ARTICVLVS III.
¶ Vtrùm occidere hominem peccatorem liceat priuatæ personæ.
AD Tertium sic proceditur.
Videtur quòd occidere hominem
peccatorẽ
peccatorem
liceat priuatæ personæ. In lege enim
diuina nihil
illicitũ
illicitum
mandatur. Sed
Exodi 32. præcepit Moyses, Occidat vnusquisque fratrem suum &
amicum, & proximum suum, pro
peccato vituli conflatilis. Ergo etiam priuatis personis licet peccatorem occidere.
¶ 2 Præterea. Homo
ꝓpter
propter
peccatum comparatur bestijs, vt dictum
est. Sed occidere bestiam
syluestrem maximè nocentem, cuilibet priuatæ personæ licet. Ergo &
pari ratione occidere
hominẽ
hominem
peccatorem.
¶ 3 Prætetea. Laudabile est,
ꝙ
quod
homo etiam si sit priuata persona,
operetur quod est vtile bono communi: Sed occisio malefactorum
est vtilis bono communi, vt
dictũ
dictum
est. Ergo laudabile est si
etiā
etiam
priuatæ personæ malefactores occidant.
SED contra est, quod
August.
dicit in primo
de ciuit. Dei, Qui
sine aliqua publica administratione maleficum occiderit, velut homicida iudicabitur: & tanto amplius,
quāto
quanto
sibi potestatem à Deo
non
cōcessam
concessam
vsurpare
nō
non
timuit.
RESPONDEO dicendum,
quòd sicut dictum
est, occidere
malefactorem licitum est, inquantum ordinatur ad salutem totius
communitatis. Et ideo ad illum so|
lum pertinet, cui committitur cura communitatis conseruandæ. Sicut ad medicum pertinet præcidere membrum putridum, quando
ei commissa fuerit cura salutis totius corporis. Cura autem communis boni commissa est principibus
habentibus publicam autoritatem.
Et ideo eis solum licet malefactores occidere, non autem priuatis
personis.
AD primum ergo dicendum,
ꝙ
quod
ille aliquid facit, cuius autoritate
fit, vt patet per
Diony.
1
2. cap. cæ
lestis hierar. Et ideo vt August.
dicit
in 1. de ciuit. Dei, non ipse occidit qui ministerium debet iubenti,
sed sicut adminiculum gladius est
vtenti. Vnde illi qui
occiderũt
occiderunt
proximos & amicos ex mandato Domini: non hoc fecisse ipsi videntur:
sed potiùs ille, cuius autoritate fecerunt. Sicut & miles interficit hostem autoritate principis, & minister latronem autoritate iudicis.
AD secundum
dicẽdum
dicendum
, quòd
bestia naturaliter est distincta ab homine. Vnde super hoc non requiritur aliquod iudicium, an sit occidenda, si sit syluestris: si verò sit domestica, requireretur iudicium
nō
non
propter ipsam, sed propter
damnũ
damnum
domini. Sed homo peccator
nō
non
est
naturaliter distinctus ab hominibus iustis. Et ideo indiget iudicio
publico, vt discernatur an sit occidendus propter salutem
cōmunẽ
communem
.
AD tertium dicendum, quòd facere aliquid ad vtilitatem communem quod nulli nocet, hoc est licitum cuilibet priuatæ personæ: sed
si sit cum nocumento alterius, hoc
non debet fieri nisi secundum iudicium eius ad quem pertinet
ęstimare
æstimare
quid sit subtrahendum partibus
pro salute totius.
SVMMA ARTICVLI.
COnclusio est, solum licet malefactores occidere, habenti publicam autoritatem.
COMMENTARIVS.
DVbitatur primo. Circa
cōclusionem
conclusionem
Diui Thomæ, & arguitur contra illam. Iudicum cap. 3. Laudatur Aioth. quod
occiderit Eglon. Similiter in historijs gentium laudatur Brutus qui interfecto tyranno Romam liberauit.
