AD Septimum sic procedi tur. Videtur, quòd nulli liceat occidere aliquẽ aliquem , se defendendo. Dicit enim Augustinus ad Publicolam, de occidendis hominibus, Ne ab eis quisquā quisquam occidatur non mihi placet consilium, nisi fortè sit miles, aut publica functione teneatur, vt non pro se hoc faciat, sed pro alijs, accepta legitima potestate, si eius congruat personæ. Sed ille qui se defendendo, occidit aliquem, ad hoc eum occidit, ne ipse ab eo occidatur. Ergo hoc videtur esse illicitum.

¶ 2 Præterea. In primo de libero arbitrio dicitur: Quomodo apud diuinam prouidentiam à peccato liberi sunt, qui pro his rebus quas contemni oportet, humana cæde polluti sunt? Eas autem res dicit esse contemnendas, quas homines inuiti amittere possunt, vt ex præmissis patet. Horum autem præcipuum est vita corporalis. Ergo pro conseruanda vita corporali, nulli licitum est hominem occidere.

¶ 3 Præterea. Nicolaus papa dicit, vt habetur in Decretis in distinctione 50. de clericis pro quibus consuluisti, scilicet, qui se defendendo paganum occiderunt, si postea per pœnitentiam emendati, possunt ad pristinum statum redire, aut ad altiorem ascendere, scito nos nullam occasionem dare, | nec vllam tribuere licentiam eis, quemlibet hominem quolibet modo occidendi. Sed ad præcepta moralia seruanda tenentur communiter clerici, & laici. Ergo etiam laicis non est licitum occidere aliquem, se defendendo.

¶ 4 Præterea. Homicidium est grauius peccatum, quàm simplex fornicatio vel adulterium. Sed nulli licet committere simplicem fornicationẽ fornicationem , vel adulteriũ adulterium , vel quodcunque aliud peccatũ peccatum mortale pro conseruatione propriæ vitæ: quia vita spiritualis præferenda est corporali: ergo nulli licet defendendo se ipsum, alium occidere, vt propriā propriam vitam conseruet.

¶ 5 Præterea. Si arbor est mala, & fructꝰ fructus , vt habetur Matth. 7. Sed ipsa defensio sui videtur esse illicita, secundum illud Rom. 12. Non vos defendentes charissimi. Ergo & occisio hominis exinde procedens est illicita.

SED contra est, quod Exod. 22. dicitur: Si effringens fur domum, siue suffodiens inuentus fuerit, & accepto vulnere mortuus fuerit, percussor non erit reus sanguinis. Sed multo magis licitum est defendere propriam vitam, quàm propriam domum. Ergo etiam si aliquis occidat aliquem pro defensione vitæ suæ, nō non erit reus homicidij.

RESPONDEO dicendum, quòd nihil ꝓhibet prohibet vnius actus esse duos effectus, quorum alter solum sit in intentione, alius verò sit præ ter intentionem. Morales autem actus recipiunt speciem secũdum secundum id quod intenditur. Non autem ab eo quod est præter intentionem, cùm sit per accidens, vt ex supradictis patet. Ex actu ergo alicuius seipsum defendentis, duplex effectus sequi potest. Vnus quidem cō seruatio conseruatio propriæ vitæ, alius autem occisio inuadentis. Actus ergo huiusmodi ex hoc, quòd intenditur conseruatio propriæ vitæ non habet rationem illiciti, cùm hoc sit cuilibet naturale, quòd se conseruet in esse quantum potest. Potest tamen aliquis actus ex bona intentione proueniens illicitus reddi, si non sit proportionatus fini. Et ideo si aliquis ad defendendam propriā propriam vitam vtatur maiori violentia, quā quam oporteat, erit illicitum. Si verò moderatè violentiam repellat, erit licita defensio. Nam secundum iura, vim vi repellere licet cum moderamine inculpatæ tutelæ. Nec est necessarium ad salutem, vt homo actum moderatæ tutelæ prætermittat ad euitandam occisionem alterius: quia plus tenetur homo vitæ suæ prouidere, quàm vitæ alienæ. Sed quia occidere hominem non licet nisi publica autoritate, propter bonum commune (vt ex supradictis patet) illicitum est quòd homo intendat occidere hominẽ hominem , vt seipsum defendat, nisi ei qui habet publicam autoritatem, qui intendens hominem occidere ad sui defensionem, refert hoc ad publicum bonum, vt patet in milite pugnante contra hostes, & in ministro iudicis pugnante contra latrones: quanuis etiam & isti peccent, si | priuata libidine moueantur.

AD primum ergo dicendum, quòd autoritas August. intelligenda est in eo casu, quo quis intendit occidere hominem, vt seipsum à morte liberet. In quo etiam casu intelligitur autoritas inducta ex libro de liber. arbit. Vnde signanter dicitur, pro his rebus: in quo de signatur intentio. Et per hoc patet responsio ad Secundum.

