandum, quod quemadmodum distinximus vsum in habitualem & actualem: ita solet distingui dominium, in habituale & actuale taliter vt habituale sit facultas illa propria vtendi rebus, actuale vero dominium iudicatur ipsum exercitium dominij. Sed est maxima differentia: quoniam vsus proprie est in actu ipso: in habitu vero improprie & secundum quid. Dominium autem vice versa, nam in actu non est proprie dominium: in habitu vero est proprie dominium, quoniam est ipsa facultas siue potestas essentialiter. At vero dominium in actu potius est effectus dominij, quam ipsum dominium. Probatur igitur prima pars conclusionis, quoniam dominium per se loquendo est facultas. Vsus in habitu etiam est facultas: sed vsus in actu non est facultas, ergo multo magis distat a dominio proprie dicto. Secunda vero pars conclusionis probatur, quoniam dominium in actu nihil aliud est quam effectus & vsus dominij siue exerceatur a proprio domino siue ab habente licentiam ab illo. Ergo vsus actualis istarum rerum non distinguitur a dominio improprie dicto. Per hanc doctrinam possunt conciliari dicta Pontificum locis citatis. Ita vt Ioannes XXII. intelligatur iuxta secundam partem huius conclusionis. Alij vero Pontifices intelligantur iuxta priorem partem, & iuxta alias conclusiones. Ex dictis sequuntur tria corollaria. Primum est, quod fratres Minoritae etiam in communi non habent dominium rerum etiam illarum, quae vsu consumuntur: sed habent vsum iuris & vsum facti omnium rerum quae vsu illis conceduntur. Etsi quae ras, vbi nam est dominium istarum rerum? Respondetur, quod illarum dominium est, vel apud summum Pontificem, vel apud illos qui elargiuntur fratribus illas tales res in eleemosynam, vel dicatur, quod est apud rempublicam donantem. Aliqui distinguunt dupliciter. Dicunt enim quod fratres minores tantum habent vsum facti. Item aiunt, quod dominium vsu consumptibilium rerum est apud summum Pontificem. Ita vt quotidie sint conuiuae illius. At vero pecuniarum dominium, dicunt quod est apud illos qui largiti sunt illas. Sed tamen istae duae differentiae & distinctiones non bene a nobis intelliguntur. Primo quidem, quia vsus iuris non repugnat paupertati Euangelicae siue in particulari siue in communi. Probatur: nam singuli fratres aliarum religionum sunt vere & proprie Euangelici pauperes non minus quam fratres Minores, & tamen isti habent vsum rerum, non solum facti, sed etiam iuris. Ergo quod communitas fratrum Minorum habeat vsum iuris etiam per modum habitus, non repugnat paupertati illorum. Similiter non bene intelligitur distinctio pecuniarum ab alijs rebus vsu consumptibilibus. Nam qua ratione cibi & potus dominium est apud Pontificem erit etiam & pecuniarum, & rursus qua ratione dominium pecuniarum dicitur manere apud eum qui elargitus est: erit etiam dominium cibi & potus, donec consumantur. Quapropter nos non admittimus istas distinctiones. Sed vniuersaliter dicimus ipsos habere vsum iuris & facti: dominium autem esse vel apud Pontificem, vel apud rempublicam vel apud largitorem: ita quod non est necessarium, quod illa Minorum communitas habet aliquod dominium proprie dictum . Secundum corollarium est, quod non ea ratione negandum est esse dominium in ordine Minorum, quia non possint vendere res quae sibi conceduntur. Probatur, nam quilibet religiosi aliarum religionum de facultate Praelati possunt vendere & donare res sibi concessas ad quemlibet vsum, & tamen non propterea sunt domini, ergo neque communitas fratrum Minorum erit domina illarum rerum, etiam si possit eas vendere vel donare de facultate vel summi Pontificis, vel dominorum qui res illas concesserunt. Et quanuis illi non dicant expresse quod fratres possint vendere: dicunt tamen interpretatiue. Deinde probatur, quia pauper qui est in extrema necessitate habet vsum omnium rerum ad supplendam illam: ita vt possit vendere & donare, & tamen non est dominus ipsarum rerum, ergo similiter potest esse eadem facultas in fratribus Minoribus. Ratio huius veritatis est, quia tam Praelati ipsius religionis, quam tota communitas censentur mere dispensatores de voluntate dominorum, qui res illas concesserunt. Et quia facultas expendendi illa bona non est propria ipsius religionis: propterea non censetur esse ibi dominium, magis quam in dispensatore famulo alicuius domini: qui liberam habet facultatem expendendi bona illius. Tertium corollarium. Nullus religiosus cuiusuis religionis potest vendere vel alienare, quae sibi conceduntur ad vsum, etiam comestibilia absque licentia Praelati expressa vel interpretatia ad iudicium boni viri. Ad argumenta posita in principio patet ex doctrina conclusionum. Ad autoritatem Diui Thomae, respondetur quod loquitur de distinctione dominij & vsus quantum ad hoc quod seorsum non est pretio aestimabile dominium rerum quae vnico actu & vsu consumuntur. DVbitatur iam consequenter in hac quaestione de subiecto dominij, quod nam sit proprium subiectum dominij. Gerson & alij iuniores, vt refert Soto in lib. 4. de Iustitia & iure. quaest. 1. artic. 2. tenent quod bruta inter se inuicem dominantur. Et probant argumento ducto a gruibus, & a leone, quae quidem animalia videntur exercere dominatum erga alia: leo siquidem fortissimus bestiarum, qui communiter dicitur; Rex animantium. Idipsum probatur ex Genes. cap. 1. vbi herbae signantur in pabulum bestiarum, ac subinde illarum habent dominium. Alij vero distinguunt de dominio, quod aliud sit naturale puta a natura inductum . Aliud vero regale. Et primum dominium constituunt in animalibus. Secundum vero in sola creatura rationali. Potest probari haec opinio. Nam vt patet ex praecedentibus bruta habent suas leges naturae, ergo habent facultatem vtendi aliquibus rebus in vsus permissos a tali lege. Nihilominus pro huius intelligentia supponendum est, quod subiectum est duplex, aliud inhaesionis aliud vero denominationis. Verbi gratia. Crispitudo solis capillis inhaeret: at vero denominat totum hominem. Similiter solet distingui subiectum duplex: aliud totale vt compositum corporeum, aliud vero subiectum, vt quo, qualiter a Metaphysicis quantitas appellatur subiectum accidentium corporalium. Secundo, nota ex Diuo Thoma de potentia quaestione. 7. artic. 1. ad quartum. quod dominium importat tria. Primo potentiam coerciuam subditorum. Secundo ordinem ipsius dominij ad sibi subditos: qui ordo consequitur ad potentiam praedictam. Tertio connotat rationem termini ipsorum subditorum ad dominum, quatenus relatiue consistunt in respiciendo se inuicem. Sit prima conclusio. Solus Deus est proprie perfectissimus Dominus earum quibus vtitur rerum. Probatur, quia solus ipse est creator & gubernator omnium , ergo &c. Etenim quatenus creator est dominus totius entitatis & cuiusuis actionis: & quatenus gubernator habet dirigere omnia ad finem. Vnde qua ratione creator est, omnia sibi subijcit: & qua ratione gubernator subijcit illa sibi tanquam vltimo fini. Vnde constituitur hoc discrimen inter dominium Dei & hominum: quod homo non est dominus naturae, sed dumtaxat vsus. Deus autem & naturae & vsus. Hinc est, quod Deus dicitur solus Dominus, non tantum quia Antonomatice dominus est, sed quia solus ipse dominus est naturae rerum. Qua ratione in scriptura solet dici non solum dominus, sed dominator Isaiae 3. & 10. Secunda conclusio. Angelus etiam est subiectum dominij. Probatur, quia angelus intellectualis est & liber, ergo dominus earum actionum quae subduntur proprie eius libertati. Vnde maxime dicitur sui compos. Quod si quaeras, vtrum angelus habeat dominium aliquarum rerum corporalium? Respondetur negatiue, quia nullibi legimus dominium istud esse traditum angelis, & ratio congruit, quia angelus caret corpore, ergo incongruenter dominaretur creaturae corporali. Quod si aliquan do legimus in scriptura angelis fuisse traditam potestatem vtendi rebus corporeis. Apocalyp. 7. "Quibus datum est nocere terrae, & mari," intelligendum est de vsu ministeriali & tanquam exequentes mandatum domini, Quod innuitur ibi, "Nolite", &c. Sic etiam mouent caelestia corpora. Sed contra hanc conclusionem arguitur. Nam angelus per naturam habet potestatem vtendi his rebus corporeis in quoscunque vsus lege permissos, ergo vere est dominus. Antecedens patet, quia habet virtutem naturalem transmutandi res istas, ergo multo magis illis conceditur vsus. Secundo, homo est dominus istarum rerum corporalium: quia conditus est ad imaginem & similitudinem Dei, vt communiter docent sancti, sed angelus potiori iure conditus est ad similitudinem Dei, ergo erit dominus sicut homo. Minor probatur. Quia angelus non solum imago dicitur, sed signaculum similitudinis Dei. Ad primum argumentum respondetur, quod angelus solum habet vsum istarum rerum corporalium applicando actiua passiuis, non autem immediate transmutando res istas inferiores. Vnde D. Tho. 1. par. quaestione . 110. artic. 2. contra Platonem & Auicennam concludit quod solum composita corporalia sunt immediata causa transmutationis formalis istarum rerum, aut etiam Deus qui est eminenter omnia etiam corporalia, nec sufficit quod angelus operetur vt potestas superior gubernatiua potestatis inferioris. Nam vt respondet D. Tho. ibi arti. 1. est solum potestas ministerialis. Ad secundum respondetur. Primo quod potius inde sequitur oppositum, quia illo loco Deus voluntarie tradidit dominium rerum corporalium homini. Quare si angelus futurus esset dominus earundem rerum dispensatione diuina illud fieret. Secundo respondetur, quod non solum tribuitur dominium homini quia imago Dei, sed etiam quia conditus ad similitudinem eius. Quod importat nomen ipsum, scilicet, ad imaginem & similitudinem: per imaginem enim anima designatur. Et in eo quod ait, ad similitudinem, significatur ipsum corpus. Vt intelligit Diuus Ambrosius de fide Orthodoxa cap. 8. Diuus Basilius aduersus Eunomium lib. 2. Gregor. Nazianz. serm. de Epiphania. Tertia conclusio. Solus homo est subiectum dominij proprie inter creaturas corporales. Hanc conclusionem probat Soto vbi supra quinque rationibus quibus alias duas superaddimus. Prima est, quia ius & iustum solum reperiuntur in brutis metaphorice & non proprie, ergo dominium verum & proprium non erit in illis. Consequentia patet, quia dominium idem est quod ius aut facultas vtendi re. Secundo. Nam si alia animantia iure naturae haberent dominium proprium istarum rerum, iniuste subijceretur dominio hominis: quod est contra illud Psalm. 8. "Omnia subiecisti sub pedibus", &c. & Genes. 1. "Dominamini piscibus maris & bestijs terrae." Nihil tamen inconuenit concedere dominium improprium in brutis sicut concedimus ius aut iustum secundum quid. Quarta conclusio. Inter homines nullus est qui non sit subiectum capax dominij proprie in quacunque sit aetate seu statu & conditione. Probatur. Quia dominium competit homini eo quod rationalis est, hoc autem omni homini conuenit, ergo quod sit subiectum capax dominij. Maior ab omnibus admittitur. Ex quo sequitur primo, quod pueri nondum vtentes ratione possunt habere verum dominium: quod non solum constat ex legibus ciuilibus, sed etiam ex D. Paul. ad Galat. 4. " Quanto tempore haeres paruulus est nihil differt a seruo cum sit dominus omnium." Secundo sequitur quod amentes etiam possunt verum dominium habere proprium. Quod patet, quia iure haereditario succedunt parentibus. Verum est tamen quod amentes quibusdam dominijs iuste priuantur: quia illa instituta sunt in bonum Reipublicae, cui non pussunt consulere carentes ratione. Tertio sequitur, quod amentia superueniens iuri in re & dominio acquisito non priuat ipso facto tali dominio, amentem, etiam si amentia fuerit perpetua. Verbi gratia, si quis electus Rex, aut institutus Episcopus postmodum incidat in amentiam: Rex & Episcopus manet. Verum est tamen , quod illa dementia est sufficiens ratio vt deponatur amens. Quare Caietanus opusculo de potestate Papae cap. vltimo. inter causas depositionis Pontificis, vltimam refert, si incidat in amentiam. Tunc inquit deponendus est. Quarto sequitur ex his quod dominium non consistit in vsu rationis aut libertatis actuali vel habituali: sed in natura rationali cui tribuitur. Ex quo etiam sequitur, quod in definitione dominij facultas vtendi quae ibi ponitur non importat habilitatem aut potentiam vsus proximam, sed potentiam radicalem. Quod si obijcias contra , quia religiosi non sunt capaces dominij: & tamen habent rationalem naturam; Respondetur , quod ipsi abdicauerunt voluntarie potestatem : & ius dominij: habent tamen radicalem potestatem : vt si mutent statum sint domini. Verbi gratia, si fiant episcopi: erunt domini, vt quidam opinantur. Hactenus de subiecto totali. De subiecto vero formali sit quinta conclusio. Subiectum quo aut ratio subiecti ipsius dominij, est intellectus simul & voluntas libera. Probatur. Nam facultas vtendi re in quoscunque vsus lege permissos radicatur simul in intellectu & voluntate libera, ergo. Antecedens patet, quia homo non dicitur sui compos neque vtens aliqua re, nisi quatenus est intelligens & libere volens. Quod colligitur ex D. Tho. 1. 2. q. 1. art. 1. & 2. & quaest. 16. per totam. Quod si quaeras in qua istarum potentiarum potissimum radicetur dominium? probabile est quod in intellectu: quia illa est potentia praestantior & dirigens voluntatem. Mea tamen sententia, potissimum radicatur dominium in libertate voluntatis: quia in ipsa completur facultas vtendi rebus nobis subiectis. Vnde D. Tho. sequutus Damascenum. 1. 2. quaest. 1. artic. 1. potissimum reducit dominium hominis in liberum arbitrium. Vbi acute Caietanus notat, quod actiones intellectus praeuenientes voluntatem, licet sint hominis secundum quod homo, non tamen sunt hominis secundum quod dominus suarum actionum. Sexta conclusio. Subiectum inhaesionis dominij totale in nobis, mihi verosimile est, quod sit anima rationalis vt coniuncta corpori: subiectum autem totale denominationis erit ipsum compositum . Prima pars huius conclusionis probatur primo, quia dominium est ius & facultas operatiua secundum rationem & voluntatem , ergo ibi subiectatur. Probatur consequentia, quia facultas intellectus & voluntatis inhaeret vel voluntati vel intellectui, aut animae. Vt patet in habitibus qui dicuntur animae facultates. Et confirmatur. Dominium quod habet homo suarum actionum, subiectatur in anima, ergo quodlibet dominium. Consequentia patet a paritate rationis. Antecedens vero probatur. Nam tale dominium non potest esse accidens corporale: alias actiones spirituales animae, quarum dominatur homo, subderentur accidenti corporis sibi inferioris. Secundo. Dominium est accidens conueniens homini secundum propriam dignitatem qua distinguitur ab alijs animantibus, ergo illud est perfectio animae: ac subinde animae inhaeret. Sed contra. Nam sequeretur quod anima separata retineret dominium, quod habebat in corpore, quod est absurdum. Respondetur negando sequelam: quia ea facultas, vt dixi in conclusione, solum competit animae vt coniuncta corpori. Quod si huius rationem exigas: ea est, quia dominium importat facultatem vsus rei in propriam vtilitatem. Hanc autem non potest habere anima separata ab istis rebus corporalibus. Et secundo, quia vsus dominij est secundum leges, & qui exercetur medijs contractibus externis, vt venditione, emptione, aut alienatione: quae nullatenus possunt conuenire animae separatae. Et tertio, quia anima separata non habet proportionem cum his rebus externis, vt de angelo diximus. Vltima conclusio. Dominium hoc non est relatio inhaerens animae: sed quaedam perfectio absoluta. Hoc dico contra quosdam tenentes dominium formaliter consistere in relatione. Imo quod sit respectus rationis. Contra quos arguitur primo. Quia facultas vtendi re in quoscunque vsus, &c. non est relatio formaliter: sed potestas absoluta ordinata ad actus reales. In hoc autem consistit ratio formalis dominij: siquidem est eius definitio, ergo non in relatione consistit. Secundo, dominium est ius: ius autem non est formaliter relatio, quia est obiectum iustitiae: & insuper, quia est virtus executiua agentis. Tertio, quia dominium est perfectio animae, & hominis dignitas, ergo non est relatio formaliter. Sed est argumentum. Nam Aristoteles constituit dominium in praedicamento relationis, dicens, quod totum esse domini est ad seruum. Similiter Diuus Thomas de potentia, quaestione. 10. vbi supra dicit, quod dominium formaliter importat praeter potentiam , relationem quandam ad subditos. Quod confirmatur, quia dominium in Deo secundum sententiam Theologorum formaliter est relatio, imo respectus rationis. Respondetur nihilominus, quod Aristoteles ibi solum apponit exempla, vt explicet naturam relatiuorum, non vero determinat illa exempla in relatione formaliter contineri: alioquin scientia & scibile & caput in relatione consisterent. Et ad Diuum Thomam respondetur, quod se explicat, cum dicit quod dominium importat potentiam , & ad ipsam consequitur relatio. Ad confirmationem respondetur, quod licet dominium in Deo dicat respectum rationis: in nobis tamen est perfectio realis. Quemadmodum creator & gubernator in Deo de formali dicunt respectum rationis: in nobis autem gubernator & productor, formaliter important aliquid absolutum & reale. Ad argumenta Gersonis in principio dubij facile patet solutio. DVbium est aliud circa hoc ipsum; Vtrum solus intellectus & voluntas sint radix totalis dominij, an vero requiratur aliquid superadditum talibus potentijs, vt scientia fides aut charitas? Pars affirmatiua probatur. Nam Genesis 1. quando Deus concessit dominium omnium rerum primo parenti. Antea benedictionem illi contulit, quae designabat aliquid superadditum pertinens ad ordinem gratiae, ergo iste est titulus dominij, quod statim illi contulit. Circa hoc dubium fuit error Vualdensium, qui dicebantur pauperes de Lugduno. Dicebant enim quod charitas & gratia sunt quae constituunt hominem dominum rerum omnium. Hos sequitur Vvitcleph: & eam sententiam tenuit Armachanus libro. 10. de quaestionibus Armenorum capit. 2. & 4. Fuit secundus error & Hostiensis in cap. super his. de voto & voti redemptione qui dicit, quod titulus dominij est fides supernaturalis. Ter tia sententia est Gersonis consdieratione 13. & Conradi lib. 1. de contractibus cap. 2. Isti tenent, gratiam & charitatem conferre homini dominium, qua sublata, homo non habet dominium rerum externarum. Et vocant hoc dominium gratificatiuum. PRO decisione huius difficultatis sit prima conclusio. Error est manifestus ponere charitatem & gratiam conferre dominium ciuile rerum externarum. Definitur haec conclusio contra Vvitcleph Concilio Constantiensi Sessione. 8. articulo. 8. & 15. de qua vide Doctores quos adducit Vvaldensis in suo doctrinali antiquae fidei, capit. 81. Quod autem non sit dominium gratificatiuum, vt ponebant Gerson & Conradus , licet non sit certum secundum fidem, mihi tamen videtur sententia affinis sententiae Vvitcleph: siquidem dominium aliquando constituunt propter charitatem. Praeterea. Nam sequeretur, quod si homo non sciret se habere charitatem, non posset vti isto dominio: ac subinde sicut impossibile est cognoscere se esse in gratia, ita impossibile est cognoscere huiusmodi dominium, & per consequens homo non posset habere iustum & liberum vsum rerum: cum non sit certus an sint propriae. Secunda conclusio. Multo minus fides confert dominium rerum corporalium. Haec sententia est omnium doctorum Theologorum & Iurisperitorum, excepto Hostiensi. Probatur. Nam tunc omnes Christiani & singuli haberent dominium omnium rerum externarum. Siquidem omnes habent fidem: & ita indiscriminatim quilibet posset vti rebus possessis ab alio domino. Secundo sequeretur, quod nullus infidelis haberet verum dominium: quandoquidem non habet titulum fidei verae: & sic non essent Regna ante fidei susceptionem, contra illud Matth. 22. "Reddite quae sunt Caesaris Caesari, & quae Dei Deo." Ad argumentum quod erat Armachani respondetur, quod illa benedictio non erat collatio alicuius doni supernaturalis: quia etiam reliqua animantia benedicta sunt a domino: & praeterea, sequeretur quod si conferretur homini dominium ex tali benedictione, quod etiam post peccatum ha beret totum illud dominium. Nam peccatum non tollit dominium, vide Magistrum Victoriam in relect. 1. de Indis. p. 1. & Caietan. infra quaestione. 66. Haec de subiecto dominij, & de prima parte tractatus dicta sufficiant. # 2 [Quotuplex sit d./quaenam sit materia d.] ¶ Secunda Quaestio seu disputatio de dominio continet duas partes. Jn prima dicemus quotuplex sit dominium. In secunda vero dicetur quaenam sit materia dominij. # 1 [Quotuplex sit dominium] CIrca primam partem est prima conclusio. Dominium sequentibus diuisionibus ab origine repetitis diuidendum est. Prima sit dominium aliud diuinum aliud humanum. Diuinum dominium in prae sentia non dicitur id quod est in Deo tanquam in subiecto: quoniam de hoc egimus in praecedenti quaestione. Neque pertinet ad nos: sed dicitur in praesentia dominium diuinum ab autore Deo, quod Deus concessit homini. Contra vero ius humanum dicitur id quod homo homini concessit. Diuisum itaque huius diuisionis est dominium hominis. Secunda diuisio est, qua diuiditur ius diuinum seu dominium diuinum in dominium quod pertinet ad naturae ordinem, & dominium quod pertinet ad gratiae ordinem. Exemplum primi est erga res naturales , Verbi gratia, erga elementa, terram, fruges. Exemplum secundi in dominio quod habemus ad gloriam per gratiam & per sacramenta. Tertia diuisio est in qua subdiuiditur rursus dominium diuinum pertinens ad naturae ordinem in dominium naturale & dominium quod ex placito diuino superaddito naturae habetur. Dominium naturale est illud quod non solum habetur erga res naturales, verum habetur erga res naturales per inclinationem naturae : quale est dominium erga elementa. Dominium vero quod habetur ex placito diuino superaddito naturae est illud quod licet sit erga res naturales, non tamen ex inclinatione naturae. Exemplum est in dominio quod habuit Saul & Dauid in regno Israelitico. Quarta diuisio in qua diuiditur dominium diuinum pertinens ad ordinem gratiae, quod erat secundum membrum secundae diuisionis, in dominium quod est connaturale ipsi gratiae, & sequitur ad naturam illius in omni tempore & statu. Exemplum est in dominio quod habet homo ad beatitudinem per idem , & per praecepta fidei, spei, & charitatis: & in dominium quod habetur ex placito & institutione diuina superadditum gratiae, cuiusmodi est dominium iurisdictionis spiritualis, quod habet Summus Pontifex in tota ecclesia, quodque est dominium monarchiae ex placito Christi superaddito gratiae. Exemplum item est in dominio quod homo habet ad beatitudinem per praecepta sacramentorum, quae sunt superaddita gratiae ex placito Christi. Et hoc secundum dominium dicitur dominium positiuum: quod superuenit gratiae per positionem & institutionem diuinam. Hactenus diuisimus dominium diuinum. Quinta diuisio est dominij humani in dominium erga res spirituales & coniunctas gratiae, & erga res naturales corporales. Exemplum primi est in dominio Episcopatus, Decanatus, parochiae, & aliorum beneficiorum spiritualium, quod dominium confert Summus Pontifex alijs hominibus. Exemplum secundi est in dominio Regis & in dominio cuiuslibet alterius ciuis. Vltimo. Dominium erga res temporales, corporales & naturales, diuiditur in dominium quod ex iure gentium habet ortum, & in dominium quod habet ortum ex iure ciuili. Exemplum primi sit in dominio quod habet homo erga seruum bello captum. Exemplum secundi. In dominio quod habet ciuis substantiae suae respectu legum & iuxta leges Regni. Probatur modo has omnes diuisiones esse legitimas: tum quia videre licet in illis omnibus conditiones quas Dialectici & Metaphysici tribuunt bonis diuisionibus, tum maxime quoniam dominium, vt ostendimus quae stione praecedenti , est idem quod ius formaliter loquendo. Ius autem vt ostendimus supra quaestione. 57. articulo. 5. 2. & 3. his diuisionibus diuiditur formaliter loquendo & exacte & perfecte, ergo dominium formaliter loquendo eisdem diuisionibus est diuidendum. Sequitur secundum corollarium. Perperam & sine arte Gerson, Conradus & alij iuniores, quos reprehendit Magister Soto libro. 4. de iustitia, quaestione. 2. artic. 1. multiplicant innumeras species dominij sine arte. Nam multiplicatio specierum desumenda est a ratione formali, sed isti autores multiplicant species dominij per obiecta materialia ipsius dominij, ergo perperam & sine arte multiplicant. Secundum corollarium multo commodior & aptior est haec diuisio a nobis assignata, quam diuisio assignata a Magistro Soto loco citato. Diuisio enim illius est: dominium est quadruplex, scilicet, naturale, diuinum, humanum, quod oritur ex iure gentium, & humanum quod oritur ex iure ciuili. Probatur modo nostrum corollarium ostendendo commoditatem quae est in nostra diuisione, & incommoda quae sequuntur ex diuisione illius. Prima est. Nam ipse distinguit ius diuinum a iure naturali, cum tamen omne dominium naturale sit diuinum, scilicet, a Deo, vt autor est naturae. Sed videtur Magister Soto excusari ab hac incommoditate: quoniam inquit, quod omne dominium diuinum est positiuum dominium, quod non conuenit homini ex debito suae naturae, sed est ei superadditum diuinitus, & hoc distinguit contra naturale. Sed contra hanc excusationem est argumentum. Tota illa ratio, quam Magister tribuit dominio diuino positiuo, est communis dominio diuino spirituali, & connaturali gratiae: cuiusmodi est dominium quod habemus per fidei & charitatis praecepta: sed tale dominium citra dubium distinguendum est a dominio quod habetur per institutionem diuinam superadditam, non solum naturae, verum & gratiae: quod proprie loquendo dicendum est positiuum, ergo non excusatur ab incommoditate maxima. ¶ Secunda commoditas in nostra diuisione & incommoditas in diuisione Magistri est. Nos etenim sequendo nostram diuisionem facilius & commodius reducemus ad artem diuidendi illas innumeras species: quas multiplicant memorati autores, ergo nostra diuisio est melior. Probatur antecedens. Nam Magister Soto reducit dominium quod habuit Adam ad vescendum pomis ligni vitae, quod illi autores vocabant originale, ad dominium diuinum positiuum. Item dominium beatificum, vt est dominium absoluendi, imo dominium quod habuit Dauid in Regnum Israeliticum, reducit ad dominium diuinum positiuum: cum tamen reuera dominium illud Adae pertineat ad ordinem naturae: quemadmodum dominium quod habet homo in nostro statu praesenti ad vescendum pomis arborum quarumcunque. Rursus dominium beatificum per praecepta fidei alterius rationis est, vt iam nos aduertimus, a dominio quod habemus ad beatitudinem per praecepta sacramentorum. Ac demum dominium Regium quod habuit Dauid, per se loquendo non pertinet ad ordinem supernaturalem: sed ad naturae ordinem, sicut potentia visiua restituta caeco per miraculum per se loquendo naturalis potentia est: quanuis per accidens habeat modum supernaturalem. Esset longum alias multiplicare commoditates. Arguitur tamen contra huius conclusionis doctrinam. Genera dominiorum non differunt ratione autoris: sed omnia conueniunt in vno & eodem autore, ergo. Antecedens probatur. Omnia in vniuersum iura & dominia siue naturalia siue supernaturalia sunt a Deo autore, ergo. Propter hoc argumentum Magister Soto in 4. libro de iustitia, quaestione. 2. articulo. 