# 2

 ARTICVLVS II. ¶ Vtrum sit necessarium ad salutem , quod fiat restitutio eius quod ablatum est. 
 
 AD Secundum sic proceditur.{ 4. d. 15. q. 1. art. 8. q. 2. Et quolib. 12. artic. 2. } Videtur, quod non sit necessarium ad salutem, quod fiat restitutio eius quod ablatum est. Quod enim est impossibile, non est de necessitate salutis. Sed aliquando impossibile est restituere, id quod est ablatum, puta cum aliquis abstulit alicui membrum vel vitam. Ergo non videtur esse de necessitate salutis, quod aliquis restituat quod alteri abstulit. ¶ 2 Praeterea. Committere aliquod peccatum non est de necessitate salutis: quia sic homo esset perplexus. Sed quandoque illud quod aufertur, non potest restitui sine peccato: puta cum aliquis alicui famam abstulit, verum dicendo. Ergo restituere ablatum non est de necessitate salutis. ¶ 3 Praeterea. Quod factum est, non potest fieri, vt factum non fuerit. Sed aliquando alicui aufertur honor suae personae ex hoc ipso, quod passus est ab aliquo iniuste eum vituperante. Ergo non potest sibi restitui quod ablatum est. Et ita non est de necessitate salutis restituere ablatum. ¶ 4 Praeterea. Ille, qui impedit aliquem ab aliquo bono consequendo , videtur illud ei auferre: quia quod modicum deest, quasi nihil deesse videtur, vt Philosophus dicit in secundo + { Lib. 2. textu 56. tomo. 2. } Physic. Sed cum aliquis impedit aliquem vt non consequatur praebendam vel aliquid huiusmodi, non videtur quod teneatur ei ad restitutionem praebendae: quia quandoque non posset. Non ergo restituere ablatum, est de necessitate salutis. SED contra est, quod August. dicit in epistola ad + { Epist. 54. a medio illius. to. 2. Et habetur 14. q. 6. cap. 51. res aliena. } Maced. 14. quae stion. 6. Si res aliena propter quam peccatum est, reddi possit, & non redditur, poenitentia non agitur, sed simulatur. Si autem veraciter agitur, non remittitur peccatum , nisi restituatur ablatum , si (vt dixi) restitui potest. RESPONDEO dicendum, quod restitutio, sicut dictum + { Arti. prae cedenti. } est, est actus iustitiae commutatiuae, quae in quadam aequalitate consistit. Et ideo restituere importat redditionem illius rei, quae iniuste ablata est. Sic enim per iteratam eius exhibitionem aequalitas reparatur. Si vero iuste ablatum sit, inaequalitas erit, vt ei restituatur: quia iustitia in ae qualitate consistit. Cum ergo conseruare iustitiam sit de necessitate salutis, consequens est quod restituere id quod iniuste ablatum est alicui, sit de necessitate salutis. AD primum ergo dicendum, quod in quibus non potest recompensari aequiualens, sufficit quod ibi recompensetur quod possibile est: sicut patet de honoribus qui sunt ad Deum & ad parentes, vt Philosophus dicit + { Lib. 8. ca. vlt. non procul a fine, tom. 5. } in 8. Ethic. Et ideo quando id quod est ablatum, non est restituibile per aliquid aequale, debet fieri recompensatio qualis possibilis est: puta cum aliquis alicui abstulit membrum , debet ei recompensare vel in pecunia, vel in aliquo honore, considerata conditione vtriusque personae, secundum arbitrium boni viri. AD secundum dicendum , quod aliquis potest alicui famam tripliciter auferre. Vno modo verum dicendo , & iuste: puta cum aliquis crimen alicuius prodit ordine debito seruato, & tunc non tenetur ad restitutionem famae. Alio modo falsum dicendo & iniuste, & tunc tenetur restituere famam, confitendo se falsum dixisse. Tertio modo verum dicendo, sed iniuste: puta cum aliquis prodit crimen alterius contra ordinem debitum: & tunc tenetur ad restitutionem famae quantum potest, sine mendacio tamen: vtpote quod dicat se male dixisse, vel quod iniuste eum diffamauerit. Vel si non possit famam restituere, debet ei aliter recompensare, sicut & in alijs dictum + { In solutione. ad primum. } est. AD tertium dicendum, quod actio contumeliam inferentis non potest fieri, vt non fuerit. Potest tamen fieri, vt eius effectus, scilicet diminutio dignitatis personae in opinione hominum, reparetur per exhibitionem reuerentiae. AD quartum dicendum, quod aliquis potest impedire aliquem ne habeat praebendam, multipliciter. Vno modo iuste, puta si intendens honorem Dei, vel vtilitatem Ecclesiae, procuret quod detur alicui personae digniori: & tunc nullo modo tenetur ad restitutionem, vel ad aliquam recompensationem faciendam. Alio modo iniuste: puta si intendat eius nocumentum, quem impedit propter odium vel vindictam , aut aliquid huiusmodi: & tunc si impedit ne praebenda detur digno, consulens quod non detur antequam sit firmatum quod ei detur, tenetur quidem ad aliquam recompensationem pensatis conditionibus personarum & negotij se cundum arbitrium sapientis: non tamen tenetur ad aequale, quia illam nondum fuerat adeptus, & poterat multipliciter impediri. Si vero iam firmatum sit quod alicui detur prae benda, & aliquis propter indebitam causam procuret quod reuocetur, idem est ac si iam habitam ei auferret: & ideo tenetur ad restitutionem aequalis, tamen secundum suam facultatem. 
 
 SVMMA ARTICVLI. COnclusio est. Restituere id quod iniuste ablatum est alicui, est de necessitate salutis. Ratio est, quia conseruare iustitiam est de necessitate salutis. COMMENTARIVS. DVbitatur primo circa conclusionem articuli, an sit vera. Arguitur primo pro parte negatiua. Qui retinet rem alienam domino irrationabiliter inuito, non peccat: sed quicunque dominus est irrationabiliter inuitus, si nolit rem suam detineri ab altero qui illam accepit, ergo alter non tenetur restituere. Probatur minor. Quia vnusquisque ordine charitatis, tenetur magis diligere bonum spirituale proximi, quam bona temporalia, ergo ex eodem ordine obligatur, vt sit voluntarius quod alter retineat bona sua temporalia ne mortaliter peccet. Secundo. Si esset praeceptum de restitutione, contineretur in septimo praecepto Decalogi: Non furtum facies, sed non continetur in hoc, ergo. Probatur minor. Quia illud praeceptum est negatiuum, & proinde obligat semper & pro semper, sed praeceptum restituendi est affirmatiuum, quod non pro semper obligat, sed pro tempore & loco, ergo non continetur in illo septimo praecepto, Non furtum facies. Tertio. Si esset praeceptum restituendi, non solum obligaret restituere res iniuste ablatas, sed etiam omnes res alienas etiam iuste acceptas, Verbi gratia, si quis accepit mutuo rem alienam, vel etiam inuenit illam: at vero Diuus Thomas duntaxat inquit esse de necessitate salutis restituere quod iniuste ablatum est, ergo conclusio non satisfacit plene titulo articuli. Imo adiungit Diuus Thomas quod si aliquid iuste ablatum sit, inaequalitas erit ei restituere cui ablatum est. Fuerunt Graeci quidam, vt refert Guido Carmelita in lib. de haeresibus negantes, restituere esse de necessitate salutis. Erasmus etiam in quatuor primis editionibus super Euangelia, in illud Lucae, quod superest date eleemosynam, negauit necessitatem restitutionis, sed in editione quinta asseruit illam . Et Castro de haeresibus in verbo, restitutio refert praedictos autores. PRO decisione veritatis sit prima conclusio. Necessarium est ad salutem necessitate praecepti vt qui iniuste retinet alienum restituat illud quomodolibet peruenerit ad manus eius. Ista conclusio videtur vniuersalior quam conclusio Diui Thomae sed in substantia eadem est cum illa. Pro cuius intelligentia notandum est quod ex duplici titulo potest oriri obligatio restituendi. Alter titulus est acceptio rei alienae, siue iusta, siue iniusta: sicut contingit in mutuo vel in furto siue res illa possideatur ab eo qui accepit, siue non possideatur. Intelligimus ergo nomine acceptionis quamlibet actionem, propter quam minus habet alter in bonis suis, quam ius illius postulabat. Vt abscisio brachij, combustio domus. Et isto modo dicitur in prae senti acceptio rei alienae. Alter titulus est ipsamet res aliena, siue ille qui possidet acceperit illam a vero domino, siue acceptam ab alio retineat, vel ex donatione vel ex venditione vel ex inuentione. Contingit autem aliquando vt vterque titulus conueniat: & teneatur aliquis ex utroque capite restituere. Notandum est secundo, quod acceptio iusta rei alienae non inducit proprie obligationem restituendi, donec accipiens sit in mora reddendi illam domino. Verbi gratia, Si quis accipiat mutuo, vel in deposito pecuniam ad tempus determinatum , tunc si intra illud tempus legitimum reddit, non dicitur restituere proprie. Et ratio est. Quia restituere ex primaeua & Latina significatione, est id quod lapsum erat erigere, vel deprauatum corrigere & in pristinum perditum statum reparare: cum autem a Theologis translatum est vocabulum ad actionem quamdam iustitiae significandam, noluerunt excludere illam proprietatem significationis. Alias omnes actus iustitiae commutatiuae dicerentur restitutio. Sed intendunt solummodo significare actionem illam iustitiae commutatiuae reparatricem damni, quod ex iniustitia emerserat. Et idcirco non quotiescunque redditur res aliena vero domino dicitur restitutio. Et sic intelligatur Diuus Thomas in hoc articulo. Sed si quis obijciat, quod Diuus Thomas dicit in articulo primo. Et ideo restitutio est actus iustitiae commutatiuae, quando scilicet res vnius ab alio habetur, vel per voluntatem eius, sicut in mutuo & deposito, vel contra voluntatem eius, sicut in rapina & furto, ergo cum aliquis reddit mutuum vel depositum, restituit secundum Diuum Thomam etiam si habeat illud per voluntatem domini. Respondetur primo, quod Diuus Thomas visus est illic explicare genus restitutionis, scilicet aequalitatem iustitiae commutatiuae, non autem explicauit in illis verbis differentiam restitutionis, quae insinuatur in ipsa definitione, cum dicitur iterato statuere. Quod quidem praesupponit laesum esse ius alterius. Respondetur secundo, quod cum Diuo Thoma dicit, per voluntatem eius sicut in mutuo vel deposito, intelligit a principio mutuationis vel depositionis: postea vero cum habet locum restitutio, iam homo detinet alienum contra voluntatem domini. Notandum est tertio, quod quando quis iam est in mora soluendi rem, etiam licite acceptam, statim incipit esse iniustus, & illa detentio est eiusdem rationis cum furto vel rapina. Ita docet D. Tho. infra quaest . 66. art. 3. ad secundum. Vnde quando in definitione furti ponitur acceptio rei alienae , comprehendit Diuus Thomas retentionem rei alienae contra voluntatem domini. Ex dictis colligitur quam formaliter locutus fuerit Diuus Thomas in sua conclusione, solum asserens, esse de necessitate salutis restituere, id quod iniuste ablatum est. Nam reddere id quod iuste ablatum est & iuste retinetur, non est proprie restituere. Et propterea vsi sumus vocabulo retentionis iniustae vt vniuersalius loqueremur. Quam conclusionem censemus esse certam secundum fidem. Patet ad Rom. 13. "Reddite omnibus debita, cui tributum, tributum" &c. Patet etiam ex consensu totius Ecclesiae & doctorum. Et ex communi regula iuris, non dimittitur peccatum, nisi restituatur ablatum . Quae quidem intelligitur quando homo potest restituere. Et est Diui Augustini in epistola 54. & regula & intelligentia ipsius. Secunda conclusio. Praeceptum de restituendo, est simpliciter & formaliter affirmatiuum, sed importat negatiuum super quod fundatur. Ratio est, ex duplici differentia quam ponunt Theologi inter praecepta affirmatiua & negatiua. Prima est, quod affirmatiua praecipiunt actus virtutum: negatiua vero prohibent actus vitiorum. Secunda differentia est, quod contra praecepta affirmatiua peccant homines peccatum omissionis, contra negatiua vero peccatum commissionis, scilicet occidendo, &c. At vero praeceptum de restituendo praecipit directe actum virtutis iustitiae commutatiuae, ergo est affirmatiuum. Quod autem includat negatiuum supra quod fundatur, patet: quia includit negationem retinendi rem alienam inuito domino, quae est tota ratio quare obligat praeceptum affirmatiuum ad restituendum & exercendum actum virtutis. Ad argumenta quae proposuimus respondetur ad primum, quod non est irrationabiliter inuitus, si velit homo restitui sibi rem suam, quando ex malitia alterius retinetur, tunc enim charitas non obligat: vt quis renuntiet iuri suo propter alterius liberam voluntatem qua vult peccare: sed obligat tempore necessitatis. Ad secundum argumentum, iam patet responsio ex his quae dicebamus in secunda conclusione & interpretatione illius. Prae ceptum enim restituendi, quanuis sit affirmatiuum, reducitur ad negatiuum tamquam ad principalius praeceptum quod est radix & ratio quare illud affirmatiuum obliget sub peccato mortali. Ad tertium, etiam patet ex dictis in confirmatione primae conclusionis. In solutionibus ad argumenta huius articuli tangit Diuus Thomas omnem materiam restitu tioni subiectam & modum restituendi quapropter doctrinam harum solutionum exactius oportet examinare. Aduertendum est igitur, quatuor esse genera bonorum de quibus possumus inquirere an restitutio habeat locum in illis, & quomodo sit facienda. Primo quidem sunt bona spiritualia, vt gratia Dei & virtutes: sunt etiam bona naturalia corporis & animae. Sunt etiam bona extrinseca. Verbi gratia, bonae fortunae, vt fama & honor. Sunt denique officia & beneficia publica, tam in seculari republica, quam in Ecclesiastica. De his omnibus late disputandum est. DVbitatur ergo secundo loco. Vtrum ille qui laesit proximum in spiritualibus bonis, teneatur ei aliquid restituere. Verbi gratia, qui fuit illi causa peccandi, & vt amitteret gratiam & virtutes, vel impediret profectum spiritualem suis persuasionibus. Primo arguitur pro parte affirmatiua. Si quis proximo propinet venenum, tenetur ex iustitia statim quaerere illi remedium, ergo multo magis qui persuasionibus suis propinat alteri spirituale venenum. Patet consequentia, quia iste magis nocet proximo, quam alter. Secundo si Praedicator vel Doctor falsam doctrinam doceat, tenetur quam primum poterit reuocare sententiam, ergo pari ratione, si quis induxit particulariter proximum ad peccandum, tenetur illi restituere quam primum poterit, persuadendo contrarium. Tertio. Si quis occidat vel mutilet hominem etiam volentem occidi vel mutilari, peccat contra iustitiam, eo quod solus Deus est Dominus vitae corporalis. Ergo si quis inducat hominem ad peccandum, peccabit ipse contra iustitiam: & tenebitur ad restitutionem, etiam si alter voluntarie peccet. Probatur consequentia. Quia etiam solus Deus est Dominus gratiae & virtutum infusarum. Scotus in quarto Sententiarum distinctione. 15. quaestione. 3. articulo. 1. & Ricardus articulo. 4. quaestione. 21. & Paludanus ibidem, & Adrianus in materia de restitutione vbi supra: ait, quod tenetur homo qui fuit alteri causa peccati restituere illi commodiori via qua poterit. Verbi gratia, Suadendo illi contrarium & orando pro illo. PRO decisione veritatis sit prima conclusio. Qui induxit alterum ad peccandum sine dolo & fraude, non tenetur ex iustitia ad aliquam restitutionem illi faciendam. Probatur, quia sic inducens vel persuadens nihil abstulit a proximo inuito, ergo non tenetur illi restituere. Neque valet responsio Soti, quod quanuis scandalizator non sit tota causa peccati, est tamen partialis causa quae antecedit voluntatem alterius: & ex hac parte facit ei aliquam iniuriam & tenetur restituere. Contra hoc est, quod pari ratione qui improbitate precum obtinet ab amico bonum aliquod, teneretur illi restituere: quia etiam est causa quaedam antecedens voluntatem alterius. Consequens autem falsum est, quia scienti & volenti non fit iniuria, vt habetur de regulis iuris in 6. Igitur vbi non est fraudulentia aut violentia, non oritur obligatio restituendi. Secunda conclusio. Etiam si quis per dolum & fraudem scandalizet proximum offerendo illi occasionem peccandi, non tenetur per se loquendo ad aliquam restitutionem faciendam . Haec conclusio videtur esse contra Magistrum Soto lib. 4. de Iustitia & iure. quaest. 6. art. 3. conclus. 