AD tertium dicendum, quòd irregularitas cōsequitur consequitur actum homicidij, etiam si sit absque peccato: vt patet in iudice, qui iustè aliquem condemnat ad mortem. Et propter hoc clericus, etiam si se defendendo, interficiat aliquem, irregularis est: quanuis non intendat interficere, sed seipsum defendere.

AD quartũ quartum dicendum, ꝙ quod actus fornicationis, vel adulterij nō non ordinatur ad conseruationẽ conseruationem propriæ vitæ ex necessitate, sicut actus, ex quo quādoq; quandoque sequitur homicidiũ homicidium .

AD quintum dicendum, quòd ibi prohibetur defensio, quæ est cũ cum liuore vindictę. Vnde gloss. dicit: Non vos defendentes, id est, non sitis referientes aduersarios.

DVbitatur primò circa secundam conclusionem an vera sit: & arguitur pri mo contra illam. Vita spiritualis proximi plus debet diligi quam vita corporalis propria, vt supra quæst. 26. art. 5. diffinitum est: sed tunc perit vita spiritualis inuasoris quando me defendendo occido illum qui est in peccato mortali, ergo potius deberem ego pati mortem corporalem quā quam mittere animam proximi in gehennam. Confirmatur. Si inuasor ex passione vel ignorantia vult me occidere, videtur quod tunc sit saltem tempus necessitatis proximi, vt ego ponam vitam corporalem pro spirituali illius, ergo saltim in tali casu non possum me defendendo illum occidere.

Arguitur secũdò secundò . Sequitur ex conclusione D. Tho. quod qui dedit causam & fuit in culpa vt ab alio inuaderetur, nihilominus possit defendendo se, occidere inuasorem. v. g. qui adulter deprehensus in adulterio ab ipso marito posset occidere maritũ maritum se defendendo, item qui proximum iniurijs lacessiuit possit, si lacessitus aggreditur occide ne illum se defendendo.

De hac difficultate prima sententia est Abulen. q. 11. super. c. 11. Iosue, quòd homo tenetur se defendere etiā etiam occidẽdo occidendo inuasorẽ inuasorem & videtur quod ratio D. Tho. in artic. hanc sententiam probet, dum inquit, Plus tenetur homo vitæ suæ prouidere quam vitæ alienæ, ergo non poterit homo desistere à defensione suæ vitæ, ne occidat alterum.

Secunda sentẽtia sententia est Gersonis in tract. de Eucharist. & Ancarrano in lib. de autoritate ecclesiæ. quæstione. 52. articul. 3. & eam sequitur Accursius in. l. vt vim. ff. de iustitia & iure. videlicet, quod nemo potest in defensionem propriæ vitæ, interficere aggressorem.

Tertia sententia est D. Antonini in. 3. p. tit. 5. c. 8. §. 1. quā quam sequitur Nauar. in suo manuali. c. 15. nu. 7. & super. c. fin. 14. q. 6. nu. 15. videlicet quod licitum est se defendendo occidere inuasorem præterquàm quando is qui inuaditur dedit culpabilem causam aggressori, qualẽ qualem dat adulter marito in adulterio deprehensus, & ille qui alterum conuitijs lacessiuit, vt se aggrederetur.

PRO decisione veritatis sit prima conclusio. Licitum est non defendere propriam vitā vitam quando homo non potest aliter | se defendere quam occidendo inuasorem. Probatur conclusio ex doctrina D. August. li. 1. de doctr. Christ. c. 27. homo debet plus diligere proximum quam corpus propriũ proprium , quæ quidem doctrina secundùm communem intelligentiam Theologorum aliquando est in præcepto, aliquando in consilio, vt diffinitum est à nobis supra quæst. 26. artic. 4. ad 3. & art. 5. ad 3. ergo quanuis homo possit se defendere cum moderamine inculpatæ tutelæ occidendo inuasorem, licitum tamen erit ei ex perfecta charitate velle potius pati mortem temporalẽ temporalem quam quod ipse inuasor pereat in æternum. Probatur secundo exemplo Christi & plurimorum martyrum, qui cum possent se defendere à tyrannis voluerunt potius pati mortem, ergo non quotiescunque homo potest se defendere tenetur quando fuerit causa aliqua spiritualis ad Dei gloriam vel ad salutem proximi. Confirmatur ex doctrina Christi, Ecce ego mitto vos sicut oues in medio luporum. Quam doctrinam vniuersi Christiani sequi possunt ex consilio Euangelico, item Ecclesiast. 28. Relinque proximo tuo nocentite, & tunc deprecanti tibi peccata soluentur, & quanuis in prædicto nostro casu non sit præceptum obligans, poterit tamen homo vti consilio ad maiorem consuetudinem comparandam, & vt non se exponat periculo iræ & vindictæ cōtra contra proximum. Obseruandum est tamen quod cō clusio conclusio intelligenda est quando vita eius qui inuaditur non est multum necessaria reipublicæ imo etiam qñ quando non est simile periculum circa salutem animæ propriæ. Tunc enim in ijs duobus casibus magis debet homo prouidere propriæ vitæ quam alienæ.