1. ait, dominia non differre ratione autoris: sed ex eo potius quod naturale dominium est naturae debitum, diuinum vero est superadditum naturae nostrae. Caeterum nostra sententia est asserenda: tum quoniam ius, quod est de ratione dominij, multiplicatur & distinguitur formaliter in ratione autoris: tum etiam quoniam Magister Soto non distinguit per suam illam rationem dominium humanum a naturali: siquidem dominium humanum, secundum naturam est, idest non naturae superadditum. Ad argumentum facile respondetur . Omnia dominia esse a Deo autore, qui est primo & per se dominus, sed non eodem ordine & modo. Diuinum siquidem dominium siue naturale siue supernaturale, est a Deo immediate. Caeterum humanum dominium siue pertineat ad res supernaturales siue ad naturales, est a Deo mediate per hominis placitum & voluntatem. Rursus dominium diuinum aliud quidem est a Deo, vt autor est naturae, aliud vero ab eodem Deo, vt autor est gratiae. Hactenus de prima parte quaestionis huius. # 2 [Quaenam sit materia dominii] PRo secunda parte sit prima conclusio vniuersalis. Cunctae res naturales homini inferiores, sunt materia dominij nostri, siue iure naturali siue humano: res vero supernaturales sunt etiam materia dominij nostri iure diuino supernaturali, & iure humano pertinenti ad res spirituales. Haec conclusio non aliter probatur in praesenti quam exemplis allatis ex praecedenti diuisione. Naturae iure dominatur homo cae lo, elementis, bestijs, &c. Humano vero iure appropriatae sunt vel applicatae his vel illis hominibus in particulari. Vt Hispanis Hispania: & singulis ciuibus sua praedia. Item dominium supernaturale habet homo quatenus habet ius per opera meritoria ad beatitudinem. Et habet ius similiter ex dominio humano concesso per Pontificem quicunque episcopus ad gubernandam suam dioecesim. Sed circa hanc conclusionem superest disputatio magis in particulari, quaenam res naturales & spirituales sint aut possint esse materia dominij? Vtrum homo ipse, & libertas & vita & fama & honor, ac demum bona ipsa spiritualia. Circa hanc disputationem sit tertia con clusio quantum ad libertatem. Seruitus vnius hominis siue naturalis siue legalis potest esse iusta & sancta. Itaque vnus homo potest iuste alteri dominari dominio naturali & legali. Pro huius conclusionis intelligentia, notandum est quod seruitus est duplex: altera naturalis, altera legalis. Naturalis est cum vnus homo propter inopiam & defectum rationis seipsum gubernare non potest, is enim naturae lege subiectus est alteri ho mini qui consilio valeat ad eum gubernandum : sicuti pars sensitiua in homine subiecta est lege naturae rationi. Verum est tamen quod inter huiusmodi homines rationis inopes sunt gradus. Alij siquidem sunt amentes omnino & rationis expertes: qualis natio forte non est inuenta, sed falso a nonnullis existimatum est, Indorum esse eiusmodi nationem. Alij vero ita sunt ratione inopes, vt quanuis non sint amentes, habeant tamen mores ferinos. Vt qui vescantur humanis carnibus impune, innocentes interficiunt. Eiusmodi sunt apud Indos quidam qui dicuntur Canibales. Et hi secundum aliquos possunt iuste debellari. De qua re a me late disputatum est supra quaestione. 10. super artic. 10. dubio quarto. Caeterum non possunt in perpetuam seruitutem more mancipiorum redigi. Demum alij sunt, qui habent secundas prudentiae partes, vt videlicet qui apti sunt vt regantur ab alijs, quanuis non habeant primas partes prudentiae, scilicet, vt per se sapiant & seipsos gubernent . Omnes igitur hi seruire poterunt seruitute naturali. Verum est tamen, quod ista seruitus naturalis in rigore & proprietate non est appellanda seruitus. Quia seruitus proprie significat carentiam libertatis: qui autem seruiunt istam seruitutem, sunt omnino liberi. Tum etiam quia seruitus proprie loquendo significat malum & incommodum eius qui seruit, bonum autem & incommodum eius qui dominatur, siquidem seruus quicquid est domini est. Qui autem seruiunt istam seruitutem naturalem, non propter dominorum commodum, sed propter suum commodum seruiunt. Et eadem ratione dominium naturale, quod respondet isti seruituti, non est proprie dicendum dominium, nisi in generali quadam significatione & ampla acceptione. Altera seruitus est legalis, hoc est, quod per legem introducta est. Titulus autem legitimus, quo introducitur ista lex, est duplex. Alter quidem emptionis & venditionis: potest siquidem vnus homo seipsum alteri vendere: imo quandoque pater filium potest vendere. Alter titulus est introductus iure belli. Siquidem ij, qui bello capiuntur, iure gentium serui fiunt eorum qui eos ceperunt. Imo inde serui appellati sunt: quia cum iuste possent interfici, seruantur tamen. Probatur conclusio quantum ad primam partem de seruitute naturali. Primo in sacris literis commendatur Melchisedech, qui erat Rex Salem: commendatur Ioseph praefectus toti AEgypto. Et in Deuteron. Summus sacerdos constitutus est a Deo iudex vitae & mortis: & praecipitur filijs Israel: vt si velint aliquando eligere Regem, non eligant alienigenam, quinimo & ipse Deus complures iudices & Reges illis praefecit, vsque ad Christi tempora, quando iam per tyrannidem Romani Hebraeis dominabantur. Diuus Paulus item 1. ad Timoth. 2. ad Titum. 3. Et D. Petr. 1. canonica. 2. dominium Regium approbant. Secundo probatur ratione. In statu innocentiae, si perseuerasser, vxores viris: filij parentibus: plebeij principibus parerent hac seruitute & seruirent: vt ostendit D. Thom. 1. parte, quaest. 96. art. 4. ergo multo magis in statu naturae lapsae, vbi maior est rationis defectus. Confirmatur. Inter angelos alij alijs dominantur, superiores videlicet inferioribus, ergo multo magis inter homines oportet, vt alij alijs dominentur. Quantum ad secundam partem patet eadem conclusio ex sacris literis. Exodi 21. Leuitic. 25. approbatur seruitus legalis. D. Paul. item 1. Corin. 7. Coloss. 6. Titum. 3. 1. ad Timoth. 6. & D. Petr. vbi supra, eandem seruitutem approbat. Approbatur item eadem seruitus multorum Conciliorum & Pontificum decisionibus quas Gratianus cogit in vnum 12. quaest. 2. & in distin. 1. cap. ius gentium, quod desumitur ex Isidoro libro. 7. Etymologiarum cap. 6. vbi dicitur captiuitas introducta iure gentium est. Probatur item eadem conclusio multorum Regum & Caesarum constitutionibus. Caesarum constitutiones habentur titulo de statu personarum, & titulo de iustitia & iure. ff. & Instit. de iure naturali gentium & ciuili. Regum vero constitutiones habentur in legibus cuiuscunque Regni. Sed aduertendum est quod inter Christianos nunquam ista seruitus potest superuenire Euangelio: & ita videtur receptum quasi iure gentium inter ipsos Christianos. Sed hinc ego excipio apostatas desertores totius Christianae religionis. Hi enim iure belli, mea sententia, serui fiunt capientium: quanuis Euangelium & baptismum antea susceperint. Et similiter excipiuntur iure communi, quod habetur in cap. ita quorundam. Et in cap. ad liberandam terram sanctam. de Iudaeis. Illi qui merces prohibitas Sarracenis deferunt, & qui in piratarum Sarracenorum nauibus cupiditatis gratia versantur, etiam si Christiani sint. Vide quae dixi in nostris commentarijs supra quaestio ne. 40. dubio. 12. Sit quarta conclusio. Solus Deus est dominus vitae hominis: respublica autem est custos vitae ciuium: vnus quilibet autem ciuis est tutor & custos vitae propriae. Idem intelligendum de membris corporis & salute & alijs pertinentibus ad naturae bona. Explicatur conclusio. Sicut fieri potest, quod aliquis habeat dominium, rerum pertinentium ad bona fortunae: vt sunt agri, domus, & alius habeat vsum, & vsumfructum: ita intelligendum est, quod Deus sibi retinuerit dominium vitae nostrae, membrorum, & salutis: nobis vero concessit vsum & custodiam. Haec conclusio est Diui Thomae infra quaest. 64. art. 5. ad primum, secundum & tertium. Et quaest. 57. art. 3. ad secundum. Caiet. infra quaest. 73. ar. 2. & quaest. 150. art. 2. circa fin. & quaest. 154. art. 6. Et Magistri Victoriae in relectione de homicidio num. 23. quanuis solet citari tanquam autor oppositae sententiae, vt videtur insinuare ibi in citata relectione. Probatur modo prima pars. Vita hominis regitur per liberum Dei arbitrium antecedens ipsam vitam: at eadem vita nostra antecedit dominium nostrum tanquam fundamentum & origo illius, ergo solus Deus est dominus vitae nostrae. Secundo probatur. Vita nostra in prae sentia aut sumitur pro anima qua ratione informat corpus: aut certe pro operatione animae vegetatiuae, quae necessaria est ad detinendam animam in corpore: sed tam coniunctio animae cum corpore, quam operatio animae vegetatiuae non pendet a libero arbitrio humano, sed a solo diuino, ergo &c. Tertio. Ingressus in hanc vitam & transitus ex hac vita in aliam pendet ex solo ar bitrio diuino, ergo solus Deus est dominus vitae. Antecedens probatur. Solus Deus potest etiam innocentes pro voluntate sua interficere: nemo vero hominum potest quacunque de causa sibi mortem inferre, neque respublica innocentes interficere, ergo solus Deus est dominus vitae, quia dominus potest vti re in vsus alios consumendo rem ipsam. Vltimo. Si fieri posset, quod is qui infert iniuriam alteri in vita aut in membris, restitueret eam iniuriam reparando vitam aut membra, non posset vllo pacto qui laesus erat remittere restitutionem magis, quam cum habet ipsam vitam aut membra non conseruare illa, ergo certissimum argumentum est, non esse hominem dominum vitae aut membrorum. Secunda pars probatur. Qui interficit ciuem iniuriam infert & reipublicae & ciui. Rursus ciuis qui sibi ipsi mortem intulit, iniuriam fecit reipublicae, ergo ipse non est dominus sed custos. Vltimo probatur. Respublica non potest ciuis cuiuscunque vitam periculo exponere nisi pro salute ipsius reipublicae: neque ciuis item potest periculo propriam vitam exponere nisi pro virtute colenda. Verbi gratia, pro amico, pro patria: ergo respublica habet ius custodiendi vitam ciuium, sicut & ipsi ciues & non absolutum dominium: & nota quod sat est ad hoc, vt homini sit facienda restitutio cum laeditur in eadem vita, quod habeat tutelam & custodiam vitae ad vsum illius. Iam vero quod attinet ad famam & honorem: sit quinta conclusio . Homo est dominus propriae famae & honoris. Haec conclusio est D. Tho. infra quaestione. 73. articulo. 4. ad primum. & Magistri Soto libro. 4. de iustitia. quaestione. 6. articulo. 4. libro. 5. de iustitia, quaestio. 10. art. 2. & in relect. de ratione tegendi & detegendi secretum, memb. 1. q. 3. & asseritur contra Caiet. infra. q. 73. art. 2. & in summa, verbo, Detractio. Probatur autem ratione. Homo est dominus eorum quae per arbitrij facultatem regit & gubernat, sed famam & honorem homo gubernat per arbitrij facultatem, vt Diuus Thomas asserit loco allegato, ergo est dominus famae. Secundo. Interdum homo iuste & sancte patitur propriae famae detrimentum, imo perdit seipsum & infamat, ergo est dominus famae, quia idcirco denegabamus homini propriae vitae dominium, quoniam nulla de causa poterat sibi mortem inferre, ergo si propriam famam ipse potest perdere, est dominus illius. Antecedens probatur. Si quispiam commiserit aliquod occultum crimen propter quod alius innocens torquetur: potest iuste reus & nocens seipsum prodere, vt eruat innocentem a morte, ergo ipse seipsum infamat. Sed contra hanc conclusionem est argumentum Caietani. Fama cuiuscunque ciuis est bonum reipublicae & communitatis, ergo non ciuis, sed respublica est domina famae cuiuscunque ciuis. Miror non animaduertisse virum alias eruditissimum, quod ista ratio pariter procedat ad probandum, quod ciuis quicunque non sit dominus diuitiarum. Respondetur ergo ad argumentum, quod fama ciuis est quidem bonum reipublicae: quemadmodum bonum partis est bonum totius, & debitum subinde ipsi reipublicae per iustitiam legalem. Caeterum fama cuiuscunque ciuis est ipsiusmet ciuis tamquam bonum proprium ipsiusmet partis, ac subinde debitum illi ex iustitia commutatiua . Sexta conclusio. Homo est dominus bonorum spiritualium. Pro cuius intelligentia notandum est spiritualia bona esse in duplici differentia. Quaedam externa, quae non faciunt ipsum habentem bonum. Cuiusmodi sunt iurisdictiones ecclesiasticae ad determinandas causas spirituales: & similiter beneficia spiritualia, iura scilicet ad percipiendas decimas, pro officijs ecclesiasticis. Vt parochia, Episcopatus, Decanatus, &c. Alia vero bona sunt interna: quae faciunt subiectum bonum. Vt gratia & virtutes infusae. De bonis primi generis probatur conclusio. Episcopus & parochus potest abalienare a se iurisdictionem ecclesiasticam omnem, quam habet & iura ad percipiendas decimas, si non vendendo, certe resignando in fauorem alicuius, & donando, ergo est dominus, &c. Caeterum aduertendum est, quod cum dicitur Episcopus dominus beneficij spiritualis: dicitur dominus illius beneficij, quod sibi secundum iura retinet & possidet vt epi scopatus. Similiter Pontifex summus sui Pontificatus, Decanus decanati. Non tamen est censendus dominus eorum beneficiorum, quae secundum iura tenetur distribuere: sic summus Pontifex non est dominus Episcopatus Salmantini, Episcopus autem Salmantinus est dominus sui episcopatus, non autem decanatus, aut parochiae, quam distribuit. De secundi generis bonis probatur conclusio . Primo, homo per facultatem liberi arbitrij (Deo auxiliante) per peculiare quoddam auxilium comparat sibi a Deo gratiam & reliquas virtutes infusas, ergo est dominus illarum. Secundo. Si homo non esset dominus gratiae & charitatis, sequeretur quod cum peccat peccatum furti, aut quodlibet aliud peccatum, committeret geminum peccatum: vnum furti contra proximum: alterum iniustitiae contra propriam animam & contra Deum quia aufert vitam spiritualem: & infert mortem, sicut si seipsum occideret, quod est falsum & contra omnium sententiam. Confirmatur. Si quis dum occidit proximum, consequenter occideret seipsum, citra dubium committeret geminum peccatum: alterum contra proximum: alterum contra charitatem propriam, ergo ad eundem modum esset in praesentia, si homo non esset dominus horum bonorum spiritualium, committeret semper duo peccata. Vltimo probatur. Sequeretur ex opposita sententia, quod qui peccaret mortaliter, teneretur continuo ad poenitendum sub praecepto: quod est falsum, vt ostenditur latius in materia de poenitentia, ergo. Sequela probatur. Praeceptum restituendi aliena obligat statim, vt docet D. Tho. art. 8. quaest. 62. ergo si gratia & reliquae virtutes infusae sunt alienae; continuo tenebimur, postquam eas per iniuriam laeserimus, restituere. Libet in hoc loco contemplari diuinam charitatem, vita siquidem nostram, vt paulo antea dicebamus, retinuit sibi tanquam verus dominus: vt nos iam vitam nostram, non quasi humanam, sed quasi rem diuinam procuraremus veluti depositarij & custodes illius. Contra vero, gratiam & reliquas virtutes infusas, quae sunt ordinis diuini, nobis concessit tanquam veris dominis: vt sic exaequaret humana diuinis, & vt tandem amicorum omnia essent communia, hominis scilicet & Dei. Sed quomodo fieri debeat restitutio, quando laeditur homo in huiusmodi bonis siue diuinis siue humanis, dicendum erit infra quaest. 62. artic. 2. Hic autem aduertendum est non esse certum quod asserit Magister Soto lib. 4. de Iustitia. quae stione. 2. arti. 3. post tertiam conclusionem, scilicet, quod nunquam Deus vsus fuerit absoluta potestate, quam habet erga vitam humanam. Oppositum enim colligo ex Deutero. 20. & Iosue 6. Vbi legimus Deum prae cepisse filijs Israel, vt interficerent etiam innocentes quarundam gentium habitantium in terra promissionis, quod praeceptum impleuerunt filij Israel. item lib. 1. Regum capit. 15. Praecepit Dominus Sauli, vt interficeret omnes Amalechitas etiam paruulos. Et 4. lib. Regum cap. 9. Praecepit Iehu, vt interficeret omnem domum Achab Regis, in cuius familia verosimile est fuisse aliquos paruulos innocentes. Et denique innocentem Iob percussit Dominus licet ministerio Satanae in omnibus bonis & eius filios interfecit. Ex quibus omnibus videtur colligi, quod saepe Dominus vsus fuerit absoluta potestate sua erga vitam & salutem hominum . # 3 [De rerum divisione] Quaestio III. De rerum diuisione. ANTE omnia pro huius quaestionis intelligentia aduertendum est, quod ea quae possunt diuidi & proprijs dominis adiudicari, sunt in triplici differentia. Quae dam enim sunt principatus & iurisdictiones, quaedam vero sunt personae ipsae: sicut in matrimonio vterque coniux alterius corporis potestatem accipit. Alia sunt possessiones & diuitiae, quae appellari solent res prout distinguuntur a personis. Verum est tamen quod etiam serui quanuis personae sint, tamen in hoc tertio rerum genere continentur: propterea quod sunt partes possessionis & ad vendendum, & ad emendum habiles. Venduntur enim & emuntur. Prima conclusio. Dominium esse coepit simul cum homine: rerum autem diuisio non fuisset facta, si status innocentiae perseuerasset, sed coepit rerum diuisio post peccatum quando coeperunt homines multiplicari. Prima pars huius conclusionis probatur: quoniam ratione liberi arbitrij debetur homini dominium. Inde enim factus est homo totius vniuersi dominus, sed primi parentes creati sunt cum libero arbitrio, ergo &c. Altera pars conclusionis est communis sententia Theologorum : sed diximus in illa particulariter de rerum diuisione, quoniam personarum & iurisdictionum diuisio fuisset in statu innocentiae. De qua re vide D. Tho. 1. parte, quaest. 96. artic. 3. & 4. Tertia denique pars conclusionis colligitur ex Genes. cap. 4. Vbi dicitur, quod Abel pastor ouium obtulit Deo sacrificium de optimis primogenitis gregis sui. Ergo iam habebat rerum diuisionem propriam & distinctam a possessionibus Caim fratris sui. Secunda conclusio. Iurisdictiones omnes iam de facto applicatae sunt proprijs dominis, personae vero applicantur quantum ad ius coniugij & consensum vtriusque coniugis. Ex quo etiam sequitur applicatio filiorum quantum ad ius patrium. Res autem non omnes sunt de facto applicatae. Haec conclusio , non tam probatione quam explicatione indiget. In prima parte conclusionis intendimus, quod nemo hominum est in vniuersum qui non sit subditus alicui Principi, praeter ipsos supremos Principes: qui soli Deo subijciuntur, iuxta illud Prouerb. cap. 21. "Cor Regis in manu Domini sicut diuisiones aquarum." Secunda pars conclusionis manifesta est ex ipsa ratione matrimonij requirentis consensum viri & foeminae. Tertia denique pars manifestatur exemplis. Siquidem flumina & montes & ferae syluestres & aues non sunt vniuersaliter applicatae: ita vt ius piscandi & venandi sit prohibitum. De qua re copiosius dicemus suo loco quaestione 62. Tertia conclusio. Licita est rerum diuisio & appropriatio, non solum pro laicis, verum etiam pro ecclesiasticis & religiosis secundum illorum professionem. Haec conclusio est contra quosdam Philosophos, scilicet, Platonem & Socratem: vt patet apud Platonem in Tymaeo , qui aiebat omnia esse debere communia, etiam vxores. Est etiam contra quosdam haereticorum vocatos apostolicos, qui negabant esse licitum proprium aliquid possidere. Vt refert Augu. in lib. de haeresibus ad Quod vult deum cap. 40. Et lib. 2. de gratia Christi cap. 11. & epistol. 106. ait Pelagium in eodem fuisse errore. Hos sequuti sunt aliqui, qui dicebantur Pseudoapostoli, vt refert Alphonsus de Castro lib. 2. de haeresibus. in verbo, apostolus haeresi. 2. Alij vero haeretici fuerunt negantes licitum esse ecclesiasticis viris quidquam tanquam proprium possidere. Quorum meminit Diuus August. libr. 2. de haeresibus capit. 50. Hos sequuti sunt postea Ioannes Hus, & Vvitcleff, & Lutherus, & Rex Angliae Henricus Octauus: quorum iussu Germaniae & Anglicanae Ecclesiae bonis suis sunt spoliatae. Nostra tamen conclusio vniuersalis confessio est Ecclesiae catholicae. Et probatur. Nam ab antiquo Patriarchae, & amici Dei Reges & ciues Israelitici populi semper possederunt proprium . Caeterum post Christi etiam aduentum nulla vnquam fuit necessitas ad salutem, vt qui conuerteretur ad fidem, abijcerent diuitias. Vt constat ex Actibus apostolicis, & Epistolis Pauli. Quinimo & Christus Dominus in communi collegio Apostolorum aliquid possedisse videtur. Quoniam Iudas loculos habens ea quae mittebantur portabat. Haec etiam conclusio definita est contra Pelagianos in concilio Palaestino, & contra Vuitcleph, in concilio Constantiensi, quaest. 8. Errore 10. & 36. & 39. In concilio item Tridentino in Decreto de regularib. sess. 25. ca. 3. vbi concedit sancta synodus, omnibus monasterijs tam virorum , quam mulierum etiam mendicantium, exceptis domibus Sancti Francisci, quod bona immobilia possideant. Gratianus denique . 1. 2. quaest. 1. & 2. 3. & 4. colligit in vnum, multa Conciliorum & Pontificum & Sanctorum patrum testimonia, quibus probat licitum esse ecclesiasticis proprium possidere. Videatur Diuus Thomas infra quaest. 66. articulo. 2. & Thomas Vvaldensis libro. 3. doctrinalis antiquae fidei capit. 81. & Ioannes de Medina libr. de restitutione. quaestio ne prima. dub. 1. & Alphonsum a Castro, in verbo, Ecclesia. haeresi. 4. & in verbo, pau pertas. haeresi. 2. Soto libro. 4. de Iustitia. quaestione. 3. Vide Aristot. lib. secundo. Politicorum. a principio, & deinceps per multa capita disserentem contra Socratem & Platonem. Et Aristotelem sequuti sunt omnes philosophi Peripatetici. Rationes autem pro ista conclusione sunt petendae a Diuo Thoma, & caeteris autoribus locis allegatis: & nos dicemus pro conclusione sequenti, quae quidem talis est. Quarta conclusio. Iure positiuo humano introducta est iurisdictionum & rerum diuisio: iure gentium quidem in communi: iure autem ciuili in particulari. Explicatur haec conclusio quantum ad secundam & tertiam partem. Quia iure gentium introductum est, vt iurisdictiones & res non sint communes omnibus: sed ius ciuile supra hoc ius addidit, quod haec respublica sit huius principis, illa illius, Hispania Philippi, Gallia sui Regis, & quod hic ager sit huius ciuis, ille alterius. Prima pars probatur. Iure naturae res omnes erant communes. Similiter iurisdictiones & principatus nemini erant adiudicati & applicati, ergo solum ius positiuum applicuit. Secundo ea quae iure naturae constituta sunt: per se bona sunt, & illis opposita per se mala: sed iurisdictionum, & rerum appropriatio & diuisio non sunt per se bona nec communio per se mala, ergo non iure naturae, sed positiuo humano introducta sunt. Secunda pars probatur. Rerum diuisio & appropriatio sequitur ex his principijs: Pacem esse retinendam in rebus publicis, agros esse colendos, per consequentiam quanuis non euidentem: vsque adeo tamen apparentem & probabilem, vt nemo sit hominum qui eam negare possit. Ergo pertinet ad ius gentium. Consequentia ista simul cum antecedente patet ex dictis supra quae stione 57. artic. 2. & 5. Tertia pars asseritur a Diuo Augustino tract. 6. super Ioannem, cuius verba allegat Diuus Thomas infra quaest. 66. artic. 2. Ratione vero probatur. Ius ciuile illud est, quod sibi quisque populus vel ciuitas constituit colligens illud ex principijs naturalibus, sed per consequentiam tantum probabilem, non necessariam: sed iurisdictionum & rerum diuisio in particulari est huiusmodi, nec enim admodum necessarium erat, quod hic Rex huic reipublicae, ille vero alteri praeficeretur: aut quod hic ager huic homini, ille vero alteri applicaretur, ergo &c. Confirmatur ex lege. 1. ff. de constitutionibus principum. Vbi dicitur quod respublica & ciuitas quaelibet transtulit in Principem omnem suam potestatem. Vltimo probatur. Quoniam, vt ostendemus quae stione. 5. de dominio. Per ius ciuile transferuntur quandoque dominia inuitis dominis: quandoque vero etiam volentibus dominis prohibentur transferri, ergo &c. Sed contra tertiam conclusionem, ac subinde contra quartam arguitur primo. Quia Lucae 14. inquit Christus "qui non renuntiat omnibus quae possidet, non potest meus esse discipulus": sed esse discipulum Christi nihil aliud est, quam esse bonum Christianum, Ergo Christianus bonus non potest esse dominus. Respondetur hunc locum habere duplicem intelligentiam. Prima est, si intelligatur de renuntiatione per affectionem prauam, & inordinatam erga res temporales per quam anteponitur Christo possessio & haereditas. Secunda est, quod intelligatur de his qui profitentur Euangelicam perfectionem. De monachis videlicet, quibus non licet aliquid proprium in particulari possidere. Sed prior intelligentia videtur magis germana & consona his quae paulo ante praemiserat Christus, si quis venit ad me & non oderit patrem & matrem filios & vxorem adhuc & animam suam, non potest meus esse discipulus. Quae verba intelligenda sunt necessario de amore prauo & inordinato. ¶ Secundo arguitur, ex testimonio D. Thom. infra quaest. 66. artic. 1. dicentis, res exteriores subiacere humanae potestati, quantum ad vsum, soli autem diuinae potestati, quantum ad naturam . Hinc arguitur ex eo quod dictum est supra, quod homo non est dominus vitae suae quia licet habeat illius vsum & custodiam, non tamen potest eam sibi tollere. Sed D. Tho. dicit quod rerum omnium exteriorum tantum habet homo vsum & non potest naturam mutare, ergo. Respondetur Diuum Tho. solum velle quod solus Deus potest naturam rerum exteriorum om nibus modis mutare, creando & in nihilum redigendo. Sed homo nihilominus potest in multos vsus, in omnes quidem lege permissos vti rebus externis: ita vt si animatae sint possit eis vitam auferre: quod dominium non habet supra propriam vitam. # 4 [De peculiari quorundam dominio] Quaestio IIII. De peculiari quorundam dominio. ANTE disputationem hanc, vtrum aliquis homo sit totius orbis dominus & Rex. Duo fundamenta praeiacienda sunt. Primum est. Nullus omnino princeps est dominus secundum proprietatem bonorum, quae applicata sunt ciuibus. Hoc asseritur ab omnibus Theologis, philosophisque & Iuris peritis, vno excepto Hostiensi, quem reprehendit merito Magister Soto libro. 4. de Iustitia. quaest. 4. art. 1. conclus. 1. Asseritur etiam iure Regio Hispaniensi. partitione. 2. tit. 1. lege 2. & 3. Ratione vero probatur. Princeps is dicitur, qui rempublicam gubernat propter ipsius reipublicae commodum & vtilitatem : Contra vero Tyrannus in gubernatione, is diffinitur qui oblitus commodorum reipublicae ad suum commodum & vtilitatem gerit principatum . Ergo non erit legitimus Rex qui sibi appropriat bona subditorum . Sed arguitur contra hoc fundamentum. Nam libro. 1. Reg. cap. 8. Praecepit Dominus Samueli, vt exponeret populo Israelitico volenti creare sibi Regem, ius Regis eligendi. Illud autem ius est, quod vxores, filios & filias, ciuium substantias, & fortunas eorum conuerteret in proprium commodum ipsius Regis. Respondeo primo: Regem illa omnia posse cum id expedierit bono publico. Respondetur secundo. In eo loco voluisse dominum quodammodo auocare populum Israeliticum a proposito creandi Regem sibi, & idcirco exposuit illis Tyrannidem Regiam, quam solebant, vt in plurimum Reges exercere, erga ciues subiectos: & hoc appellauit ius Regis qui regnaturus erat super eos. Ius inquam, quod sibi statuebant tyrannice. Secundum fundamentum . Potestas ciuilis ad gubernandam rempublicam habetur ex iu re diuino naturali. Hoc asseritur in allegata partitione Hispanici iuris. lege. 2. & 4. cum sequentib. habetur etiam apud Aristotelem 1. Politic. cap. 25. Vide Victoriam nostrum in relectio. de potestate ciuili. & Soto supra quaest. 4. artic. 1. conclus. 2. Item reuocanda sunt in memoriam, quae nos supra diximus quaest. 2. huius tractatus, dum ageremus de seruitute naturali. Sed probatur ratione naturali. Respublica ciuilis non potest consistere in societate nisi sit potestas in illa superior apud vnum vel plures: sed homo iure naturali est animal sociabile quod in republica & societate degere debet, ergo eodem iure debet respublica eligere gubernatorem. Secundo probatur. Iure naturali diuino necessaria est potestas in republica ad puniendos reos: sed talis potestas non potest esse priuata singulorum, sed necessario debet esse publica, ergo. Minor probatur. Prae cepto quinto Decalogi prohibetur hominis occisio autoritate priuata, nisi in sui defensionem vel proximi. Ad puniendum ergo reos necessaria est autoritas publica quae homicidas iudicet & puniat. Vltimo probatur. Multitudo sine ordine constare non potest, imo necesse est ibi ad sit perturbatio & confusio . Respublica vero quaedam multitudo est, ergo constare non potest sine ordine inferioris & superioris. Confirmatur exemplis . Nam in vniuerso toto diuersis rerum gradibus composito praeest Deus tanquam Princeps & Dux totius vniuersi. Item in Microcosmo idest, minori mundo qui est homo, sunt diuersi gradus & ordines potentiarum quibus omnibus perficitur ratio tanquam Dux quinimo inter angelos & inter beatos est ordo inferioris & superioris. Ergo naturalis ratio dictat in republica esse necessarium talem ordinem. ¶ Contra fundamentum arguitur. Respublica constituit sibi Regem in quem transfert suam potestatem: aut si mauult plures optimates consules, in quos transfert suam potestatem, ergo talis potestas iure humano habetur non diuino. Respondetur nego consequentiam. Quoniam respublica tenetur creare vel vnum vel plures, qui eam gubernent, iure diuino naturali, non positiuo gentium vel ciuili. Non itaque pendet ex beneplacito reipublicae creare ciuilem po testatem, sed iure naturae tenetur. Cum autem creat talem gubernatorem vel gubernatores, transfert in illum vel illos suam potestatem. Quae quidem potestas, cum in ipsa republica existat diuino naturalique iure, necesse est vt eodem iure sit in rege constituto. Neque enim fingere licet duas supremas potestates: alteram in Rege, alteram in republica. Sed vna est tantum, quam ipsa respublica in Regem transtulit, propterea quod sic non solum melius gubernaretur, imo aliter gubernari non posset, nec vera gubernatio esset. IAM vero latius dicendum est de peculiari quorundam dominio vniuersi. Nimirum de dominio Christi, & summi Pontificis, & Imperatoris. ¶ Et quidem quantum ad Christi dominium attinet, quoniam variae sunt opiniones, visum est pro vtraque parte argumenta proponere: deinde nostram meditationem circa hanc controuersiam adiungere. DVbitatur ergo primo. An Christus habuerit dominium temporale huius mundi. Pro parte affirmatiua videtur esse Diuus Thomas in opusculo 20. de regimine principum. libro. 