PRAEAMBVLVM DE DOMINIO AD QVÆSTIONEM SEXAGESIMAM SECVNDAM. ANTEQVAM tractatum valde necessarium de restitutione aggrediamur, necesse est, vt de dominio prius disseramus. Etenim in diffinitione restitutionis ponitur dominiũ . Vt patet ex articulo primo huius quæ stionis. Et quidem Diuus Thomas agit de dominio infra quæst. 66. artic. 1. & 2. breuiter quidem, & occasione tractatus de furto. Item etiam alia consideratione agit de dominio in prima parte quæst. 96. per totam, scilicet, quatenus primo homini competebat vniuersale dominium. Doctores Theologi agunt de dominio in. 4. sent. distin. 15. Iuris periti, Instituta de rerum diuisione. & ff. de acquirendo rerum dominio, & acquirenda rerum diuisione. & in titulo de vsu & vsufructus. Et Gerson tractatu de potestate ecclesiastica consideratione 13. & in libr. de vita spirituali lect. 3. Item quidam Conradus presbyter. in lib. de contractibus. tractatu. 1. & Ioan. de Medina in tractatu de restitutione. quæst. 1. Magister Soto libr. 4. de Iustitia. statim in principio. Quinque quæstiones principales sunt hîc à nobis disserendæ. Quæstio prima quidnam sit dominium? PRO cuius intelligentia ante omnia operæpretium est obseruare id quod attinet ad quid nominis dominij. Est enim vocabulum Latinum quod sæpè inuenitur in Sacris literis & prophanis: quanuis non sit vocabulum Ciceronianum: sed pro dominio vtitur hoc vocabulo mancipium & hoc vocabulo nexus. Vt patet libro. 7. epistolarum ad Atticum, vbi ait: "Attice scribis te esse proprium mancipio & nexu: meum autem esse vsu & fructu." Ecce vbi Cicero statuit idem esse dominium quod nos dicimus mancipium & nexus. Item mancipa re apud Lucam idem est, quòd transferre dominium, & mancipatio idem quod translatio dominij. Secundo notandum est dominij vocabulum dupliciter vsurpari. Vno modo in ampla quadam significatione, quatenus dicit ordinem & respectum ad rem quomodocunque possessam vel habitam siue superiorem siue inferiorem: siue res illa sit pars naturalis nobis, siue pars possessionis vel hæ reditatis, siue sit aliquod bonum commune, siue priuatum, & in hac ampla significatione dicuntur Reges dominari rebus publicis, & ciues dicuntur dominari vijs publicis & fluminibus ac montibus. Patres etiam isto modo dicuntur dominari filijs, imo etiam seruus hac significatione habet quodam dominium erga herum suum, scilicet, ius vt sustentetur ab illo: & filij habent hoc ius erga parentes: & ciues habent ius incedendi per viam publicam. Secundo modo accipitur dominiũ magis strictè & propriè, prout dicit ordinem & rationem iuris ad rem inferiorem quæ ordinatur ad commodum illius qui dicitur dominus. Hoc modo Arist. lib. 5. Ethicorum cap. 6. distinxit ius dominatiuum siue herile ab omnibus alijs speciebus iuris. Et dixit quod solũ ius, quod habet herus respectu serui, est dominatiuum. In hac acceptione Reges non sunt domini regnorum: neque parentes filiorum. Reges enim gubernare debent rem publicam propter bonũ ipsius reipublicæ: & patres educare filios propter filiorũ commodum. At herus habet ius ordinandi seruum ad proprium commodũ ipsius heri. Quapropter Cicero eos qui dominātur rerum publicarum appellat Tyrannos. Et in hac doctrina principum magistri & pædagogi deberent eos educare. Iam vero dicendum est de diffinitione quid rei. Necesse est autem duplicem definitionem assignare iuxta duplicem acceptionem dominij præfatam. Prima sit do miniũ est facultas propria vtendi re in omnes vsus lege permissos. Altera definitio addit supra dictam hæc verba, referendo rem ipsam in proprium commodum. In istis definitionibus ponitur facultas tanquā genus: & est idem quod potestas legitima & iuridica quæ secundum leges & iura habetur. Propria verò ponitur tanquam differentia quæ distinguit dominiũ à possessione: quia aliquis potest habere possessionem & non proprietatem nec dominium vtendi re in omnes vsus: ponitur, vt distinguatur dominium ab vsufructu. Quia in eo qui solũ habet vsumfructũ , non est potestas ad vtendũ substantia rei propriè loquendo: quia non potest alienari ab vsufructuario. Cæterùm, lege permissos, non ponitur ad aliquid excludendum quod per priores particulas nō sit exclusum. Nam vsus qui nō est lege permissus, non est vsus, sed abusus: & facultas ad vsum non permissum lege, non dicitur ꝓpriè facultas, quæ debet esse iuridica, imo nec est potestas moraliter loquendo. Nam moraliter loquendo, id possumus quod iure possumus. Ponitur ergo illa particula (lege permissos) explicationis gratia potius quàm necessitatis. Cæterùm quod in posteriori definitione additur (referendo rem in proprium commodum) necessarium fuit, vt distingueretur dominium strictè dictum à dominio in ampla significatione. Nā dominium strictè dictum, est ius tantum respectu rerum inferiorum ipsi domino . v. g. respectu serui, vineæ, & domus: quæ sunt propter dominum. Deinde aduertendũ est quod iuxta præ dictam duplicem acceptionem & definitionem dominij, poterunt reconciliari doctores disserentes de dominio. Quidam enim considerantes dominium in priori acceptione: definiunt illud priori modo. Alij verò, inter quos est Magister Soto vbi supra, definiunt posteriori modo. Nobis tamen necessarium visum fuit, vtranque acceptionem & definitionem proponere. Et ratio est quia dominium vt pertinet ad præ sentem disputationem de restitutione, non solum accipitur strictè, sed etiam generali & ampla significatione secundùm quam accipitur in definitione restitutionis. Quie nim læsit alterum in re cuius erat dominus secundum amplam significationem dominij: tenetur nihilominus illi restituere. Cō parantur itaque istæ duæ definitiones inter se, sicut superius & inferius, quasi homo & animal. Sed contra vtramque definitionem arguitur. Primo de bonis primogenituræ, quæ Hispanè dicitur (mayorazgo) primogenitus est dominus illorum bonorũ . Et tamen non habet facultatem expendendi in omnes vsus, ergo &c. Cōfirmatur . Pupillus quandiu sub tutoribus est: est verus dominus hæreditatis, & non habet facultatem expendendi aliqua bona per seipsum: iuxta illud ad Galatas 4. "Nihil differt à seruo, cum sit dominus omnium." Secundò arguitur. Qui habent Ecclesiastica beneficia, quales sunt parochi & Episcopi, habent dominium beneficiorum, & non possunt vendere beneficia, neque super illis ponere pensionẽ aut censum, ergo. Ad primum argumentum, non desunt qui negent primogenitos esse veros dominos: sed solum esse aiunt vsufructuarios primogeniturę . Opposita tamen sententia tenenda est. Et ratio est manifesta, quia illa bona habent aliquem verum dominum, non enim sunt Regis vel communitatis, sed non est alius qui possit assignari nisi primogenitus, ergo. Confirmatur. Quia si quis illa bona retineat, tenetur restituere ipsi primogenito, ergo est verè dominus. Ad duo argumenta ergo respōdetur . Ad primum, quod primogenitus & pupillus habent verum dominium, tamen impeditum lege iustissima & conuenientissima ad conseruationem Reipublicæ in splendore & potentia. Ad secundum respondetur eodem modo pro nunc, etenim lege diuina impeditur emptio vel venditio beneficiorũ ecclesiasticorum. Cæterùm, An præter vitium simoniæ, quod committitur cum quis intendit vendere beneficium, sit etiam translatio beneficij impedita iure diuino & naturali, an solũ Ecclesiastico: disputatio est inter Theologos, cuius definitio nō est præsentis loci. Vtraq; tamen pars est probabilis, vt in altero tractatu de partibus potentialibus iustitiæ, vita comite ostendemus. Deinde explicanda à nobis consequenter sunt quædam vocabula: quæ magnam habent cum dominio coniunctionem & affinitatem. Verbi gratia, titulus, possessio, vsus, & vsusfructus. Titulus quidem est principium & veluti causa efficiens moralis dominij. Verbi gratia. Electio est titulus principatus vel episcopatus &c. Emptio verò est titulus dominij rei emptæ: possessio est detentio voluntaria. Vel si vis definitionem formalem, est ius quod causatur ex detentione voluntaria per actum corporalem iuris adminiculo interueniẽte . Voluntaria, quoniam per liberum arbitriũ homo possidet. Sed quia voluntas nisi manifestetur exterius, eon sufficit ad possessionem, propterea additur, per actum corporalem explicatiuum voluntatis. Quemadmodum in possessione domus acquirenda solent homines claudere & recludere fores. Postrema particula distinguit possessionem ab iniquis detentionibus. Fur enim & latro non dicũtur possidere quæ detinent. Quapropter à iuris peritis vocantur, Detentores. Deinde vsusfructus & vsus accipiuntur propriè. Et hoc modo dicũtur de illis rebus quæ vnico actu & vsu consumuntur: cuiusmodi sunt omnia comestibilia & potabilia. Et sic diffinitur vsus ꝙ sit ius alienis rebus vtendi salua earũ substantia. Vsusfructus verò definitur ꝙ sit ius alienis rebus fruendi, salua eorum substantia. V. g. si quis habet facultatem à vero domino vescendi vuis ex vinea eius, non potest vendere vuas: sed tantùm frui. Si tamen accipiamus, vsum & vsumfructum generali acceptione indifferens est ad res illas siue vsu consumantur siue non. His præiactis. Dubiũ est solenne non solũ inter Scholasticos, sed etiam inter summos Pōtifices , vtrũ vsus distinguatur à dominio. Ita videlicet, vt vsus possit esse apud vnum, & dominium apud alterum. In qua re habemus decretum Nicolai. in capit. exit qui seminat. de verborum significatione. libro. 6. Vbi contendit dominium & vsum res esse distinctas, ac proinde quòd fratres Minores Diui Francisci (ait) habent verum vsum rerum, non tamen dominium: sed dominium illarum rerum, quibus vtuntur, residere apud summum Pontificem, etiam vsu con sumptibilium, vt potabilium. Ac proinde quotidie sunt conuiuæ summi Pontificis apud quem est dominium. Huic decisioni subscribit Clemens V. in Clementina. exiui de paradiso. de verborum significatione. Contrarium videtur sentire Ioann. XXII. in extrauaganti. Ad conditorem. de verborum significatione. Et quòd fratres Minores habent in communi dominium rerum quibus vtuntur. Item in extrauaganti. Quia quorundam. Eidem ait, Quòd si quis contra id definire ausus fuerit, tanquam contumax Romanæ Ecclesiæ habeatur. Et propterea Diuus Thomas quæst. 78. articulo. 1. Idem videtur sentire, scilicet, quòd vsus nō distinguitur à dominio in ijs quæ vsu consumuntur. Idem sentit Syluester in verbo, dominium §. tertio. Ratione vero arguitur: pro ista sententia vsus est ius vtendi rebus, salua earum substantia, sed impossibile est, quòd aliquis vtatur rebus quæ vnico actu consumuntur, salua illarum substantia, ergo saltim in huiusmodi non distinguitur vsus à dominio. Et confirmatur. Quoniam actus dominij in huiusmodi rebus est consumptio ipsarum, ergo vsus illarum non distinguitur à dominio. Pro huius difficultatis intelligentia notandum est, quod vsus rerum vsu consumptibilium potest dupliciter cōsiderari . Vno modo per modum habitus, & est ius vtendi huiusmodi rebus: & ita diffinitur apud Iuris peritos. Altero modo, vt est actus vtendire. Et iste dicitur vsus facti: alter verò dicitur iuris vsus. Notandum est secundo, ꝙ huiusmodi res vsu consumptibiles duplicem possunt habere vsum. Alterum proprium ipsarum rerum ex natura sua: sicut panis ex natura sua ordinatur vt comedatur, vinum vt bibatur. Alter vsus potest esse aduentitius & quasi extraneus: ad quem ordinātur istæ res ex beneplacito hominum. Verbi gratia. Si quis vtatur pecunia ad ostẽ tationem . Similiter etiam comestibilia, & alia huiusmodi possunt ad istum finem ordinari. His ita cōstitutis sit prima conclusio. Manifestum est, quòd vsus rei quæ non consumitur vsu distinguitur à dominio. Verbi gratia. Vsus domus locatæ est apud Petrũ , dominium verò est apud Paulum. Sic etiā vsus quo res consumptibilis non consumitur, distinguitur à dominio: quia ostentatio est vsus rei: & tamen ostentatione non consumitur panis nec vinum nec carnes. Et ideo huiusmodi vsus potest distingui à dominio. Atqui in hac conclusione non est difficultas. Secunda conclusio. Vsus rerum, quæ vsu proprio consumptibiles sunt, at vero vsu extraneo non consumuntur: constat etiam, quòd distinguitur à dominio hęc etiam est manifesta. Tertia conclusio. Vsus proprius in habitu, qui dicitur vsus iuris, distinguitur à dominio. Verbi gratia. Si Petrus concedat Paulo, vt possit vesci cum voluerit, fructibus vineæ suæ, certè dominium manet apud Petrum etiam fructuum, ius autem vtendi illis manet apud Paulum. Probatur primò. Quoniam Deuteronomij capit. 23. Concedebatur vnicuique facultas ingrediendi vineam, & vescendi vuis: & tamen dominiũ vuarum erat apud dominum vineæ. Similiter in Actibus Apostolorum legimus capit. 2. quòd erant illis omnia communia & distribuebatur vnicuiq́ue prout cuiq́ue opus erat: & tamen dominium illarum rerum non erat penes singulos fideles. Item §. minus. Instituta. de vsu & habitatione. dicitur, quòd potest quis habere vsum olerum & florum pomerij, non tamen habere dominium vt possit eas vendere & alienare. Deinde probatur eadem conclusio. Dominiũ est ius siue facultas propria vtendi re in omnem vsum: at vero vsus habitualis siue vsus iuris proprius istarum rerum nō est facultas vtendi illis in omnem vsum, ergo distinguitur à dominio. Præterea in extrema necessitate omnia sunt communia, etiam istæ res vsu consumptibiles, imo istæ maximè, & tamen nō sunt communia quantum ad dominium: aliâs diues, qui non facit eleemosynam pauperi in extrema necessitate constituto, teneretur ad restitutionem. Quod est contra communem sententiam Theologorũ supra quæ stione 32. qui asserunt, quòd solùm tenetur ex charitate & misericordia dare illam eleemosynam. Denique singuli religiosi nō ha bent dominium rerum & habent vsum cibi & potus, ergo distinguitur à dominio. Deinde sit quarta cōclusio . Vsus facti siue vsus in actu in istis rebus vsu cōsumptibilibus multò magis distinguitur à dominio, quàm vsus in habitu siue vsus iuris: non tamen distinguitur à dominio impropriè dicto, quod alias dicitur dominium actuale. Pro cuius intelligentia est notandum, quòd quemadmodum distinximus vsum in habitualem & actualem: ita solet distingui dominium, in habituale & actuale taliter vt habituale sit facultas illa propria vtendi rebus, actuale vero dominiũ iudicatur ipsum exercitium dominij. Sed est maxima differentia: quoniam vsus propriè est in actu ipso: in habitu verò impropriè & secundum quid. Dominium autem vice versa, nam in actu non est propriè dominium: in habitu vero est propriè dominium, quoniam est ipsa facultas siue potestas essentialiter. At vero dominium in actu potius est effectus dominij, quàm ipsum dominium. Probatur igitur prima pars conclusionis, quoniam dominium per se loquendo est facultas. Vsus in habitu etiam est facultas: sed vsus in actu non est facultas, ergo multo magis distat à dominio propriè dicto. Secunda vero pars conclusionis probatur, quoniam dominium in actu nihil aliud est quàm effectus & vsus dominij siue exerceatur à proprio domino siue ab habente licentiam ab illo. Ergo vsus actualis istarum rerum non distinguitur à dominio impropriè dicto. Per hanc doctrinam possunt conciliari dicta Pontificum locis citatis. Ita vt Ioannes XXII. intelligatur iuxta secundam partem huius conclusionis. Alij vero Pontifices intelligantur iuxta priorem partem, & iuxta alias conclusiones. Ex dictis sequuntur tria corollaria. Primum est, quòd fratres Minoritæ etiam in communi non habent dominium rerum etiam illarum, quæ vsu consumuntur: sed habent vsum iuris & vsum facti omnium rerum quæ vsu illis conceduntur. Etsi quæ ras, vbi nam est dominium istarum rerum? Respondetur, quòd illarum dominium est, vel apud summum Pontificem, vel apud illos qui elargiuntur fratribus illas tales res in eleemosynam, vel dicatur, quòd est apud rempublicam donantem. Aliqui distinguunt dupliciter. Dicunt enim quòd fratres minores tantum habent vsum facti. Item aiunt, quòd dominium vsu consumptibilium rerum est apud summum Pontificem. Ita vt quotidie sint conuiuæ illius. At vero pecuniarum dominium, dicunt quòd est apud illos qui largiti sunt illas. Sed tamen istæ duæ differentiæ & distinctiones non bene à nobis intelliguntur. Primò quidem, quia vsus iuris non repugnat paupertati Euangelicę siue in particulari siue in communi. Probatur: nam singuli fratres aliarum religionum sunt verè & propriè Euangelici pauperes non minus quam fratres Minores, & tamen isti habent vsum rerum, non solum facti, sed etiam iuris. Ergo quòd communitas fratrum Minorum habeat vsum iuris etiam per modum habitus, non repugnat paupertati illorum. Similiter non bene intelligitur distinctio pecuniarum ab alijs rebus vsu consumptibilibus. Nam qua ratione cibi & potus dominium est apud Pontificem erit etiam & pecuniarum, & rursus qua ratione dominium pecuniarum dicitur manere apud eum qui elargitus est: erit etiam dominium cibi & potus, donec consumantur. Quapropter nos non admittimus istas distinctiones. Sed vniuersaliter dicimus ipsos habere vsum iuris & facti: dominium autem esse vel apud Pontificem, vel apud rempublicam vel apud largitorem: ita quod non est necessarium, ꝙ illa Minorũ cōmuuitas habet aliquod dominiũ propriè dictũ . Secundum corollarium est, quòd non ea ratione negandum est esse dominium in ordine Minorum, quia non possint vendere res quæ sibi conceduntur. Probatur, nam quilibet religiosi aliarum religionum de facultate Prælati possunt vendere & donare res sibi concessas ad quemlibet vsum, & tamen non propterea sunt domini, ergo neque cōmunitas fratrum Minorum erit domina illarum rerum, etiam si possit eas vendere vel donare de facultate vel summi Pontificis, vel dominorum qui res illas concesserunt. Et quanuis illi non dicant expressè quod fratres possint vendere: dicunt tamen interpretatiuè. Deinde probatur, quia pauper qui est in extrema necessitate habet vsum omnium rerum ad supplendam illam: ita vt possit vendere & donare, & tamen non est dominus ipsarum rerum, ergo similiter potest esse eadem facultas in fratribus Minoribus. Ratio huius veritatis est, quia tam Prælati ipsius religionis, quàm tota communitas censentur merè dispensatores de voluntate dominorum, qui res illas concesserunt. Et quia facultas expendendi illa bona non est propria ipsius religionis: propterea non censetur esse ibi dominium, magis quàm in dispensatore famulo alicuius domini: qui liberam habet facultatem expendendi bona illius. Tertium corollarium. Nullus religiosus cuiusuis religionis potest vendere vel alienare, quæ sibi cōceduntur ad vsum, etiā comestibilia absq; licentia Prælati expressa vel interpretatia ad iudicium boni viri. Ad argumenta posita in principio patet ex doctrina conclusionum. Ad autoritatem Diui Thomæ, respondetur quòd loquitur de distinctione dominij & vsus quantum ad hoc quòd seorsum non est pretio æstimabile dominium rerum quæ vnico actu & vsu consumuntur. DVbitatur iam cōsequenter in hac quę stione de subiecto dominij, quod nā sit proprium subiectum dominij. Gerson & alij iuniores, vt refert Soto in lib. 4. de Iustitia & iure. quæst. 1. artic. 2. tenent quòd bruta inter se inuicem dominantur. Et probant argumento ducto à gruibus, & à leone, quæ quidem animalia videntur exercere dominatum erga alia: leo siquidem fortissimus bestiarum, qui communiter dicitur; Rex animantium. Idipsum probatur ex Genes. cap. 1. vbi herbæ signantur in pabulum bestiarum, ac subinde illarum habent dominium. Alij vero distinguunt de dominio, quòd aliud sit naturale puta à natura inductũ . Aliud vero regale. Et primum dominium constituunt in animalibus. Secundum vero in sola creatura rationali. Potest probari hæc opinio. Nam vt patet ex præcedentibus bruta habent suas leges naturæ, ergo habẽt facultatem vtendi aliquibus rebus in vsus permissos à tali lege. Nihilominus pro huius intelligentia supponendum est, quòd subiectum est duplex, aliud inhæsionis aliud vero denominationis. Verbi gratia. Crispitudo solis capillis inhæret: at vero denominat totum hominem. Similiter solet distingui subiectum duplex: aliud totale vt compositum corporeum, aliud verò subiectum, vt quo, qualiter à Metaphysicis quantitas appellatur subiectum accidentium corporalium. Secundò, nota ex Diuo Thoma de potentia quæstione. 7. artic. 1. ad quartum. quòd dominium importat tria. Primo potentiā coerciuam subditorum. Secundò ordinem ipsius dominij ad sibi subditos: qui ordo cō sequitur ad potentiam prædictam. Tertiò connotat rationem termini ipsorum subditorum ad dominum, quatenus relatiuè consistunt in respiciendo se inuicem. Sit prima conclusio. Solus Deus est propriè perfectissimus Dominus earum quibus vtitur rerum. Probatur, quia solus ipse est creator & gubernator omniũ , ergo &c. Etenim quatenus creator est dominus totius entitatis & cuiusuis actionis: & quatenus gubernator habet dirigere omnia ad finem. Vnde qua ratione creator est, omnia sibi subijcit: & qua ratione gubernator subijcit illa sibi tanquam vltimo fini. Vnde constituitur hoc discrimen inter dominium Dei & hominum: quòd homo non est dominus naturæ, sed dũtaxat vsus. Deus autem & naturæ & vsus. Hinc est, ꝙ Deus dicitur solus Dominus, non tantum quia Antonomaticè dominus est, sed quia solus ipse dominus est naturæ rerum. Qua ratione in scriptura solet dici non solum dominus, sed dominator Isaiæ 3. & 10. Secunda conclusio. Angelus etiam est subiectum dominij. Probatur, quia angelus intellectualis est & liber, ergo dominus earum actionum quæ subduntur propriè eius libertati. Vnde maximè dicitur sui compos. Quòd si quæras, vtrũ angelus habeat dominium aliquarum rerum corporalium? Respondetur negatiuè, quia nullibi legimus dominium istud esse traditum angelis, & ratio congruit, quia angelus caret corpore, ergo incongruenter dominaretur creaturæ corporali. Quod si aliquan do legimus in scriptura angelis fuisse traditam potestatẽ vtendi rebus corporeis. Apocalyp. 7. "Quibus datum est nocere terræ, & mari," intelligendum est de vsu ministeriali & tanquā exequentes mandatum domini, Quod innuitur ibi, "Nolite", &c. Sic etiā mouent cælestia corpora. Sed contra hanc conclusionem arguitur. Nam angelus per naturam habet potestatem vtendi his rebus corporeis in quoscunque vsus lege permissos, ergo verè est dominus. Antecedens patet, quia habet virtutem naturalem transmutandi res istas, ergo multo magis illis conceditur vsus. Secundo, homo est dominus istarum rerum corporalium: quia conditus est ad imaginem & similitudinem Dei, vt cō muniter docent sancti, sed angelus potiori iure conditus est ad similitudinem Dei, ergo erit dominus sicut homo. Minor probatur. Quia angelus non solum imago dicitur, sed signaculum similitudinis Dei. Ad primum argumentum respondetur, quòd angelus solum habet vsum istarum rerum corporalium applicando actiua passiuis, non autem immediatè transmutando res istas inferiores. Vnde D. Tho. 1. par. quę stione . 110. artic. 2. contra Platonem & Auicennam concludit ꝙ solum composita corporalia sunt immediata causa transmutationis formalis istarum rerum, aut etiam Deus qui est eminenter omnia etiam corporalia, nec sufficit ꝙ angelus operetur vt potestas superior gubernatiua potestatis inferioris. Nam vt respondet D. Tho. ibi arti. 1. est solum potestas ministerialis. Ad secundum respondetur. Primo ꝙ potius inde sequitur oppositum, quia illo loco Deus volũtariè tradidit dominium rerum corporalium homini. Quare si angelus futurus esset dominus earundem rerum dispensatione diuina illud fieret. Secundo respondetur, ꝙ non solum tribuitur dominiũ homini quia imago Dei, sed etiam quia cō ditus ad similitudinem eius. Quod importat nomen ipsum, scilicet, ad imaginem & similitudinem: per imaginem enim anima designatur. Et in eo quod ait, ad similitudinem, significatur ipsum corpus. Vt intelligit Diuus Ambrosius de fide Orthodoxa cap. 8. Diuus Basilius aduersus Eunomium lib. 2. Gregor. Nazianz. serm. de Epiphania. Tertia conclusio. Solus homo est subiectũ dominij propriè inter creaturas corporales. Hanc conclusionem probat Soto vbi supra quinque rationibus quibus alias duas superaddimus. Prima est, quia ius & iustum solum reperiuntur in brutis metaphoricè & non propriè, ergo dominium verum & proprium non erit in illis. Consequentia patet, quia dominium idem est quod ius aut facultas vtendi re. Secundò. Nam si alia animantia iure naturæ haberent dominiũ proprium istarum rerum, iniustè subijceretur dominio hominis: quod est contra illud Psalm. 8. "Omnia subiecisti sub pedibus", &c. & Genes. 1. "Dominamini piscibus maris & bestijs terræ." Nihil tamen inconuenit concedere dominium improprium in brutis sicut cōcedimus ius aut iustũ secundũ quid. Quarta conclusio. Inter homines nullus est qui non sit subiectum capax dominij propriè in quacunque sit ætate seu statu & conditione. Probatur. Quia dominiũ competit homini eo quòd rationalis est, hoc autem omni homini conuenit, ergo quòd sit subiectum capax dominij. Maior ab omnibus admittitur. Ex quo sequitur primò, ꝙ pueri nondum vtentes ratione possunt habere verum dominium: quod non solum constat ex legibus ciuilibus, sed etiam ex D. Paul. ad Galat. 4. " Quāto tempore hæres paruulus est nihil differt à seruo cũ sit dominus omnium." Secundò sequitur ꝙ amentes etiam possunt verum dominium habere proprium. Quod patet, quia iure hæreditario succedunt parentibus. Verum est tamẽ quòd amentes quibusdam dominijs iustè priuantur: quia illa instituta sunt in bonum Reipublicæ, cui non pussunt consulere carentes ratione. Tertiò sequitur, quòd amentia superueniens iuri in re & dominio acquisito non priuat ipso facto tali dominio, amentem, etiam si amentia fuerit perpetua. v. g. si quis electus Rex, aut institutus Episcopus postmodum incidat in amentiam: Rex & Episcopus manet. Verum est tamẽ , quòd illa dementia est sufficiens ratio vt deponatur amens. Quare Caietanus opusculo de potestate Papæ cap. vltimo. inter causas depositionis Pontificis, vltimam refert, si incidat in amentiam. Tunc inquit deponendus est. Quartò sequitur ex his quòd dominium non consistit in vsu rationis aut libertatis actuali vel habituali: sed in natura rationali cui tribuitur. Ex quo etiam sequitur, quòd in definitione dominij facultas vtendi quæ ibi ponitur non importat habilitatem aut potentiam vsus proximam, sed potentiam radicalem. Quòd si obijcias cō tra , quia religiosi non sunt capaces dominij: & tamen habent rationalem naturam; Respōdetur , ꝙ ipsi abdicauerunt volũtariè potestatẽ : & ius dominij: habẽt tamẽ radicalem potestatẽ : vt si mutẽt statũ sint domini. v. g. si fiant episcopi: erunt domini, vt quidā opinantur. Hactenus de subiecto totali. De subiecto vero formali sit quinta conclusio. Subiectum quo aut ratio subiecti ipsius dominij, est intellectus simul & voluntas libera. Probatur. Nam facultas vtendi re in quoscunque vsus lege permissos radicatur simul in intellectu & voluntate libera, ergo. Antecedens patet, quia homo non dicitur sui compos neque vtens aliqua re, nisi quatenus est intelligens & liberè volens. Quod colligitur ex D. Tho. 1. 2. q. 1. art. 1. & 2. & quæst. 16. per totam. Quod si quæras in qua istarum potentiarum potissimũ radicetur dominium? probabile est ꝙ in intellectu: quia illa est potentia præstantior & dirigens voluntatem. Mea tamen sententia, potissimùm radicatur dominium in libertate voluntatis: quia in ipsa completur facultas vtendi rebus nobis subiectis. Vnde D. Tho. sequutus Damascenum. 1. 2. quæst. 1. artic. 1. potissimum reducit dominium hominis in liberum arbitrium. Vbi acutè Caietanus notat, quòd actiones intellectus præuenientes voluntatem, licet sint hominis secundùm quòd homo, nō tamen sunt hominis secundùm quod dominus suarum actionum. Sexta conclusio. Subiectum inhæsionis dominij totale in nobis, mihi verosimile est, quòd sit anima rationalis vt coniuncta corpori: subiectum autem totale denominationis erit ipsum cōpositum . Prima pars huius conclusionis probatur primò, quia dominium est ius & facultas operatiua secũdũ rationem & volũtatem , ergo ibi subiectatur. Probatur consequentia, quia facultas intellectus & voluntatis inhæret vel voluntati vel intellectui, aut animæ. Vt patet in habitibus qui dicuntur animæ facultates. Et confirmatur. Dominium quod habet homo suarum actionum, subiectatur in anima, ergo quodlibet dominium. Cōsequentia patet à paritate rationis. Antecedens verò probatur. Nam tale dominium non potest esse accidens corporale: alias actiones spirituales animæ, quarum dominatur homo, subderentur accidenti corporis sibi inferioris. Secundò. Dominium est accidens conueniens homini secundùm propriam dignitatem qua distinguitur ab alijs animantibus, ergo illud est perfectio animæ: ac subinde animæ inhæret. Sed contra. Nā sequeretur quòd anima separata retineret dominium, quod habebat in corpore, quod est absurdum. Respondetur negando sequelam: quia ea facultas, vt dixi in conclusione, solum competit animæ vt coniuncta corpori. Quod si huius rationem exigas: ea est, quia dominium importat facultatem vsus rei in propriam vtilitatem. Hanc autem non potest habere anima separata ab istis rebus corporalibus. Et secundò, quia vsus dominij est secundùm leges, & qui exercetur medijs contractibus externis, vt venditione, emptione, aut alienatione: quæ nullatenus possunt conuenire animæ separatæ. Et tertiò, quia anima separata non habet proportionem cum his rebus externis, vt de angelo diximus. Vltima conclusio. Dominium hoc non est relatio inhærens animæ: sed quædam perfectio absoluta. Hoc dico contra quosdam tenentes dominium formaliter consistere in relatione. Imo quòd sit respectus rationis. Cōtra quos arguitur primò. Quia facultas vtendi re in quoscunque vsus, &c. non est relatio formaliter: sed potestas absoluta ordinata ad actus reales. In hoc autem consistit ratio formalis dominij: siquidem est eius definitio, ergo non in relatione consistit. Secundò, dominium est ius: ius autem non est formaliter relatio, quia est obiectum iustitiæ: & insuper, quia est virtus executiua agentis. Tertiò, quia dominium est perfectio animæ, & hominis dignitas, ergo non est relatio formaliter. Sed est argumentum. Nam Aristot. constituit dominium in prædicamento relationis, dicens, quòd totum esse domini est ad seruum. Similiter Diuus Thomas de potentia, quæstione. 