Secunda conclusio. Licitum est homini se defendendo cum moderamine inculpatæ tutelæ occidere inuasorem. Probatur primò ratione D. Thom. in corpore articuli, quæ est demonstratio naturalis. Item ex capit. ius naturale. distinctione. 1. vbi asseritur esse iuris naturalis vt liceat vim vi repellere, & idipsum habetur in. l. vt vim. ff. de iustitia & iure. & in cap. significasti. el segundo de homicidio. & in cap. si vero. de sententia excommunicationis. Hanc doctrinam eleganter prosequitur Cicero in ora tione pro Milone & est communis consensus omnium Philosophorum & Theologorum. Hæc conclusio intelligenda est cum exceptione quadam: quando scilicet ex morte aggressoris sequitur notabile damnum reipublicæ, tunc enim tenetur homo potius pati mortem quàm occidere inuasorem cum tanto damno boni communis, & hoc ipsa natura nos docet: experimur enim quod grauia elementa proprios motus deorsum obliuiscuntur & ascendunt sursum, ne detur vacuum quod esset maximum damnum vniuersi. Sed nihilominus dicimus, ꝙ quod si occiderit inuasorem defendendo propriā propriam vitam cum moderamine nō non peccat cōtra contra iustitiam commutatiuam per comparationem ad inimicũ inimicum occisum, sed peccat mortaliter & grauiter contra charitatem & pietatem contra patriam, & insuper contra iustitiam commutatiuam per comparationem ad rempublicam cui maximum detrimentum infert. Aliud enim esset non defendere regem cum possis, & aliud occidere, etenim in priori casu peccas tantum contra charitatem, in secundo vero peccas contra iustitiam cōmutatiuam commutatiuam damnificando rempublicam.

Tertia conclusio. Licitum est occidere inuasorem, etiam si ille qui inuaditur fuerit in culpa prius vt alter aggrederetur ipsum. Hæc probatur eisdem rationibus & iuribus sicut præcedens conclusio. Etenim adulter ex iniuria quam facit marito non amittit ius naturale defendendi propriam vitam. Præterea ipse inuasor iniuriam & vim facit, etiam si prius fuerit lacessitus factis aut verbis, ergo licitum est vim illam & iniuriam repellere. Et confirmatur à simili. Si meus proximus sua culpa & prodigalitate deuenit in extremam necessitatem ego teneor illi succurrere, ergo etiam si ego mea culpa me constituerim in illo periculo: non tamen poterit alter me occidere, & ego possum licitè me defendere.

Obseruandum est tamen, quod si adulter vel lacessitor præuidit pericula mortis futura ex actione propria, peccat certè peccatum homicidij in corde suo quando tale periculum præuidens, nihilominus statuit se in illo constituere. At vero | postea in ipso periculo positus, non amittit ius defendendi se: imo tunc illi est maior ratio se defendendi donec doleat de peccato: quod non est ita facile in illo conflictu & perturbatione animi.

AD argumenta in oppositum respondetur. Ad primum, quòd illa doctrina intelligenda est, quando proximus est in graui aut extrema necessitate: at vero quā do quando ipse inuasor ex malitia sua se exponit tanto periculo, non teneor ego amittere vitam corporalem ne ille damnetur. Ad confirmationem respondetur, quòd quanuis inuasor ex passione vel ignorantia etiam inuincibili aggrediatur, nihilominus non ex eo derogatur iuri naturali quod ego habeo, vt defendam propriam vitam.

Quod si obijcias, tunc esse casum necessitatis in quo debeo vitam corporalem ponere pro vita spirituali proximi, ergo non licet interficere talem inuasorem. Respondetur, quòd in ipso inuasore duplex miseria esse potest. Altera quod sit in peccato quod ipse aliâs commiserat: altera quod dum aggreditur me, afficitur passione absorbente vsum rationis & iudicium, vel habet ignorantiam inuincibilem iudicans, quòd ego volo illum occidere. Dico ergo, quòd medium ordinatum ad moderandam passionem eius, vel tollendam ignorantiam, non est quòd ego amittam propriam vitam, manet enim ille cum eadem ignorantia & passione ex quibus me interficere intendit. Rursus neque ad liberandum illum à peccato quod aliàs commiserat, medium est quod ego permittam me occidi. Manet enim cum eodem peccato me interfecto. Sibi igitur imputandum erit si moritur in peccato quod vltro commiserat, neque pœ nituerat. Non enim propterea debeo amittere ius quod habeo ad defendendam propriam vitam, sed possum me ab illo defendere sicut à bestia fera.