3. cap. 12. 13. & 14. Vbi expresse ait, quod Christus secundum humanitatem fuit monarcha & habuit omnem potestatem in caelo & in terra: & quod eius monarchia successit Romanis, & excessit omnes monarchias ex triplici parte. Scilicet ex dominij vniuersalitate, & ex annorum quantitate, & ex dignitate dominij. Et ibidem dicit, capit. 13. quod Augustus Caesar gerebat vices dominij Christi Domini post eius natiuitatem annos quatuor decim. Et capit. 14. assignat Diuus Thomas rationes, quare Christus Dominus, cum habuerit tale dominium , in tanta humilitate & paupertate viuere elegerit. Ergo Diuus Thomas plane sentit quod Christus non solum spirituale dominium, sed etiam temporale huius mundi habuerit. Confirmatur, quia in 3. par. quaest. 59. artic. 4. ad primum. ait, quod iudiciaria potestas consequitur regiam dignitatem: Christus autem quanuis esset Rex constitutus a Deo: non tamen in terris viuens regnum terrenum administrare voluit. Similiter etiam iudiciariam potestatem exercere noluit supra res temporales, qui venerat homines ad diuinas transferre. Haec Sanctus Thomas videtur ergo expresse sentire, quod Christus fuerit vere Rex & dominus temporalis: quanuis noluerit vti illa potestate. Deinde D. Tho. in eadem. 3. par. q. 13. arti. 2. & ad 1. intendit tribuere animae Christi omnem potestatem , quae possibilis est dari creaturae absque implicatione contradictionis . Sed quod Christus Dominus talem habuerit potestatem non implicat contradictionem , neque est aliquod inconueniens. Ergo pertinet ad dignitatem Christi, quod habeat tale dominium , talemque potestatem. Confirmatur, quoniam habere temporale dominium supra totum orbem, est quaedam perfectio, quae conuenire potest creaturae. Ergo non est deneganda Christo domino. Antecedens probatur . Quia huiusmodi temporale dominium includit potestatem ad gubernandos subditos, & ad condendas leges, quibus homines abstrahuntur a malis & ad virtutis opera diriguntur. Per talem etiam potestatem redduntur bonis praemia & malis supplicia: ergo conueniens est, quod Christus dominus talem habuerit potestatem. Secundo arguitur. Ex testimonijs Sacrarum literarum quae plurima sunt, in quibus videtur affirmari tale dominium & regnum attribuendum esse Christo. Verbi gratia, Psalm. 2. "Postula a me, & dabo tibi gentes haereditatem tuam & possessionem tuam terminos terrae." & Psal. 71. "Dominabitur a mari vsque ad mare, & a flumine vsque ad terminos orbis terrarum." Et Zachariae. 9. "Ecce Rex tuus venit tibi, & dominium eius a mari vsque ad mare." Et Matth. 28. "Data est mihi omnis potestas in caelo & in terra." At vero, si non habet dominium temporale , non est data ei omnis potestas in terra. Et Ioan. 13. "Sciens quia omnia dedit ei pater in manus." Lucae. 10. "Omnia mihi tradita sunt a patre meo." Et ad Hebr. 1. " Quem constituit haeredem vniuersorum ." Et Apocal. 1. " Princeps regum terrae asseritur." & cap. 19. dicitur, quod habebat scriptum in vestimento & in foemore. Rex regum & Dominus dominantium . Vbi significatur in eo quod dicitur in vestimento & in foemore, quod regnum illius non solum competebat ei secundum diuinitatem , sed etiam secundum humanitatem : & quod non solum erat spirituale dominium , sed etiam temporale. Confirmatur , quoniam alias Christus non diceretur proprie Rex secundum quod homo, sed solum metaphorice: sicut dicitur pastor ouium . Probatur sequela. Quoniam nomine Regis intelligimus proprie loquentes Regem temporalem qualis fuit Salomon: semperque in Sacris literis quotiescumque nomem Regis tribuitur homini, accipitur pro Rege temporali . Ergo praeiudicamus dignitati Christi, si negemus esse etiam Regem temporalem . ¶ Tertio arguitur ratione. Quoniam omnes Theologi concedunt quod Christus fuit dominus temporalis quantum attinet ad necessitatem & ordinem & sinem spiritualem propter quem Christus principaliter venit, sed omnia temporalia facta sunt propter finem hunc spiritualem & super naturalem : ergo Christus dominabatur in omnibus temporalibus . Minor patet, quia totus ordo naturae est factus a Deo propter ordinem gratiae. Confirmatur, ex doctrina S. Tho. 2. 2. q. 40. art. 2. Vbi ait omnis persona vel ars, vel virtus, ad quam pertinet finis, habet disponere de ijs quae sunt ad finem , vbi ponderandum est quod dicit omnis persona ad quam pertinet finis. Ergo cum Christus in qunatum homo sit persona ad quam pertinet finis: cum sit constitutus a Deo rerum omnium dux iudex & Pontifex habens plenam potestatem dirigendi homines in vltimum finem: sequitur, quod ipse sit dominus rerum omnium temporalum , siquidem omnes creatae sunt a Deo propter finem vltimum . ¶ Quarto arguitur, ex D. Bernardo lib. 3. de consideratione ad Eugenium Papam , cui dicit: "dispensatio tibi credita est, non data possessio, non tu ille, de quo ait propheta, Et erit omnis terra possessio eius: Christus hic est, qui possessionem sibi vendicat, & iure creationis & merito redemptionis, & dono patris." Vbi Diuus Bernardus tres titulos dominij amplissimi in Christo numerauit. Primus est creationis, de quo non est nostra disputatio. Alter est titulus redemptionis: quem Abulensis super Matth. cap. 25. q. 307. confirmat ex illo ad Rom. 14. "Mortuus est & resurrexit, vt viuorum & mortuorum dominetur." Eo quod morte & resurrectione sua & mortuos & viuos redemit. Confirmatur , quia titulo redemptionis sumus serui Christi: at vero quicquid seruus acquirit domino suo acquirit, vt habetur in. l. placet. ff. de acquir. haered. & l. etiam inuitis. de acquirendo rerum dominio. Ergo omnia nostra temporalia Christi sunt tanquam domini. Tertius titulus est ex dono patris qui in superioribus explicatus est, & confirmatus ex illo Hebr. cap. 2. "Quem constituit haeredem vniuersorum." Et Lucae 11. "Omnia mihi tradita sunt a Patre meo." Quinto arguitur. Omnes fere Theologi concedunt Christum futurum regem omnium & dominum in aeternitate, maxime post diem iudicij: sed secundum doctrinam Sancti Thomae, omnia quae Christus nunc habet & habiturus erat, habuit etiam in vtero virginis, praeter illa quae repugnabant conditioni viatoris & mortalitati corporis, sed habere talem potestatem & tale dominium non repugnabat, ergo ex tunc habuit, quamuis noluerit habere vsum illius potestatis & dominij. Cui consonat illud ad Galat. cap. 4. "Quanto tempore haeres paruulus est nihil differt a seruo cum sit dominus omnium." Sic ergo Christus Dominus potuit habere quidem temporale dominium huius mundi, non tamen vsum: quia ita expediebat ad redemptionem humani generis, quod Christus se gereret vt pauper & humilis in terra dum mortalem vitam agebat. His & alijs rationibus confirmant hanc affirmatiuam partem ij quibus placet Christum habuisse temporale dominium & regnum huius seculi inquantum homo: quia hoc ad dignitatem eius pertinere arbitrantur. Denique pro hac parte fit argumentum ex perfectissimo sacerdotio Christi, ad cuius perfectionem videtur pertinere potestas regia temporalis . Et probatur, quia finis sacerdotij est superior quam potestatis regiae temporalis, ergo cum in Christo fuerit perfectissimum Sacerdotium, necesse est, quod habuerit in se omnem potestatem temporalem regnandi & dominandi . Quemadmodum ad artificem artis architectonicae pertinet principari & imperare inferioribus, & eos gubernare: vt attulimus ex S. Tho. sup. q. 40. art. 2. PRO altera vero parte sunt argumenta magni momenti. Arguitur enim primo pro parte negatiua autoritatibus Sacrarum literarum & Sanctorum patrum: deinde argumentabimur rationibus Theologicis. Primo quidem se offert testimonium Ieremiae c. 22. Vbi post regem Iechoniam nullum iam amplius regem de semine Dauid, qui temporaliter regnaret, futurum esse prae dicitur, his verbis. Haec dicit Dominus. Scribe virum istum sterilem, qui in diebus suis non prosperabitur, nec enim erit de semine eius vir qui sedeat super solium Dauid & potestatem habeat vltra in Iuda. Ergo Christus non fuit Rex temporalis huius mundi, alioquin etiam esset rex temporalis super solium Dauid & super Iudam. Est aliud testimonium Ioannis 18. Vbi dixit Christus Pilato. "Regnum meum non est de hoc mundo, si ex hoc mundo esset regnum meum ministri mei vtique decertarent, vt non traderer Iudaeis. Nunc autem regnum meum non est hinc." Nec valet respondere quod illud testimonium intelligendum est ita, quod Christus non habuerit nec habere voluerit vsum & exercitium regis temporalis. Hoc enim constabat tunc Pilato, cum pauperem vitam duceret Christus. Rogabat ergo Pilatus an haberet ius regni, vt Caesari posset contradicere : cui respondit Christus, "regnum meum non est de hoc mundo". Deinde quotienscunque in Sacris literis fit mentio de regno Christi semper adiungitur aliquid quo intelligamus spiritualitatem regni illius & aeternitatem: non ergo temporaliter & seculariter regnandi in hoc seculo accepit potestatem Christus. Antecedens inductiue patet. Primo quidem Zachariae. 9. dicitur, "Ecce rex tuus venit tibi Iustus & Saluator ipse pauper & ascendens super asinam." Vbi non solum vsum regni, sed etiam dominium & proprietatem rerum denegari videtur Christo. Item in eo quod dicit Iustus & Saluator: satis explicatur spiritualitas regni Messiae. Praeterea Psalmo. 2. "Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum eius praedicans praeceptum eius." Quibus verbis insinuatur qualitas regiae potestatis Christi. Videlicet, ad praedicandum spirituale forum Dei. Similiter & illud Matth. 28. "Data est mihi omnis potestas in caelo & in terra." Determinatur per illud quod sequitur, euntes ergo in mundum vniuersum praedicate Euangelium omni creaturae. Baptizantes eos, &c. Vbi particula illa, ergo, denotat explica tionem qualitatis regni & potestatis Christi: alioquin non esset consentanea illatio, dum inferretur ex regno & potestate temporali, potestas praedicandi ac baptizandi Apostolis collata. Item Luc. 19. "Benedictus qui venit Rex, Osanna." Id est salua nos. Vbi salus spiritualis non temporale iudicium expectabatur a rege Christo. Praeterea Ieremiae 23. "Regnauit rex & sapiens erit & faciet iudicium & iustitiam in terra." Sed vt intelligatur quale iudicium facturus erat in terra: subiungitur. In illa die saluabitur Iuda, & Israel habitabit considenter, & hoc est nomen quod vocabunt eum Dominus iustus noster. Quod testimonium non potest intelligi de salute temporali regni Iuda. Constat enim illud non fuisse reparatum per aduentum Christi. Amplius Isaiae 9. Super solium Dauid, & super regnum eius sedebit in aeternum, vt confirmet & corroboret illud amodo usque in sempiternum. Quae sessio, quae confirmatio & corroboratio intelligi non potest secularis & temporalis: sed omnino spiritualis. Similiter Psalm. 44. Intende prospere procede & regna, & statim ratio & modus regnandi describitur, dum inquit, propter veritatem & mansuetudinem & iustitiam & deducet te mirabiliter dextera tua. Vbi officium Christi in praedicatione veritatis, in exemplo mansuetudinis, in virtute redemptionis, quae nomine iustitiae intelligenda est, describitur. Praeterea quo modo verificabitur quod inquit Paulus 2. Corint. 8. Qui cum diues esset pro nobis egenus factus est. Si Christus fuit dominus temporalis totius mundi? Non enim fuisset vere pauper nec egenus, sed ditissimus omnium hominum. Et denique quo modo verum erit: quod vulpes foueas habent & volucres caeli nidos: filius autem hominis non habet vbi caput suum reclinet? Habebat siquidem vitae temporalis commoditates supra omnes Reges etiam si nollet vti illis possessionibus. Iam vero si Sanctorum Patrum intelligentiam sacrarum literarum requiramus, omnes illi videntur parti negatiuae adhaerere. Principio D. August. lib. 17. de ciui. cap. 7. ait quod populi Israel personam figurate gerebat Saul, qui populus regnum fuerat amissurus, Christo Iesu Domino nostro per nouum Testamentum , non carnaliter sed spiritualiter regnaturo. Item idem August. tractatu 115. super Ioannem explicans illud Psalmi 2. Ego autem constitutus sum Rex ab eo super Sion montem Sanctum eius, inquit, Sion illa, & mons ille, non sunt de hoc mundo. Quod est regum eius, nisi credentes in eum? Et iterum dabo tibi gentes haereditatem tuam, quas possideas ad earum salutem, & quae tibi fructificent spiritualia. Ambrosius etiam aperte lib. 3. in Lucam cap. penulti. Negat regnum Christi fuisse temporale, quale fuit Dauid vel Roboam vel Iechoniae. Ait enim, Ipsum regem secundum honorem seculi non accipimus Christum. Quomodo ergo dictum est: de fructu ventris tui ponam super sedem tuam? Quomodo etiam dictum est, Dabit illi Dominus Deus sedem Dauid patris eius & regnabit in domo Iacob in aeternum ? Non seculari honore regnauit Christus. Et paulo post, exponens illud Psal. 88. "Thronus eius sicut dies caeli," inquit, non vtique hunc thronum Salomon sedit, non Roboam, non Iechonias. Et denique ait, Qui dicit regnum meum non est de hoc mundo: ostendit esse supra mundum . Ita & regnum eius erat & non erat in seculo, sed supra seculum erat. Diuus Hieronymus lib. 4. super Ieremiam cap. 22. explicans illud, "Scribe virum istum sterilem", inter alia multa dicit, quod regnum Christi non erat terrenum & breue, sed perpetuum & caeleste. Diuus etiam Gregorius homil. 8. super euangelia , Non solum regnum mundi, sed & dominium rerum habuisse Christum secundum humanam naturam negat. Ait enim non in parentum domo, sed in via nascitur: vt profecto ostenderet, quia per humanitatem quam assumpserat quasi in alieno nascebatur. Alienum non secundum potestatem dico, sed secundum nostram naturam . Nam de potestate eius scriptum est, in propria venit. Athanasius praeterea tom. 3. in oratione de Sanctissima Deipara prope finem ait, "Rimantur haeretici & se se inuicem adhortantes, & affectuose quaerunt, an acceperit thronum Dauid patris sui, & regnauerit in domo Iacob in aeternum." Et paulo post. Ergo accipiens thronum Dauid, transtulit illum & dedit Sanctis Christianorum regibus, vt conuer teret eos ad doimum Iacob: qua tradita in opprobrium & direptionem regnabit in Christianis in aeternum . Siquidem genitus ex virgine, vt consummatis omnibus, quae ad negotium mortis & crucis pertinebant , post resurrectionem ad suos dicebat, Data est mihi omnis potestas in caelo & in terra. Et quandoquidem ipse rex est, qui natus est ex virgine, idemque ac dominus & Deus, ea propter & mater quae eum genuit & regina & domina & Deipara proprie & vere censetur. Haec Athanasius. Vbi considera, quomodo regnum Christi non temporale sed spirituale affirmet secundum humanitatem. At vero dominij rationem vniuersalem diuinitati tribuit. Et propterea ipsam Dei genitricem reginam & dominam appellat. Constat autem, quod virgo mater non fuit temporaliter regina vel domina: sentit ergo Athanasius quod ex vnione hypostatica erat ille homo Dominus omnium . Chrysost. item homil. 6. super. c. 2. Matth. sic ait, Quo nam pacto Magi ex stella illa Iudaeorum regem illum esse didicerunt : cum certe non istius regni iste sit rex, sed vilem hanc prorsus vitam egit ac pauperem? Basil. quoque quem refert D. Tho. in catena aurea. Lucae. c. 1. explicans illud: "regnabit in domo Iacob", ait. Non in materiali sede Dauid Dominus sedebit, translato Iudaico regno ad Herodem, sed sedem appellat Dauid, in qua residet dominus, indissolubile regnum. Denique omnes patres antiqui explicantes illud Lucae. 1. Dabit eit Dominus sedem Dauid, vniuersi negant temporale regnum Christo competere: & omnino asserunt rationem regni Christi spiritualem & aeternam fuisse. ¶ Tertio loco rationibus agendum est, Prima itaque ratio & potissima mihi est, quae tali fundamento innititur. Quoniam Christus Dominus assumpsit humanitatem talibus conditionibus exornatam & affectam qualibus conueniebat exornari & affici ad finem intentum per incarnationis mysterium. Finis autem fuit, vt Christus Dominus plenus gratiae & veritatis esset caput influens in membra veritatem & gratiam . Et quidem quod attinet ad veritatem , oportebat illum esse perfectissimum caput. Et idcirco assumpsit animam beatam lumineque gloriae illustratam , tam eximie, vt in illo crescere non oporteret. Fuit itaque testis ocula tus veritatis: & ad hoc venit in mundum vt testimonium perhiberet veritati & praedicaret nobis forum Dei & beneplacitum eius circa media necessaria ad salutem hominum a nobis credenda & facienda . Deinde venit Christus vt exemplo suo nobis viam ad salutem ostenderet, non solum necessariam , sed etiam eius perfectionis quae in consilio est semitam demonstraret . Cum igitur, qui venit facere & docere, dixerit: Si vis perfectus esse, vade & vende omnia quae habes, & sequere me, consequens est, quod Christus Dominus temporale dominium, aut regnum non assumpserit . Alioquin Euangelicam perfectionem exemplo suo non docuisset. Confirmatur, quoniam perfecta paupertas non solum consistit, imo non consistit in abdicando omnino vsu rerum, sed consistit in abdicando dominio ipsarum , id quod religiosi faciunt : qui quidem, quamuis multis rebus vtantur, tamen nullius dominium habent singuli. Ergo cum ipse Christus exemplum euangelicae paupertatis se ipsum proposuerit inconueniens videretur, quod ipse secundum humanitatem temporaliter rerum omnium dominium & regnum haberet, quanuis paucis vteretur ad vitae sustentationem. ¶ Secunda ratio est. Quamuis ex gloria animae Christi quasi naturaliter consequeretur corporis gloria, tamen immortalis Deus assumpsit mortalem humanitatem , eo quod sic expediebat, tum ad exemplum patientiae , tum ad redemptionem humani generis per mortem & crucem suam . Ita etiam fuit conuenientissimum , vt dominus & rex vniuersi assumeret naturam humanam absque dominio & regia potestate temporali huius mundi, quamuis haec dignitas videretur ad decorem & ornatum naturae humanae pertinere: nisi Christus venisset seipsum totius perfectionis exemplum proponere. Cum igitur ista carentia dominij & regni temporalis non deroget plenitudini gratiae & veritatis & adiuuet ad perfectionem exemplaris nobis propositi ad imitandum , conuenientissimum est, quod Christus qui alias secundum diuinitatem & propter gratiam vnionis est vniuersorum dominus , sit vere & proprie simul pauper in hoc temporali seculo, in quo exemplum discipulis dare venit. Huic doctrinae consonat quod Apostolus dicit, qui cum esset diues pro nobis egenus factus est. Sic enim locutus esse vi detur, ac si diceret, qui cum esset immortalis, pro nobis mortalis factus est, videlicet, cum esset immortalis secundum diuinitatem, factus est mortalis secundum humanitatem. Sic etiam cum esset diues secundum diuinitatem & virtute vnionis, tamen simul factus est vere pauper secundum humanitatem . Tertia ratio. Christus nunquam vsus est illa potestate regia & dominatiua, ergo frustra assumpsisset talem potestatem, frustra enim est potentia quae in actum non reducitur. Quod si quis respondeat, quod etiam assumpsit potentiam ridendi licet nunquam riserit: Contra est, quod potentia ridendi pertinet ad veritatem & integritatem humanae naturae, neque esset perfectus homo nisi omnes naturae humanae proprias potentias haberet: noluit autem ridere, quia venerat praedicare poenitentiam, & beatitudinem lugentibus. Quarta ratio. Si Christus esset constitutus Rex & iudex temporalis teneretur consequenter gubernare mundum in temporalibus secundum leges naturales & humanas, sed nihil tale gessit, nec ministros creauit qui ius dicerent, imo tyrannidem permisit multorum regum , ergo non habuit tale officium & potestatem talem , alioqui non esset bonus rex temporalis & iudex. Confirmatur haec ratio. Christus Dominus respondit cuidam dicenti sibi, Dic fratri meo vt diuidat mecum haereditatem ,{ Lucae. 10. } Respondit , homo quis me constituit iudicem super vos. Vbi Christus Dominus visus est negare se constitutum iudicem litium temporalium , alioquin ad illum pertineret lites componere . Nec valet dicere quod noluit vti illa potestate: ipse enim non dixit, Nolo de vobis iudicare, sed dixit, Quis me constituit iudicem super vos? quasi negans se iudicem constitutum super temporalia vt seculariter iudicaret. In hac controuersia viri doctissimi ac pijssimi inter Theologos modernos & antiquiores diuisi sunt, quibusdam illorum negantibus, quibusdam asserentibus Christum esse Regem & Dominum & iudicem temporalium , quibusdam vero dicentibus vtranque opinionem esse probabilem. Sed alteram probabiliorem , sunt etiam qui alteram partem amplectentes, alteram erroris vel temeritatis nota inurere audeant. PRO decisione huius controuersiae notandum est primo, quod in discursu huius di sputationis noluimus distinguere triplicem quaestionem, videlicet, An Christus fuerit Rex temporalis , An fuerit Dominus temporalis, An fuerit iudex temporalis: quoniam profecto quod attinet ad praesentem difficultatem, eadem est ratio arbitrandi. Notandum est secundo , quod de Christo possumus loqui in hac disputatione dupliciter. Vno modo inquantum est Deus. Altero modo inquantum est homo. Siquidem loquamur de illo ratione personae diuinae, constat secundum fidem catholicam illum esse Regem & Dominum & iudicem totius vniuersi & omnium quae sunt in illo. Etenim sicut filius Dei est vere homo passibilis & mortalis: ita ille homo est vere Deus & creator omnium , & Dominus & Rex & iudex angelorum & hominum . Itaque Christus non solum inquantum Deus: sed etiam inquantum hic homo, est vere Rex & Dominus omnium . Nam dictio illa, inquantum , reduplicat personae rationem & non tantum naturam humanam . De hoc nulla est controuersia . Si autem loquamur de Christo secundum ea quae sibi conueniunt ratione humanae naturae assumptae: adhuc distinguere debemus. Quaedam enim sunt propria & communia omnibus hominibus, vt Verbi gratia, esse risibilem, habere intellectum & voluntatem: & similia. Quaedam vero sunt propria illius naturae humanae singularis. Verbi gratia . Quod Christus conceptus de Spiritu sancto & natus ex Maria Virgine fuerit, secundum humanam naturam sibi competit . Nunc igitur non loquimur priore modo de Christo inquantum est homo: Sic enim quilibet homo esset Rex & Dominus , si particula, inquantum reduplicaret aut specificaret rationem communem hominis. At vero si loquamur de Christo posteriori modo, inquantum homo est, ita vt dictio illa, inquantum , accipiatur specificatiue: hoc est designatiue, scilicet, determinando naturam singularem vbi est illa proprietas. Vt Verbi gratia, si dicamus, Christum esse album , inquantum est homo, designamus, albedinem subiectari formaliter in eius humana natura. Sic ergo nunc quaerimus, An Christus secundum quod homo, fuerit Rex temporalis & Dominus temporalis vniuersi, vel alicuius regni, ita vt dominium formaliter subiectaretur in natura eius humana. Hoc igitur modo loquentes, statuimus sequentes conclusiones attentione dignas. Prima conclusio. Christus non fuit Rex temporalis specialiter Israelitici populi. Hanc conclusionem pono contra Iudaeos vel Iudaizantes, qui volunt Messiam iure haereditario, quia descenderet ex Dauid Rege futurum esse legitimum Regem temporalem illius populi, & quod peius est, temporaliter regnaturum . Et quidem quod iure haereditario regnum Israel temporale obtineret nulla ratione aut testimonio confirmari potest, sed qua facilitate dicitur, eadem negari potest. Imo vero oppositum videtur esse certum, quoniam alias Beata Virgo mater eius fuisset Regina illius populi, siquidem Christus non alio titulo temporali poterat regnum Israel haereditare. Quanuis ergo quidam Theologi probabiliter opinentur Christum fuisse Regem & dominum temporalem etiam illius populi, nemo tamen Theologi nomine dinus asserit haereditario titulo regnum illud obtinuisse: sed ex generali commissione Dei & traditione potestatis regiae & dominatiuae fuisse Regem & dominum affirmant. Secunda conclusio. Vtraque sententia videlicet affirmans vel negans Christum fuisse Regem & dominum temporalem vniuersi secundum quod homo ex commissione & traditione Patris potest salua fide, sustineri, & absque periculo sanae doctrinae. Probatur. Quoniam viri doctissimi & catholici vtranuis sententiam sequuntur. Partem quidem negatiuam nostris temporibus tenuit Magister Franciscus a Victoria, vt patet in relectione prima de potestate ecclesiae quaest. 5. numero. 15. & Soto libro. 4. de iustitia & iure quaest. 4. art. 1. quos sequuti sunt multi alij. Partem vero affirmatiuam tenet Burgensis super caput primum Matthaei. Quam etiam fuit secutus Magister Cano praeceptor meus. Quam amplectuntur multi alij nostris temporibus, & quidam minus bene considerantes oppositam sententiam periculosam putant. Rationes vero & argumenta vtriusque factionis abunde satis proposita sunt a nobis. Caeterum vtraque opinio competenter respondet argumentis & testimonijs quae pro altera afferuntur: vt amplius in sequentibus patebit. Tertia conclusio. Mihi sane probabilior est absolute loquendo & in sensu in quo di ximus disputanda quaestio, pars negatiua. Probatur. Quoniam rationes, quae pro illa fiunt non tam facile soluuntur, quam oppositae. Et profecto magis consolatorium videtur & magis excitatiuum amoris, & magis decens benignitatem & humanitatem Dei, vt assumeret veram paupertatem simul cum mortali natura, & non solum se gereret vt pauper non vtens Regia potestate & temporali dominio, sed esset vere pauper: siquidem hoc possibile neque indecens sed maxime decens ad finem humanae redemptionis, & exemplum Euangelicae perfectionis erat. Quarta conclusio. Christus secundum quod homo habuit instrumentalem potestatem dominij vniuersalis circa omnia temporalia. Haec conclusio non repugnat tertiae. Quod sic explico. Decernunt Theologi humanitatem Christi potestatem habuisse instrumentalem ad facienda miracula ad efficiendam gratiam iustificantem & ad alios effectus supernaturales, respectu quorum solus Deus potest esse principalis causa efficiens. Ratio ergo quae me mouet, vt talem potestatem dominij asseram Christo conuenire, non est quia non potuit habere talem potestatem vt causa principalis & multo perfectius quam habent Reges terrae: sed quia sic expediebat ad finem incarnationis & Ecclesiae & regni spiritualis gubernationem. Cum enim finis gubernationis Regni spiritualis sit simpliciter vltimus finis, necesse est, vt qui praeest regno spirituali habeat potestatem supra temporalia inquantum opus fuerit ad finem spiritualem consequendum qui est vltimus simpliciter. Et quia saepe impediri vel molestari poterat ecclesiastica gubernatio per temporalem potestatem: expediebat, vt ipse Christus haberet instrumentalem potestatem dominij fundatam tum in gratia vnionis, tum in ipso fine aduentus Christi. Hanc ministerialem potestatem etiam tradidit vicario suo Summo Pontifici in terris ad huiusmodi impedimenta tollenda vel alia conuenientia exercenda ad finem spiritualem & animarum salutem. Hac potestate forte vsus est Christus quando misit daemones in gregem porcorum qui in mare sunt praecipitati. Hac etiam vi detur vsus quando facto flagello de funiculo eiecit cathedras vendentium & mensas nummulariorum subuertit. Hac etiam vsus videtur Petrus quando verbo occidit Ananiam & Saphiram . Hac vtitur Summus Pontifex quando circa contractum matrimonialem irritandum vel ratum faciendum leges condit . Quanuis enim iste contractus , stando in solo iure naturae ciuilibus legibus subijci poterat: tamen, quia iste contractus inter baptizatos est sacramentum nouae legis, idcirco Summus Pontifex conditiones talibus contractibus ratificandis vel irritandis sibi reseruat, & causas matrimoniales facit ecclesiasticas. Imo vero in ordine ad conscientias fidelium circa contractum censuum leges tulit, vt patet in Motu proprio Pij V. Eadam potestate vtitur Summus Pontifex , quando principem vel Regem haereticum vel schismaticum punit temporaliter, priuando illum etiam regno. Talem igitur potestatem tribuimus Christo excellentiori modo vt capiti, quoniam eius humanitas etiam in vita mortali instrumentum coniunctum erat verbo diuino per quod fiunt omnia quae conueniunt ad salutem hominum. Quanta vero sit differentia inter potestatem principalem & instrumentalem manifestum est. Quoniam potestas quae se habet vt causa principalis ad iudicandum vel ad dominandum, est potestas ordinaria ad quam pertinet in omni euentu exercere officium iudicis aut domini. Potestas vero instrumentalis exercetur in quibusdam casibus in ordine ad finem superiorem, neque proportionatum tali potestati. Quod si quis obijciat sic contra praedictam doctrinam. Sequeretur, quod Christo Domino inquantum est homo non competeret aliqua potestas etiam spiritualis tanquam causae principali, sed solum tanquam instrumentali. Probatur sequela. Quoniam respectu finis supernaturalis solus Deus videtur esse principalis causa effectiua gratiae & gloriae. Respondetur, negando sequelam. Et ratio est, quia quanuis in genere causae efficientis ad modum causae physicae solus Deus dicatur & sit principalis causa gratiae & gloriae: tamen in genere causae moralis, qualis est causa meritoria, Christus etiam est causa principalis gratiae. Sic ergo Christus habet potestatem iudiciariam ad iudi candum bonos & malos in ordine ad finem spiritualem. Accepit enim a Patre hanc vniuersalem potestatem, iuxta illud Ioan. ca. 5. Pater non iudicat quenquam, sed omne iudicium dedit filio, & potestatem dedit ei iudicium facere, quia filius hominis est. Hoc est neminem iudicat Pater, nisi mediante iudicio filij hominis. Est itaque Christus Rex & Dominus & gubernator & iudex inquantum homo vt causa principalis respectu spiritualium & aeternorum & vltimi finis. At vero respectu temporalis & secularis gubernationis & potestatis & dominij sicut nec vsum accepit vniuersalem, ita nec ius earum rerum in se habere, idest, in sua humana natura, dignatus est, vt nos eius paupertate diuites efficeret. Hic modus noster dicendi medius videtur esse inter duas opiniones extremas. Neque enim omnino conceditur Christo dominium temporale & seculare vniuersi inquantum est homo, neque omnino negatur. Sed quodammodo conceditur: & quodammodo negatur. Negatur quidem tale dominium & potestatem talem esse in Christo formaliter tanquam in causa principali quatenus est homo, conceditur autem instrumentale dominium, & instrumentalis potestas in illo quatenus homo est: quia hoc expediebat ad finem Saluatoris & iudicis mundi. Hac via forsan poterimus conciliare oppositas sententias, & respondere argumentis quae pro vtraque parte a principio proposita sunt. Et quoniam diximus, vtranque opinionem esse probabilem , vtriusque opinionis argumenta dissoluenda sunt. AD argumenta pro parte affirmatiua. Ad primum argumentum pro parte affirmatiua quod desumptum est ex autoritate & testimonijs Sancti Thomae respondetur. Ad primum quidem testimonium ex opusculo. 