2. & contra aliquos nostri temporis Theologos. Sed probatur conclusio. Ille quantumlibet mentiendo non laedit proximum nisi tantum in bonis spiritualibus, ergo non tenetur ad restitutionem. Probatur consequentia, quia bona spiritualia non possunt amitti nisi propria & libera voluntate. Verbi gratia, Si quis duxit amicum nescientem in domum meretricis, vbi moraliter loquendo erat scandalizandus, non tenetur illi aliquid restituere, sed solum peccat maximum peccatum contra charitatem proximi. Confirmatur, quia tota ratio peccandi mortaliter in huiusmodi fraude est, quia exponit proximum in periculo fornicandi. Sed haec ratio non obligat ad restitutionem , ergo &c. Dixi autem in conclusione per se loquendo: nam si ex talifraude aut dolo sequatur postea aliquod damnum temporale, tenetur qui fecit dolum ad restitutionem . Verbi gratia, Si in illa domo erat aliquis corriualis, qui illum percuteret & spoliaret, tunc tenebitur ille scandalizator ad restitutionem. Similiter si persuasit contractum vsurarium siue manifeste siue per dolum, tenebitur ad omnia damna reparanda, quae consequuntur ex mala aut falsa persuasione. Caeterum quando per vim detinetur aliquis, vel trahitur ad peccandum, tunc certum est quod inferre vim illam, pertinet ad iniustitiam. Tertia conclusio. Speciali obligatione praecepti de correctione fraterna tenebitur scandalizator, si potest proximum corrigere. Haec conclusio non aliter probatur, quam ex communi consensu sapientum, qui iudicant quodammodo iustum esse, vt qui causam mali dedit, sit etiam reparator illius. Ad argumenta in oppositum respondetur. Ad primum nego similitudinem rationis: quanuis enim vterque teneatur succurrere proximo, tamen qui propinauit venenum, tenetur succurrere ex iustitia commutatiua: qui autem nocuit in spiritualibus tenetur ex charitate proximum corrigere. Neque enim ex maiori nocumento colligitur obligatio restitutionis: sed ex nocumento contra iustitiam commutatiuam per quod aufertur a proximo aliquid contra voluntatem eius. Vtrum autem sit semper maius peccatum inducere proximum ad peccandum mortaliter , Verbi gratia, ad fornicandum, quam furari ab illo magnam pecuniae quantitatem, posset aliquis dubitare. Sed respondetur breuiter. Quod quanuis ex genere suo in communi loquendo sit maius peccatum inducere proximum ad peccandum, & nocere in spiritualibus, quam nocere in temporalibus, tamen in particulari, quando illa laesio in spiritualibus non intenditur directe, poterit esse maius peccatum furari a proximo magnam pecuniae quantitatem, quam illum inducere ad fornicandum. Eo vel maxime quod ipse fornicator voluntarie peccat, si autem directe ab aliquo intenderetur deijcere proximum a gratia Dei, est maximum peccatum & contra Spiritum sanctum, videlicet inuidia charitatis fraternae. Ad secundum argumentum respondetur, quod ille Praedicator aut Doctor non tenetur ex iustitia commutatiua, per se loquendo, retractare sententiam, sed ex charitate. Aliquando etiam tenebitur ex virtute religionis, quando ex mala eius doctrina diminuitur cultus diuinus. Caeterum ali quando etiam tenebitur ex iustitia commutatiua retractare sententiam: quando ex falsa doctrina illius sequitur incommodum temporale ipsis proximis. Verbi gratia, Si praedicauit licitum esse vendere triticum vltra taxationem Pragmaticae, tenebitur ad restitutionem damni temporalis. Ad tertium respondetur, quod quanuis solus Deus sit causa efficiens gratiae & virtutum infusarum, tamen huiusmodi pretiosas qualitates ponit in nostro libero arbitrio, & facit nos dominos donorum suorum, ita vt dum illa per peccatum amittimus non peccemus contra iustitiam, & ex consequenti, neque ille cuius persuasione peccatur, tenebitur ad restitutionem. Secus autem res habet circa vitam temporalem, cuius Deus voluit esse specialis Dominus: ita vt ego ipse contra iustitiam peccem si me occido, vel occidi sine causa permitto. Habemus igitur ex dictis, quod nulla ratione laesio in bonis spiritualibus per se loquendo obligat ad restitutionem, ac propterea Diuus Thomas nullam mentionem fecit de laesione in spiritualibus: dum in hoc articulo intendebat explicare omnem materiam subiectam restitutioni. DVbitatur tertio. Consequenter, an is qui auocat aliquem ab ingressu religionis, vel etiam iam professum inducit vt relinquat religionem, teneatur ad aliquam restitutionem faciendam vel ipsi vel conuentui? Primo arguitur pro parte affirmatiua. Qui persuasit aliquem ne faciat eleemosynam pauperi, quam paratus erat dare tenetur restituere pauperi illam eleemosynam: quanuis alter non dabat eleemosynam ex iustitia, sed tantum ex misericordia, ergo pari ratione tenebitur in casu proposito restituere religioni vtilitatem, & commodum quae prouenirent religioni ex illa persona. Secundo arguitur. Religio ipsa habet ius respectu monachi professi, videlicet ad operas illius vtiles ipsi religioni. Ergo qui talem monachum a religione abduxit, facit contra iustitiam, & tenebitur restituere. Tertio arguitur. Si quis persuadeat seruo vt fugiat dominum suum, tenetur resti tuere seruum & operas eius vtiles domino, ergo simile est de religioso. De hac re sunt variae opiniones, aliqui sequuntur partem affirmatiuam, maxime quando religiosus est professus. Aliqui vero moderantur hanc sententiam, & aiunt, quod si persuasor fecit animo nocendi, tenebitur restituere, si autem non fecit animo nocendi, non tenetur restituere. Alij vero rigurosius & scrupulosius loquuntur. Aiunt enim, vsque adeo talem persuasorem teneri restituere vt obligent eum ad recipiendum habitum religionis, si non potest ipse aliter restituere. Et adducunt exemplum Raymundi quondam Generalis ordinis Praedicatorum. De quo dicitur ob eam causam ingressum fuisse religionem, quod alium a proposito religionis auocauerit: & aiunt, hanc sententiam veram esse quando religiosus abductus, erat iam professus, & quando per dolum & fraudem abducitur a religione. Assertores huius sententiae refert Syluester in verb. restitutio. 3. §. primo. dicto. 2. PRO decisione veritatis sit prima conclusio. Qui absque dolo & fraude persuasit alteri ne ingrederetur religionem, vel etiam ingressum nouitium, vel etiam professum abduxerit, quouis animo id fecerit, non tenetur ad restitutionem. Secunda conclusio. Qui per fraudem, & multo magis, qui per vim, auocat aliquem a firmo proposito religionis, siue secularem siue nouitium siue professum: tenetur ad restitutionem faciendam damni temporalis, quod consequitur, tam ipsi homini, quam conuentui. Sit exemplum. Si quis Doctor habens cathedram honorificam & pingue patrimonium velit intrare aliquam religionem, vel iam sit in illa nouitius, aut professus, & auocauerit quis eum a tali religione solis precibus & monitis, non tenebatur ad aliquam restitutionem faciendam illi, vel religioni. Si autem per dolum & fraudem abduxerit eum, & multo magis si per vim, tenebitur ad restitutionem tam ipsi quam religioni totius damni & lucri cessantis. Vtraque conclusio quantum ad restitutionem faciendam vel non faciendam ipsi particulari: probatur ex definitis in praecedenti dubio. Quantum vero ad re stitutionem faciendam vel non faciendam ipsi monasterio. Probatur argumentis factis in principio praecedentis dubij. Et tamen quanuis monasterium non habeat ius ad eum, qui vult profiteri: tamen habet ius pendens ex voluntate illius qui iam est in promptu, vt ingrediatur religionem. Quapropter, qui impedit per mendacium & fraudem ius illud, quod habet monasterium in voluntate hominis, facit iniuriam monasterio, Et ratio est euidens, quia ille qui mutat propositum propter fraudem & dolum alterius, non voluntarie mutat, idcirco laeditur ius quod habebat monasterium in voluntate illius. Quemadmodum laeditur ius pauperis per mendacium illius qui impedit eleemosynam, quam alter paratus erat dare. Si autem solis monitis & precibus desinat aliquis ingredi religionem, vel dare eleemosynam pauperi, non laeditur ius religionis, neque pauperis. Ratio est, quia totum illud ius positum est in voluntate alterius, & ille voluntarie non vult dare. Quapropter, poterit persuasor peccare contra charitatem, non autem contra iustitiam. Nec est eadem ratio de mancipio & de monacho. Etenim dominus mancipij habet proprie ius ad personam mancipij, sicut ad alias possessiones: nam potest illud vendere. At vero conuentus & religio habet ius ad monachum ex virtute religionis tantum, & non ex iustitia, & ex eadem radice oritur ius quod habet monasterium ad operas & lucra ipsius monachi religiosi. Verum est tamen quod cum ipse religiosus per propriam voluntatem in ipsa professione abdicauerit a se omne dominium & omne ius ad res temporales, & transtulerit in ipsam communitatem, eo ipso quod acquirit aliquid sua diligentia, statim efficitur proprium ipsius communitatis, & idcirco quantum ad huiusmodi res acquisitas opera monachi tenebitur ad restitutionem, tam ipse quam persuasor si per egressum illius, conuentus amittat illa bona, siue adfuerit dolus & fraus, siue non. Dixi autem de rebus iam acquisitis opera monachi: quoniam potuit contingere , quod monachus sua opera acquisierit ius ad alias res, quod quidem pendet ex noua opera & diligentia & in tali casu neque religiosus tenebitur si discedat a monasterio ex iustitia, neque persuasor sine dolo & fraude illa bona in spe futura restituere. Et ratio est, quoniam acquisitio illorum bonorum fundabatur in operatione religiosa ipsius monachi, quae non erat debita ex iustitia. Et idcirco tam ipse, quam persuasor sine dolo & fraude, non tenebitur ad restitutionem faciendam ipsi communitati. Iam vero circa huinsmodi materiam commemoranda est decisio Concilij Tridentini in Sessione 25. in Decreto de regularibus. capite. 18. Vbi sic dicitur. Anathemati subijcit Sancta Synodus, eos qui quomodocunque coegerint aliquam virginem vel viduam, aut aliam quamcunque mulierem inuitam ad ingrediendum monasterium, vel ad suscipiendum habitum, vel ad emittendam professionem. Et etiam eos qui impedierint ingredi religionem, vel votum emittere. Caeterum nihil definit Concilium circa viros, quoniam non praesumuntur inuiti intrare religionem, vel in ipsa profiteri. Sed tamen circa viros tantum dicit, si aliquis praetendat se per vim & metum ingressum fuisse religionem, aut ante aetatem debitam se professum fuisse: non audiatur, nisi ante quinquennium tantum a sua professione. Ad argumenta ex praedictis facillimum est respondere. Ad primum enim respondetur, quod qui impedit eleemosynam fieri pauperi absque fraude & dolo, non tenetur ad restitutionem, quanuis possit peccare contra charitatem. Ad secundum respondetur, quod religio non habetius erga monachum & operas eius ex iustitia commutatiua, sed ex virtute religionis. Et ea est ratio quare abducens monachum a monasterio sine fraude & dolo, non tenetur ad aliquam restitutionem, magis quam ipse monachus, nisi rerum temporalium iam acquisitarum: si forte monachus asportat secum illas ex consilio alterius, tunc enim vterque tenebitur restituere. Ad vltimum argumentum respondetur. Vt iam dictum est, quod non est ea dem ratio de seruo & monacho. Hactenus dictum est de spiritualibus bonis. DVbitatur quarto de bonis temporalibus. Et primo quidem de corporeis naturalibus. Et quaeritur primo de corporalibus bonis, vtrum qui laesit aliquem occidendo, vel mutilando, vel quomodolibet saluti damnum inferendo, teneatur restituere damnum illud. Pro cuius dubij intelligentia. Notandum est, quod duo mala possunt considerari in huiusmodi laesionibus. Alterum est ipsa laesio secundum se, scilicet occisio, vel abscisio manus. Alterum est, quod consequitur, videlicet expensae faciendae in curatione, lucrum cessans, damnum emergens. Ante omnia de vtroque damno sit nobis conclusio certissima qui laesit, tenetur ad restitutionem vtriusque damni. Haec conclusio communis est consensus doctorum. Et ratio est manifesta. Quia ex illatione vtriusque damni laeditur iustitia commutatiua. Neque valet obijcere, quod homo non est dominus propriae vitae aut membrorum, ac proinde quod non sit facienda restitutio illi, quando laeditur in huiusmodi bonis: sufficit enim ad hoc quod lae datur iustitia commutatiua, quod homo sit dominus vsus vitae & membrorum. Difficultas autem dubij in hoc consistit, vtrum percussor aut occisor teneatur restituere in alio genere bonorum, quando in illis non potest restituere in eodem genere. Primo arguitur pro parte affirmatiua. Quia Exodi 24. dicitur, "Si quis percusserit seruum, & luscum eum fecerit, dimittet eum liberum pro oculo quem eruit." Et ibidem dicit, "Si quis percusserit mulierem praegnantem , & aborsum fecerit, subiacebit damno quod maritus postulauerit, & arbitri iudicauerint," ergo. Et confirmatur ex doctrina communi plurimorum Doctorum. Imo & Diui Thomae in solutione ad primum, vbi ait, quod quando id quod ablatum est, non est restituibile, debet fieri compensatio quatenus possibilis est, puta cum aliquis alicui abstulit membrum aliquod, debet ei recompensare vel in pecunia vel in aliquo honore, considerata conditione vtriusque personae secundum arbitrium boni viri. ¶ Secundo arguitur, ex more Reipublicae etiam Christianae. Etenim qui lae sus est in bonis corporeis, vel etiam filius & consanguineus illius, vel haeres, pactum saepe facit cum laesore de aliqua pecunia recipienda pro laesione, quod quidem pactum nemo condemnat: sed omnes iustum arbitrantur: ergo restitutio in alio genere bonorum debet fieri. Probatur consequentia, quoniam alias, ipse qui laesus est, non posset iuste accipere pecuniam pro laesione. Tertio arguitur. Qui laesit alterum in bonis proprij corporis non minus videtur ad restitutionem obligari, quam qui laesit in bonis fortunae, sed illa restitutio fieri non potest in eodem genere, ergo necesse est, quod fiat in bonis alterius generis. Videlicet in pecunijs vel honore. Quarto arguitur & vltimo. Pecunia inuenta est ab hominibus, vt sit mensura quae adaequare possit res omnes in commutationibus humanis, sed satisfactiones corporalium laesionum numerantur inter humanas commutationes, ergo in pecunia debet fieri satisfactio quando aliter fieri non potest. Maior est Aristotel. libr. 5. Ethicorum capit. 5. Et explicatur a Diuo Thoma, quae stione praecedenti, articulo vltimo. Minor etiam in articul. 1. ad secundum. & etiam articulo. 3. Et confirmatur, quia libertas compensari potest pretio, siquidem homo potest se ipsum pretio vendere, ergo etiam vsus vitae & membrorum potest recompensari in pecunia pro ipsa laesione. SED in oppositum est text. in. l. finali. ff. de his qui deiecerunt, vel effuderunt. Vbi Iurisconsultus ait cicatricum autem & deformitatis nulla fit aestimatio, quia liberum corpus nullam accipit aestimationem. Secundo arguitur. Quoniam ex opposita sententia sequitur, quod si is qui laesit puniretur a iudice talionis poena debita secundum legem, adhuc ille teneretur ad faciendam recompensationem in pecunijs vel in alio bonorum genere. Probatur sequela. Quoniam per iudicis sententiam qua reus punitur talionis poena, solum fit satisfactio respectu Reipublicae, quae custos est vitae & salutis hominum, ergo adhuc tenetur reus satisfacere parti laesae. Consequens est contra communem sententiam. Et confirmatur exemplo. Nam si fur puniatur a iudice, etiam vltimo supplicio, nihilominus tenetur etiam restituere bona quae furatus est, & declarare vbi nam sint illa bona quae furatus est, vt restituantur parti laesae, ergo a simili. Si ille qui laesit in bonis corporis teneretur restituere parti laesae in alio genere bonorum secundum iustitiam commutatiuam, non liberaretur ab ista obligatione per hoc, quod punitur a republica poe na talionis. Tertio arguitur. Haeres etiam necessarius, eius qui laesit alterum in bonis corporis, non tenetur ad restitutionem faciendam ei qui laesus est, pro ipsa laesione, ergo neque ipse qui laesit tenebatur. Antecedens probatur. Quoniam si haec restitutio deberet fieri, facienda esset pro crimine iniurioso defuncti, at vero filius non debet portare iniquitatem patris: neque enim tenetur petere veniam pro iniuria quam pater fecit. Consequentia vero probatur. Quoniam haeres praesertim necessarius succedit in omni obligatione, ad quam tenebatur ex iustitia ipse defunctus. Quarto arguitur. Fur quando in proprio genere non potest restituere, non tenetur in alio bonorum genere restituere, neque adulter tenetur in alio bonorum genere recompensare iniuriam, quam fecit marito, ergo neque ille qui laesit in bonis corporis tenebitur pro ipsa laesione in alio bonorum genere restituere. Probatur consequentia. Quoniam honor siue fama, quam laedit adulter, magis commensurabilis est pecunia, quam salus aut vita aut membra corporis. Quinto arguitur. Restitutio cum sit actus iustitiae commutatiuae aequaliter nos obligat erga omnes, sed si quis occidat in fidelem non tenetur pro ipsa occisione aliquam restitutionem facere, offerendo pro ipso sacrificia & orationes ad Deum, ergo huiusmodi restitutio non obligat per se, etiam si occidatur Catholicus inique. Sed hoc argumentum non habet multam vim, quoniam potest solui si dicas, quod infidelis, quia non est capax huiusmodi satisfa ctionis, propterea homicida excusatur ab illa satisfactione facienda. IN huius dubij decisione sunt variae sententiae. Scotus in quarto distinctione 15. quaestione. 3. acriter reprehendit confessarios faciliores ad absoluendum homines homicidas, quam canicidas. Sentit autem ille, legitimam satisfactionem homicidij esse talionis poenam a iudice infligendam: quod si hoc non contigerit, debet ipse homicida exponere se ipsum periculo mortis in bello iusto pro Ecclesiae pace contra infideles, quod si hoc non fuerit possibile, tenebitur multis sacrificijs & orationibus iuuare animam defuncti. At vero in mutilationibus satisfactionem dicit faciendam esse pecunijs. ¶ Hanc sententiam tenet Palud. in eadem distinctione, ibidem quaestione. 2. Adrianus vero in quarto, in materia de restitutione circa finem. Addit, quod tantum pretij reddendum est pro brachio absciso, quantum mutilatus ipse postulauerit. Sed profecto esto ita facienda esset restitutio in pecunijs, melius dixisset quantum vir bonus & prudens iudicauerit, attenta qualitate vtriusque personae. Magister Soto vbi supra articul. 3. ad tertium. ait satisfactionem faciendam esse petitione veniae, vel alia arbitraria poenitentia, quod si nulla pateat alia restituendi via, erit commoda satisfactio iuuare defuncti animam precibus & sacrificijs, non tamen existimat ad huiusmodi satisfactionem obligari ex iustitia. PRO decisione veritatis sit prima conclusio certa. Qui laesit alterum in bonis corporis abunde satisfacit pro ipsa laesione, cum per iudicis sententiam punitur. Verbi gratia. Si quis alteri abscidit manum, & puniatur talionis poena, non tenebitur amplius satisfacere mutilato. Haec conclusio est communis sententia. Et ratio est manifesta. Quoniam iudicis legitima sententia, sicut actori confert ius in conscientia, ita absoluit etiam reum in foro conscientiae quantum ad satisfactionem alteri parti faciendam, sed iudex quando punit poena talionis reum, non imponit ei alteram satisfactionem pro ipsa laesione, ergo reus non tenetur amplius satisfacere. Secunda conclusio. Verisimilior mihi est sententia, quod huiusmodi laesiones non debent necessario compensari in alio genere bonorum , scilicet, si in pecunijs aut honoribus aut precibus & sacrificijs. Ratio est, quod quanuis argumenta facta pro parte affirmatiua sint probabilia, tamen argumenta facta pro parte negatiua, vrgentiora sunt nostro iudicio. Deinde ista conclusio sequitur ex prima per necessariam consequentiam , ergo tenenda est sicuti prima. Probo antecedens, quoniam sententia iudicis, quae non fundatur in falsa praesumptione confert ius in conscientia, siue ligando siue absoluendo, sed quando punitur quis talionis poena, non obligatur ad aliquam pecuniariam restitutionem, ergo neque tenebatur ad illam ante iudicis sententiam. Et confirmatur haec ratio argum. 