10. vbi supra dicit, quòd dominium formaliter importat præter potentiā , relationem quandā ad subditos. Quod confirmatur, quia dominium in Deo secundùm sententiam Theologorum formaliter est relatio, imo respectus rationis. Respondetur nihilominus, quòd Aristoteles ibi solùm apponit exempla, vt explicet naturam relatiuorum, non verô determinat illa exempla in relatione formaliter contineri: alioquin scientia & scibile & caput in relatione consisterent. Et ad Diuum Thomam respondetur, quòd se explicat, cùm dicit quòd dominium importat potẽtiam , & ad ipsam consequitur relatio. Ad confirmationem respondetur, quòd licet dominium in Deo dicat respectum rationis: in nobis tamen est perfectio realis. Quemadmodum creator & gubernator in Deo de formali dicunt respectum rationis: in nobis autem gubernator & productor, formaliter important aliquid absolutum & reale. Ad argumenta Gersonis in principio dubij facile patet solutio. DVbium est aliud circa hoc ipsum; Vtrùm solus intellectus & voluntas sint radix totalis dominij, an vero requiratur aliquid superadditum talibus potentijs, vt scientia fides aut charitas? Pars affirmatiua probatur. Nam Genesis 1. quando Deus concessit dominium omnium rerum primo parenti. Antea benedictionem illi contulit, quæ designabat aliquid superadditum pertinens ad ordinem gratiæ, ergo iste est titulus dominij, quod statim illi contulit. Circa hoc dubium fuit error Vualdensium, qui dicebantur pauperes de Lugduno. Dicebant enim quòd charitas & gratia sunt quæ constituunt hominem dominum rerum omnium. Hos sequitur Vvitcleph: & eam sententiam tenuit Armachanus libro. 10. de quæstionibus Armenorum capit. 2. & 4. Fuit secundus error & Hostiensis in cap. super his. de voto & voti redemptione qui dicit, quòd titulus dominij est fides supernaturalis. Ter tia sententia est Gersonis cōsideratione 13. & Conradi lib. 1. de contractibus cap. 2. Isti tenent, gratiam & charitatem conferre homini dominium, qua sublata, homo non habet dominium rerum externarum. Et vocant hoc dominium gratificatiuum. PRO decisione huius difficultatis sit prima conclusio. Error est manifestus ponere charitatem & gratiam conferre dominium ciuile rerum externarum. Definitur hæc conclusio contra Vvitcleph Concilio Constantiensi Sessione. 8. articulo. 8. & 15. de qua vide Doctores quos adducit Vvaldensis in suo doctrinali antiquæ fidei, capit. 81. Quod autem non sit dominium gratificatiuum, vt ponebant Gerson & Cō radus , licet nō sit certum secundùm fidem, mihi tamen videtur sententia affinis sententiæ Vvitcleph: siquidem dominium aliquando constituunt propter charitatem. Præterea. Nam sequeretur, quòd si homo non sciret se habere charitatem, non posset vti isto dominio: ac subinde sicut impossibile est cognoscere se esse in gratia, ita impossibile est cognoscere huiusmodi dominium, & per consequens homo non posset habere iustum & liberum vsum rerum: cum non sit certus an sint propriæ. Secunda conclusio. Multò minus fides confert dominium rerum corporalium. Hæc sententia est omnium doctorũ Theologorum & Iurisperitorum, excepto Hostiensi. Probatur. Nam tunc omnes Christiani & singuli haberent dominium omnium rerum externarum. Siquidem omnes habent fidem: & ita indiscriminatim quilibet posset vti rebus possessis ab alio domino. Secundo sequeretur, quòd nullus infidelis haberet verum dominium: quandoquidem non habet titulum fidei veræ: & sic non essent Regna ante fidei susceptionem, contra illud Matth. 22. "Reddite quæ sunt Cæsaris Cæsari, & quæ Dei Deo." Ad argumentum quod erat Armachani respondetur, quòd illa benedictio non erat collatio alicuius doni supernaturalis: quia etiam reliqua animātia benedicta sunt à domino: & præterea, sequeretur quòd si conferretur homini dominium ex tali benedictione, quòd etiam post peccatum ha beret totum illud dominium. Nam peccatum non tollit dominium, vide Magistrum Victoriam in relect. 1. de Indis. p. 1. & Caietan. infra quæstione. 66. Hæc de subiecto dominij, & de prima parte tractatus dicta sufficiant. ¶ Secunda Quæstio seu disputatio de dominio cōtinet duas partes. Jn prima dicemus quotuplex sit dominium. In secunda verò dicetur quænam sit materia dominij. CIrca primam partem est prima conclusio. Dominium sequentibus diuisionibus ab origine repetitis diuidendum est. Prima sit dominium aliud diuinũ aliud humanum. Diuinum dominium in præ sentia non dicitur id quod est in Deo tanquam in subiecto: quoniam de hoc egimus in præcedenti quæstione. Neque pertinet ad nos: sed dicitur in præsentia dominium diuinum ab autore Deo, quod Deus concessit homini. Contra verò ius humanum dicitur id quod homo homini concessit. Diuisum itaque huius diuisionis est dominium hominis. Secunda diuisio est, qua diuiditur ius diuinum seu dominium diuinum in dominium quod pertinet ad naturæ ordinem, & dominium quod pertinet ad gratiæ ordinem. Exemplum primi est erga res naturales . v. g. erga elementa, terram, fruges. Exemplum secundi in dominio quod habemus ad gloriam per gratiam & per sacramenta. Tertia diuisio est in qua subdiuiditur rursus dominium diuinum pertinens ad naturæ ordinem in dominium naturale & dominium quod ex placito diuino superaddito naturæ habetur. Dominium naturale est illud quod non solũ habetur erga res naturales, verùm habetur erga res naturales per inclinationẽ naturę : quale est dominiũ erga elementa. Dominiũ verò quod habetur ex placito diuino superaddito naturæ est illud quod licet sit erga res naturales, nō tamẽ ex inclinatione naturæ. Exemplum est in dominio quod habuit Saul & Dauid in regno Israelitico. Quarta diuisio in qua diuiditur dominium diuinum pertinens ad ordinem gratiæ, quod erat secundum membrum secundæ diuisionis, in dominium quod est connaturale ipsi gratiæ, & sequitur ad naturam illius in omni tempore & statu. Exemplum est in dominio quod habet homo ad beatitudinem per idẽ , & per præcepta fidei, spei, & charitatis: & in dominium quod habetur ex placito & institutione diuina superadditum gratiæ, cuiusmodi est dominium iurisdictionis spiritualis, quod habet Summus Pontifex in tota ecclesia, quodque est dominium monarchiæ ex placito Christi superaddito gratiæ. Exemplum item est in dominio quod homo habet ad beatitudinem per præcepta sacramentorum, quæ sunt superaddita gratiæ ex placito Christi. Et hoc secundum dominium dicitur dominium positiuum: quod superuenit gratiæ per positionem & institutionem diuinam. Hactenus diuisimus dominium diuinum. Quinta diuisio est dominij humani in dominium erga res spirituales & coniunctas gratiæ, & erga res naturales corporales. Exemplũ primi est in dominio Episcopatus, Decanatus, parochiæ, & aliorum beneficiorum spiritualium, quod dominium confert Summus Pontifex alijs hominibus. Exemplum secundi est in dominio Regis & in dominio cuiuslibet alterius ciuis. Vltimò. Dominium erga res temporales, corporales & naturales, diuiditur in dominium quod ex iure gentium habet ortum, & in dominium quod habet ortum ex iure ciuili. Exemplum primi sit in dominio quod habet homo erga seruum bello captum. Exemplum secundi. In dominio quod habet ciuis substantiæ suæ respectu legum & iuxta leges Regni. Probatur modo has omnes diuisiones esse legitimas: tum quia videre licet in illis omnibus conditiones quas Dialectici & Metaphysici tribuunt bonis diuisionibus, tum maximè quoniam dominium, vt ostendimus quæ stione præcedẽti , est idem quod ius formaliter loquendo. Ius autem vt ostendimus supra quæstione. 57. articulo. 5. 2. & 3. his diuisionibus diuiditur formaliter loquendo & exactè & perfectè, ergo dominium formaliter loquendo eisdem diuisionibus est diuidendum. Sequitur secundum corollarium. Perperam & sine arte Gerson, Conradus & alij iuniores, quos reprehendit Magister Soto libro. 4. de iustitia, quæstione. 2. artic. 1. multiplicant innumeras species dominij sine arte. Nam multiplicatio specierum desumenda est à ratione formali, sed isti autores multiplicant species dominij per obiecta materialia ipsius dominij, ergo perperam & sine arte multiplicant. Secundum corollarium multò commodior & aptior est hęc diuisio à nobis assignata, quàm diuisio assignata à Magistro Soto loco citato. Diuisio enim illius est: dominium est quadruplex, scilicet, naturale, diuinum, humanum, quod oritur ex iure gentium, & humanum quod oritur ex iure ciuili. Probatur modo nostrum corollarium ostendendo commoditatem quæ est in nostra diuisione, & incommoda quę sequuntur ex diuisione illius. Prima est. Nam ipse distinguit ius diuinum à iure naturali, cùm tamen omne dominium naturale sit diuinum, scilicet, à Deo, vt autor est naturæ. Sed videtur Magister Soto excusari ab hac incommoditate: quoniam inquit, quòd omne dominium diuinum est positiuum dominium, quod non conuenit homini ex debito suæ naturæ, sed est ei superadditum diuinitus, & hoc distinguit contra naturale. Sed contra hanc excusationem est argumentum. Tota illa ratio, quam Magister tribuit dominio diuino positiuo, est communis dominio diuino spirituali, & connaturali gratiæ: cuiusmodi est dominium quod habemus per fidei & charitatis præcepta: sed tale dominium citra dubium distinguendum est à dominio quod habetur per institutionem diuinam superadditam, non solum naturæ, verùm & gratiæ: quod proprie loquendo dicendum est positiuum, ergo non excusatur ab incommoditate maxima. ¶ Secunda commoditas in nostra diuisione & incōmoditas in diuisione Magistri est. Nos etenim sequẽdo nostram diuisionem faciliùs & commodiùs reducemus ad artem diuidendi illas innumeras species: quas multiplicant memorati autores, ergo nostra diuisio est melior. Probatur antecedens. Nam Magister Soto reducit dominium quod habuit Adā ad vescendum pomis ligni vitæ, quod illi autores vocabant originale, ad dominium diuinum positiuum. Item dominium beatificum, vt est dominium absoluendi, imo dominium quod habuit Dauid in Regnũ Israeliticum, reducit ad dominium diuinum positiuum: cùm tamen reuera dominium illud Adæ pertineat ad ordinem naturæ: quemadmodum dominium quod habet homo in nostro statu præsenti ad vescendum pomis arborum quarumcunque. Rursus dominium beatificum per præcepta fidei alterius rationis est, vt iam nos aduertimus, à dominio quod habemus ad beatitudinem per præcepta sacramentorum. Ac demum dominium Regium quod habuit Dauid, per se loquendo non pertinet ad ordinem supernaturalem: sed ad naturæ ordinem, sicut potentia visiua restituta cæco per miraculum per se loquendo naturalis potentia est: quanuis per accidens habeat modum supernaturalem. Esset lōgum alias multiplicare commoditates. Arguitur tamen contra huius conclusionis doctrinam. Genera dominiorum nō differunt ratione autoris: sed omnia conueniunt in vno & eodem autore, ergo. Antecedens probatur. Omnia in vniuersum iura & dominia siue naturalia siue supernaturalia sunt à Deo autore, ergo. Propter hoc argumentum Magister Soto in 4. libro de iustitia, quæstione. 2. articulo. 1. ait, dominia non differre ratione autoris: sed ex eo potius quòd naturale dominium est naturæ debitum, diuinum verò est superadditum naturæ nostræ. Cæterum nostra sententia est asserenda: tum quoniam ius, quod est de ratione dominij, multiplicatur & distinguitur formaliter in ratione autoris: tum etiam quoniam Magister Soto non distinguit per suam illam rationem dominium humanum à naturali: siquidem dominium humanum, secundùm naturam est, idest non naturæ superadditum. Ad argumentum facile respōdetur . Omnia dominia esse à Deo autore, qui est primo & per se dominus, sed non eodem ordine & modo. Diuinum siquidem dominium siue naturale siue supernaturale, est à Deo immediatè. Cæterum humanum dominium siue pertineat ad res supernaturales siue ad naturales, est à Deo mediatè per hominis placitum & voluntatem. Rursus dominium diuinum aliud quidem est à Deo, vt autor est naturæ, aliud vero ab eodem Deo, vt autor est gratiæ. Hactenus de prima parte quæstionis huius. PRo secũda parte sit prima cōclusio vniuersalis. Cunctæ res naturales homini inferiores, sunt materia dominij nostri, siue iure naturali siue humano: res verò supernaturales sunt etiam materia dominij nostri iure diuino supernaturali, & iure humano pertinenti ad res spirituales. Hæc conclusio non aliter probatur in præsenti quàm exemplis allatis ex præcedenti diuisione. Naturæ iure dominatur homo cæ lo, elementis, bestijs, &c. Humano vero iure appropriatæ sunt vel applicatæ his vel illis hominibus in particulari. Vt Hispanis Hispania: & singulis ciuibus sua prædia. Item dominiũ supernaturale habet homo quatenus habet ius per opera meritoria ad beatitudinem. Et habet ius similiter ex dominio humano concesso per Pontificem quicunque episcopus ad gubernandā suam diœcesim. Sed circa hanc conclusionem superest disputatio magis in particulari, quænam res naturales & spirituales sint aut possint esse materia dominij? Vtrùm homo ipse, & libertas & vita & fama & honor, ac demum bona ipsa spiritualia. Circa hanc disputationem sit tertia con clusio quantũ ad libertatem. Seruitus vnius hominis siue naturalis siue legalis potest esse iusta & sancta. Itaque vnus homo potest iustè alteri dominari dominio naturali & legali. Pro huius conclusionis intelligentia, notādũ est quod seruitus est duplex: altera naturalis, altera legalis. Naturalis est cùm vnus homo propter inopiā & defectũ rationis seipsum gubernare non potest, is enim naturæ lege subiectus est alteri ho mini qui consilio valeat ad eum gubernandũ : sicuti pars sensitiua in homine subiecta est lege naturæ rationi. Verum est tamen quòd inter huiusmodi homines rationis inopes sunt gradus. Alij siquidem sunt amentes omnino & rationis expertes: qualis natio fortè non est inuenta, sed falso à nonnullis existimatum est, Indorum esse eiusmodi nationem. Alij vero ita sunt ratione inopes, vt quanuis non sint amentes, habeant tamẽ mores ferinos. Vt qui vescantur humanis carnibus impunè, innocentes interficiunt. Eiusmodi sunt apud Indos quidam qui dicuntur Canibales. Et hi secundùm aliquos possunt iustè debellari. De qua re à me latè disputatum est supra quæstione. 10. super artic. 10. dubio quarto. Cæterum non possunt in perpetuam seruitutem more mancipiorum redigi. Demum alij sunt, qui habent secundas prudentiæ partes, vt videlicet qui apti sunt vt regantur ab alijs, quanuis non habeant primas partes prudentiæ, scilicet, vt per se sapiant & seipsos gubernẽt . Omnes igitur hi seruire poterunt seruitute naturali. Verum est tamen, quòd ista seruitus naturalis in rigore & proprietate non est appellanda seruitus. Quia seruitus propriè significat carentiam libertatis: qui autem seruiunt istam seruitutem, sunt omnino liberi. Tum etiam quia seruitus propriè loquendo significat malum & incommodũ eius qui seruit, bonum autem & incommodum eius qui dominatur, siquidem seruus quicquid est domini est. Qui autem seruiunt istam seruitutem naturalem, non propter dominorum commodum, sed propter suum commodum seruiunt. Et eadem ratione dominium naturale, quod respondet isti seruituti, non est propriè dicendum dominium, nisi in generali quadam significatione & ampla acceptione. Altera seruitus est legalis, hoc est, quòd per legem introducta est. Titulus autem legitimus, quo introducitur ista lex, est duplex. Alter quidem emptionis & venditionis: potest siquidem vnus homo seipsum alteri vendere: imo quandoque pater filium potest vendere. Alter titulus est introductus iure belli. Siquidem ij, qui bello capiuntur, iure gentium serui fiunt eorum qui eos ceperunt. Imo inde serui appellati sunt: quia cum iustè possent interfici, seruantur tamen. Probatur conclusio quantum ad primam partem de seruitute naturali. Primò in sacris literis commendatur Melchisedech, qui erat Rex Salem: commendatur Ioseph præfectus toti AEgypto. Et in Deuteron. Summus sacerdos constitutus est à Deo iudex vitæ & mortis: & præcipitur filijs Israel: vt si velint aliquando eligere Regem, non eligant alienigenam, quinimo & ipse Deus complures iudices & Reges illis præfecit, vsque ad Christi tempora, quando iam per tyrannidem Romani Hebræis dominabantur. Diuus Paulus item 1. ad Timoth. 2. ad Titum. 3. Et D. Petr. 1. canonica. 2. dominiũ Regium approbant. Secundò probatur ratione. In statu innocentiæ, si perseuerasser, vxores viris: filij parentibus: plebeij principibus parerent hac seruitute & seruirent: vt ostendit D. Thom. 1. parte, quæst. 96. art. 4. ergo multo magis in statu naturæ lapsæ, vbi maior est rationis defectus. Confirmatur. Inter angelos alij alijs dominantur, superiores videlicet inferioribus, ergo multo magis inter homines oportet, vt alij alijs dominentur. Quantum ad secundam partem patet eadẽ conclusio ex sacris literis. Exodi 21. Leuitic. 25. approbatur seruitus legalis. D. Paul. item 1. Corin. 7. Coloss. 6. Titum. 3. 1. ad Timoth. 6. & D. Petr. vbi supra, eandẽ seruitutem approbat. Approbatur item eadem seruitus multorum Conciliorum & Pontificum decisionibus quas Gratianus cogit in vnum 12. quæst. 2. & in distin. 1. cap. ius gentium, quod desumitur ex Isidoro libro. 7. Etymologiarum cap. 6. vbi dicitur captiuitas introducta iure gentium est. Probatur item eadem conclusio multorum Regum & Cæsarum constitutionibus. Cæsarum constitutiones habentur titulo de statu personarum, & titulo de iustitia & iure. ff. & Instit. de iure naturali gentium & ciuili. Regum verò constitutiones habentur in legibus cuiuscunque Regni. Sed aduertendum est quòd inter Christianos nunquam ista seruitus potest superuenire Euangelio: & ita videtur receptum quasi iure gentium inter ipsos Christianos. Sed hinc ego excipio apostatas desertores totius Christianæ religionis. Hi enim iure belli, mea sententia, serui fiunt capientium: quanuis Euangelium & baptismum antea susceperint. Et similiter excipiuntur iure communi, quod habetur in cap. ita quorundam. Et in cap. ad liberandam terram sanctam. de Iudæis. Illi qui merces prohibitas Sarracenis deferunt, & qui in piratarum Sarracenorum nauibus cupiditatis gratia versantur, etiam si Christiani sint. Vide quę dixi in nostris commentarijs supra quæstio ne. 40. dubio. 12. Sit quarta conclusio. Solus Deus est dominus vitæ hominis: respublica autem est custos vitæ ciuium: vnus quilibet autem ciuis est tutor & custos vitæ propriæ. Idem intelligendum de membris corporis & salute & alijs pertinentibus ad naturæ bona. Explicatur conclusio. Sicut fieri potest, ꝙ aliquis habeat dominium, rerum pertinentium ad bona fortunæ: vt sunt agri, domus, & alius habeat vsum, & vsumfructum: ita intelligendum est, quòd Deus sibi retinuerit dominium vitæ nostræ, membrorum, & salutis: nobis verò concessit vsum & custodiam. Hæc conclusio est Diui Thomæ infra quæst. 64. art. 5. ad primum, secundum & tertium. Et quæst. 57. art. 3. ad secundum. Caiet. infra quæst. 73. ar. 2. & quæst. 150. art. 2. circa fin. & quæst. 154. art. 6. Et Magistri Victoriæ in relectione de homicidio num. 23. quanuis solet citari tanquam autor oppositæ sententiæ, vt videtur insinuare ibi in citata relectione. Probatur modo prima pars. Vita hominis regitur per liberum Dei arbitrium antecedens ipsam vitam: at eadem vita nostra antecedit dominium nostrum tanquā fundamentum & origo illius, ergo solus Deus est dominus vitæ nostræ. Secundò probatur. Vita nostra in præ sentia aut sumitur pro anima qua ratione informat corpus: aut certè pro operatione animæ vegetatiuæ, quæ necessaria est ad detinendam animam in corpore: sed tam coniunctio animę cum corpore, quàm operatio animę vegetatiuæ nō pẽdet à libero arbitrio humano, sed à solo diuino, ergo &c. Tertiò. Ingressus in hanc vitam & transitus ex hac vita in aliam pendet ex solo ar bitrio diuino, ergo solus Deus est dominus vitæ. Antecedens probatur. Solus Deus potest etiam innocentes pro voluntate sua interficere: nemo vero hominum potest quacunque de causa sibi mortem inferre, neque respublica innocentes interficere, ergo solus Deus est dominus vitæ, quia dominus potest vti re in vsus alios consumendo rem ipsam. Vltimò. Si fieri posset, quòd is qui infert iniuriam alteri in vita aut in membris, restitueret eam iniuriam reparando vitam aut membra, non posset vllo pacto qui læsus erat remittere restitutionem magis, quàm cùm habet ipsam vitam aut membra non conseruare illa, ergo certissimum argumentum est, non esse hominem dominum vitæ aut membrorum. Secunda pars probatur. Qui interficit ciuem iniuriam infert & reipublicæ & ciui. Rursus ciuis qui sibi ipsi mortem intulit, iniuriam fecit reipublicæ, ergo ipse non est dominus sed custos. Vltimò probatur. Respublica nō potest ciuis cuiuscunque vitam periculo exponere nisi pro salute ipsius reipublicæ: neque ciuis item potest periculo propriam vitā exponere nisi pro virtute colenda. v. g. pro amico, pro patria: ergo respublica habet ius custodiendi vitam ciuium, sicut & ipsi ciues & non absolutum dominium: & nota quòd sat est ad hoc, vt homini sit facienda restitutio cum læditur in eadem vita, quòd habeat tutelam & custodiam vitæ ad vsum illius. Iam verò ꝙ attinet ad famā & honorem: sit quinta cōclusio . Homo est dominus propriæ famæ & honoris. Hæc cōclusio est D. Tho. infra quæstione. 73. articulo. 4. ad primum. & Magistri Soto libro. 4. de iustitia. quæstione. 6. articulo. 4. libro. 5. de iustitia, quæstio. 10. art. 2. & in relect. de ratione tegendi & detegendi secretum, memb. 1. q. 3. & asseritur cōtra Caiet. infra. q. 73. art. 2. & in summa, verbo, Detractio. Probatur autem ratione. Homo est dominus eorum quæ per arbitrij facultatem regit & gubernat, sed famam & honorem homo gubernat per arbitrij facultatem, vt D. Thom. asserit loco allegato, ergo est dominus famæ. Secundò. Interdum homo iustè & sanctè patitur propriæ famæ detrimentum, imo perdit seipsum & infamat, ergo est dominus famæ, quia idcirco denegabamus homini propriæ vitæ dominium, quoniam nulla de causa poterat sibi mortem inferre, ergo si propriam famam ipse potest perdere, est dominus illius. Antecedẽs probatur. Si quispiam commiserit aliquod occultum crimẽ propter quod alius innocens torquetur: potest iustè reus & nocens seipsum prodere, vt eruat innocentem à morte, ergo ipse seipsum infamat. Sed contra hanc conclusionem est argumẽtum Caietani. Fama cuiuscunque ciuis est bonum reipublicæ & communitatis, ergo non ciuis, sed respublica est domina famæ cuiuscunque ciuis. Miror nō animaduertisse virum aliàs eruditissimum, quòd ista ratio pariter procedat ad probandum, quòd ciuis quicunque nō sit dominus diuitiarum. Respondetur ergo ad argumentum, quòd fama ciuis est quidem bonũ reipublicæ: quemadmodum bonum partis est bonum totius, & debitum subinde ipsi reipublicæ per iustitiam legalem. Cæterùm fama cuiuscunque ciuis est ipsiusmet ciuis tā quam bonum propriũ ipsiusmet partis, ac subinde debitum illi ex iustitia cōmutatiua . Sexta conclusio. Homo est dominus bonorum spiritualium. Pro cuius intelligentia notandum est spiritualia bona esse in duplici differentia. Quædam externa, quæ non faciunt ipsum habentem bonum. Cuiusmodi sunt iurisdictiones ecclesiasticæ ad determinandas causas spirituales: & similiter beneficia spiritualia, iura scilicet ad percipiendas decimas, pro officijs ecclesiasticis. Vt parochia, Episcopatus, Decanatus, &c. Alia vero bona sunt interna: quæ faciunt subiectum bonum. Vt gratia & virtutes infusæ. De bonis primi generis probatur conclusio. Episcopus & parochus potest abalienare à se iurisdictionem ecclesiasticam omnem, quam habet & iura ad percipiendas decimas, si nō vendendo, certè resignando in fauorem alicuius, & donando, ergo est dominus, &c. Cæterum aduertendum est, quòd cum dicitur Episcopus dominus beneficij spiritualis: dicitur dominus illius beneficij, quod sibi secundùm iura retinet & possidet vt epi scopatus. Similiter Pontifex summus sui Pontificatus, Decanus decanati. Non tamen est censendus dominus eorum beneficiorum, quæ secundùm iura tenetur distribuere: sic summus Pontifex nō est dominus Episcopatus Salmantini, Episcopus autem Salmantinus est dominus sui episcopatus, non autem decanatus, aut parochiæ, quam distribuit. De secundi generis bonis probatur cōclusio . Primo, homo per facultatem liberi arbitrij (Deo auxiliante) per peculiare quoddam auxilium comparat sibi à Deo gratiam & reliquas virtutes infusas, ergo est dominus illarum. Secundò. Si homo non esset dominus gratiæ & charitatis, sequeretur quòd cum peccat peccatum furti, aut quodlibet aliud peccatum, committeret geminum peccatum: vnum furti cōtra proximum: alterum iniustitiæ contra propriam animam & contra Deum quia aufert vitam spiritualem: & infert mortem, sicut si seipsum occideret, quod est falsum & contra omnium sententiam. Confirmatur. Si quis dum occidit proximum, consequenter occideret seipsum, citra dubium committeret geminum peccatum: alterum contra proximum: alterum contra charitatem propriam, ergo ad eundem modum esset in præsentia, si homo non esset dominus horum bonorum spiritualium, committeret semper duo peccata. Vltimò probatur. Sequeretur ex opposita sententia, quòd qui peccaret mortaliter, teneretur continuo ad pœnitendum sub præcepto: quod est falsum, vt ostenditur latius in materia de pœnitentia, ergo. Sequela probatur. Præceptũ restituendi aliena obligat statim, vt docet D. Tho. art. 8. quæst. 62. ergo si gratia & reliquæ virtutes infusæ sunt alienæ; continuo tenebimur, postquam eas per iniuriam læserimus, restituere. Libet in hoc loco contemplari diuinam charitatem, vita siquidem nostram, vt paulò antea dicebamus, retinuit sibi tanquam verus dominus: vt nos iam vitam nostram, non quasi humanam, sed quasi rem diuinā procuraremus veluti depositarij & custodes illius. Contra verò, gratiam & reliquas virtutes infusas, quæ sunt ordinis diuini, nobis concessit tanquam veris dominis: vt sic exæquaret humana diuinis, & vt tandem amicorum omnia essent communia, hominis scilicet & Dei. Sed quomodo fieri debeat restitutio, quando læditur homo in huiusmodi bonis siue diuinis siue humanis, dicendum erit infra quæst. 62. artic. 2. Hîc autem aduertendum est nō esse certum quod asserit Magister Soto lib. 4. de Iustitia. quæ stione. 2. arti. 3. post tertiam conclusionem, scilicet, quòd nunquam Deus vsus fuerit absoluta potestate, quam habet erga vitam humanam. Oppositum enim colligo ex Deutero. 20. & Iosue 6. Vbi legimus Deum præ cepisse filijs Israel, vt interficerent etiam innocentes quarundam gentium habitātium in terra promissionis, quod præceptum impleuerunt filij Israel. item lib. 1. Regum capit. 15. Præcepit Dominus Sauli, vt interficeret omnes Amalechitas etiam paruulos. Et 4. lib. Regum cap. 9. Præcepit Iehu, vt interficeret omnem domũ Achab Regis, in cuius familia verosimile est fuisse aliquos paruulos innocentes. Et denique innocentem Iob percussit Dominus licet ministerio Satanæ in omnibus bonis & eius filios interfecit. Ex quibus omnibus videtur colligi, quòd sæpè Dominus vsus fuerit absoluta potestate sua erga vitā & salutẽ hominũ . Quæstio III. De rerum diuisione. ANTE omnia pro huius quæstionis intelligentia aduertendum est, quòd ea quæ possunt diuidi & proprijs dominis adiudicari, sunt in triplici differentia. Quæ dam enim sunt principatus & iurisdictiones, quædam vero sunt personæ ipsæ: sicut in matrimonio vterque coniux alterius corporis potestatẽ accipit. Alia sunt possessiones & diuitiæ, quę appellari solent res prout distinguuntur à personis. Verum est tamẽ quòd etiam serui quanuis personæ sint, tamen in hoc tertio rerum genere continentur: propterea quòd sunt partes possessionis & ad vendendum, & ad emendum habiles. Venduntur enim & emuntur. Prima conclusio. Dominium esse cœpit simul cum homine: rerum autem diuisio non fuisset facta, si status innocentiæ perseuerasset, sed cœpit rerum diuisio post peccatum quando cœperunt homines multiplicari. Prima pars huius conclusionis probatur: quoniam ratione liberi arbitrij debetur homini dominium. Inde enim factus est homo totius vniuersi dominus, sed primi parentes creati sunt cum libero arbitrio, ergo &c. Altera pars conclusionis est communis sententia Theologorũ : sed diximus in illa particulariter de rerũ diuisione, quoniam personarum & iurisdictionum diuisio fuisset in statu innocentiæ. De qua re vide D. Tho. 1. parte, quæst. 96. artic. 3. & 4. Tertia denique pars conclusionis colligitur ex Genes. cap. 4. Vbi dicitur, quòd Abel pastor ouium obtulit Deo sacrificium de optimis primogenitis gregis sui. Ergo iam habebat rerum diuisionem propriam & distinctam à possessionibus Caim fratris sui. Secunda conclusio. Iurisdictiones omnes iam de facto applicatæ sunt proprijs dominis, personæ vero applicantur quantum ad ius coniugij & consensum vtriusque coniugis. Ex quo etiam sequitur applicatio filiorum quātum ad ius patrium. Res autem non omnes sunt de facto applicatæ. Hæc cō clusio , non tam probatione quàm explicatione indiget. In prima parte conclusionis intendimus, quod nemo hominum est in vniuersum qui non sit subditus alicui Principi, præter ipsos supremos Principes: qui soli Deo subijciuntur, iuxta illud Prouerb. cap. 21. "Cor Regis in manu Domini sicut diuisiones aquarum." Secunda pars conclusionis manifesta est ex ipsa ratione matrimonij requirentis consensum viri & fœminæ. Tertia deniq; pars manifestatur exemplis. Siquidem flumina & montes & feræ syluestres & aues non sunt vniuersaliter applicatæ: ita vt ius piscandi & venandi sit prohibitum. De qua re copiosius dicemus suo loco quæstione 62. Tertia conclusio. Licita est rerum diuisio & appropriatio, non solum pro laicis, verùm etiam pro ecclesiasticis & religiosis secundum illorum professionem. Hæc conclusio est contra quosdam Philosophos, scilicet, Platonem & Socratem: vt patet apud Platonem in Tymęo , qui aiebat omnia esse debere communia, etiam vxores. Est etiam contra quosdam hæreticorum vocatos apostolicos, qui negabant esse licitum propriũ aliquid possidere. Vt refert Augu. in lib. de hæresibus ad Quod vult deum cap. 40. Et lib. 2. de gratia Christi cap. 11. & epistol. 