20. Fateor, quod Theologi Thomistae magnam occasionem habuerunt opinandi partem affirmatiuam fuisse setentia Diui Thomae . Comparat enim illic monarchiam Christi praecedentibus monarchijs. Quarum prima fuit Assyriorum , quae durauit per 1240. annos, vt ait Aug. lib. 4. de Ciuit. Secunda fuit Medorum & Persarum: quae perstitit annos 233. Tertia fuit Graecorum, quae coepit in Alexandro & in eo finita fuit duodecim annis. Quarta fuit Romanorum notissima monarchia. Quintam monarchiam ponit Diuus Thomas fuisse Christi, qui post Resurrectionem suam dixit, "Data est mihi omnis potestas," &c. ergo sicut illae quatuor fuere temporales & circa temporalem gubernationem, ita etiam oportet quod Christi monarchia sit temporalis: & quod in illo inquantum homo est, sit potestas gubernandi temporaliter res temporales huius seculi. Nihilominus Diuus Thomas bonam habet intelligentiam nec repugnantem intentioni eius in illo opusculo, neque parti negatiuae. Etenim monarchia Christi quanuis sit vniuersalissima respectu omnium hominum , ita vt in caelo & in terra, & viuorum & mortuorum dominetur: tamen eius dominium & potestas non respiciebat per se secularem gubernationem circa res temporales & lites seculares huius seculi componendas. Dixi quod non respiciebat per se huiusmodi res: intelligens quod non respiciebat tanquam obiectum neque primarium neque secundarium per se loquendo: non tamen negandum est quod respiciat omnes actiones hominum quatenus in illis est ratio boni vel mali in ordine ad vltimum iudicium Christi ad reddendum vnicuique secundum opera eius in ordine ad finem aeternum bonum vel malum . Caeterum quia monarchia Christi inquantum homo temporaliter coepit in eius natiuitate & temporaliter procedit in hoc seculo per vicarios illius summos Pontifices potest dici temporalis . Peregrinatur enim Ecclesia temporaliter in hoc seculo: nec alia monarchia est in mundo. Non autem est temporalis & secularis monarchia quasi de rebus omnibus temporalibus & secularibus in hoc seculo componendis se se exerceat, & ad hoc officium respectum per se habeat. Fuit itaque monarchia Christi alterius ordinis quam aliorum principum praecedentium monarchiae . Quoniam Christi monarchia ad aeternam pacem & tranquillitatem dirigebatur: aliorum vero principum monarchiae ad temporalem pacem & temporalem reipublicae tranquillitatem respiciebant & prouidebant : imo ad suam vanam gloriam omnia referebant. Et quod haec ita se habeant, patet ex triplici excellentia monarchiae Christi, scilicet, ex dominij vniuersalitate, ex annorum quantitate seu potius aeternitate, & ex dignitate dominij. Quia nimirum est spirituale & ad finem spiritualem ordinatum . Quod autem in illo opusculo dicit Diuus Thomas quod Augustus Cae sar, nato Christo, fuit eius vices gerens dum fecit, vt describeretur vniuersus orbis: hoc magis fauet parti negatiuae. Constat enim quod Caesar Augustus neque diuina reuelatione neque ex commissione Christi nati tale edictum protulit. Sed potius, sicut ibidem dicit Diuus Thomas quemadmodum Caiphas prophetauit nesciens quid diceret, ita etiam Augustus nesciens quid faceret, significauit monarchiam Christi recens nati vniuersalem futuram. Hoc autem non est esse proprie substitutum & vicarium monarchiae Christi: erat enim tyrannus Augustus. Sed sicut Caiphas non fuit proprie & vere propheta, quanuis materialiter protulit prophetiam : ita Augustus potest dici vicarius & substitutus Christi monarchae, cui mundum adunabat ignorans ipse quid faceret. Ad testimonium S. Thomae ex 3. parte, respondetur negando consequentiam. Sed solum colligitur, quod si Christus voluisset temporaliter iudicare res humanas, potuisset quidem illud facere, si hoc expediret ad finem iudiciariae potestatis eius, quae erat vniuersalior: sed quia non expediebat ad finem illum, imo vero impediebat, propter rationem quam ibidem assignat Diuus Thomas noluit extendere vniuersalem illam & iudiciariam potestatem ad temporaliter iudicandum. Caeterum cum expedierit, non solum ipse Christus, sed & vicarius eius in terris habet talem potestatem plenissimam sed ministerialem, vt iam explicatum est a nobis. Sed nota quod Diuus Thomas duo dicit illic. Alterum est quod Christus constitutus est Rex a Deo. Alterum est quod habuit potestatem iudiciariam . Dico ergo quod ratio Regis conuenit Christo primo ex vnione hypostatica. Secundo ex commissione respectu spiritualium & aeternorum per se & formaliter, consequenter vero & ministerialiter respectu temporalium prout expediret ad finem spiritualem. Et hoc non destruit veram paupertatem. Caeterum iudiciaria potestas quantum libet vniuersalis etiam respectu temporalium non confert dominium temporalium. ¶ Ad aliud testi monium ex quo desumebatur ratio ex verbis Diui Thomae in. 3. parte, respondetur, quod sicut gloria corporis Christi esset perfectio Christi, & tamen noluit illam assumere statim: quia hoc non expediebat ad finem redemptoris, ita non assumpsit temporale dominium formale rerum temporalium omnium; vt esset vere & proprie pauper: vt merito & exemplo paupertatis suae nos diuites essemus in rebus spiritualibus dum paupertatem amplectimur. Caeterum accepit illam potestatem ministerialem, sicut ad facienda miracula. Ad confirmationem vltimam ex dictis patet. Ad secundum argumentur respondetur, quod omnia illa testimonia intelligenda sunt de regno spirituali Christi, & de vniuersali eius dominio in ordine ad finem spiritualem , & aeternum regnum illius secundum quod regnabit in aeternum , quod consummabitur in die iudicij. Tunc enim, vt inquit Apostolus 1. Corin. 15. & Hebr. 2. "Omnia erunt subiecta sub pedibus eius": nunc autem necdum videmus omnia subiecta. Ad confirmationem respondetur, quod si de proprietate huius nominis, Rex, agitur, non minus proprie dicitur Rex in spiritualibus regens & gubernans & imperans & praemians & puniens quam in temporalibus. Caeterum etiam si nomem Regis frequentissime in sacris literis significet potestatem respectu temporalis Regni huius seculi, tamen inde non sequitur, quod regnum spirituale non sit proprie regnum. Etenim Rex, vt ait S. Tho. Psal. 2. dicitur, cui committitur vniuersalis gubernatio. Cum ergo non sit commissa vniuersalis gubernatio circa temporalia, fuerit autem commissa circa spiritualia, sequitur quod fuit constitutus a Deo rex in spiritualibus tantum . Sed quia in spiritualibus nullus homo futurus erat Rex & dominus vniuersalis praeter Christum, non mirum est, si vt in plurimum nomine Regis intelligantur huius seculi principes. Sed illud speciale testimonium Matth. 28. "Data est mihi omnis potestas" specialiter explicandum est. Hieronymus illic ait, vt qui antea regnabat in cae lo: per fidem credentium regnet in terris. Ecce de spirituali regno intelligit. Item S. Tho. 3. p. q. 13. art. 2. ad primum, sic ait. Dicitur autem sibi omnis potestas data, ratione vnionis per quam factum est, vt homo esset omnipotens. Ecce de qua potestate loquitur. Ad tertium argumentum & eius confirmationem negantur consequentiae. Et est instantia manifesta. Quoniam ars equestris & ars nauigatiua versantur circa fines artium fraenefactiuae & nauifactiuae: & tamen non pertinet ad illas artes architectonicas ars faciendi fraenum vel nauim: sed solum dirigere inferiores artes ad finem suum. Ad hunc modum potestas Christi regia se habet vt ars architectonica respectu aliorum principum terrae: dirigit enim eos ad finem beatitudinis praedicatione exemplo & redemptione, minatur etiam nisi obedierint, quod puniet in aeternum. Non autem pertinet ad potestatem Christi habere formaliter ius ad gubernationem secularem instar aliorum principum terrae: & temporaliter se huiusmodi se exercendi vel tale officium respicere tanquam effectum sibi proportionatum & proprium. Sed per eminentiam ad hoc potestatem habuit, vt cum opus fuisset illa vteretur. Ad quartum & quintum argumentum respondetur, quod verba Diui Bernardi & assertum Theologorum optime intelliguntur de dominio & regno Christi aeterno. Hoc enim quantum ad ius & potestatem ab instanti incarnationis datum est Christo: Quanuis manifestationem eius & exercitium plenum huiusmodi dominij & potestatis meruerit Christus per humilitatem & passionem & mortem crucis, iuxta illud Apostoli ad Philip. cap. 2. "Humiliauit semetipsum Dominus noster Iesus Christus factus obediens vsque ad mortem, mortem autem crucis, propter quod & Deus exaltauit illum , & donauit illi nomem quod est super omne nomem , vt in nomine Iesu omne genuflectatur, caelestium, terrestrium, & infernorum, & omnis lingua confiteatur quia Dominus Iesus Christus in gloria est Dei Patris." Ecce quomodo potestas & ius dominij iam ab incarnatione inerat Christo: & nihilominus exercititum omnino plenum non assumpsit vsque in diem iudicij: quamuis interim paulatim & per incrementa vtatur suo dominio & Regia potestate. Temporalem vero potestatem temporaliter & seculariter gubernandi & temporaliter dominandi circa bona temporalia non est dignatus assumere, sicut neque exercere per suam humanam naturam nisi in casibus particularibus quando expediret ad spiritualem gubernationem suae superioris reipublicae spiritualis. Quam potestatem etiam suo vicario in terris contulit. Et per hoc patet ad alia testimonia. IAM vero, quoniam oppositam sententiam probabilem reputauimus, ad argumenta partis negatiuae respondere operae pretium erit. Ad primum testimonium respondetur, quod probat neminem iure haereditario se disse postea super regnum Iechoniae: non autem inde conuincitur, quod Christus vniuersali titulo ex commissione Patris non habuerit Regiam potestatem temporalem super omnem gentem & regnum. Ad alterum testimonium ex cap. Ioan. ca. 18. respondetur illud esse intelligendum quantum ad exercitium Regiae potestatis in hoc mundo: nunquam enim illam exercere intendebat. Et hoc sufficiebat ad pacandum animum Pilati qui zelabat Caesaris potestatem. Ac si diceret Christus, "Regnum meum non est de hoc mundo sicut tu existimas, vel interrogas." Ad alia vero testimonia respondetur, quod quanuis in illis asseratur spiritualitas Regni Christi, non tamen negatur temporalis potestas temporaliter regnandi & dominandi: quanuis non esset regnaturus nec dominaturus. Ad Sanctorum Patrum testimonia respondetur, quod quanuis illa multum videantur fauere parti negatiuae, tamen non conuincunt quod Christus non habuerit talem potestatem: sed quod illa vsus non fuerit. Ad primam rationem quae facta est pro parte negatiua, respondetur, quod tenentes partem affirmatiuam, aiunt quod illa conuenientia ad finem incarnationis etiam consequuntur ex eo quod Christus non fuerit vsus illa potestate Regia & iure dominandi. Ad secundam rationem respondetur quod Christus dominus sufficientissimum exemplum dedit paupertatis, dum noluit vti potestate dominandi quam habebat. Vitium enim aut virtus circa diuitias non in illarum dominio, sed in illarum vsu consistit. Sed quia rerum dominium solicitudinis nimiae imperfectis hominibus causa est. Idcirco consilium est euangelicum renuntiare omnibus quae possidemus homines non solum quantum ad vsum, sed etiam quantum ad dominium. Caeterum episcopi sunt in statu perfectiori, quam religiosi, & tamen dominium habent rerum temporalium: imo probabilis sententia est, quod quando religiosus assumitur ad episcopatum efficitur dominus rerum temporalium: & non solum est dispensator, vt tenet Diuus Thomas 2. 2. quaestione. 175. artic. 8. Christus autem nulla ratione periclitabatur ex eo quod haberet dominium rerum temporalium: sed potius hoc pertinebat ad ornatum & dignitatem ipsius inquantum homo: & idcirco exemplum paupertatis dedit in abstinendo ab vsu, non in carendo potestate & iure dominij. Ad tertiam rationem respondetur, quod sicut Christus Dominus habebat omnem scientiam & artem practicam, & tamen non vtebatur omni habitu practico, pingendo vel fabricando aliquid, & tamen illi habitus non reputabantur superflui, quia pertinebant ad ornatum animae & dignitatem eius, eo quod non decebat, quod aliquis homo posset aliquid operari, quod non posset Christus: ita etiam non decebat vt aliquis homo haberet potestatem & dominium alicuius rei, qualem potestatem non haberet Christus. Verum est tamen, quod tenentes partem negatiuam dicemus sufficere, quod Christus haberet potestatem & rationem dominij instrumentalem, vt iam explicatum est. Etenim nemo concedet, quod si vir habet potestatem & dominium circa corpus vxoris, quod Christus inquantum homo haberet similem potestatem formalem. Ad quartam & vltimam rationem responderi potest, quod quemadmodum ipse Deus, cum sit rerum omnium dominus, permittit tamen multam tyrannidem & plurimas iniustitias propter maius bonum : ita etiam Christus intelligens & videns voluntatem Dei, permisit & permittit principum terrae iniquam gubernationem & tyrannidem prout ipse Pater vult, quod permittat, donec veniat dies iudicij, vbi erit iudex bonorum & malorum , & deinceps in aeternum omnibus dominabitur: tribuens vnicuique secundum opera eius, vt in omnibus glorificetur Deus per lesum Christum; cui est gloria & imperium in sempiterna secula, Amen. DVbitatur secundo, Vtrum Summus Pontifex habeat dominium temporale supra totum orbem. Arguitur primo pro parte affirmatiua. Probabile est vt diximus, quod Christus Dominus habuit tale dominium, ergo & quod Summus Pontifex. Probatur consequentia, quia Christus Dominus tribuit Petro tanquam suo vicario potestatem, quam ipse habuit ad pascendas oues, quas commisit Petro & successoribus eius. Et confirmatur ex illo Ioann. 20. quod dixit Dominus post resurrectionem suam Apostolis, "Pax vobis, sicut misit me Pater, & ego mitto vos." Sed Pater ipsum Christum misit cum potestate dominij temporalis supra totum orbem, ergo Christus eadem potestate misit Apostolos, maxime Petrum: & per consequens Summum Pontificem Petri successorem & Vicarium ipsius Christi. Arguitur secundo . Nam sicut habetur ex Innocentio III. in cap. solitae. de maioritate & obedientia. "Tanta est inter sacerdotalem & regiam dignitatem differentia, quanta est inter Solem & Lunam." Sacerdotalis itaque dignitas comparatur Soli: Regia vero Lunae: sed Sol praeest omnibus corporalibus, ergo & Pontificia dignitas omnibus secularibus, & per consequens Summus Pontifex est dominus temporalis. Confirmatur primo. Nam saepe habetur in iure quod Regia potestas est subiecta Pontificiae, & hoc etiam habetur in eod. cap. solitae . Et. d. 10. Decreti per plura capita. Vide praesertim cap. lege Imperatoris. & cap. constitutiones. & cap. suscipitis. &. d. 96. etiam multa capita. Prae sertim cap. si Imperator. cum quatuor cap. sequent. Confirmatur secundo ex Bonif. 8. In extrauag. vnam sanctam Ecclesiam. de maiorit. & obedien. vbi definitur quod omnes Christi fideles de necessitate salutis sunt subiecti Romano Pontifici . Et insuper ait, Vtrunque gladium & materiale & spirituale esse in potestate Ecclesiae. Item etiam D. Tho. in fine lib. 2. Sententiarum, in expositione literae Magistri in solutione ad quartum, inquit, quod Summus Pontifex qui est vicarius Christi ex eius traditione vtriusque potestatis tenet apicem. Arguitur tertio. Nam Summus Pontifex imperat omnibus alijs potestatibus temporalibus, ergo habet dominium supra illas. Consequentia videtur bona, & antecedens patet. Tum ex testimonijs adductis in secundo argumento cum suis confirmationibus. Tum etiam quia Summus Pontifex habet potestatem quae respicit finem principalem , scilicet, spiritualem ad quem omnia temporalia ordinantur. In omnibus autem artibus & potestatibus ordinatis hoc videmus, quod illa quae respicit finem principalem imperat alijs quae sunt ad finem. Sicut militaris fraenefactiuae & potestas Ducis exercitus potestati aliorum ministrorum inferiorum . Et hoc etiam docet Arist. 8. Ethicor. cap. 2. Confirmatur. Quoniam quando alicui committitur aliqua potestas. Datur etiam ei autoritas supra omnia illa quae sunt necessaria ad illum finem consequendum, ad quem datur talis potestas. Ad finem autem spiritualem nempe ad salutem animarum ad quam data est potestas Summo Pontifici, necessarium est quod habeat potestatem supra omnes potestates inferiores, alias enim non posset eos compellere in ordine ad dictum finem spiritualem, quando id expedierit, ergo habet talem potestatem. Quarto. Synagoga habuit dominium temporale supra totum orbem, ergo ipsum habet Ecclesia & Summus Pontifex. Consequentia videtur bona. Nam Ecclesia & Summus Pontifex maiorem habet & prae stantiorem potestatem quam Synagoga & illius Summus sacerdos. Antecedens autem probatur ex cap. 1. Threnor. vbi Synagoga dicitur domina gentium & Princeps prouinciarum. In contrarium est quod licet demus quod Christus habuerit dominium temporale supra totum orbem, non tamen est vsus illa potestate, vt patet ex dubio praecedenti , ergo frustra tribuitur Vicario eius. Quidam ex Iuristis tenent Summum Pontificem esse dominum totius orbis etiam in temporalibus. Hanc sententiam tenuit Innocentius & Hostiensis super cap. quod super his. de voto & voti redemptione. Item etiam Panorm. & Archidiaconus. Item etiam gloss. super extrauagantem citatam Bonifacij VIII. Eosdem sequuntur aliqui ex Summistis. Hanc sententiam tenet Summa Angelica in verbo infidelitas, Et eandem videtur sequi Syluester in eodem verbo infidelitas quaest. 7. & in verbo Papa quaest. 7. 10. & 11. & in verbo legitimus quaest. 4. Eandem sententiam tenuit D. Antoninus in. 3. par. quaest. 8. cap. 5. & alij etiam quos citant praedicti Doctores. Theologi autem communiter tenent sententiam oppositam. Quorum aliquos infra citabimus. PRO solutione aduertendum est primo, quod in praesenti tantum quaerimus de dominio temporali. Nam de potestate spirituali quantum habeat diximus latissime in nostris commentarijs supra quaest. 1. art. 10. & quaest. 10. super art. 8. Et in 4. in materia de clauibus solet tractari de hac potestate. Secundo est aduertendum , quod Summum Pontificem habere dominium temporale supra totum orbem, potest intelligi dupliciter. Vno modo directe & per se in ordine ad finem temporalem. Alio modo indirecte & veluti per accidens in ordine ad finem spiritualem. Sit prima conclusio. Loquendo per se & directe in ordine ad finem temporalem, non habet Summus Pontifex dominium temporale supra totum orbem. Istam sententiam tenent Cardinalis a Turrecremata lib. 2. summ. de ecclesia cap. 113. cum tribus sequentibus, vbi dicit plura quae pertinent ad hanc difficultatem. Eandem tenet Caietanus infra in quaest. 66. super art. 8. & colligitur etiam ex doctrina Diui Thomae ibidem in solutione ad secundum . Magister Franciscus a Victoria tenet eandem sententiam in Relectione. 1. de potestate ecclesiae, maxime num. 8. quaest. 5. Vide ibidem a numer. 1. vsque ad 14. inclusiue. Vide eundem in Relectione. 1. de Indis num. 27. Et Magister Fr. Dominicus Soto tenet eam lib. 4. de Iustitia & iure quaest. 4. art. 1. Et probatur primo ista sententia. Nam non est censendus habere per se directe Summus Pontifex ea, quae Christus inter dixit omnibus Apostolis. Sed dominium temporale in ordine ad finem temporalem interdixit Christus omnibus Apostolis, ergo non competit vicario Christi. Maior videtur nota: nam Christus potestatem quam dedit Summo Pontifici, contulit in beato Petro. Et minor probatur ex illo Matth. 20. "Scitis quia Principes gentium dominantur eorum, & qui maiores sunt potestatem exercent inter eos: non ita erit inter vos. Sed quicunque voluerit inter vos maior fieri, sit vester minister, & quicunque voluerit inter vos primus esse erit vester seruus: sicut filius hominis non venit ministrari, sed ministrare, & dare animam suam", &c. Idem habetur Lucae. 22. Secundo probatur ex D. Bernardo in lib. 2. de consideratione ad Eugenium Papam, vbi loquens cum eodem Pontifice inquit, "Quid tibi amplius dimisit Sanctus Apostolus, Quod habeo inquit, tibi do. Quid illud? Vnum scio non est aurum neque argentum , Cum ipse dicat: argentum & aurum non est mihi." Et infra. "Neque enim ille Sanctus Petrus tibi dare, quod non habuit, potuit." Quod habuit dedit, solicitudinem super ecclesiam , nunquid dominationem? Tertio probatur ex pluribus iuribus: quae habentur in Decreto dist. 10. Praesertim cap. quoniam. vbi Cyprianus Pontifex inquit, Iuliano Imperatori. Quod mediator Dei & hominum Christus Iesus. Sicut discreuit vtranque potestatem, & Pontificiam & Imperatoriam, vt Christiani Imperatores pro vita aeterna Pontificibus indigerent, & Pontifices pro cursu temporalium tantummodo rerum, imperialibus legibus vterentur. Ecce constituuntur diuersae potestates & Pontificia & Imperialis. Ita vt neque Imperialis possit quae Pontificis sunt: neque econuerso. Vide in dist. 96. cap. cum ad verum. vbi Nicolaus Pontifex statuit, ne Imperator iura Pontificia neque Pontifex iura Imperatoria vsurpet: & notandum maxime est verbum vsurpet. Vide in Decretalibus in titulo, Qui filij sint legitimi. cap. causam. quod est Alexandri III. & ibi decernitur, quod de causa ciuili inter laicos non cognoscit ecclesia. Vide in titul. de appellationibus, cap. si duobus. vbi idem Pontifex in. §. denique. inquit, quod a ciuili iudice, qui non est de temporali iuris dictione Ecclesiae, non appellatur ad Papam . Si autem summus Pontifex haberet praedictum dominium temporale supra totum orbem in rei veritate posset intromittere se in ea quae sunt Imperatoris, & cognoscere de causa ciuili inter laicos: posset insuper appellari ad ipsum a ciuili iudice: quorum tamen oppositum decernitur in praedictis capitibus. Quarto probatur. Nam si Summus Pontifex haberet praedictum dominium, illud haberet iure diuino. Sed hoc non, ergo &c. Maior patet. Nam non habet iure naturali aut humano, vt constat . Minor vero probatur. Nam si iure diuino id haberet, constaret ex Sacris literis, aut ex traditione. Ex sacris autem literis id non colligitur: quin potius oppositum: vt constat ex autoritatibus, quae adduximus in primo argumento pro ista conclusione. Ex traditione autem non habetur. Nam in ecclesia non est talis traditio. Aduertendum tamen circa hanc conclusionem, quod non modo Summus Pontifex non habet dominium temporale supra totum orbem in ordine ad finem temporalem : verum etiam neque habet dominium aliquod temporale directe ex traditione Christi. Habet tamen verum dominium temporale directe super ea bona temporalia, quae contulerunt Ecclesiae Principes Christiani, vt Constantinus & alij. Quod autem ex traditione Christi non habeat huiusmodi dominium, probant argumenta facta. Quod vero illud habeat super bona temporalia collata Ecclesiae a Principibus Christianis, patet. Nam donatio facta a Principibus Christianis fuit vera donatio conferens verum dominium temporale ipsi Ecclesiae, etiam in ordine ad finem temporalem. Et hoc patet in Constantini Imperatoris donatione facta Syluestro Pontifici. De qua habetur in cap. Constantinus. 96. dist. & in cap. futuram . 12. quaest. 1. Et idem patet in donationibus aliorum Principum factis Ecclesiae. Et hinc sumitur quintum argumentum pro nostra conclusione. Nam si summus Pontifex haberet dominium vniuersale supra totum orbem, de quo loquuti sumus in prima conclusione , sequeretur: quod donatio facta Ecclesiae per Principes non esset vera donatio, sed restitutio. Consequens tamen est falsum ergo. Sexto probatur eadem conclusio. Nam ex opposita sententia sequeretur quod Summus Pontifex esset vniuersalis Rex & Imperator totius orbis. Consequens tamen est falsum, ergo. Sequela videtur manifesta. Nam habere praedictum dominium proprium est Regis seu Imperatoris vniuersalis. Minor vero probatur. Nam hoc est inauditum in ecclesia. Imo & Christus Dominus id videtur prohibuisse locis citatis Matth. 20. & Lucae 22. Et rursus in cap. cum ad verum citato. dist. 96. Disponitur ne Pontifex iura aut nomen Imperatoris sibi vsurper. Id ipsum colligitur ex cap. citato. Quoniam dist. 10. Septimo probatur. Ex opposita sententia etiam sequeretur, quod Summus Pontifex posset pro sua voluntate in ordine ad finem temporalem statuere leges in vniuerso orbe: posset etiam pro suo libito abrogare omnium aliorum Principum leges. Hoc autem est falsum & contra communem sententiam. Vltimo probatur eadem conclusio. Nam si Summus Pontifex haberet dominium temporale directe in ordine ad finem temporalem supra totum orbem, sequeretur, quod etiam quilibet Episcopus haberet idem dominium in sua dioecesi. Consequens est falsum, ergo. Minor patet ex communi sententia, nullus enim illud concedit. Sequela tamen probatur. Nam tantam potestatem proportionabiliter habet quilibet Episcopus in suo episcopatu iure diuino: quantam habet Summus Pontifex in tota Ecclesia, quanuis habeat illam subordinatam Pontifici. Secunda conclusio. Summus Pontifex habet dominium temporale instrumentale & indirecte supra totum orbem videlicet in ordine ad finem spiritualem. Hanc conclusionem tenent Doctores citati pro prae cedenti conclusione: quanuis illi non vtantur illa voce, instrumentale, quae dictio nobis placet: quia vere exprimit rationem dominandi non esse formalem vt in causa principali respectu temporalium. Hanc probant argumenta facta a principio si quid probant . Et vlterius probatur primo. Nam vt constat ex pluribus capitibus iuris in ordine ad finem spiritualem potest Summus Pontifex antiquos Reges & Imperatores deponere, & nouos constituere, ergo. Consequentia vi detur bona. Et antecedens patet. Nam Zacharias Romanus Pontifex Regem Francorum, eo quod tantae potestati esset inutilis a Regno deposuit: & Pipinum qui fuit Caroli Magni Imperatoris pater in eius locum substituit, & omnes Francigenas a iuramento fidelitatis absoluit. Vt habetur in capit. alius. 