5. & 2. factis pro parte negatiua. Hanc conclusionem tenuerunt & tenent aliqui viri docti nostri temporis, inter quos fuit Magister Victoria. Videtur etiam esse Magist. Sentent. in. 4. dist. 15. prope finem. vbi cum mentionem fecisset vtriusque damni illati per laesionem corporalem, asserit primum damnum, de quo nunc disputamus, sola poenitentia emendandum esse & reparandum coram Deo. Posterius vero malum restitutione reparari. Consonat denique haec nostra sententia cum quadam alia sententia doctorum asserentium, quod fama iniuste ablata non necessario est restituenda pecunijs, aut in alio genere bonorum. De qua re paulo post dicturi sumus. Hactenus diximus de restitutione & satisfactione quantum est ex iustitia commutatiua. At vero de satisfactione pro huiusmodi laesione in foro poenitentiario; Sit tertia conclusio . Temperanda videtur in foro poenitentiario vtraque pars huius dubij tali moderamine, videlicet: quod prudens confessarius cognoscens homicidam vel percussorem commode posse pro huiusmodi laesione recompensationem facere pecunijs parti laesae, debet prudenter iniungere talem satisfactionem. Quod si ipse homicida vel percussor non potuerit talem satisfactionem facere, non debet illam praecipere confessarius. At vero si ipse reus contendat rationabiliter se nolle facere talem restitutionem , quanuis commode possit facere, tunc recurrendum est ad regulam de modo imponendi poenitentiam peccatorum. Si enim satisfactio imposita prudenter imponitur & reus non profert idoneam excusationem ad non admittendam illam: confessarius nihilominus obliget eum vt acceptet illam. Si autem voluerit condescendere cum illo & imponere aliam satisfactionem pro peccato illius condignam: poterit licite facere, & absoluere illum, si alias apparet bene dispositus: neque enim in hac parte fauemus homicidis, neque percussoribus, sed potius illorum delicta exaggeramus, quia vita & salus & membra hominis quae illi destruunt, sunt tam excellentia bona, vt secundum se non admittant pecuniariam restitutionem & aestimationem. Quapropter eorum delictum maius est apud Deum. Quae diximus deseruiunt ad componendos homines vulgares & plebeios. Etenim homines nobiles & illustres non curant de huiusmodi pecuniaria restitutione. Ad argumenta partis affirmatiuae respondendum est pro parte negatiua. Ad primum respondetur, quod iam leges illae Exodi antiquatae sunt, quia numerantur inter iudiciaria. At vero olim iustae leges erant, quoniam in poenam delicti possunt constitui leges poe nales iustae in solutione pecuniae pro laesione facta. Est exemplum in poena quadrupli, quam fur tenebatur soluere. Item in foro poenitentiario potest confessarius imponere pecuniariam satisfactionem pro peccatis, & tamen non obligabant peccata antea ad huiusmodi satisfactionem, quia erant contra alias virtutes, contra charitatem, temperantiam &c. ¶ Ad confirmationem respondetur primo. Quod sententia illa communis habet suam verisimilitudinem. Sed respondetur secundo, pro nostra sententia, quod Diuus Thomas & alijquidam doctores intelligendi sunt de damno consequenti, & quantum ad hoc ait, faciendam esse restitutionem in alio genere bonorum vt explicabimus dubio sequenti. Item Diuus Thomas potest explicari cum dicit, debet fieri, hoc est decet vt fiat, maxime in foro poenitentiario vbi confessarius potest obligare, imo & aliquando debet obligare reum vt satisfaciat pecunijs, vel honore parti laesae, attenta conditione vtriusque personae. Et ad hoc fere semper obligat charitas, quia tali via componitur pax & amicitia inter laesorem & partem laesam. Ad secundum respondetur illud factum esse iustissimum, quoniam qui laesus est ius habet ad petendam vltionem iniuriae illatae coram iudice. Et vt huic iuri cedat, quod vulgo dicitur, pierda la quexa, licitum est illi accipere pecuniam quantam viri prudentes iustam esse iudicauerint. Ad tertium respondetur, quod quanuis omne peccatum contra iustitiam commutatiuam, quantum est ex parte sua, obliget ad restitutionem, tamen quaedam sunt de quibus non potest fieri restitutio, & tunc excusatur qui peccauit a restitutione. Verbi gratia, parochus, qui noluit ministrare sacramenta subditis, peccauit contra iustitiam commutatiuam: tenebatur enim ex officio ministrare, & tamen non potest restituere damnum illud: & ita excusatur a restitutione. Item, si quis interficiat proprium seruum infidelem, excusatur ab omni restitutione, & tamen peccauit contra iustitiam: quia non erat dominus vitae illius. Ad quartum argumentum respondetur, pecuniam duntaxat esse mensuram rerum venalium, at vero liberi hominis vita, salus & membra venalia non sunt. Ad confirmationem respondetur, quod operationes potentiarum ex quibus aliquod lucrum vel commodum alteri prouenit, possunt vendi, aliae vero operationes ex quibus nulla commoditas alteri prouenit, non sunt vendibiles. DVbitatur quinto circa detrimenta quae consequuntur laesionem corporalem, Vtrum qui laesit teneatur soluere expensas curationis, & lucrum cessans & damnum emergens. Ad hoc dubium breuiter respondendum est. ¶ Prima conclusio. Qui laesit, tenetur omnia praedicta soluere ad arbitrium boni viri. Haec conclusio ab omnibus asseritur. Solus Maior in 4. dist. 15. differt quantum ad modum & quantitatem restitutionis. Ait enim quod si laesus sit artifex, & non possit exercere officium propter laesionem, non tenetur percussor tantum soluere quantum laboranti accresceret, quia non debetur tantum otioso quantum laboranti. Nihilominus probatur nostra conclusio. Primo qui dem, illa habetur expresse Exod. 21. & refertur cap. 1. de iniurijs & damn. & in. l. fin. ff. de his qui deiecerunt vel effuderunt. Deinde probatur ratione. Quia laesus offenditur & damnificatur in tantis bonis temporalibus per iniuriam percussoris, sed huiusmodi laesio reparatur per restitutionem ad aequalitatem, ergo talis restitutio debet fieri. Praeterea. Si quis per vim & etiam occulte capiat instrumenta artificis, ex quibus ipse redditur impotens ad comparandum victum suo labore, tenetur qui accepit tantum restituere quantum ipse artifex lucraturus erat, ergo multo magis si percussit manum vel abscidit, tenebitur restituere. Neque argumentum Maioris aliquid valet. Quia si artifex ille vacat, hoc prouenit ex iniuria alterius & non ex ignauia propria, & idcirco in eiusmodi recompensatione habenda est ratio lucri cessantis, etiam in spe lucri futuri, vt Diuus Thomas ait ad quartum argumentum huius artic. & in art. 4. Secunda conclusio . Si duo inuicem rixantes seipsos ad certamen prouocant, ita vt vterque libens ad certamen accedat, neuter tenetur alteri restituere praedicta incommoda. Probatur ex communi regula iuris, scienti & volenti nulla fit iniuria: & etiam ex testimonio, vulgari Aristoteli . Nemo patitur iniustum volens: sed in isto casu vterque consentit certamini, & cedit iuri suo voluntarie, saltim quantum ad petendam restitutionem, ergo neuter tenetur alteri restituere quidquam . Maior explicata est a nobis sup. quaest. 50. art. 3. Hinc colligitur, quod si alter percussus petat coram iudice satisfactionem, peccat contra iustitiam commutatiuam , & tenetur restituere si quid accepit a percussore. Tertia conclusio. Si quis alterum prouocauerit ad pugnam, & ipse prouocatus descendit ad certamen solum ex eo quod aliter non potest effugere infamiam, tunc prouocans tenetur ad restitutionem, si prouocatum percusserit: ipse autem prouocatus, si alterum percusserit, non tenetur ad restitutionem. Probatur prima pars, quia prouocator ipse iniuriam facit alteri, & quasi violentiam, ex qua postea sequitur damnum, ergo qui fecit iniuriam prouocans, tenebitur tale damnum restituere. Secunda vero pars probatur, quia prouocans voluntarie cedit iuri suo, ergo nulla est illi facienda restitutio, quia ipse vltro voluit se exponere tali periculo. Sed est obiectio. Quando quis trahit alterum ad ludum per vim, ille qui tractus est, si forte lucrifaciat, non potest lucrum retinere apud se, magis quam ille qui traxit. Vterque enim tenetur ex aequo restituere quod lucratur, ergo etiam in casu nostrae conclusionis vterque tenebitur alteri restituere, si laeserit alterum. Respondetur negando consequentiam. Et ratio discriminis est. Quoniam tractus per vim ad ludum tenetur restituere ratione rei alienae acceptae, per quam ipse melioratur. At vero in casu nostrae conclusionis, lacessitus nihil alienum recipit, neque retinet apud se, cum alterum laedit: qui voluntarie se exposuit tali periculo: & ideo non est eadem ratio. DVbitatur sexto. Vtrum qui laesit alterum in bonis corporis teneatur restituere haeredibus. ¶ Arguitur primo pro parte negatiua. Quoniam ipse, qui percussus est, non tenebatur ex iustitia alere filios, vel haeredes, ita vt si non faceret teneretur restituere, ergo neque ille qui percusit, vel interfecit tenebitur restituere haeredibus. Arguitur secundo. Qui sine dolo & sine vi abduxit religiosum a monasterio, diximus quod non tenetur restituere conuentui vtilitatem illam, quam monachus praestiturus erat. Eo quod monachus non erat obligatus ex iustitia impendere suas operas in vtilitatem conuentus: sed tantum ex religione & obedientia, ergo simili ratione non tenebitur percussor in casu proposito. Arguitur tertio. Quoniam sequitur ex opposita sententia, quod si quis occideret hominem debitis implicatum, quod teneatur occisor restituere creditoribus, si propter mortem illius minus habeant, quam habere illos oportebat. Sequela probatur, quia ipse defunctus tenebatur etiam ex iustitia soluere illa debita. Consequens autem nimis rigidum videtur: nemo enim obligat ad huiusmodi restitutionem. SED in oppositum est, quod qui lae sit aliquem in bonis corporis tenetur resti tuere, sicut diximus in prima conclusione dubij praecedentis, sed haeres succedit in omne ius defuncti, ergo illi facienda est restitutio expensarum & damni emergentis, & lucri cessantis. Secundo. Omnes debitores, qui debebant defuncto, tenentur alterius generis debita restituere haeredibus. Verbi gratia, si quid debebant ex mutuo, vel emptione & venditione, ergo etiam istud genus debiti ex percussione corporali contractum tenetur restituere haeredibus. PRO decisione huius difficultatis notandum est, quod haeredes sunt in duplici differentia. Quidam sunt qui dicuntur necessarij & legitimi, qui non possunt a testamento repelli: quales sunt filij & parentes, & inter haec censetur vxor, quia pertinet intrinsece ad ipsam familiam viri, quanuis non sit haeres, sed potius socia lucri. Alij vero sunt haeredes voluntarij ipsi testatori, qui libere instituit illos in suo testamento, vt sunt extranei, amici, & fratres, & consanguinei: tametsi fratres & consanguinei succedant ab intestato, non tamen sunt necessarij haeredes, quia possunt repelli a testamento. Hoc supposito sit prima conclusio. Hae redibus necessarijs & legitimis facienda est restitutio praedictorum incommodorum. Verbi gratia, si quis laesit vel occidit patrem, tenetur alere filios & vxorem habita ratione conditionis ipsorum ad arbitrium boni viri. Intelligitur conclusio, quando filij & vxor minus habent ad sustentationem suam, quam haberent viuente patrefamilias. Haec conclusio communis est Doctoribus. Sed Scotus ait, quod etiam tenetur, qui laesit, alere totam familiam. Quod nos quidem falsum reputamus, quoniam ratio restitutionis in eo fundatur, quod filij & vxor non habeant minus ad honorem & decentiam sui status, quam haberent, viuente viro, sed poterit contingere quod filij & vxor non habeant opus tanta familia post mortem ipsius patris familias, ergo qui percussit non tenetur alere totam familiam, sed illam quae necessaria est & decet ad sustentationem filiorum & vxoris honorificam . Et idcirco in eo quod diximus in conclusione quod tenetur sustentare filios & vxorem, includitur etiam fami lia necessaria ad arbitrium boni viri ad debitam sustentationem filiorum & vxoris. Probatur ergo conclusio. Quoniam hae redes necessarij & legitimi laeduntur in bonis proprijs quando laeditur is cuius sunt haeredes necessarij, sed ad restitutionem pertinet reparare laesionem, quae facta est in bonis proprijs ipsius proximi, ergo talibus haeredibus facienda est restitutio. Antecedens declaratur. Quoniam pater respectu filij est veluti quodam totum, & filius est veluti pars. Item vir & vxor, sunt consortes & veluti vna caro, & ipso iure naturae parentes filios & viri vxores alere tenentur, ergo huiusmodi alimenta sunt bona propria ipsorum. Idipsum dicimus de fama, quod si iniuste ablata fuerit patri, restituenda est filijs & haeredibus necessarijs: quoniam vna & eadem censetur fama vel infamia ipsorum. Imo addiderim obiter, quod attinet ad famam, quod etiam si defunctus non habeat hae redes necessarios, locum habet restitutio ipsi defuncto: quoniam adhuc anima ipsa immortalis cum sit, habet ius vt non sinistre de illa iudicetur a viuentibus. Secunda conclusio. Haeredibus non necessarijs non est facienda restitutio titulo alimentorum. Verbi gratia, occidit aliquis artificem, qui arte sua sustentabat hominem quem voluntarie haeredem instituit: tunc dicimus, quod non est facienda restitutio illi homini si nullas expensas fecit in curatione defuncti. Ratio est, quia tales haeredes non laeduntur in bonis proprijs ex eo quod lae sus est testator, ergo non est illis facienda restitutio. Antecedens probatur, quia tales haeredes neque sunt partes testatoris, neque ipse testator tenebatur iure naturae illos sustentare. Tertia conclusio. Fieri potest, vt alijs titulis debeatur restitutio aliqua huiusmodi haeredibus. Verbi gratia, si facta fuerat conuentio inter vulneratum & vulnerantem pro condonanda iniuria certo pretio pecuniarum, tunc illa pecunia reddenda erit hae redibus, etiam non necessarijs. Item si vulneratus ipse erat artifex, & accepto vulnere vixit per annum integrum, nec potuit exercere artem suam, tenebitur per cussor restituere lucrum cessans haeredibus etiam non necessarijs, quia tenebatur ipsi defuncto. Hanc conclusionem probant argumenta facta in oppositum pro parte affirmatiua. Hactenus dictum est de restitutione facienda haeredibus defuncti, sed de restitutione, quam debent facere haeredes percussoris sit quarta conclusio. Haeredes quilibet eius qui percussit tenentur restituere omnia damna quae consequuntur in bonis fortunae: si tamen defunctus reliquit bona ex quibus fiat solutio. Ratio est. Quia illa bona in quibus succedit haeres, sunt obligata ex iustitia ad reparanda damna, quae dominus fecerat ex iniuriosa laesione. Hinc sequitur corollarium, quod pater vt implurimum quanuis sit necessarius haeres sui filij, non tenetur restituere damna quae consequuta sunt ex eo quod filius percusserit aliquem. Ratio est. Quia vt implurimum ipse filius non habet bona quae pater acquirat de nouo, & in quibus succedat per obitum filij. Si tamen habuerit bona quae dicuntur castrensia, fueritque iam emancipatus, tenebitur pater restituere de illis bonis, sicut & alij haeredes. Diximus tamen in conclusione, restituenda esse damna, quae consequuntur ex laesione: quoniam etiam si concederemus, quod pro ipsa laesione secundum se sit aliquid restituendum ab ipso percussore, nihilominus haeredes illius non tenentur ad istam restitutionem. Et idem iudico de infamia cuius causa fuit pater, quod non tenebitur filius haeres illam restituere. Et ratio est, quia vtriusque damni restitutio debetur ratione criminis personalis, at vero culpa patris vel testatoris non transit ad haeredem, & idcirco non tenebitur restituere illud quod praecise respondet ipsi crimini & laesioni iniuriosae. AD argumenta in oppositum respondetur. Ad primum, quod pater quidem, vinculo charitatis & pietatis, quod est maius & fortius quam iustitiae commutatiuae, tenetur alere filios, & ipsi filij habent ius naturale, vt sustententur a parentibus: & idcirco qui patrem occidit inique, impedit per iniquitatem ius filiorum, vt sustentarentur a parente: quapropter tenetur filijs restituere. Neque valet consequentia ista, quod si pater non tenebatur ex iustitia commutatiua alere filios quod neque etiam teneatur qui impediuit per iniquitatem ius filiorum ad huiusmodi alimenta. Quemadmodum enim licet Petrus non teneatur, nisi ex misericordia, dare eleemosynam, tamen qui impediuit per mendacium & iniquitatem pauperem ne recipiat illam eleemosynam, tenetur restituere ex iustitia commutatiua totam eleemosynam illam pauperi, sic etiam in illo casu, qui occidit patrem tenetur restituere filio. Sed est obiectio. Si ipse pater prouocauerat percussorem ad certamen, impeditur etiam ius filiorum ad alimenta, & tamen non tenetur restituere illis, ergo non oritur restitutio ex eo quod impeditur per iniquitatem ius alterius. Probatur consequentia. Quia ille prouocatus nihilominus inique occidit & vere homicida est. Confirmatur. Quia etiam si pater prouocans videatur renuntiare iuri suo quantum ad seipsum attinet, tamen non potest renuntiare iuri filiorum quod habetur vt sustententur a parentibus, ergo percussor adhuc teneretur restituere filijs si praedicta ratio valeret. Respondetur, quod totum ius filiorum quantum libet naturale quod habent vt alantur a parentibus, pendet nihilominus ex pietate patris, quam ipse tenetur exercere erga filios. Et idcirco quando pater renuntiat iuri suo, & voluntarie se exponit periculo mortis, perit consequenter ius filiorum contra percussorem, quoniam percussor tenebatur filijs quatenus tenebatur ipsi patri, eo quod erant aliquid patris, qui licet peccauerit contra pietatem exponendo se periculo mortis imprudenter: potuit tamen de facto renuntiare iuri filiorum, quatenus erant aliquid sui. Ad secundum argumentum respondetur, quod potius confirmat nostram sententiam. Etenim si monachus per fraudem aut vim abducatur, tenebitur qui abduxit restituere conuentui incommoda quae sequuntur, vt iam dictum est a nobis, er go similiter in nostro casu tenebitur ad restitutionem qui per vim & iniustitiam lae sit patrem, ipsis filijs, omnia incommoda quae illis sequuntur ex laesione patris. Intelligimus autem cum dicimus, qui per iniquitatem occidit vel percussit de iniquitate & iniustitia directe contra ipsum percussum commissa. Etenim si ipse voluntarie se exposuit tali periculo prouocans alterum ad certamen, non est iniqua percussio respectu illius: quanuis sit iniusta & iniqua respectu reipublicae, vel respectu Dei qui est dominus specialis vitae. Ad tertium argumentum vt respondeamus sit vltima conclusio. Qui occidit debitorem non tenebitur creditoribus restituere etiam si ipse non reliquerit bona ex quibus soluatur debitoribus, nisi forte interfecerit illum ea intentione: vt creditores non recuperent sibi debita. Probatur prima pars, quia nulla actio datur creditoribus contra huiusmodi homicidam in foro exteriori. At vero iudices fori exterioris sunt custodes iustitiae, ergo certum signum est quod interfector non tenetur ad talem restitutionem. Confirmatur, quoniam in foro poenitentiario confessarij prudentes qui debent esse iudices obligationis conscientiae nunquam interrogant homicidam an interfectus habuerit creditores: nec si habere cognouerint, obligant ad restitutionem ipsum poenitentem, ergo etiam est signum certum quod nulla est talis obligatio. Neque valet obiectio quod impeditur ius creditoris quod habet erga occisum sicut impeditur ius filiorum quod habebant erga patrem, ergo si tenetur restituere filijs tenebitur etiam restituere creditoribus. Respondetur etenim quod non est eadem ratio, quoniam ius creditorum quod voluntarie acquiritur ea conditione acquiritur, vt maneat pendens a periculis vitae & bonorum personae debitoris. At vero ius filiorum ex natura rei inditum est illis, & debet esse tutum eo quod in natura ipsa fundatur & non in libero aliquo contractu. Secunda vero pars probatur ex communi regula iuris. Si tua culpa damnum datum est aut iniuria illata, iure te super his satisfacere oportet. Quae regula sic intelligenda est de culpa contra iustitiam commissa. At vero, qui in fraudem creditorum occidit debitorem, peccat contra iustitiam, & apponit medium efficax ad damnificandos creditores, ergo tenebitur illis restituere. ¶ Et denique si in foro exteriori probetur talis dolus aut fraus, dabitur actio creditoribus contra huiusmodi homicidam. DVbitatur septimo. An ille qui vitiauit virginem teneatur restituere? Arguitur primo pro parte affirmatiua ex illo Exod. capit. 