Secundò arguitur, quia lex diuina Numer. 35. concessit facultatem propinquis
interfecti, vt occiderent homicidam vbicunque inuenirent absque tribunali & iudicio
publico.
Pro solutione huius dubij
notādum
notandum
est,
quod dupliciter potest esse aliquis
tyrānus
tyrannus
.
Vno modo in dominatu absque iure dominij qui per vim & arma occupat rempublicam: alio modo est aliquis tyrannus in ipso
regimine, quatenus tyrannicè gubernat
cũ
cum
aliàs sit legitimus princeps: nihilominus
omnia iura &
cōmoda
commoda
reipublicæ refert ad
suā
suam
vtilitatẽ
vtilitatem
sicut facit Turca in regno suo.
Sit igitur prima conclusio.
Cuicunq;
Cuicunque
priuatæ personæ licitum est interficere tyrannum primi generis, non autem secundi generis. Probatur prima pars. Respublica gerit bellum perpetuum cum tali tyranno: ergo quilibet ciuis
tanquā
tanquam
miles ipsius
reipublicę
reipublicæ
poterit huiusmodi
tyrānũ
tyrannum
interficere.
Quod si quis dicat, non esse actuale bellum neque semper exercentur bellica arma, ergo non quilibet ciuis miles est vt illum interficiat in bello iusto. Respondetur,
ꝙ
quod
tyrannus actualiter opprimit rempublicam, vnde quælibet pars reipublicæ quandiu non discedit tyrannus: potest illum interficere. Vnde dico quod non solum vt miles & minister reipublicæ, sed etiam vt persona priuata potest in tali casu interficere
ty| p. 325
rannũ
tyra
nnum
, si & ipse opprimitur cum alijs: quia
tunc titulo
ꝓpriæ
propriæ
defensionis potest interficere inuasorem: præsertim quando talis occisio non nocet reipublicæ neque vsurpat
autoritatẽ
autoritatem
reipublicæ, quin potius prodest
reipublicæ & adimplet eius
voluntatẽ
voluntatem
. Imo
etiam adijcimus, quod quilibet alius etiam
si non esset pars illius reipublicæ
neq;
neque
opprimeretur à tyranno, licitè potest titulo defensionis innocentium, interficere
tyrannũ
tyrannum
primi generis: quapropter merito laudantur illi viri in locis citatis in argumento, quia occiderunt tyrannos qui bellum gerebant iniquum contra rempublicam. Secunda vero
pars conclusionis probatur ex Concil. Constantiensi sess. 15. Vbi refertur tanquam error contra fidem, quod sit licitum priuatæ
personæ interficere tyrannum secundi generis. Item probatur ratione: quoniam ille
tyrannus habet legitimum ius ad regnum:
ergo non potest expoliari tali iure
antequā
antequam
eius causa publica autoritate discernatur &
iudicetur.
Sed quæret aliquis, quid nam erit licitum
reipublicæ agere quando tyrannicè opprimitur à legitimo rege? Respondetur, quod
respublica potest & debet recurrere ad superiorem principem,
v.
verbi
g.
gratia,
ad Pontificem vel
imperatorem, vt corrigant & detineant talem principem tyrannicè gubernantem: at
vero si hoc remedium non fuerit possibile
vel non fuerit efficax, vel fuerit periculum
in mora: potestas est in illa republica ad iudicandum de illo principe. Quod si ille admonitus noluerit corrigi, potest illum à regno eijcere & occidere si opus fuerit. Ratio
huius est euidens: quia iure naturæ rex ordinatur ad bonum communitatis & non è
contra, eo vel maximè quod respublica Regi contulit autoritatem ad bonam gubernationem ipsius reipublicæ: ergo in casu quo
Rex tyrannicè gubernet, potestas erit in republica ad deponendum Principem, vel etiam ad occidendum pro defensione ipsius
reipublicæ. Hoc quod diximus intelligendum est, per se & absolutè loquendo consideratis conditionibus reipublicæ & regis.