Ad alterum argumentum patet ex dictis in tertia conclusione, non enim adulter confert ius marito, vt occidat illum: neque ipse amittit ius quod habebat defendendi vitam propriam ex eo quod adulteriũ adulterium commisit.

DVbitatur secundò. An pro defensione rerum temporalium vel hono ris licitum sit inuasorem occidere? Ad hoc breuiter respondetur conclusione affirmatiua, dummodo talis defensio fiat cum moderamine secundùm proportionem ad finem intentum. Hæc conclusio est consensus Philosophorum & ferè omnium Theologorum. Illam asserit Cicero vbi supra, & confirmatur ex Aristotele. 3. Ethicorum, capit. 7. vbi laudat mortem, quam quis oppetit vt tueatur sua, ergo si cum periculo vitæ propriæ potest homo bona temporalia tueri, multo magis cum periculo vitæ aggressoris.

Præterea, Exodi. 28. vt citatur à Diuo Thoma in argumento, Sed contra, excusatur à reatu sanguinis qui percussit furem effringentem fores vel effodiẽtem effodientem domũ domum . Item ratione naturali probatur conclusio. Quoniam diuitiæ sunt instrumenta ad virtutem & necessariæ ad vitæ conseruationem, ergo licitum est ista bona defendere ab iniquo aggressore & vim vi repellere, non obstante occisione illius, quæ per accidens sequitur ex defensione mea: ipse enim potius se occidit moraliter, dum à vi inferenda non desistit. Eadem ratio procedit de honore quod est excellentius bonũ bonum , quàm diuitiæ.

Ex dictis sequitur vnum corollarium, quod non tenetur homo fugere aggressorem quando ipsa fuga est ignominiosa: sicuti est militi & viro nobili. Cæterum clericus vel monachus tenetur fugere, si fuga sua defendit vitam aut rem familiarem: non enim amittit honorem secundùm statum suum, quod si noluerit fugere & se defendendo occiderit inuasorem: peccat mortaliter saltem contra charitatem: & certo credo quod peccat contra iustitiam. Et ratio est, quia ille non se defendit cum moderamine proportionato ad finem intentum, sed maiorem vim adhibet quàm oporteret ad assequutionem finis, etenim quod respectu vnius hominis est proportionatum medium, respectu alterius non est proportionatum: quoniam ille amitteret honorem si fugeret, hic alter nihil amittit. Conclusio posita intelligenda est cum limitationibus conclusionum præcedẽtis præcedentis dubij, scilicet, ꝙ quod si fuerit persona publica ipse | aggressor, ex cuius morte magnum damnum sequitur reipublicæ, tunc non erit licitum illum occidere pro defensione rerum temporalium & honoris. Argumenta verò quæ contra conclusionem possunt obijci vnico verbo soluuntur, si dicamus quod quanuis homo teneatur plus diligere vitam proximi, quàm bona propria temporalia: hoc tamen præceptum non obligat nisi in casu necessitatis proximi, & per media communia & ordinata ad illum finem, hic tamen casus non contingit quando proximus est aggressor ex malitia sua. At vero si ex ignorantia inuincibili aggreditur bona mea rapere, putans esse sua, videtur quod tunc non possim illa defendere occidendo illũ illum . Respondetur nihilominus, quòd iam est in culpa dum propria autoritate cōtendit contendit vendicare sibi illa bona, sed deberet petere ante iudicem.

DVbitatur tertiò. An sit licitum repercutere eum qui postquam percussit, separat se ab aggressione. v. g. si quis dedit alapam proximo, an percussus possit statim repercurtere? ¶ Arguitur primò pro parte affirmatiua. Quia illa repercussio est recuperatio honoris qui actualiter offenditur, & repercussione defenditur & recuperatur.

Arguitur secundò à simili. Licitum est persequi latronem fugientem capta præda, & eripere illam de manibus eius per vim, etiam cum periculo vitæ latronis, ergo in casu posito in fragranti iniuria, repercutere est quasi eripere prædam honoris de manibus iniqui aggressoris.

Arguitur tertiò. Si quis irritet alterum ad singulare certamen taliter quod irritatus amittat honorem, nisi acceptauerit pugnā pugnam aut statim euaginauerit gladium: & licitum est illi defendere suum honorem, etiam si is qui irritauit illum verbis, iam taceat neq; neque vltra progrediatur, ergo etiam licitum erit percutientem repercutere pro defensione honoris qui adhuc læditur.