22. "Si seduxerit quis virginem nedum desponsatam, dormieritque cum ea, dotabit eam & accipiet eam in vxorem." Quod si pater virginis noluerit eam illi dare, dotabit eam secundum quod virgines accipere consueuerunt. Habetur iste text. in cap. 1. & 2. de adulterijs. Et in Concilio Tridentino Sessione 24. in Decreto de reformatione matrimonij cap. 6. dicitur, quod raptor virginis vltra poenas excommunicationis & infamiae quas incurrit, tenetur virginem arbitrio iudicis dotare, siue in matrimonium accipere. Arguitur secundo ex regula saepe citata, si tua culpa damnum datum est, &c. Sed culpa stupratoris multa damna consequuntur tam patri quam virgini in honore & in bonis temporalibus: quandiu enim virgo est sub custodia parentum fit illis iniuria si corrumpatur, non scientibus illis. Item ipsa virgo praecipuam dotem habet virginitatem: qua amissa opus habet maiori dote, vt possit nubere secundum statum suum. Denique arguitur. Si mulier quae amisit virginitatem, nubat viro ignoranti stuprum, male tractabitur, imo exposita est periculo vitae & diuortij, ergo vitiator virginis qui tantorum malorum causa fuit, tenetur ad restitutionem. In hoc dubio dissoluendo sunt variae senrentiae. Prima est quae vniuersaliter asserit stupratores teneri ad dotandam virginem, & accipiendam illam in vxorem, ita tenet Paludanus distinctione. 15. quaest. 2. in 4. & alij quos refert Syluester in verbo luxuria, quaestione. 5. Secunda sententia est quae per oppositum asserit raptorem virginis teneri ad dotandam illam duntaxat. Authores huius sententiae refert Syluester ibidem: imo & Magister Soto videtur esse huius sententiae libro. 4. de iustitia & iure, quaestione. 7. articulo. 1. ad secundum. Tertia sententia est media quae habet, eum qui per vim vel dolum vitiauit virginem teneri ad dotandam illam vel ducendam vxorem. Eum autem qui stuprauit virginem voluntariam, non teneri ad restitutionem aliquam. Pro cuius rei intelligentia aduertendum est. Stuprum posse committi aliquando per vim & dolum, aliquando vero ipsa virgo sponte sua etiam praeueniens virum consentit in stuprum vel etiam inducta verbis amatorijs & blanditijs. PRO decisione veritatis sit prima conclusio. Si virgo omnino fuit voluntaria vel inducens ipsa virum amatorijs blanditijs , vel inducta sit ab ipso, non tenetur stuprator ad restitutionem faciendam neque virgini neque patri. Quod non teneatur virgini, probo, quia scienti & volenti nulla fit iniuria, sed virgo voluntarie consentit, ergo non patitur iniuriam. Confirmatur. Quia etiam si alicui abscindatur manus scienti & volenti, non tenetur percussor ad aliquam restitutionem illi faciendam, ergo neque stuprator virginis consentientis, tenebitur ad aliquam restitutionem: sed haec ratio procedit etiam si teneamus quod ipsa virgo non est domina integritatis suae magis quam manus. Cae terum existimo, quod mulier est domina vsus illius membri, sicut aliorum, & quia talis vsus non est sine corruptione non peccat illa contra iustitiam si amittat virginitatem volens. Vnde hic non habet locum quod supra diximus ex aliorum sententia, quaestione. 59. articulo. 3. pagina. 73. §. his suppositis. Videlicet, quod quanuis in abscisione manus consentiat homo voluntate personae, dissentit tamen voluntate naturae. Etenim natura ipsa ordinauit membrum foeminae ad illum vsum, ergo si adest voluntas personae, nullum est inuoluntarium in apertione membri foe minei. Quod vero non teneatur patri restituere, probatur. Quia ipsa virgo non tenetur ad aliquam restitutionem patri faciendam: ergo neque stuprator. Probatur consequentia. Quia ipsa virgo est causa principalis illius damni, ergo si illa non tenetur quae est causa principalis, non tenebitur stuprator restituere qui est causa minus principalis. Confirmatur. Nam si virgo contra patris voluntatem nupserit, valet matrimonium nec tenetur patri quicquam restituere ipsa, neque vir illius, ergo etiam qui admiserit stuprum cum illa volente, non peccat contra iustitiam, neque ipsa neque stuprator: sed contra castitatem. ¶ Prae dicta conclusio intelligenda est quantum ad laesionem integritatis & damna temporalia consequuta. At vero quantum ad honorem ablatum ab ipso patre, dicimus, quod tenetur stuprator restituere illum honorem patri quantum fuerit sibi possibile in eodem genere ad arbitrium boni viri. Secunda conclusio . Qui per vim aut fraudem stuprauit virginem, tenetur restituere & virgini & patri omnia damna quae consequuta sunt ex stupro, tam in honore quam in bonis temporalibus. Haec conclusio probatur ex dictis de restitutione facienda pro laesione corporali: & argumentis factis in principio huius dubij. Quae conclusio mea sententia non solum habet locum in raptore, sed etiam in alijs qui verbis fraudulentis & mendacibus decipiunt virginem. Verbi gratia, si stuprator dicat ei, quod non corrumpet eam: postea vero frangit fidem & integritatem virginis stulte confidentis. Tertia conclusio. Si quis sit nimium molestus extraordinarijs diligentijs solicitans virginem adhuc repugnantem: & illa tandem victa non dolo aut fraude succumbat: tenetur ad restitutionem & virgini & patri vtriusque damni in honore & in bonis temporalibus. Ratio huius assignatur a viris prudentibus: quoniam respectu foeminae, huiusmodi solicitationes reputantur pro violentia. Vnde merito in tali casu obligatur ad restitutionem huiusmodi stuprator. Et confirmatur. Nam si quis ex industria adhiberet aliqua media quibus ipsa virgo excitare tur ad passiones vehementes luxuriae: vt illa consentiret in stuprum facilius, procul dubio videtur teneri ad restitutionem damni: quia quanuis illae passiones augeant voluntarium, tamen diminuunt liberum. Et cum haec diminutio proueniat ab extrinseco qui fraudulenter excitat illas passiones, non est quare non obligemus illum ad restitutionem, ergo similiter tenebitur restituere qui extraordinarijs solicitationibus attraxit virginem ad stuprum. Quae nam autem sint istae extraordinariae solicitationes, relinquimus arbitrio boni viri. Neque enim arbitror dona etiam maxima, quae voluntarie accipiuntur a virgine inter huiusmodi extraordinarias solicitationes esse numeranda. Ratio est. Quoniam ipsa virgo ex cupiditate accipit, & non censetur violentiam pati, sed potius ipsa voluntarie aperit viam ad stuprum admittendum. Quidam tamen viri docti & prudentes in fauorem mulierum, iudicant inter huiusmodi extraordinarias diligentias & solicitationes, preces affectuosas & importunas, crebra suspiria, & amatoria carmina frequenter decantata, & alia similia. Alijs tamen metaphysice considerantibus rem istam omnia haec media videntur multum extrinseca, vt virgo dicatur violentiam pati. Et ratio est, quia haec omnia voluntarie audit & paulatim afficitur ad libidinem, & tandem admittit voluntarie stuprum. Arbitror tamen ego, si quae sunt solicitationes violentae, eas esse in quibus ipsa virgo repugnans incipit obtrectari per amplexus & oscula & tactus impudicos, per quae omnia tandem virgo afficitur nimis & admittit voluntarie stuprum peccans. Ratio huius est, quia moraliter loquendo, quasi non potest se defendere: opus enim habet heroica virtute, vt vincat talem tentationem. Quapropter qui constituit virginem per talem antecedentem violentiam in tanto discrimine: tenebitur ad restitutionem perinde atque si violenter corrupisset. Et ratio huius est, quia quanuis mulier peccet admittendo stuprum, tamen illud voluntarium admixtum est cum iniurioso violento ex parte stupratoris, & hinc oritur ratio restitutionis. Sit exemplum. Si ego haberem facultatem excitandi tempestatem in mari, sciens & prudens quod mercator nauigans, vrgente tempestate, proijciet merces suas in mare, tenerer ego restituere damnum illud, etiam si mercator voluntarie proijciat merces in mare: quia illud voluntarium dicitur esse admixtum cum violento secundum quid antecedenti. Sic etiam in nostro casu licet virgo tandem voluntarie peccet: tamen propter violentiam antecedentem iniuriose constituta est in illo discrimine, vt moraliter loquendo vix possit non consentire. Idem dicimus si virgo per fraudem & dolum ducatur ad locum vbi occultatur vir potens qui intendit cum illa stuprum committere. Quarta conclusio. Quando stuprator est diues, ex contra vero virgo nimium pauper, tenebitur ille iudicio prudentum ad aliquam restitutionem faciendam in pecunia pro dote vel pro parte dotis, etiamsi non intercesserit aliqua violentia aut fraus: sed ipsa voluntarie consensit cum illo. Ratio huius est, quia inter huiusmodi personas merito iudicatur aliquod pactum implicitum & interpretatiuum interuenisse. Quoniam similes virgines pauperes merito iudicant & humanam fiduciam habent, quod tales viri dotabunt illas sicut solent facere similes viri. Vltima conclusio. Quando stuprator secundum praedicta documenta tenebitur restituere, non obligabitur a confessario ante iudicis sententiam integram dotem reddere. Sed obligabitur in foro conscientiae ad restituendum damnum quod ex illa laesione consequutum est. Explicatur ista conclusio. Erat virgo quae habebat dotem mille aureorum, cum qua dote poterat nubere secundum conditionem sui status. At vero amissa virginitate non potest nubere cum viro eiusdem qualitatis, nisi cum dupla aut tripla dote. Tunc dicimus quod non opus est vt stuprator reddat integram dotem: sed sufficit quod reddat excessum necessarium ad supplendum damnum consequutum ex corruptione virginis. Si autem condemnetur a iudici in fo ro exteriori in poenam delicti, tunc tenebitur etiam in foro conscientiae stare sententiae iudicis. Quemadmodum enim pro laesione corporali non tenetur percussor restituere quicquam pro abscisione ipsa membri secundum se, quanuis teneatur ad damna quae consequuta sunt ante sententiam iudicis. Ita dicimus de laesione corporali integritatis virginis quod non tenetur stuprator ante sententiam iudicis, nisi ad damna quae consequuta sunt. Ex dictis sequitur, quomodo possit accipi iudicium ad definiendum, an teneatur quis restituere mulieri iam antea corruptae. Etenim quando non est facienda restitutio virgini, multo minus mulieri quae inuenitur corrupta. Si autem per vim accesserit vir ad mulierem corruptam, tenebitur ad omnia damna quae consequuntur ex illo accessu, tam in honore quam in bonis etiam temporalibus. Item si vir habens infirmitatem contagiosam, accesserit ad mulierem ignorantem illam infirmitatem, etiam volentem copulam illam fornicariam, tenetur soluere & restituere: si illam infecerit, expensas, scilicet, curationis, & alia damna emergentia, & lucra cessantia: nisi forte fuerit mulier omnibus exposita venientibus ad illam. Tunc enim ipsa se exponit voluntarie tali periculo. Sed nihilominus si illa interrogauerit virum, an ipse habeat infirmitatem contagiosam, tenebitur restituere si illam deceperit. Quod si mulier corrupta conceperit ex viro, etiam si ipsa voluntarie consenserit in fornicatione, tenebitur vir procurare foetum ipsum, & nutrire & alere filium: non quidem ex obligatione iustitiae commutatiuae, sed ex iure & pietate naturali in ordine ad filium. Si autem inuitam vel per fraudem & dolum impraegnauerit illam, tenebitur ex iustitia commutatiua respectu mulieris: quoniam consideratur ipsa conceptio & partus & nutritio prolis tanquam damnum consequens actionem iniuriosam. IAM ad argumenta in oppositum respondetur , quod testimonia illa plane intelliguntur quando per vim aut fraudem corrumpitur virgo: & tunc adhuc non tenebitur stuprator soluere poenam legis pro delicto impositam, ante sententiam iudicis: sed tantum illud damnum tenebitur restituere, quod reuera consequutum est. Ad secundum argumentum respondetur, quod si virgo libens consensit in stupro, non est digna nubere viro sibi compari. Si autem pater voluerit honorifice illam locare, ipse debet adijcere ad dotem, non autem ipse stuprator. Si autem ipsa virgo inuoluntarie corrupta est, iam diximus quod tenebitur stuprator ad damna. Ad tertium respondetur, quod omnia illa damna quae consequuntur stuprum virginis quae libere voluit stuprum, erunt sibi imputanda. Si autem per vim aut fraudem corrupta fuerit, iam diximus in secunda & tertia conclusione qualiter tenebitur stuprator ad omnia illa damna quae consequuntur . DVbitatur octauo & principaliter circa restitutionem faciendam de fama & honore. De qua re Diuus Thomas nos docet in solutione ad secundum & tertium argumentum breuiter & compendiose. Dubitatur itaque, Vtrum qui infamauit teneatur ad restitutionem. Arguitur primo pro parte negatiua. Qui falsum crimen imponit proximo, infamat illum: & tamen non semper tenetur restituere, ergo non semper est regula certa, quod infamator tenetur restituere. Probatur minor in multis casibus. Primo quidem, quando is cui crimen imponitur nihil aestimat. Verbi gratia, si imponatur falsum testimonium viro illustri & seculari, quod lacessitus ab altero interfecit illum. Similiter si dicatur de milite quod stuprauit virginem. Alter casus est, si is cui crimen falsum imponitur, est alias infamis in illo genere peccati. Verbi gratia, si dicatur de publico vsurario, quod heri dedit pecuniam suam ad vsuram, quam tamen non dedit. Tertius casus est, quando is qui crimen imponit habetur mendax & vir nullius fidei. Sed dicet aliquis & merito, quod in istis casibus reuera non laeditur fama, & idcirco non est obligatio ad restitutionem. Arguitur secundo & replicatur. Reus qui in iudicio accusatur de vero crimine contra iuris ordinem, si interrogatus etiam iuramento, negauerit se commisisse tale crimen , infamat accusatorem, habebitur enim ille tanquam criminator, & tamen non tenetur restituere, ergo. Item testis qui per errorem inculpabilem testificatur in iudicio, quod Petrus commisit graue crimen quod reuera non commisit, infamat illum, & tamen non tenetur restituere, etiam si postea cognouerit se falsum dixisse, ergo. Item iudex qui pronuntiat sententiam secundum allegata & probata contra ipsum innocentem quem scit esse innocentem, scientia priuata, infamat reuera illum, per suam sententiam: & tamen non tenetur restituere, ergo. Sed tamen adhuc respondebit aliquis, quod in istis casibus laeditur fama: sed tamen iuste aufertur. Arguitur tertio & replicatur contra hoc. Si vir illustris & cuius fama vtilis est reipublicae infamet hominem plebeum, non tenetur restituere illi famam, quam tamen iniuste abstulit, ergo. Probatur minor. Quia si vir ille dicat se falsum dixisse aut inique egisse contra proximum infamabitur ipse, ex cuius infamia sequitur damnum communitatis : praeterquam quod ipse cum maximo suo detrimento restituit famam minimi valoris, ergo non tenetur restituere. PRO decisione huius difficultatis sit prima conclusio vniuersalis. Omnis qui infamat proximum tenetur restituere illi famam & omnia damna quae consequuntur ex infamia illius. Ista conclusio explicatur, & aduertendum est quod proprie loquendo infamare, non est quomodolibet auferre famam proximi etiam inuito domino, sed auferre illam iniuste & inique prout prohibetur in. 8. Decalogi praecepto. Quemadmodum etiam qui accipit rem alienam, etiam inuito domino, non furatur si non faciat contra iustitiam. Vnde in extrema necessitate licitum est accipere res alienas, etiam inuito domino. Illa acceptio non dicitur furtum: & idcirco in casibus commemoratis in primo & secundo argumento, non est infamia proprie loquendo ex parte illorum , qui videntur auferre famam. Conclusio sic explicata communis est omnibus doctoribus. Et ratio est manifesta, quia omnis qui laedit proximum in aliquo bono contra iustitiam, tenetur restituere inquantum possit in eodem genere boni: sed fama est maxi mum bonum hominis, ergo qui laesit debet restituere illam. Similiter, si quae damna consequuntur infamiam. Verbi gratia, Si infamatus propter infamiam priuetur episcopatu quem habebat vel quem habiturus erat, vel alia quauis dignitate: tenebitur infamator restituere omnia illa damna. Ratio haec manifesta est ex his quae diximus in dubijs praecedentibus. Sed maior difficultas est in modo restituendi famam. Et quidem quando per mendacium quis