Nihilominus sæpe accident circunstantiæ
propter quas minus malum erit sustinere tyrannicam gubernationem, quam amouere
Principem cum maiore calamitate reipublicæ, vt si
v.
verbi
g.
gratia,
ex remotione Principis sequatur diuisio in ipsa republica & bella ciuilia, & præsertim si sequatur detrimentum
Christianæ religioni. De hac re vide plura
apud D. Tho. opusc. 20. de regimine principum libr. 1. cap. 6. Et obseruandum est viro
prudenti, quod vt in plurimum ex remotione Principis consequuntur maxima damna in ipsa republica: quapropter in re dubia
semper fauendum est regi, potius quam
cō
munitati
communitati
.
Solet autem disputari hoc in loco, an sit
licitum priuatæ personæ occidere aliquem,
propterea quod sibi imponit falsum
crimẽ
crimen
,
vel imponere
intẽdit
intendit
, ex quo sequetur occisio ipsius innocentis vel infamia? & vtrum
possit homo præuenire inimicum qui habet certum propositum inuadendi ipsum?
Sed hæc omnia commodius examinabuntur articulo. 7.
Ad tertium argumentum dicemus dubio sequenti.
DVbitatur secundò. An possit Rex facere copiam siue per legem siue per specialem commissionem priuatis ciuibus, vt
interficiant quosdam delinquentes in quibusdam speciebus criminum?
Primò arguitur pro parte affirmatiua.
Quilibet ciuis potest licitè prospicere bono
communi vel alicuius innocentis. Ergo vbi
constiterit quod interficiendo aliquem malefactorem, impediuntur aliqua damna &
nocumenta multa reipublicæ: poterit Rex
committere priuatis personis, vt interficiant
huiusmodi, siue per legem latam in
cōmuni
communi
siue per sententiam in particulari.
Secundò arguitur. Licitum est humanis
legislatoribus imitari leges diuinas positiuas
quæ olim datæ sunt: sed dominus id concesserat olim, Numero 35. Faciens copiam
propinquis interfecti, vt vbi inuenirent
homicidā
homicidam
possent illum occidere. ergo & modo licitum erit nostris principibus similem
legem condere.
Tertiò arguitur. Ex
lege celebri Graccus
C. ad legem Iuliam. vbi conceditur marito
vt possit interficere vxorem cum adultero
deprehensos in adulterio, ergo absque tribunali & iudicio licitum est priuatæ personæ
|
aliquem malefactorem interficere, sola legis autoritate. ¶ Denique sæpe contingit in
republica etiam Christiana, quod magistratus vel Principes siue per sententiam latam
in particulari siue per legem,
cōmittant
committant
cuilibet priuatæ personæ vt interficiat aliquem
malefactorem: sic enim conceditur facultas
omnibus Christianis vt possint assassinos interficere, vt bene colligit
Syluest. in verbo,
Assassinos, ex cap. pro humani. de homicidio, in. 6. & videtur esse certa intelligentia illius capituli: nam in fine illius appellantur
assassini diffidati: diffidatus autem ille dicitur qui secundum publicam concessionem
potest à quouis interfici.
PRO decisione huius dubij sit vnica
cō
clusio
conclusio
. Per se loquendo, non erit iusta
lex quæ vniuersaliter fecerit copiam priuatis personis, vt malefactorem quem viderint
aut nouerint deliquisse in certo genere criminis occidant illum ante latam sententiam
à iudice circa
factũ
factum
. Probatur primo. Quia
vsus est omnium nationum bene institutarum, neminem condemnare nisi vocatum
ad iudicium & auditum de excusatione sui
criminis, ergo iniqua est lex. Probatur. Antecedens, ex eo quod dixit Nicodemus
Ioā
Ioan
.
7. Lex nostra non iudicat quenquam, nisi
prius audierit ab eo. Et Actor. 25. cap. dixit,
Faustus iudex à Romanis constitutus, non
est consuetudo Romanis aliquem damnare nisi prius is qui accusatus fuerit præsentes
habeat testes & locum defendendi accipiat.