15. quaest. 6. Praeterea Innocentius Quartus, Regi Portugaliae qui prodigus & dilapidator erat, & ecclesias, monasteria pia loca, & personas ecclesiasticas, viduas, pupillos & orphanos grauabat, & grauari sinebat, dedisse adiutorem, & illi administrationem Regni interdixisse, legitur. Vt patet ex capit. grandi. de supplenda negligentia praelatorum. libro. 6. Praeterea Summus Pontifex Imperium Romanum a Grae cis transtulit in Romanos: & ius ac potestatem eligendi Imperatorem certis Principibus contulit. Vt patet in capit. venerabilem. de electione, & electi potestate. De qua vide Syluestrum in verbo, electio. quaest. 4. & 5. Multo magis verificatur conclusio, si Reges seculares sunt haeretici vel schismatici. Secundo probatur. Nam ea quae sunt necessaria ad exercendum officium commissum, simul committuntur & conferuntur cum ipsomet officio, sed ad exercendam spiritualem potestatem datam Summo Pontifici vt Christi vicario necessarium est, quod habeat praedictum dominium supra totum orbem, ergo. Maior habetur ex capit. 1. de officio & potestate iudicis delegati. Et minor probatur. Nam si non haberet praedictum dominium, non posset impedientibus suam potestatem & iurisdictionem resistere per bellum, nec posset etiam contradicentes temporaliter punire. Quod tamen est falsum imo & contra fidem. Probatur, constat enim ex multis iuribus, quod potest Summus Pontifex statuere leges circa temporalia: & similiter leges ciuiles aliorum Principum abrogare, quando viderit id expedire, in ordine ad spirituale bonum Ecclesiae & fidelium. Et hoc etiam patet, ex ipsomet vsu antiquae Ecclesiae, ergo. Plura alia argumenta pro hac conclusione vide apud Cardinalem a Turrecremata lib. 1. Summae de ecclesia. capit. 90. Vbi agit de eminentia potestatis spiritualis supra secularem . Et in libr. 2. cap. 114. Vbi tractat qualiter Romano Pontifici iure sui principatus competat habere iurisdictionem temporalem in toto orbe Christiano. Denique tam in eodem capit. 114. quam in praecedenti, & duobus sequentibus multa reperientur egregia, quae conducunt ad praedictas conclusiones probandas. ¶ Ad omnia argumenta respondetur, quod probant secundam conclusionem. Quatenus autem militant contra primam: respondetur ad primum argumentum. Primo dicitur quod adhuc est in opinione, An Christus dominus habuerit dominium temporale supra totum orbem, vt constat ex dictis dubio praecedenti. Veruntamen concesso antecedenti: negatur consequentia. Vt enim diximus in superioribus. quaest. 1. super arti. 10. & quaest. 10. super art. 8. Non omnem potestatem quam Christus habuit, etiam inquantum homo communicauit Summo Pontifici. Nam potestatem excellentiae, quam habuit in sacramentis non communicauit Summo Pontifici. Vt docet Diuus Tho. 3. parte quaest. 64. artic. 4. ad primum. licet potuisset communicare si voluisset: vt docet Diuus Thomas in eodem articulo. Vide de hac re Magistrum Soto in. 4. dist. 1 quaest. 5. artic. 4. dubio vltimo. ¶ Ad confirmationem dicitur quod Pater misit filium non ad exequendum dominium temporale, sed spirituale. Et ita misit Christus suos Apostolos. Et sic possunt verificari verba illa Ioan. 20. Etiam si non contulerit dominium temporale suis Apostolis. Praeterea dicimus, quod si illa auctoritas aliquid probaret, non tantum conuinceret Beatum Petrum habuisse dominium temporale supra totum orbem, verum etiam & reliquos Apostolos, quod tamen falsissimum est. Ad secundum argumentum , cum suis confirmationibus dicendum, quod omnia illa iura loquuntur de potestate, & dominio in ordine ad spiritualia cum opus fuerit illam exercere: vt patet manifeste intuenti ipsa iura. Et ita in illo capit. solito. ad probandam potestatem Summi Pontificis, adijcitur illud Ioannis 20. "Pasce oues meas." Et illud etiam Matthaei 16. "Quodcunque ligaueris super terram," &c. Quae quidem loca loquuntur de potestate spirituali in ordine ad finem spiritualem. Eodem modo intelligendus est Diuus Thomas, & quod hoc modo intelligatur, manifeste colligitur ex verbis paulo ante praecedentibus. Inquit enim quod secularis potestas est sub spirituali, inquantum est a Deo subiecta, scilicet, In his quae ad salutem animae pertinent. Ad tertium. Cum sua confirmatione satis patet per praecedentia. Ad quartum argumentum , antecedens negatur ad probationem dicitur, quod synagoga dicitur domina gentium & Princeps prouinciarum: quia aliquae gentes & prouinciae erant illis subiectae licet non omnes. Praeterea dicebatur Princeps & domina gentium propter religionis & legis nobilitatem supra omnes leges & religiones omnium nationum. Et haec dicta sufficiant de temporali potestate Summi Pontificis. Neque enim sedes Apostolica indiget nostro mendacio: quae vera & propria potestate abundat ad omnia quae ad spiritualem finem necessaria sunt. Nam qui volunt assentatione quadam Summis Pontificibus dominium temporale directe & formaliter tribuere supra totum orbem: odiosam regibus terrae fidelibus & infidelibus sedem Apostolicam efficiunt. DVbitatur tertio. Vtrum Imperator habeat dominium temporale supra totum orbem. ¶ Primo arguitur pro parte affirmatiua. Nam in spiritualibus est vnus Summus Pontifex qui prae est toti Ecclesiae, ergo in temporalibus debet esse vnus Imperator, qui prae sit toti orbi. Antecedens secundum fidem tenendum est, vt constat ex his quae diximus supra quaestione. 1. artic. 10. Consequentia autem videtur tenere ex paritate rationis. Secundo arguitur. Octauianus Augustus Caesar, qui praeerat Imperio Romano quando natus est Christus, habuit dominium temporale supra totum orbem, ergo &c. Consequentia videtur nota: nam caeteri Imperatores maxime Christiani non debent esse deterioris conditionis quam Augustus, qui erat Gentilis. Antecedens autem probatur primo, ex illo Lucae 2. "Exijt edictum a Caesare Augusto, vt describeretur vniuersus orbis." Secundo probatur ex D. Tho. in illo opuscul. 20. de regimine Principum lib. 3. ca. 13. Vbi inquit, quod Christus verus erat mundi Dominus, & Monarcha cuius vices gerebat Augustus, licet non intelligeret, ergo si Christus Dominus habuit dominium temporale totius vniuersi, ita & Augustus eius vices gerens. Confirmatur. Nam Tyberius Cae sar qui Augusto successit, qui quidem prae erat Imperio Romano quando Christus passus est, etiam habuit dominium temporale supra totum orbem: siquidem habuit dominium supra Iudaeos, vt patet ex eo quod dixit Dominus Matth. 22. & Lucae 20. "Reddite quae sunt Caesaris Caesari, & quae sunt Dei Deo." Tertio arguitur, ex Diuo Hieronymo in Epistola ad Rusticum monachum, de viuendi forma. Et referuntur eius verba. 7. quaestione. 1. capit. in apibus. Vbi inquit, quod in apibus vnus dux est, grues vnam sequuntur ordine literato, vnus & imperator. Confirmatur, ex l. precatio. ff. ad legem Rhodiam, vbi habetur, quod Antoninus Imperator dixit, "Ego mundi dominus sum." Quarto. Adam fuit vniuersalis dominus totius vniuersi, quod quidem videtur colligi ex illo Genesis. 1. "Faciamus hominem ad imaginem, & similitudinem nostram. Vt praesit piscibus maris & volatilibus caeli." Et infra, "Crescite & multiplicamini & replete terram, & subijcite eam." Et similiter videtur dicendum de Noe: & hoc apparet colligi ex capit. 8. Genes. Vbi habetur quod dixit Dominus Noe & filijs eius. "Ingredimini super terram. Crescite & multiplicamini super eam." Illis autem alij successerunt, ergo maxime Romani Imperatores, & per consequens habent dominium vniuersale totius orbis. Quinto. Optimus modus gubernandi est per monarchiam vniuersalem, ergo eam instituit dominus. Et per consequens eam habet Imperator. Nam videtur quod non possit alius excogitari vniuersalior rex. Antecedens videtur Aristotel. 3. Politicorum. Et id docet expresse Diuus Thomas in opusculo citato de regimine principum. lib. & capit. 2. Consequentia autem probatur. "Nam Deus qui omnia in sapientia facit", vt habetur Psalmo 103. Optimum modum gubernandi instituisse censendus est. Vltimo arguitur. Nam Imperator communiter appellatur orbis dominus. Et ita in cap. futuram, 1. 2. quaest. 1. dicitur quod Imperatores Romani tenebant totius orbis monarchiam, ergo. &c. In contrarium est lex cunctos populos. C. de summa Trinitate, & fide Catholica. Vbi limites Romani Imperatoris circunscribuntur , cum dicitur a Romano Imperatore cunctos populos, quos clementiae nostrae regit Imperium. De hac difficultate agit Magister a Victoria in relectione de Indis nu. 24. & 25. & Magister Soto lib. 4. de Iustitia & iure. q. 4. arti. 2. Qui pro vtraque parte adducunt autores. Pro parte affirmatiua Hostiensem, Ioannem Andream, Bartolum, Baldum & alios doctores ex Italia. Et Bartolus adeo certam existimat hanc sententiam, vt dicat quod forte incurret haeresim, qui eam negauerit. Et praecipue ad hoc mouetur propter autoritatem adductam in secundo argumento ex Lucae ca. 2. Pro parte autem negatiua adducunt Fabrum & Vltramontanos. Et istam sententiam praedicti autores tanquam certam tuentur & est communis inter Theologos, & quia praedicti Magistri late eam probant nos breuiter definiemus in hoc loco. Sit vnica conclusio. Imperator non habet dominium temporale supra totum orbem. Dicimus temporale, quoniam de spirituali certius est quam vt indigeat probatione. Illud enim solum Summo Pontifici competit iuxta ea quae diximus quaest. 1. artic. 10. Et intelligimus conclusionem de dominio temporalis iurisdictionis. Nam si loquamur de dominio temporali proprietatis rerum adhuc est certius, vt optime probat Magister Soto libr. 4. de Iustitia & iure. quaest. 4. artic. 1. Probatur conclusio sic explicata primo. Nam si haberet dominium temporale supra totum orbem, omnes Reges terrae essent ei subiecti in temporalibus tanquam superiori & vniuersali domino. Hoc autem est falsum, ergo. Sequela videtur manifesta. Nam ex eo quod Rex Catholicus Philippus Secundus habet dominium supra omnia sua Regna, omnes qui habitant huiusmodi regiones sunt ei subiecti in temporalibus. Minor vero probatur ex capit. cum per venerabilem. qui filij sint legitimi. Vbi inquit Innocentius III. quod Rex superiorem in temporalibus non recognoscit. Vnde obiter collige veram esse nostram sententiam in dubio praecedenti. Secundo probatur. Si Imperator haberet dominium temporale supra totum orbem: vel haberet iure naturali vel iure diuino vel humano, sed nullo istorum , ergo. Consequentia est manifesta & maior patet a sufficienti diuisione. Minor vero probatur quod non naturali. Nam hoc iure omnes nascuntur liberi, neque est aliquod dominium iure naturali praeter id quod habent parentes super filios & maritus supra vxorem. Vt docet Diuus Thomas. 1. parte quaest. 22. arti. 1. ad secundum. Et quaest. 96. artic. 4. Confirmatur quia vt docet idem D. Tho. in 2. 2. quaest . 10. arti. 10. Dominium & praelatio inducta sunt iure positiuo: quod vero non iure diuino probatur quoniam nullibi id legimus, sicuti legimus de Saule & Dauide habuisse regnum a Deo vt constat lib. i. Regum. quod vere non iure humano . Probatur . Quia si illud haberet competeret ei, vel autoritate legis, & hoc non : quia nulla talis extat lex. Etsi extaret maxime quia facta esset ab Imperatoribus, & licet facta esset, non haberet vim obligandi: quia ante talem legem Imperator non haberet iurisdictionem: lex autem facta a non habente iurisdictionem non habet vim obligandi. Aut Imperator haberet legitima successione, aut donatione aut permutatione, aut emptione, aut iusto bello, vel alio titulo. Nullum autem istorum dici potest, ergo non habet tale dominium . Multa alia possemus afferre pro hac conclusione , sed non existimo in re certa opus esse pluribus. Vnum tamen aduertendum est, quod licet Imperator non habeat dominium temporale supra totum orbem: nihilominus est superior quantum ad aliquid omnibus Principibus Christianis. Est enim fidei protector ab Ecclesia designatus: & propterea coronatur a Summo Pontifice. Vnde in ordine ad exaltationem fidei & Ecclesiae & protectionem potest conuocare Principes Christianos contra inimicos Ecclesiae. Veruntamen Rex Hispaniae exemptus est ab imperatore. Et hodie est maximus protector Ecclesiae. Ad primum argumentum negatur consequentia. Ad probationem dicitur, non esse eandem rationem, Nam in spiritualibus conuenit vnum esse totius Ecclesiae Summum Pontificem : iuxta ea quae diximus supra quae stione. 1. artic. 10. & cum Christus Dominus, cuius Vicarius est Summus Pontifex, sit vniuersalis Redemptor & vnicus Rex regni caelorum, & caput vnicum Ecclesiae per totum orbem diffusae, & infinita sua virtute omnia disponat: potest per vnicum vicarium totum regere orbem. Eo vel maxime quod sub vno pastore alios inferiores praelatos ei subordinatos constituit. Veruntamen Reges accipiunt potestatem a republica. Et ita non est necessarium, quod ab vno totus orbis dependeat: quin potius nec totus orbis potest vnum vniuersalem dominum eligere. Non enim potest conuenire ad huiusmodi electionem. Et licet posset conuenire, non expediret ad bonam vniuersi gubernationem talem eligere vniuersalem dominum. Vt enim docet Aristotel. 7. Politicorum capit. 4. "Respublica non eo est melior, quia maior." Sed talis debet esse & tanta sub vno Principe: quanta ipse potest commode gubernare. Vnus autem Princeps non potest temporalibus commode gubernare totum vniuersum. Quare potentes Reges deberent aduertere, quod non minor est virtus, quam quaerere parta tueri. Ad secundum argumentum negatur antecedens. Ad primam probationem primo dicitur, quod Euangelista non approbauit illud edictum: quin potius videtur condemnasse. Nam ad hoc apparet Euangelistam retulisse illam historiam, vt ostenderet non Augustum, qui tunc Romano Imperio praeerat, sed Christum, qui tunc nascebatur esse Domnium vniuersi. Secundo dicitur, quod nomine vniuersi orbis, non intelligitur in illo loco totus mundus: quoniam multae erant tunc prouintiae, quae non erant subiectae Imperio Romano. Sed vniuersus orbis sumitur ibi pro magna parte orbis. Ad quam Romani peruenerant. Vide expositores Euangelistarum super eadem loca, qui plura adducunt testimonia scripturae ad ostendendum hanc esse legitimam ipsius loci explicationem . Et ad hoc deseruit illud quod habetur. Genes. 41. cum dicitur: "Omnis terra venit in AEgyptum:" intelligitur id est bona pars terrae . & Genes. etiam secundo dicitur de Eua, quod erat mater cunctorum viuentium, quod tamen non extenditur ad irrationalia & insensibilia. Ad secundam probationem . Si teneamus Christum dominum non habuisse dominium temporale supra totum orbem, eo modo quo explicauimus dubio praecedenti, facile potest responderi, quod Diuus Thomas intelligitur, quod Augustus gerebat vices Christi, quatenus eius potestas temporalis erat subiecta spirituali Christi & illius ministra. Quemadmodum etiam & potestates etiam Regiae dicuntur ministrae Pontificum. Veruntamen etiam tenendo alteram sententiam, quod Christus Dominus habuit dominium temporale supra totum orbem. Respondetur quod Diuus Thomas intelligit. quod Augustus gerebat vices Christi, etiam quantum ad dominium temporale, non quidem supra totum orbem sed supra magnam illius partem: nempe super totam illius partem quae subiecta erat Imperio Romano. Quemadmodum etiam solemus dicere, quod gubernator constitutus a Rege super aliquam prouinciam, gerit illius vices. Non quidem supra omnia regna subiecta ipsimet Regi: sed super illam prouintiam, super quam constitutus est. Veruntamen Augustus non erat, vt iam diximus, proprie Vicarius institutus a Christo, sed permissus a Deo, vt nesciens quid faceret, prodesset monarchiae Christi. Ad confirmationem pariter negatur Tyberium habuisse dominium temporale supra totum orbem. Et ad probationem dicitur quod licet daremus simpliciter & absolute Tyberium habuisse dominium supra Iudaeos & de iure, non inde consequeretur, quod habuisset dominium supra totum orbem. Secundo dicitur, quod Iudaei non erant subiecti Imperio Romano de iure, sed de facto. Gens enim Iudaeorum libera erat a dominio cuiuscunque alienigenae. Imo & in lege prohibitum erat, vt Iudaei haberent dominum alienigenam, vt patet ex illo Deuteronom. 17. "Eum constitues", scilicet, Regem: "quem dominus Deus tuus elegerit de numero fratrum tuorum: non poteris alte rius gentis hominem Regem facere, qui non sit frater tuus." Cum ergo Christus dominus in illis locis iubet dari Caesari, quod ipsius erat, non approbat, vt ait Magister Soto, dominium Caesaris, sed volens se eximere a calumnijs Iudaeorum, ius tantum naturae retulit. Ac si diceret, Si quid debetis Cae sari, soluite. Sed primum Deo quod illi debitum est reddite. Praeterea possumus dicere quod ideo Christus iussit reddenda esse Caesari quae illius erant: quoniam, vt inquit Nicolaus de Lyra super verba Matth. 22. citata, Iudaei iurauerant Romanis fidelitatem se seruaturos, & tributa reddituros a tempore Pompei , qui fecerat Iudaeam tributariam . Et ita propter reuerentiam iuramenti illa iubebat reddi. Sed prior solutio est melior. Ad tertium argumentum respondetur, quod Diuus Hieronymus minime intendit, quod sit vnus Imperator qui habeat dominium supra totum vniuersum, sed quod vnius reipublicae debet esse vnus Rex, & totius Christianismi vnus Imperator, sicut vnius albearis est vna Apis ductrix aliarum. Et vnius congregationis gruum est vna, quae alias ducit. Sicut autem non est vna apis omnium apum ductrix. Ita neque vnus Imperator totius orbis dominus. Ad confirmationem respondetur, quod Antoninus Imperator, illud dixit arroganter, & ita inde nullum sumitur argumentum. Ad quartum respondetur, quod Adam & Noe fuerunt domini orbis quando ipsi soli erant in mundo : continuo autem diuiserunt filijs terras, vel filij eorum conuenerunt ex communi consensu, vt vnusquisque suam partem occuparet, vel alio modo facta est diuisio rerum inter eos. Ad quintum argumentum respondetur, quod optimus modus gubernandi, non est per monarchiam vniuersalem totius mundi: neque id docet Aristoteles aut Diuus Thomas, sed eam gubernationem dicunt esse optimam quae fit per vnum circa vnam multitudinem, non quae fit per plures. Intelliguntur autem de ea multitudine quae potest commode per vnum gubernari. Vt enim dicebamus ad primum ex Aristotele respublica non eo melior, quo maior. Ad vltimum argumentum respondetur , quod Imperator, non ideo dicitur orbis dominus, quia totius vniuersi sit dominus, sed quia dominatur magnae parti mundi inter Christianos Principes habens quandam ex officio eminentiam. # 5 [De translatione dominiorum] Disputatio Quinta. De translatione Dominiorum. ANTE omnia definire oportet, quid sit translatio dominij, & quae nam sint huius translationis causae. Deinde circa ipsas causas sunt examinandae grauissimae quae stiones. ¶ Dominij ergo translatio nihil aliud est, quam transmissio rei ab eo qui legitime possidet in alterum qui incipit de nouo esse dominus eius. Apertissima est definitio ex supra dictis: sed explicatur assignando causas huius translationis: quae sunt tres. Prima voluntas diuina quae declaratur nobis aut iure diuino naturali. (Deus enim manifestat nobis quaedam vt autor est naturae) aut certe per particularem reuelationem quae expresse facta sit ad manifestandam Dei voluntatem. Sic transtulit Deus regnum a Chananaeis in filios Israel: a Saule in Dauidem. Ratio huius rei est. Quoniam cum Deus sit vniuersorum dominus, poterit voluntate sua quando illi placuerit, dominia transferre. Et quidem haec prima causa parum facessit nobis negotij, quoniam supra id quod manifestissimum est ex naturae iure, requirit expressam Dei reuelationem. Quae si constet transfertur dominium, si autem non constet talis expressa reuelatio, nunquam censendum est dominium transferri per hanc causam. Secunda causa est voluntas domini possidentis. Etenim cum homo sit Dominus per facultatem arbitrij, potest per eandem facultatem per quam res possidet, easdem alienare vt habetur. Instituta. de rerum diuisio. §. traditione. Et ex. l. quam: §. literae. ff. de acquiren. rerum dominio. Eo vel maxime quod rei possessae vsus, est venditio, donatio, aut denique abalienatio rei. Tertia causa est voluntas legislatoris & Principis transferentis res ciuium in alios dominos. Declaratur autem nobis haec voluntas Principis aut legibus editis, aut pronuntiatis sententijs. Ratio huius rei est. Quoniam cum homo sit natura sua animal sociale & politicum, eodem naturae iure necesse est, sit subiectus legibus & sententijs Principis, quae ordinantur ad bonum reipublicae in qua degit homo & vitam agit. Rursus cum Principi liceat malefactores & reos propter bonum Reipublicae etiam vita mulctare: multo magis licebit propter bonum ipsius Reipublicae spoliare ciues, omnibus suis fortunis & bonis. Hoc autem efficit voluntas Principis vno duorum modorum. Primus est cohibendo voluntatem veri domini, ne transferat etiam si velit, dominium in alterum . Quo pacto impediuit ne pupillus abalienet bona sua reddendo ipsum pupillum inhabilem (aut quod in idem reducitur) reddendo alterum cum quo fit contractus, inhabilem ad recipiendum. Vt patet in lege de simonia. Vbi is qui recipit pretium, est inhabilis ad recipiendum. Secundus modus est transferendo, velit nolit verus rei dominus, dominium in alium possessorem. Vt patet in lege praescriptionis. de his omnibus agendum est per singula. DVbium primum est. Circa secundam causam, vtrum per solam interiorem voluntatem possit homo transferre dominium suae rei in alterum. Aliquis , Verbi gratia, intra se cogitans promittit Petro sine verbis domum: Rogamus num iste teneatur Petro patefacere illam suam promissionem interiorem: etsi Petrus acceptet, donare illi domum. Neque dubitamus in praesentia, cum tantum interius propositum habetur, & non promissum: tunc enim certum est nullam esse obligationem; sed tota controuersia est, quando interius promittimus vel donamus. Videtur autem, quod tunc transfertur dominium, & fit obligatio. ¶ Primo arguitur. Homo est dominus rerum suarum per facultatem arbitrij, ergo per eandem solam sine exteriori signo transfert dominium. Confirmatur. Vocalis oratio tantum habet quod sit signum & declaratio interioris orationis, sed si exterius quis proferat promissionis , obligabit: ergo signum erat, quod promissio interior obligauerat antea. ¶ Secundo arguitur. Interior promissio absque vllo exteriori signo Deo facta, obligat secundum ius reli gionis, quae est inter Deum & homines, ergo facta homini obligat secundum ius, quod est vnius hominis ad alterum. Confirmatur , talis promissio homini facta si iuramento confirmetur transfert ius & dominium , obligatque in conscientia. Ergo si citra iuramentum fiat. Probatur consequentia. Iuramentum promissorium tunc obligat tantum , quando promissio alias obligabat, & erat valida. Vltimo arguitur. Promissio explicata verbis sed absenti facta, obligat in conscientia, & transfert dominium. Ergo & interior, quoniam in oratione ad absentem non magis conferunt verba, quam sola cogitatio interior. ¶ In hoc dubio Magister Soto lib. 4. de Iustitia. quaest. 5. arti. 1. ad primum. Et copiosius lib. 8. quaest. 2. artic. 1. asserit tria. Primum citra controuersiam vllam, promissionem mentalem non obligare in conscientia : neque transferre dominium, nisi verbis declaretur. Exemplum est in matrimonio: vbi per solum consensum mentalem non transfertur dominium corporis: nisi declaretur signis talis consensus. Idem est in alijs contractibus mutuis. Secundum est, promissionem non mutuam, quae signis non explicatur, non obligare in exteriori foro neque transferre dominium. Tertium stando in mero iure naturae , problema est, an promissio ista simplex non mutua obliget in conscientia, si non exprimatur signis. Et quidem duo dicta primum & secundum certissima sunt. Sed circa tertium dictum. Sit nobis conclusio. Citra dubium videtur asserenda pars negatiua, videlicet, Promissio interior verbis non explicata non obligat in conscientia neque transfert dominium. Haec videtur colligi ex Sacris literis. Prouerb. 6. vbi promissionis vinculum & obligatio vocibus tribuitur. Illaqueatus es (inquit sapiens) verbis oris tui, & captus proprijs sermonibus. Haec videtur esse sententia communis doctis & indoctis hominibus. Inter doctos est D. Thom. infra quaest. 88. arti. 1. Indocti vero & vulgus solent affirmare: verba ligant homines. Ratione vero probatur. Homo non refertur & ordinatur ad alterum hominem per solam cogitationem internam & conceptam, sed per signa sensibilia externa, inter quae primatum obtinent voces: sed in translatione dominij, ordinatur is qui dominium transfert ad alterum in quem transfert dominium, ergo. Secundo. Promissio mutua nisi explicetur externis signis non transfert dominium, vt omnes consentiunt, ergo nec promissio non mutua: quoniam promissio mutua in hoc tantum differt a non mutua, quod mutua est obligationis reciproca ex vtraque parte, at non mutua ex altera parte tantum, ergo si in mutua promissione neutra pars tenetur suam mentalem cogitationem alteri explicare, vt videat an altera pars acceptet: neque in non mutua tenebitur. Ad primum respondetur, non tantum per internam promissionem voluntariam transferri dominium: sed per eam ordinatam ad alterum, politice & sensibiliter. Ad confirmationem respondetur, quod sicut voces sunt per se signa instrumentaria & vicaria ipsorum conceptuum ad significandas alijs hominibus eas res, quas conceptus ipsi repraesentant habenti, ita sunt per se instrumenta quaedam obligatoria erga alios homines: quamuis absque illis inducatur obligatio religionis erga Deum. Et per haec patet ad secundum negando consequentiam: quia Deus intuetur cor. Ad confirmationem similiter negatur consequentia. Ad probationem dicitur, iuramentum inducere obligationem quando promissio erat licita, licet non obligatoria. Et idcirco quanuis promissio interior verbis non explicetur, licita est, quod si iuramento confirmetur, obligatoria est: quanuis alias non obligaret. Simile est si latro per vim & metum extorqueat promissionem iuramento confirmatam, citra dubium is qui iurauit propter reuerentiam diuini nominis, tenetur adimplere promissum: talis enim promissio licita erat, quamuis non esset obligatoria sine iuramento: de qua re copiosius dicetur infra quaest. 89. Ad tertium dicemus dubio sequenti. DVbitatur secundo, Vtrum promissio signis externis aut verbis declarata, sed absenti facta, transferat dominium. Videtur vera pars negatiua. Primum in. l. 1. ff. de pollicitationibus. dicitur, quod pollicitatio non semper obligat. Pollicitatio vero apud Iurisperitos nihil aliud est quam promissio facta absenti. Rursus in. l. iuris gen tium. ff. de pactis. §. igitur. nuda pactio obligationem non parit. Arguitur secundo. Ex conclusione praecedentis dubij, & illius rationibus, quae omnes videntur procedere pariter in promissione absenti facta. Quoniam quemadmodum ad praesentes, non refertur homo per solum internum consensum , sed necesse est superaddantur verba, ita & ad absentes non refertur per verba sed per scripturam. Tertio arguitur contendendo quod etiam promissio, quae fit absenti coram testibus, non obliget & transferat dominium. Testes non inducunt obligationem vllam, sed solum testificantur eam obligationem quae oritur ex contractu , cui testes adsunt: sed vt ostendimus , in promissione ista, quando testes non adsunt, nulla est obligatio, ergo etiam si coram testibus fiat nulla erit obligatio. Item si talis promissio transferret dominium , sequeretur quod qui eam facit, teneretur indicare illam absenti cui facta est, vt si ille velit acceptam habere, & tunc qui promisit tenebitur dominium rei tradere: quod durum videtur, & contra communem vsum. In oppositum est, quod ratio naturalis dictat vt promissa impleantur, fides seruetur: alioquin, is qui promisit perfidus & infidelis censetur, ergo cum talis promissio sit absolute dicenda promissio, seruanda est. Confirmatur ex. l. 1. ff. de pactis. vbi Vlpianus asserit antecedens argumenti huius, & in. c. 1. & in. c. qualiter. de pactis. dicitur studiose agendum est vt ea quae promittuntur opere compleantur, ac demum in capit. iuramenti. 22. quaest. 