abstulit alicui inique famam, manifestus est modus restituendi, quanuis difficilis. Vnde sit. Secunda conclusio. Qui per falsitatem & iniquitatem abstulit famam proximo, tenetur illam restituere dicendo se mentitum esse ex passione vel odio. Probatur conclusio, quia ille tenetur restituere famam, vt dictum est in prima conclusione, sed iste modus commodissimus est & aequalis secundum iustitiam. Ergo tenetur illo modo restituere. Quemadmodum si quis fuit causa, vt proximus amitteret centum ducatos, tenetur ipsos a seipso auferre & reddere illi. Ergo non minus tenetur qui inique infamauit & per mendacium illo modo restituere, etiam auferendo a seipso famam & reddendo illi. Sed maxima difficultas est quando dicendo veritatem reuelauit aliquis crimen occultum ex quo inique infamauit proximum, vnde sit. Tertia conclusio. Multiplex modus assignatur a doctoribus ad restituendam famam in praedicto casu. Primus est quem ponit Diuus Thomas in solutione ad secundum. Videlicet, quod infamator dicat, se inique egisse sicut malum Christianum. At vero modus hic intelligendus est sufficere, quando per illum efficaciter restituitur fama. Sed tamen raro hoc continget, nisi forte apud rusticos & vulgares homines. Etenim mediocriter instituti homines intelligent per illa verba verum esse quod ille dixerat: & magis confirmatur infamia proximi. Quapropter secundus modus est, quod aperte dicat se mentitum esse. Et quando obijcitur, quod qui isto modo restituit mentitur de nouo, at vero dicit Diuus Thomas quod nullo modo debet dicere mendacium: respondent, qui sequuntur istum modum dicendi, videlicet, quod mendacium dupliciter accipitur. Vno modo speculatiue prout distinguitur contra verum speculatiuum. Altero vero modo practice, prout distinguitur contra verum practicum. Et quia hoc nomen mendacium seu verbum mentiri, est amphibologicum: dicunt quod tenetur infamator vti verbis amphibologicis ad restituendam famam proximi, & vti illis in vero sensu: licet audientes accipiant in alio sensu. Et ita ille verum dicit, cum ait se mentitum fuisse. Quia profecto mentitus est practice: dixit enim mendacium practicum contra proximum. Pro explicatione huius aduertendum est, quod verum practicum dicitur illud quod conformatur appetitui recto. Et ratio est, quia rectitudo appetitus desumitur ex regula rationis, in qua est formaliter verum, siue speculatiuum quod conformatur rebus ipsis, siue practicum quod ordinatur ad rectitudinem appetitus. Atque ita Iacob quando accessit primo ad Liam putans esse vxorem suam, habuit quidem dictamen , haec est mea vxor, accedendum est ad illam: quod erat speculatiue falsum, sed practice verum erat. Sic etiam dicunt, quod omnis qui peccat, mendacium facit. Et omne peccatum est mendacium practicum: quia non conformatur appetitui recto. Hic modus dicendi conformatur valde cum modo dicendi sacrarum literarum. Legimus enim in Psal. 4. dictum peccatoribus, "Vt quid diligitis vanitatem & quaeritis mendacium." Vbi nomine mendacij non intelligitur solum peccatum quod committitur in falsitate verborum: sed omne peccatum quod est mendacium practicum . Similiter & illud, Omnis homo mendax. Quod habetur Psalm. 115. Similiter nomine veritatis intelliguntur omnia opera virtutum. Verbi gratia, Omnia mandata tua veritas Psalm. 118. & Ioan. 3. "Qui facit veritatem, venit ad lucem, vt manifestentur opera eius." Et alias saepe in Sacris literis inuenitur iste modus loquendi, vt veritas accipiatur pro operatione virtutis: & mendacium pro operatione vitiosa. Nihilominus modum istum loquendi & restituendi famam improbant aliqui viri docti. Primo quidem, quia duae contradictoriae non possunt simul esse verae: sed in illo casu haec est vera, ego non sum mentitus. Ergo illa est falsa: ego sum mentitus. Sed hoc argumentum est puerile. Respondetur enim, quod est aequiuocatio in verbo mentiri, siue in ipso nomine mendacij. Et propterea non sunt contradictoriae . Secundum argumentum est contra istum modum restituendi famam. Nam sequitur ex ista doctrina, quod confunditur modus restituendi famam, quando per impositionem falsi criminis ablata est cum modo restituendi , quando per reuelationem veri criminis inique ablata est. Hoc autem est maximum inconueniens & duplex. Primo quidem , quia videtur fieri iniuria per istam doctrinam homini infamato per impositionem falsi criminis: quoniam audientes restitutionem, per illum modum loquendi non distinguent, an in rei veritate infamatus fecerit tale crimen vel non: quia ille modus loquendi indifferens est ad vtrumlibet. Secundum inconueniens est, quoniam qui infamauit imponendo falsum crimen magis peccauit quam ille qui infamauit dicendo veritatem reuelando crimen verum inique: ergo ad maiorem restitutionem tenetur. Sed respondetur ad hoc argumentum, concedendo sequelam, quod idem erit modus restituendi. Et ad primum inconueniens respondetur, quod caeteris paribus non magis laeditur in effectu, qui infamatur per impositionem falsi criminis: quam qui infamatur per reuelationem iniquam veri criminis. Restitutio autem respondet & tantum obligat secundum damnum illatum . Ratio huius est, quia non minus habet ius ad bonam famam in republica peccator occultus, quam innocens, & ita non grauius laedit infamator per impositionem falsi criminis, quam per reuelationem veri criminis: vnde non minus peccat contra iustitiam iste quam ille. Et ad secundum inconueniens respondetur quod quamuis magis peccet impositor falsi criminis, quam reuelator iniquus veri criminis: tamen illa maior grauitas non est contra iustitiam, sed contra veritatem quapropter circunstantia illa non est mortaliter aggrauans supra peccatum iniustitiae quod committit destruens famam proximi. Etenim mendacium ex genere suo peccatum veniale est: fit autem mortale quando est perniciosum: non igitur ex maiori grauitate peccati colligitur maior restitutio facienda, sed ex maiori damno illato. Tertium argumentum est contra eundem modum restituendi. Videtur enim durissimum vt homo qui verum dixit saltim speculatiuum, obligetur vt retractet quod dixerat: est enim maxima infamia praesertim apud Hispanos quod aliquis retractet quod affirmauerat: magis enim manet infamatus quam si ipse committeret adulterium quod ipse imposuit vel reuelauit. Respondetur quod in praesenti solum contendimus quod isto modo absque mendacio potest fieri restitutio: tamen aliquando secundum regulas prudentiae non erit licitum vel obligatorium vti illo modo restituendi: aliquando vero erit licitum & iustum. De qua re dicendum erit aliquid in solutione ad tertium. Tertius modus restituendi in eodem casu est, vt infamator non amplius verbum faciat de illa infamia: sed procuret prudenter vt sepeliatur & opportunitatem nactus loquatur bene & honorifice de illa persona infamata. Sed cauendum est ne huiusmodi loquutio videatur affectata & ordinata ad restitutionem illam, tunc enim magis nocebit, & magis confirmabuntur audientes, verum esse crimen quod ille reuelauerat. Quartus modus mihi certus & conuenientissimus est ad restituendam famam, vt qui per falsitatem infamauit hominem, dicat & iuret si oportuerit, ego inique & nesciens quidquam mali illius hominis propter vindictam aut ex odio dixi crimen illud de illo, aut forte, quod per ignorantiam illud dixit: sed iam cognita veritate, remordente conscientia, restituit illi honorem & famam suam. Probatur, quia nescire & ignorare est verbum vsitatum in hac significatione, videlicet, vt aliquis dicatur nescire quod non scit ad reuelandum, vt receptum est apud omnes Theologos. Et ita intelligunt illud quod dixit Christus Dominus Marci cap. 13. "De die illa nemo scit neque filius hominis, hoc est ad reuelandum ." Alias enim de fide est quod Christus Dominus inquantum homo cognoscit diem iudicij. Ita etiam possumus intelligere illud Psalm. 68. "Deus tu scis insipientiam meam, hoc est, quia Christus non sciebat practice peccata." Diximus autem esse conuenientissimum modum, quia nemo impositor criminis potest ab illo excusari, siquidem cum minimo suo detrimento potest restituere famam alienam. Quarta conclusio. Quotiescunque infamatus recuperat famam quacumque via siue per seipsum siue in iudicio publico, excusatur iam infamator a restitutione. Verbi gratia, Si infamatus inductis testibus probauit falsum esse testimonium quod de se dictum est. Item si infamia propter temporis diuturnitatem obliuioni data est. Sed in hoc casu aduertendum est, quod quando fuerit aliquod dubium declinandum erit in fauorem innocentis. Probatur ergo conclusio sic explicata. Restitutio fit ad reparandam laesionem secundum iustitiam commutatiuam: sed quoties aliquis alia via reparauit suam famam iam cessauit laesio, ergo. Confirmatur exemplo. Nam si Petrus aliqua via recuperauit rem furto ablatam, non tenebitur fur ad restitutionem ipsius, ergo similiter non tenebitur infamator in nostro casu: nisi forte infamatus fecerit expensas in recuperanda fama. Vltima conclusio. Si post quam aliquis infamauit inique proximum , ipse proximus alias publice infametur de eodem crimine: non tenebitur prior infamator restituere famam illius, quamuis tenebitur ad omnia damna quae infamatus passus est propter infamiam medio illo tempore ante publicam infamiam. Et ratio est manifesta, quia prior infamator fuit causa illorum malorum . Quod si publica infamia ortum habuit non casualem sed radicalem ex priori infamia: tenebitur infamator ad restitutionem publicae infamiae: sed forte excusabitur quia non potest resarcire tantum malum. Si autem casualiter ex priore infamia orta est publica infamia, non tenebitur prior infamator ad restitutionem: quia non est in culpa publicae infamiae, sed ipse infamatus propter suam indiscretionem fuit causa publicae illius infamiae, quia , verbi gratia, ipse plus nimio conquerebatur publice de infamatore. Ad argumenta in oppositum respondetur facile iam ex dictis. Ad primum optime dictum est ibidem, quod in illis casibus nulla est infamia. Ad secundum argumentum responde tur, quod in illis casibus non est proprie infamator, quanuis auferat famam: quia non aufert illam iniuste. Caeterum non est huius loci perfecta examinatio illorum casuum : sed primum discutiemus in quaest. 69. Secundum vero in quaest. 70. in solutione ad tertium. & in quaest. 77. Ad tertium argumentum respondebitur dubio sequenti. DVbitatur ergo. Vtrum cum detrimento propriae famae teneatur infamator restituere famam alienam? Respondetur & sit prima conclusio. Prima conclusio affirmatiua. Probatur ex definitis in praecedenti dubio: quoniam in illis omnibus fere modis quibus diximus famam esse restituendam includitur aliqua infamia ipsius restituentis : sed illi modi sunt conuenientes & necessarij: ergo non obstante infamia restituentis debet restituere. Confirmatur simili exemplo. Restitutio pecuniarum facienda est cum detrimento sui proprij census, vt patet manifeste in eo qui fuit causa incendij domus alienae: ergo similiter contingit in restitutione famae. Hinc sequitur vnum corollarium, quod restitutio famae facienda est cum detrimento proprij census si opus fuerit. Explicatur hoc. Tenetur infamator adhibere aliquas diligentias , verbi gratia, vocare testes ad restitutionem famae: tunc dicimus quod si fuerit necessaria pecunia ad istas diligentias tenetur illas expendere. Probatur corollarium, quoniam res inferioris ordinis debent annullari rebus superioris ordinis. Sed census est inferioris ordinis respectu famae, ergo qui tenetur restituere famam debet adhibere pecunias si necessariae fuerint ad media necessaria ad restitutionem. Confirmatur, quoniam qui laesit alterum in bonis corporis vulnerando illum, tenetur expendere pecunias necessarias ad curationem vulneris: ergo qui laesit alterum in ipsa fama: tenebitur adhibere pecunias necessarias ad media apta restitutioni. Secunda conclusio. Quoties infamator ex ipso modo restitutionis incurrit magnum detrimentum sui honoris: non tenetur restituere famam quae non erat magni momenti . Explicatur conclusio. Vir illustris qui in republica infamauerit plebeum , si restituat illi famam, quae non est magni momenti omnibus pensatis, amittit vir illustris plurimum honoris in republica. Dicimus ergo quod infamatus est irrationabiliter inuitus, si velit sibi fieri restitutionem: ergo alter excusatur a restitutione. Probatur antecedens, quoniam irrationabiliter vult aliquis, quod proximus suus subeat magnum detrimentum propter modicum commodum suum: sed ita contingit in tali casu si plebeius vellet sibi fieri restitutionem, ergo illustris excusabitur. Confirmatur exemplo & similitudine. Si quis vellet, quod proximus, restitueret sibi paruam quantitatem pecuniarum cum magno detrimento sui census, irrationabiliter vellet talem restitutionem fieri sibi, & debitor excusaretur pro tunc, ergo similiter contingit in nostro casu. Sicut enim se habet parua pecunia ad multam , ita se habet parum famae & honoris ad plurimum. Confirmatur secundo, quoniam si vir illustris aut Praelatus subdito contumeliam fecerit: non tenetur restituere cum detrimento autoritatis praelatiae. Iuxta id quod dicit Augustinus in regula loquens cum Praelatis, si etiam modum vos excessisse sentitis, non a vobis exigitur vt a vobis subditis venia postuletis: ne apud eos quos oportet esse subiectos dum nimium seruatur humilitas regendi frangatur autoritas. Ergo in casu in quo alius aequalis teneretur petere veniam: non tenetur superior propter decentiam status sui. Ergo simile quid continget in nostro casu. Quoniam decet ad autoritatem & bonam gubernationem reipublicae, quod illustres habeant honorem integrum apud vulgus. Hic autem honor non conseruaretur, si in omni euentu in quo alter aequalis teneretur restituere famam cum detrimento propriae famae: tenerentur etiam illustres ciuitatis cum detrimento suae famae restituere, quae est maximi valoris & vtilitatis in ipsa republica. Obseruandum tamen est, quod tanta potest esse infamia hominis plebei, vt quantum libet illustris sit laesor teneatur restituere cum detrimento propriae famae. Verbi gratia, Si imposuit illi crimen laesae maiestatis vel haeresis. ¶ Ista conclusio sic a nobis explicata asseritur a Magistro Soto supra art. 3. ad 4. Contrariam tamen tenet Nauarro in suo Ma nuali. cap. 18. nu. 47. Neque tamen ille affert aliquam rationem contra nostram conclusionem: sed duntaxat intendit infirmare nostrum simile de restitutione pecuniarum . Ait enim quod est duplex differentia . Prima quidem, quod restitutio famae semper fit cum detrimento propriae famae, ergo in illa non oportet obseruare an restituens amittat famam suam. Caeterum in pecuniae restitutione non semper interuenit detrimentum proprij census. Secunda differentia est, quoniam magna iactura proprij census in restituendo alienum, non tollit in perpetuum obligationem restituendi, sed prorogat tempus restitutionis: at vero in nostro casu & assertione videmur tollere obligationem restituendae famae in perpetuum . Igitur non est simile exemplum ad rem praesentem. Nihilominus respondetur, quod istae differentiae nullatenus infirmant nostrum simile. Et ad primam differentiam dicimus, falsum esse quod restitutio famae semper fiat necessario cum detrimento propriae famae, praesertim cum notabili detrimento. Etenim in tertio & quarto modo restituendae famae qui explicati sunt in tertia conclusione dubij praecedentis: nulla omnino aut certe leuis est infamia restituentis . Respondetur secundo, quod quamuis semper fieret restitutio famae cum detrimento propriae famae, non autem restitutio census fiat cum detrimento proprij census: tamen adhuc conueniunt istae restitutiones in hoc, quod cum maximo detrimento restituentis & paruo eius cui fit restitutio cessat obligatio. Ad secundam differentiam dicimus nos aequale esse iudicium vtriusque restitutionis, quantum ad hoc quod ad tempus vel in perpetuum cesset obligatio. Etenim si speratur futurum tempus in quo illustris qui infamauit possit plebeio minimo detrimento restituere, vel certe ipse infamatus aequale detrimentum patiatur: non excusamus illustrem in perpetuum ab illa restitutione facienda. Sed prorogamus tempus restituendi. Quod si nunquam illud tempus venerit, excusabitur in perpetuum a facienda restitutione: quanuis ex radice iniuriae factae tenebatur restituere: quapropter nulla est differentia inter restitutionem census & famae, quod attinet ad rem praesentem. An vero teneatur quis resti tuere famam cum vitae periculo, dicemus infra artic. 6. ad secundum. DVbitatur decimo. Vtrum quando fama non potest restitui in eodem genere boni, teneatur restituere illam infamator in alio genere bonorum , vt in pecunia vel orationibus. ¶ Arguitur primo pro parte affirmatiua. Nam D. Tho. in hoc artic. ad 1. & ad 2. expresse dicit, quod si infamator non potest famam restituere, debeat aliter ei recompensare. Arguitur secundo . Cum opus est impendere pecunias ad restituendum in proprio genere. Verbi gratia, in adducendis testibus, diximus iam quod tenetur infamator omnes pecunias necessarias ad talem finem expendere : ergo multo magis tenebitur expendere pecunias pro ipsa fama immediate quam non potest aliter restituere. Probatur consequentia , quoniam pecunia & census omnis, destinatur ad humanum honorem hominis tanquam inferius quid ad superius. ¶ Arguitur tertio. Pecunia potest esse pretium famae, licet fama sit superioris ordinis secundum suum genus: ergo poterit recompensari pecunia. Probatur antecedens a simili, quoniam licet aurum sit pretiosius argento secundum speciem suam : nihilominus adaequari possunt in valore adhibita magna quantitate argenti & diminuta auri. Ergo similiter adhibita multa quantitate pecuniae, poterit esse iusta compensatio cum fama hominis vulgaris. Et confirmatur ex vsu, nam homines vulgares solent aestimare honorem suum certis pecunijs: & ita acceptant restitutionem suae famae. Confirmatur secundo. Quoniam vir illustris vt diximus in dubio praecedenti non tenetur cum maximo detrimento sui honoris famam restituere, poterit autem facile satisfacere parti laesae numerando illi pecuniam: ergo obligandus erit vt hoc faciat. Quarto & vltimo arguitur omnibus argumentis quae supra fecimus, contendendo quod pro laesione corporali facienda est restitutio in alio genere bonorum? Propter quae argumenta diximus probabilem esse sententiam illam. Ergo multo magis probabilis erit pars affirmatiua in isto dubio. Probatur consequentiam , quia fama magis commensurabilis est cum pecunia, quam membra corporalia. Sed in oppositum est, quod qui non potest debitum pecuniarum soluere in proprio genere, non tenetur restituere in fama, vel honore, vel sacrificijs: ergo haec genera bonorum non sunt commensurabilia adinuicem . ¶ Arguitur secundo . Adulter qui infamauit virum accedendo ad vxorem alterius, non tenetur restituere illi in pecunijs illam infamiam quando in proprio genere non potest, ergo neque in praesenti casu. Vltimo argumentari possumus omnibus argumentis , quibus supra ostendimus probabiliorem esse sententiam illam quod non tenemur homini restituere laesionem corporis secundum se in alio genere bonorum . ¶ In hoc dubio dissoluendo sunt duae extremae sententiae . Altera est affirmatiua ex glossa in. c. ecclesia. titulo, vt lite pendente nihil innouetur, quam sequitur Scotus in. 4. dist. 15. & Soto vbi supra arti. 3. ad. 4. & Couar. libr. 1. Variar. resol. c. 2. nu. 8. & in repetitione regul. peccatum . 