106. ait Pelagium in eodem fuisse errore. Hos sequuti sunt aliqui, qui dicebantur Pseudoapostoli, vt refert Alphonsus de Castro lib. 2. de hæresibus. in verbo, apostolus hæresi. 2. Alij verò hæretici fuerunt negantes licitum esse ecclesiasticis viris quidquam tanquam proprium possidere. Quorum meminit Diuus August. libr. 2. de hæresibus capit. 50. Hos sequuti sunt postea Ioannes Hus, & Vvitcleff, & Lutherus, & Rex Angliæ Henricus Octauus: quorum iussu Germaniæ & Anglicanæ Ecclesiæ bonis suis sunt spoliatæ. Nostra tamen conclusio vniuersalis confessio est Ecclesiæ catholicæ. Et probatur. Nam ab antiquo Patriarchæ, & amici Dei Reges & ciues Israelitici populi semper possederunt propriũ . Cæterùm post Christi etiam aduentum nulla vnquam fuit necessitas ad salutem, vt qui cōuerterentur ad fidem, abijcerent diuitias. Vt cōstat ex Actibus apostolicis, & Epistolis Pauli. Quinimo & Christus Dominus in communi collegio Apostolorum aliquid possedisse videtur. Quoniam Iudas loculos habens ea quæ mittebantur portabat. Hæc etiam conclusio definita est contra Pelagianos in concilio Palæstino, & contra Vuitcleph, in concilio Constantiensi, quæst. 8. Errore 10. & 36. & 39. In cōcil. item Tridentino in Decreto de regularib. sess. 25. ca. 3. vbi cōcedit sancta synodus, omnibus monasterijs tam virorũ , quàm mulierum etiam mendicantium, exceptis domibus Sancti Francisci, quòd bona immobilia possideant. Gratianus deniq; . 1. 2. quæst. 1. & 2. 3. & 4. colligit in vnum, multa Conciliorum & Pontificũ & Sanctorum patrum testimonia, quibus probat licitum esse ecclesiasticis proprium possidere. Videatur Diuus Thomas infra quæst. 66. articulo. 2. & Thomas Vvaldensis libro. 3. doctrinalis antiquæ fidei capit. 81. & Ioannes de Medina libr. de restitutione. quæstio ne prima. dub. 1. & Alphonsum à Castro, in verbo, Ecclesia. hæresi. 4. & in verbo, pau pertas. hæresi. 2. Soto libro. 4. de Iustitia. quæstione. 3. Vide Aristot. lib. secundo. Politicorum. à principio, & deinceps per multa capita disserentem contra Socratem & Platonem. Et Aristotelem sequuti sunt omnes philosophi Peripatetici. Rationes autem pro ista conclusione sunt petendæ à Diuo Thoma, & cæteris autoribus locis allegatis: & nos dicemus pro conclusione sequenti, quæ quidem talis est. Quarta conclusio. Iure positiuo humano introducta est iurisdictionum & rerum diuisio: iure gentium quidem in communi: iure autem ciuili in particulari. Explicatur hæc cōclusio quantum ad secundam & tertiam partem. Quia iure gentium introductum est, vt iurisdictiones & res non sint cōmunes omnibus: sed ius ciuile supra hoc ius addidit, quòd hæc respublica sit huius principis, illa illius, Hispania Philippi, Gallia sui Regis, & ꝙ hic ager sit huius ciuis, ille alterius. Prima pars probatur. Iure naturę res omnes erant communes. Similiter iurisdictiones & principatus nemini erant adiudicati & applicati, ergo solum ius positiuum applicuit. Secundo ea quæ iure naturæ constituta sunt: per se bona sunt, & illis opposita per se mala: sed iurisdictionum, & rerum appropriatio & diuisio non sunt per se bona nec communio per se mala, ergo non iure naturæ, sed positiuo humano introducta sunt. Secunda pars probatur. Rerum diuisio & appropriatio sequitur ex his principijs: Pacem esse retinendam in rebus publicis, agros esse colendos, per consequentiā quanuis non euidentem: vsque adeò tamen apparentem & probabilem, vt nemo sit hominum qui eam negare possit. Ergo pertinet ad ius gentium. Consequentia ista simul cum antecedente patet ex dictis supra quæ stione 57. artic. 2. & 5. Tertia pars asseritur à Diuo Augustino tract. 6. super Ioannem, cuius verba allegat Diuus Thomas infra quæst. 66. artic. 2. Ratione vero probatur. Ius ciuile illud est, quod sibi quisque populus vel ciuitas constituit colligens illud ex principijs naturalibus, sed per consequentiam tantùm probabilem, non necessariam: sed iurisdictionum & rerũ diuisio in particulari est huiusmodi, nec enim admodũ necessarium erat, quod hic Rex huic reipublicæ, ille verò alteri præficeretur: aut quòd hic ager huic homini, ille vero alteri applicaretur, ergo &c. Confirmatur ex lege. 1. ff. de constitutionibus principum. Vbi dicitur quòd respublica & ciuitas quælibet transtulit in Principem omnem suam potestatem. Vltimo probatur. Quoniam, vt ostendemus quæ stione. 5. de dominio. Per ius ciuile transferuntur quandoq́ue dominia inuitis dominis: quandoq́ue vero etiam volentibus dominis prohibentur transferri, ergo &c. Sed cōtra tertiam conclusionem, ac subinde contra quartam arguitur primò. Quia Lucæ 14. inquit Christus "qui non renuntiat omnibus quæ possidet, nō potest meus esse discipulus": sed esse discipulum Christi nihil aliud est, quàm esse bonum Christianum, Ergo Christianus bonus non potest esse dominus. Respondetur hunc locum habere duplicem intelligentiam. Prima est, si intelligatur de renuntiatione per affectionem prauam, & inordinatam erga res temporales per quā anteponitur Christo possessio & hæreditas. Secunda est, quòd intelligatur de his qui profitentur Euangelicam perfectionem. De monachis videlicet, quibus non licet aliquid proprium in particulari possidere. Sed prior intelligentia videtur magis germana & consona his quæ paulò ante præmiserat Christus, si quis venit ad me & non oderit patrem & matrem filios & vxorem adhuc & animam suam, non potest meus esse discipulus. Quæ verba intelligenda sunt necessariò de amore prauo & inordinato. ¶ Secundò arguitur, ex testimonio D. Thom. infra quæst. 66. artic. 1. dicentis, res exteriores subiacere humanæ potestati, quantùm ad vsum, soli autem diuinæ potestati, quantũ ad naturā . Hinc arguitur ex eo quod dictum est supra, ꝙ homo non est dominus vitæ suę quia licet habeat illius vsum & custodiam, non tamen potest eam sibi tollere. Sed D. Tho. dicit ꝙ rerum omnium exteriorũ tantùm habet homo vsum & non potest naturam mutare, ergo. Respō detur Diuum Tho. solùm velle quòd solus Deus potest naturā rerum exteriorum om nibus modis mutare, creando & in nihilum redigendo. Sed homo nihilominus potest in multos vsus, in omnes quidem lege permissos vti rebus externis: ita vt si animatæ sint possit eis vitam auferre: quod dominiũ non habet supra propriam vitam. Quæstio IIII. De peculiari quorundam dominio. ANTE disputationem hanc, vtrùm aliquis homo sit totius orbis dominus & Rex. Duo fundamenta præiacienda sunt. Primum est. Nullus omnino princeps est dominus secũdùm proprietatem bonorum, quæ applicata sunt ciuibus. Hoc asseritur ab omnibus Theologis, philosophisq; & Iuris peritis, vno excepto Hostiensi, quẽ reprehendit meritò Magister Soto libro. 4. de Iustitia. quæst. 4. art. 1. conclus. 1. Asseritur etiam iure Regio Hispaniensi. partitione. 2. tit. 1. lege 2. & 3. Ratione verò probatur. Princeps is dicitur, qui rempublicā gubernat propter ipsius reipublicæ commodum & vtilitatẽ : Contrà verò Tyrannus in gubernatione, is diffinitur qui oblitus commodorum reipublicæ ad suum cōmodum & vtilitatem gerit principatũ . Ergo nō erit legitimus Rex qui sibi appropriat bona subditorũ . Sed arguitur contra hoc fundamentum. Nam libro. 1. Reg. cap. 8. Præcepit Dominus Samueli, vt exponeret populo Israelitico volenti creare sibi Regem, ius Regis eligendi. Illud autem ius est, ꝙ vxores, filios & filias, ciuium substantias, & fortunas eorũ conuerteret in proprium cōmodum ipsius Regis. Respondeo primò: Regem illa omnia posse cum id expedierit bono publico. Respondetur secundò. In eo loco voluisse dominũ quodāmodo auocare populum Israeliticũ à proposito creandi Regem sibi, & idcirco exposuit illis Tyrannidem Regiam, quā solebant, vt in plurimũ Reges exercere, erga ciues subiectos: & hoc appellauit ius Regis qui regnaturus erat super eos. Ius inquam, quod sibi statuebāt tyrannicè. Secundum fundamentũ . Potestas ciuilis ad gubernandam rempublicā habetur ex iu re diuino naturali. Hoc asseritur in allegata partitione Hispanici iuris. lege. 2. & 4. cum sequentib. habetur etiam apud Aristotelem 1. Politic. cap. 25. Vide Victoriam nostrum in relectio. de potestate ciuili. & Soto supra quæst. 4. artic. 1. conclus. 2. Item reuocanda sunt in memoriam, quæ nos supra diximus quæst. 2. huius tractatus, dum ageremus de seruitute naturali. Sed probatur ratione naturali. Respublica ciuilis non potest consistere in societate nisi sit potestas in illa superior apud vnum vel plures: sed homo iure naturali est animal sociabile quòd in republica & societate degere debet, ergo eodem iure debet respublica eligere gubernatorem. Secundo probatur. Iure naturali diuino necessaria est potestas in republica ad puniendos reos: sed talis potestas nō potest esse priuata singulorum, sed necessario debet esse publica, ergo. Minor probatur. Præ cepto quinto Decalogi prohibetur hominis occisio autoritate priuata, nisi in sui defensionem vel proximi. Ad puniendum ergo reos necessaria est autoritas publica quæ homicidas iudicet & puniat. Vltimo probatur. Multitudo sine ordine constare non potest, imo necesse est ibi ad sit perturbatio & cōfusio . Respublica verò quædā multitudo est, ergo constare nō potest sine ordine inferioris & superioris. Cōfirmatur exẽplis . Nā in vniuerso toto diuersis rerum gradibus cō posito præest Deus tanquam Princeps & Dux totius vniuersi. Item in Microcosmo idest, minori mundo qui est homo, sunt diuersi gradus & ordines potentiarũ quibus omnibus perficitur ratio tanquam Dux quinimo inter angelos & inter beatos est ordo inferioris & superioris. Ergo naturalis ratio dictat in republica esse necessarium talem ordinem. ¶ Contra fundamẽtum arguitur. Respublica constituit sibi Regem in quem transfert suam potestatem: aut si mauult plures optimates consules, in quos transfert suā potestatem, ergo talis potestas iure humano habetur non diuino. Respondetur nego consequentiam. Quoniam respublica tenetur creare vel vnum vel plures, qui eam gubernent, iure diuino naturali, non positiuo gentium vel ciuili. Non itaque pendet ex beneplacito reipublicæ creare ciuilem po testatem, sed iure naturæ tenetur. Cum autem creat talem gubernatorem vel gubernatores, transfert in illum vel illos suam potestatem. Quæ quidem potestas, cum in ipsa republica existat diuino naturaliq́ue iure, necesse est vt eodem iure sit in rege constituto. Neque enim fingere licet duas supremas potestates: alteram in Rege, alteram in republica. Sed vna est tantùm, quam ipsa respublica in Regem transtulit, propterea quòd sic non solum melius gubernaretur, imò aliter gubernari nō posset, nec vera gubernatio esset. IAM vero latiùs dicendum est de peculiari quorundam dominio vniuersi. Nimirum de dominio Christi, & summi Pontificis, & Imperatoris. ¶ Et quidem quantum ad Christi dominium attinet, quoniam variæ sunt opiniones, visum est pro vtraq; parte argumenta proponere: deinde nostram meditationem circa hanc cōtrouersiam adiungere. DVbitatur ergo primò. An Christus habuerit dominium temporale huius mundi. Pro parte affirmatiua videtur esse Diuus Thomas in opusculo 20. de regimine principum. libro. 3. cap. 12. 13. & 14. Vbi expressè ait, quòd Christus secundũ humanitatem fuit monarcha & habuit omnem potestatem in cælo & in terra: & ꝙ eius monarchia successit Romanis, & excessit omnes monarchias ex triplici parte. Scilicet ex dominij vniuersalitate, & ex annorum quantitate, & ex dignitate dominij. Et ibidem dicit, capit. 13. quòd Augustus Cæsar gerebat vices dominij Christi Domini post eius natiuitatem annos quatuor decim. Et capit. 14. assignat Diuus Thomas rationes, quare Christus Dominus, cũ habuerit tale dominiũ , in tanta humilitate & paupertate viuere elegerit. Ergo Diuus Tho. planè sentit ꝙ Christus non solũ spirituale dominium, sed etiam temporale huius mundi habuerit. Confirmatur, quia in 3. par. quæst. 59. artic. 4. ad primum. ait, ꝙ iudiciaria potestas consequitur regiam dignitatem: Christus autem quanuis esset Rex constitutus à Deo: non tamen in terris viuens regnum terrenum administrare voluit. Similiter etiam iudiciariā potestatem exercere noluit supra res temporales, qui venerat homines ad diuinas transferre. Hæc S. Tho. videtur ergo expressè sentire, quòd Christus fuerit verè Rex & dominus temporalis: quanuis noluerit vti illa potestate. Deinde D. Tho. in eadem. 3. par. q. 13. arti. 2. & ad 1. intendit tribuere animę Christi omnem potestatẽ , quæ possibilis est dari creaturæ absq; implicatione cōtradictionis . Sed quod Christus Dominus talẽ habuerit potestatem non implicat contradictionẽ , neq; est aliquod inconueniens. Ergo pertinet ad dignitatem Christi, ꝙ habeat tale dominiũ , talemq́; potestatem. Confirmatur, quoniā habere temporale dominium supra totũ orbem, est quædam perfectio, quæ conuenire potest creaturæ. Ergo non est deneganda Christo domino. Antecedẽs ꝓbatur . Quia huiusmodi temporale dominium includit potestatem ad gubernandos subditos, & ad condendas leges, quibus homines abstrahuntur à malis & ad virtutis opera diriguntur. Per talem etiam potestatem redduntur bonis præmia & malis supplicia: ergo conueniens est, ꝙ Christus dominus talem habuerit potestatem. Secundo arguitur. Ex testimonijs Sacrarum literarum quæ plurima sunt, in quibus videtur affirmari tale dominium & regnũ attribuendum esse Christo. v. g. Psalm. 2. "Postula à me, & dabo tibi gentes hæreditatem tuam & possessionem tuā terminos terræ." & Psal. 71. "Dominabitur à mari vsq; ad mare, & à flumine vsq; ad terminos orbis terrarum." Et Zachariæ. 9. "Ecce Rex tuus venit tibi, & dominiũ eius à mari vsq; ad mare." Et Matth. 28. "Data est mihi omnis potestas in cælo & in terra." At verò, si non habet dominiũ tẽporale , non est data ei omnis potestas in terra. Et Ioan. 13. "Sciens quia omnia dedit ei pater in manus." Lucæ. 10. "Omnia mihi tradita sunt à patre meo." Et ad Hebr. 1. " Quẽ cōstituit hæredem vniuersorũ ." Et Apocal. 1. " Princeps regũ terræ asseritur." & cap. 19. dicitur, ꝙ habebat scriptũ in vestimento & in fœmore. Rex regũ & Dominus dominantiũ . Vbi significatur in eo ꝙ dicitur in vestimento & in fœmore, quod regnũ illius nō solùm cōpetebat ei secundũ diuinitatẽ , sed etiā secundũ humanitatẽ : & quod non solũ erat spirituale dominiũ , sed etiā temporale. Cōfirmatur , quoniā aliâs Christus nō diceretur propriè Rex secundũ quod homo, sed solũ metaphoricè: sicut dicitur pastor ouiũ . Probatur sequela. Quoniam nomine Regis intelligimus ꝓpriè loquẽtes Regem tẽporalem qualis fuit Salomon: semperq́; in Sacris literis quotiescũq; nomẽ Regis tribuitur homini, accipitur ꝓ Rege tẽporali . Ergo pręiudicamus dignitati Christi, si negemus esse etiā Regem tẽporalẽ . ¶ Tertiò arguitur ratione. Quoniā omnes Theologi cōcedunt quod Christus fuit dñs temporalis quantũ attinet ad necessitatẽ & ordinẽ & sinem spiritualẽ propter quẽ Christus principaliter venit, sed omnia tẽporalia facta sunt ꝓpter finem hũc spiritualẽ & super naturalẽ : ergo Christus dominabatur in omnibus tẽporalibus . Minor patet, quia totus ordo naturæ est factus à Deo propter ordinẽ gratiæ. Confirmatur, ex doctrina S. Tho. 2. 2. q. 40. art. 2. Vbi ait omnis persona vel ars, vel virtus, ad quam pertinet finis, habet disponere de ijs quæ sunt ad finẽ , vbi ponderandũ est quod dicit omnis persona ad quam pertinet finis. Ergo cũ Christus in quantũ homo sit persona ad quā pertinet finis: cũ sit constitutus à Deo rerum omniũ dux iudex & Pontifex habens plenam potestatem dirigendi homines in vltimũ finem: sequitur, ꝙ ipse sit dominus rerum omniũ temporaliũ , siquidem omnes creatæ sunt à Deo propter finem vltimũ . ¶ Quarto arguitur, ex D. Bernardo lib. 3. de cōsideratiōe ad Eugeniũ Papā , cui dicit: "dispensatio tibi credita est, non data possessio, non tu ille, de quo ait propheta, Et erit omnis terra possessio eius: Christus hic est, qui possessionem sibi vendicat, & iure creationis & merito redemptionis, & dono patris." Vbi Diuus Bernardus tres titulos dominij amplissimi in Christo numerauit. Primus est creationis, de quo non est nostra disputatio. Alter est titulus redemptionis: quem Abulensis super Matth. cap. 25. q. 307. cōfirmat ex illo ad Rom. 14. "Mortuus est & resurrexit, vt viuorũ & mortuorum dominetur." Eo ꝙ morte & resurrectione sua & mortuos & viuos redemit. Cō firmatur , quia titulo redẽptionis sumus serui Christi: at verò quicquid seruus acquirit dño suo acquirit, vt habetur in. l. placet. ff. de acquir. hæred. & l. etiam inuitis. de acquirendo rerum dominio. Ergo omnia nostra tẽ poralia Christi sunt tanquam domini. Tertius titulus est ex dono patris qui in superioribus explicatus est, & confirmatus ex illo Hebr. cap. 2. "Quem constituit hæredẽ vniuersorum." Et Lucæ 11. "Omnia mihi tradita sunt à Patre meo." Quinto arguitur. Omnes fere Theologi concedunt Christum futurum regem omnium & dominum in æternitate, maximè post diem iudicij: sed secundũ doctrinā Sancti Thomæ, omnia quæ Christus nunc habet & habiturus erat, habuit etiam in vtero virginis, præter illa quæ repugnabant conditioni viatoris & mortalitati corporis, sed habere talem potestatem & tale dominiũ nō repugnabat, ergo ex tunc habuit, quāuis noluerit habere vsum illius potestatis & dominij. Cui cōsonat illud ad Galat. cap. 4. "Quanto tempore hæres paruulus est nihil differt à seruo cum sit dominus omnium." Sic ergo Christus Dominus potuit habere quidem temporale dominium huius mundi, non tamen vsum: quia ita expediebat ad redẽptionem humani generis, quod Christus se gereret vt pauper & humilis in terra dũ mortalem vitam agebat. His & alijs rationibus confirmāt hāc affirmatiuam partem ij quibus placet Christũ habuisse temporale dominium & regnum huius seculi inquātum homo: quia hoc ad dignitatem eius pertinere arbitrantur. Deniq; pro hac parte fit argumentum ex perfectissimo sacerdotio Christi, ad cuius perfectionem videtur pertinere potestas regia tẽporalis . Et probatur, quia finis sacerdotij est superior quam potestatis regiæ temporalis, ergo cùm in Christo fuerit perfectissimũ Sacerdotium, necesse est, ꝙ habuerit in se omnem potestatẽ temporalẽ regnādi & dominādi . Quemadmodũ ad artificẽ artis architectonicę pertinet principari & imperare inferioribus, & eos gubernare: vt attulimus ex S. Tho. sup. q. 40. art. 2. PRO altera vero parte sunt argumenta magni momenti. Arguitur enim primo pro parte negatiua autoritatibus Sacrarum literarum & Sanctorũ patrum: deinde argumẽtabimur rationibus Theologicis. Primò quidem se offert testimonium Ieremiæ c. 22. Vbi post regem Iechoniā nullum iam amplius regem de semine Dauid, qui temporaliter regnaret, futurum esse præ dicitur, his verbis. Hæc dicit Dominus. Scribe virum istum sterilem, qui in diebus suis non prosperabitur, nec enim erit de semine eius vir qui sedeat super solium Dauid & potestatem habeat vltra in Iuda. Ergo Christus non fuit Rex temporalis huius mundi, alioquin etiam esset rex temporalis super solium Dauid & super Iudam. Est aliud testimonium Ioannis 18. Vbi dixit Christus Pilato. "Regnum meum non est de hoc mundo, si ex hoc mundo esset regnum meum ministri mei vtiq́ue decertarent, vt non traderer Iudæis. Nunc autem regnum meum non est hinc." Nec valet respondere quòd illud testimonium intelligendum est ita, ꝙ Christus non habuerit nec habere voluerit vsum & exercitium regis temporalis. Hoc enim cōstabat tunc Pilato, cum pauperem vitam duceret Christus. Rogabat ergo Pilatus an haberet ius regni, vt Cæsari posset cō tradicere : cui respondit Christus, "regnum meum non est de hoc mundo". Deinde quotienscunque in Sacris literis fit mentio de regno Christi semper adiungitur aliquid quo intelligamus spiritualitatem regni illius & æternitatem: non ergo temporaliter & seculariter regnandi in hoc seculo accepit potestatẽ Christus. Antecedens inductiuè patet. Primò quidem Zachariæ. 9. dicitur, "Ecce rex tuus venit tibi Iustus & Saluator ipse pauper & ascendens super asinam." Vbi non solum vsum regni, sed etiam dominium & proprietatem rerum denegari videtur Christo. Itẽ in eo quod dicit Iustus & Saluator: satis explicatur spiritualitas regni Messiæ. Præterea Psalmo. 2. "Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctũ eius prædicans præceptũ eius." Quibus verbis insinuatur qualitas regię potestatis Christi. Videlicet, ad prædicandum spirituale forum Dei. Similiter & illud Matth. 28. "Data est mihi omnis potestas in cælo & in terra." Determinatur per illud quod sequitur, euntes ergo in mundum vniuersum prædicate Euangeliũ omni creaturæ. Baptizantes eos, &c. Vbi particula illa, ergo, denotat explica tionem qualitatis regni & potestatis Christi: alioquin non esset consentanea illatio, dum inferretur ex regno & potestate temporali, potestas prædicandi ac baptizandi Apostolis collata. Item Luc. 19. "Benedictus qui venit Rex, Osanna." Id est salua nos. Vbi salus spiritualis non temporale iudicium expectabatur à rege Christo. Præterea Ieremiæ 23. "Regnauit rex & sapiẽs erit & faciet iudicium & iustitiam in terra." Sed vt intelligatur quale iudicium facturus erat in terra: subiungitur. In illa die saluabitur Iuda, & Israel habitabit considenter, & hoc est nomen quod vocabunt eum Dominus iustus noster. Quod testimonium non potest intelligi de salute temporali regni Iuda. Constat enim illud nō fuisse reparatum per aduentum Christi. Amplius Isaiæ 9. Super solium Dauid, & super regnũ eius sedebit in æternum, vt confirmet & corroboret illud amodo vsq; in sempiternum. Quæ sessio, quæ confirmatio & corroboratio intelligi non potest secularis & temporalis: sed omnino spiritualis. Similiter Psalm. 44. Intende prospere procede & regna, & statim ratio & modus regnandi describitur, dum inquit, propter veritatem & mansuetudinẽ & iustitiam & deducet te mirabiliter dextera tua. Vbi officiũ Christi in prædicatione veritatis, in exemplo mansuetudinis, in virtute redemptionis, quæ nomine iustitiæ intelligenda est, describitur. Præterea quo modo verificabitur quod inquit Paulus 2. Corint. 8. Qui cum diues esset pro nobis egenus factus est. Si Christus fuit dominus temporalis totius mundi? Non enim fuisset verè pauper nec egenus, sed ditissimus omniũ hominum. Et deniq; quo modo verum erit: ꝙ vulpes foueas habẽt & volucres cæli nidos: filius autem hominis non habet vbi caput suum reclinet? Habebat siquidẽ vitæ tẽporalis cōmoditates supra omnes Reges etiā si nollet vti illis possessionibus. Iam vero si Sanctorũ Patrũ intelligentiā sacrarũ literarum requiramus, omnes illi videntur parti negatiuæ adhærere. Principio D. August. lib. 17. de ciui. cap. 7. ait ꝙ populi Israel personā figuratè gerebat Saul, qui populus regnũ fuerat amissurus, Christo Iesu Dño nostro per nouum Testamentũ , non carnaliter sed spiritualiter regnaturo. Item idem August. tractatu 115. super Ioannem exblicans illud Psalmi 2. Ego autem constitutus sum Rex ab eo super Sion montẽ Sanctum eius, inquit, Sion illa, & mons ille, nō sunt de hoc mundo. Quod est regum eius, nisi credentes in eum? Et iterum dabo tibi gentes hæreditatem tuam, quas possideas ad earum salutem, & quæ tibi fructificent spiritualia. Ambrosius etiam apertè lib. 3. in Lucam cap. penulti. Negat regnũ Christi fuisse temporale, quale fuit Dauid vel Roboam vel Iechoniæ. Ait enim, Ipsum regem secũdum honorem seculi non accipimus Christum. Quomodo ergo dictum est: de fructu ventris tui ponam super sedem tuam? Quomodo etiam dictũ est, Dabit illi Dominus Deus sedem Dauid patris eius & regnabit in domo Iacob in æternũ ? Non seculari honore regnauit Christus. Et paulò post, exponẽs illud Psal. 88. "Thronus eius sicut dies cæli," inquit, non vtique hunc thronũ Salomon sedit, non Roboam, non Iechonias. Et deniq; ait, Qui dicit regnum meum nō est de hoc mundo: ostendit esse supra mundũ . Ita & regnum eius erat & non erat in seculo, sed supra seculum erat. Diuus Hieronymus lib. 4. super Ieremiā cap. 22. explicans illud, "Scribe virum istum sterilem", inter alia multa dicit, ꝙ regnum Christi non erat terrenum & breue, sed perpetuum & cæleste. Diuus etiam Gregorius homil. 8. super euāgelia , Non solũ regnum mundi, sed & dominium rerum habuisse Christũ secũdum humanā naturam negat. Ait enim non in parentum domo, sed in via nascitur: vt profectò ostenderet, quia per humanitatem quā assumpserat quasi in alieno nascebatur. Alienum non secundũ potestatem dico, sed secũdũ nostram naturā . Nam de potestate eius scriptum est, in propria venit. Athanasius præterea tom. 3. in oratione de Sanctissima Deipara prope finem ait, "Rimantur hæretici & se se inuicem adhortantes, & affectuosè quærunt, an acceperit thronũ Dauid patris sui, & regnauerit in domo Iacob in æternum." Et paulò post. Ergo accipiens thronũ Dauid, transtulit illum & dedit Sanctis Christianorũ regibus, vt conuer teret eos ad domũ Iacob: qua tradita in opprobrium & direptionem regnabit in Christianis in æternũ . Siquidem genitus ex virgine, vt consummatis omnibus, quæ ad negotium mortis & crucis pertinebāt , post resurrectionem ad suos dicebat, Data est mihi omnis potestas in cælo & in terra. Et quā doquidem ipse rex est, qui natus est ex virgine, idemq́ue ac dominus & Deus, ea propter & mater quæ eum genuit & regina & domina & Deipara propriè & verè censetur. Hæc Athanasius. Vbi considera, quomodo regnum Christi non temporale sed spirituale affirmet secũdum humanitatem. At vero dominij rationem vniuersalem diuinitati tribuit. Et propterea ipsam Dei genitricem reginam & dominam appellat. Constat autem, quod virgo mater non fuit temporaliter regina vel domina: sentit ergo Athanasius ꝙ ex vnione hypostatica erat ille homo Dñs omniũ . Chrysost. itẽ homil. 