Nihilominus sit nobis certissima conclusio & catholica doctrina. Non est licitum repercutere eum qui percussit, nisi forte adhuc perseueret in pugna: tunc enim repercussio habet rationem defensionis respectu imminentis periculi, non vindictæ respectu præteritæ iniuriæ. Probatur egregio testimonio. 1. Petri. cap. 3. Non reddentes malum pro malo, neque male dictum pro maledicto. Item probatur, quoniam vindicta non est licita particularibus, vt patet Ecclesiast. 28. Qui vindicari vult, à domino inueniet vindictam. At vero qui repercutit vindicat se de percutienti, ergo peccat mortaliter. Hæc est communis doctrina Theologorum bene sentientium. Et si quis aliter sentit iudicio nostro contradicit sacræ Scripturæ. Verum est tamen quòd non desunt qui velint fingere quòd illa repercusio non habet rationem vindictæ dum fit in feruore pugnæ: sed potius est defensio honoris. Et idem dicunt de illo qui acceptat duellum irritatus ab alio, aiunt enim quòd per illam acceptationem homo defendit honorem suum. Sed profecto vehementer falluntur dum ita paralogizantur: quod patebit ex solutionibus argumentorum.

Ad primum argumentum respondetur, nego antecedens. Quia quanuis honor secundùm leges diaboli recuperetur, tamen recuperatur per vindictam, quod est illicitum. Et ratio est: quia honor iam est læsus propter illam percussionem priorem, & ideo non habet locum ibi iam defensio, sed est mera vindicta ipsa repercussio: quanuis per illam recuperetur honor apud viros huius seculi, qui sunt idololatræ mundani honoris.

Ad secundum concedo antecedens & nego consequentiam. Ratio differentiæ est manifesta. Quoniā Quoniam latro adhuc est in exercitio capiendi aliena, dum non est iam in loco quieto retinens rem alienam. At vero qui semel percussit vel contumeliam dixit, iam læsit honorem meum, neque portat secum quidquam meum quod ego possim eripere de manibus eius: sicut si quis abscindat manum meam, non possum ego abscindere manum eius. Imo si occidat equum meum: non possum ego occidere equum illius. Quia illa operatio non habet rationem defensionis, sed potius offensionis per vindictam. Ita igitur homo se habet qui pro recuperatione honoris repercutit eum qui se percussit. Cæterũ Cæterum de antecedente argumenti, nota quòd si fur vel latro iam | constituit se in loco tuto, vel rem alienam deposuit vel abscondit, non est mihi licitum per vim recuperare meam rem: quia tunc iam ille non infert vim actualiter, sed omnino iam cessauit. Vnde oportet, quòd respublica iudicet de latrone & compellat vt mihi restitua. Quòd si quis obijciat. Si de facto ego contendā contendam cum latrone vt reddat quod abstulit, ille non poterit iustè defendere rem illam, igitur ego iustè cōtendo contendo eripere rem illam. Respondetur nego consequentiam. Quia non est inconueniens, ꝙ quod sit iniusta pugna ex vtraq́ue parte: maximè ꝙ quod defensio latronis est contra iustitiam cōmutatiuam commutatiuam : compulsio autem mea est contra iustitiam legalem, atque ita diuersis rationibus vtraque pugna est iniusta.

Ad tertium respōdetur respondetur , quòd nullo modo est licitum acceptare duellum quod cō demnatur condemnatur in Concil. Trident. Sess. 25. c. 19. in decreto de reformat. & quanuis grauissimæ pœnæ quæ illic apponuntur contra sic pugnantes & contra fauentes illos, intelligā tur intelligantur de solenni duello, non solum illud duellũ duellum est illicitũ illicitum iure naturæ, sed etiam quodlibet aliud singulare certamen eorum, qui se adinuicem inuitant vel irritant ad pugnam, est iure naturæ illicitum: nam vterque se exponit periculo mortis vel occisionis: neque potest habere rationem defensionis talis acceptatio. Poterit tamẽ tamen homo sic irritatus ab alio prudenter & Christianè respōdere respondere pro defensione sui honoris, dicendo vbicunque tu me fueris aggressus, vir ego sum qui me possum defendere, etiam forte cum malo tuo atque periculo. Atque ita vim moderatè repellit, quousque alter armis velit vti. Tunc enim iam constat quòd armis potest se defendere. Sed adhuc dubitat aliquis, si quis iratus me vocat dicens, quòd vult mihi certa verba facere seorsum, an sit licitum exire, etiam si suspicet, quòd ille vult vti armis contra me? Ad hoc respondetur, quòd prudentia opus est in huiusmodi casibus, fortassis enim habet rationem defensionis, si in tali casu vir nobilis irritatus velit ęxire ad audiendum sermonem eius qui irritat: quia forte verbis terminabitur illorum dissidium. At vero si irritatus, est certus moraliter, quòd irritans vult cum illo digla diari, debet verbis suum honorem modeste defendere, vt iam diximus: sed non tenebitur domi manere, sed poterit exire quoties sibi opportunum erit ad negotia sua tractanda.