1. part. versic. sed &. Altera sententia est negatiua, quam habet Syluest. verb. detractio. quaest. 4. PRO decisione huius dubij, sit prima conclusio . Si iudex per sententiam imponat infamatori poenam pecuniariam pro restituenda fama, vel etiam si conueniat inter se infamatus & infamator de certa pecuniae summa, vt infamatus cedat iuri suo: tenebitur infamator in conscientia reddere illam pecuniam . Haec conclusio certissima est apud omnes. Et probatur, quoniam sententia iudicis iusta in foro exteriori & iusta pacta obligant in foro conscientioe : sed huiusmodi sententia & pacta obligant in foro conscientioe . Probatur minor, quia ad iudicem spectat ne delicta maneant impunita: potest igitur & debet in poenam peccati contra iustitiam , punire & imponere illam poenam in fauorem partis laesae. Item ipse infamatus habet ius agendi in iudicio contra infamatorem , ergo vt cedat iuri suo potest recipere pretium pecuniarum . ¶ Secunda conclusio . Quamuis verosimilis sit pars affirmatiua huius dubij: tamen verosimilior est pars negatiua. Probatur, quoniam licet argumenta pro vtraque parte sint probabilia: tamen magis vrgent argumenta partis negatiuae. ¶ Tertia conclusio . Vtraque sententia temperanda est a prudenti confessario . Etenim si commode poterit infamator in pecunijs facere restitutionem , iniungat illi vt faciat. At vero si non commode potest facere, vel nimium aegre ferat dare pecuniam : non obliget illum vt faciat talem restitutionem : siquidem vtraque opinio probabilis est. Similes conclusiones posuimus supra in dubio de laesione corporali: fateor tamen quod in praesenti dubio pars affirmatiua videtur mihi probabilior, quam pars affirmatiua alterius dubij de laesione corporali. Et hoc probat quartum argumentum , quod fecimus pro parte affirmatiua. Quapropter sit quarta conclusio. Quando infamatus est talis conditionis respectu infamatoris, quod receptis ab illo pecunijs fit honorabilior in populo: tenetur infamator ad arbitrium boni viri facere restitutionem in pecunijs. Probatur, quia tunc facit restitutionem in eodem genere, etenim honor & fama eiusdem ordinis bonorum sunt: sed pecuniae considerantur in isto casu velut instrumenta ad restituendam famam in proprio genere: ergo sicut infamator tenetur expendere pecunias in adducendis testibus ad restituendam famam in proprio genere: tenebitur etiam expendere in isto casu, siquidem illis mediantibus restituitur fama in proprio genere. Et haec est differentia inter laesionem corporalem membri & infamiam, quod quantumlibet expendantur pecuniae semper manet mutilatus: at vero infamia pecunijs interdum obruitur & suffocatur. Et idem est si laesio corporalis fuit contra salutem hominis reparabiliter tamen, tunc enim constat quod laesor tenetur expendere pecunias ad reparandam salutem in proprio genere. ¶ Ad argumenta in oppositum pro parte affirmatiua respondetur ad primum , quod Diuus Thomas non est intelligendus de restitutione famae secundum se in alio genere bonorum : sed de damnis consequutis ex infamia. Secundo respondetur, quod Diuus Thomas potest intelligi quando pecunijs datis reparatur homo in honore & fama iuxta tenorem quartae conclusionis. Ad secundum argumentum negatur consequentia. Et ratio discriminis est, quoniam in casu antecedentis, pecuniae ancillantur ipsi famae, deseruiunt enim ad media quibus reparatur fama. At vero in casu consequentis pecunia non ancillaretur famae sed esset mensura illius & dominaretur ei. Ad tertium argumentum negatur antecedens. Et ad probationem respondetur, non esse simile conueniens de auro & argento. Etenim aurum & argentum sunt eiusdem ordinis moraliter in humano conuictu : sunt enim bona vtilia extrinseca homini. At vero fama est superioris ordinis & debetur virtuti: quapropter nullo pretio potest commensurari , sicut neque ipsa virtus cui debetur honor & fama. ¶ Ad primam confirmationem respondetur, iuxta doctrinam primae conclusionis & quartae. Licitum est enim homini pactum facere cum infamatore, vt recepta pecunia cedat iuri suo: vel etiam quando mediantibus pecunijs ipsa fama & honor reparatur, tunc potest aestimari ad arbitrium boni viri quantum pecuniae sit necessarium. Ad secundam confirmationem respondetur, quod in illo casu aequum est vt vir illustris det pecuniam aliquam infamato iuxta moderationem tertiae conclusionis : etsi opus fuerit iuxta doctrinam quartae conclusionis . Ad vltimum argumentum respondetur , ex dictis in explicatione secundae & quartae conclusionis. ¶ Poterat disputari in praesenti de restitutione quam tenentur facere haeredes infamatoris. Et rursus quibus haeredibus hominis infamati sit facienda restitutio. Sed tamen haec difficultas per omnia definienda est & determinanda, sicut supra determinauimus de haeredibus hominis qui laesit in bonis corporis alterum, & de haeredibus eius qui laesus est. DVbitatur secundo . Circa alium modum restituendi famam. Vtrum infamatus possit condonare famae restitutionem: ita vt ipse infamatus & infamator maneant tuti in conscientia nulla facta restitutione. In hoc dubio sunt duae sententiae. Altera est affirmatiua, quae innititur huic principio, quod homo est dominus propriae famae. Huius sententiae est Diuus Antoninus in secunda parte titul. 2. capit. 2. §. tertio. & Adrianus in. 4. in materia de restitutione. Et quodlibeto. 1. artic. 1. Magister Soto vbi supra ad quartum. Et etiam lib. 5. de Iustitia & iure. quaest. 10. artic. 2. Et in relectione de ratione tegendi secretum, membro. 1. quae stione. 3. ¶ Altera sententia est negatiua, quae innititur contrario fundamento, quod homo non est dominus propriae famae. Hanc tenet Caietanus in summa verbo, detractio & infra quaest. 73. artic. 2. & Ioan. Maior in quarto distin. 15. quaest. 16. PRO decisione huius veritatis supponamus ex tractatu de dominio, quod homo est dominus suae famae: & nihilominus inquirimus an ex illo fundamento necessario colligatur non esse peccatum saltem ex genere suo mortale, condonare restitutionem famae sine vlla rationabili causa: sed potius sit quasi peccatum prodigalitatis sicut quando homo facit de suo quod vult absque rationabili causa. Pro cuius intelligentia aduertendum est, quod etiam si homo sit dominus propriae famae: sunt tamen quidam qui habent propriam famam ex officio, & ex iustitia alijs obligatam, quales sunt praelati respectu subditorum & praedicatores respectu populi cui praedicant. Alij vero non habent obligatam famam suam alijs saltim ex iustitia, quales sunt priuati homines. Secundo notandum est, quod crimina quae infamant homines sunt in duplici differentia. Quaedam enim non infamant solum propriam personam Praelati, sed etiam infamant ipsos subditos personaliter: qualia sunt crimina in quibus subditi solent plerumque imitari praelatos, cuiusmodi est crimen haeresis. Etenim subditi solent sequi praelatorum doctrinam. Vt si episcopus esset haereticus praesumerentur oues infectae haeresi, ac proinde si praelatus notatur de hae resi: notantur etiam de eodem crimine subditi. Alia sunt crimina quae infamant tantum personaliter personam praelati, ex cuius infamia non sequitur subditos alia infamia, nisi quod habent praelatum infamatum. Huius generis sunt crimina in quibus subditi non statim praesumuntur imitari praelatum: quale est peccatum inuidiae & ambitionis. His suppositis sit prima conclusio. Prae latus ex cuius infamia sequitur subditorum infamia primi generis: tenetur ex iustitia non condonare famae restitutionem: ita quod si remissio facta fuerit, nihil valeat. Probatur: praelatus non potest cedere iuri subditorum, quin potius ex officio & iustitia tenetur illud tueri: sed quando subditi notantur de crimine infamiae propter infamiam praelati habent ius ad famam Praelati & ad propriam: ergo praelatus non potest condonare restitutionem propriae famae. Secunda conclusio. Praelatus ex cuius in famia sequitur non quidem personalis infamia subditorum, sed solum secundi generis infamia: nihilominus adhuc tenetur ipse Praelatus non solum ex charitate, sed etiam ex iustitiae titulo, non remittere restitutionem, si modo in officio perseuerare vult. Et in hoc differt ista conclusio a prima. Quod in casu primae conclusionis, siue perseueret in officio siue non: tenetur ex iustitia non condonare famae restitutionem. Probatur ergo conclusio secunda. Praelatus tenetur ex officio strictiori vinculo charitatis, quam alij erga subditos: rursus tenetur etiam ex iustitia docere subditos & bonum eis exemplum praebere & fraterna admonitione corripere, & reliqua spiritualia officia impendere. At vero praelatus infamis etiam in crimine in quo solus ipse notatur, non potest haec officia commode praestare : ergo vera est conclusio. Probatur minor, ex vulgatissimo dicto Diui Gregorij, necesse est vt cuius vita despicitur, doctrina quoque & praedicatio contemnatur. Ex dictis sequitur corollarium, quod infamator in casibus praedictarum conclusionum non manet tutus in conscientia, etiam si infamatus dicat se remittere restitutionem suae famae: sed adhuc tenetur restituere ex iustitia. Tertia conclusio. Persona particularis non peccat contra iustitiam si remittat propriae famae restitutionem. Probatur conclusio, quia ille est dominus suae famae & non habet illam obligatam alteri ex iustitia: ergo ex nulla parte potest peccare contra iustitiam condonando restitutionem propriae famae. Hinc sequitur corollarium, quod infamator talis personae non peccabit contra iustitiam, si non restituat illi famam facta tali condonatione. Quarta conclusio. Persona priuata non peccat mortale peccatum contra charitatem, etiam si absque rationabili causa condonet propriae famae restitutionem. Haec conclusio intelligenda est per se loquendo & quantum est ex parte obiecti, scilicet ex parte remissionis propriae , id est ex parte remissionis famae . Etenim ex parte circunstantiarum poterit esse mortale. Probatur conclu sio sic intellecta, qui prodigit totum censum proprium non peccat mortaliter, quantum est ex parte obiecti, sed solum peccat peccatum prodigalitatis quod ab vniuersis Theologis dicitur veniale ex obiecto: ergo similiter persona priuata quae propriam famam etiam absque rationabili causa remittit: non peccabit mortaliter sed venialiter tantum. Haec conclusio est contra aliquos Theologos modernos, qui tenent esse peccatum mortale contra charitatem ex genere suo remittere restitutionem propriae famae absque rationabili causa, sed profecto non probant: Quoniam illorum argumenta solum efficiunt quod ex circunstantijs erit mortale peccatum. Quae argumenta ponemus ad probandam quintam conclusionem. Sit igitur quinta conclusio. Ex circunstantijs saepenumero erit mortale peccatum contra charitatem remittere propriae famae restitutionem : imo vero quotiescunque est peccatum mortale talis remissio etiam contra iustitiam , prouenit ex circunstantijs: vt patet in prima & secunda conclusione, vbi propter qualitatem personae quae habet obligatam famam ex officio, efficitur mortale remittere restitutionem famae. Probatur conclusio. Fama vt plurimum necessaria est priuatae personae ad continendum ipsum hominem in officio virtutis: experimur enim quod homines infamati statim praecipites feruntur in vitia: quod etiam docuit D. Tho. supra. q. 33. arti. 7. ergo absque rationabili causa remittere restitutionem propriae famae erit contra charitatem propriam sui ipsius, & mortale ex circunstantia , quae vt plurimum inuenitur in hominibus. Et propterea Sacrae literae nos admonent. Curam habe de bono nomine: magis enim tibi proderit quam diuitiae multae. Et Apostolus alibi inquit, de caetero fratres quaecunque bonae famae facite, seu operamini. Deinde probatur conclusio. Peccare coram alijs frequenter, est peccatum mortale scandali contra proximi charitatem: sed multo magis praebet occasionem ruinae qui scandalizat fratrem qui remittit huiusmodi restitutionem: est enim atque si coram oculis omnium peccatum illud quod sibi imponitur peccaret, ergo. Tertio est alia circunstantia, quod amicis consanguineis & familiaribus magna ac cedit infamia ex amici consanguinei & familiaris infamia: & obseruandum est in praedictis conclusionibus , idem esse quantum attinet ad infamatum, non curare de famae restitutione: & remittere illam expresse, in quibus enim casibus erit mortale remittere famam: erit etiam mortale non curare de famae restitutione per media conuenientia & ordinaria. ¶ Hinc sequitur vnum corollarium, quod infamator in casu praecedentis conclusionis, tenebitur saltim ex charitate restituere famam infamato etiam remittenti restitutionem expresse. Si autem non remittat expresse, sed solum patienter ferat, & non curet de restitutione, siue hoc faciat prudenter siue imprudenter : tenebitur nihilominus ex iustitia restituere illi famam. Quemadmodum licet martyres patienter ferebant tormenta, & maxime voluntarie propter Deum: tamen Tyranni peccabant contra iustitiam torquentes illos. Ita licet infamatus vel propter Deum patienter ferat, vel propter negligentiam suam, peccet non curando de bono nomine: nihilominus infamator tenebitur non solum ex charitate, sed etiam ex iustitia restituere illi famam: quia patientia infamati vel negligentia non debet fauere infamatori. Et propterea diximus in hac obseruatione, quod quantum ad infamatum, idem erat remittere & non curare: quia non est idem quantum ad infamatorem. ¶ Sit iam sexta conclusio . Aliquando non solum nullum est peccatum remittere restitutionem famae, vel non curare de illa: sed etiam valde meritorium, videlicet quando fuerit rationalis causa secundum leges prudentiae & charitatis: de quibus iudicant viri spirituales eruditi doctrina & exemplis Sanctorum. Ratio huius conclusionis est, quoniam quanuis fama & honor sit optimum bonum temporale, tamen ordinatum est ex natura sua ad maius bonum, vel communitatis vel virtutis: sicut & ipsa vita pretiosissima exponitur periculis prudenter & sancte propter huiusmodi maiora bona, ergo. Deinde probatur exemplis Sanctorum, imo & Christi Domini: qui saepe non curauit de infamia falsorum testimoniorum quae aduersum se obijciebantur, vt patet coram Pilato, Iesus autem tacebat. Cuius etiam exemplo saepe sancti tacuerunt, dum falsa crimina imponebantur eis. ¶ Sed est vnum argumentum principale contra corollarium quod intulimus ex prima & secunda conclusione. Diximus in superioribus quod si pater laesus in bonis corporis: remittat percussori non solum iniuriam sed etiam damna consequuta: non tenetur percussor restituere quicquam filijs neque tanquam haeredibus, neque titulo alimentorum ad quae filij habebant ius, ergo similiter si praelatus condonet restitutionem propriae famae: non tenebitur infamator famam subditis restituere. Probatur consequentia. Quia sicut praelatus tenetur procurare suam famam pro gubernandis subditis qui sunt filij spirituales: ita etiam pater carnalis tenetur & seipsum & bona sua conseruare pro sustentatione filiorum: ergo eadem est ratio vtriusque casus. Ad hoc argumentum respondetur , quod non est eadem ratio sed est magna differentia, quoniam pater carnalis est totalis dominus bonorum suorum: quod si silij habent ius ad illa bona vt sustententur a patre: tamen istud ius fundatur non in iustitia commutatiua qua obligetur pater sustentare filios: sed fundatur in voluntate & pietate patris, qua tenetur alere filios, & idcirco remittente patre restitutionem illorum bonorum, factum tenet: quanuis ipse peccet contra pietatem. Quapropter non tenebitur percussor ipsius patris ex iustitia quidquam filijs restituere. At vero praelatus tenetur ex iustitia & ex officio defendere famam subditorum, & propriam famam habet obligatam ex iustitia ad bonam gubernationem subditorum. Ex quo sequitur, quod si ex infamia praelati sequatur infamia subditorum: tenebitur infamator vtranque famam restituere. Quod si praelatus remiserit restitutionem quod ad se attinet: nihilominus infamator tenebitur restituere subditis famam suam, maxime in casu primae conclusionis quando notantur subditi de eodem crimine. Nam in casu secundae conclusionis, si praelatus dimittat officium, non tenebitur infamator vltra restituere quidquam subditis. Ex dictis potest colligi solutio aliorum dubiorum minorum, scilicet, Vtrum qui infamauit seipsum teneatur sibi famam reparare? Re spondetur, quod si praelatus sit, tenetur ex iustitia reparare famam suam iuxta tenorem primae & secundae conclusionis: quonia huiusmodi iustitia non consideratur in ordine ad seipsum, sed ad subditos quibus praelatus tenetur ex iustitia commutatiua. At vero si priuata persona sit nunquam peccabit contra iustitiam quae non est ad seipsum: poterit autem peccare contra charitatem sui ipsius, vel proximi mortaliter vel venialiter, vel tandem nullo modo peccare iuxta tenorem aliarum conclusionum supra positarum. Secundo colligitur solutio alterius dubij, Vtrum qui se inuicem infamauerunt possint sibi inuicem condonare famae restitutionem . Dicendum enim est, quod si praelati sunt non possunt condonare ad inuicem restitutionem, sed peccant etiam contra iustitiam ratione subditorum iuxta tenorem primae & secundae conclusionis. Si autem sunt personae priuatae, dicendum est de illis, iuxta tenorem aliarum conclusionum . Poterit autem contingere quod quando duo ad inuicem se infamauerunt non sit aequalis vtriusque causa ita vt ambo aequaliter possint condonare restitutionem. Tertio potest colligi solutio specialis difficultatis, Quomodo sit facienda honoris restitutio. Est enim honor eiusdem ordinis cum fama, & debetur virtuti secundum se, sed differt a fama in eo quod honor exhibetur praesenti: fama vero est de absentibus proprie. Diuus Thomas in solutione ad tertium, dixit de restitutione honoris. Nos autem ponimus primam conclusionem , qui honorem per contumeliam abstulit vel quomodolibet alias, tenetur in eodem genere restituere, scilicet, exhibendo reuerentiam iuxta conditionem personae . Secundo probatur ex illo ad Rom. 13. "Reddite omnibus debita cui honorem honorem ," &c. Probatur. Quoniam qui honorem abstulit, iniuriam fecit proximo contra iustitiam commutatiuam in re quae in eodem genere restitui potest, ergo tenebitur in eodem genere restituere. Secunda conclusio. Conuenientissimus modus & aliquando necessarius ad restituendum honorem, est veniae petitio. Probatur ex doctrina Augustini in regula, melior est enim qui quanuis ira saepe tentetur, tamen impetrare festinat vt sibi dimittat cui se agnoscit fecisse iniuriam : quam qui tardius irasci tur & ad veniam petendam tardius inclinatur. Quibus verbis expresse satisfactionem pro conuitio & maledicto dicit esse veniae petitionem . Et statim subijcit. Qui autem nunquam vult petere veniam aut non ex animo petit sine causa est in monasterio, etiamsi inde non proijciatur. Et haec est communis sententia doctorum. Solus Caietanus infra quaest. 