6. super. c. 2. Matth. sic ait, Quo nā pacto Magi ex stella illa Iudæorũ regem illũ esse didicerũt : cũ certè nō istius regni iste sit rex, sed vilem hāc prorsus vitam egit ac pauperem? Basil. quoque quẽ refert D. Tho. in catena aurea. Lucæ. c. 1. explicans illud: "regnabit in domo Iacob", ait. Non in materiali sede Dauid Dominus sedebit, translato Iudaico regno ad Herodem, sed sedem appellat Dauid, in qua residet dominus, indissolubile regnum. Denique omnes patres antiqui explicantes illud Lucæ. 1. Dabit eit Dominus sedem Dauid, vniuersi negāt temporale regnum Christo competere: & omnino asserunt rationem regni Christi spiritualem & æternā fuisse. ¶ Tertio loco rationibus agendũ est, Prima itaq; ratio & potissima mihi est, quæ tali fundamento innititur. Quoniā Christus Dñs assumpsit humanitatẽ talibus conditionibus exornatam & affectam qualibus conueniebat exornari & affici ad finem intentũ per incarnationis mysterium. Finis autẽ fuit, vt Christus Dñs plenus gratiæ & veritatis esset caput influens in mẽbra veritatẽ & gratiā . Et quidẽ ꝙ attinet ad veritatẽ , oportebat illũ esse perfectissimũ caput. Et idcirco assumpsit animā beatā lumineq́; gloriæ illustratā , tam eximiè, vt in illo crescere non oporteret. Fuit itaq; testis ocula tus veritatis: & ad hoc venit in mũdum vt testimoniũ perhiberet veritati & prædicaret nobis forum Dei & beneplacitũ eius circa media necessaria ad salutem hominũ à nobis credenda & faciẽda . Deinde venit Christus vt exemplo suo nobis viam ad salutem ostenderet, non solum necessariā , sed etiam eius perfectionis quæ in cōsilio est semitam demōstraret . Cùm igitur, qui venit facere & docere, dixerit: Si vis perfectus esse, vade & vende omnia quæ habes, & sequere me, consequens est, ꝙ Christus Dominus temporale dominium, aut regnum non assumcpserit . Alioquin Euangelicā perfectionem exemplo suo non docuisset. Confirmatur, quoniā perfecta paupertas non solum consistit, imo nō consistit in abdicando omnino vsu rerum, sed consistit in abdicando dominio ipsarũ , id quod religiosi faciũt : qui quidem, quāuis multis rebus vtantur, tamẽ nullius dominiũ habẽt singuli. Ergo cùm ipse Christus exemplũ euangelicæ paupertatis se ipsum proposuerit incōueniẽs videretur, ꝙ ipse secundũ humanitatẽ temporaliter rerum omniũ dominiũ & regnum haberet, quanuis paucis vteretur ad vitæ sustentationem. ¶ Secunda ratio est. Quāuis ex gloria animæ Christi quasi naturaliter cōsequeretur corporis gloria, tamen immortalis Deus assumpsit mortalem humanitatẽ , eo ꝙ sic expediebat, tum ad exemplũ patiẽtiæ , tum ad redemptionẽ humani generis per mortẽ & crucem suā . Ita etiā fuit cōuenientissimũ , vt dñs & rex vniuersi assumeret naturā humanam absq; dominio & regia potestate tẽ porali huius mundi, quāuis hæc dignitas videretur ad decorem & ornatũ naturæ humanæ pertinere: nisi Chr̃s venisset seipsum totius perfectionis exemplũ proponere. Cũ igitur ista carentia dominij & regni tẽporalis nō deroget plenitudini gratię & veritatis & adiuuet ad perfectionẽ exemplaris nobis propositi ad imitandũ , cōueniẽtissimũ est, ꝙ Christus qui aliâs secundũ diuinitatẽ & propter gratiā vnionis est vniuersorũ dñs , sit verè & propriè simul pauper in hoc temporali seculo, in quo exemplũ discipulis dare venit. Huic doctrinæ cōsonat quod Apostolus dicit, qui cum esset diues pro nobis egenus factus est. Sic enim locutus esse vi detur, ac si diceret, qui cum esset immortalis, pro nobis mortalis factus est, videlicet, cum esset immortalis secundùm diuinitatem, factus est mortalis secundùm humanitatem. Sic etiam cum esset diues secundùm diuinitatem & virtute vnionis, tamen simul factus est verè pauper secũdũ humanitatẽ . Tertia ratio. Christus nunquā vsus est illa potestate regia & dominatiua, ergo frustra assumpsisset talem potestatem, frustra enim est potentia quę in actũ nō reducitur. Quòd si quis respondeat, ꝙ etiā assumpsit potentiam ridendi licet nunquā riserit: Cō tra est, ꝙ potentia ridendi pertinet ad veritatem & integritatem humanæ naturæ, neque esset perfectus homo nisi omnes naturę humanæ proprias potentias haberet: noluit autem ridere, quia venerat prædicare pœnitentiam, & beatitudinem lugentibus. Quarta ratio. Si Christus esset cōstitutus Rex & iudex temporalis teneretur consequẽter gubernare mundũ in temporalibus secundùm leges naturales & humanas, sed nihil tale gessit, nec ministros creauit qui ius dicerent, imò tyrannidẽ permisit multorũ regũ , ergo nō habuit tale officiũ & potestatem talẽ , alioqui nō esset bonus rex temporalis & iudex. Confirmatur hæc ratio. Christus Dñs respōdit cuidam dicenti sibi, Dic fratri meo vt diuidat mecũ hæreditatẽ ,{ Lucæ. 10. } Respōdit , homo quis me cōstituit iudicem super vos. Vbi Christus Dñs visus est negare se constitutũ iudicẽ litiũ temporaliũ , alioquin ad illũ pertineret lites cōponere . Nec valet dicere quod noluit vti illa potestate: ipse enim nō dixit, Nolo de vobis iudicare, sed dixit, Quis me cōstituit iudicem super vos? quasi negans se iudicem constitutum super temporalia vt seculariter iudicaret. In hac controuersia viri doctissimi ac pijssimi inter Theologos modernos & antiquiores diuisi sunt, quibusdā illorũ negantibus, quibusdā asserentibus Christũ esse Regẽ & Dñm & iudicẽ temporaliũ , quibusdā verò dicẽtibus vtranq; opinionẽ esse probabilem. Sed alterā probabiliorẽ , sunt etiā qui alterā partem amplectentes, alterā erroris vel temeritatis nota inurere audeant. PRO decisione huius cōtrouersiæ notandũ est primò, ꝙ in discursu huius di sputationis noluimus distinguere triplicem quæstionem, videlicet, An Christus fuerit Rex tẽporalis , An fuerit Dominus temporalis, An fuerit iudex temporalis: quoniam profectò quòd attinet ad præsentem difficultatem, eadem est ratio arbitrandi. Notandũ est secũdò , ꝙ de Christo possumus loqui in hac disputatione dupliciter. Vno modo inquantũ est Deus. Altero modo inquantũ est homo. Siquidẽ loquamur de illo ratione personæ diuinæ, cōstat secundũ fidem catholicā illũ esse Regẽ & Dñm & iudicem totius vniuersi & omnium quæ sunt in illo. Etenim sicut filius Dei est verè homo passibilis & mortalis: ita ille homo est verè Deus & creator omniũ , & Dñs & Rex & iudex angelorũ & hominũ . Itaque Christus nō solũ inquantũ Deus: sed etiam inquantum hic homo, est verè Rex & Dñs omniũ . Nā dictio illa, inquantũ , reduplicat personę rationem & nō tantũ naturā humanā . De hoc nulla est cōtrouersia . Si autẽ loquamur de Christo secundũ ea quæ sibi cō ueniũt ratione humanæ naturæ assumptæ: adhuc distinguere debemus. Quædā enim sunt propria & cōmunia omnibus hominibus, vt v. g. esse risibilem, habere intellectũ & voluntatem: & similia. Quædā vero sunt propria illius naturæ humanæ singularis. v. g . Quòd Christus conceptus de Spiritu sancto & natus ex Maria Virgine fuerit, secundũ humanā naturā sibi cōpetit . Nũc igitur non loquimur priore modo de Christo inquātũ est homo: Sic enim quilibet homo esset Rex & Dñs , si particula, inquantũ reduplicaret aut specificaret rationẽ cōmunẽ hominis. At verò si loquamur de Christo posteriori modo, inquantũ homo est, ita vt dictio illa, inquantũ , accipiatur specificatiuè: hoc est designatiuè, scilicet, determinando naturā singularẽ vbi est illa proprietas. Vt v. g. si dicamus, Christũ esse albũ , inquantũ est homo, designamus, albedinẽ subiectari formaliter in eius humana natura. Sic ergo nũc quærimus, An Christus secundũ ꝙ homo, fuerit Rex tẽporalis & Dñs temporalis vniuersi, vel alicuius regni, ita vt dominiũ formaliter subiectaretur in natura eius humana. Hoc igitur modo loquentes, statuimus sequẽtes cōclusiones attẽtione dignas. Prima conclusio. Christus non fuit Rex tẽporalis specialiter Israelitici populi. Hanc cōclusionem pono cōtra Iudæos vel Iudaizantes, qui volunt Messiā iure hæreditario, quia descẽderet ex Dauid Rege fnturũ esse legitimũ Regẽ temporalẽ illius populi, & ꝙ peius est, temporaliter regnaturũ . Et quidẽ quod iure hæreditario regnũ Israel temporale obtineret nulla ratione aut testimonio confirmari potest, sed qua facilitate dicitur, eadem negari potest. Imo vero oppositum videtur esse certum, quoniam alias Beata Virgo mater eius fuisset Regina illius populi, siquidem Christus non alio titulo temporali poterat regnum Israel hæreditare. Quanuis ergo quidam Theologi probabiliter opinentur Christum fuisse Regem & dominum temporalem etiam illius populi, nemo tamen Theologi nomine dinus asserit hæreditario titulo regnum illud obtinuisse: sed ex generali cōmissione Dei & traditione potestatis regiæ & dominatiuæ fuisse Regem & dominum affirmant. Secunda conclusio. Vtraque sententia videlicet affirmans vel negans Christũ fuisse Regem & dominum temporalem vniuersi secundùm quòd homo ex commissione & traditione Patris potest salua fide, sustineri, & absque periculo sanæ doctrinæ. Probatur. Quoniam viri doctissimi & catholici vtranuis sententiam sequuntur. Partem quidem negatiuam nostris temporibus tenuit Magister Franciscus à Victoria, vt patet in relectione prima de potestate ecclesiæ quæst. 5. numero. 15. & Soto libro. 4. de iustitia & iure quæst. 4. art. 1. quos sequuti sunt multi alij. Partem vero affirmatiuam tenet Burgensis super caput primum Matthæi. Quam etiā fuit secutus Magister Cano præceptor meus. Quam amplectuntur multi alij nostris temporibus, & quidā minus bene considerantes oppositam sententiam periculosam putant. Rationes verò & argumenta vtriusque factionis abundè satis proposita sunt à nobis. Cæterùm vtraque opinio competenter respondet argumentis & testimonijs quæ pro altera afferuntur: vt amplius in sequentibus patebit. Tertia conclusio. Mihi sanè probabilior est ābsolutè loquendo & in sensu in quo di ximus disputanda quæstio, pars negatiua. Probatur. Quoniam rationes, quæ pro illa fiunt non tam facilè soluuntur, quàm oppositæ. Et profectò magis consolatorium videtur & magis excitatiuum amoris, & magis decens benignitatem & humanitatem Dei, vt assumeret veram paupertatem simul cũ mortali natura, & non solum se gereret vt pauper non vtens Regia potestate & temporali dominio, sed esset verè pauper: siquidem hoc possibile neque indecens sed maximè decens ad finem humanæ redemptionis, & exemplum Euangelicæ perfectionis erat. Quarta conclusio. Christus secundùm quòd homo habuit instrumentalem potestatẽ dominij vniuersalis circa omnia temporalia. Hæc conclusio non repugnat tertiæ. Quod sic explico. Decernunt Theologi humanitatem Christi potestatẽ habuisse instrumentalem ad facienda miracula ad efficiendam gratiam iustificantem & ad alios effectus supernaturales, respectu quorum solus Deus potest esse principalis causa efficiens. Ratio ergo quæ me mouet, vt talem potestatem dominij asseram Christo conuenire, non est quia non potuit habere talem potestatẽ vt causa principalis & multo perfectiùs quam habent Reges terræ: sed quia sic expediebat ad finem incarnationis & Ecclesiæ & regni spiritualis gubernationem. Cum enim finis gubernationis Regni spiritualis sit simpliciter vltimus finis, necesse est, vt qui præest regno spirituali habeat potestatem supra temporalia inquantum opus fuerit ad finem spiritualem consequendum qui est vltimus simpliciter. Et quia sæpe impediri vel molestari poterat ecclesiastica gubernatio per temporalẽ potestatem: expediebat, vt ipse Christus haberet instrumẽtalem potestatem dominij fundatā tum in gratia vnionis, tum in ipso fine aduentus Christi. Hāc ministerialẽ potestatẽ etiam tradidit vicario suo Summo Pōtifici in terris ad huiusmodi impedimenta tollenda vel alia conuenientia exercenda ad finem spiritualem & animarum salutem. Hac potestate forte vsus est Christus quando misit dæmones in gregem porcorum qui in mare sunt præcipitati. Hac etiam vi detur vsus quādo facto flagello de funiculo eiecit cathedras vendentiũ & mensas nũmulariorũ subuertit. Hac etiā vsus videtur Petrus quādo verbo occidit Ananiā & Saphirā . Hac vtitur Sũmus Pōtifex quando circa contractũ matrimonialem irritandũ vel ratũ faciendũ leges cōdit . Quanuis enim iste cōtractus , stando in solo iure naturæ ciuilibus legibus subijci poterat: tamen, quia iste cōtractus inter baptizatos est sacramentum nouæ legis, idcirco Sũmus Pontifex conditiones talibus cōtractibus ratificādis vel irritandis sibi reseruat, & causas matrimoniales facit ecclesiasticas. Imo vero in ordine ad cōscientias fideliũ circa contractũ censuum leges tulit, vt patet in Motu proprio Pij V. Eadā potestate vtitur Sũmus Pōtifex , quando principẽ vel Regem hæreticũ vel schismaticũ punit temporaliter, priuando illum etiā regno. Talẽ igitur potestatẽ tribùimus Christo excellentiori modo vt capiti, quoniā eius humanitas etiam in vita mortali instrumentũ coniunctum erat verbo diuino per quod fiunt omnia quæ cōueniunt ad salutẽ hominum. Quanta verò sit differentia inter potestatem principalẽ & instrumentalem manifestũ est. Quoniā potestas quæ se habet vt causa principalis ad iudicandum vel ad dominandum, est potestas ordinaria ad quam pertinet in omni euentu exercere officium iudicis aut domini. Potestas verò instrumentalis exercetur in quibusdam casibus in ordine ad finem superiorem, neque proportionatum tali potestati. Quòd si quis obijciat sic contra prædictam doctrinam. Sequeretur, quòd Christo Domino inquantum est homo non competeret aliqua potestas etiam spiritualis tanquam causæ principali, sed solum tanquam instrumentali. Probatur sequela. Quoniam respectu finis supernaturalis solus Deus videtur esse principalis causa effectiua gratiæ & gloriæ. Respondetur, negando sequelam. Et ratio est, quia quanuis in genere causæ efficientis ad modum causæ physicæ solus Deus dicatur & sit principalis causa gratiæ & gloriæ: tamen in genere causæ moralis, qualis est causa meritoria, Christus etiam est causa principalis gratiæ. Sic ergo Christus habet potestatem iudiciariam ad iudi candum bonos & malos in ordine ad finẽ spiritualem. Accepit enim à Patre hanc vniuersalem potestatem, iuxta illud Ioan. ca. 5. Pater nō iudicat quenquam, sed omne iudicium dedit filio, & potestatem dedit ei iudicium facere, quia filius hominis est. Hoc est neminem iudicat Pater, nisi mediante iudicio filij hominis. Est itaque Christus Rex & Dominus & gubernator & iudex inquantum homo vt causa principalis respectu spiritualium & æternorum & vltimi finis. At verò respectu temporalis & secularis gubernationis & potestatis & dominij sicut nec vsum accepit vniuersalem, ita nec ius earũ rerum in se habere, idest, in sua humana natura, dignatus est, vt nos eius paupertate diuites efficeret. Hic modus noster dicendi medius videtur esse inter duas opiniones extremas. Neque enim omnino conceditur Christo dominium temporale & seculare vniuersi inquantum est homo, neque omnino negatur. Sed quodammodo conceditur: & quodāmodo negatur. Negatur quidem tale dominium & potestatem talem esse in Christo formaliter tanquam in causa principali quatenus est homo, cōceditur autem instrumentale dominium, & instrumentalis potestas in illo quatenus homo est: quia hoc expediebat ad finẽ Saluatoris & iudicis mundi. Hac via forsan poterimus conciliare oppositas sententias, & respondere argumentis quæ pro vtraque parte à principio proposita sunt. Et quoniam diximus, vtranque opinionẽ esse probabilẽ , vtriusq; opinionis argumenta dissoluenda sunt. AD argumenta pro parte affirmatiua. Ad primum argumentum pro parte affirmatiua quod desumptum est ex autoritate & testimonijs S. Tho. respondetur. Ad primum quidem testimonium ex opusculo. 20. Fateor, ꝙ Theologi Thomistæ magnā occasionem habuerũt opinandi partẽ affirmatiuā fuisse sentẽtia D. Tho . Cōparat enim illic monarchiā Christi præcedẽtibus monarchijs. Quarũ prima fuit Assyriorũ , quæ durauit per 1240. annos, vt ait Aug. lib. 4. de Ciuit. Secunda fuit Medorum & Persarum: quæ perstitit annos 233. Tertia fuit Græcorum, quæ cœpit in Alexandro & in eo finita fuit duodecim annis. Quarta fuit Romanorũ notissima monarchia. Quintā monarchiam ponit D. Thom. fuisse Christi, qui post Resurrectionem suā dixit, "Data est mihi omnis potestas," &c. ergo sicut illæ quatuor fuere temporales & circa temporalem gubernationem, ita etiam oportet ꝙ Christi monarchia sit temporalis: & quod in illo inquantum homo est, sit potestas gubernandi temporaliter res temporales huius seculi. Nihilominus D. Tho. bonam habet intelligentiam nec repugnantem intentioni eius in illo opusculo, neq; parti negatiuæ. Etenim monarchia Christi quanuis sit vniuersalissima respectu omnium hominũ , ita vt in cęlo & in terra, & viuorũ & mortuorum dominetur: tamen eius dominium & potestas non respiciebat per se secularem gubernationẽ circa res temporales & lites seculares huius seculi componendas. Dixi ꝙ non respiciebat per se huiusmodi res: intelligens ꝙ nō respiciebat tanquā obiectum neq; primarium neque secundarium per se loquendo: nō tamen negādum est quod respiciat omnes actiones hominum quatenus in illis est ratio boni vel mali in ordine ad vltimum iudicium Christi ad reddendum vnicuique secundùm opera eius in ordine ad finem æternum bonum vel malũ . Cæterùm quia monarchia Christi inquantũ homo temporaliter cœpit in eius natiuitate & temporaliter procedit in hoc seculo per vicarios illius summos Pontifices potest dici tẽporalis . Peregrinatur enim Ecclesia temporaliter in hoc seculo: nec alia monarchia est in mundo. Non autem est temporalis & secularis monarchia quasi de rebus omnibus temporalibus & secularibus in hoc seculo cōponendis se se exerceat, & ad hoc officium respectum per se habeat. Fuit itaque monarchia Christi alterius ordinis quam aliorum principum præcedentium monarchię . Quoniam Christi monarchia ad æternam pacem & tranquillitatem dirigebatur: aliorũ vero principum monarchiæ ad temporalem pacem & temporalem reipublicę tranquillitatem respiciebant & prouidebāt : imò ad suā vanam gloriā omnia referebant. Et ꝙ hæc ita se habeant, patet ex triplici excellentia monarchiæ Christi, scilicet, ex dominij vniuersalitate, ex annorũ quantitate seu potius æternitate, & ex dignitate dominij. Quia nimirum est spirituale & ad finẽ spiritualem ordinatũ . Quòd autem in illo opusculo dicit D. Tho. quòd Augustus Cæ sar, nato Christo, fuit eius vices gerens dum fecit, vt describeretur vniuersus orbis: hoc magis fauet parti negatiuæ. Constat enim ꝙ Cæsar Augustus neque diuina reuelatione neque ex cōmissione Christi nati tale edictum protulit. Sed potius, sicut ibidem dicit D. Tho. quemadmodum Caiphas prophetauit nesciens quid diceret, ita etiam Augustus nesciens quid faceret, significauit monarchiam Christi recens nati vniuersalem futuram. Hoc autem non est esse propriè substitutũ & vicarium monarchiæ Christi: erat enim tyrannus Augustus. Sed sicut Caiphas nō fuit propriè & verè propheta, quanuis materialiter protulit prophetiā : ita Augustus potest dici vicarius & substitutus Christi monarchæ, cui mundum adunabat ignorans ipse quid faceret. Ad testimonium S. Thomæ ex 3. parte, respondetur negando consequentiam. Sed solum colligitur, quòd si Christus voluisset temporaliter iudicare res humanas, potuisset quidem illud facere, si hoc expediret ad finẽ iudiciariæ potestatis eius, quę erat vniuersalior: sed quia nō expediebat ad finem illum, imo verò impediebat, propter rationem quam ibidem assignat D. Tho. noluit extendere vniuersalem illam & iudiciariā potestatem ad temporaliter iudicandum. Cæterum cùm expedierit, non solum ipse Christus, sed & vicarius eius in terris habet talem potestatem plenissimam sed ministerialem, vt iam explicatum est à nobis. Sed nota ꝙ D. Tho. duo dicit illic. Alterum est ꝙ Christus constitutus est Rex à Deo. Alterũ est ꝙ habuit potestatem iudiciariā . Dico ergo ꝙ ratio Regis cōuenit Christo primo ex vnione hypostatica. Secundo ex cōmissione respectu spiritualium & æternorũ per se & formaliter, cōsequenter verò & ministerialiter respectu temporalium prout expediret ad finem spiritualem. Et hoc non destruit veram paupertatem. Cæterum iudiciaria potestas quantum libet vniuersalis etiam respectu temporalium non confert dominium temporalium. ¶ Ad aliud testi monium ex quo desumebatur ratio ex verbis Diui Thomæ in. 3. parte, respondetur, quod sicut gloria corporis Christi esset perfectio Christi, & tamẽ noluit illā assumere statim: quia hoc non expediebat ad finem redemptoris, ita non assumpsit temporale dominiũ formale rerum temporalium omnium; vt esset verè & propriè pauper: vt merito & exemplo paupertatis suæ nos diuites essemus in rebus spiritualibus dum paupertatem amplectimur. Cæterum accepit illā potestatem ministerialem, sicut ad faciẽda miracula. Ad confirmationem vltimam ex dictis patet. Ad secundum argumentũ respondetur, ꝙ omnia illa testimonia intelligenda sunt de regno spirituali Christi, & de vniuersali eius dominio in ordine ad finem spiritualẽ , & æternum regnũ illius secundùm quod regnabit in æternũ , quod consummabitur in die iudicij. Tunc enim, vt inquit Apostolus 1. Corin. 15. & Hebr. 2. "Omnia erunt subiecta sub pedibus eius": nũc autem necdum videmus omnia subiecta. Ad confirmationẽ respondetur, ꝙ si de proprietate huius nominis, Rex, agitur, non minus propriè dicitur Rex in spiritualibus regens & gubernās & imperans & præmians & puniens quam in temporalibus. Cæterum etiā si nomẽ Regis frequentissime in sacris literis significet potestatem respectu temporalis Regni huius seculi, tamen inde nō sequitur, ꝙ regnũ spirituale non sit propriè regnum. Etenim Rex, vt ait S. Tho. Psal. 2. dicitur, cui cōmittitur vniuersalis gubernatio. Cũ ergo non sit cōmissa vniuersalis gubernatio circa temporalia, fuerit autem cōmissa circa spiritualia, sequitur ꝙ fuit cōstitutus à Deo rex in spiritualibus tantũ . Sed quia in spiritualibus nullus homo futurus erat Rex & dominus vniuersalis præter Christum, non mirum est, si vt in plurimùm nomine Regis intelligātur huius seculi principes. Sed illud speciale testimonium Matth. 28. "Data est mihi omnis potestas" specialiter explicandum est. Hieronymus illic ait, vt qui antea regnabat in cæ lo: per fidem credentium regnet in terris. Ecce de spirituali regno intelligit. Item S. Tho. 3. p. q. 13. art. 2. ad primum, sic ait. Dicitur autem sibi omnis potestas data, ratione vnionis per quā factũ est, vt homo esset omnipotens. Ecce de qua potestate loquitur. Ad tertium argumentum & eius confirmationem negantur consequentiæ. Et est instantia manifesta. Quoniam ars equestris & ars nauigatiua versantur circa fines artiũ frænefactiuæ & nauifactiuæ: & tamen non pertinet ad illas artes architectonicas ars faciendi frænum vel nauim: sed solum dirigere inferiores artes ad finem suum. Ad hunc modum potestas Christi regia se habet vt ars architectonica respectu aliorum principum terræ: dirigit enim eos ad finem beatitudinis prædicatione exemplo & redemptione, minatur etiam nisi obedierint, quòd puniet in æternum. Non autem pertinet ad potestatem Christi habere formaliter ius ad gubernationem secularem instar aliorum principum terræ: & temporaliter se huiusmodi se exercendi vel tale officium respicere tanquam effectum sibi proportionatum & proprium. Sed per eminentiam ad hoc potestatem habuit, vt cũ opus fuisset illa vteretur. Ad quartum & quintum argumentum respondetur, quòd verba Diui Bernardi & assertum Theologorum optimè intelliguntur de dominio & regno Christi æterno. Hoc enim quantum ad ius & potestatem ab instāti incarnationis datum est Christo: Quanuis manifestationem eius & exercitium plenum huiusmodi dominij & potestatis meruerit Christus per humilitatem & passionem & mortem crucis, iuxta illud Apostoli ad Philip. cap. 2. "Humiliauit semetipsum Dominus noster Iesus Christus factus obediens vsque ad mortem, mortem autem crucis, propter quod & Deus exaltauit illũ , & donauit illi nomẽ quod est super omne nomẽ , vt in nomine Iesu omne genuflectatur, cælestium, terrestrium, & infernorum, & omnis lingua confiteatur quia Dominus Iesus Christus in gloria est Dei Patris." Ecce quomodo potestas & ius dominij iam ab incarnatione inerat Christo: & nihilominus exercitiũ omnino plenum nō assumpsit vsq; in diẽ iudicij: quāuis interim paulatim & per incremẽta vtatur suo dominio & Regia potestate. Tẽporalẽ vero potestatẽ tẽporaliter & seculariter gubernādi & temporaliter dominandi circa bona temporalia non est dignatus assumere, sicut neque exercere per suam humanam naturam nisi in casibus particularibus quando expediret ad spiritualem gubernationem suæ superioris reipublicæ spiritualis. Quam potestatem etiam suo vicario in terris contulit. Et per hoc patet ad alia testimonia. IAM verò, quoniam oppositam sententiam probabilem reputauimus, ad argumenta partis negatiuæ respōdere operæ pretium erit. Ad primum testimonium respondetur, quod probat neminem iure hæreditario se disse postea super regnum Iechoniæ: non autem inde conuincitur, quod Christus vniuersali titulo ex cōmissione Patris non habuerit Regiam potestatem temporalem super omnem gentem & regnum. Ad alterum testimonium ex cap. Ioan. ca. 18. respondetur illud esse intelligendum quantum ad exercitium Regiæ potestatis in hoc mundo: nunquam enim illam exercere intendebat. Et hoc sufficiebat ad pacandum animum Pilati qui zelabat Cæsaris potestatem. Ac si diceret Christus, "Regnum meum non est de hoc mundo sicut tu existimas, vel interrogas." Ad alia vero testimonia respondetur, quòd quanuis in illis asseratur spiritualitas Regni Christi, non tamen negatur temporalis potestas temporaliter regnandi & dominandi: quanuis non esset regnaturus nec dominaturus. Ad Sanctorum Patrum testimonia respondetur, quòd quanuis illa multum videantur fauere parti negatiuæ, tamen non conuincunt quòd Christus non habuerit talem potestatem: sed quòd illa vsus non fuerit. Ad primam rationem quæ facta est pro parte negatiua, respondetur, ꝙ tenentes partem affirmatiuam, aiunt quòd illa conuenientia ad finem incarnationis etiam consequuntur ex eo quòd Christus nō fuerit vsus illa potestate Regia & iure dominandi. Ad secundam rationem respondetur ꝙ Christus dominus sufficientissimum exemplum dedit paupertatis, dum noluit vti potestate dominandi quam habebat. Vitium enim aut virtus circa diuitias nō in illarum dominio, sed in illarum vsu consistit. Sed quia rerum dominium solicitudinis nimiæ imperfectis hominibus causa est. Idcircò consilium est euangelicum renuntiare omnibus quæ possidemus homines non solùm quantum ad vsum, sed etiam quantùm ad dominium. Cæterum episcopi sunt in statu perfectiori, quàm religiosi, & tamen dominium habent rerum temporalium: imo probabilis sententia est, quòd quando religiosus assumitur ad episcopatum efficitur dominus rerum temporalium: & non solùm est dispensator, vt tenet Diuus Thomas 2. 2. quæstione. 175. artic. 8. Christus autem nulla ratione periclitabatur ex eo quod haberet dominium rerum temporalium: sed potius hoc pertinebat ad ornatum & dignitatem ipsius inquantum homo: & idcirco exemplum paupertatis dedit in abstinendo ab vsu, non in carendo potestate & iure dominij. Ad tertiam rationem respondetur, quòd sicut Christus Dominus habebat omnem scientiam & artem practicam, & tamen non vtebatur omni habitu practico, pingendo vel fabricando aliquid, & tamen illi habitus non reputabantur superflui, quia pertinebant ad ornatum animæ & dignitatem eius, eo quod non decebat, quod aliquis homo posset aliquid operari, quod nō posset Christus: ita etiam non decebat vt aliquis homo haberet potestatem & dominium alicuius rei, qualem potestatem non haberet Christus. Verum est tamen, quòd tenentes partem negatiuam dicemus sufficere, quod Christus haberet potestatem & rationem dominij instrumentalem, vt iam explicatum est. Etenim nemo concedet, quòd si vir habet potestatem & dominium circa corpus vxoris, quòd Christus inquantum homo haberet similem potestatem formalem. Ad quartam & vltimā rationem responderi potest, ꝙ quemadmodum ipse Deus, cum sit rerum omnium dominus, permittit tamen multam tyrannidem & plurimas iniustitias propter maius bonũ : ita etiā Christus intelligens & videns voluntatem Dei, permisit & permittit principũ terræ iniquā gubernationem & tyrannidem prout ipse Pater vult, ꝙ permittat, donec veniat dies iudicij, vbi erit iudex bonorum & malorũ , & deinceps in æternum omnibus dominabitur: tribuens vnicuique secundùm opera eius, vt in omnibus glorificetur Deus per lesum Christum; cui est gloria & imperium in sempiterna secula, Amen. DVbitatur secundò, Vtrùm Summus Pontifex habeat dominium temporale supra totum orbem. Arguitur primò pro parte affirmatiua. Probabile est vt diximus, quòd Christus Dominus habuit tale dominium, ergo & quòd Summus Pontifex. Probatur consequentia, quia Christus Dominus tribuit Petro tanquam suo vicario potestatem, quam ipse habuit ad pascendas oues, quas commisit Petro & successoribus eius. Et confirmatur ex illo Ioann. 20. quod dixit Dominus post resurrectionem suam Apostolis, "Pax vobis, sicut misit me Pater, & ego mitto vos." Sed Pater ipsum Christum misit cũ potestate dominij temporalis supra totum orbem, ergo Christus eadem potestate misit Apostolos, maximè Petrum: & per consequens Summum Pontificem Petri successorem & Vicarium ipsius Christi. Arguitur secũdò . Nam sicut habetur ex Innocentio III. in cap. solitæ. de maioritate & obedientia. "Tanta est inter sacerdotalem & regiam dignitatem differentia, quanta est inter Solem & Lunam." Sacerdotalis itaque dignitas comparatur Soli: Regia vero Lunæ: sed Sol præest omnibus corporalibus, ergo & Pontificia dignitas omnibus secularibus, & per consequens Summus Pō tifex est dominus temporalis. Confirmatur primò. Nam sæpe habetur in iure quod Regia potestas est subiecta Pontificiæ, & hoc etiam habetur in eod. cap. solitę . Et. d. 10. Decreti per plura capita. Vide præsertim cap. lege Imperatoris. & cap. constitutiones. & cap. suscipitis. &. d. 96. etiā multa capita. Præ sertim cap. si Imperator. cum quatuor cap. sequent. Confirmatur secundo ex Bonif. 8. In extrauag. vnam sanctam Ecclesiam. de maiorit. & obedien. vbi definitur ꝙ omnes Christi fideles de necessitate salutis sunt subiecti Romano Pōtifici . Et insuper ait, Vtrunque gladium & materiale & spirituale esse in potestate Ecclesiæ. Item etiam D. Tho. in fine lib. 2. Sententiarum, in expositione literæ Magistri in solutione ad quartum, inquit, quòd Summus Pontifex qui est vicarius Christi ex eius traditione vtriusque potestatis tenet apicem. Arguitur tertiò. Nam Summus Pōtifex imperat omnibus alijs potestatibus temporalibus, ergo habet dominium supra illas. Consequentia videtur bona, & antecedens patet. Tum ex testimonijs adductis in secũ do argumento cum suis confirmationibus. Tum etiam quia Summus Pontifex habet potestatem quæ respicit finem principalẽ , scilicet, spiritualem ad quem omnia temporalia ordinantur. In omnibus autem artibus & potestatibus ordinatis hoc videmus, ꝙ illa quæ respicit finem principalem imperat alijs quæ sunt ad finem. Sicut militaris frænefactiuæ & potestas Ducis exercitus potestati aliorum ministrorum inferiorũ . Et hoc etiam docet Arist. 8. Ethicor. cap. 2. Confirmatur. Quoniā quando alicui committitur aliqua potestas. Datur etiam ei autoritas supra omnia illa quæ sunt necessaria ad illum finem consequendum, ad quem datur talis potestas. Ad finem autem spiritualem nempe ad salutem animarum ad quam data est potestas Summo Pontifici, necessarium est quòd habeat potestatem supra omnes potestates inferiores, aliàs enim non posset eos compellere in ordine ad dictum finem spiritualem, quando id expedierit, ergo habet talem potestatem. Quartò. Synagoga habuit dominium temporale supra totum orbem, ergo ipsum habet Ecclesia & Summus Pontifex. Consequentia videtur bona. Nam Ecclesia & Summus Pontifex maiorem habet & præ stantiorem potestatem quam Synagoga & illius Summus sacerdos. Antecedens autem probatur ex cap. 1. Threnor. vbi Synagoga dicitur domina gentium & Princeps prouinciarum. In contrarium est quòd licet demus ꝙ Christus habuerit dominiũ temporale supra totũ orbem, nō tamẽ est vsus illa potestate, vt patet ex dubio præcedẽti , ergo frustra tribuitur Vicario eius. Quidā ex Iuristis tenent Summũ Pontificem esse dominum totius orbis etiā in temporalibus. Hāc sententiam tenuit Innocentius & Hostiẽsis super cap. quod super his. de voto & voti redemptione. Item etiam Panorm. & Archidiaconus. Item etiam gloss. super extrauagantem citatam Bonifacij VIII. Eosdem sequuntur aliqui ex Summistis. Hanc sententiam tenet Summa Angelica in verbo infidelitas, Et eandem videtur sequi Syluester in eodem verbo infidelitas quæst. 7. & in verbo Papa quæst. 7. 10. & 11. & in verbo legitimus quæst. 4. Eandem sententiam tenuit D. Antoninus in. 3. par. quæst. 8. cap. 5. & alij etiam quos citant prædicti Doctores. Theologi autem communiter tenent sententiam oppositam. Quorum aliquos infra citabimus. PRO solutione aduertendum est primò, quòd in præsenti tātùm quærimus de dominio temporali. Nam de potestate spirituali quantum habeat diximus latissimè in nostris commentarijs supra quæst. 1. art. 10. & quæst. 10. super art. 8. Et in 4. in materia de clauibus solet tractari de hac potestate. Secundò est aduertẽdum , quod Summum Pontificem habere dominium temporale supra totum orbem, potest intelligi dupliciter. Vno modo directè & per se in ordine ad finem temporalem. Alio modo indirectè & veluti per accidens in ordine ad finem spiritualem. Sit prima conclusio. Loquendo per se & directè in ordine ad finem temporalem, non habet Summus Pontifex dominium temporale supra totum orbem. Istam sententiam tenent Cardinalis à Turrecremata lib. 2. summ. de ecclesia cap. 113. cum tribus sequentibus, vbi dicit plura quæ pertinent ad hanc difficultatem. Eandem tenet Caietanus infra in quæst. 