5. ex D. Chrysost. dicitur inter simplicem fidelium loquelam & iuramentum nullam esse debere distantiam. In hoc dubio Sotus lib. 4. de Iustitia. vbi sup. idem videtur sentire de promissione quae verbis explicatur absenti facta, quod de promissione interna. Item turba non solum hominum vulgarium, verumetiam Theologorum, non videtur vllam obligationem saltem iustitiae ponere in tali promissione. PRO huius dubij intelligentia nota primo, quod vinculum seu obligatio orta ex promissione est duplex. Altera est quae pertinet ad virtutem veracitatis seu fidei seruandae, de qua disputat Diuus Thomas copiose infra quaest. 109. quam obligationem, qui non ser uat dicetur perfidus & infidelis, & mendax. Altera obligatio pertinet ad virtutem iustitiae, quoniam per promissionem vt statuimus, transferuntur dominia rerum. Hanc obligationem qui violat iniustus erit. Et de hac obligatione disputatur in praesentia potissimum. Secundo nota, quod promissio externis signis facta & declarata, quae sola & omnis illa habet veram & propriam rationem promissionis, est duplex. Altera formata solennitate, vt vocato tabellione, adhibitis testibus cum subscriptione promittentis, &c. Alia vero promissio est pura ab istis solennitatibus. De priori promissione non dubium, quin etiam si absenti fiat, transferat dominium . De secunda vero promissione suppono in praesentia tanquam rem meo iudicio certam, quod si praesenti fiat, obligat transferre dominium. Quam quaestionem disputant interpretes D. Tho. infra. q. 88. art. 1. & 3. ad primum. Quinimo ex definitione huius nostri dubij, sequitur a fortiori ista sententia quam modo supponimus. Tota igitur controuersia in praesentia est de promissione externis signis declarata, sed in absentia eius cui promissio fit. Prima conclusio. Si attendamus merum ius Caesareum aut merum naturae ius, promissio etiam verbis declarata facta in alterius absentia, non transfert dominium, neque obligat ex iustitia. Hanc conclusionem concedimus libenter argumentis factis pro parte negatiua huius dubij. Secunda conclusio. Si attendamus eadem iura, ac multo magis Ius canonicum Pontificium, aut denique ius Regium Hispaniense, citra dubium talis promissio obligat ex virtute fidelitatis, & veracitatis: ita vt qui eam non seruauerit sit mendax & fide fragus. Hanc concedimus argumento in oppositum simul & confirmationi eius. Sed quantum attinet ad Hispaniense ius, sit nobis tertia conclusio. Apud Hispanos, qui vtuntur legibus & foro Castellae, promissio quae in iudicio externo probari potest, si appareat animo obligandi fidem facta, obligat ex iustitia, & transfert dominium etiam in animae foro. Dixi in conclusione qui vtuntur legibus Castellae, vt excipiam inde Aragonios, Valentinos, Cathalanos, & Lusitanos, qui vtuntur suis legibus. Ista conclusio colligitur ex lib. 1. fori Castellani, tit. 11. De los pleytos que deuen valer, o no. Sed expresse habetur ista conclusio sancita in lib. 3. de ordinationibus Regijs, tit. 8. De las excepciones que se ponen en el juyzio, la ley. 3. vbi expresse Alfonsus XI. Compluti statuit eam legem, quod omnis promissio seu contractus qui vere probari potuerit, obliget etiamsi inter absentes fiat. Neque possit excipere, is, qui promisit, quod facta sit ea promissio sine solennitate aut inter absentes. Et in hac re debent multum Castellani Regi Alfonso, qui voluit quod fides data a Castellanis seruaretur inuiolabiliter, quicquid Caesares statuerint in re hac de iure communi. Sed exposcit praedicta lex duo, vt talis promissio obliget. Primum est quod in iudicio probari possit. Deinde quod appareat facta animo obligandi fidem: & hoc item probandum est iuridice. Primum requiritur, quoniam testes gerunt vicem partis absentis cui facta est promissio: & loco illius acceptant promissionem, quousque absens refutauerit promissionem factam. Nisi malumus, quod Rex ipse acceptet promissionem per legem suam. Requirit autem testes, tum ne falso quis mentiretur, & diceret promissionem sibi factam in absentia, tum maxime quoniam voluit Rex vt fides data coram Hispanis, nullo pacto violaretur. Secundum requiritur, quoniam promissio simplex, quae non praesumitur fieri animo obligandi fidem, non est reuera promissio. Et sic patet responsio ad tertium argumentum, quod procedebat contra istam tertiam conclusionem. Etenim testes non inducunt iure naturae nouam obligationem, sed iure Hispaniensi requiritur propter causas dictas. Ac demum respondetur ad vltimum argumentum, nec enim necesse fuerat, quod promissio in absentia facta indicaretur absenti: sed tantum , quod post quam semel indicata fuerit, si petierit dominium, reddatur. Hoc enim cautum est in. l. praedicta, quae obligat in conscientia . Quod vero leges iustae ciuiles transferant dominium etiam in foro interiori animae : patet sup. q. 3. huius tractatus: scilicet, in causa tertia translationis dominiorum , quae tertia causa copiosius deinceps explicanda est a nobis. Pro huius itaque tertiae causae explicatione notandum est primo, quod haec tertia causa quanuis primo aspectu videatur pugnare cum praecedenti, etenim si homo iure naturae, vt dictum est in praecedenti causa, per voluntatem propriam transferre potest dominium suarum rerum : videbatur nullo pacto fieri posse quod per voluntatem Principis, & per legem impediretur a tali translatione , ac multo magis videbitur fieri non posse quod etiam inuito domino lex transferret dominium rerum suarum. Caeterum haec quae apparet pugnantia & contra dictio, nulla est re vera, quoniam homo considerari potest, vt pars est reipublicae, & vt ordinatur ad bonum ipsius reipublicae, ad quod proinde bonum refertur per voluntatem publicam & vniuersalem ipsius Principis procurantis bonum commune ex officio, quae inclinatio & ordinatio est secundum naturam hominis: quamuis posterior sit magis secundum eius naturam, ac subinde cum ad bonum commune expedit, vt proprius appetitus, & propria voluntas hominis cohibeatur, haec ipsa cohibitio & impeditio magis est homini naturalis quam translatio dominij per propriam voluntatem. Simile est in natura. Lapis enim naturali inclinatione fertur per grauitatem in locum inferiorem propter incolumitatem & consistentiam sui. Multo tamen maiori inclinatione naturali fertur, propter bonum commune in locum superiorem cum opus est ad supplendum vacuum. Idem est in parte integrali totius, vt in manu, quae multo maiori inclinatione fertur etiam cum sui dispendio ad conseruandum totum, quam ad conseruandam seipsam. Secundo loco notandae sunt duae regulae. Prima est. Is cui secundum legem siue Pontificiam, siue ciuilem iuris communis Caesaream, siue iuris Regij peculiaris cuiusque Prouinciae & Regni, tribuitur dominium alicuius rei, est censendus in foro conscientiae legitimus dominus talis rei. Secunda est praecedentis appendix & corollaria. Omnis sententia quae in foro exteriori tribuit dominium, eadem in foro conscientiae interiori tribuit dominium: nisi senten tia poenalis sit, aut nisi fundetur in falsa prae sumptione. Excipitur quidem sententia poe nalis, quoniam poenam nemo tenetur subire ante iudicis condemnationem. Sententia vero iusta, in foro exteriori, quae poenalis non est, non modo obligat post condemnationem iudicis, & post pronuntiationem : sed etiam antequam pronuntiaretur, obligabat etiam in conscientia . Excipitur rursus sententia fundata in falsa praesumptione: quoniam haec nec ante nec post illius pronuntiationem reuera obligat. Dicitur autem fundari in falsa praesumptione, quando pronuntiatur iuxta testimonia testium falso testificantium: aut certe pronuntiatur per ignorantiam iudicis. Notandum est tertio, has regulas pati tres limitationes. Prima est quando lex est permissiua non praeceptiua. Exemplum est in. l. de venditione, quae negat decepto infra dimidium, actionem in iudicio. Etenim citra dubium, qui decipit infra dimidium non est dominus illius summae, in qua decipit: etiam si lex permittat ei dominium: & iudex pronunciet sententiam pro illo. Secunda moderatio est, quando leges decernunt in contractibus, in quibus concedunt repetitionem, & restitutionem in integrum. Etenim tunc ante iudicis sententiam licite possidet is, a quo lex concessit repetitionem. Post sententiam vero tenetur restituere & desinit esse dominus. Exemplum est in legibus quae de ludo decernunt . Tertia limitatio est quando leges decernunt in contractibus, quos annullat propter defectum solennitatis essentialis in iure. Tunc enim is, in cuius fauorem contractus est celebratus, ante iudicis sententiam est verus dominus: postea vero desinit esse dominus, & tenetur restituere. Exemplum est in eo, qui est dominus per testamentum, cui deficit solennitas essentialis iuris: de quibus omnibus dicendum est deinceps per singula. Nunc enim exempla in communi ponimus. Ex his sequitur corollarium . Prudens Theologus debet ante omnia consulere in hac parte Iurisperitos, qui dant operam scientiae iuris communis , & particularis cuiusque regni. Postquam autem eos consuluerit & sciuerit leges de illa re, super quam consulit: debet postmodum ipse iudicare, sitne talis lex permissiua, an praeceptiua, an vero poenalis: & denique an habeat alias exceptiones de quibus egimus. His praemissis disputandum est in praesentia primum de legibus, quae impediunt translationem dominij: neque certe de omnibus, sed de his tantum de quibus est controuersia inter viros doctissimos. Et deinde de legibus quae transferunt dominium inuito domino. Sed circa primam partem sunt tres disputationes principales. Prima de legibus quae decernunt circa filios illegitimos. Secunda de legibus quae decernunt in ludo. Tertia de legibus quae decernunt in contractibus , quibus deficit aliqua iuris solennitas essentialis. Prima disputatio sit de legibus quae impediunt translationem dominij in filios illegitimos. Pro cuius intelligentia animaduertendum est, quod filij illegitimi sunt in duplici differentia. Quidam, qui geniti sunt ex carnali copula, quae accedente fornicantium consensu, poterat esse coniugalis & matrimonialis nullo obstante legis impedimento. Verbi gratia, qui geniti sunt ex soluto & soluta, nec consanguineis, neque affinibus. Alij qui geniti sunt ex concubitu, qui non poterat esse matrimonialis, etiam accedente consensu fornicantium propter aliquod impedimentum iuris, quod irritat matrimonium. Verbi gratia, propter impedimentum religionis, aut consanguinitatis, aut affinitatis. Primae classis illegitimi filij dicuntur vulgo naturales. Secundae vero dicendi sunt a nobis in praesentia geniti ex damnato concubitu, & simplici vocabulo dicentur spurij. Et quidem de primae classis illegitimis filijs non est in praesentia controuersia: sed tota est de filijs spurijs, seu genitis ex damnato concubitu. ET est quaestio difficilis. Vtrum leges quae sanciunt non esse transferendum dominium, in tales filios illegitimos, sic adeo impediant translationem , vt si de facto translatio fiat, facta non teneat, neque ipsi filij comparent dominium. Primo arguitur. Quod talis translatio facta contra leges teneat. Et primo. Leges poe nales non obligant in conscientia neque impediunt dominij translationem sic, vt facta non teneat ante iudicis sententiam, & condemnationem. Sed leges quae in hac materia decernunt contra filios illegitimos sunt poenales punientes crimen incontinentiae, seu impudicitiae parentum in filijs, ergo &c. Secundo arguitur. Leges, quae prohibent translationem dominij, per contractus, quibus defuit essentialis solennitas iuris, non impediunt translationem, sic adeo vt factum non teneat: sed multo vrgentius & efficacius prohibent istae leges translationem dominij per tales contractus, quam leges quae decernunt contra filios illegitimos. Ergo si illae , neque istae impediunt. Maior, ostendetur a nobis infra disputatione tertia tanquam probabilior sententia. Minor autem probatur ex tenore legum. Siquidem illae leges tales contractus dicunt nullos & habendos pro infectis. Caeterum leges prohibentes donationes faciendas filijs illegitimis, non continent tam odiosa verba, neque dicunt eas donationes esse nullas, aut habendas pro infectis, ergo. Tertio, leges saltem illae quae loquuntur circa filios illegitimos secularium: tantum prohibent tales filios esse parentum haeredes. Ergo parentes illorum possunt extra testamentum sine peccato vllo donare filijs, siue per donationem inter viuos, siue cum moriuntur, bona sua. Rursus ex eodem antecedenti colligitur, ergo si de facto per testamentum talibus filijs aliquid donetur, donatio facta tenebit. Antecedens probatur. Quoniam in toto iure communi non reperitur aliqua prohibitio translationis dominij extra testamentum, imo vero neque iure Regio Hispaniensi, quoniam in tali iure nihil arctius & odiosius inuenitur & definitur quam quod habetur lib. 3. titul. 15. Partita. 4. Et lib. 3. Fori regalis tit. 6. De las herencias, en la ley primera. In quibus locis solum habetur quod non possint tales filij iure haereditario succedere in bona parentum. Vltimo arguitur, sequeretur ex opposita sententia, quod si parens institueret bonorum suorum haeredem amicum , aliquem fidum: qui praestiterit parenti fidem de restituenda haereditate filio spurio, teneatur talis haeres ante iudicis condemnationem reddere filio illa bona. Consequens videtur durum, ergo. Sequela probatur. Tale fidei commissum dirigitur omnino in filium incapacem & inhabilem iuxta oppositam sententiam ad suscipiendum dominium , ergo is cuius fidei commissa est talis haereditas tenebitur non filio, sed fisco eam reddere. In hoc dubio grauissimo est prima sententia extrema, quorundam qui propter duo prima argumenta asserunt, quod omnino talis donatio siue per testamentum siue extra testamentum fiat, quanuis sit contra leges, facta tamen teneat. Secunda sententia est extrema aliorum asserentium, quod talis donatio facta non teneat quocunque pacto fiat. Tertia est aliorunt qui mediant inter istas duas sententias, distinguentes inter filios illegitimos secularium ex vna parte, & filios illegitimos clericorum seu religiosorum ex altera. Et in filijs illegitimis secularium concedunt, quod facta donatio tenet propter argumentum, tertium, quod nos fecimus. In filijs autem clericorum, & religiosorum, dicunt, quod talis donatio facta non tenet. Magister Soto, quem sequuntur multi Thomistae tenet istam sententiam lib. 4. de iustitia, quaest. 5. art. 1. ad quartum. Prima conclusio. Parentes & possunt & { Decisio. } debent iure naturali diuino, alere filios etiam genitos ex damnato concubitu. Probatur primo ex cap. cum haberet. de eo qui duxit in matrimonium, quam polluit per adulterium, vbi Clemens III. praecipit, quod parentes necessaria subministrent filijs ex damnato coitu genitis, secundum quod eis suppetunt facultates. Item Regia Hispaniensis lex decima inter Taurenses, permittit parentibus alimentorum titulo donare filijs istis illegitimis quintam partem bonorum suorum. Et quanuis Constantinus Imperator & Iustinianus legibus editis, dixerint tales filios non esse alendos, vt patet ex authentico ex amplexu. C. de incestuosis nuptijs. & §. finali. l. vnica in authentico, quibus modis naturales efficiantur: tamen reuera, istae leges seuerissimae sunt & minus piae: & idcirco merito reuocatae sunt, tum per ius Pontificium, tum etiam per ius Hispaniense. Ratione vero probatur conclusio. Pater tam communicat naturam filijs illegitimis quam legitimis: sed educare filios & conseruare in illis naturam semel communicatam est iuris diuini, & naturalis, ergo. Conclusio haec intelligenda est sic vt parentes quidam minus potentes faciant satis obligationi iuris naturalis, si eiusmodi filijs ea praestent alimenta, quae necessaria sunt in naturae subsidium. Alij possunt multo ampliora alimenta praestare, attenta facultate census patrij & substantiae, & qualitate filiorum. Vt si filius vir probus euaserit, dederit literis operam, insigniri cupiat, & ornari ornamentis Licenciati, vel Doctoris aut Magistri, &c. Aut certe si dederit militiae operam , vel sit Dux belli, &c. Et quidem in secularium filijs hanc summam videtur taxasse praedicta lex Taurensis, ita tamen vt si ea quinta bonorum pars non sit sufficiens pro alimentis quae requiruntur ad vitam istam conseruandam: superaddendum sit aliquid, naturae iure, supra istam quintam partem. Si autem quinta pars, vsque adeo sit ampla, vt excedat eam summam quae filiorum dignitati, & qualitati conuenit , nullo pacto diminuetur. Dixi tamen in secularium filijs, quoniam lex Taurensis nona, quanuis concedat matri, quod ex testamento designet filio ex damnato concubitu progenito, quintam bonorum partem, excipit tamen inde filios clericorum, & religiosorum: in quibus vult seruari legem Soriae seu Numantiae editam a Rege Ioanne Primo, qui stricte nimium & odiose loquitur de his filijs. Quibus quidem filijs clericorum poterunt parentes praestare alimenta necessaria pro qualitate filiorum. Si autem quinta pars excedat qualitatem filiorum, non poterunt eam praestare. Secunda conclusio. Iure Caesareo & iure Regio Hispaniensi antiquo filius ex damnato concubitu susceptus, inhabilis & incapax est ad suscipiendum aliquid a parentibus, siue ex testamento siue per donationem quamlibet inter viuos & contractum quemcunque. Haec conclusio probatur primo in Authentico, quibus modis naturales efficiuntur . §. fin. sic habetur. Omnis qui ex complexibus aut nefarijs, aut incestuosis, aut damnatis processerit, neque naturalis nominabitur, neque alendus est a parentibus. Similia verba habentur in Authen. ex complexu. C. de incest. nuptijs. Vbi dicitur ex complexu nefario, aut incestuoso aut damnato liberi neque naturales nominandi sunt, sed substantiae paternae beneficio indigni vt a patre alantur. Item in Authentico licet. C. de naturalibus liberis. in postremis verbis dicitur. Sed qui ex damnato sunt coitu omni prorsus beneficio excludantur. Deinde iure Regio Hispaniensi in l. 10. tit. 3. part. 6. in vniuersum prohibetur patribus, ne aliquam donationem filijs spurijs saciant . Et concedit filijs legitimis aut fratribus patris aut auis, vt intra duos menses , possint eam donationem sibi reuocare. Illis autem non existentibus aut certe negligentibus applicat fisco Regis id quod donatum erat. Deinde. l. 1. tit. 6. de las herencias. & lib. 3. fori prohibetur ne filij spurij (de quibus loquimur) haereditario iure succedere possint patri. &. l. 3. tit. 5. part. 4. prohibetur, ne tales filij patri vel matri, vel auo aut auiae aut consanguineis descendentibus, eodem iure haereditario succedere possint. Denique speciatim de clericorum filijs decernitur libro. 1. in ordinationibus Regijs, tit. 3. & lib. 5. tit. 3. l. 2. ne filij clericorum habeant bona aut parentum aut consanguineorum neque per testamentum neque per donationem, neque per venditionem. Quam legem Ioanna Caroli V. Caesaris mater extendit in allegata lege. 9. Taurensi ad filios religiosorum & monialium. Secundo probatur conclusio. Iurisperiti, quorum in hac parte non est mediocris auctoritas , in legum interpretatione, intelligunt legibus supra allegatis fieri omnino inhabiles & incapaces istos filios ad comparandum dominium bonorum parentum suorum per testamentum siue extra testamentum, ergo ita intelligendae sunt leges. Antecedens probatur, allegando vnum nostri temporis Episcopum doctissimum Segobiensem Couarruuias in epitome supra. 4. Decret. par. 2. ca. 8. conclusione. 1. nu. 3. 7. & 8. qui ita sentit. Vltimo arguitur, pro hac conclusione speciatim contra opinionem illam mediam , quam retulimus in principio. Illa opinio asserit quod clericorum filij & religiosorum sunt omnino inhabiles eo quod in ordinationibus Regijs supra allegatis dicitur. Ni ayan ni puedan auer, sed multo significantiora sunt verba allegata a nobis superius ex iure Caesareo ad inhabilitandum filios illegitimos etiam secularium , ergo non est distinguendum . Minor patet ex illis verbis iuris Caesarei supra allegatis. Hinc sequitur corollarium inter illas duas sententias , verisimilior est quae asserit omnes filios spurios, non posse de facto suscipere bona a parentibus per testamentum. Consequentia patet ex argumento modo facto. Et quanuis Magister Soto sequutus fuerit illam mediam sententiam, non modo in lib. allegato superius, sed etiam in. 4. Sententiarum dist. 41. quaest. vnica, art. 4. non tamen est mirum quod in re, quae pertinebat ad ius Caesareum , & Regium errauerit, neque consulens ipsum ius, neque ipsos Iurisperitos. Secundum corollarium manifestum est peccare mortaliter tam parentes quam filios, qui contra legum tenorem, quae in hac materia decernunt , aliquid donant vel suscipiunt. Hoc corollarium habet verum in omni sententia. Agunt enim in materia graui contra leges iustas & sanctas, quod est peccatum mortale. Tertia conclusio . Iure nouo Regio Hispaniensi filius ex damnato coitu susceptus potest matri succedere etiam ex testamento sine vllo peccato, modo tamen mater propter concubitum illum non incurrerit poenam mortis, aut non susceperit illum ex patre clerico, aut religioso. Vt si mater soluta susceperit filium ex coniugato viro, potest eum instituere hae redem bonorum suorum . Haec conclusio quo ad omnes suas partes expresse definitur a Regina Ioanna in allegata. l. 9. Taur. Estque haec conclusio exceptio quaedam , & moderatio praecedentis conclusionis . Ob quam causam in praecedenti nos adiecimus illud verbum (de iure antiquo) idem est, de los demas parientes de la madre. Quarta conclusio. Ante iudicis sententiam filius spurius qui contra tenorem legum praedictarum quidpiam susceperit: tenetur illud restituere donatori, aut si is, defunctus fuerit, haeredibus illius succedentibus ab intestato siue ex testamento succedentibus . Post iudicis vero sententiam tenetur illud restituere fisco. Prima pars probatur. Filius spurius inhabilis sit & incapax, vt patet ex praecedentibus , ad ea bona suscipienda , ergo tenetur ante iudicis sententiam illa restituere: sed verus dominus illorum bonorum est, qui illa donauit: & eo defuncto illius haeres, ergo illis est facienda restitutio. Consequentia patet, quoniam donator non fit inhabilis per donationem quam fecit ad dominium illorum bonorum quae donauit, sed tantum puni tur per legem poenalem vt priuetur a iudice dominio illorum, nec haeredes illius fiunt inhabiles per vllam legem. Propter peccatum tamen illius, qui succedunt puniuntur , vt priuentur a iudice haereditate illorum bonorum. Ergo ante iudicis sententiam illis est facienda restitutio. Secunda pars probatur. Leges iustae & sanctae, potuerunt punire eum qui talia bona donauit, vt priuaretur haerede, qui ei alias secundum leges succederet. Si autem viueret, priuaretur dominio bonorum quae donauit; sed lex poenalis iusta obligat in conscientia post iudicis sententiam, ergo. Maior explicatur. Nam qui donauit talia bona filio spurio commisit crimen inobedientiae, contra legem quae prohibuit talem donationem. Quinta conclusio. Princeps secularis potest legitimos efficere filios spurios, etiam filios clericorum quantum ad successionem haereditariam, & donationem aliam quancumque in bonis paternis seu patrimonialibus, siue ex redditibus Ecclesiasticis acquisitis. Probatur ex principijs iuris. Res per quas causas nascitur per easdem dissoluitur, & cessante causa, cessat effectus. Hinc arguitur. Impedimentum seu inhabilitas filij spurij ad bona paterna suscipienda ( quaecumque illa sint) tota oritur ex Principis placito, ergo per idem Principis placitum potest dissolui. Secundo. Omnis Princeps potest in suis legibus dispensare, sed leges quae inhabiles faciunt filios spurios ad suscipienda bona paterna, sunt leges ciuiles Principum secularium & nulla est Pontificia, ergo. Ad primum respondetur, leges istas inhabiles & incapaces facere filios spurios: & idcirco obligare ante iudicis sententiam, eo modo quo explicauimus. Ad secundum respondetur pro nunc, negando consequentiam, quoniam leges illae non faciunt inhabiles, eos in quorum fauorem fiunt contractus minus solennes. Sed de hac re copiosius dicetur infra in disputatione tertia huius quaestionis quintae. Ad tertium respondetur antecedens esse falsum, vt copiose ostendimus legibus allegatis pro secunda conclusione. Ad quartum respondebitur dubio sequenti. DVbitatur consequenter, Vtrum hae res institutus, praestita fide de reddenda haereditate filio spurio, sit verus haeres & comparet dominium illorum bonorum, & teneatur in conscientia reddere illa bona haereditaria filio spurio. Eadem est difficultas de donatario extra testamentum, qui data fide de reddendis bonis, quae illi donantur filio spurio, accipit ea dona, contra tenorem legum, quae in hac re decernunt. Neque dubitamus in praesentia , quin hi omnes peccent mortaliter: sed quod quaerimus est, Vtrum tales comparent dominium, & teneantur filijs spurijs donare illa bona. Arguitur primo. Videtur quod iste talis non sit verus haeres neque verus dominus. Primum in. l. praedonis. ff. de petitione hae reditatis. Dicitur quod talis haeres sit censendus praedonis loco: & priuatur proinde hae reditate, quae applicatur fisco, qua etiam priuatur. l. ita fidei. ff. de iure fisci. & in. l. in tacitis. & in. l. Lucius. §. finali. ff. de legat. 1. Secundo arguitur. Sequeretur, quod si talis fideicommissarius esset verus haeres, posset sibi retinere haereditatem: & non teneretur ante iudicis sententiam alicui reddere. Consequens est falsum: quia ille talis non comparat dominium absolutum, sed sub fide reddendi alteri, scilicet filio spurio. Rursus probatur quod non teneatur reddere filio. Primo. Ille tantum tenetur (si qua ratione tenetur) ratione fidei datae & promissi: Omnis autem promissio contra leges facta non obligat, ergo. Et confirmatur. Tale fideicommissum dirigitur in filium incapacem & inhabilem, vt ostendimus in praecedenti dubio, ergo &c. In hoc dubio est prima sententia asserens hunc non esse verum haeredem: & non modo non teneri, verum nec posse illa bona reddere filio spurio. Secunda sententia est asserens hunc esse verum haeredem & dominum . Sed hoc supposito, autores huius sententiae variant circa obligationem ad reddendam haereditatem spurio. Quidam enim aiunt, non teneri ad reddendam haereditatem filio spurio. Alij vero asserunt teneri quidem, non ex iustitia, sed ex fidelitate tantum. Alij demum asserunt teneri ex iustitia. Tertia sententia est media distinguens inter filios secularium spurios ex vna parte, & filios clericorum religiosorum & monialium ex altera parte. Et concedit, quod filijs spurijs secularium potest sine peccato praestari fides de restituenda haereditate illis: & teneri iure naturae haeredem sic institutum ad seruandam fidem. In filijs autem clericorum religiosorum monialium esse peccatum mortale praestare talem fidem, nec haeredem esse verum dominum illorum bonorum: neque posse illa reddere filio spurio. Haec sententia media est Magistri Soto in allegatis locis lib. 4. de iustitia, & libro. 