72. art. 3. videtur negare petitionem veniae esse necessariam ad restituendum honorem. At vero ipsemet in opusculo. 17. responsionum, responsione. 13. puncto. 5. explicans locum citatum, sentit omnino nobiscum in hac conclusione. Verum est tamen quod sunt duae exceptiones in hac nostra conclusione. Prima est quando praelatus fuit qui fecit iniuriam subdito in honore: iste enim non tenetur petere veniam iuxta doctrinam Diui Augustini, ne regendi frangatur autoritas: sed alia via potest honorare subditum. Idem dicimus de magistris respectu discipulorum, & de illustribus ciuitatis respectu vulgi proportionabiliter ad arbitrium boni viri. Secunda exceptio est, quando vsus patriae & prouintiae non admittit huiusmodi restitutionem honoris per petitionem veniae: sed potius talis petitio reputatur & iudicatur noua iniuria. Tunc enim alia via suauior quaerenda est, vt iniuriam passus recuperet honorem suum. Diximus hactenus de restitutione facienda pro laesionibus, tam in corpore, quam etiam in fama & in honore. Caeterum de ipsis laesionibus secundum se in sequentibus dicendum erit. Praeterea. Difficultas huius articuli est circa solutionem ad tertium, vbi Diuus Thomas agit de restitutione ab eo facienda, qui impedit aliquem a consequutione praebendae vel officij. Et quanuis dupliciter possit oriri obligatio restituendi in distributione harum dignitatum, videlicet vel ex parte distributoris qui inique diuidit atque distribuit, vel ex parte iniuste impedientis bonam distributionem: tamen in praesenti, solum facimus sermonem de obligatione restituendi quatenetur impediens bonam distributionem. Nam de priori obligatione vniuersaliter agendum est in quaest. 63. DVbitatur duodecimo & vltimo in hoc articulo, Vtrum vniuersaliter om nis impediens iniuste, vel per dolum aut fraudem, alterum a consequutione officij vel beneficij, teneatur illi restituere? ¶ Arguitur primo pro parte negatiua. Ad hoc quod proprie dicatur restitutio, necesse est quod aliquis sit deiectus a dominio vel possessione rei suae, vt vere dicatur restitui. Sed ille qui impeditur a consequutione eius quod nondum habet videlicet beneficij, non est deiectus a dominio vel possessione rei suae: ergo qui impediuit non tenetur restituere. Secundo arguitur. Qui per fraudem aut dolum impedit dignum a consequutione beneficij vt praebenda detur digniori, non tenetur restituere, & tamen iniuste impedit videlicet per fraudem & dolum , ergo illa non est vniuersalis regula. Maior videtur esse doctrina Diuus Thomas in solutione ad tertium, vbi docet quod qui impedit dignum a consequutione beneficij propter bonum Ecclesiae, vt detur digniori: non tenetur restituere quidquam. Confirmatur. Quoniam animus impedientis bene vel male affectus, nihil confert ad rationem iniustitiae: sed pertinebit affectus ille ad charitatem vel ad odium proximi. At vero obligatio restituendi pensatur ex iniuria & damno dato, ergo nihil refert quod impediens intendat bonum ecclesiae vel non intendat: vt teneatur restituere praebendam: quanuis alias tenebitur ad restitutionem famae si infamauit eum, vt impediretur a consequutione beneficij. Tertio arguitur. Ipsemet oppositor qui petit beneficium simul cum alijs candidatis siue oppositoribus concurrentibus, quos ipse cognouit esse digniores se, impedit iniuste alios digniores a consequutione prae bendae: & tamen si sibi conferatur praebenda non tenebitur ad vllam restitutionem faciendam: ergo non est vniuersalis regula. Minor probatur ex communi consensu & vsu omnium. Maior autem probatur. Quia ille inducit electores in hunc errorem vt existiment se digniorem esse cae teris, ergo. Quarto arguitur, & intendimus probare quod saltem quando solis precibus, induxit aliquis electores vt conferant beneficium minus digno vel certe indigno: non teneatur ad restitutionem digniori vel digno im pedito ad consequutionem beneficij. Est argumentum a simili. Quando aliquis precibus aut consilio induxit aliquem, ne daret eleemosynam pauperi, vel ne relinqueret haereditatem vel legatum vel quamlibet liberam donationem, non tenetur ad aliquam restitutionem faciendam ei quem impediuit a consequutione beneficij, ergo neque in nostro casu tenebitur ille ad restitutionem aliquam faciendam. Antecedens ab omnibus conceditur: consequentia probatur. Quoniam idcirco in casu exempli adducti, non tenetur impediens restituere: quia impeditus nondum erat assequutus illud beneficium, quin potius assecutio pendebat ex libera voluntate collatoris. Sed hoc ipsum contingit, quando quis precibus inducit collatorem vt conferat praebendam: ergo non tenetur ad restitutionem. Vltimo arguitur. Ipsemet distributor si inique distribuat praetermittens digniorem, conferens beneficium digno: imo etiam indigno: non tenetur ad aliquam restitutionem faciendam digniori vel digno, ergo multo minus tenebitur, qui induxit illum solis precibus vt ita distribueret. Antecedens fere ab omnibus doctoribus nostri temporis conceditur: qui solum aiunt, quod si qua restitutio facienda est quando elegit indignum: illa facienda erit ecclesiae vel communitati, cui accidit incommodum & malum ex electione indigni. Consequentia probatur. Quia quando causa principalis alicuius actionis non tenetur ad restitutionem: minus videtur obligari causa minus principalis. Et confirmatur. Quia si impediens teneretur in praedicto casu ad restitutionem faciendam: teneretur ad restitutionem faciendam totius damni illati. Hoc autem est falsum, vt docet Diuus Thomas ad tertium, vbi ait, quod non tenetur in totum restituere, sed ad arbitrium boni viri. Sequela probatur. Distributor ipse, si teneretur ad restitutionem, teneretur ad restitutionem totius damni illati, ergo etiam ille qui induxit eum ad praedictam restitutionem: sicut qui induxit alterum vt occidat hominem. IN hoc grauissimo dubio prima sententia est Scoti, Ricardi, & aliorum in 4. as serentium, quod ille qui impediuit alterum a consequutione beneficij, si id fecit intendens commodum suum vel amici: non tenetur ad vllam restitutionem faciendam. Si tamen id fecit in odium impediti vt ei malum faciat: tenetur ad restitutionem. Et aliqui existimant quod D. Thom. ad 4. supra fauet huic sententiae. Veruntamen sententia Diui Thomae explicabitur sequentibus conclusionibus. Prima conclusio est. Quod impediens aliquem iuste a consequutione praebendae, videlicet, intendens honorem Dei vel vtilitatem ecclesiae, procuret quod detur digniori: non tenetur ad aliquam restitutionem. Secunda conclusio. Qui impedit iniuste, intendens impediti nocumentum, consulens quod non detur digno praebenda antequam sit firmatum quod ei detur: tenetur ad aliquam restitutionem faciendam ad arbitrium boni viri. Tertia conclusio. Si iam firmatum erat vt daretur praebenda alicui, & alius propter indebitam causam procuret quod reuocetur propositum illud: tenetur ad restitutionem aequalis, scilicet, totius damni. Ecce in istis conclusionibus Diuus Thomas nihil fauet praedictae sententiae. Alia sententia est cuiusdam Geraldi, qui statuit regulam generalem. Quoties quis impedit alterum ab eo quod nondum erat sui iuris: non fit ei ad restitutionem obnoxius. Refert istum autorem Adrian. in 4. Sententiarum in materia de restitutione, fol. 47. & Magister Soto art. 3. vbi supra ad sextum. ipse vero Magister Soto asserit, quod is qui precibus aut consilio impedit dignum aut digniorem a consequutione officij publici: non tenetur ad aliquam restitutionem faciendam impedito. Si autem per vim aut fraudem impedierit: tenetur ad restitutionem faciendam magis vel minus, iuxta moderationem Diui Thomae ad quartum. In eadem sententia est Nauarro in Manuali. capit. 17. a numer. 69. & deinceps. Vltima sententia est asserentium, quod ille solum tenebitur ad restitutionem in casu nostri dubij, qui impedit iniuste dignum a consequutione praebendae: is autem qui impedit iuste, quocunque animo id fecerit non tenetur ad restitutionem. Haec sententia videtur mihi esse Diui Thomae & est Caietani super hunc artic. in solutione ad quartum. Hanc sequutus fuit Magister Victoria. PRO decisione huius rei & intelligentia Diui Thomae notandum est primo, quod bona a quorum assecutione potest aliquis impediri sunt in duplici differentia . Quaedam sunt ei debita ex iustitia, siue commutatiua siue distributiua. Alia vero non quidem ex iustitia, sed solum ex liberalitate & misericordia alterius expectantur. Exemplum primi est, in bonis publicis quae ex iustitia distributiua debentur ciuibus pro qualitate meritorum . Exemplum secundi est in bonis gratuitis, scilicet, in largitis eleemosynis. Rursus bona publica quae ex iustitia distributiua debentur diuidi possunt in duplici differentia. Quaedam quae potissime destinata sunt in commodum & fauorem personarum : quaedam vero quae licet aliquo modo ordinata sint in fauorem personarum , tamen per se primo instituta sunt in commodum & vtilitatem reipublicae. Exemplum primi est in aerario publico quod distribuitur per singulos ciues. Exemplum secundi est, in publicis magistratibus & officijs, siue ecclesiasticis siue secularibus. Notandum est secundo , quod duobus modis potest aliquis impedire aliquem a consequutione alicuius boni, videlicet iuste vel iniuste. Iuste quidem dicetur quis impedire alterum , quando neque contra commutatiuam iustitiam neque distributiuam quid facit. Verbi gratia, si quis sine vi & dolo impediat dignum vel minus dignum a consequutione beneficij iuste facit. Rursus dupliciter potest contingere quod aliquis iuste impediat alterum. Vno modo iuste formaliter secundum rationem formalem virtutis iustitiae perfectae, videlicet, quando impedit propter debitum finem debito loco & tempore, & cum reliquis circunstantijs virtutis. Altero modo potest impedire iuste materialiter, & quantum ad substantiam actus: non violans iustitiam commutatiuam vel distributiuam . Vt si aliquis imprudenter maloque animo, & propter malum finem impediat a consequutione boni alicuius. Iniuste vero potest quis impedire alterum. Primo quidem contra iustitiam commutatiuam tantum. Secundo contra distributiuam tantum. Tertio contra vtranque simul. Exemplum primi, in eo quiper vim aut fraudem impedit indignum aut minus dignum a consequutione boni. Exemplum secundi est in eo qui absque vi & dolo impedit digniorem a consequutione praebendae. Exemplum tertij est in eo qui vi aut fraude adhibita, impedit digniorem a consequutione praebendae. Rursus qui iniuste impedit contra iustitiam commutatiuam tantum, aliquando procurat distributiuam iustitiam bene exerceri. Verbi gratia, si impediat indignum vt detur beneficium digno, vel impediat minus dignum vt detur digniori. Quandoque vero non procurat iustitiam distributiuam , verbi gratia, si impediat dignum vt detur aeque digno. Denique aduertendum est, quod quanuis praesens quaestio principaliter instituatur de officijs publicis distribuendis, & de impedimento bonae & debitae distributionis: tamen obiter etiam definiemus illam respectu cuiuslibet boni quod aliquis intendit vel sperat. Prima conclusio. Qui per medium aliquod tantum contra iustitiam commutatiuam, impedit alterum a consequutione boni quod non est sibi debitum ex iustitia, sed ex liberalitate: tenetur ad restitutionem faciendam. Si autem non impediat per vim aut fraudem: non tenetur ad restitutionem. Prima pars conclusionis probatur. Quia per restitutionem debet reparari omnis laesio contra iustitiam commutatiuam & omnia damna, ergo qui per tale medium contra iustitiam commutatiuam impediuit aliquem a consequutione boni quod erat in promptu obtinere, etiam si obtinendum ex misericordia vel liberalitate alterius: tenebitur ad restitutionem faciendam illius damni consecuti ex iniustitia quam ab altero passus est. Secundo probatur conclusio. Qui per vim illatam in bonis corporis, vel etiam per infamiam , fuit causa quod proximus non obtineret aliquod bonum : tenetur ad restitutionem illius boni, vt definitum est in superioribus, ergo etiam in casu nostrae conclusionis tenebitur qui impediuit per aliquod medium contra iustitiam commutatiuam. Secunda vero pars conclusionis probatur ex opposita ratione. Ille non facit aliquid contra iustitiam commutatiuam neque distributiuam, ergo non tenetur restituere. Probatur consequentia . Quia sola laesio contra iustitiam, obligat ad restitutionem. Haec conclusio asseritur ab omnibus fere saltem quoad secundam partem, quantum vero ad primam partem videtur Caietanus aliquo modo contrariari in hoc artic. dub. 6. asserit enim vniuersali ter, quod qui impedit alterum a consequutione huiusmodi bonorum, non tenetur ad restitutionem, etiam si faciat id ex odio. Ad eundem modum loquitur in Summa, verbo, restitutio. Sed profecto Caiet. nullibi dicit expresse, quod si apponat medium contra iustitiam commutatiuam per quod impediat alterum a consequutione talis boni, non teneatur ad restitutionem: sed solum dicit, etiam si id faciat ex odio. Et sic Caietanus intelligendus erit quando non interuenit vis aut dolus. Syluester autem in verbo restitutio. 3. §. vltimo. magis videtur aduersari nostrae sententiae: sed nos demonstrationem illam existimamus. Secunda conclusio. Quandocunque aliquis impedierit ciuem a consequutione boni quod sibi conueniebat ex iustitia distributiua, & institutum erat principaliter in bonum particulare ciuium: tenebitur restituere, etiam si solis precibus absque dolo & fraude impedierit. Haec conclusio communis esse debet consensus omnium doctorum : & probatur. Distributor ipse minister reipublicae, si non distribuat illa bona secundum proportionem iustitiae distributiuae, tenebitur ad restitutionem faciendam illi, cui minus dedit: sed qui impedit distributorem etiam solis precibus & consilio quominus exerceat recte officium ministri distribuentis est concausa illius damni quod alteri prouenit: ergo similiter ad restitutionem tenebitur: quoniam omnis consulens aut deprecans vt fiat iniustitia alteri: tenetur similiter ad restitutionem cum illo qui facit iniustitiam, quando suo consilio vel precibus mouit alterum vt faceret iniustitiam. Secundo probatur exemplo. Qui impedit oeconomum solum consilio & rogatu, ne elargiatur eleemosynam illi pauperi cui dominus fieri praeceperat : tenetur ad restitutionem , ergo etiam in nostro casu, quoniam distributor per omnia quantum ad hoc simi lis est oeconomo. Tenetur enim singulis ciuibus distribuere huiusmodi bona secundum voluntatem reipublicae, quae domina est illorum bonorum . Sed de ista conclusione & ratione illius, dicemus postea copiosius quae stione sequenti . Hactenus diximus de bonis priuatis in conclusione prima, & publicis ordinatis in bonum particulare. At vero de bonis publicis destinatis principaliter in commodum communitatis, sit tertia conclusio. Qui impedit iuste formaliter aliquem a consequutionem officij publici, non tenetur ad aliquam restitutionem . Qui autem impedierit iuste materialiter tantum, peccabit quidem : non tamen tenebitur ad vllam restitutionem faciendam. Sit exemplum primae partis conclusionis, in illo qui bono animo attentis omnibus circunstantijs impediuit indignum , vel minus dignum a consequutione beneficij. Exemplum secundae partis, est in eo qui malo animo & malo fine idipsum fecerit, sine fraude tamen aut vi. Vtraque pars conclusionis videtur euidens, quia ille operatur secundum virtutem , ergo ad nullam tenetur restitutionem . Secunda vero probatur. Quoniam euidens est quod solius iustitiae violatio obligat ad restitutionem . Qui autem illo modo impedit, solum peccat contra charitatem & prudentiam: ergo non tenetur ad restitutionem. Quarta conclusio. Qui impedit iniuste contra commutatiuam iustitiam procurans tamen, quod iustitia distributiua seruetur procurans quod officium detur digniori, tenetur ad restitutionem iniuriae illatae contra iustitiam commutatiuam : non tamen tenetur ad restitutionem officij ablati. Itaque si vi aut fraus contra minus dignum aestimetur centum aureos, debet restituere centum aureos, nihil