66. super art. 8. & colligitur etiam ex doctrina Diui Thomæ ibidem in solutione ad secũdum . Magister Franciscus à Victoria tenet eandem sententiam in Relectione. 1. de potestate ecclesiæ, maximè num. 8. quæst. 5. Vide ibidem à numer. 1. vsque ad 14. inclusiuè. Vide eundem in Relectione. 1. de Indis num. 27. Et Magister Fr. Dominicus Soto tenet eam lib. 4. de Iustitia & iure quæst. 4. art. 1. Et probatur primo ista sententia. Nam non est censendus habere per se directè Summus Pontifex ea, quæ Christus inter dixit omnibus Apostolis. Sed dominium temporale in ordine ad finem temporalem interdixit Christus omnibus Apostolis, ergo non competit vicario Christi. Maior videtur nota: nam Christus potestatem quam dedit Summo Pontifici, contulit in beato Petro. Et minor probatur ex illo Matth. 20. "Scitis quia Principes gentium dominantur eorum, & qui maiores sunt potestatem exercẽt inter eos: non ita erit inter vos. Sed quicunque voluerit inter vos maior fieri, sit vester minister, & quicunque voluerit inter vos primus esse erit vester seruus: sicut filius hominis non venit ministrari, sed ministrare, & dare animam suam", &c. Idem habetur Lucæ. 22. Secundò probatur ex D. Bernardo in lib. 2. de cōsideratione ad Eugenium Papam, vbi loquens cum eodẽ Pontifice inquit, "Quid tibi amplius dimisit Sanctus Apostolus, Quod habeo inquit, tibi do. Quid illud? Vnum scio non est aurum neque argentũ , Cùm ipse dicat: argentum & aurum nō est mihi." Et infra. "Neque enim ille Sanctus Petrus tibi dare, quod nō habuit, potuit." Quod habuit dedit, solicitudinem super ecclesiā , nunquid dominationem? Tertiò probatur ex pluribus iuribus: quæ habentur in Decreto dist. 10. Præsertim cap. quoniam. vbi Cyprianus Pontifex inquit, Iuliano Imperatori. Quòd mediator Dei & hominum Christus Iesus. Sicut discreuit vtranque potestatem, & Pontificiam & Imperatoriam, vt Christiani Imperatores pro vita æterna Pō tificibus indigerent, & Pontifices pro cursu temporalium tantummodo rerum, imperialibus legibus vterentur. Ecce constituuntur diuersæ potestates & Pontificia & Imperialis. Ita vt neque Imperialis possit quæ Pontificis sunt: neque èconuerso. Vide in dist. 96. cap. cum ad verum. vbi Nicolaus Pontifex statuit, ne Imperator iura Pontificia neque Pontifex iura Imperatoria vsurpet: & notandum maximè est verbum vsurpet. Vide in Decretalibus in titulo, Qui filij sint legitimi. cap. causam. quod est Alexandri III. & ibi decernitur, ꝙ de causa ciuili inter laicos non cognoscit ecclesia. Vide in titul. de appellationibus, cap. si duobus. vbi idem Pontifex in. §. denique. inquit, quod à ciuili iudice, qui non est de temporali iuris dictione Ecclesiæ, non appellatur ad Papā . Si autem summus Pontifex haberet prædictum dominiũ temporale supra totum orbem in rei veritate posset intromittere se in ea quæ sunt Imperatoris, & cognoscere de causa ciuili inter laicos: posset insuper appellari ad ipsum à ciuili iudice: quorum tamen oppositũ decernitur in prædictis capitibus. Quartò probatur. Nam si Summus Pontifex haberet prædictum dominium, illud haberet iure diuino. Sed hoc non, ergo &c. Maior patet. Nam non habet iure naturali aut humano, vt cōstat . Minor verò probatur. Nam si iure diuino id haberet, constaret ex Sacris literis, aut ex traditione. Ex sacris autem literis id non colligitur: quin potius oppositum: vt constat ex autoritatibus, quæ adduximus in primo argumento pro ista conclusione. Ex traditione autem nō habetur. Nam in ecclesia non est talis traditio. Aduertendum tamen circa hanc conclusionem, quòd non modo Summus Pontifex non habet dominium temporale supra totum orbem in ordine ad finem temporalẽ : verùm etiam neque habet dominium aliquod temporale directè ex traditione Christi. Habet tamen verum dominium temporale directè super ea bona temporalia, quæ contulerunt Ecclesiæ Principes Christiani, vt Constantinus & alij. Quòd autem ex traditione Christi non habeat huiusmodi dominium, probant argumenta facta. Quod vero illud habeat super bona temporalia collata Ecclesiæ à Principibus Christianis, patet. Nā donatio facta à Principibus Christianis fuit vera donatio conferens verũ dominium temporale ipsi Ecclesiæ, etiam in ordine ad finem temporalem. Et hoc patet in Constantini Imperatoris donatione facta Syluestro Pontifici. De qua habetur in cap. Constantinus. 96. dist. & in cap. futurā . 12. quæst. 1. Et idem patet in donationibus aliorum Principum factis Ecclesiæ. Et hinc sumitur quintum argumentum pro nostra conclusione. Nam si summus Pontifex haberet dominium vniuersale supra totum orbem, de quo loquuti sumus in prima cōclusione , sequeretur: quòd donatio facta Ecclesię per Principes non esset vera donatio, sed restitutio. Consequens tamen est falsum ergo. Sextò probatur eadem conclusio. Nā ex opposita sentẽtia sequeretur ꝙ Summus Pontifex esset vniuersalis Rex & Imperator totius orbis. Consequens tamen est falsum, ergo. Sequela videtur manifesta. Nam habere prædictum dominium propriũ est Regis seu Imperatoris vniuersalis. Minor verò probatur. Nam hoc est inauditum in ecclesia. Imo & Christus Dominus id videtur prohibuisse locis citatis Matth. 20. & Lucæ 22. Et rursus in cap. cum ad verum citato. dist. 96. Disponitur ne Pontifex iura aut nomen Imperatoris sibi vsurper. Id ipsum colligitur ex cap. citato. Quoniam dist. 10. Septimò probatur. Ex opposita sentẽtia etiā sequeretur, quòd Summus Pontifex posset pro sua voluntate in ordine ad finem temporalẽ statuere leges in vniuerso orbe: posset etiam pro suo libito abrogare omnium aliorum Principum leges. Hoc autem est falsum & contra communem sententiam. Vltimò probatur eadem conclusio. Nam si Summus Pontifex haberet dominium temporale directè in ordine ad finem temporalem supra totum orbem, sequeretur, quòd etiam quilibet Episcopus haberet idem dominium in sua diœcesi. Consequens est falsum, ergo. Minor patet ex communi sententia, nullus enim illud concedit. Sequela tamen probatur. Nam tantam potestatẽ proportionabiliter habet quilibet Episcopus in suo episcopatu iure diuino: quantam habet Summus Pontifex in tota Ecclesia, quanuis habeat illam subordinatam Pontifici. Secunda conclusio. Summus Pontifex habet dominium temporale instrumentale & indirectè supra totum orbem videlicet in ordine ad finem spiritualem. Hanc conclusionem tenent Doctores citati pro præ cedenti conclusione: quanuis illi non vtantur illa voce, instrumentale, quæ dictio nobis placet: quia verè exprimit rationem dominādi non esse formalem vt in causa principali respectu temporalium. Hanc probāt argumenta facta à principio si quid probāt . Et vlterius probatur primo. Nam vt cōstat ex pluribus capitibus iuris in ordine ad finẽ spiritualem potest Summus Pontifex antiquos Reges & Imperatores deponere, & nouos constituere, ergo. Consequentia vi detur bona. Et antecedens patet. Nam Zacharias Romanus Pontifex Regem Francorum, eo quòd tantæ potestati esset inutilis à Regno deposuit: & Pipinum qui fuit Caroli Magni Imperatoris pater in eius locum substituit, & omnes Francigenas à iuramento fidelitatis absoluit. Vt habetur in capit. alius. 15. quæst. 6. Præterea Innocentius Quartus, Regi Portugaliæ qui prodigus & dilapidator erat, & ecclesias, monasteria pia loca, & personas ecclesiasticas, viduas, pupillos & orphanos grauabat, & grauari sinebat, dedisse adiutorem, & illi administrationem Regni interdixisse, legitur. Vt patet ex capit. grandi. de supplenda negligentia prælatorum. libro. 6. Præterea Summus Pontifex Imperiũ Romanum à Græ cis transtulit in Romanos: & ius ac potestatem eligendi Imperatorem certis Principibus contulit. Vt patet in capit. venerabilem. de electione, & electi potestate. De qua vide Syluestrum in verbo, electio. quæst. 4. & 5. Multò magis verificatur conclusio, si Reges seculares sunt hæretici vel schismatici. Secundò probatur. Nam ea quæ sunt necessaria ad exercendum officium commissum, simul committuntur & conferuntur cum ipsomet officio, sed ad exercendam spiritualem potestatem datam Summo Pō tifici vt Christi vicario necessarium est, ꝙ habeat prædictum dominiũ supra totum orbem, ergo. Maior habetur ex capit. 1. de officio & potestate iudicis delegati. Et minor probatur. Nam si non haberet prædictum dominium, non posset impedientibus suam potestatem & iurisdictionem resistere per bellum, nec posset etiam contradicentes temporaliter punire. Quod tamen est falsum imo & contra fidem. Probatur, constat enim ex multis iuribus, quòd potest Summus Pontifex statuere leges circa temporalia: & similiter leges ciuiles aliorũ Principum abrogare, quando viderit id expedire, in ordine ad spirituale bonum Ecclesiæ & fidelium. Et hoc etiam patet, ex ipsomet vsu antiquæ Ecclesiæ, ergo. Plura alia argumenta pro hac conclusione vide apud Cardinalem à Turrecremata lib. 1. Summæ de ecclesia. capit. 90. Vbi agit de eminentia potestatis spiritualis supra secularẽ . Et in libr. 2. cap. 114. Vbi tractat qualiter Romano Pontifici iure sui principatus competat habere iurisdictionem temporalem in toto orbe Christiano. Denique tam in eodem capit. 114. quam in præcedenti, & duobus sequẽ tibus multa reperientur egregia, quæ conducunt ad prædictas conclusiones probandas. ¶ Ad omnia argumenta respondetur, ꝙ probant secundam conclusionem. Quatenus autem militant contra primam: respondetur ad primum argumentum. Primò dicitur quòd adhuc est in opinione, An Christus dominus habuerit dominium temporale supra totũ orbem, vt constat ex dictis dubio præcedenti. Veruntamen concesso antecedenti: negatur consequentia. Vt enim diximus in superioribus. quæst. 1. super arti. 10. & quæst. 10. super art. 8. Non omnem potestatem quam Christus habuit, etiam inquā tum homo communicauit Summo Pontifici. Nam potestatem excellentiæ, quam habuit in sacramentis non cōmunicauit Summo Pontifici. Vt docet Diuus Tho. 3. parte quæst. 64. artic. 4. ad primum. licet potuisset communicare si voluisset: vt docet Diuus Thomas in eodem articulo. Vide de hac re Magistrum Soto in. 4. dist. 1 quæst. 5. artic. 4. dubio vltimo. ¶ Ad confirmationem dicitur quòd Pater misit filium non ad exequendum dominium temporale, sed spirituale. Et ita misit Christus suos Apostolos. Et sic possunt verificari verba illa Ioan. 20. Etiam si non contulerit dominium temporale suis Apostolis. Præterea dicimus, quòd si illa autoritas aliquid probaret, non tantum conuinceret Beatum Petrum habuisse dominium temporale supra totum orbem, verùm etiā & reliquos Apostolos, quod tamen falsissimum est. Ad secundum argumentũ , cum suis confirmationibus dicendum, ꝙ omnia illa iura loquuntur de potestate, & dominio in ordine ad spiritualia cum opus fuerit illā exercere: vt patet manifestè intuenti ipsa iura. Et ita in illo capit. solito. ad probandam potestatem Sũmi Pontificis, adijcitur illud Ioannis 20. "Pasce oues meas." Et illud etiam Matthæi 16. "Quodcunque ligaueris super terram," &c. Quæ quidem loca loquuntur de potestate spirituali in ordine ad finem spiritualem. Eodem modo intelligẽdus est Diuus Thomas, & quòd hoc modo intelligatur, manifestè colligitur ex verbis paulò ante præcedentibus. Inquit enim quòd secularis potestas est sub spirituali, inquātum est à Deo subiecta, scilicet, In his quæ ad salutem animæ pertinent. Ad tertium. Cum sua confirmatione satis patet per præcedentia. Ad quartum argumentũ , antecedens negatur ad probationẽ dicitur, ꝙ synagoga dicitur domina gentium & Princeps prouinciarum: quia aliquæ gentes & prouinciæ erant illis subiectæ licet non omnes. Præterea dicebatur Princeps & domina gentium propter religionis & legis nobilitatem supra omnes leges & religiones omnium nationum. Et hæc dicta sufficiant de temporali potestate Summi Pontificis. Neque enim sedes Apostolica indiget nostro mendacio: quæ vera & propria potestate abundat ad omnia quæ ad spiritualem finem necessaria sunt. Nam qui volunt assentatione quadam Summis Pontificibus dominiũ temporale directè & formaliter tribuere supra totum orbem: odiosam regibus terræ fidelibus & infidelibus sedem Apostolicam efficiunt. DVbitatur tertio. Vtrùm Imperator habeat dominium temporale supra totum orbem. ¶ Primo arguitur pro parte affirmatiua. Nam in spiritualibus est vnus Summus Pontifex qui præ est toti Ecclesiæ, ergo in temporalibus debet esse vnus Imperator, qui præ sit toti orbi. Antecedens secundum fidem tenendum est, vt constat ex his quæ diximus supra quæstione. 1. artic. 10. Consequentia autem videtur tenere ex paritate rationis. Secundo arguitur. Octauianus Augustus Cæsar, qui præerat Imperio Romano quando natus est Christus, habuit dominiũ temporale supra totum orbem, ergo &c. Consequentia videtur nota: nam cæteri Imperatores maximè Christiani non debent esse deterioris cōditionis quàm Augustus, qui erat Gentilis. Antecedẽs autem probatur primo, ex illo Lucæ 2. "Exijt edictum à Cæsare Augusto, vt describeretur vniuersus orbis." Secundo probatur ex D. Tho. in illo opuscul. 20. de regimine Principum lib. 3. ca. 13. Vbi inquit, quod Christus verus erat mũdi Dominus, & Monarcha cuius vices gerebat Augustus, licet nō intelligeret, ergo si Christus Dominus habuit dominium temporale totius vniuersi, ita & Augustus eius vices gerens. Confirmatur. Nam Tyberius Cæ sar qui Augusto successit, qui quidem præ erat Imperio Romano quando Christus passus est, etiam habuit dominium temporale supra totum orbem: siquidem habuit dominium supra Iudæos, vt patet ex eo ꝙ dixit Dominus Matth. 22. & Lucæ 20. "Reddite quæ sunt Cæsaris Cæsari, & quæ sunt Dei Deo." Tertiò arguitur, ex Diuo Hieronymo in Epistola ad Rusticum monachum, de viuendi forma. Et referuntur eius verba. 7. quæstione. 1. capit. in apibus. Vbi inquit, quòd in apibus vnus dux est, grues vnam sequuntur ordine literato, vnus & imperator. Confirmatur, ex l. precatio. ff. ad legem Rhodiam, vbi habetur, quòd Antoninus Imperator dixit, "Ego mũdi dominus sum." Quartò. Adam fuit vniuersalis dominus totius vniuersi, quod quidem videtur colligi ex illo Genesis. 1. "Faciamus hominem ad imaginem, & similitudinem nostram. Vt præsit piscibus maris & volatilibus cæli." Et infra, "Crescite & multiplicamini & replete terram, & subijcite eam." Et similiter videtur dicendum de Noe: & hoc apparet colligi ex capit. 8. Genes. Vbi habetur quòd dixit Dominus Noe & filijs eius. "Ingredimini super terram. Crescite & multiplicamini super eam." Illis autem alij successerunt, ergo maximè Romani Imperatores, & per consequens habent dominium vniuersale totius orbis. Quintò. Optimus modus gubernandi est per monarchiā vniuersalem, ergo eam instituit dominus. Et per consequens eam habet Imperator. Nam videtur quòd non possit alius excogitari vniuersalior rex. Antecedens videtur Aristotel. 3. Politicorum. Et id docet expressè Diuus Thomas in opusculo citato de regimine principum. lib. & capit. 2. Consequentia autem probatur. "Nam Deus qui omnia in sapientia facit", vt habetur Psalmo 103. Optimum modum gubernandi instituisse censendus est. Vltimò arguitur. Nam Imperator communiter appellatur orbis dominus. Et ita in cap. futuram, 1. 2. quæst. 1. dicitur ꝙ Imperatores Romani tenebant totius orbis monarchiam, ergo. &c. In contrarium est lex cunctos populos. C. de summa Trinitate, & fide Catholica. Vbi limites Romani Imperatoris circũscribuntur , cum dicitur à Romano Imperatore cunctos populos, quos clementiæ nostræ regit Imperium. De hac difficultate agit Magister à Victoria in relectione de Indis nu. 24. & 25. & Magister Soto lib. 4. de Iustitia & iure. q. 4. arti. 2. Qui ꝓ vtraq; parte adducũt autores. Pro parte affirmatiua Hostiensem, Ioannẽ Andr. Bartol. Bald. & alios doctores ex Italia. Et Bartolus adeò certam existimat hanc sententiam, vt dicat ꝙ forte incurret hæresim, qui eam negauerit. Et præcipuè ad hoc mouetur propter autoritatem adductam in secundo argumento ex Lucæ ca. 2. Pro parte autem negatiua adducunt Fabrum & Vltramontanos. Et istam sententiam prędicti autores tanquam certam tuentur & est cō munis inter Theologos, & quia prædicti Magistri latè eam probant nos breuiter definiemus in hoc loco. Sit vnica conclusio. Imperator non habet dominium temporale supra totum orbem. Dicimus temporale, quoniam de spirituali certius est quàm vt indigeat probatione. Illud enim solum Summo Pontifici competit iuxta ea quæ diximus quæst. 1. artic. 10. Et intelligimus conclusionem de dominio temporalis iurisdictionis. Nam si loquamur de dominio temporali proprietatis rerum adhuc est certiùs, vt optime probat Magister Soto libr. 4. de Iustitia & iure. quæst. 4. artic. 1. Probatur conclusio sic explicata primò. Nam si haberet dominium temporale supra totum orbem, omnes Reges terræ essent ei subiecti in temporalibus tanquam superiori & vniuersali domino. Hoc autẽ est falsum, ergo. Sequela videtur manifesta. Nam ex eo ꝙ Rex Catholicus Philippus Secundus habet dominiũ supra omnia sua Regna, omnes qui habitant huiusmodi regiones sunt ei subiecti in temporalibus. Minor verò probatur ex capit. cum per venerabilem. qui filij sint legitimi. Vbi inquit Innocentius III. ꝙ Rex superiorem in temporalibus nō recognoscit. Vnde obiter collige veram esse nostram sententiam in dubio præcedenti. Secũdò probatur. Si Imperator haberet dominium temporale supra totum orbem: vel haberet iure naturali vel iure diuino vel humano, sed nullo istorũ , ergo. Consequentia est manifesta & maior patet à sufficienti diuisione. Minor verò probatur ꝙ non naturali. Nam hoc iure omnes nascuntur liberi, neque est aliquod dominium iure naturali præter id quod habent parentes super filios & maritus supra vxorem. Vt docet Diuus Thomas. 1. parte quæst. 22. arti. 1. ad secundum. Et quæst. 96. artic. 4. Confirmatur quia vt docet idem D. Tho. in 2. 2. quęst . 10. arti. 10. Dominium & prælatio inducta sunt iure positiuo: quod verò nō iure diuino ꝓ batur quoniam nullibi id legimus, sicuti legimus de Saule & Dauide habuisse regnum à Deo vt constat lib. i. Regum. ꝙ verè nō iure human . Porobatur . Quia si illud haberet cōpeteret ei, vel autoritate legis, & hoc nō : quia nulla talis extat lex. Etsi extaret maximè quia facta esset ab Imperatoribus, & licet facta esset, non haberet vim obligandi: quia ante talem legem Imperator non haberet iurisdictionem: lex autem facta à non habente iurisdictionem non habet vim obligandi. Aut Imperator haberet legitima successione, aut donatione aut permutatione, aut emptione, aut iusto bello, vel alio titulo. Nullum autem istorum dici potest, ergo nō habet tale dominiũ . Multa alia possemus afferre pro hac cōclusione , sed nō existimo in re certa opus esse pluribus. Vnum tamen aduertendum est, ꝙ licet Imperator non habeat dominium temporale supra totum orbem: nihilominus est superior quantum ad aliquid omnibus Principibus Christianis. Est enim fidei ꝓtector ab Ecclesia designatus: & propterea coronatur à Summo Pontifice. Vnde in ordine ad exaltationem fidei & Ecclesiæ & protectionem potest conuocare Principes Christianos contra inimicos Ecclesiæ. Veruntamen Rex Hispanię exemptus est ab imperatore. Et hodie est maximus protector Ecclesiæ. Ad primum argumentum negatur consequentia. Ad probationem dicitur, nō esse eandem rationem, Nam in spiritualibus cō uenit vnum esse totius Ecclesiæ Summum Pōtificem : iuxta ea quæ diximus supra quæ stione. 1. artic. 10. & cum Christus Dominus, cuius Vicarius est Summus Pontifex, sit vniuersalis Redemptor & vnicus Rex regni cælorum, & caput vnicum Ecclesiæ per totum orbem diffusæ, & infinita sua virtute omnia disponat: potest per vnicũ vicariũ totum regere orbem. Eo vel maximè ꝙ sub vno pastore alios inferiores prælatos ei subordinatos constituit. Veruntamen Reges accipiunt potestatem à republica. Et ita non est necessarium, quòd ab vno totus orbis dependeat: quin potius nec totus orbis potest vnum vniuersalem dominum eligere. Non enim potest cōuenire ad huiusmodi electionem. Et licet posset conuenire, non expediret ad bonam vniuersi gubernationem talem eligere vniuersalem dominum. Vt enim docet Aristotel. 7. Politicorum capit. 4. "Respublica non eo est melior, quia maior." Sed talis debet esse & tanta sub vno Principe: quanta ipse potest commodè gubernare. Vnus autem Princeps nō potest temporalibus commodè gubernare totum vniuersum. Quare potentes Reges deberent aduertere, quòd non minor est virtus, quàm quærere parta tueri. Ad secundum argumentum negatur antecedens. Ad primam probationem primo dicitur, quòd Euangelista non approbauit illud edictum: quin potius videtur condemnasse. Nam ad hoc apparet Euangelistā retulisse illam historiam, vt ostenderet non Augustum, qui tunc Romano Imperio præerat, sed Christum, qui tunc nascebatur esse Domnium vniuersi. Secundo dicitur, quòd nomine vniuersi orbis, non intelligitur in illo loco totus mundus: quoniā multæ erant tunc prouintiæ, quæ non erant subiectæ Imperio Romano. Sed vniuersus orbis sumitur ibi pro magna parte orbis. Ad quam Romani peruenerant. Vide expositores Euangelistarum super eadem loca, qui plura adducunt testimonia scripturę ad ostendendum hanc esse legitimam ipsius loci explicationẽ . Et ad hoc deseruit illud quod habetur. Genes. 41. cum dicitur: "Omnis terra venit in AEgyptum:" intelligitur id est bona pars terrę . & Genes. etiam secundo dicitur de Eua, quòd erat mater cunctorum viuentium, quod tamen non extenditur ad irrationalia & insensibilia. Ad secundam probationẽ . Si teneamus Christum dominum non habuisse dominiũ temporale supra totũ orbem, eo modo quo explicauimus dubio præcedenti, facile potest responderi, quòd Diuus Thomas intelligitur, ꝙ Augustus gerebat vices Christi, quatenus eius potestas temporalis erat subiecta spirituali Christi & illius ministra. Quemadmodum etiam & potestates etiā Regiæ dicuntur ministræ Pontificum. Veruntamen etiam tenendo alteram sententiam, ꝙ Christus Dominus habuit dominium temporale supra totum orbem. Respondetur ꝙ D. Tho. intelligit. ꝙ Augustus gerebat vices Christi, etiam quantũ ad dominium temporale, non quidem supra totum orbem sed supra magnā illius partem: nempe super totam illius partem quæ subiecta erat Imperio Romano. Quemadmodũ etiam solemus dicere, ꝙ gubernator constitutus à Rege super aliquam prouinciam, gerit illius vices. Non quidem supra omnia regna subiecta ipsimet Regi: sed super illam prouintiam, super quam constitutus est. Veruntamen Augustus non erat, vt iam diximus, propriè Vicarius institutus à Christo, sed permissus à Deo, vt nesciens quid faceret, prodesset monarchiæ Christi. Ad confirmationem pariter negatur Tyberium habuisse dominium temporale supra totum orbem. Et ad probationem dicitur ꝙ licet daremus simpliciter & absolutè Tyberium habuisse dominium supra Iudæos & de iure, non inde consequeretur, ꝙ habuisset dominium supra totum orbem. Secundò dicitur, quòd Iudæi non erant subiecti Imperio Romano de iure, sed de facto. Gens enim Iudæorum libera erat à dominio cuiuscunque alienigenæ. Imo & in lege prohibitum erat, vt Iudæi haberent dominum alienigenam, vt patet ex illo Deuteronom. 17. "Eum constitues", scilicet, Regem: "quem dominus Deus tuus elegerit de numero fratrum tuorum: non poteris alte rius gentis hominem Regem facere, qui non sit frater tuus." Cum ergo Christus dominus in illis locis iubet dari Cæsari, quod ipsius erat, non approbat, vt ait Magister Soto, dominium Cæsaris, sed volens se eximere à calumnijs Iudæorum, ius tantum naturæ retulit. Ac si diceret, Si quid debetis Cæ sari, soluite. Sed primùm Deo quod illi debitum est reddite. Præterea possumus dicere quòd ideo Christus iussit reddenda esse Cæsari quæ illius erant: quoniam, vt inquit Nicolaus de Lyra super verba Matth. 22. citata, Iudæi iurauerant Romanis fidelitatem se seruaturos, & tributa reddituros à tempore Pōmpei , qui fecerat Iudæam tributariā . Et ita propter reuerentiam iuramenti illa iubebat reddi. Sed prior solutio est melior. Ad tertium argumentum respondetur, quòd Diuus Hieronymus minime intendit, quòd sit vnus Imperator qui habeat dominium supra totum vniuersum, sed quòd vnius reipublicæ debet esse vnus Rex, & totius Christianismi vnus Imperator, sicut vnius albearis est vna Apis ductrix aliarum. Et vnius congregationis gruum est vna, quæ alias ducit. Sicut autem nō est vna apis omnium apum ductrix. Ita neq; vnus Imperator totius orbis dominus. Ad confirmationem respondetur, quòd Antoninus Imperator, illud dixit arroganter, & ita inde nullum sumitur argumentum. Ad quartum respondetur, quòd Adam & Noe fuerunt domini orbis quando ipsi soli erant in mũdo : continuò autẽ diuiserũt filijs terras, vel filij eorum conuenerunt ex communi consensu, vt vnusquisque suam partem occuparet, vel alio modo facta est diuisio rerum inter eos. Ad quintum argumentum respondetur, quòd optimus modus gubernandi, non est per monarchiam vniuersalem totius mundi: neque id docet Aristot. aut Diuus Thomas, sed eam gubernationem dicunt esse optimam quæ fit per vnum circa vnā multitudinem, non quæ fit per plures. Intelligũ tur autem de ea multitudine quæ potest cō modè per vnum gubernari. Vt enim dicebamus ad primum ex Arist. respublica non eo melior, quò maior. Ad vltimum argumentum respōdetur , quòd Imperator, non ideo dicitur orbis dominus, quia totius vniuersi sit dominus, sed quia dominatur magnæ parti mundi inter Christianos Principes habens quandam ex officio eminentiam. Disputatio Quinta. De translatione Dominiorum. ANTE omnia definire oportet, quid sit translatio dominij, & quæ nā sint huius trāslationis causæ. Deinde circa ipsas causas sunt examinandæ grauissimæ quæ stiones. ¶ Dominij ergo translatio nihil aliud est, quàm transmissio rei ab eo qui legitimè possidet in alterum qui incipit de nouo esse dominus eius. Apertissima est definitio ex supra dictis: sed explicatur assignando causas huius translationis: quæ sunt tres. Prima voluntas diuina quæ declaratur nobis aut iure diuino naturali. (Deus enim manifestat nobis quædam vt autor est naturæ) aut certè per particularem reuelationẽ quæ expressè facta sit ad manifestandam Dei voluntatem. Sic trāstulit Deus regnum à Chananæis in filios Israel: à Saule in Dauidem. Ratio huius rei est. Quoniam cùm Deus sit vniuersorum dominus, poterit volũtate sua quando illi placuerit, dominia transferre. Et quidem hæc prima causa parũ facessit nobis negotij, quoniam supra id quod manifestissimum est ex naturæ iure, requirit expressam Dei reuelationem. Quæ si constet transfertur dominium, si autem non constet talis expressa reuelatio, nunquam censendum est dominium transferri per hanc causam. Secunda causa est voluntas domini possidentis. Etenim cùm homo sit Dominus per facultatẽ arbitrij, potest per eandem facultatem per quā res possidet, easdẽ alienare vt habetur. Instituta. de rerum diuisio. §. traditione. Et ex. l. quam: §. literæ. ff. de acquiren. rerum dominio. Eo vel maximè quòd rei possessæ vsus, est venditio, donatio, aut deniq; abalienatio rei. Tertia causa est voluntas legislatoris & Principis transferentis res ciuium in alios dominos. Declaratur autem nobis hęc voluntas Principis aut legibus editis, aut pronuntiatis sententijs. Ratio huius rei est. Quoniam cùm homo sit natura sua animal sociale & politicum, eodem naturæ iure necesse est, sit subiectus legibus & sententijs Principis, quæ ordinantur ad bonum reipublicæ in qua degit homo & vitam agit. Rursus cùm Principi liceat malefactores & reos propter bonum Reipublicæ etiam vita mulctare: multò magis licebit propter bonum ipsius Reipublicæ spoliare ciues, omnibus suis fortunis & bonis. Hoc autem efficit voluntas Principis vno duorum modorum. Primus est cohibendo voluntatem veri domini, ne transferat etiam si velit, dominium in alterũ . Quo pacto impediuit ne pupillus abalienet bona sua reddendo ipsum pupillum inhabilem (aut quod in idem reducitur) reddendo alterum cum quo fit contractus, inhabilem ad recipiendum. Vt patet in lege de simonia. Vbi is qui recipit pretium, est inhabilis ad recipiendum. Secundus modus est transferendo, velit nolit verus rei dominus, dominium in alium possessorem. Vt patet in lege præscriptionis. de his omnibus agendum est per singula. DVbium primum est. Circa secundam causam, vtrum per solam interiorem voluntatem possit homo transferre dominium suæ rei in alterum. Aliquis . v. g. intra se cogitans promittit Petro sine verbis domum: Rogamus num iste teneatur Petro patefacere illam suam promissionem interiorem: etsi Petrus acceptet, donare illi domum. Neque dubitamus in præsentia, cùm tantum interius propositum habetur, & nō promissum: tunc enim certum est nullam esse obligationem; sed tota cōtrouersia est, quando interius ꝓmittimus vel donamus. Videtur autem, quòd tunc transfertur dominium, & fit obligatio. ¶ Primò arguitur. Homo est dominus rerum suarum per facultatem arbitrij, ergo per eandem solā sine exteriori signo transfert dominium. Confirmatur. Vocalis oratio tantùm habet ꝙ sit signum & declaratio interioris orationis, sed si exterius quis proferat ꝓmissionem , obligabit: ergo signũ erat, ꝙ ꝓmissio interior obligauerat antea. ¶ Secundò arguitur. Interior promissio absq; vllo exteriori signo Deo facta, obligat secundum ius reli gionis, quæ est inter Deum & homines, ergo facta homini obligat secũdum ius, quod est vnius hominis ad alterum. Cōfirmatur , talis promissio homini facta si iuramento confirmetur transfert ius & dominiũ , obligatq́; in conscientia. Ergo si citra iuramentum fiat. Probatur consequentia. Iuramentum promissorium tunc obligat tantũ , quā do promissio aliâs obligabat, & erat valida. Vltimò arguitur. Promissio explicata verbis sed absenti facta, obligat in conscientia, & transfert dominium. Ergo & interior, quoniam in oratione ad absentem non magis conferunt verba, quàm sola cogitatio interior. ¶ In hoc dubio Magister Soto lib. 4. de Iustitia. quæst. 