4. Sententiarum. PRO decisione sit prima conclusio. Hae res institutus a parentibus non praestita fide de reddenda haereditate filijs spurijs, quanuis parentes certam fiduciam conceperint quod reddet filio spurio, & ob hanc causam quaesierint amicum fidum; Ille talis est verus haeres & dominus illorum bonorum . Neque in conscientia tenetur reddere illa bona haereditaria filio spurio. Probatur prima pars iuxta leges omnes, talis amicus potest scribi haeres non minus quam aliquis ignotus: quod autem testator speret certo amicum benefacturum filijs spurijs illius, non aduersatur alicui legi, imo est maxime consonum iuri naturae, & quod illud speret, & quod ob eam causam instituat eum haeredem, ergo ille est verus haeres. Secunda pars probatur. Talis haeres est legitimus & absolutus dominus illorum bonorum, nulla omnino praestita fide neque apposita conditione, sed legitimus & absolutus haeres non tenetur donare bona haereditaria, ergo nec ille tenebitur reddere haereditatem. Secunda conclusio. Nihilominus haeres iste tenetur ex iustitia alere filios spurios testatoris: imo ex gratitudine tenetur ad alia multa obsequia & beneficia impendenda, & nonnunquam sub poena peccati. Probatur prima pars. Omnis obligatio ex iustitia qua tenebatur testator simul cum haereditarijs bonis descendit ad haeredem, sed parentes ex iustitia, imo multo maiori vinculo quam ex iustitia, videlicet, ex pietate, tenentur alere filios spurios, ergo. ¶ Secunda pars probatur. Is qui accipit beneficium tenetur ex gratitudine ad rependendum aliquid, & nonnunquam omissio huius rei est peccatum mortale, sed iste haeres suscipit illud a testatore, ergo. Explicatur antecedens. Quoniam ad gratitudinem pertinet, cum foenore etiam , remetiri beneficia, imo ordo charitatis exposcit sub poena peccati mortalis: vt beneficus anteponatur ei a quo nullum suscepimus beneficium. Quinimo vix potest omnino iste haeres filijs spurijs nullum impendere beneficium , absque eo quod paruipendat & despiciat in animo suo, testatorem beneficum & illius beneficium: quod est formaliter loquendo peccatum mortale ingratitudinis. Tertia conclusio. Haeres institutus, prae stita fide de donanda haereditate filio spurio, est verus haeres & dominus illorum bonorum . Probatur. Nulla est omnino lex inter eas quae in hac materia relatae sunt, quae talem hae redem inhabilem faciat ad suscipiendum dominium, sed tantum in poenam praestitae fidei contra legem, priuant eum, & mulctant haereditate. Sed leges poenales non obligant in conscientia ante iudicis sententiam, ergo ille est verus dominus quousque per iudicis sententiam spolietur dominio. Simile est in legibus quae prohibent aliquem ludum: quae tamen non tollunt quin reuera per talem ludum transferatur dominium, quamuis in poe nam criminis commisi contra leges, concedant ei qui amisit pecunias, restitutionem earum intra tempus certum. Quarta conclusio. Talis haeres tenetur ex fidelitate, simul & ex iustitia reddere hae reditatem filio spurio. Probatur. Ex fidelitate talis haeres sine peccato potest reddere illa bona haereditaria filio spurio: sed ille dedit fidem de reddendis illis bonis spurio, ergo tenetur ex fidelitate. Antecedens probatur. Ille est verus dominus, vt ostendimus tertia conclusione . Neque lege vlla prohibetur donare illa bona filio spurio, ergo. Probatur autem quod ex iustitia teneatur. Primo ad hominem , contra eos qui dicunt teneri ex fidelitate tantum , sed sub peccato mortali. Virtus fidelitatis in materia quamtumlibet graui, nunquam obligat sub peccato mortali nisi admisceatur transgressio alicuius alterius virtutis, ergo si talis haeres solum tenetur ex fidelitate, impossibile est, quod teneatur sub peccato mor tali. Antecedens probatur. Quoniam virtus quae ex genere suo tantum obligat sub poena venialis peccati, in quacunque materia obligat tantum sub veniali: sed fidelitas tantum obligat ex genere suo sub veniali peccato, ergo. Confirmatur. Mendacium siue iocosum siue officiosum quantum libet graue illud sit, nisi perniciosum simul existat contra iustitiam: nunquam est peccatum mortale, ergo nec infidelitas quaecunque. Secundo probatur ostensiue. Promissio secundum probabilem sententiam, si liberalis sit & simplex, non obligat in conscientia ex iustitia. Promissio vero quae non est simplex neque liberalis, sed conditionata quaedam pactio in pretium alicuius alterius rei facta, citra dubium obligat ex iustitia. Sed haeres iste promisit non simplici promissione sed conditionata in pretium promissionis haereditariae, ergo. Hinc sequitur corollarium, si iste fideicommissarius non reddiderit spurio bona: haeredes qui illi fideicommissario succedunt, tenentur ea bona filio spurio reddere ex iustitia. Corollarium est manifestum. Quoniam obligatio & iustitia simul transit ad haeredes cum bonis haereditarijs. AD argumenta in oppositum respondetur. Ad primum respondetur, leges illas poenales esse, neque obligare ante iudicis sententiam. Ad argumentum secundum, quo quidem Episcopus Segouiensis conuincitur in loco allegato numer. 9. Respondetur, primo, quod si haeres iste non teneretur ad reddenda illa bona filio spurio eo quod promissio fuit facta contra leges: certe teneretur ad non reddendum & non donandum. Etenim quo casu promissio facta contra leges non obligat, eadem lex, contra quam facta est promissio obligat, vt non impleatur. Et sic talis haeres sine peccato non posset reddere illa bona filio spurio, quod est falsum. Ideo dicimus secundo, quod promissio facta contra leges, duplex potest intelligi. Primo quando materia ipsius promissionis seu res promissa est contra legem: & talis promissio citra dubium, non obligat. Imo lex obligat quod talis promissio non impleatur. Vt si quis promittat mentiri, aut non ieiunare contra legem ecclesia sticam. Secundo dicitur promissio facta contra legem, eo tantum, quia ipse actus promittendi contra legem est: & tum temporis talis promissio obligat, siue Deo fiat, siue homini. Vt si quis ex animi vana gloria promittat religionem: aut si quis scorto in pretium corporis promittat pecuniam. Et sic ad tertium respondetur negando sequelam, & dicimus, quod tenetur restituere filio spurio. Filius enim spurius est inhabilis ad suscipiendum bona ex donatione parentum, vel testamento nominatus hae res, non tamen ex donatione haeredis, cuius fideicommisit pater illa bona. Secunda disputatio esse poterat de legibus quae definiunt circa ludos: de qua re, multa diximus supra in nostro priore tomo. q. 32. art. 7. ad secundum. vbi abunde satis haec difficultas dissoluitur. Quapropter illuc recurrendum est. Tertia disputatio principalis est de legibus quae irritos faciunt contractus propter defectum alicuius solemnitatis essentialis, vel caeremoniae, Vtrum tales leges impediant translationem dominij per huiusmodi contractus . PRO cuius explicatione notandum est, eiusmodi contractus dupliciter posse esse irritos & nullos. Vno modo absolute & simpliciter & propter defectum personae contrahentis : vt si pupillus vendat aut emat, &c. de quibus contractibus nulla est controuersia, certum enim est: quod in illis nullum transfertur dominium. Secundo modo contractus fit cassus & irritus a iure, propter defectum alicuius caeremoniae & solennitatis, quam ius praescribit tali contractui : & de his contractibus est tota nostra controuersia, & disputatio. Verbi gratia, in testamento, quod fit in scriptis, requiritur testium subscriptio, & testatoris: requiruntur etiam sigillatio & aliae caeremoniae iure ciuili & communi. Vt habetur in. l. hac consultissima. C. de testamentis. Iure etiam Regio Hispaniensi, quod habetur in part. 6. in. l. 1. & 2. tit. 1. idem requiritur. Vltra quae omnia lex. 3. Taurina, requirit tabellionem qui subscribat proprio nomine & signo illam obligationem seu testamentum: licet remittat testium sigilla. Testamentum hoc dicitur testamentum in scriptis, a nostris vero, testamento cerrado. Vt habet praedicta lex Taurensis. Testamentum vero nuncupatiuum, quod a nostris dicitur, abierto, secundum ius commune requirit totidem numero testes: septem videlicet. vt habetur in allegata. l. hac consultissima. Caeterum iure Regio, requirit tantum vt fiat coram tabellione & tribus testibus. Quod si non possit haberi tabellionis copia: fieri debet coram quinque testibus. Si autem tot numero testes haberi non possint; debet, vt minimum, fieri coram tribus testibus. Hoc sancitum est in. l. 1. titul. 2. lib. 5. in ordinationibus Regijs. Et sic declaratum est in allegata. l. Taurina. Ecce solemnitatem , quam ius ciuile exposcit in testamentis: sic adeo vt si deficiat haec solennitas, testamentum sit irritum, & habeatur pro infecto. DVbitatur. Vtrum haeres institutus per testamentum cui deficit solennitas ista essentialis: factum tamen ex libera & spontanea testantis voluntate coram duobus tantum testibus, sit verus dominus & haeres illorum bonorum: an vero succedat in illa bona tanquam verus dominus haeres ab intestato. Est exemplum. Iure communi Pontificio in alienandis rebus Ecclesiasticis, prae scripta est haec solennitas: vt abalienatio illa fiat tribus tractatibus. Est igitur etiam dubium, vtrum si abalienatio rei Ecclesiasticae per venditionem aut per quencumque alium contractum fiat, praetermissa hac solennitate, ex libera tamen voluntate ipsius Ecclesiae & capituli abalienantis: talis abalienatio transferat dominium in alterum cum quo contraxit. Primo arguitur. Videtur enim quod re vera transferatur dominium. Nam solennitas haec solum requiritur in contractibus, vt obuietur fraudibus & dolis, qui in talibus contractibus committi solent plerumque: sed quando constat manifeste voluntas eorum qui contractus huiusmodi faciunt, etiam si praetermissa sit solennitas illa, cessat ista ratio obuiandi fraudibus & dolis. Ergo cessat iuris dispositio: quia cessante causa cessat effectus. ca. cum cessante. de appellationib. Et capit. et si Christus. de iure iurando. Confirmatur. Lex diuina & naturalis cessat, cum illius finis & ratio cessat: vt manifestum est in. l. de corripiendo fratre, quae non obligat cum non speratur salus fratris, qui est finis legis. Ergo multo magis lex positiua cessabit, cessante illius ratione. Secundo arguitur. Lex & sententia iudicis quae fundatur in falsa praesumptione, non habet locum in foro conscientiae: quando illa praesumptio cessat, sed in contractu minus solenni, cum manifesta est voluntas contrahentium , omnis abest praesumptio falsa, ergo. ¶ Tertio arguitur. Contractus huiusmodi minus solennes, reuera inducunt obligationem iuris naturalis: sed ius ciuile non potest abrogare ius naturae, ergo &c. Maior probatur. Quoniam qui talem contractum faciunt per liberam suam voluntatem , etiam declaratam coram testibus, obligant seipsos inuicem. Vltimo arguitur. De facto, & reipsa multi sunt, qui possident res Ecclesiasticas, vno tantum tractatu abalienatas. Multi item sunt qui possident iure haereditario amplissimas fortunas & diuitias per testamentum minus solenne. At hos omnes spoliare suis bonis ante omnem iudicis sententiam durissimum est. In oppositum est, quod lex iusta ciuilis, seu Canonica in foro conscientiae impedit translationem dominij, ita vt translatio facta non teneat: sed leges quae irritos & nullos faciunt contractus propter defectum solennitatis essentialis, impediunt translationem dominij, & annullant illam, ergo. Minor patet, quoniam decernunt tales leges hos contractus habendos esse pro infectis & irritis. ¶ Confirmatur in exemplo posito. Testamentum minus solenne, non tribuit maius ius haeredi, qui per tale testamentum instituitur: quam si testator decederet intestatus. At si testator intestatus decederet, citra dubium talis haeres nullum haberet ius ad illa bona: sed succederet in defuncti hae reditatem haeres ab intestato, ergo. Maior probatur, quoniam tale testamentum iure habetur pro infecto. Secundo arguitur, sententia iudicis quae non fundatur in falsa praesumptione , obligat in conscientia & confert ius & dominium, imo obligat reuera in conscientia antequam pronuntiaretur, vt nos declarauimus in principio huius quaestionis de dominiorum translatione : sed iudex, etiam si sciat eos qui faciunt eiusmodi contractus minus solemnes , facere libere & sponte etiam cessante omni fraude & dolo consensisse in eos contractus. Nihilominus tamen pronuntiabit eos esse irritos & nullos, & non conferre dominium. Ergo reuera non conferunt. Minor patet, ex vsu iudicum in omnibus tribunalibus. Tertio arguitur. Electio quae est nulla propter defectum solennitatis praetermissae , quanuis facta sit ex libero consensu eorum ad quos electio pertinebat, non confert ius in conscientia ipsi electo. Item matrimonium contractum ex libero consensu contrahentium, sed absque solennitate essentiali: quam praescripsit Concilium Tridentinum, Sessione 24. in Decreto, de reformatione matrimonij, reuera nullum est, neque confert dominium corporum inter sic contrahentes, vt si fiat absque parocho & duobus testibus. Ergo idem dicendum est in omnibus alijs contractibus. Quarto arguitur. Si herus praescribat oeconomo formam & modum, quem seruare debet in contractibus, quos heri nomine celebraturus est, annullans & cassans contractus quos illo modo praetermisso fecerit: citra dubium tales contractus facti, praetermissa forma heri, non conferunt ius. Sed respublica habet potestatem ad praescribendum ciuibus formas & modos quos seruare debent in celebrandis contractibus, non minus quam herus respectu serui & oeconomi, ergo. Vltimo arguitur. Leges quae decernunt irritas facientes donationes filijs illegitimis impediunt omnino translationem dominij, vt nos docuimus supra: sed multo significantiora verba habentur in legibus quae irritos faciunt contractus propter defectum solennitatis, quam in illis, quae definiunt circa filios illegitimos, vt patet, quoniam in prae senti proposito, tales leges expresse dicunt esse contractus nullos haberique pro infectis, leges vero aliae de filijs illegitimis nihil tale dicunt, ergo &c. In hac difficili controuersia autores fere omnes secantur in duas partes extremas propter argumenta vsque adeo contraria & opposita quae proposuimus. Nam propter ar gumenta priore loco posita, est sententia asserens, quod omnis contractus, qui est iure naturae validus, etiam si iure ciuili irritetur, confert dominium in foro conscientiae. In hac sententia sunt innumeri Iurisperiti. Innocentius cap. quod sicut. de electione. Panormitanus cap. quia plerique. nu. 28. de immunitate ecclesiarum. Et capit. 1. de in integrum restitutione. Hos sequuntur Ancharranus, Antonius de Butrio, Bartolus, Iason, Felinus, Decius, Alciatus, & alij quos refert Episcopus Segobiensis cap. cum esses. de testamentis. nu. 5. Et in relectione regulae peccatum. part. 2. §. 4. & Menchaca libr. 2. de successionum creatione & progressu. §. 3. Illatione 23. Inter Theologos sunt in eadem sententia Syluester verbo. haereditas. quaest. 7. & verbo, testamentum. 1. quaest. 5. verbo, alienatio. §. 13. Adrianus quodlibeto. 6. arti. 1. conclusione. 2. illatione. 2. Altera sententia extrema ex diametro huic opposita negat per huiusmodi contractus irritos iure ciuili, quantumlibet alias validos iure naturae transferri dominium. Et conuincuntur argumentis secundo loco positis. In hac sententia sunt inter Iurisperitos Baldus. C. de sacrosanctis ecclesijs. repetitione legis primae, Alexander & Imola in. l. nemo potest. ff. de legatis. 1. Fortunius in tractatu de vltimo fine. illatione. 35. quos sequitur Couarrub. in locis citatis. Et denique haec sententia est Iurisperitis communis. In hac sententia, inter Theologos dicitur fuisse M. Frater Melchior Cano. quem sequuntur multi ex interpretibus Diui Thomae. ¶ Sunt quidam, qui mediam viam sequuntur inter has extremas sententias asserentes, quod prima sententia habet locum quando is, in cuius fauorem lex ciuilis irritum facit contractum, non dubitat de voluntate illius, qui per talem contractum etiam minus solenne voluit transferre dominium, Secunda vero sententia habet locum, quando talis voluntas est dubia. Hoc vult allegatus autor Hispanus Menchaca, vbi supra. Illatione 24. PRO decisione huius difficultatis. Sit prima conclusio. Ille in cuius fauorem lex irritum facit contractum , potest propter defectum solennitatis iuste agere coram iudice contra talem contractum & petere de clarationem, quod talis contractus sit irritus & nullus. Imo in vniuersum potest perinde se habere, ac si talis contractus, nunquam factus fuisset, exceptis pijs causis. Exemplum est. In testamento minus solenni haeres abintestato succedens potest iuste petere coram iudice, vt declaret tale testamentum irritum , & nullum, & quod adiudicet sibi haereditatem defuncti: nec tenetur legata adimplere, nisi legata sint pia: quoniam legatum in causis pijs habet priuilegium in hoc particulari. Ista conclusio est contra Panormitanum & illius sequaces, qui volebant peccare mortaliter talem haeredem, & teneri ad restitutionem illorum bonorum: si ageret contra testamentum. Sed ista conclusio probatur manifeste argumentis secundo loco factis in hoc dubio. Quam etiam probat Soto multis argumentis vbi supra. Quorum primum est. Contractus quilibet validus iure naturae & iure positiuo iuste & sancte potest impugnari interdum, videlicet, quando lex concedit in integrum restitutionem, ergo multo magis contractus, qui licet iure naturae alias validus sit, iure tamen ciuili irritus est. Antecedens probatur. Contractus ludi iure naturae & ciuili validus est: tamen iuste in foro exteriori petitur coram iudice rescisio, & reuocatio talis contractus infra tempus a lege praescriptum . Idem est in vniuersis alijs contractibus, de quibus agitur in titulo de in integrum restitutione. Confirmatur . Contractus validus, vtroque iure naturae & ciuili, quando reuocatur per in integrum restitutionem, rescinditur de nouo is contractus , qui antea validus erat. At contractus qui iure naturae irritus est: non rescinditur a iudice, sed declaratur irritus & nullus, ergo prae dictus haeres licite petit rescindi vel declarari nullum esse talem contractum vel testamentum. Secundo arguitur. Sequeretur quod tutor pupilli succedentis ab intestato ei qui condidit testamentum minus solenne, citra culpam vllam suam esset perplexus, idest dubius omnino quidnam faceret, & quidquid ageret male ageret. Quod non est asserendum, ergo. Sequela patet. Si talis tutor coram iudice petat bona illa sua pupillo, peccat mortaliter iuxta oppositam senten tiam, si non petat, postea iudex praecipit, vt ille reddat suo pupillo totam illam defuncti haereditatem: quam negligentia tutoris pupillus amisit, cum haberet ius ad illam. Secunda conclusio. Qui possidet per contractum minus solennem, iuste possidet, quousque a iudice spolietur, nec tenetur indicare vitium talis contractus alteri parti. Verbi gratia, in exemplo posito, haeres institutus per testamentum minus solenne iuste adit hae reditatem & possidet defuncti bona antequam spolietur a iudice: & potest reticere vitium testamenti, neque tenetur reuelare haeredi ab intestato tale vitium. Prima pars huius conclusionis probatur. Leges positiuae in toto aut in parte obligant, quatenus aut in toto aut in parte recipiuntur per vsum: sed leges ciuiles, positiuae siue Pontificiae, quae irritos faciunt contractus minus solennes, non sunt receptae per communem vsum sapientum, quantum ad hoc vt spolietur ante iudicis sententiam, qui per talem contractum possidet, ergo reuera ille iuste possidet. Confirmatur. Hominum sapientum declaratio plurimum valet ad obligationem per leges inducendam, aut certe tolllendam , sed inter viros sapientes innumeri fere sunt, qui asserant eum qui sic possidet iuste possidere, ergo reuera iuste possidet. Secundo probatur. In dubijs melior est possidentis conditio, ergo in tanta opinionum varietate, quanta est in praesenti controuersia, inclinandum est in fauorem possidentis: & dicendum quod iuste possidet. Secunda pars probatur. Ille, vt ostensum est in priori parte, iuste possidet: & rursus nec tenetur ex charitate cum tanto detrimento proprio, commodum alterius procurare, nec ex iustitia: cum non sit illius tutor vel custos, ergo non tenetur. Ex hac parte sequitur corollarium. Hae res institutus per testamentum minus solenne, si tutor sit pupilli succedentis ab intestato, tenetur ex iustitia contra seipsum agere pro pupillo suo. Patet, quoniam tutor tenetur ex iustitia procurare pupilli commodum. Quapropter consultissimum erit, vt talis haeres institutus non acceptet tutelam, aut si acceptauerat repudiet eam. Tertia conclusio, qua respondetur ad quaestionem per huiusmodi contractus, iure irritos propter defectum solenitatis essentialis, transfertur quidem dominium : sed infirmum & reuocabile. Haec colligitur manifeste ex duabus praecedentibus: siquidem in secunda dictum est eum qui possidet, per huiusmodi contractus, iuste possidere. Vnde manifeste sequitur, quod habeat dominium antequam a iudice spolietur. In prima vero conclusione dictum est, quod altera pars in cuius fauorem lex fecit irritos tales contractus , potest coram iudice contra talem contractum agere, & spoliare eum, qui possidebat bonis suis per iudicis sententiam. Ergo tale dominium infirmum erat. Quo circa nostra haec sententia est media inter illas duas sententias relatas. Concedimus siquidem primae sententiae, quod per tales contractus transfertur dominium: negamusque id esse firmum, & irreuocabile, contra eandem primam sententiam . Secundae vero sententiae concedimus illud dominium esse infirmum & reuocabile. Ex dictis sequitur primum corollarium . Tutior est in conscientia, is, qui praetendit contractum minus solennem esse irritum vel irritandum, quam is qui possidet per talem contractum. Vt verbi gratia, haeres ab intestato, tutior est in conscientia, quam hae res institutus per testamentum minus solenne. Hoc patet manifeste. Quoniam ius illius, qui possidet per talem contractum est reuocabile per actionem alterius qui praetendit tales contractus esse irritos. Secundum corollarium. Si is, qui possidet per contractum minus solennem, dum altera pars in iudicio agit contra talem contractum, occultet contractum, adducat testes falsos, aut denique fraude aliqua vtatur: amittit dominium illorum bonorum: & tenetur ad restitutionem faciendam alteri parti, ante omnem iudicis sententiam . Probatur. Altera pars habebat ius in conscientia, ad ea bona petenda coram iudice: is autem qui possidebat per talem contractum impediuit per iniquitatem ius illius. Ergo verum est corollarium, saltem quantum ad hoc quod tenetur restituere. Quarta conclusio. Duos contractus excipimus, in quibus si solennitas essentialis iuris desit, nullum transfertur dominium, neque firmum, neque infirmum, neque re uocabile, neque irreuocabile. Primus est matrimonium: in quo citra dubium, verum habet haec exceptio: Vt insinuabamus in argumento tertio pro secunda sententia huius contractus . Exceptionis ratio est. Quoniam matrimonium in hoc distinguitur ab vniuersis alijs contractibus, quod matrimonium natura sua est irreuocabile & indissolubile: reliqui vero contractus reuocari possunt: ac subinde matrimonij contractus aut nullum omnino transfert dominium, aut si transfert, est irreuocabile & firmum. Alter contractus est electio, quae si iure sit irrita, verosimilius est quod nullum transferat in electum dominium : neque electus potest illam acceptare. Ratio huius exceptionis est. Quoniam per electionem confertur electo iurisdictio spiritualis, quae est res maxime grauis: at rem vsque adeo magni momenti, non est tutum concedere, quod transferatur per contractum irritum ab ecclesia. Et idcirco viri sapientes , qui in reliquis contractibus concesserunt rerum transferri dominium: illud omnino formidabant asserere in electionibus. Verum est quod Panormitanus, & alij Iurisperiti eum sequuti idipsum concedunt de electione, quod de alijs contractibus. Sed verosimilior est multo nostra sententia & tutior. Reliquum est, vt respondeamus ad argumenta vtriusque partis extremae. Ad argumenta primae partis patet, quatenus procedunt , contra primam conclusionem & contra tertiam & quartam: respondetur enim legem non cessare cessante fine in particulari: sed tantum, quando cessat in vniuersali finis. At quanuis in vno, aut altero contractu minus solenni, cessent fraudes, manet tamen finis legis in vniuersali, scilicet, obuiare fraudibus: quod si talis solennitas praetermittatur sae pissime committerentur in huiusmodi contractibus. ¶ Ad confirmationem respondetur finem correctionis fraternae , esse bonum particulare fratris: & idcirco quando tale particulare bonum cessat, cessat praeceptum correctionis. Caeterum legis facientis irritos contractus minus solennes, finis est bonum publicum, quod proinde constare potest, etiam si cesset bonum huius aut illius in particulari. Ad secundum respondetur leges istas (de quibus modo loquimur, & sententias iudi cum, quae nihil aliud sunt quam applicationes quaedam legis ad particularem casum, non fundari in falsa praesumptione. Et idcirco etiam si constet de voluntate eius, qui fecit talem contractum minus solennem: decreuit lex talem contractum esse irritum. Declarat etiam iudicis sententia legis decretum, eo quod quanuis modo constet de veritate: sae pius contingit quod voluntas talis est coacta. Ad tertium respondetur ius naturae non determinare formam contractus sed hoc determinat ius positiuum, quod quidem in transferendis dominijs autoritate legislatoris habet potius rationem boni communis, quam boni particularis ipsius proprij domini facientis tales contractus. Ad vltimum respondetur nostram sententiam esse piam & clementem: & idcirco tribuimus dominium licet debile ijs, qui possident quousque spolientur a iudice. Ad argumenta secundae sententiae qua parte procedunt contra secundam & tertiam conclusionem respondetur. Ad primum & ad secundum dicimus, leges quae in hac parte decernunt, solum velle (vt vsus & consensio sapientum declarauit) quod quando sit, qui petat tales contractus esse irritos: declarentur reuera irriti: & pronuntietur sententia in illius fauorem. Ad tertium respondetur iuxta ea, quae dicta sunt in quarta conclusione. Ad quartum vero respondetur esse maximum discrimen inter oeconomum cui herus prae scripsit formam celebrandi contractus declarando irritos, qui alio pacto celebrarentur, & ciuem cui lex praescripsit eandem formam . Quoniam oeconomus non est dominus illorum bonorum , quae abalienat per tales contractus, sed dominium est penes herum. Cae terum ciuis est verus dominus bonorum quae abalienat per eiusmodi contractus, & non est dominus ipse legislator, Princeps, aut respublica. Ad vltimum respondetur leges irritas facientes donationes, factas filijs illegitimis, efficere inhabiles ipsos filios illegitimos, & incapaces ad habendum dominium: leges vero de quibus loquimur, non id efficere, quod colligimus, primo ex vsu & declaratione virorum sapientum, qui aliter has leges interpretati sunt. Secundo ex sermone & verbis ipsarum legum. Etenim in illis sermo est ad ipsos filios illegitimos indignos eos dicens, omni beneficio, & substantia paterna. At in his alijs sermo refertur, ad ipsos contractus, non ad personas, quibuscum fiunt contractus ipsi. Ac denique hoc colligimus ex eo quod in illis legibus punitur crimen non praesumptum, sed reuera, perpetratum (incontinentiae, videlicet aut adulterij) quod est in parentibus filiorum, qui sunt illegitimi. In praesentibus vero legibus proceditur ex praesumptione fraudum quae in talibus contractibus fere semper solent committi . Et idcirco leges illae multo magis odiosae sunt & molestae si lijs illegitimis, quam istae illis personis quibuscum fiunt tales contractus. Hactenus dictum sit de tertia disputatione, & de illis legibus in vniuersum quae impediunt translationem dominij non volente proprio domino. Quarta & vltima disputatio est de illis legibus, quae transferunt rerum dominium etiam inuitis proprijs dominis. Quae leges sunt illae, quae feruntur de praescriptione , & de vsucapione. De qua materia extant tituli in vtroque iure ciuili & Pontificio: quibus locis tractatur de hac re a Iurisperitis. In regula etiam, possessor. Item in regulis iuris. in. 6. & in Decreto. 16. quaest. 3. A Theologis vero in. 4. distin. 15. A Diuo Tho. in quodlibeto. 12. art. 25. ab Adriano IIII. in materia de restitutione. quaest. de praescriptione . A Summistis verbo, praescriptio. & verbo, vsucapio. Exordium autem sit a Notione vocabulorum. Praescriptio itaque, praeter alias significationes Ciceronianas & Latinas, quas habet, significat idem, quod exceptio: similiter praescribere, id quod exceptionem agenti seu petenti opponere. In qua significatione vsi sunt his vocabulis Latini autores. Cicero saepius. Quintilianus lib. 7. Institutionum oratoriae artis. Iurisconsulti in titulis de praescriptionibus. Caeterum varij vtriusque interpretes vtuntur hoc vocabulo, in alia significatione. Vt videlicet significent, ius siue dominium acquisitum ex possessione, confecto tempore legibus definito. Et hac significatione vsi sunt Summi Pontifices in Sacris Canonibus. Caeterum hoc vocabulum vsucapio, verbum Ciceronianum est: & significat etiam dominium, siue ius acquisitum ex rei possessione, confecto tempore legibus definito. Sed iuris vtriusque interpretes voluerunt, esse distinctionem inter vsucapionem, & praescriptionem. Quod vsucapio sit tantum circa mobilia bona, & sit triennalis: praescriptio autem, sit circa immobilia bona, & requirat longius tempus , quam triennium. Nobis autem Theologis pro quiete conscientiae incumbit disputare, vtrum praescriptio, siue vsucapio & in vniuersum possessio rei cuiusque alienae post confectum tempus legibus statutum, conferat dominium possessori, etiam si post illud tempus sciat rem illam fuisse alienam. Videtur quod quaelibet possessio exacto illo tempore conferat dominium. Primo arguitur, ex. l. si quis. §. 