DVbitatur quarto. An in defensionem sui, licitum sit præuenire eum qui paratus est iniquè aggredi? Verbi gratia, an vxor quæ certa est, quòd maritus vult nocte illam suffocare, possit præuenire maritum, & illum occidere. Similiter an habeat rationem defensionis, si quis occidat eum qui vadit ad iudicem, vt imponat falsum testimonium propter quod erit occidendus, vel infamandus vel amissurus bona temporalia. ¶ Pro solutione nota, quòd præuenire in præsenti est, antequam inimicus inuadat damnificare. Nota secundo, quòd aliquando huiusmodi præuentio non est simpliciter præuentio, sed secundum quid, verbi gratia, quando ego post vnum actum aggressionis præuenio alterum, quem prudenter timeo esse futurum in damnum meum.

Sit igitur prima conclusio. Non est licitum simpliciter præuenire eum, quem timeo futurum esse aggressorem. Probatur, quia illa pręuentio non est propriè defensio, sed directè est occisio hominis ordinata ad conseruationem propriæ vitæ: quemadmodum si adultera nouit, quòd maritus est conscius adulterij quod illa commisit: qui tamen nondum quidquam parauit, nihil dixit, vnde colligatur, quòd est actualis aggressor: nihilominus mulier prudenter timet, quòd illam sit occisurus. Dicimus quòd in hoc casu, non est licitum præuenire maritum, & per insidias illum occidere. Confirmatur conclusio. Quia illud vniuersale principium, vim vi repellere licet, nullo modo verificatur in illo casu: quin potius verificatur, quando supra iniuriam factam altera additur.

Secunda conclusio. Postquam iam aggressor fecit aliquam actionem parando mihi insidias, quas ego aliter effugere non possum nisi occidendo illum: tunc licitum est mihi medio tempore, antequā antequam instet meũ meum damnũ damnum , occidere insidiātem insidiantem etiā etiam si pro tunc quietus sit. Ratio est: quia tunc ꝓpriè propriè loquẽ do loquendo est defensio vitæ meæ: nā nam profecto mo| raliter loquendo, ille est actualis aggressor. v. g. in casu posito, potest mulier adultera occidere maritum de quo certa est quod iam habet vel venenũ venenum paratum, vel gladiũ gladium aut aliquid simile: tũc tunc enim vim vi repellit moraliter loquendo, quanuis physicè pro tunc ipse maritus nihil agat. Similiter dico de secundo casu: quod si ille qui vadit ad iudicem fuerit admonitus & noluerit retrocedere, poterit is qui iniuriā iniuriam patitur occidere illum defendendo se vel sua: si aliter non potest. Imo vero Caiet. infra in. q. 95. ar. 8. ad 3. & in summa in verbo duellum, ait, quòd innocens tunc poterit prouocare accusatorem ad duellum & occidere: quoniā quoniam accusator iam inuadit innocentem occisurus gladio iudicis. Quin potius secundũ secundum istam rationem posset etiā etiam occultè occidere aggressorem nō non prouocando ad duellũ duellum , siquidem habet illa actio rationem defensionis cũ cum moderamine inculpatæ tutelæ. At vero contra hanc sententiā sententiam Caietani sunt tria argumẽta argumenta . Primum argumentum est. Si ipse accusator bona fide imponeret mihi crimen, non liceret mihi illum occidere, ergo neque si mala fide. Probo consequentiam. Quia defensio vitæ propriæ, vt iam diximus licita est etiā etiam contra ignorantem inuincibiliter.

Arguitur secũdò secundò . Sequeretur ꝙ quod etiam si accusator intenderet damnificare in causa ciuili, licitum esset illũ illum occidere. Probatur consequentia. Quia si illa actio habet rationem defensionis, licita erit pro conseruatione rerum temporalium. Cōsequens Consequens autem videtur esse inconueniens. Quoniam tunc daretur occasio litigantibus, vt occiderẽt occiderent homines quos falsos testes esse iudicauerint: quod esset magna perturbatio reipublicæ. Confirmatur. Nam iudex iuste puniret talem interfectorẽ interfectorem , ergo ipse iniustè occidit.