5. arti. 1. ad primum. Et copiosiùs lib. 8. quæst. 2. artic. 1. asserit tria. Primum citra controuersiā vllam, promissionem mentalem non obligare in cōscientia : neque transferre dominium, nisi verbis declaretur. Exemplũ est in matrimonio: vbi per solum consensum mentalem nō transfertur dominium corporis: nisi declaretur signis talis consensus. Idem est in alijs contractibus mutuis. Secundum est, promissionem non mutuam, quæ signis non explicatur, non obligare in exteriori foro neq; trāsferre dominium. Tertium stando in mero iure naturę , problema est, an promissio ista simplex non mutua obliget in conscientia, si non exprimatur signis. Et quidem duo dicta primum & secundum certissima sunt. Sed circa tertium dictum. Sit nobis conclusio. Citra dubium videtur asserenda pars negatiua, videlicet, Promissio interior verbis non explicata non obligat in conscientia neque transfert dominium. Hæc videtur colligi ex Sacris literis. Prouerb. 6. vbi promissionis vinculũ & obligatio vocibus tribuitur. Illaqueatus es (inquit sapiens) verbis oris tui, & captus proprijs sermonibus. Hæc videtur esse sententia communis doctis & indoctis hominibus. Inter doctos est D. Thom. infra quæst. 88. arti. 1. Indocti vero & vulgus solent affirmare: verba ligant homines. Ratione vero probatur. Homo non refertur & ordinatur ad alterum hominem per solam cogitationem internam & conceptam, sed per signa sensibilia externa, inter quæ primatũ obtinent voces: sed in translatione dominij, ordinatur is qui dominium transfert ad alterum in quem transfert dominium, ergo. Secundò. Promissio mutua nisi explicetur externis signis non transfert dominium, vt omnes consentiunt, ergo nec promissio nō mutua: quoniam promissio mutua in hoc tantùm differt à non mutua, quòd mutua est obligationis reciproca ex vtraque parte, at non mutua ex altera parte tantùm, ergo si in mutua promissione neutra pars tenetur suam mentalem cogitationem alteri explicare, vt videat an altera pars acceptet: neque in non mutua tenebitur. Ad primum respondetur, non tantùm per internam promissionem voluntariam transferri dominium: sed per eam ordinatam ad alterum, politicè & sensibiliter. Ad confirmationem respondetur, quòd sicut voces sunt per se signa instrumentaria & vicaria ipsorum conceptuum ad significandas alijs hominibus eas res, quas conceptus ipsi repræsentant habenti, ita sunt per se instrumenta quædam obligatoria erga alios homines: quāuis absque illis inducatur obligatio religionis erga Deum. Et per hæc patet ad secundum negando consequentiam: quia Deus intuetur cor. Ad cōfirmationem similiter negatur consequentia. Ad probationem dicitur, iuramentum inducere obligationem quando promissio erat licita, licet non obligatoria. Et idcirco quanuis promissio interior verbis non explicetur, licita est, quòd si iuramento confirmetur, obligatoria est: quanuis aliàs non obligaret. Simile est si latro per vim & metum extorqueat promissionem iuramento confirmatam, citra dubium is qui iurauit propter reuerentiam diuini nominis, tenetur adimplere promissum: talis enim promissio licita erat, quā uis non esset obligatoria sine iuramento: de qua re copiosius dicetur infra quæst. 89. Ad tertium dicemus dubio sequenti. DVbitatur secundò, Vtrùm promissio signis externis aut verbis declarata, sed absenti facta, transferat dominium. Videtur vera pars negatiua. Primum in. l. 1. ff. de pollicitationibus. dicitur, quòd pollicitatio non semper obligat. Pollicitatio vero apud Iurisperitos nihil aliud est quàm promissio facta absenti. Rursus in. l. iuris gen tium. ff. de pactis. §. igitur. nuda pactio obligationem non parit. Arguitur secundo. Ex cōclusione præcedentis dubij, & illius rationibus, quæ omnes videntur procedere pariter in promissione absenti facta. Quoniā quemadmodum ad præsentes, nō refertur homo per solum internũ cōsensum , sed necesse est superaddantur verba, ita & ad absentes non refertur per verba sed per scripturam. Tertiò arguitur cōtendendo ꝙ etiā promissio, quæ fit absenti coram testibus, non obliget & transferat dominium. Testes non inducunt obligationem vllam, sed solũ testificantur eam obligationem quæ oritur ex cōtractu , cui testes adsunt: sed vt ostẽdimus , in promissione ista, quādo testes nō adsunt, nulla est obligatio, ergo etiā si coram testibus fiat nulla erit obligatio. Item si talis promissio trāsferret dominiũ , sequeretur ꝙ qui eā facit, teneretur indicare illā absenti cui facta est, vt si ille velit acceptā habere, & tunc qui ꝓmisit tenebitur dominiũ rei tradere: quod durũ videtur, & cōtra cōmunẽ vsum. In oppositum est, quòd ratio naturalis dictat vt promissa impleantur, fides seruetur: alioquin, is qui promisit perfidus & infidelis censetur, ergo cũ talis promissio sit absolutè dicenda promissio, seruāda est. Confirmatur ex. l. 1. ff. de pactis. vbi Vlpianus asserit antecedens argumenti huius, & in. c. 1. & in. c. qualiter. de pactis. dicitur studiose agendũ est vt ea quæ promittuntur opere compleantur, ac demum in capit. iuramenti. 22. quæst. 5. ex D. Chrysost. dicitur inter simplicem fidelium loquelam & iuramentum nullam esse debere distantiam. In hoc dubio Sotus lib. 4. de Iustitia. vbi sup. idem videtur sentire de promissione quæ verbis explicatur absenti facta, quod de promissione interna. Item turba non solum hominũ vulgarium, verumetiā Theologorum, non videtur vllam obligationẽ saltem iustitiæ ponere in tali promissione. PRO huius dubij intelligentia nota primò, quòd vinculum seu obligatio orta ex promissione est duplex. Altera est quæ pertinet ad virtutem veracitatis seu fidei seruandæ, de qua disputat D. Tho. copiosè infra quæst. 109. quā obligationem, qui nō ser uat dicetur perfidus & infidelis, & mendax. Altera obligatio pertinet ad virtutem iustitiæ, quoniam per promissionem vt statuimus, transferuntur dominia rerum. Hanc obligationem qui violat iniustus erit. Et de hac obligatione disputatur in præsentia potissimum. Secundò nota, quòd promissio externis signis facta & declarata, quæ sola & omnis illa habet veram & propriam rationem promissionis, est duplex. Altera formata solennitate, vt vocato tabellione, adhibitis testibus cum subscriptione promittentis, &c. Alia verò promissio est pura ab istis solennitatibus. De priori promissione non dubium, quin etiā si absenti fiat, transferat dominiũ . De secunda verò promissione suppono in præsentia tanquam rem meo iudicio certam, ꝙ si præsenti fiat, obligat transferre dominium. Quam quæstionem disputant interpretes D. Tho. infra. q. 88. art. 1. & 3. ad primum. Quinimo ex definitione huius nostri dubij, sequitur à fortiori ista sententia quam modo supponimus. Tota igitur controuersia in præsentia est de promissione externis signis declarata, sed in absentia eius cui promissio fit. Prima conclusio. Si attendamus merum ius Cæsareum aut merum naturæ ius, promissio etiam verbis declarata facta in alterius absentia, non transfert dominium, neque obligat ex iustitia. Hanc conclusionem concedimus libenter argumentis factis pro parte negatiua huius dubij. Secunda conclusio. Si attendamus eadẽ iura, ac multò magis Ius canonicum Pontificium, aut denique ius Regium Hispaniense, citra dubium talis promissio obligat ex virtute fidelitatis, & veracitatis: ita vt qui eā non seruauerit sit mendax & fide fragus. Hanc concedimus argumento in oppositũ simul & confirmationi eius. Sed quantùm attinet ad Hispaniense ius, sit nobis tertia conclusio. Apud Hispanos, qui vtuntur legibus & foro Castellæ, promissio quæ in iudicio externo probari potest, si appareat animo obligandi fidem facta, obligat ex iustitia, & transfert dominiũ etiā in animæ foro. Dixi in conclusione qui vtuntur legibus Castellæ, vt excipiam inde Aragonios, Valentinos, Cathalanos, & Lusitanos, qui vtuntur suis legibus. Ista conclusio colligitur ex lib. 1. fori Castellani, tit. 11. De los pleytos que deuen valer, o no. Sed expresse habetur ista cōclusio sancita in lib. 3. de ordinationibus Regijs, tit. 8. De las excepciones que se ponen en el juyzio, la ley. 3. vbi expresse Alfonsus XI. Compluti statuit eā legem, quòd omnis promissio seu contractus qui verè probari potuerit, obliget etiāsi inter absentes fiat. Neque possit excipere, is, qui promisit, quòd facta sit ea promissio sine solennitate aut inter absentes. Et in hac re debent multum Castellani Regi Alfonso, qui voluit quòd fides data à Castellanis seruaretur inuiolabiliter, quicquid Cæsares statuerint in re hac de iure communi. Sed exposcit prędicta lex duo, vt talis promissio obliget. Primum est quod in iudicio probari possit. Deinde quòd appareat facta animo obligandi fidem: & hoc item probandum est iuridice. Primum requiritur, quoniam testes gerunt vicem partis absentis cui facta est promissio: & loco illius acceptant promissionem, quousque absens refutauerit promissionem factam. Nisi malumus, quòd Rex ipse acceptet promissionem per legem suam. Requirit autem testes, tum ne falsò quis mentiretur, & diceret promissionem sibi factam in absentia, tum maximè quoniam voluit Rex vt fides data coram Hispanis, nullo pacto violaretur. Secundum requiritur, quoniam promissio simplex, quæ non præsumitur fieri animo obligandi fidem, non est reuera promissio. Et sic patet responsio ad tertium argumentum, quod procedebat contra istam tertiam conclusionem. Etenim testes non inducunt iure naturæ nouam obligationem, sed iure Hispaniensi requiritur propter causas dictas. Ac demum respondetur ad vltimum argumentum, nec enim necesse fuerat, quòd promissio in absentia facta indicaretur absenti: sed tātùm , quòd post quam semel indicata fuerit, si petierit dominium, reddatur. Hoc enim cautum est in. l. prædicta, qnę obligat in cōscientia . Quod verò leges iustæ ciuiles trāsferant dominiũ etiā in foro interiori animę : patet sup. q. 3. huius tractatus: scilicet, in causa tertia translationis dominiorũ , quæ tertia causa copiosius deinceps explicanda est à nobis. Pro huius itaque tertiæ causæ explicatione notandum est primo, quod hæc tertia causa quanuis primo aspectu videatur pugnare cum præcedenti, etenim si homo iure naturæ, vt dictum est in præcedenti causa, per voluntatẽ propriam trāsferre potest dominiũ suarũ rerũ : videbatur nullo pacto fieri posse quod per voluntatẽ Principis, & per legem impediretur à tali trāslatione , ac multo magis videbitur fieri nō posse ꝙ etiā inuito domino lex transferret dominiũ rerum suarum. Cæterùm hæc quæ apparet pugnantia & contra dictio, nulla est re vera, quoniam homo considerari potest, vt pars est reipublicæ, & vt ordinatur ad bonũ ipsius reipublicæ, ad quod proinde bonum refertur per voluntatem publicam & vniuersalem ipsius Principis procurantis bonum commune ex officio, quæ inclinatio & ordinatio est secundùm naturam hominis: quā uis posterior sit magis secundùm eius naturam, ac subinde cum ad bonum commune expedit, vt proprius appetitus, & propria voluntas hominis cohibeatur, hæc ipsa cohibitio & impeditio magis est homini naturalis quàm translatio dominij per propriam voluntatem. Simile est in natura. Lapis enim naturali inclinatione fertur per grauitatem in locum inferiorem propter incolumitatem & consistentiam sui. Multò tamen maiori inclinatione naturali fertur, propter bonum commune in locum superiorem cum opus est ad supplendum vacuum. Idem est in parte integrali totius, vt in manu, quæ multò maiori inclinatione fertur etiam cum sui dispendio ad conseruandum totum, quàm ad conseruandam seipsam. Secundo loco notandæ sunt duæ regulæ. Prima est. Is cui secundùm legem siue Pontificiam, siue ciuilem iuris communis Cæsaream, siue iuris Regij peculiaris cuiusque Prouinciæ & Regni, tribuitur dominium alicuius rei, est censendus in foro conscientiæ legitimus dominus talis rei. Secunda est præcedentis appendix & corollaria. Omnis sententia quæ in foro exteriori tribuit dominium, eadem in foro conscientiæ interiori tribuit dominium: nisi senten tia pœnalis sit, aut nisi fundetur in falsa præ sumptione. Excipitur quidem sententia pœ nalis, quoniam pœnam nemo tenetur subire ante iudicis condemnationem. Sententia vero iusta, in foro exteriori, quæ pœnalis non est, non modo obligat post cōdemnationem iudicis, & post pronũtiationem : sed etiā antequam pronuntiaretur, obligabat etiam in cōscientia . Excipitur rursus sententia fundata in falsa præsumptione: quoniam hæc nec ante nec post illius pronuntiationem reuera obligat. Dicitur autẽ fundari in falsa præsumptione, quando pronuntiatur iuxta testimonia testium falso testificantium: aut certè pronuntiatur per ignorantiam iudicis. Notandum est tertio, has regulas pati tres limitationes. Prima est quando lex est permissiua non præceptiua. Exemplum est in. l. de venditione, quæ negat decepto infra dimidium, actionem in iudicio. Etenim citra dubium, qui decipit infra dimidium non est dominus illius summæ, in qua decipit: etiam si lex permittat ei dominium: & iudex pronunciet sentẽtiam pro illo. Secunda moderatio est, quando leges decernunt in contractibus, in quibus cō cedunt repetitionem, & restitutionem in integrum. Etenim tunc ante iudicis sententiam licite possidet is, à quo lex concessit repetitionem. Post sententiam verò tenetur restituere & desinit esse dominus. Exemplum est in legibus quæ de ludo decernũt . Tertia limitatio est quando leges decernunt in contractibus, quos annullat propter defectũ solennitatis essentialis in iure. Tunc enim is, in cuius fauorem contractus est celebratus, ante iudicis sententiam est verus dominus: postea verò desinit esse dominus, & tenetur restituere. Exemplum est in eo, qui est dominus per testamentum, cui deficit solennitas essentialis iuris: de quibus omnibus dicendum est deinceps per singula. Nunc enim exempla in cōmuni ponimus. Ex his sequitur corollariũ . Prudẽs Theologus debet ante omnia cōsulere in hac parte Iurisperitos, qui dāt operā sciẽtię iuris cō munis , & particularis cuiusq; regni. Postquā autem eos cōsuluerit & sciuerit leges de illa re, super quam consulit: debet postmodum ipse iudicare, sitne talis lex permissiua, an præceptiua, an verò pœnalis: & denique an habeat alias exceptiones de quibus egimus. His præmissis disputādum est in præsentia primũ de legibus, quæ impediunt translationem dominij: neq; certè de omnibus, sed de his tantùm de quibus est controuersia inter viros doctissimos. Et deinde de legibus quæ transferunt dominium inuito domino. Sed circa primā partem sunt tres disputationes principales. Prima de legibus quæ decernũt circa filios illegitimos. Secunda de legibus quæ decernũt in ludo. Tertia de legibus quæ decernũt in cōtractibus , quibus deficit aliqua iuris solennitas essentialis. Prima disputatio sit de legibus quæ impediunt translationem dominij in filios illegitimos. Pro cuius intelligentia animaduertendum est, ꝙ filij illegitimi sunt in duplici differentia. Quidam, qui geniti sunt ex carnali copula, quæ accedente fornicantium consensu, poterat esse cōiugalis & matrimonialis nullo obstante legis impedimento. v. g. qui geniti sunt ex soluto & soluta, nec consanguineis, neque affinibus. Alij qui geniti sunt ex concubitu, qui non poterat esse matrimonialis, etiā accedente consensu fornicantium propter aliquod impedimẽtum iuris, quod irritat matrimonium. v. g. propter impedimentum religionis, aut consanguinitatis, aut affinitatis. Primæ classis illegitimi filij dicuntur vulgò naturales. Secundæ vero dicendi sunt à nobis in præsentia geniti ex damnato concubitu, & simplici vocabulo dicentur spurij. Et quidem de primæ classis illegitimis filijs non est in præsentia controuersia: sed tota est de filijs spurijs, seu genitis ex damnato concubitu. ET est quæstio difficilis. Vtrùm leges quæ sanciunt non esse transferendum dominium, in tales filios illegitimos, sic adeo impediant trāslationem , vt si de facto translatio fiat, facta non teneat, neque ipsi filij comparent dominium. Primò arguitur. Quòd talis translatio facta contra leges teneat. Et primò. Leges pœ nales non obligant in conscientia neque impediunt dominij translationem sic, vt facta non teneat ante iudicis sententiam, & condemnationem. Sed leges quæ in hac materia decernunt contra filios illegitimos sunt pœnales punientes crimen incontinentiæ, seu impudicitiæ parentum in filijs, ergo &c. Secundò arguitur. Leges, quæ prohibent translationem dominij, per contractus, quibus defuit essentialis solennitas iuris, nō impediunt translationem, sic adeò vt factum non teneat: sed multò vrgentiùs & efficacius prohibent istæ leges translationem dominij per tales contractus, quàm leges quæ decernunt contra filios illegitimos. Ergo si illę , neque istæ impediunt. Maior, ostendetur à nobis infra disputatione tertia tanquā probabilior sententia. Minor autem probatur ex tenore legum. Siquidem illæ leges tales contractus dicunt nullos & habẽdos pro infectis. Cæterùm leges prohibentes donationes faciendas filijs illegitimis, non continent tam odiosa verba, neque dicunt eas donationes esse nullas, aut habendas pro infectis, ergo. Tertiò, leges saltem illæ quæ loquuntur circa filios illegitimos secularium: tantùm prohibent tales filios esse parentum hæredes. Ergo parentes illorum possunt extra testamentum sine peccato vllo donare filijs, siue per donationem inter viuos, siue cum moriuntur, bona sua. Rursus ex eodem antecedenti colligitur, ergo si de facto per testamentũ talibus filijs aliquid donetur, donatio facta tenebit. Antecedens probatur. Quoniam in toto iure communi non reperitur aliqua prohibitio translationis dominij extra testamentum, imo vero neq; iure Regio Hispaniensi, quoniam in tali iure nihil arctius & odiosius inuenitur & definitur quàm quod habetur lib. 3. titul. 15. Partita. 4. Et lib. 3. Fori regalis tit. 6. De las herencias, en la ley primera. In quibus locis solùm habetur ꝙ non possint tales filij iure hæreditario succedere in bona parentum. Vltimò arguitur, sequeretur ex opposita sententia, ꝙ si parens institueret bonorum suorum hæredem amicũ , aliquem fidum: qui præstiterit parenti fidem de restituenda hæreditate filio spurio, teneatur talis hæres ante iudicis cōdemnationem reddere filio illa bona. Cōsequens videtur durum, ergo. Sequela probatur. Tale fidei cōmissum dirigitur omnino in filium incapacem & inhabilẽ iuxta oppositā sententiā ad suscipiendũ dominiũ , ergo is cuius fidei cōmissa est talis hæreditas tenebitur non filio, sed fisco eam reddere. In hoc dubio grauissimo est prima sententia extrema, quorundam qui propter duo prima argumenta asserunt, quòd omnino talis donatio siue per testamentum siue extra testamentum fiat, quanuis sit contra leges, facta tamen teneat. Secunda sententia est extrema aliorum asserentium, quòd talis donatio facta non teneat quocunque pacto fiat. Tertia est aliorũ qui mediant inter istas duas sententias, distinguentes inter filios illegitimos secularium ex vna parte, & filios illegitimos clericorum seu religiosorum ex altera. Et in filijs illegitimis secularium concedunt, quòd facta donatio tenet propter argumentum, tertium, quod nos fecimus. In filijs autem clericorum, & religiosorum, dicunt, quòd talis donatio facta non tenet. Magister Soto, quem sequũtur multi Thomistæ tenet istam sententiam lib. 4. de iustitia, quæst. 5. art. 1. ad quartum. Prima conclusio. Parentes & possunt & { Decisio. } debent iure naturali diuino, alere filios etiā genitos ex damnato concubitu. Probatur primo ex cap. cum haberet. de eo qui duxit in matrimonium, quam polluit per adulterium, vbi Clemens III. præcipit, quòd parentes necessaria subministrẽt filijs ex damnato coitu genitis, secundùm quòd eis suppetunt facultates. Item Regia Hispaniensis lex decima inter Taurenses, permittit parentibus alimentorum titulo donare filijs istis illegitimis quintam partem bonorum suorum. Et quanuis Constantinus Imperator & Iustinianus legibus editis, dixerint tales filios nō esse alendos, vt patet ex authentico ex amplexu. C. de incestuosis nuptijs. & §. finali. l. vnica in authentico, quibus modis naturales efficiantur: tamen reuera, istæ leges seuerissimæ sunt & minus piæ: & idcirco merito reuocatæ sunt, tum per ius Pontificium, tum etiam per ius Hispaniense. Ratione vero probatur conclusio. Pater tam communicat naturam filijs illegitimis quā legitimis: sed educare filios & cōseruare in illis naturam semel communicatam est iuris diuini, & naturalis, ergo. Conclusio hæc intelligenda est sic vt parentes quidam minus potentes faciant satis obligationi iuris naturalis, si eiusmodi filijs ea præstent alimenta, quæ necessaria sunt in naturæ subsidium. Alij possunt multò ampliora alimenta præstare, attenta facultate census patrij & substantiæ, & qualitate filiorum. Vt si filius vir probus euaserit, dederit literis operam, insigniri cupiat, & ornari ornamentis Licenciati, vel Doctoris aut Magistri, &c. Aut certè si dederit militiæ operā , vel sit Dux belli, &c. Et quidem in secularium filijs hāc summam videtur taxasse prædicta lex Taurensis, ita tamen vt si ea quinta bonorum pars non sit sufficiens pro alimentis quæ requiruntur ad vitam istam conseruandam: superaddendum sit aliquid, naturę iure, supra istam quintam partem. Si autẽ quinta pars, vsque adeo sit ampla, vt excedat eam summam quæ filiorum dignitati, & qualitati cō uenit , nullo pacto diminuetur. Dixi tamen in secularium filijs, quoniam lex Taurensis nona, quanuis concedat matri, quòd ex testamento designet filio ex damnato concubitu progenito, quintam bonorum partem, excipit tamen inde filios clericorum, & religiosorum: in quibus vult seruari legem Soriæ seu Numantiæ editam à Rege Ioanne Primo, qui strictè nimium & odiosè loquitur de his filijs. Quibus quidem filijs clericorum poterunt parentes præstare alimenta necessaria pro qualitate filiorum. Si autẽ quinta pars excedat qualitatem filiorum, nō poterunt eam præstare. Secunda conclusio. Iure Cæsareo & iure Regio Hispaniensi antiquo filius ex damnato concubitu susceptus, inhabilis & incapax est ad suscipiendũ aliquid à parentibus, siue ex testamento siue per donationẽ quālibet inter viuos & contractũ quemcunque. Hęc conclusio probatur primo in Authentico, quibus modis naturales efficiũtur . §. fin. sic habetur. Omnis qui ex complexibus aut nefarijs, aut incestuosis, aut damnatis processerit, neq; naturalis nominabitur, neq; alẽdus est à parentibus. Similia verba habentur in Authen. ex complexu. C. de incest. nuptijs. Vbi dicitur ex complexu nefario, aut incestuoso aut damnato liberi neq; naturales nominandi sunt, sed substantiæ paternæ beneficio indigni vt à patre alantur. Item in Authentico licet. C. de naturalibus liberis. in postremis verbis dicitur. Sed qui ex damnato sunt coitu omni prorsus beneficio excludantur. Deinde iure Regio Hispaniensi in l. 10. tit. 3. part. 6. in vniuersum prohibetur patribus, ne aliquā donationem filijs spurijs saciāt . Et concedit filijs legitimis aut fratribus patris aut auis, vt intra duos mẽses , possint eam donationem sibi reuocare. Illis autem non existentibus aut certè negligentibus applicat fisco Regis id quod donatum erat. Deinde. l. 1. tit. 6. de las herencias. & lib. 3. fori prohibetur ne filij spurij (de quibus loquimur) hæreditario iure succedere possint patri. &. l. 3. tit. 5. part. 4. prohibetur, ne tales filij patri vel matri, vel auo aut auiæ aut consanguineis descendentibus, eodem iure hæreditario succedere possint. Deniq; speciatim de clericorum filijs decernitur libro. 1. in ordinationibus Regijs, tit. 3. & lib. 5. tit. 3. l. 2. ne filij clericorum habeant bona aut parentum aut consanguineorum neque per testamentum neque per donationem, neque per venditionem. Quam legẽ Ioanna Caroli V. Cæsaris mater extendit in allegata lege. 9. Taurensi ad filios religiosorum & monialium. Secundo probatur conclusio. Iurisperiti, quorum in hac parte non est mediocris autoritas , in legum interpretatione, intelligũt legibus supra allegatis fieri omnino inhabiles & incapaces istos filios ad comparandũ dominium bonorum parentum suorũ per testamentum siue extra testamentum, ergo ita intelligendæ sunt leges. Antecedens probatur, allegando vnum nostri temporis Episcopum doctissimũ Segobiensem Couarruuias in epitome supra. 4. Decret. par. 2. ca. 8. conclusione. 1. nu. 3. 7. & 8. qui ita sentit. Vltimò arguitur, pro hac conclusione speciatim contra opinionem illam mediā , quam retulimus in principio. Illa opinio asserit ꝙ clericorum filij & religiosorũ sunt omnino inhabiles eo ꝙ in ordinationibus Regijs supra allegatis dicitur. Ni ayan ni puedan auer, sed multo significantiora sunt verba allegata à nobis superius ex iure Cęsareo ad inhabilitandũ filios illegitimos etiā seculariũ , ergo nō est distinguẽdũ . Minor patet ex illis verbis iuris Cæsarei supra allegatis. Hinc sequitur corollariũ inter illas duas sentẽtias , verisimilior est quæ asserit omnes filios spurios, non posse de facto suscipere bona à parentibus per testamentum. Consequentia patet ex argumento modo facto. Et quanuis M. Soto sequutus fuerit illā mediam sententiam, non modo in lib. allegato superius, sed etiam in. 4. Sententiarum dist. 41. quæst. vnica, art. 4. non tamen est mirum quòd in re, quæ pertinebat ad ius Cæsareũ , & Regium errauerit, neque consulens ipsum ius, neque ipsos Iurisperitos. Secundum corollarium manifestum est peccare mortaliter tam parentes quā filios, qui cōtra legũ tenorem, quæ in hac materia decernũt , aliquid donāt vel suscipiunt. Hoc corollarium habet verũ in omni sententia. Agunt enim in materia graui cōtra leges iustas & sanctas, quod est peccatum mortale. Tertia cōclusio . Iure nouo Regio Hispaniensi filius ex damnato coitu susceptus potest matri succedere etiā ex testamento sine vllo peccato, modo tamẽ mater propter cō cubitũ illum nō incurrerit pœnam mortis, aut nō susceperit illum ex patre clerico, aut religioso. Vt si mater soluta susceperit filiũ ex cōiugato viro, potest eum instituere hæ redem bonorũ suorũ . Hæc cōclusio quo ad omnes suas partes expressè definitur à Regina Ioanna in allegata. l. 9. Taur. Estq́; hæc cōclusio exceptio quædā , & moderatio prę cedẽtis cōclusiōis . Ob quā causam in præcedẽti nos adiecimus illud verbũ (de iure antiquo) idẽ est, de los demas pariẽtes de la madre. Quarta conclusio. Ante iudicis sententiam filius spurius qui contra tenorem legũ prædictarum quidpiam susceperit: tenetur illud restituere donatori, aut si is, defunctus fuerit, hæredibus illius succedentibus ab intestato siue ex testamẽto succedẽtibus . Post iudicis verò sententiā tenetur illud restituere fisco. Prima pars probatur. Filius spurius inhabilis sit & incapax, vt patet ex pręcedẽ tibus , ad ea bona suscipiẽda , ergo tenetur ante iudicis sententiā illa restituere: sed verus dominus illorum bonorũ est, qui illa donauit: & eo defuncto illius hæres, ergo illis est facienda restitutio. Consequentia patet, quoniam donator nō fit inhabilis per donationem quam fecit ad dominium illorum bonorum quæ donauit, sed tantùm puni tur per legem pœnalem vt priuetur à iudice dominio illorum, nec hæredes illius fiũt inhabiles per vllam legem. Propter peccatum tamen illius, qui succedunt puniũtur , vt priuentur à iudice hæreditate illorũ bonorum. Ergo ante iudicis sentẽtiam illis est facienda restitutio. Secunda pars probatur. Leges iustæ & sanctæ, potuerunt punire eũ qui talia bona donauit, vt priuaretur hærede, qui ei aliàs secundum leges succederet. Si autem viueret, priuaretur dominio bonorũ quæ donauit; sed lex pœnalis iusta obligat in conscientia post iudicis sententiam, ergo. Maior explicatur. Nam qui donauit talia bona filio spurio commisit crimen inobedientiæ, contra legem quæ prohibuit talem donationem. Quinta conclusio. Princeps secularis potest legitimos efficere filios spurios, etiam filios clericorum quātum ad successionem hæreditariam, & donationem aliam quancumq́ue in bonis paternis seu patrimonialibus, siue ex redditibus Ecclesiasticis acquisitis. Probatur ex principijs iuris. Res per quas causas nascitur per easdem dissoluitur, & cessante causa, cessat effectus. Hinc arguitur. Impedimentum seu inhabilitas filij spurij ad bona paterna suscipienda ( quæcumq; illa sint) tota oritur ex Principis placito, ergo per idem Principis placitum potest dissolui. Secundò. Omnis Princeps potest in suis legibus dispensare, sed leges quæ inhabiles faciunt filios spurios ad suscipienda bona paterna, sunt leges ciuiles Principum secularium & nulla est Pontificia, ergo. Ad primum respondetur, leges istas inhabiles & incapaces facere filios spurios: & idcirco obligare ante iudicis sententiam, eo modo quo explicauimus. Ad secundum respondetur pro nunc, negando consequentiam, quoniam leges illæ non faciunt inhabiles, eos in quorum fauorem fiunt contractus minus solennes. Sed de hac re copiosiùs dicetur infra in disputatione tertia huius quæstionis quintæ. Ad tertium respondetur antecedens esse falsum, vt copiosè ostendimus legibus allegatis pro secunda conclusione. Ad quartum respondebitur dubio sequenti. DVbitatur consequenter, Vtrùm hæ res institutus, præstita fide de reddenda hæreditate filio spurio, sit verus hæres & comparet dominium illorum bonorum, & teneatur in conscientia reddere illa bona hæreditaria filio spurio. Eadem est difficultas de donatario extra testamentum, qui data fide de reddendis bonis, quæ illi donantur filio spurio, accipit ea dona, contra tenorem legum, quæ in hac re decernunt. Neq; dubitamus in pręsentia , quin hi omnes peccent mortaliter: sed quod quærimus est, Vtrùm tales comparent dominium, & teneantur filijs spurijs donare illa bona. Arguitur primo. Videtur quòd iste talis non sit verus hæres neque verus dominus. Primum in. l. prædonis. ff. de petitione hæ reditatis. Dicitur quòd talis hæres sit censendus prędonis loco: & priuatur proinde hæ reditate, quæ applicatur fisco, qua etiam priuatur. l. ita fidei. ff. de iure fisci. & in. l. in tacitis. & in. l. Lucius. §. finali. ff. de legat. 