1. &. l. cum notissimi. C. de praescriptionib. Vbi sancitur triginta vel quadraginta annorum praescriptionem , etiam cum mala fide procedere. Id ipsum definitum est in. l. Regia. 21. titul. 29. Partita. 3. Sed dicet quis has leges iam fuisse abrogatas & antiquatas a Summis Pontificibus. Ab Alexandro III. in cap. vigilanti. de praescriptionibus. Ab Innocentio III. in concilio Lateranensi. Et refertur in ca. finali. eodem titul. a Bonifacio VIII. in regula possessor, de regu. iur. Contra hanc dispositionem . Secundo arguitur. Post editas has leges Pontificias Carolus Quintus Catholicus Rex Hispaniae in conuentu Madritio Anno quod Domini 1528. Petitione 157. edidit legem, mercedes a famulis & seruientibus exigi non valeant post triennium ab eo die, quo a famulitio cessarunt, nisi intra id triennium stipendium illud petijsse probauerint. Ecce Rex Catholicus approbat praescriptionem solo triennio, quae absque mala fide rarissime constitui potest. Similia sunt multa statuta in alijs Regnis & plerisque ciuitatibus. Quinimo vt ius Pontificium iuri Pontificio opponamus, in cap. 1. de praescriptionibus. conceditur Episcopo, vt triennio, partem alienae dioecesis quam scit esse alienam, praescribat. Simile quid habetur in Concilio Mileuitano. cap. 24. & refertur 16. quaest. 3. in cap. placuit. Confirmatur. Respublica ciuilis per se perfecta est, ergo leges illius non possunt antiquari per aliam potestatem. In oppositum est quod fundamentum praescriptionis bona fides est, vt allegato. capit. habetur, ergo si possessor etiam post transactum tempus legibus definitum habeat malam fidem & conscientiam rei alienae, corruit ipsa prae scriptio, & non confert ius. ¶ Secundo arguitur: triplex finis potest esse legum, quae de praescriptione seu vsucapione latae sunt. Primus ne dominia rerum sint incerta. Secundus vt exterminentur lites. Tertius denique vt puniatur negligentia & socordia proprij domini in procurandis bonis suis & repetendis: sed propter nullum horum finium potest conferri dominium in foro conscientiae, ergo tales leges non conferunt dominium . Probatur minor. Primus & secundus finis tantum procedunt in exteriori foro. Etenim in foro interiori facile est vt quisque non possideat quod non est suum. Item dominia sunt certa in foro interiori. Tertius vero finis non est sufficiens causa, vt priuetur quis re sua , quoniam talis negligentia in repetendis proprijs bonis non est digna tanta poena. Et rursus quando digna esset tanta poena, saltem se queretur, quod praescriptio seu vsucapio non conferret ius in conscientia, quando verus dominus non fuisset negligens in inquirendis bonis suis, ergo. Vltimo arguitur. Leges quae denegant actiones in foro exteriori, decepto intra dimidiam iusti pretij in rei venditione, non conferunt in conscientia ius & dominium. Vt ostendemus infra quaest. 77. ergo neque leges de praescriptione: quoniam finis tam harum quam illarum legum est minuere lites. IN hoc dubio est prima sententia, asserens leges illas seculares, quae concedunt malae fidei possessori ius & dominium, non esse antiquatas, & abrogatas, imo vero non posse abrogari a Pontificibus . Sic habet glossa in allegata regula. Eam etiam refert glossa in allegato cap. finali. de praescriptionibus. Et nonnulli Iurisperiti: quanuis non adeo communiter, tamen quantum ad aliquas actiones sequuntur hanc sententiam. Quos refert Couarruu. in relect. super regul. possessor. part. 2. §. 11. ¶ Secunda sententia est Adriani quodlibeto. 6. artic. 3. dicentis illas leges seculares esse iustas, non tamen conferre ius in conscientia rei possessae: sed tantum denegare actionem vero domino, vt post exactum illud tempus lege definitum , posset res suas pe tere a possessore coram iudice: exemplum est in legibus quas paulo antea dicebamus denegare actionem decepto intra dimidium. Altero modo inuenitur sententia eiusdem Adriani in. 4. in. q. de praescriptione dicentis , praedictas leges habere locum in conscientia, quando possessor, licet habeat scientiam se possidere alienum , tamen ex aliqua iusta causa non restituit, & verus dominus est negligens in repetenda re sua. Sed abrogatae, inquit, sunt illae leges a Summis Pontificibus: quoties is, qui possidet non excusatur, a restituendo ex aliqua iusta causa, & verus dominus non est negligens in repetendo. Hanc sententiam , sequuntur multi iurisperitorum , quos refert Couarruu. vbi supra. ¶ Tertia sententia est quorundam asserentium , non modo leges illas seculares, verum etiam Pontificias quae concedunt possessori bonae fidei cum reliquis conditionibus possessionem: non tamen ferre ius in conscientia . Ita tenent multi Iurisperiti: quos refert Syluester verb. praescriptio. 1. §. 13. & Couar. 3. par. relect. allegatae. §. 2. Hos sequitur summa Rosella in verb. praescriptio. PRO decisione sit prima conclusio. Merito Summi Pontifices abrogarunt leges illas, quae concedebant dominium possessori malae fidei tanquam iniquas, & contra ius naturae. Explicatur conclusio. Non modo volumus dicere, quod nunquam istae leges ante abrogationem contulerint ius & dominium: verum etiam quod erant iniquae quantum ad hoc quod negabant, actionem petendi vero domino contra possessorem malae fidei. Probatur conclusio . Ratione desumpta ex Innocentio III. in allegato loco cap. finali. Omnis constitutio quae sine peccato mortali obseruari non potest, deroganda est: sed supradictae leges non poterant sine peccato mortali obseruari, ergo. Probatur tamen a nobis Minor, ostendendo eas leges, esse iniquas, ac subinde non posse sine mortali obseruari. Primo. Tota aequitas legis desumitur ex bono publico, & communi ad quod lex ordinatur: sed illae constitutiones erant in magnam perniciem boni publici. Etenim quisque praesumeret occupare res alienas, si posset: vt post aliquod tempus haberet dominium illarum, & a iudice defenderetur contra verum dominum. Secundo proba tur minor, lex quae fouet mortalia peccata, non potest sine mortali obseruari: sed istae leges fouebant mortalia peccata, videlicet, possidere contra conscientiam propriam rem alienam, ergo. Vltimo probatur illa minor. Contra ius naturae est quod fur eo quod est in mora restituendi comparet sibi dominium circa rem furtiuam , aut quod ea de causa defendatur a iudice in possessione: sed hae leges seculares concedebant furibus dominia ob istam causam & defendebant eos in possessione, ergo iniquae erant. Secunda conclusio. Praescriptio seu vsucapio perfecta illis conditionibus, quas ius Pontificium exposcit, confert verum ius & dominium in conscientia rei possessae , etiam si post transactum tempus legibus definitum, sciat rem illam fuisse alienam . Conclusio haec asseritur a Iurisperitis omnibus fere, in allegatis locis: & a Theologis. Et probatur ratione manifesta. Leges iustae & sanctae, sicut impedire possunt translationem dominij in alios, inuitis proprijs dominis: ita possunt transferre dominia in alios inuitis proprijs dominis, quando expedierit ad bonum commune : sed expedit maxime ad bonum commune, vt praescriptio seu vsucapio perfecta iuxta leges Pontificias, conferant verum ius in conscientia, ergo. Minor patet ex finibus harum legum, quorum vnus & potissimus est, ne rerum dominia tanto tempore maneant incerta: quoniam alias illi qui possident res negligerent illas, & non curarent timentes, ne quando & post longum tempus, veri domini eas repeterent . De hoc fine proximo & potissimo agitur in. l. 1. ff. de vsucapionib. & in cap. vigilanti. citato. & 16. q. 3. §. potest. Secundus item finis, scilicet minuere lites, non est parum vtilis bono publico, de quo fine Cicero in oratione pro Caecina inquit: "Vsucapio est finis solicitudinis ac periculi litium." ¶ Ad argumenta vero primo loco posita, quae procedunt contra primam conclusionem respondetur. Et quidem ad primum responsum est ibidem. Ad replicam vero seu instantiam positam in secundo argumento ex. l. Caroli Quinti. Respondetur , illa lege non concedi dominium stipendij illis dominis, qui non soluerint toto triennio si habuerint malam fidem: sed concedit duo. Alterum est, quod in casu dubio pronuntianda est sententia pro dominis contra famulos transacto triennio. Alterum est, quod cum fuerit res certa quod dominus mala fide possederit, non continuo sit parata executio contra illum: sed admittatur ad probationem . Ita intelligit legem Couar. sup. par. 2. §. 11. sed melius respondetur, quod non datur actio in iudicio famulis. Ad capitulum vero primum de praescriptionibus respondetur, legem illam, non concedere Episcopo dominium illius partis alienae dioecesis proprie loquendo, titulo praescriptionis: sed potius in poenam culpae proprij Episcopi: qui toto illo triennio neglexit procurare filios suos nouiter conuersos ad fidem. Et in huius delicti poenam priuatur illo dominio, & confertur illud dominium & iurisdictio Ecclesiastica, ei qui conuertit infideles ad fidem. Lex autem de praescriptione non respicit potissimum culpam proprij domini, neque infert illi poenam vt ostendimus cum ageremus de fine legis huius. Ad confirmationem respondetur rempublicam ciuilem esse quidem secundum se & in ordine ad suum finem perfectam, caeterum subijci omnino reipublicae spirituali in ordine ad spiritualem finem. Et idcirco cum contra spiritualem finem aliquid statuit ciuilis potestas, potest tale statutum abrogari ab spirituali principe. Imo potest Princeps spiritualis, si expediat bono spirituali, Principes ipsos seculares & legislatores antiquos deponere, & nouos creare. Ad argumenta vero secundae partis quae procedunt contra secundam conclusionem respondetur. Ad primum respondetur: post exactum tempus ad praescribendum legibus definitum, iam esse certam scientiam in possessore habente conditiones legis ad praescribendum, quod talis res possessa, sit propria, etiam si certo sciat, quod olim fuerit aliena. Non secus atque is qui emit rem aliquam, quanuis certo sciat eam rem fuisse alienam ante emptionem : post emptionem vero certo scit esse propriam , sed tempore ipso (quod legibus requiritur, ad praescribendum ) decurrente: requiritur ea scientia & bona fides in possessore, vt scilicet, non sciat eam esse alienam. Ad secundum respondetur quod primus finis sine dubio habet locum & in foro exteriori & in interiori. Secundus vero finis, quanuis in exteriori tantum foro procedat, quantum ad litium decrementum & diminutionem: tamen confert ius in conscientia . Etenim pax in interiori foro, & est magnum bonum publicum : ac subinde lex quae respicit talem finem, iusta est & conferre potest ius in foro interiori conscientiae . ¶ Tertius vero finis est nimium remotus & parum aut certe nullo pacto intentus a lege, sed permissus tantum : & idcirco siue verus dominus negligens fuerit, siue diligens, in re sua inquirenda, possessor habens legis conditiones praescribit seu vsucapit illam . Ad tertium copiose respondebimus . q. 67. pro nunc vero respondeo negando consequentiam : quoniam leges illae de venditione latae sunt tantum permissiue. Leges autem de praescriptione, sunt praeceptiuae. Leges autem praeceptiuae differunt a permissiuis, quia illae conferunt ius in conscientia , istae vero non. Sed argumentabitur quispiam ex hisce dictis contra primam conclusionem . Leges illae de venditione iuste potuerunt permittere, quod non daretur actio in foro exteriori decepto intra dimidium contra eum qui deceperat. Ergo leges ciuiles iuste potuerunt permittere, quod vero domino non daretur actio contra possessorem malae fidei, post transactum tempus legibus praestitum . Ad hoc respondeo negando consequentiam : quoniam in deceptione citra dimidium fuit voluntarius aliquo pacto deceptus, neque datur occasio per leges illas ad decipiendum , neque ad alienas res occupandum. Caeterum in malae fidei possessore verus dominus non est voluntarius vllo pacto: & per leges permittentes ne daretur actio in foro exteriori, dabatur fomentum, & occasio magna ad occupandas res alienas & possidendas per iniquitatem. DVbium aliud est consequens pro intelligentia secundae conclusionis in praecedenti dubio, quae nam sint requisitae conditiones ad perfectam iure humano praescriptionem. Pro cuius dubij intelligentia, sit conclusio vnica. Quatuor sunt numero conditiones requisitae ad praescribendum iure Pontificio . Prima conditio est. Vera & propria possessio rei praescribendae. Propter huius conditionis defectum monachus non potest rem aliquam praescribere: quoniam non potest habere possessionem & proprietatem illius. Item laici non possunt praescribere rem aliquam spiritualem. Secunda conditio est continuatio huius possessionis toto tempore legibus praestituto. Itaque si tempus illud interrumpatur in possidendo non praescribit possessor. Tertia conditio est bona fides, hoc est, conscientia quod illa res quam possidet non sit aliena. Etenim fides in praesentia accipitur pro existimatione, qua quis existimat rem aliquam quam possidet esse propriam: quae tertia conditio magni momenti est in praesentia, & explicanda inferius copiosius. Quarta conditio est titulus ad possidendum. Potest autem titulus iste esse triplex, naturalis, aut legitimus, aut denique lege praesumptus. Naturalis titulus est ille qui positus est in ipsa rerum natura, & veritate rei. Legitimus titulus est ille, qui si consulamus leges, dominium confert : quanuis reuera praesupponat aliquid falsum. Denique titulus lege praesumptus est ille, vt nomen prae se fert, qui lege praesumitur, iudicis sententia. Verbi gratia, qui innititur rei veritati & verae testium depositioni, & iuris scientiae. Caeterum iudicis sententia quae fertur secundum allegata & probata iuxta leges ipsas, sed fundata in falsa praesumptione, in falsa videlicet testium depositione: est titulus legitimus: quoniam est secundum leges lata & contraria sententia est etiam illegitima sententia. Sententia denique iudicis, quae non est lata secundum allegata & probata, sed omnino contra leges, est titulus lege praesumptus. Etenim lex praesumit sententiam iudicis, quanuis alias iniqua sit, esse iustam, imo praecipit eam mandari executioni, quandiu non reuocatur per superiorem. Ex his sequitur primo, quomodo distingui possent inter se se titulus naturalis & legitimus ex vna parte: & bona fides ex altera. Etenim si quispiam per sententiam iuxta allegata & probata pronuntiatam, sed quae innititur falsae testium depositioni, possidet rem aliquam, sciens tamen vitium illud falsae depositionis testium, citra dubium titulo legitimo possidebit, tamen nullo pacto bona fide. Contra vero si possideat per sententiam iniquam, tamen quam ipse opinatur aequam: possidet manifeste bona fide: non tamen possidet titulo legitimo lege naturali. Rursus datur bona fides sine titulo in eo, qui possidet rem triginta annis vel quadraginta inani titulo: per quem res ad eum peruenerit & in eo est. Item qui existimat rem quam possidet sibi donatam a vero domino aut legatam, cum tamen reuera donata aut legata non fuerit. Item filius, qui succedit in bona paterna iure hae reditario, credit tamen illa bona esse patris tantum propter testimonium patris: bonam fidem habet sine titulo. Sed tam circa conclusionem, quam circa hoc corollarium nota, bonam fidem esse multo magis necessariam ad praescribendum , quam titulum : vsque adeo vt saepius detur praescriptio sine titulo, nunquam tamen sine bona fide. Exemplum est in praescriptione triginta vel quadraginta annorum. & in cap. placuit. §. potest. 16. quaestio. 3. Exemplum aliud est in praescriptione immemoriali, & in praescriptione centenaria contra Romanam Ecclesiam. De quibus legantur Iurisperiti in locis allegatis. Titulus ergo requiritur semper, tantum in praescriptionibus vsitati temporis decem aut viginti annorum. Sequitur secundo, quod haeres latronis, qui bona fide succedit in defuncti haereditatem , non habet titulum aliquem ad praescribendum. Hoc corollarium est contra Magistrum Soto in allegato loco. Caeterum est res constitutissima in iure, & communis apud vtriusque Iurisperitos, & certum est quod non habet titulum naturalem. Quod vero non habeat titulum etiam lege praesumptum , probatur. Leges de prae scriptione expresse asserunt eum non esse titulum aliquem , ergo non est titulus lege praesumptus . Antecedens probatur in. l. cum haeres. ff. de diuersis temporum praescriptionibus. & in l. vltima. C. coram de vsucapionib. Verum est tamen quod talis haeres spatio triginta vel quadraginta annorum, poterit res has legitime praescribere , quoniam vt paulo antea dicebamus, ad praescriptionem istam longissimi temporis non requiritur titulus: & hoc habetur vt probabilior opinio apud Iurisperitos. Sequitur tertio, quod qui emit a latrone rem furtiuam similiter non habet titulum ad praescribendum , neque reuera praescribit vsitato tempore sed solum praescriptione longissimi temporis triginta vel quadraginta annorum: hoc habetur in §. quod autem. & §. furtiuae. Instituta de vsu capionibus. vbi dicitur furtiuae res, & quae vi possessae sunt, etiam si longo tempore possessae fuerint, vsucapi non possunt, sed intelligendum est hoc de vsucapione vsitati temporis, nam de ea quae longissimi temporis est contrarium colligitur ex. l. omnes. C. de praescriptione triginta vel quadraginta annorum . & ex. l. si aliena. ff. de vsucapionibus. Hoc item corollarium est contra Sotum vbi supra. Caeterum tam haeres latronis, quam qui ab illo rem quampiam emit, si bona fide possideant, praescribunt & vsucapiunt , fructus rei possessae etiam vsitato tempore. Hoc habetur in. l. bonae fidei. ff. de acquirendo rerum dominio. vbi dicitur. Illi qui non possunt vsucapere propter rei vitium, fructus suos faciunt. Idem habetur in. l. si aliena. §. Scaeuola. ff. de vsucapionibus. Itaque si pater furatus est vrbem aliquam: filius haeres illius non potest praescribere vrbem , nisi spatio longissimi temporis. Caeterum fructus vrbis vsitato tempore vsucapit. Vide Syluestrum verb. praescriptio. 1. & 2. §. 8. & 12. & Couar. in allegata relectione. par. 2. §. 9. DVbium vltimum est pro intelligentia praecedentium. Vtrum bona fides necessaria ad praescribendum patiatur secum haesitationem & dubium . Videtur vera pars affirmatiua. Primo ex cap. vltim. de praescriptionibus. Ex quo loco desumimus geminam argumentationem. Alteram quidem ex conclusione ipsa, & ex ratione illius. Pontifex siquidem ibi definit necessariam esse bonam fidem ad praescribendum, & non sufficere malam: quoniam possidere mala fide est peccatum mortale. Tunc sic. Qui possidet rem aliquam cum haesitatione & dubio sit ne propria, sed eo animo vt quando sciuerit esse alienam, donet eam vero domino, non peccat mortaliter: quoniam melior est possidentis conditio, ergo ille talis habet bonam fidem necessariam ad praescribendum simul cum dubio. Item argumentum desumimus ex corollario quod Pontifex colligit in eodem cap. Oportet vt qui praescribit nulla temporis parte habeat conscientiam rei alienae. Tunc sic. Qui dubitat sit ne res quam possidet aliena, non habet conscientiam rei alienae, ergo ille talis habet bonam fidem. Probatur antecedens. Du bium seu haesitatio non est assensus, aut dissensus in alteram partem, ergo non habet conscientiam rei alienae. In oppositum est: Quia qui cum dubio & haesitatione possidet rem tanquam propriam, peccat mortaliter: ergo cum dubio non potest habere bonam fidem ad prae scribendum. Antecedens probatur. Exponit se ille talis periculo retinendi rem alienam, quanuis habeat animum reddendi illam vero domino cum sciuerit esse alienam . At vero qui amat periculum peribit in illo, Ecclesiast. 3. In hoc dubio est prima sententia quorundam asserentium quod dubium istud non tollit bonam fidem. Ita asserit gloss. in cap. finali de praescriptionibus. & cap. si diligenti. eodem titulo. & Panormitanus, quem sequuntur multi Iurisperiti, est in eadem sententia. Secunda sententia est Adriani in materia de restitutione, quaest. de praescriptione in. 4. Sententiarum: & in quodlibeto. 2. dicentis, eum qui habet dubium sit ne res propria, non posse sine peccato mortali possidere illam tanquam propriam, ac subinde nec praescribere posse: debere tamen seruare illam vero domino, & adhibere diligentiam ad eum inquirendum. Quod si hoc faciat, praescribit etiam cum dubio illo. Adriani ratio est, quoniam si possideat tanquam proprium peccat mortaliter: vt dicebamus in argumento in oppositum. Si autem seruat eam vero domino non peccat mortaliter. Tertia sententia est media inter has extremas. Eum qui dubitat posse quidem possidere illam rem tanquam propriam, debere tamen pro qualitate dubij partem restituere, aut illi, cuius dubitat sit ne res illa, aut certe pauperibus, si post factam diligentiam verum dominum non inuenerit: si manet dubius adhuc post diligentiam factam. Caeterum inquit, quod eiusmodi dubium interrumpit praescriptionem. ¶ Quarta sententia item media inter has sententias explicatur sequentibus conclusionibus . Prima conclusio . Qui dubitat probabiliter, An res sit aliena, non habet bonam fidem . Probatur primo, quia dubium verisimile & probabile est medium inter bonam , & malam fidem , sicut pallidum est me dium, inter album, & nigrum. Probatur secundo, quod non sit bona fides ex. l. 48. ff. de acquir. rerum domin. vbi dicitur, Bonae fidei, & indubiae possessor. En distinguitur manifeste bona fides contra dubiam. Secundo probatur. Bona fides in vniuersis alijs materijs non patitur secum haesitationem & dubium, ergo nec in ista materia. Antecedens probatur inductione. Si quis dubitet, An hodiernus dies sit dies ieiunij non habet bonam fidem, vt vescatur carnibus. Etenim si cum illa haesitatione vesceretur carnibus, peccaret mortaliter: si autem cum bona fide illis vescatur non peccat mortaliter. Idem est in vniuersis alijs. Quarto. Si dubium esset bona fides, sufficeret ad incipiendam praescriptionem: at hoc consequens est falsum iuxta omnium tam Iurisperitorum, quam Theologorum sententiam, ergo & antecedens. Secunda conclusio. Qui cum dubio verisimili, sit ne res propria vel aliena possidet, adhibet autem diligentiam ad inquirendam veritatem rei: si dubium sit aequale pro vtraque parte, iuste possidet rem totam integram. Si vero dubium non sit aequale, sed inclinet magis in alterius fauorem, tenetur qui possidet pro qualitate dubij partem restituere. Prima pars probatur ex regulis iuris vulgatis. In pari delicto & causa melior est possidentis conditio . Cum iura partium sunt obscura, reo fauendum est potius quam actori. Secundo probatur. Si iudex per sententiam applicaret illam rem totam possessori, ille iuste totam possideret: quanuis adhuc maneret dubium speculatiuum aequale pro vtraque parte, ergo. Consequentia probatur, quoniam iudicis sententia quae non fundatur in falsa praesumptione, non magis confert ius in conscientia postquam pronuntiata est, quam antea. Secunda pars probatur. In tali casu non est par causa possidentis & non possidentis, sed melior non possidentis, ergo non est mirum quod tunc faueamus magis non possidenti. Secundo probatur. Si dubium illud ita attenuaretur pro parte illius qui possidet, vt nulla maneret verisimilitudo pro illius parte, sine dubio ille teneretur restituere totam rem integram alteri, ergo quando attenuatur in illo gradu, vt videlicet, quanuis aliqua sit verisimilitudo pro illius qui possidet parte, est tamen maior pro alterius parte, tenebitur pro rata portione aliquid alteri refundere vel restituere. Tertia conclusio. Post adhibitam sufficientem diligentiam ad inquirendum verum rei dominum, is qui possidet inchoat prae scriptionem ab eo temporis puncto quo eam diligentiam adhibuit: etiamsi adhuc maneat dubius speculatiue. Probatur primo. Ad inchoandam praescriptionem, sufficit simul cum possessione & reliquis conditionibus bona fides humana. Sed post adhibitam sufficientem diligentiam possessor iste habet bonam fidem humanam, ergo incipit praescribere ab eo puncto temporis. Probatur minor. Ille possessor est certus practice & moraliter, quod illa res est propria, ergo habet bonam fidem humanam. Antecedens probatur, quoniam in moralibus non est efflagitandum mathematicum iustum. Secundo probatur conclusio. Ex fine legum quae sunt de praescriptione latae, qui finis frustraretur certe, nisi is possessor praescriberet. Quod sic probatur. Finis legum, quae de praescriptione latae sunt, est ne rerum dominia incerta sint longo tempore: at nisi hic possessor praescriberet: perpetuo rei illius quam possidet, dominium maneret incertum, ergo &c. Minor probatur. Siquidem possessor ille cum eodem dubio, transfunderet rem illam in suos haeredes, & illius haeredes in suos. Tertio probatur. Si iudex per sententiam applicaret rem illam possidenti sine dubio a tempore pronuntiatae sententiae possessor inchoaret praescriptionem, etiamsi adhuc maneret dubius speculatiue: sed ad quietandam conscientiam & bonam fidem habendam, tam sufficit diligentia adhibita, quam iudicis sententia, ergo. Quarta conclusio. Dubium verisimile & probabile antequam adhibita sit sufficiens diligentia, non sufficit ad inchoandam prae scriptionem: Caeterum si superueniat prae scriptioni, quae bona fide inchoata erat, non interrumpit illam. Prima pars est communis concessio omnium Theologorum & Iurisperitorum, & ex capitulis requirentibus bonam fidem ad praescribendum patet. Secunda pars est communis omnibus Iurisperitis quos refert & sequitur Syluester, verbo, praescri ptio. 2. §. 3. & copiosius hoc disserit Episcopus Segouiensis par. 2. §. 7. in regula possessor. Quanuis haec pars sit contra Adrianum & Soto & alios Theologos. Probatur autem haec pars. De facto in exteriori foro pronuntiaretur sententia pro eo possessore qui bona fide incepisset praescriptionem quanuis postea dubitaret: sed sententia in foro exteriori pronuntiata quae non innititur falsae praesumptioni confert ius in conscientia, ergo praescribit. Maior patet, quoniam omnes Iurisperiti sunt in ea sententia, quod ille prae scribat, Iurisperiti autem sunt iudices pronuntiantes sententiam in foro exteriori. Confirmatur , sententia quae in foro exteriori iuxta omnium Iurisperitorum sententiam pronuntiatur, non est iniusta. Alioquin semper tribunal exterius erraret, sententiam pronuntiando in huiusmodi causa, ergo talis sententia confert ius. Secundo probatur haec pars argumento in principio huius dubij facto pro parte affirmatiua ex cap. fin. de praescriptionibus. Et confirmatur ex cap. si virgo. 34. quaest. 2. ex regul. 2. de regulis iuris. in 6. quae sic habet: possessor malae fidei tempore non praescribit. In his siquidem capitulis ad inchoandam praescriptionem exigitur bona fides. Caeterum ad eam continendam tantum, exigitur, quod absit mala fides & scientia rei alienae: qui vero dubitat sit ne res sua, non habet malam fidem, vt ostendimus conclusione . 1. Vltimo probatur haec eadem pars ex cap. inquisitioni. & ex cap. dominus. de secundis nuptijs. vbi foemina quae nupsit secundo viro bona fide, priore viuo, iubetur reddere debitum secundo viro, etiam si dubium postea superuenerit, ergo multo magis in nostro casu, qui sic dubitat poterit continuare praescriptionem: si adhibet sufficientem diligentiam. Sed contra hanc conclusionem arguitur. Per litis contestationem in exteriori foro interrumpitur praescriptio bona fide inchoata, sed litis contestatio solum facit conscientiam dubiam, ergo dubium solum sufficit ad interrumpendam praescriptionem. Repondetur ad hoc, in casu isto non interrumpi praescriptionem propter solum dubium, quod oritur ex litis contestatione, hoc est, ex petitione veri domini: sed quia iura so lum volunt fauere possessori pacifico. Caeterum quando dubium aliunde oritur: possessor est pacificus, ac subinde praescribit. Ad argumenta vero partis affirmatiuae, quatenus aduersantur secundae conclusioni, & primae parti conclusionis vltimae: patet ex ipsis conclusionibus. Respondetur enim Pontificem in hoc capite vocare peccatum mortale, siue eam conscientiam quae formaliter peccatum est & mala fides, siue certe eam quae causaret peccatum mortale: nisi adhibeatur diligentia ad inquirendum verum dominum. Et haec posterior non est sufficiens ad incipiendam praescriptionem, bene tamen ad continuandam. Vt indicae (quantum videtur aperte) ipse Pontifex in corollario quod inde infert. Ad argumentum in oppositum respondetur, nulli omnino periculo peccati exponere seipsum, qui cum dubio verisimili iuxta definita in nostris conclusionibus possidet rem alienam, etiam tanquam propriam. Haec dicta sint de materia de Dominio.