Arguitur tertiò. Quia propriè vis non dicitur, nisi quando aliquis actualiter aggreditur aliquo facto per se nociuo, sed ille accusator nondum sic aggreditur, ergo tunc nō non verificatur, quod vim vi innocens repellit. Magister Soto propter hoc tertium argumentum in lib. 5. de iust. & iure. q. 1. art. 8. te net partem negatiuam. Nihilominus sententia Caiet. mihi multo probabilior est. Et cō firmatur confirmatur , quia licitũ licitum esset mihi occidere ho minem qui vocat seruum, vt me occidat: si non habeo alium mediũ medium , quo vitā vitam seruem incolumem. Item si quis vadit vt soluat vel irritet canem aut leonem contra me, licitũ licitum est mihi illũ illum occidere, antequàm soluat canem aut leonem, ergo etiam in casu posito licitũ licitum erit occidere accusatorẽ accusatorem vel inuasorẽ inuasorem .

AD argumenta in oppositum respōdetur respondetur . Ad primum, quòd sicut non possum me defendere per vim ab ipso iudice & ministris, qui bona fide secundùm allegata & probata procedunt, etiam si ex ignorantia id faciat, ita neque accusatorẽ accusatorem possum occidere, qui bona fide & iuridicè me accusat. Ratio est, quia omnes isti exequuntur officium legalis iustitiæ, ac per consequens non faciunt mihi iniuriam. Et confirmatur. Quia innocens probatus nocens tenetur pati mortem illatam à ministris reipublicæ, ergo accusatus tenetur pati accusationem factam secundùm legalem iustitiam. Ratio vtriusque est: quia sic expedit cōmuni communi bono reipublicæ. Cęterũ Cęterum quando quis me inuadit vel accusat siue ex malitia siue ex ignorantia & non secundũ secundum iustitiam legalem, licitũ licitum mihi est me defendere, nō non obstante morte illius. ¶ Sed rogat quis quid agam ego, si quis vadit ad me accusandum de crimine vero sed occulto, ex cuius accusatione mihi certũ certum periculũ periculum creatur mortis vel infamiæ. Respondetur, quòd si ille non habet ius ad me accusandum, neque procedit secũdùm secundùm iustitiā iustitiam legalem, ita me possum defendere ab illo, sicut ab imponente falsum crimen.

Ad secundum argumentum respondetur concedo sequelam. Diximus enim iam quod licitum est pro defensione rerũ rerum temporalium inuasorem occidere. Cum igitur ille accusator per se vel per tertiam personā personam iniquè contendat accipere mea bona: licitũ licitum mihi erit illa defendere. Neque illud inconueniens sequitur ex ista doctrina, nisi ex malitia hominum litigantium: qui non prudenter examinabunt circunstantias, in quibus licitum est falsum accusatorem & falsum testem occidere. Ad confirmationem respondetur, concedo antecedens, & nego consequentiam. Quia iudex procederet ex falsa præsumptione. At si iuridicè posset probari ratio iustæ defensionis, | tunc iudex iniquè puniret interfectorem.

Ad tertium argumentum respondetur, quòd moraliter loquendo, ille iam cœpit facere vim quando apponit causam certam periculi futuri: sicut qui parat laqueum pedibus meis in loco per quem mihi necesse est transire, neque enim debeo expectare ad repellendam vim, quando iam nullum erit remedium. Sed tunc verè me defendam, quando iam posita est aliqua actio per quā quam per bonam consequentiam sequitur meum periculum: alioquin postea nullus est locus defensioni relictus.

DVbitatur quinto & vltimo. An sit licitum intendere occisionem aggressoris, vt seipsum homo defendat vel sua bona?

Arguitur primò pro parte affirmatiua. Omne quod licitum est facere, licitum est intendere & velle: sed licitum est occidere inuasorem defendendo se cum moderamine inculpatæ tutelæ, ergo & velle occisionem illius & intendere illam.

Arguitur secundò. Licitum est se defendẽti defendenti ferire aggressorem in corde illius: imo & hoc ipsum intendere, sed talis percussio ex natura sua mortifera est, ergo etiam est licitum intendere occidere illum.