Confirmatur. Ipsa enim natura nos docet quæ (sicut ait Arist. in. 2. de anima.) dedit
nobis sensum quendam communem perceptiuum obiectorum particularium
sensuũ
sensuum
,
vt de illis possit discernere: ergo similiter iudex necesse est vt rectè iudicet, quod intelligat rationem quam de se ipso reus potest
reddere.
Confirmatur
secũdò
secundo
. Quoniam sententia iudicis publica debet procedere ex scientia publica, vt docet D. Tho. quæst. 66. art.
2. ergo necesse est, vt iudex si rectè debet iudicare, habeat notitiam publicam vtriusque
partis circa ipsum factum. Præterea per huiusmodi
licentiā
licentiam
datam perturbaretur pax
reipublicæ, eo quod homines nequam &
siccarij passim occasionem acciperent alios
occidendi, excusantes se ipsos eo quod dicerent eos deprehendisse in tali delicto.
Diximus autem in conclusione per se &
absolutè loquendo, hoc est attenta conditione iustitiæ vindicatiuæ quæ competit reipublicæ, alijs vero
tanquā
tanquam
ministris illius. Cæ
terum alio titulo distincto à iustitia vindicatiua, videlicet titulo defensionis, possunt euenire casus in quibus non solum respublica possit facere legem in communi, vt quilibet occidat hominem criminosum: sed etiam quilibet particularis absque tali lege &
commissione reipublicæ, possit imo
aliquā
do
aliquando
debeat occidere aliquem criminosum.
Exemplum est, si quis paratus sit incendere
ciuitatẽ
ciuitatem
vel etiam occidere innocentem aut
principẽ
principem
, neque aliâs possit esse recursus ad
rempublicā
rempublicam
: tunc quilibet potest huiusmodi criminosos occidere.
Secunda conclusio. Si malefactor publicè fuerit vocatus ad iudicium neque voluerit comparere: tunc iudex lata sententia contra illum secundum allegata & probata, licitè poterit
aliquādo
aliquando
committere cuilibet priuatæ personæ occisionem illius. Ratio huius est, quoniam aliquando sic expedit omnino bono communi
. v.
, verbi
g.
gratia,
Si aliquis sit celebris latro expolians transeuntes per viam, neque facile possit comprehendi: tunc licitum
erit iudici lata sententia cuilibet committere occisionem illius. Hac etiam via excusari
possunt aliquæ occisiones, si fiant iussu principis, aliquorum qui committunt aliqua crimina læsæ maiestatis: quorum
criminũ
criminum
manifestatio in iudicio denigraret
maiestatẽ
maiestatem
Regiam: tunc enim licitum est cognita euidenter malitia criminis vt Rex faciat talem
criminosum occultè occidere. Nihilominus huiusmodi interfectiones ex tali commissione debent rarissimè fieri & propter
aliquod magnum bonum
cōmunitatis
communitatis
aut
principis. Ratio est, quia ex huiusmodi occisionibus multa
incōuenientia
inconuenientia
possunt sequi
quorum vnum est in republica Christiana,
quod ille malefactor absque
pœnitẽtia
pœnitentia
morietur & cum animi amaritudine & affectu
vindictæ. De hac re infra redibit sermo copiosius. quæst. 67. de iudicijs. art. 2. videatur
etiam lex. 1. & 2. C. quando liceat sine sententia iudicis se vindicare.
Ad argumenta in oppositum respondetur ad primum, quod titulo meræ defensionis reipublicæ vel innocentis, nemo peccat
occidendo
aggressorẽ
aggressorem
: sed necesse est quod
defensio sit cum moderamine inculpatæ tutelæ: quapropter requiritur quod in huiusmodi casibus sit certum periculum reipublicæ vel innocentis, & quod aliundè
non sequantur maiora damna ipsi communitati.