1. Secundò arguitur. Sequeretur, ꝙ si talis fideicommissarius esset verus hæres, posset sibi retinere hæreditatem: & non teneretur ante iudicis sententiam alicui reddere. Consequens est falsum: quia ille talis non comparat dominiũ absolutum, sed sub fide reddendi alteri, scilicet filio spurio. Rursus probatur quòd non teneatur reddere filio. Primò. Ille tantum tenetur (si qua ratione tenetur) ratione fidei datæ & promissi: Omnis autem promissio contra leges facta nō obligat, ergo. Et confirmatur. Tale fideicommissum dirigitur in filium incapacem & inhabilem, vt ostendimus in præcedenti dubio, ergo &c. In hoc dubio est prima sententia asserẽs hunc non esse verum hæredem: & non modo non teneri, verùm nec posse illa bona reddere filio spurio. Secunda sententia est asserens hunc esse verum hęredem & dominũ . Sed hoc supposito, autores huius sententię variant circa obligationem ad reddendam hęreditatem spurio. Quidam enim aiunt, non teneri ad reddendam hęreditatem filio spurio. Alij verò asserunt teneri quidem, non ex iustitia, sed ex fidelitate tantùm. Alij demum asserunt teneri ex iustitia. Tertia sententia est media distinguens inter filios secularium spurios ex vna parte, & filios clericorum religiosorum & monialium ex altera parte. Et concedit, quòd filijs spurijs secularium potest sine peccato præstari fides de restituenda hæreditate illis: & teneri iure naturæ hæredem sic institutum ad seruandam fidem. In filijs autem clericorum religiosorum monialium esse peccatum mortale præstare talem fidem, nec hæredem esse verum dominum illorũ bonorum: neque posse illa reddere filio spurio. Hæc sententia media est Magistri Soto in allegatis locis lib. 4. de iustitia, & libro. 4. Sententiarum. PRO decisione sit prima conclusio. Hæ res institutus à parentibus non præstita fide de reddenda hæreditate filijs spurijs, quanuis parentes certam fiduciam cōceperint ꝙ reddet filio spurio, & ob hāc causam quæsierint amicum fidum; Ille talis est verus hæres & dominus illorum bonorũ . Neque in conscientia tenetur reddere illa bona hæreditaria filio spurio. Probatur prima pars iuxta leges omnes, talis amicus potest scribi hæres non minus quam aliquis ignotus: quòd autem testator speret certò amicum benefacturum filijs spurijs illius, non aduersatur alicui legi, imò est maximè consonũ iuri naturæ, & ꝙ illud speret, & quòd ob eam causam instituat eum hæredem, ergo ille est verus hæres. Secunda pars probatur. Talis hæres est legitimus & absolutus dominus illorum bonorum, nulla omnino præstita fide neque apposita conditione, sed legitimus & absolutus hæres non tenetur donare bona hæreditaria, ergo nec ille tenebitur reddere hæreditatem. Secunda conclusio. Nihilominus hæres iste tenetur ex iustitia alere filios spurios testatoris: imo ex gratitudine tenetur ad alia multa obsequia & beneficia impendenda, & nonnunquam sub pœna peccati. Probatur prima pars. Omnis obligatio ex iustitia qua tenebatur testator simul cum hæreditarijs bonis descendit ad hæredem, sed parentes ex iustitia, imo multò maiori vinculo quam ex iustitia, videlicet, ex pietate, tenentur alere filios spurios, ergo. ¶ Secunda pars probatur. Is qui accipit beneficium tenetur ex gratitudine ad rependendum aliquid, & nonnunquā omissio huius rei est peccatũ mortale, sed iste hæres suscipit illud à testatore, ergo. Explicatur antecedens. Quoniā ad gratitudinem pertinet, cũ fœnore etiā , remetiri beneficia, imo ordo charitatis exposcit sub pœna peccati mortalis: vt beneficus anteponatur ei à quo nullũ suscepimus beneficium. Quinimo vix potest omnino iste hæres filijs spurijs nullũ impendere beneficiũ , absque eo ꝙ paruipendat & despiciat in animo suo, testatorem beneficum & illius beneficium: quod est formaliter loquendo peccatum mortale ingratitudinis. Tertia conclusio. Hæres institutus, præ stita fide de donāda hæreditate filio spurio, est verus hæres & dominus illorũ bonorũ . Probatur. Nulla est omnino lex inter eas quæ in hac materia relatæ sunt, quæ talẽ hæ redem inhabilem faciat ad suscipiendũ dominium, sed tantum in pœnam præstitæ fidei contra legem, priuant eum, & mulctant hæreditate. Sed leges pœnales non obligāt in conscientia ante iudicis sententiam, ergo ille est verus dominus quousque per iudicis sententiam spolietur dominio. Simile est in legibus quæ prohibent aliquem ludum: quę tamen non tollunt quin reuera per talem ludum transferatur dominium, quāuis in pœ nam criminis commisi contra leges, concedant ei qui amisit pecunias, restitutionem earum intra tempus certum. Quarta conclusio. Talis hæres tenetur ex fidelitate, simul & ex iustitia reddere hæ reditatem filio spurio. Probatur. Ex fidelitate talis hæres sine peccato potest reddere illa bona hæreditaria filio spurio: sed ille dedit fidẽ de reddendis illis bonis spurio, ergo tenetur ex fidelitate. Antecedens probatur. Ille est verus dominus, vt ostendimus tertia cōclusione . Neque lege vlla prohibetur donare illa bona filio spurio, ergo. Probatur autem quòd ex iustitia teneatur. Primo ad hominẽ , cōtra eos qui dicũt teneri ex fidelitate tātũ , sed sub peccato mortali. Virtus fidelitatis in materia quātũlibet graui, nũquā obligat sub peccato mortali nisi admisceatur trāsgressio alicuius alterius virtutis, ergo si talis hæres solum tenetur ex fidelitate, impossibile est, ꝙ teneatur sub peccato mor tali. Antecedens probatur. Quoniā virtus quę ex genere suo tātũ obligat sub pœna venialis peccati, in quacunque materia obligat tantum sub veniali: sed fidelitas tantùm obligat ex genere suo sub veniali peccato, ergo. Confirmatur. Mendacium siue iocosum siue officiosum quantum libet graue illud sit, nisi perniciosum simul existat contra iustitiam: nunquam est peccatum mortale, ergo nec infidelitas quæcunque. Secundo probatur ostensiuè. Promissio secundùm probabilem sententiam, si liberalis sit & simplex, non obligat in conscientia ex iustitia. Promissio verò quæ non est simplex neque liberalis, sed conditionata quædam pactio in pretium alicuius alterius rei facta, citra dubium obligat ex iustitia. Sed hæres iste promisit non simplici promissione sed conditionata in pretium promissionis hæreditariæ, ergo. Hinc sequitur corollarium, si iste fideicommissarius non reddiderit spurio bona: hæredes qui illi fideicommissario succedunt, tenentur ea bona filio spurio reddere ex iustitia. Corollarium est manifestum. Quoniam obligatio & iustitia simul transit ad hæredes cum bonis hæreditarijs. AD argumenta in oppositum respondetur. Ad primum respondetur, leges illas pœnales esse, neque obligare ante iudicis sententiam. Ad argumentum secundum, quo quidem Episcopus Segouiensis conuincitur in loco allegato numer. 9. Respondetur, primò, quòd si hæres iste non teneretur ad reddenda illa bona filio spurio eo quòd promissio fuit facta contra leges: certe teneretur ad non reddendum & non donandum. Etenim quo casu promissio facta contra leges non obligat, eadem lex, cō tra quam facta est promissio obligat, vt non impleatur. Et sic talis hæres sine peccato nō posset reddere illa bona filio spurio, quod est falsum. Ideo dicimus secundò, quòd promissio facta contra leges, duplex potest intelligi. Primò quando materia ipsius promissionis seu res promissa est cōtra legem: & talis promissio citra dubium, non obligat. Imo lex obligat quòd talis promissio non impleatur. Vt si quis promittat mentiri, aut non ieiunare contra legem ecclesia sticam. Secundò dicitur promissio facta cō tra legem, eo tantùm, quia ipse actus promittendi contra legem est: & tum temporis talis promissio obligat, siue Deo fiat, siue homini. Vt si quis ex animi vana gloria promittat religionem: aut si quis scorto in pretium corporis promittat pecuniam. Et sic ad tertium respondetur negando sequelam, & dicimus, quòd tenetur restituere filio spurio. Filius enim spurius est inhabilis ad suscipiendum bona ex donatione parentum, vel testamento nominatus hæ res, non tamen ex donatione hæredis, cuius fideicommisit pater illa bona. Secunda disputatio esse poterat de legibus quæ definiũt circa ludos: de qua re, multa diximus supra in nostro priore tomo. q. 32. art. 7. ad secundum. vbi abundè satis hæc difficultas dissoluitur. Quapropter illuc recurrendum est. Tertia disputatio principalis est de legibus quæ irritos faciunt contractus propter defectum alicuius solẽnitatis essentialis, vel cæremoniæ, Vtrũ tales leges impediāt translationẽ dominij per huiusmodi cōtractus . PRO cuius explicatione notandum est, eiusmodi contractus dupliciter posse esse irritos & nullos. Vno modo absolutè & simpliciter & propter defectum personæ cōtrahentis : vt si pupillus vendat aut emat, &c. de quibus contractibus nulla est controuersia, certum enim est: ꝙ in illis nullum transfertur dominium. Secundo modo cō tractus fit cassus & irritus à iure, propter defectum alicuius cæremoniæ & solennitatis, quam ius præscribit tali cōtractui : & de his contractibus est tota nostra controuersia, & disputatio. V. g. in testamento, quod fit in scriptis, requiritur testium subscriptio, & testatoris: requiruntur etiam sigillatio & aliæ cæremoniæ iure ciuili & communi. Vt habetur in. l. hac consultissima. C. de testamentis. Iure etiam Regio Hispaniensi, quod habetur in part. 6. in. l. 1. & 2. tit. 1. idem requiritur. Vltra quæ omnia lex. 3. Taurina, requirit tabellionem qui subscribat proprio nomine & signo illam obligationem seu testamentum: licet remittat testium sigilla. Testamentum hoc dicitur testamentum in scriptis, à nostris vero, testamento cerrado. Vt habet prędicta lex Taurensis. Testamentum verò nuncupatiuum, quod à nostris dicitur, abierto, secundum ius commune requirit totidem numero testes: septem videlicet. vt habetur in allegata. l. hac consultissima. Cæterum iure Regio, requirit tantùm vt fiat coram tabellione & tribus testibus. Quòd si non possit haberi tabellionis copia: fieri debet coram quinque testibus. Si autem tot numero testes haberi nō possint; debet, vt minimum, fieri coram tribus testibus. Hoc sancitum est in. l. 1. titul. 2. lib. 5. in ordinationibus Regijs. Et sic declaratum est in allegata. l. Taurina. Ecce solẽnitatem , quam ius ciuile exposcit in testamentis: sic adeò vt si deficiat hæc solennitas, testamentum sit irritum, & habeatur pro infecto. DVbitatur. Vtrùm hæres institutus per testamentũ cui deficit solennitas ista essentialis: factum tamen ex libera & spontanea testantis voluntate coram duobus tantùm testibus, sit verus dominus & hæres illorum bonorum: an vero succedat in illa bona tanquam verus dominus hæres ab intestato. Est exemplum. Iure communi Pontificio in alienandis rebus Ecclesiasticis, præ scripta est hæc solennitas: vt abalienatio illa fiat tribus tractatibus. Est igitur etiam dubium, vtrum si abalienatio rei Ecclesiasticæ per venditionem aut per quencumq́ue alium contractum fiat, prætermissa hac solennitate, ex libera tamen voluntate ipsius Ecclesiæ & capituli abalienantis: talis abalienatio transferat dominium in alterum cum quo contraxit. Primò arguitur. Videtur enim quòd re vera transferatur dominium. Nam solennitas hæc solum requiritur in contractibus, vt obuietur fraudibus & dolis, qui in talibus contractibus committi solent plerumq́ue: sed quando constat manifestè voluntas eorum qui contractus huiusmodi faciunt, etiā si prætermissa sit solennitas illa, cessat ista ratio obuiandi fraudibus & dolis. Ergo cessat iuris dispositio: quia cessante causa cessat effectus. ca. cùm cessante. de appellationib. Et capit. et si Christus. de iure iurando. Confirmatur. Lex diuina & naturalis cessat, cùm illius finis & ratio cessat: vt manifestum est in. l. de corripiendo fratre, quæ non obligat cùm non speratur salus fratris, qui est finis legis. Ergo multò magis lex positiua cessabit, cessante illius ratione. Secundò arguitur. Lex & sententia iudicis quæ fundatur in falsa præsumptione, nō habet locum in foro conscientiæ: quando illa præsumptio cessat, sed in contractu minus solenni, cum manifesta est voluntas cō trahentium , omnis abest præsumptio falsa, ergo. ¶ Tertiò arguitur. Contractus huiusmodi minus solennes, reuera inducunt obligationem iuris naturalis: sed ius ciuile non potest abrogare ius naturæ, ergo &c. Maior probatur. Quoniam qui talem contractum faciunt per liberam suam volũtatem , etiam declaratam coram testibus, obligant seipsos inuicem. Vltimò arguitur. De facto, & reipsa multi sunt, qui possident res Ecclesiasticas, vno tantũ tractatu abalienatas. Multi item sunt qui possident iure hæreditario amplissimas fortunas & diuitias per testamentum minus solenne. At hos omnes spoliare suis bonis ante omnẽ iudicis sententiā durissimũ est. In oppositum est, quòd lex iusta ciuilis, seu Canonica in foro conscientiæ impedit translationem dominij, ita vt translatio facta non teneat: sed leges quæ irritos & nullos faciunt contractus propter defectum solennitatis essentialis, impediunt translationem dominij, & annullant illam, ergo. Minor patet, quoniam decernunt tales leges hos contractus habendos esse pro infectis & irritis. ¶ Confirmatur in exemplo posito. Testamentum minus solenne, non tribuit maius ius hæredi, qui per tale testamentum instituitur: quam si testator decederet intestatus. At si testator intestatus decederet, citra dubium talis hæres nullum haberet ius ad illa bona: sed succederet in defuncti hæ reditatem hæres ab intestato, ergo. Maior probatur, quoniam tale testamentum iure habetur pro infecto. Secundò arguitur, sententia iudicis quæ non fundatur in falsa pręsumptione , obligat in conscientia & confert ius & dominium, imo obligat reuera in conscientia antequam pronuntiaretur, vt nos declarauimus in principio huius quęstionis de dominiorum trāslatione : sed iudex, etiam si sciat eos qui faciunt eiusmodi contractus minùs solẽnes , facere liberè & spontè etiam cessante omni fraude & dolo consensisse in eos contractus. Nihilominus tamen pronuntiabit eos esse irritos & nullos, & non conferre dominium. Ergo reuera non conferunt. Minor patet, ex vsu iudicum in omnibus tribunalibus. Tertiò arguitur. Electio quæ est nulla propter defectum solennitatis prætermissę , quanuis facta sit ex libero consensu eorum ad quos electio pertinebat, non confert ius in conscientia ipsi electo. Item matrimoniũ contractum ex libero consensu contrahentium, sed absque solẽnitate essentiali: quam præscripsit Concilium Tridentinum, Sessione 24. in Decreto, de reformatione matrimonij, reuera nullum est, neque confert dominium corporum inter sic contrahentes, vt si fiat absque parocho & duobus testibus. Ergo idem dicendum est in omnibus alijs contractibus. Quartò arguitur. Si herus præscribat œconomo formam & modum, quem seruare debet in contractibus, quos heri nomine celebraturus est, annullans & cassans cō tractus quos illo modo prætermisso fecerit: citra dubium tales contractus facti, prætermissa forma heri, non conferunt ius. Sed respublica habet potestatem ad præscribendum ciuibus formas & modos quos seruare debent in celebrandis contractibus, non minùs quàm herus respectu serui & œconomi, ergo. Vltimò arguitur. Leges quæ decernunt irritas facientes donationes filijs illegitimis impediunt omnino translationem dominij, vt nos docuimus supra: sed multo significantiora verba habentur in legibus quæ irritos faciunt contractus propter defectum solennitatis, quàm in illis, quæ definiunt circa filios illegitimos, vt patet, quoniā in præ senti proposito, tales leges expressè dicunt esse contractus nullos haberiq́ue pro infectis, leges verò aliæ de filijs illegitimis nihil tale dicunt, ergo &c. In hac difficili controuersia autores ferè omnes secātur in duas partes extremas propter argumenta vsque adeo contraria & opposita quæ proposuimus. Nam propter ar gumenta priore loco posita, est sentẽtia asserens, ꝙ omnis contractus, qui est iure naturæ validus, etiam si iure ciuili irritetur, confert dominium in foro conscientiæ. In hac sententia sunt innumeri Iurisperiti. Innocentius cap. quod sicut. de electione. Panormitanus cap. quia plerique. nu. 28. de immunitate ecclesiarum. Et capit. 1. de in integrum restitutione. Hos sequuntur Ancharranus, Antonius de Butrio, Bartolus, Iason, Felinus, Decius, Alciatus, & alij quos refert Episcopus Segobiensis cap. cùm esses. de testamentis. nu. 5. Et in relectione regulæ peccatum. part. 2. §. 4. & Menchaca libr. 2. de successionum creatione & progressu. §. 3. Illatione 23. Inter Theologos sunt in eadẽ sententia Syluester verbo. hæreditas. quæst. 7. & verbo, testamentum. 1. quæst. 5. verbo, alienatio. §. 13. Adrianus quodlibeto. 6. arti. 1. conclusione. 2. illatione. 2. Altera sententia extrema ex diametro huic opposita negat per huiusmodi contractus irritos iure ciuili, quantũlibet aliâs validos iure naturæ transferri dominium. Et conuincuntur argumentis secũdo loco positis. In hac sententia sunt inter Iurisperitos Baldus. C. de sacrosanctis ecclesijs. repetitione legis primæ, Alexander & Imola in. l. nemo potest. ff. de legatis. 1. Fortunius in tractatu de vltimo fine. illatione. 35. quos sequitur Couarrub. in locis citatis. Et denique hæc sententia est Iurisperitis communis. In hac sententia, inter Theologos dicitur fuisse M. Frater Melchior Cano. quem sequuntur multi ex interpretibus Diui Thomæ. ¶ Sunt quidam, qui mediam viam sequuntur inter has extremas sententias asserentes, ꝙ prima sententia habet locum quando is, in cuius fauorem lex ciuilis irritum facit contractum, non dubitat de voluntate illius, qui per talem contractum etiam minus solenne voluit transferre dominium, Secunda vero sententia habet locum, quando talis voluntas est dubia. Hoc vult allegatus autor Hispanus Menchaca, vbi supra. Illatione 24. PRO decisione huius difficultatis. Sit prima conclusio. Ille in cuius fauorem lex irritum facit cōtractum , potest propter defectum solennitatis iustè agere coram iudice contra talem contractum & petere de clarationem, quòd talis contractus sit irritus & nullus. Imò in vniuersum potest perinde se habere, ac si talis contractus, nunquā factus fuisset, exceptis pijs causis. Exemplũ est. In testamento minus solenni hæres abintestato succedens potest iustè petere corā iudice, vt declaret tale testamentum irritũ , & nullum, & quòd adiudicet sibi hæreditatem defuncti: nec tenetur legata adimplere, nisi legata sint pia: quoniam legatum in causis pijs habet priuilegium in hoc particulari. Ista conclusio est contra Panormitanũ & illius sequaces, qui volebant peccare mortaliter talem hæredem, & teneri ad restitutionem illorum bonorum: si ageret contra testamentum. Sed ista conclusio probatur manifestè argumentis secundo loco factis in hoc dubio. Quam etiā probat Soto multis argumentis vbi supra. Quorum primũ est. Contractus quilibet validus iure naturæ & iure positiuo iuste & sancte potest impugnari interdum, videlicet, quandō lex cō cedit in integrum restitutionem, ergo multo magis contractus, qui licet iure naturæ alias validus sit, iure tamen ciuili irritus est. Antecedens probatur. Contractus ludi iure naturæ & ciuili validus est: tamen iuste in foro exteriori petitur corā iudice rescisio, & reuocatio talis contractus infra tempus à lege pręscriptum . Idem est in vniuersis alijs contractibus, de quibus agitur in titulo de in integrum restitutione. Cōfirmatur . Contractus validus, vtroque iure naturæ & ciuili, quando reuocatur per in integrum restitutionem, rescinditur de nouo is cōtractus , qui antea validus erat. At contractus qui iure naturæ irritus est: non rescinditur à iudice, sed declaratur irritus & nullus, ergo præ dictus hæres licite petit rescindi vel declarari nullum esse talem contractum vel testamentum. Secundò arguitur. Sequeretur quòd tutor pupilli succedentis ab intestato ei qui condidit testamentum minus solenne, citra culpā vllam suam esset perplexus, idest dubius omninò quidnam faceret, & quidquid ageret malè ageret. Quod non est asserendum, ergo. Sequela patet. Si talis tutor coram iudice petat bona illa sua pupillo, peccat mortaliter iuxta oppositam senten tiam, si non petat, postea iudex præcipit, vt ille reddat suo pupillo totam illam defuncti hæreditatem: quam negligentia tutoris pupillus amisit, cùm haberet ius ad illam. Secunda conclusio. Qui possidet per cō tractum minus solennem, iustè possidet, quousque à iudice spolietur, nec tenetur indicare vitium talis contractus alteri parti. v. g. in exemplo posito, hæres institutus per testamentum minùs solenne iustè adit hæ reditatem & possidet defuncti bona antequam spolietur à iudice: & potest reticere vitium testamenti, neque tenetur reuelare hæredi ab intestato tale vitium. Prima pars huius conclusionis probatur. Leges positiuæ in toto aut in parte obligant, quatenus aut in toto aut in parte recipiũtur per vsum: sed leges ciuiles, positiuæ siue Pontificiæ, quæ irritos faciunt contractus minùs solennes, non sunt receptæ per communẽ vsum sapientum, quantum ad hoc vt spolietur ante iudicis sententiam, qui per talem contractum possidet, ergo reuera ille iustè possidet. Confirmatur. Hominum sapientum declaratio plurimùm valet ad obligationẽ per leges inducendam, aut certe tollẽdam , sed inter viros sapientes innumeri ferè sunt, qui asserant eum qui sic possidet iuste possidere, ergo reuera iuste possidet. Secundò probatur. In dubijs melior est possidentis conditio, ergo in tanta opinionum varietate, quanta est in præsenti controuersia, inclinandum est in fauorem possidentis: & dicendum quòd iustè possidet. Secunda pars probatur. Ille, vt ostensum est in priori parte, iuste possidet: & rursus nec tenetur ex charitate cum tanto detrimento proprio, commodum alterius procurare, nec ex iustitia: cùm non sit illius tutor vel custos, ergo non tenetur. Ex hac parte sequitur corollarium. Hæ res institutus per testamentum minus solenne, si tutor sit pupilli succedentis ab intestato, tenetur ex iustitia contra seipsum agere pro pupillo suo. Patet, quoniam tutor tenetur ex iustitia procurare pupilli commodum. Quapropter consultissimum erit, vt talis hæres institutus non acceptet tutelam, aut si acceptauerat repudiet eam. Tertia conclusio, qua respondetur ad quæstionem per huiusmodi contractus, iure irritos propter defectum solenitatis essentialis, transfertur quidem dominiũ : sed infirmum & reuocabile. Hæc colligitur manifestè ex duabus præcedentibus: siquidem in secunda dictum est eum qui possidet, per huiusmodi contractus, iustè possidere. Vnde manifestè sequitur, ꝙ habeat dominium antequam à iudice spolietur. In prima vero conclusione dictum est, ꝙ altera pars in cuius fauorem lex fecit irritos tales cōtractus , potest coram iudice contra talem contractum agere, & spoliare eum, qui possidebat bonis suis per iudicis sententiam. Ergo tale dominiũ infirmum erat. Quò circa nostra hæc sententia est media inter illas duas sententias relatas. Cōcedimus siquidem primæ sententiæ, ꝙ per tales contractus transfertur dominium: negamusque id esse firmum, & irreuocabile, contra eandem primam sentẽ tiam . Secundæ verò sententiæ concedimus illud dominium esse infirmum & reuocabile. Ex dictis sequitur primum corollariũ . Tutior est in conscientia, is, qui prætendit contractum minus solennem esse irritum vel irritandum, quàm is qui possidet per talem contractum. Vt verbi gratia, hæres ab intestato, tutior est in conscientia, quàm hæ res institutus per testamentũ minus solenne. Hoc patet manifeste. Quoniā ius illius, qui possidet per talem contractum est reuocabile per actionem alterius qui prætendit tales contractus esse irritos. Secundũ corollarium. Si is, qui possidet per contractũ minus solennem, dum altera pars in iudicio agit contra talem contractum, occultet contractum, adducat testes falsos, aut denique fraude aliqua vtatur: amittit dominium illorum bonorum: & tenetur ad restitutionem faciendam alteri parti, ante omnem iudicis sentẽtiam . Probatur. Altera pars habebat ius in conscientia, ad ea bona petenda coram iudice: is autem qui possidebat per talem contractũ impediuit per iniquitatem ius illius. Ergo verum est corollarium, saltem quantum ad hoc ꝙ tenetur restituere. Quarta conclusio. Duos cōtractus excipimus, in quibus si solennitas essentialis iuris desit, nullum transfertur dominium, neque firmum, neque infirmum, neque re uocabile, neq; irreuocabile. Primus est matrimonium: in quo citra dubium, verum habet hæc exceptio: Vt insinuabamus in argumento tertio pro secũda sententia huius cō tractus . Exceptionis ratio est. Quoniam matrimonium in hoc distinguitur ab vniuersis alijs contractibus, ꝙ matrimonium natura sua est irreuocabile & indissolubile: reliqui verò cōtractus reuocari possunt: ac subinde matrimonij contractus aut nullũ omnino transfert dominium, aut si transfert, est irreuocabile & firmum. Alter cōtractus est electio, quæ si iure sit irrita, verosimilius est ꝙ nullum transferat in electum dominiũ : neque electus potest illam acceptare. Ratio huius exceptionis est. Quoniā per electionem confertur electo iurisdictio spiritualis, quę est res maximè grauis: at rem vsq; adeo magni momenti, non est tutum concedere, ꝙ transferatur per contractũ irritum ab ecclesia. Et idcirco viri sapiẽtes , qui in reliquis contractibus concesserunt rerum transferri dominium: illud omnino formidabāt asserere in electionibus. Verum est ꝙ Panormitanus, & alij Iurisperiti eũ sequuti idipsum concedunt de electione, quod de alijs contractibus. Sed verosimilior est multo nostra sententia & tutior. Reliquum est, vt respondeamus ad argumenta vtriusque partis extremæ. Ad argumenta primæ partis patet, quatenus procedũt , cōtra primā conclusionem & cōtra tertiam & quartam: respondetur enim legem non cessare cessante fine in particulari: sed tantùm, quando cessat in vniuersali finis. At quanuis in vno, aut altero contractu minus solenni, cessent fraudes, manet tamen finis legis in vniuersali, scilicet, obuiare fraudibus: ꝙ si talis solennitas prætermittatur sæ pissimè committerentur in huiusmodi contractibus. ¶ Ad confirmationem respondetur finem correctionis fraternę , esse bonum particulare fratris: & idcirco quādo tale particulare bonum cessat, cessat præceptũ correctionis. Cæterùm legis facientis irritos cō tractus minùs solennes, finis est bonum publicum, quod proinde constare potest, etiā si cesset bonũ huius aut illius in particulari. Ad secũdum respondetur leges istas (de quibus modo loquimur, & sententias iudi cum, quæ nihil aliud sunt quàm applicationes quædam legis ad particularẽ casum, nō fundari in falsa præsumptione. Et idcirco etiam si constet de voluntate eius, qui fecit talem contractum minus solennem: decreuit lex talem contractum esse irritum. Declarat etiam iudicis sententia legis decretum, eo ꝙ quanuis modo constet de veritate: sæ pius contingit ꝙ voluntas talis est coacta. Ad tertium respondetur ius naturæ non determinare formam contractus sed hoc determinat ius positiuum, quod quidem in transferendis dominijs autoritate legislatoris habet potius rationem boni communis, quàm boni particularis ipsius proprij domini facientis tales contractus. Ad vltimum respondetur nostram sententiam esse piam & clementem: & idcirco tribuimus dominiũ licet debile ijs, qui possident quousque spolientur à iudice. Ad argumenta secũdæ sentẽtiæ qua parte procedunt contra secundam & tertiā conclusionem respondetur. Ad primum & ad secundum dicimus, leges quæ in hac parte decernunt, solùm velle (vt vsus & consensio sapientum declarauit) ꝙ quando sit, qui petat tales contractus esse irritos: declarentur reuera irriti: & pronuntietur sententia in illius fauorem. Ad tertium respondetur iuxta ea, quæ dicta sunt in quarta conclusione. Ad quartum verò respondetur esse maximum discrimen inter œconomum cui herus præ scripsit formam celebrandi cōtractus declarando irritos, qui alio pacto celebrarentur, & ciuem cui lex præscripsit eandem formā . Quoniam œconomus non est dominus illorum bonorũ , quæ abalienat per tales contractus, sed dominiũ est penes herum. Cæ terùm ciuis est verus dñs bonorum quæ abalienat per eiusmodi contractus, & non est dñs ipse legislator, Princeps, aut respublica. Ad vltimũ respondetur leges irritas faciẽ tes donationes, factas filijs illegitimis, efficere inhabiles ipsos filios illegitimos, & incapaces ad habendum dominium: leges verò de quibus loquimur, non id efficere, quod colligimus, primò ex vsu & declaratione virorum sapientum, qui aliter has leges interpretati sunt. Secundò ex sermone & verbis ipsarum legum. Etenim in illis sermo est ad ipsos filios illegitimos indignos eos dicens, omni beneficio, & substantia paterna. At in his alijs sermo refertur, ad ipsos contractus, non ad personas, quibuscum fiunt contractus ipsi. Ac deniq; hoc colligimus ex eo ꝙ in illis legibus punitur crimen non præsumptum, sed reuera, perpetratum (incontinentiæ, videlicet aut adulterij) quod est in parẽ tibus filiorum, qui sunt illegitimi. In præsentibus vero legibus proceditur ex præsumptione fraudum quæ in talibus cōtractibus ferè semper solent cōmitti . Et idcirco leges illæ multo magis odiosæ sunt & molestæ si lijs illegitimis, quàm istæ illis personis quibuscum fiunt tales contractus. Hactenus dictum sit de tertia disputatione, & de illis legibus in vniuersum quæ impediunt translationem dominij nō volente proprio domino. Quarta & vltima disputatio est de illis legibus, quæ transferunt rerum dominiũ etiā inuitis proprijs dominis. Quæ leges sunt illæ, quæ ferũtur de præscriptiōe , & de vsucapione. De qua materia extāt tituli in vtroq; iure ciuili & Pontificio: quibus locis tractatur de hac re à Iurisperitis. In regula etiam, possessor. Item in regulis iuris. in. 6. & in Decreto. 