tamen pro beneficio ablato, etiam si alias certissime minus dignus assequuturus erat officium . Prima pars conclusionis manifesta est, quia laesio contra iustitiam commutatiuam reparanda est restitutio. Secunda vero pars, quod ista restitutio non sit extendenda ad restitutionem beneficij vel officij. Probatur. Quia illud officium debebatur secundum iustitiam distributiuam digniori, ergo minus digno non est facienda restitutio. Probatur consequentia. Quia quanuis dignus absolute consideratus ius habet, vt se opponat officio vel beneficio: tamen comparatione dignioris non proprie impeditur ius illius ad beneficium: quia comparatione dignioris non habet ius legitimum vt acquirat beneficium secundum iustitiam distributiuam. Secundo probatur. Quoniam si ipsemet minister distributor consentiret cum fraude & dolo, vt minus dignus impediretur a consequutione officij vel beneficij non teneretur ad aliquam restitutionem beneficij quod datum est digniori: nam ipse ita tenebatur distribuere vt daret digniori, ergo neque alter tenetur restituere qui fuit concausa per fraudem & dolum, vt auferretur a minus digno & daretur digniori, siquidem causa & concausa aequaliter tenentur ad restitutionem. Ex hoc sequitur, quod etiam si ille qui impediuit per fraudem & dolum contra iustitiam commutatiuam minus dignum a consequutione beneficij non procurauerit bonum iustitiae distributiuae. Tamen illud consequutum est, vt daretur digniori: non tenebitur ad aliquam restitutionem beneficij faciendam minus digno magis quam ipse distributor. Ratio huius est, quia restitutio non obligat propter solum malum animum inique operantis, sed propter damnum reuera consequutum, ad cuius contrarium bonum habebat ius ille qui impeditus est. Quinta conclusio. Qui impedit iniuste contra iustitiam commutatiuam tantum, si ex actione illius consequutum est quod seruetur distributiua, siue per se siue per accidens, non tenebitur ad restitutionem faciendam pro beneficio, etiam si ipse intenderet quod eligeretur indignus. Cuius ratio est eadem atque corollarij praecedentis. Sexta conclusio. Qui per vim aut fraudem impediuit dignum vt daretur beneficium aeque digno, vel reuera ita consequutum est quod propter eius impedimentum daretur beneficium aeque digno, nihilominus ille tenetur ad restitutionem. Probatur ex celebri regula, si tua culpa damnum datum est, &c. sed culpa eius qui impediuit dignum per vim aut fraudem datum est illi hoc damnum quod caret beneficio quod erat habiturus iure optimo, ergo tenetur illi restituere. Confirmatur. Quia quanuis oppo sitores sint aeque digni, tamen ille qui per vim & fraudem impeditur, habebat ius magis propinquum ad obtinendum beneficium quam alij, ergo qui contra iustitiam commutatiuam impediuit illam propinquitatem, tenebitur ad restitutionem illius damni. Hic sequitur, quod si per vim aut fraudem reuera ille non fuit impeditus, licet iniquus intenderit impedire, non tenebitur ad restitutionem si alteri aeque digno datum est beneficium. Ratio est a contrario conclusionis praecedentis. Etenim reuera per fraudem & dolum non est datum illi hoc damnum, quoniam etiam si abfuisset vis aut fraus ille non erat consequuturus beneficium. Sed est obiectio contra istam conclusionem. Nam in quarta conclusione dictum est qui tantum impedit contra iustitiam commutatiuam etiam per fraudem & dolum non tenetur ad restitutionem beneficij, quia non laesit iustitiam distributiuam : sed hoc ipsum contingit in casu sextae conclusionis , ergo eadem est vtriusque ratio. Ad hoc argumentum respondent quidam , esse differentiam in eo quod in casu quartae conclusionis non solum non laeditur iustitia distributiua, sed etiam procuratur & consequitur recta distributio iustitiae distributiuae quod beneficium detur digniori. At vero in casu sextae conclusionis quanuis non laedatur iustitia distributiua tamen non procuratur nec consequitur. Nihilominus nobis alia solutio videtur melior, videlicet, quod est impertinens quod procuretur iustitia distributiua quando non consequitur talis rectitudo: si autem consequitur , etiam si quis procurauerit oppositum per iniquitatem non tenebitur ad restitutionem beneficij faciendam digno quem impediuit. Est igitur differentia inter casum quartae conclusionis & sextae, quod peccatum contra iustititam commutatiuam commissum in casu conclusionis sextae extendit se ad maius damnum eius qui impeditur, videlicet, quod caeteris paribus ille erat propinquior assecutioni beneficij, eo quod distributor paratus erat illi conferre nisi per iniquitatem alterius, scilicet, fraudem vel dolum aut vim auerteretur eius animus vt illi non conferret: & hoc est damnum quod consequitur ex iniquitate alterius contra iustitiam commutatiuam, ac proinde tenetur restituere beneficium: at vero in casu quartae conclusionis datur beneficium digniori, respectu cuius dignus non habebat ius. Sed dicet aliquis: quid erit si per preces vel consilium impediat aliquis dignum ad quem animus distributoris erat iam inclinatus vt conferret illi beneficium, & propter preces vel consilium alterius auersus est ab illo animo & contulit beneficium alteri aeque digno. An tunc impediens teneatur restituere beneficium. Respondetur, quod non tenetur restituere. Ratio est manifesta. Quia ille non peccat contra iustitiam commutatiuam neque distributiuam, ergo non tenetur ad restitutionem. Probatur antecedens. Quia ille precatur & consulit id quod distributor posset iuste facere, ergo non peccat contra iustitiam distributiuam nec commutatiuam . Item medium quo vtitur, scilicet, preces & consilium absque vi & fraude non est contra iustitiam commutatiuam respectu digni quem impedit. Probatur. Quia licitum est vnicuique rogare pro amico aequaliter digno absque vi & fraude respectu alterius digni. Septima conclusio. Asseritur a quibusdam modernis Theologis sub ista forma. Omnis qui impedit iniuste contra iustitiam distributiuam tantum, etiam si non vtatur vi aut fraude, sed roget vel consulat vt beneficium detur minus digno tenetur ad restitutionem faciendam pro beneficio digniori impedito. Haec conclusio videtur necessario coniuncta cum sententia quae asserit quod distributor qui violat iustitiam distributiuam tenetur ad restitutionem digniori faciendam, quae quidem sententia , vt dicemus quaestione sequenti, verior est. Sed nunc probatur conclusio, quia Diuus Thomas in responsione ad quartum, nullam aliam iustitiam assignat in eo qui impedit iuste, nisi quod ille procurat quod detur praebenda digniori. Item nullam iniustitiam aliam assignat in eo qui impedit iniuste, nisi quod praebenda detur minus digno, sed illa iustitia quod praebenda detur digniori distributiua est & illa iniustitia quod praebenda detur minus digno contra distributiuam tantum est, ergo ex hac sola radice quod laeditur iustitia distributiua tantum , tenebitur ad restitutionem, non solum distributor, sed etiam impediens & consulens . Secundo. Diuus Thomas absolute pronuntiat quod qui impedit iniuste, tenetur ad restitutionem faciendam nulla facta mentione fraudis aut violentiae, sed qui contra iustitiam distributiuam tantum impedit digniorem, reuera iniuste impedit non minus, imo magis quam si contra iustitiam commutatiuam tantum impediret, eo quod iustitia distributiua praestantior est quam commutatiua: reperitur enim in Deo proprie non autem commutatiua, ergo tenebitur ad restitutionem qui contra tantum iustitiam distributiuam impedit digniorem. Denique Diuus Thomas expresse dicit, quod qui impedit ne praebenda detur digno vel digniori, consulens quod ei non detur tenetur, ad restitutionem, sed iste tantum peccat contra iustitiam distributiuam, ergo conclusio posita est expressa sententia Diui Thomae. Nihilominus his non obstantibus ostendemus diligenter in quaest. 63. sequenti . quod nisi in violatione iustitiae distributiuae interueniat laesio contra iustitiam commutatiuam expressa vel virtualis, nunquam oritur ratio vel obligatio restituendi. Verbi gratia, si distributor sit absolutus dominus distribuendorum bonorum, potest quidem ille exercere iustitiam distributiuam . At vero non poterit peccare contra iustitiam commutiuam etiam si minus dignis maiora conferat. Et ratio est, quia facit de suo quod vult neque tenetur aliunde ex vi iustitiae commutatiuae recte exercere officium iustitiae distributiuae. Exemplum huius esse potest in Rege qui ex proprio patrimonio velit militibus aliquod beneficium conferre. Tunc enim etiamsi minus dignis maiora conferat, non tenebitur ad aliquam restitutionem. Hoc ipsum magis lucet in Deo qui exercet iustitiam distributiuam proprissime quando vult & reddit vnicuique secundum opera sua. At vero si Deus de facto velit maioribus meritis minus praemium conferre, non teneretur ad restitutionem , sed quia dixit quod redditurus est vnicuique secundum opera sua, non esset verax & fidelis, nisi ita distribueret. Sic igitur in proposito dicemus, quod impediens etiam absque vi & fraude ne detur beneficium digniori, facit quidem contra iustititam distributiuam expresse & formaliter, sed tamen tenetur ad restitutionem quia virtualiter facit contra iustitiam commutatiuam, quia ex iustitia commutatiua tenetur vnusquisque non impedire ius alienum. At vero dignior habet ius ad beneficium respectu distributoris qui tenetur digniori conferre, quanuis non teneatur vnusquisque ex iustitia commutatiua illud procurare, tamen tenetur illud non impedire. Item est alia ratio quare ille peccet contra iustitiam commutatiuam, quia ipse distributor cum non sit dominus absolutus illorum bonorum, tenetur ex iustitia commutatiua recte exercere officium distributoris, quandiu vult esse dispensator reipublicae quae domina est illorum bonorum & idcirco tenetur illa bona dispensare secundum voluntatem domini. Hinc igitur est quod consulens & rogans ne recte exerceat officium distributoris peccet idem peccatum quod peccat ipse distributor contra iustitiam commutatiuam, sicut qui consuleret alicui ministro quod non daret eleemosynam secundum voluntatem domini teneretur etiam ipsi pauperi restituere. Habemus igitur intentum quod obligatio restituendi semper oritur ex laesione iustitiae commutatiuae expressa & formali vel saltem virtuali. Vnde sit septima conclusio. Si intelligatur expresse & formaliter vel virtualiter de impedimento contra iustitiam commutatiuam tantum vera est, si autem dictio exclusiua, tantum, excludat lae sionem virtualem falsa est. Denique circa omnia praedicta de restitutione pro beneficio totaliter vel in parte obseruanda est mens & intentio distributoris. Etenim si nulla est intentio moraliter loquendo quod distributor collaturus est beneficium impedito etiam per iniquitatem non tenebitur intendens impedire ad aliquam restitutionem faciendam , si autem aliqua spes erat, sed non certa moraliter loquendo, tunc intendens impedire, tenetur ad arbitrium boni viri aliquam partem restituere. Si vero certissima spes erat, quod ille impeditus assecuturus erat officium vel beneficium, tunc qui iniuste impediuit tenebitur ad restitutionem aequalis. Rursus ex parte impedientis multum confert considerare intentionem illius: aliquando enim bona fides eius excusabit eum a re stitutione. Verbi gratia, si Petrus intendebat eligere digniorem neque sibi constabat quod per suam diligentiam forte eligeretur indignior, tunc etiam si indignissimus euadat electus non tenetur ad aliquam restitutionem , quia neque obligatur ratione iniuriosae actionis, neque ratione rei acceptae. Sed contra huiusmodi obseruationes, & ea quae supra dicta sunt in prima & tertia conclusione est argumentum ex Iurisconsulto ex. l. 1. §. denique. &. l. 2. §. idem Labeo. ff. de aqua pluuiali arcenda. vbi inquit, quod si vicinus superior fontem aut torrentem qui per fundum suum decurrit & in inferioris vicini praedium deuoluitur auerterit. Siquidem animo nocendi vicino id fecerit est iniurius & tenetur ad restitutionem: si autem id fecerit vt sibi suisque rebus prospiciat aut consulat non est iniurius, neque tenetur ad restitutionem. Confirmatur ex. l. Proculus. ff. de damno infecto. vbi simile quid habetur, imo vero Diuus Thomas in solutione ad quartum huius articuli inquit, quod qui impedit iniuste tenetur ad restitutionem . Et ponit exemplum. Si quis intendit nocumentum eius qui impedit propter odium & vindictam. Ad hanc obiectionem respondetur primo cum Iurisperitis doctissimis nostri temporis, leges illas esse poenales & punire odium quod exercere potest vicinus contra vicinum: at vero poena non incurritur ante iudicis sententiam & condemnationem. Respondetur secundo & melius leges illas non esse poenales sed directiuas, & tribuere ius fontis aut torrentis ei per cuius agrum fons vel torrens praeterlabitur ea conditione, vt suis & sibi necessaria prouideat, quod si non fuerit ei necessarius totus fons aut torrens tribuit ius vicino inferiori in cuius agrum decurrit, & consequenter si non existenti tali necessitate auertat fontem etiam si ex odio id faciat, non tenetur ad aliquam restitutionem. Et ratio est, quia odium illud non est causa iniuriae: leges autem loquuntur ex odio ex quo tanquam ex causa oritur illa iniuria. Eodem modo respondetur ad legem Proculus. vbi est similis casus. At vero ad Diuum Thomam respondetur, quod ille solum intendit quod qui fuit causa damni iniuste teneatur ad restitutionem, & quoniam vt plurimum causa huius nocumenti est odium & vindicta: posuit exemplum in eo qui ex odio impediebat recte fieri distributionem officiorum vel beneficiorum: quod autem dicit Diuus Thomas in solutione ad quartum. in vltimis verbis, quod si aliquis propter indebitam causam procuret quod reuocetur animus firmus distributoris qui decreuerat dare beneficium digniori tenetur ad restitutionem, diuersimode intelligitur a discipulis Diui Thomae quidam enim inter quos est Magister Soto vbi supra, aiunt indebitam causam esse tantum vim vel fraudem aut dolum. Alijs vero videtur quod Diuus Thomas vniuersaliter loquatur de indebita causa, ita vt per indebitam causam intelligatur siue sit contra iustitiam commutatiuam per vim aut fraudem siue contra distributiuam tantum. Nobis autem videtur quod planius intelligatur per indebitam causam quando aliquis procurat quomodocunque, quod prae benda non detur minus digno & auferatur a digniori siue id faciat per dolum aut vim siue per preces aut consilia , siue per pretium aut quomodocunque hoc fiat. Caeterum iam nos diximus quod per solam laesionem & violationem iustitiae distributiuae numquam oritur obligatio restitutionis. Hactenus diximus de restitutione quam debet facere impediens ipsi impedito. At vero de restitutione quae facienda est Ecclesiae vel communitati communis est sententia doctorum , quod impediens digniorem, si tamen officium vel beneficium conferatur digno non tenetur ad aliquam restitutionem faciendam communitati quomodocunque impedierit. Sed tamen haec sententia quantumlibet communis diligenter examinabitur in quae stione 63. sequenti. Ad argumenta quae posita sunt in principio huius dubij facile est respondere . Ad primum respondetur, quod quanuis aufertur ius vel committitur fraus & dolus contra aliquem, manifestum est, quod aufertur ab illo id ad quod habet ius acquisitum, videlicet libertas propria vel cognitio veritatis vel etiam fama, quapropter qui sic impedit tenetur ad omnia damna quae consequuntur inde, quando vero laeditur iustitia distributiua tantum expresse & formaliter vt in casu se ptimae conclusionis a nobis explicatum est, tunc etiam aufertur ab impedito illud quod erat in promptu vt esset suum secundum voluntatem reipublicae: & hoc sufficit vt ex necessitate facienda sit illi restitutio quia ibi latet violatio commutatiuae iustitiae eo quod impediens procurat, quod distributor qui est minister non distribuat illa bona secundum voluntatem domini. Vnde vterque peccat contra commutatiuam iustitiam. Ad secundum argumentum respondetur quod impediens per vim aut fraudem minus dignum non tenetur ad aliquam restitutionem pro beneficio. Sed tantum tenetur ad restitutionem iniuriae factae contra iustitiam commutatiuam, reddendo illi libertatem vel famam suam. Ad confirmationem respondetur, quod animus bene vel male affectus non obligat ad restitutionem neque liberat a restitutione, sed nocumentum reuera illatum obligat ad restitutionem. Ad tertium argumentum respondetur. Raros esse homines qui sint recti iudices suorum meritorum , sed esto ita quod aliquis modestus intelligat se quidem esse minus dignum alijs candidatis seu oppositoribus, sed tamen non iudicat se esse indignum, si enim hoc iudicaret peccaret certe concurrendo cum alijs dignis, etsi obtineret prae bendam teneretur illam renuntiare & restituere digno a quo ablata est. Quod si fuerit dignus non peccat concurrendo cum alijs quos nouit esse digniores, sed licite potest proponere sua merita in veritate coram iudicibus. Ratio est quia non tenetur ipse docere electores quanuis sit dignior, sed ipsi electores tenentur ex officio hoc examinare. Item quia saepe contingit, vt qui minus dignus est in oculis suis sit dignior respectu communitatis. Ad quartum argumentum respondetur negando consequentiam quoniam gratuitum donum non debetur ex iustitia impedito. Caeterum officium publicum debetur ex iustitia distributiua digniori. Ad quintum argumentum respondetur, quod etiam ipse distributor tenetur si inique distribuat ad restitutionem faciendam digniori, quia non est dominus distributionis bonorum, sed minister & tenetur distribuere secundum voluntatem Domini. Ad confirmationem negatur sequela quoniam distributor tenetur ex officio applicare secundum iustitiae distributiuae formam beneficium digniori, neque ab ista applicatione potest impediri nisi culpa sua, at vero ille qui impedit non tenebatur ex officio applicare illud beneficium digniori: & rursus gerit illud negotium contra digniorem qui alias multipliciter poterat impediri: & propterea non semper tenetur ad restitutionem aequalis quamuis distributor teneatur. Reliqua quae poterant hic examinari remittuntur ad quaestionem 63.