Ad secundum argumentum respondetur negando consequentiam: quia dominus fecit illam legem tanquam dominus
vitæ & mortis, vnde alij Reges non possunt similem legem ferre: quia non sunt
domini vitæ & mortis. Respondetur secundo, quod illa lex fuit tantum permissiua in foro exteriori. Respondetur tertio
& melius, quod lex illa intelligebatur post
latam sententiam à iudice circa ipsum factum: tunc enim lex committebat propinquis occisionem interfectoris: & in hoc mitior erat lex erga homicidam, quia propinqui poterant parcere. Hanc intelligentiam
insinuat Glossa interlinearis & Lyranus in
eodem loco Numer. 35.
Ad tertium argumentum
respōdetur
respondetur
,
ꝙ
quod
lex illa Gracus, est permissiua & iusto dolori mariti compatiens non punit illum in foro exteriori: & hæc est communis sententia
Iurisperitorum & Theologorum.
Ex quo sequitur, quod ipse adulter & adultera possunt se defendendo si opus fuerit occidere maritum? Probatur, quia ipse
maritus peccat contra iustitiam intendens
illos occidere ibidem. At vero post latam
sententiam à iudice
cōtra
contra
adulteram & adulterum, adhuc aliqui Iurisperiti dicunt esse
legem permissiuam, vt maritus occidat vtrunque in foro publico. Ratio illorum est:
quia relinquitur arbitrio mariti vt occidat
eos vel parcat esi. At vero Theologi omnes & peritiores Iurisperitorum aiunt, licitum esse, quod
tũc
tunc
maritus occidat vtrunque tanquam minister reipublicæ & sententiæ iudicis exequutor. Et probatur hæc
sententia. Primo quia ipsi iudices tradunt
adulteros ligatos in loco publico, quod
profecto non est tantum permittere sed cooperari ad occisionem: ergo maritus, vt mi
nister iudicis & exequutor sententiæ occidit illos.
Confirmatur, quoniam aliàs iudices peccarent impedientes adulteros ne se defendant ab iniquè occidentibus: siquidem ius
haberent illi defendendi vitam ab illo, sicut
habebant ante
sententiā
sententiam
quando deprehensi
sunt in adulterio.
Deinde probatur: quia si tantum esset
per missio legis quod maritus posset illos occidere, sequitur quod cuilibet esset licitum
illos defendere. Probatut sequela, quia quilibet potest defendere patientes contra iustitiam: consequens est falsum, quia tunc iudices iustè punirent talem defensorem, quin
potius ipsi defenderent maritum, imo &
assistũt
assistunt
in loco
vindictę
vindictæ
autoritatiue: ergo ipsi
principaliter occidunt adulteros
quādo
quando
maritus occidit.
Neque tamen valet respondere, quod iudices non ferunt sententiam capitis simpliciter, sed tradunt illos marito vt occidat si
voluerit. Etenim nihilominus directè iudices tradunt adulteros certo periculo mortis, ac proinde non excusarentur à peccato homicidij, si lex tantum esset permissiua: excederent enim conditiones permissionis. Sed ratio opposita conuincit,
quod non est tam rigurosa sententia, sicut
esset si iudex decerneret adulteros esse occidendos.
Ad quartum respondetur, quod nos non
negamus, quin aliquando possit esse licitum vt respublica committat priuatis personis, vt occidant aliquem vel aliquos malefactores: sed dicimus quod semper fieri
debet post latam sententiam, vel per legem præsupposita euidentia facti: & propterea iustificatur lex illa de assassinis, quia
illi sunt quædam hominum iniqua societas, parata ad occidendum Christianos. At
vero qui nam propriè dicantur assassini &
receptores illorum, qui excommunicati
sunt ipso iure: explicant Caietanus, & Syluester in verbo, assassinus. Habemus itaque,
quod facti publici notorietas solet valere
loco sententiæ.
Vnde contingit vt iudex licitè possit aliquando malefactorem coram se & in publico peccantem statim occidere, Verbi
|
gratia. Si quis ministrum iustitiæ in foro publico vel in tribunali occiderit, statim licitum erit
illũ
illum
suspendere. Sicut
etiā
etiam
contingit
in bello, quod dux militem publicè à disciplina militari deuiantem statim interficit.