16. quæst. 3. A Theologis vero in. 4. distin. 15. A Diuo Tho. in quodlibeto. 12. art. 25. ab Adriano IIII. in materia de restitutione. quæst. de pręscriptione . A Summistis verbo, præscriptio. & verbo, vsucapio. Exordium autem sit à Notione vocabulorum. Præscriptio itaque, præter alias significationes Ciceronianas & Latinas, quas habet, significat idem, ꝙ exceptio: similiter præscribere, id quod exceptionem agenti seu petenti opponere. In qua significatione vsi sunt his vocabulis Latini autores. Cicero sæpius. Quintilianus lib. 7. Institutionũ oratoriæ artis. Iurisconsulti in titulis de præscriptionibus. Cæterum varij vtriusque interpretes vtuntur hoc vocabulo, in alia significatione. Vt videlicet significent, ius siue dominium acquisitum ex possessione, confecto tempore legibus definito. Et hac significatione vsi sunt Summi Pontifices in Sacris Canonibus. Cæterum hoc vocabulum vsucapio, verbum Ciceronianum est: & significat etiam dominium, siue ius acquisitum ex rei possessione, confecto tempore legibus definito. Sed iuris vtriusque interpretes voluerunt, esse distinctionem inter vsucapionem, & præscriptionem. Quòd vsucapio sit tantum circa mobilia bona, & sit triennalis: præscriptio autem, sit circa immobilia bona, & requirat longius tẽpus , quàm triennium. Nobis autem Theologis pro quiete consciẽtiæ incũbit disputare, vtrum præscriptio, siue vsucapio & in vniuersum possessio rei cuiusque alienæ post confectũ tempus legibus statutum, conferat dominium possessori, etiam si post illud tempus sciat rem illam fuisse alienam. Videtur ꝙ quælibet possessio exacto illo tempore conferat dominium. Primò arguitur, ex. l. si quis. §. 1. &. l. cùm notissimi. C. de præscriptionib. Vbi sancitur triginta vel quadraginta annorum præscriptionẽ , etiam cum mala fide procedere. Id ipsum definitum est in. l. Regia. 21. titul. 29. Partita. 3. Sed dicet quis has leges iam fuisse abrogatas & antiquatas à Summis Pontificibus. Ab Alexandro III. in cap. vigilanti. de præscriptionibus. Ab Innocentio III. in cō cilio Lateranensi. Et refertur in ca. finali. eodem titul. à Bonifacio VIII. in regula possessor, de regu. iur. Contra hāc dispositionẽ . Secundò arguitur. Post editas has leges Pontificias Carolus Quintus Catholicus Rex Hispaniæ in cōuentu Madritio Anno ꝙ Dñi 1528. Petitione 157. edidit legem, mercedes à famulis & seruientibus exigi nō valeant post triennium ab eo die, quo à famulitio cessarunt, nisi intra id triennium stipendium illud petijsse probauerint. Ecce Rex Catholicus approbat præscriptionem solo triennio, quæ absque mala fide rarissimè constitui potest. Similia sunt multa statuta in alijs Regnis & plerisque ciuitatibus. Quinimo vt ius Pontificium iuri Pontificio opponamus, in cap. 1. de præscriptionibus. conceditur Episcopo, vt triennio, partem alienę diœcesis quam scit esse alienam, præscribat. Simile quid habetur in Concilio Mileuitano. cap. 24. & refertur 16. quæst. 3. in cap. placuit. Confirmatur. Respublica ciuilis per se perfecta est, ergo leges illius non possunt antiquari per aliam potestatem. In oppositum est ꝙ fundamentũ præscriptionis bona fides est, vt allegato. capit. habetur, ergo si possessor etiam post transactum tempus legibus definitum habeat malam fidem & conscientiam rei alienæ, corruit ipsa præ scriptio, & non confert ius. ¶ Secundo arguitur: triplex finis potest esse legum, quæ de præscriptione seu vsucapione latæ sunt. Primus ne dominia rerum sint incerta. Secundus vt exterminentur lites. Tertius denique vt puniatur negligentia & socordia proprij domini in procurandis bonis suis & repetendis: sed propter nullum horum finium potest conferri dominium in foro conscientiæ, ergo tales leges non cōferunt dominiũ . Probatur minor. Primus & secundus finis tantum procedũt in exteriori foro. Etenim in foro interiori facile est vt quisq; nō possideat quod nō est suum. Item dominia sunt certa in foro interiori. Tertius vero finis nō est sufficiens causa, vt priuetur quis re sua . quoniam talis negligentia in repetendis proprijs bonis nō est digna tanta pœna. Et rursus quando digna esset tanta pœna, saltem se queretur, ꝙ præscriptio seu vsucapio non conferret ius in conscientia, quando verus dominus non fuisset negligens in inquirendis bonis suis, ergo. Vltimò arguitur. Leges quæ denegant actiones in foro exteriori, decepto intra dimidiam iusti pretij in rei venditione, non conferunt in conscientia ius & dominium. Vt ostendemus infra quæst. 77. ergo neque leges de præscriptione: quoniam finis tam harum quàm illarũ legũ est minuere lites. IN hoc dubio est prima sententia, asserẽs leges illas seculares, quæ concedunt malæ fidei possessori ius & dominium, nō esse antiquatas, & abrogatas, imo verò nō posse abrogari à Pōtificibus . Sic habet glossa in allegata regula. Eam etiam refert glossa in allegato cap. finali. de præscriptionibus. Et nō nulli Iurisperiti: quanuis non adeo communiter, tamen quantum ad aliquas actiones sequũtur hanc sententiam. Quos refert Couarruu. in relect. super regul. possessor. part. 2. §. 11. ¶ Secunda sentẽtia est Adriani quodlibeto. 6. artic. 3. dicentis illas leges seculares esse iustas, non tamen conferre ius in conscientia rei possessæ: sed tantum denegare actionem vero domino, vt post exactum illud tempus lege definitũ , posset res suas pe tere à possessore coram iudice: exemplũ est in legibus quas paulò antea dicebamus denegare actionem decepto intra dimidium. Altero modo inuenitur sententia eiusdem Adriani in. 4. in. q. de præscriptione dicẽtis , prædictas leges habere locũ in conscientia, quādo possessor, licet habeat sciẽtiā se possidere alienũ , tamen ex aliqua iusta causa nō restituit, & verus dñs est negligens in repetenda re sua. Sed abrogatæ, inquit, sunt illæ leges à Summis Pontificibus: quoties is, qui possidet nō excusatur, à restituendo ex aliqua iusta causa, & verus dñs non est negligens in repetendo. Hanc sententiā , sequuntur multi iurisperitorũ , quos refert Couarruu. vbi supra. ¶ Tertia sententia est quorundā asserentiũ , nō modo leges illas seculares, verũ etiā Pontificias quę cōcedunt possessori bonæ fidei cũ reliquis conditionibus possessionem: nō tamen ferre ius in cōscientia . Ita tenent multi Iurisperiti: quos refert Syluester verb. præscriptio. 1. §. 13. & Couar. 3. par. relect. allegatæ. §. 2. Hos sequitur summa Rosella in verb. præscriptio. PRO decisione sit prima conclusio. Merito Summi Pontifices abrogarunt leges illas, quæ concedebant dominiũ possessori malæ fidei tanquam iniquas, & contra ius naturæ. Explicatur conclusio. Non modo volumus dicere, ꝙ nunquam istæ leges ante abrogationem contulerint ius & dominium: verùm etiam quòd erant iniquæ quā tùm ad hoc quòd negabant, actionem petendi vero domino contra possessorem malæ fidei. Probatur cōclusio . Ratione desumpta ex Innocentio III. in allegato loco cap. finali. Omnis constitutio quæ sine peccato mortali obseruari non potest, derogāda est: sed supradictæ leges non poterant sine peccato mortali obseruari, ergo. Probatur tamẽ à nobis Minor, ostendendo eas leges, esse iniquas, ac subinde non posse sine mortali obseruari. Primò. Tota æquitas legis desumitur ex bono publico, & cōmuni ad quod lex ordinatur: sed illæ constitutiones erant in magnā perniciem boni publici. Etenim quisque præsumeret occupare res alienas, si posset: vt post aliquod tempus haberet dominium illarum, & à iudice defenderetur contra verum dominum. Secundo proba tur minor, lex quæ fouet mortalia peccata, non potest sine mortali obseruari: sed istæ leges fouebant mortalia peccata, videlicet, possidere contra cōscientiam propriā rem alienam, ergo. Vltimò probatur illa minor. Contra ius naturæ est ꝙ fur eo ꝙ est in mora restituendi comparet sibi dominium circa rem furtiuā , aut quòd ea de causa defendatur à iudice in possessione: sed hæ leges seculares concedebant furibus dominia ob istam causam & defendebant eos in possessione, ergo iniquæ erant. Secunda conclusio. Præscriptio seu vsucapio perfecta illis conditionibus, quas ius Pontificium exposcit, confert verum ius & dominiũ in conscientia rei possessę , etiam si post transactum tempus legibus definitum, sciat rem illam fuisse alienā . Conclusio hæc asseritur à Iurisperitis omnibus ferè, in allegatis locis: & à Theologis. Et probatur ratione manifesta. Leges iustę & sanctæ, sicut impedire possunt translationem dominij in alios, inuitis proprijs dominis: ita possunt transferre dominia in alios inuitis proprijs dominis, quando expedierit ad bonum cō mune : sed expedit maximè ad bonum commune, vt præscriptio seu vsucapio perfecta iuxta leges Pontificias, conferant verum ius in conscientia, ergo. Minor patet ex finibus harum legum, quorum vnus & potissimus est, ne rerum dominia tanto tempore maneant incerta: quoniā aliàs illi qui possident res negligerent illas, & non curarent timentes, ne quando & post longum tempus, veri domini eas repeterẽt . De hoc fine proximo & potissimo agitur in. l. 1. ff. de vsucapionib. & in cap. vigilanti. citato. & 16. q. 3. §. potest. Secundus item finis, scilicet minuere lites, non est parum vtilis bono publico, de quo fine Cicero in oratione pro Cæcina inquit: "Vsucapio est finis solicitudinis ac periculi litium." ¶ Ad argumenta vero primo loco posita, quę procedunt contra primam conclusionem respondetur. Et quidem ad primum responsum est ibidem. Ad replicam verò seu instantiam positam in secundo argumento ex. l. Caroli Quinti. Respōdetur , illa lege non concedi dominium stipendij illis dominis, qui non soluerint toto triẽnio si habuerint malam fidem: sed cōcedit duo. Alterum est, quòd in casu dubio pronũtianda est sentẽtia pro dominis contra famulos transacto triennio. Alterum est, quòd cũ fuerit res certa quòd dominus mala fide possederit, non continuo sit parata executio contra illum: sed admittatur ad probationẽ . Ita intelligit legem Couar. sup. par. 2. §. 11. sed melius respondetur, quòd non datur actio in iudicio famulis. Ad capitulum vero primum de præscriptionibus respondetur, legem illam, non concedere Episcopo dominium illius partis alienæ diœcesis propriè loquendo, titulo præscriptionis: sed potius in pœnam culpæ proprij Episcopi: qui toto illo triennio neglexit procurare filios suos nouiter conuersos ad fidem. Et in huius delicti pœnam priuatur illo dominio, & confertur illud dominium & iurisdictio Ecclesiastica, ei qui conuertit infideles ad fidem. Lex autem de præscriptione nō respicit potissimum culpam proprij domini, neq; infert illi pœnam vt ostendimus cum ageremus de fine legis huius. Ad cōfirmationem respondetur rempublicam ciuilem esse quidem secundum se & in ordine ad suum finẽ perfectam, cæterùm subijci omnino reipublicæ spirituali in ordine ad spiritualem finem. Et idcirco cùm contra spiritualem finẽ aliquid statuit ciuilis potestas, potest tale statutum abrogari ab spirituali principe. Imo potest Princeps spiritualis, si expediat bono spirituali, Principes ipsos seculares & legislatores antiquos deponere, & nouos creare. Ad argumenta vero secundæ partis quæ procedunt contra secundam conclusionem respondetur. Ad primum respondetur: post exactum tempus ad præscribẽdum legibus definitum, iam esse certam scientiā in possessore habente conditiones legis ad præscribendum, ꝙ talis res possessa, sit propria, etiā si certò sciat, ꝙ olim fuerit aliena. Non secus atq; is qui emit rem aliquam, quanuis certò sciat eam rem fuisse alienā ante emptionẽ : post emptionẽ verò certò scit esse propriā , sed tempore ipso (quod legibus requiritur, ad præscribendũ ) decurrente: requiritur ea scientia & bona fides in possessore, vt scilicet, non sciat eam esse alienam. Ad secundũ respōdetur ꝙ primus finis sine dubio habet locum & in foro exteriori & in interiori. Secundus verò finis, quanuis in exteriori tā tum foro procedat, quantùm ad litium decrementum & diminutionem: tamen confert ius in cōscientia . Etenim pax in interiori foro, & est magnum bonum publicũ : ac subinde lex quæ respicit talem finem, iusta est & cōferre potest ius in foro interiori cō scientię . ¶ Tertius vero finis est nimiũ remotus & parum aut certè nullo pacto intentus à lege, sed permissus tantũ : & idcirco siue verus dñs negligens fuerit, siue diligens, in re sua inquirenda, possessor habens legis conditiones præscribit seu vsucapit illā . Ad tertium copiose respōdebimus . q. 67. pro nũc verò respōdeo negādo cōsequentiā : quoniā leges illæ de venditione latæ sunt tantũ permissiuè. Leges autem de præscriptione, sunt præceptiuæ. Leges autem præceptiuæ differũt à permissiuis, quia illæ cōferũt ius in cō scientia , istæ verò non. Sed argumentabitur quispiā ex hisce dictis cōtra primā cōclusionẽ . Leges illæ de venditione iustè potuerũt permittere, ꝙ nō daretur actio in foro exteriori decepto intra dimidiũ cōtra eũ qui deceperat. Ergo leges ciuiles iustè potuerunt permittere, ꝙ vero dño non daretur actio contra possessorẽ malæ fidei, post transactũ tẽpus legibus præstitũ . Ad hoc respōdeo negando cōsequentiā : quoniā in deceptione citra dimidium fuit voluntarius aliquo pacto deceptus, neq; datur occasio per leges illas ad decipiendũ , neq; ad alienas res occupandum. Cæterũ in malæ fidei possessore verus dñs nō est voluntarius vllo pacto: & per leges permittentes ne daretur actio in foro exteriori, dabatur fomentum, & occasio magna ad occupandas res alienas & possidendas per iniquitatem. DVbiũ aliud est cōsequens pro intelligentia secũdæ cōclusionis in præcedẽ ti dubio, quæ nā sint requisitæ cōditiones ad perfectā iure humano præscriptionem. Pro cuius dubij intelligentia, sit cōclusio vnica. Quatuor sunt numero cōditiones requisitę ad præscribendũ iure Pōtificio . Prima cōditio est. Vera & propria possessio rei præscribendæ. Propter huius cōditionis defectum monachus nō potest rem aliquā præscribere: quoniā non potest habere possessionẽ & proprietatem illius. Item laici non possunt præscribere rem aliquam spiritualem. Secunda conditio est continuatio huius possessionis toto tempore legibus præstituto. Itaq; si tempus illud interrumpatur in possidendo non præscribit possessor. Tertia conditio est bona fides, hoc est, conscientia ꝙ illa res quam possidet nō sit aliena. Etenim fides in præsentia accipitur pro existimatione, qua quis existimat rem aliquam quam possidet esse propriam: quæ tertia conditio magni momenti est in præsentia, & explicanda inferius copiosius. Quarta conditio est titulus ad possidendum. Potest autem titulus iste esse triplex, naturalis, aut legitimus, aut denique lege præsumptus. Naturalis titulus est ille qui positus est in ipsa rerũ natura, & veritate rei. Legitimus titulus est ille, qui si consulamus leges, dominium cō fert : quanuis reuera præsupponat aliquid falsum. Denique titulus lege præsumptus est ille, vt nomen præ se fert, qui lege præsumitur, iudicis sententia. V. g. qui innititur rei veritati & veræ testium depositioni, & iuris scientiæ. Cæterùm iudicis sentẽtia quæ fertur secundùm allegata & probata iuxta leges ipsas, sed fundata in falsa præsumptione, in falsa videlicet testium depositione: est titulus legitimus: quoniam est secũdùm leges lata & contraria sententia est etiam illegitima sententia. Sententia denique iudicis, quæ non est lata secundùm allegata & probata, sed omnino contra leges, est titulus lege præsumptus. Etenim lex præsumit sententiam iudicis, quanuis aliàs iniqua sit, esse iustam, imo præcipit eam mandari executioni, quandiu non reuocatur per superiorem. Ex his sequitur primò, quomodo distingui possent inter se se titulus naturalis & legitimus ex vna parte: & bona fides ex altera. Etenim si quispiam per sententiam iuxta allegata & probata pronuntiatam, sed quæ innititur falsæ testium depositioni, possidet rem aliquam, sciens tamen vitium illud falsæ depositionis testium, citra dubium titulo legitimo possidebit, tamen nullo pacto bona fide. Contra verò si possideat per sententiam iniquam, tamen quam ipse opinatur æquam: possidet manifestè bona fide: non tamen possidet titulo legitimo lege naturali. Rursus datur bona fides sine titulo in eo, qui possidet rem triginta annis vel quadraginta inani titulo: per quẽ res ad eum peruenerit & in eo est. Item qui existimat rem quam possidet sibi donatam à vero domino aut legatam, cùm tamen reuera donata aut legata non fuerit. Item filius, qui succedit in bona paterna iure hæ reditario, credit tamen illa bona esse patris tantum propter testimonium patris: bonā fidem habet sine titulo. Sed tam circa conclusionem, quàm circa hoc corollarium nota, bonam fidem esse multo magis necessariam ad pręscribendum , quàm titulũ : vsque adeo vt sæpius detur præscriptio sine titulo, nunquā tamen sine bona fide. Exemplum est in pręscriptione triginta vel quadraginta annorum. & in cap. placuit. §. potest. 16. quæstio. 3. Exemplum aliud est in præscriptione immemoriali, & in præscriptione centenaria contra Romanam Ecclesiam. De quibus legantur Iurisperiti in locis allegatis. Titulus ergo requiritur semper, tantùm in præscriptionibus vsitati temporis decem aut viginti annorum. Sequitur secundo, ꝙ hæres latronis, qui bona fide succedit in defuncti hæreditatẽ , non habet titulum aliquem ad præscribendum. Hoc corollariũ est contra M. Soto in allegato loco. Cæterũ est res cōstitutissima in iure, & cōmunis apud vtriusq; Iurisperitos, & certum est ꝙ non habet titulum naturalem. Quòd vero non habeat titulum etiā lege pręsumptum , probatur. Leges de præ scriptione expresse asserunt eũ non esse titulum aliquẽ , ergo nō est titulus lege pręsumptus . Antecedens probatur in. l. cũ hæres. ff. de diuersis temporũ præscriptionibus. & in l. vltima. C. corā de vsucapionib. Verum est tamen ꝙ talis hęres spatio triginta vel quadraginta annorum, poterit res has legitimè pręscribere , quoniā vt paulo antea dicebamus, ad pręscriptionẽ istā longissimi temporis non requiritur titulus: & hoc habetur vt probabilior opinio apud Iurisperitos. Sequitur tertiò, ꝙ qui emit à latrone rẽ furtiuā similiter nō habet titulũ ad pręscribẽdũ , neque reuera pręscribit vsitato tẽpore sed solũ pręscriptione longissimi tẽporis triginta vel quadraginta annorum: hoc habetur in §. quod autem. & §. furtiuæ. Instituta de vsu capionibus. vbi dicitur furtiuæ res, & quæ vi possessæ sunt, etiam si lōgo tempore possessæ fuerint, vsucapi non possunt, sed intelligendum est hoc de vsucapione vsitati temporis, nam de ea quæ longissimi temporis est contrariũ colligitur ex. l. omnes. C. de præscriptione triginta vel quadraginta annorũ . & ex. l. si aliena. ff. de vsucapionibus. Hoc item corollarium est contra Sotũ vbi supra. Cæterum tam hæres latronis, quàm qui ab illo rem quampiam emit, si bona fide possideant, præscribunt & vsucapiũt , fructus rei possessæ etiā vsitato tempore. Hoc habetur in. l. bonæ fidei. ff. de acquirendo rerum dominio. vbi dicitur. Illi qui non possunt vsucapere propter rei vitium, fructus suos faciunt. Idem habetur in. l. si aliena. §. Scæuola. ff. de vsucapionibus. Itaque si pater furatus est vrbem aliquam: filius hæres illius non potest præscribere vrbẽ , nisi spatio longissimi temporis. Cæterum fructus vrbis vsitato tempore vsucapit. Vide Syluestrum verb. præscriptio. 1. & 2. §. 8. & 12. & Couar. in allegata relectione. par. 2. §. 9. DVbium vltimum est pro intelligentia præcedentium. Vtrùm bona fides necessaria ad præscribendum patiatur secũ hæsitationem & dubiũ . Videtur vera pars affirmatiua. Primo ex cap. vltim. de præscriptionibus. Ex quo loco desumimus geminam argumentationem. Alteram quidem ex conclusione ipsa, & ex ratione illius. Pontifex siquidem ibi definit necessariam esse bonam fidem ad præscribendum, & non sufficere malam: quoniam possidere mala fide est peccatum mortale. Tunc sic. Qui possidet rem aliquam cum hæsitatione & dubio sit ne propria, sed eo animo vt quando sciuerit esse alienam, donet eam vero domino, non peccat mortaliter: quoniam melior est possidentis conditio, ergo ille talis habet bonam fidem necessariam ad pręscribendum simul cum dubio. Item argumentum desumimus ex corollario quod Pontifex colligit in eodem cap. Oportet vt qui præscribit nulla temporis parte habeat conscientiam rei alienæ. Tunc sic. Qui dubitat sit ne res quam possidet aliena, non habet conscientiam rei alienæ, ergo ille talis habet bonam fidem. Probatur antecedens. Du bium seu hæsitatio non est assensus, aut dissensus in alteram partem, ergo non habet conscientiam rei alienæ. In oppositum est: Quia qui cum dubio & hæsitatione possidet rem tanquam propriam, peccat mortaliter: ergo cum dubio non potest habere bonam fidem ad præ scribendum. Antecedens probatur. Exponit se ille talis periculo retinendi rem alienam, quanuis habeat animum reddendi illam vero domino cum sciuerit esse alienā . At vero qui amat periculum peribit in illo, Ecclesiast. 3. In hoc dubio est prima sentẽtia quorundam asserentium quòd dubium istud non tollit bonam fidem. Ita asserit gloss. in cap. finali de præscriptionibus. & cap. si diligenti. eodem titulo. & Panormitanus, quem sequuntur multi Iurisperiti, est in eadem sententia. Secunda sententia est Adriani in materia de restitutione, quæst. de præscriptione in. 4. Sententiarum: & in quodlibeto. 2. dicentis, eum qui habet dubium sit ne res propria, non posse sine peccato mortali possidere illam tanquam propriam, ac subinde nec præscribere posse: debere tamen seruare illam vero domino, & adhibere diligentiam ad eum inquirendum. Quòd si hoc faciat, præscribit etiam cum dubio illo. Adriani ratio est, quoniam si possideat tanquam proprium peccat mortaliter: vt dicebamus in argumento in oppositum. Si autem seruat eam vero domino non peccat mortaliter. Tertia sententia est media inter has extremas. Eum qui dubitat posse quidẽ possidere illam rem tanquam propriam, debere tamẽ pro qualitate dubij partem restituere, aut illi, cuius dubitat sit ne res illa, aut certè pauperibus, si post factam diligentiam verum dominum non inuenerit: si manet dubius adhuc post diligentiam factam. Cæterum inquit, quòd eiusmodi dubium interrumpit præscriptionem. ¶ Quarta sentẽtia item media inter has sententias explicatur sequentibus cōclusionibus . Prima cōclusio . Qui dubitat probabiliter, An res sit aliena, non habet bonā fidẽ . Probatur primo, quia dubiũ verisimile & probabile est mediũ inter bonā , & malā fidẽ , sicut pallidũ est me dium, inter album, & nigrum. Probatur secundò, quòd non sit bona fides ex. l. 48. ff. de acquir. rerum domin. vbi dicitur, Bonæ fidei, & indubiæ possessor. En distinguitur manifeste bona fides contra dubiam. Secũ do probatur. Bona fides in vniuersis alijs materijs nō patitur secum hæsitationem & dubium, ergo nec in ista materia. Antecedens probatur inductione. Si quis dubitet, An hodiernus dies sit dies ieiunij nō habet bonam fidem, vt vescatur carnibus. Etenim si cum illa hæsitatione vesceretur carnibus, peccaret mortaliter: si autem cũ bona fide illis vescatur nō peccat mortaliter. Idem est in vniuersis alijs. Quartò. Si dubium esset bona fides, sufficeret ad incipiendā præscriptionem: at hoc consequens est falsum iuxta omnium tam Iurisperitorum, quā Theologorum sententiam, ergo & antecedens. Secunda conclusio. Qui cũ dubio verisimili, sit ne res propria vel aliena possidet, adhibet autem diligentiam ad inquirendā veritatem rei: si dubiũ sit æquale pro vtraq; parte, iustè possidet rem totam integram. Si vero dubium nō sit æquale, sed inclinet magis in alterius fauorem, tenetur qui possidet pro qualitate dubij partẽ restituere. Prima pars probatur ex regulis iuris vulgatis. In pari delicto & causa melior est possidentis cō ditio . Cũ iura partiũ sunt obscura, reo fauendum est potiùs quam actori. Secundò probatur. Si iudex per sententiā applicaret illā rem totam possessori, ille iuste totā possideret: quanuis adhuc maneret dubium speculatiuum æquale pro vtraque parte, ergo. Cō sequentia probatur, quoniā iudicis sententia quæ non fundatur in falsa præsumptione, nō magis confert ius in cōscientia postquam pronuntiata est, quàm antea. Secunda pars probatur. In tali casu nō est par causa possidentis & non possidentis, sed melior non possidentis, ergo non est mirum quòd tunc faueamus magis non possidenti. Secũ dò probatur. Si dubium illud ita attenuaretur pro parte illius qui possidet, vt nulla maneret verisimilitudo pro illius parte, sine dubio ille teneretur restituere totam rem integram alteri, ergo quando attenuatur in illo gradu, vt videlicet, quanuis aliqua sit verisimilitudo pro illius qui possidet parte, est tamen maior pro alterius parte, tenebitur pro rata portione aliquid alteri refundere vel restituere. Tertia conclusio. Post adhibitam sufficientem diligentiam ad inquirendum verũ rei dominum, is qui possidet inchoat præ scriptionem ab eo temporis puncto quo eā diligẽtiam adhibuit: etiamsi adhuc maneat dubius speculatiuè. Probatur primò. Ad inchoandam præscriptionem, sufficit simul cum possessione & reliquis conditionibus bona fides humana. Sed post adhibitā sufficientem diligẽtiam possessor iste habet bonam fidem humanam, ergo incipit præscribere ab eo puncto temporis. Probatur minor. Ille possessor est certus practicè & moraliter, quòd illa res est propria, ergo habet bonam fidem humanam. Antecedens probatur, quoniam in moralibus non est efflagitandum mathematicum iustum. Secundo probatur conclusio. Ex fine legum quæ sunt de præscriptione latæ, qui finis frustraretur certè, nisi is possessor præscriberet. Quod sic probatur. Finis legum, quæ de præscriptione latæ sunt, est ne rerum dominia incerta sint longo tempore: at nisi hic possessor præscriberet: perpetuò rei illius quam possidet, dominium maneret incertum, ergo &c. Minor probatur. Siquidem possessor ille cum eodem dubio, transfunderet rem illam in suos hæredes, & illius hę redes in suos. Tertio probatur. Si iudex per sententiam applicaret rem illam possidenti sine dubio à tempore pronuntiatæ sentẽtiæ possessor inchoaret præscriptionem, etiāsi adhuc maneret dubius speculatiuè: sed ad quietandam conscientiam & bonam fidem habendam, tam sufficit diligentia adhibita, quàm iudicis sententia, ergo. Quarta conclusio. Dubium verisimile & probabile antequam adhibita sit sufficiẽs diligentia, non sufficit ad inchoandam præ scriptionem: Cæterum si superueniat præ scriptioni, quæ bona fide inchoata erat, non interrumpit illam. Prima pars est communis concessio omnium Theologorum & Iurisperitorum, & ex capitulis requirentibus bonā fidẽ ad præscribendũ patet. Secũ da pars est cōis omnibus Iurisperitis quos refert & sequitur Syluester, verbo, præscri ptio. 2. §. 3. & copiosiùs hoc disserit Episcopus Segouiensis par. 2. §. 7. in regula possessor. Quanuis hæc pars sit contra Adrianum & Soto & alios Theologos. Probatur autẽ hæc pars. De facto in exteriori foro pronuntiaretur sententia pro eo possessore qui bona fide incepisset præscriptionem quanuis postea dubitaret: sed sententia in foro exteriori pronuntiata quæ non innititur falsæ præsumptioni confert ius in conscientia, ergo præscribit. Maior patet, quoniam omnes Iurisperiti sunt in ea sententia, quòd ille præ scribat, Iurisperiti autem sunt iudices pronuntiantes sententiam in foro exteriori. Cō firmatur , sententia quæ in foro exteriori iuxta omnium Iurisperitorum sententiam pronuntiatur, non est iniusta. Alioquin semper tribunal exterius erraret, sententiam pronũ tiando in huiusmodi causa, ergo talis sententia confert ius. Secundò probatur hæc pars argumento in principio huius dubij facto pro parte affirmatiua ex cap. fin. de præscriptionibus. Et confirmatur ex cap. si virgo. 34. quæst. 2. ex regul. 2. de regulis iuris. in 6. quæ sic habet: possessor malę fidei tempore non præscribit. In his siquidem capitulis ad inchoandam præscriptionem exigitur bona fides. Cæterùm ad eam continendā tantùm, exigitur, quòd absit mala fides & scientia rei alienæ: qui vero dubitat sit ne res sua, non habet malam fidem, vt ostendimus cō clusione . 1. Vltimò probatur hæc eadẽ pars ex cap. inquisitioni. & ex cap. dominus. de secundis nuptijs. vbi fœmina quæ nupsit secundo viro bona fide, priore viuo, iubetur reddere debitum secundo viro, etiam si dubium postea superuenerit, ergo multo magis in nostro casu, qui sic dubitat poterit cō tinuare præscriptionem: si adhibet sufficientem diligentiam. Sed contra hanc cōclusionem arguitur. Per litis contestationem in exteriori foro interrumpitur præscriptio bona fide inchoata, sed litis contestatio solum facit conscientiam dubiam, ergo dubium solum sufficit ad interrumpendam præscriptionem. Repondetur ad hoc, in casu isto non interrumpi præscriptionem propter solum dubium, quod oritur ex litis contestatione, hoc est, ex petitione veri domini: sed quia iura so lum volunt fauere possessori pacifico. Cæterum quando dubium aliunde oritur: possessor est pacificus, ac subinde præscribit. Ad argumenta vero partis affirmatiuæ, quatenus aduersantur secundæ conclusioni, & primæ parti conclusionis vltimæ: patet ex ipsis conclusionibus. Respondetur enim Pontificem in hoc capite vocare peccatum mortale, siue eam conscientiam quæ formaliter peccatum est & mala fides, siue certè eam quæ causaret peccatum mortale: nisi adhibeatur diligentia ad inquirendum verum dominum. Et hæc posterior non est sufficiens ad incipiendam præscriptionem, bene tamen ad continuandam. Vt indicæ (quantum videtur aperte) ipse Pontifex in corollario quod inde infert. Ad argumentum in oppositum respondetur, nulli omnino periculo peccati exponere seipsum, qui cum dubio verisimili iuxta definita in nostris conclusionibus possidet rem alienam, etiam tanquam propriam. Hæc dicta sint de materia de Dominio.