Sic etiam licitum erit, si
verũ
verum
est quod
aiũt
aiunt
,
quòd in actuali congressu belli singuli milites habent facultatem
occidẽdi
occidendi
socium antecedentem: quando ille se inclinauerit vel
in latus verterit vt fugiat ictum iaculi, licita
erit huiusmodi occisio quoniam fit publica autoritate. Et ratio huius rigoris est, propter commune bonum exercitus: oportet enim vt acies ordinatissimè pugnent ad
victoriam
cōsequendam
consequendam
. Cæterum de insidijs quæ licitè fiunt in bello & solent per priuatas personas fieri & procedere vsque ad
occisionem contrariorum vel ducis exercitus contrarij: non est præsentis loci ad vnguem diffinire, sed magis hoc pertinet ad
materiam de bello. Nihilominus breuiter
dicimus, quod illæ insidiæ erunt licitæ in
bello quæ non destruunt leges, quæ iure
gentium admittuntur: quapropter quia iure gentium receptissimum est, quod legati vtriusque exercitus recipiantur pacificè,
non erit licitum, quod princeps per legatum suum insidias paret alteri Principi, aut
etiam duci exercitus intendens illos occidere sub titulo pacis. Hoc enim omnes gentes vniuersaliter damnant, quoniam daretur occasio, quod ipsismet legatis pararentur
insidię
insidiæ
ac proinde destrueretur id, quod
iure gentium receptissimum est tanquam
necessarium ad hoc quod legatorum ministerio cessent bellorum incommoda quæ
maxima sunt.
Dicimus secundo,
ꝙ
quod
quando is qui mittitur insidiari aut ipse vadit non fungitur officio legati, sed solum suo periculo occultè
vel per verba æquiuoca insidias parat Duci
vel Principi qui gerit bellum iniquum, vel
fuit traditor vel dolo aut fraude iniuriam fecit alteri reipublicæ: tunc licitum erit per insidias illum occidere. Huius rei exempla habemus in Sacris literis plurima. Etenim Iudith fœmina insignis per insidias sanctas interfecit Holofernem & Iahel fœmina vt habetur Iudicum 4. Occidit Sisaram per huiusmodi insidias. Et Aod, occidit Eglon
Regem Moab per huiusmodi insidias. Et
quanuis ipse Aod missus fuerit tanquam legatus filiorum Israel per quem miserunt
munera regi Eglon vt habetur Iudicum. 3.
Nihilominus excusari poterit à peccato
nō
non
solum, quia id fecit spiritu Domini vt ibidem narratur, scilicet quod Dominus suscitauit filijs Israel saluatorem nomine Aod:
sed etiam quia postquam ille impleuit officium legati & iam abierat, postea reuersus
est, vt persona particularis & dixit ad Regem, verbum secretum habeo ad te ò Rex,
tunc autem ipse Rex misit foras famulos &
mansit solus cum illo, quod quidem imprudenter fecit quanuis permittente domino,
ac propterea ipse Aod non infamauit officium legati. Hinc est quod nostris etiam
temporibus merito laudantur fortes milites, qui simulatè ingrediuntur castra inimicorum cum periculo vitæ, vt occidant principes aut duces illorum, qui iniqua bella gerunt, qualis fuit ille qui occidit Principem
de Orange nostris temporibus, in quo tamen principe specialis erat ratio, vt quomodolibet occideretur: quoniam erat rebellis
Hispaniarum Regi Philippo Secundo, cuius subditus erat, & idcirco tanquam reus
læsæ maiestatis potuit ab ipso Hispaniarum
Principe taliter occidi. Et quanuis ipse Rex
in particulari non præceperit militi, vt occideret talem Principem, tamen quia rex ipse
misso iam exercitu pugnabat contra vassallum suum reum læsæ maiestatis: consequenter eo ipso visus est talem facultatem singulis militibus fecisse, vt quomodolibet occideretur cuius signum est approbatio facti.