Arguitur tertiò. Quoniam sententia D. Tho. videtur nimis scrupulosa. Quis enim est qui se defendat, qui non eligat occisionẽ occisionem inuasoris, quando nō non aliter potest euadere? sed electio esse non potest sine intentione finis: imo idẽ idem actus est electio & intentio diuersis rationibus, ergo non peccat mortaliter, qui intendit occidere inuasorem, vt se defendat. De hac difficultate M. Soto vbi supra, ait mentem D. Tho. claram esse, videlicet quod tunc duntaxat homicidium fit ex intentione propter defensionẽ defensionem , quādo quando quis alterũ alterum aggreditur, ipsum præueniens vel ad vindicandā vindicandam præteritam iniuriam vel ad cauendam futurā futuram . Et ideo optime ait D. Tho. id tantum licere publicæ potestati, vel per bellũ bellum respectu hostium exteriorum, vel per exequutionẽ exequutionem iustitiæ respectu pestilentium ciuiũ ciuium . Sed quando aliquis se defendit cũ cum moderamine inculpatæ tutelæ, dicit quod nihil horũ horum cōtingit contingit , etiam si homo directè mittat iaculum ad cor, vt occidat aggressorem. Vnde videtur sentire quod se defendendo cum moderamine nō non intendit occisionẽ occisionem aggressoris. Et inquit insuper: quòd potest teneri, ꝙ quod talis occisio non est mediũ medium ad cōseruationem conseruationem vitæ: sed conseruationis effectus. Nam consueto sermone rectè etiā etiam appellatur medium, eodemq́; eodemque nomine vtitur D. Thom. in hoc artic. Hactenus Magister Soto. Verumtamen hic modus dicendi & explicandi doctrinam D. Tho. neq; neque nobis placet, neq; neque D. Tho. est, nusquā nusquam enim D. Tho. dicit quod occisio hominis est medium licitũ licitum personæ priuatæ ad conseruationẽ conseruationem vitæ, sed inquit, quod ipsa defensio est mediũ medium ad conseruationẽ conseruationem vitæ, & quod ipsa occisio est effectus per accidens cōsequutus consequutus & præter intentionem. Præterea limitare occisionẽ occisionem hominis ex intentione, tantũ tantum ad illos modos, falsum est. Nā Nam potest quis intẽdere intendere occidere hominem, vt rapiat pecunias vel ob aliũ alium finem ad salutem suā suam conseruandam. Alij autẽ autem aiunt, quòd licitũ licitum est velle occisionem & intendere tanquā tanquam effectum necessario consequutũ consequutum ex defensione vitæ: non autem vt medium ad finem. Sed neque isti attingunt veritatẽ veritatem & mentem D. Tho. nā nam ipse appellat talem occisionem effectum per accidens & præ ter intentionem defendentis seipsum. Quapropter effectus ille nulla ratione potest dici moralis & voluntarius ipsi defendenti se. Et ratio est manifesta. Quia ille effectus nō non est directè voluntarius, vt patet. Neque indirecte, quia non tenetur homo euitare illum effectum, dum se cum moderatione defendit, ergo nullo modo est voluntarius. Item falluntur in eo quod dicũt dicunt esse effectum necessario consequutum ex defensione vitæ. Etenim si dum ego defendo vitam meam, ipse aggressor separet se: non sequitur mors illius. At vero si persistit adhuc, & ego me non possum aliter defendere, tunc necessariò ex suppositione, consequitur occisio aggressoris, non ex ipsa defensione vt est operatio defendentis volita & moralis. Et propterea propriè respectu illius defensionis dicitur effectus per accidens & præter intẽtionẽ intentionem operantis. Caiet. autem in hoc loco optime explicat mentẽ mentem D. Tho. exẽplo exemplo medici, qui intendit sanitatem infirmi per mediam potionem, ex qua consequitur debilitatio infirmi. Tunc enim profectò constat, quòd | medicus non intendit directè vel indirectè debilitare infirmum: neque accipit pro medio debilitationem: sed solum permittit illam propter maius bonum. Quemadmodum etiam Deus concurrit ad aliquam operationem quatenus bona est, quæ tamen necessario est peccatum, quatenus est à libero hominis arbitrio contra legem operante: & tamen nullo modo intendit Deus peccatũ peccatum neque directè neque indirectè neque est causa peccati simpliciter: sed solum permittit peccatum propter aliud maius bonum. Ita omnino se habet qui se defendens cum moderamine inculpatæ tutelæ aggressorẽ aggressorem occidit.

PRO solutione argumentorum notandum est, quòd idem actus materialiter potest esse bonus respectu vnius voluntatis, & malus respectu alterius. v. g. passio Christi fuit valde bona respectu volutatis Christi: at verò fuit mala vt procedebat à voluntate Iudæorum & crucifigentium.

Notandum secundò. Quod in defensione cum modera mine inculpatæ tutelæ, idẽ idem actus materialiter est defensio, & est occisio. Defensio quidem bona, quia consideratur ex parte ipsius defendentis tanquam medium proportionatum fini, qui est vitæ conseruatio. Occisio autem est mala respectu inuasoris: quia ipse tenebatur se subtrahere ab illo periculo. Et ideo est illi indirectè voluntaria. Cæterum causa physica occisionis illius bene potest contingere quod sit ipse defendens se, non autem erit causa moralis, nisi fortè ex vindicta & odio occidat aggressorem, cum se defendit etiam cum moderamine inculpatæ tutelæ. Est autem hæc doctrina valde necessaria pro alijs materijs moralibus. Sunt enim aliqui casus, in quibus oportet aduertere, an aliquis effectus, qui aliâs esset malus, moraliter, sit dicendus effectus per accidens, & præter intentionem? Et an assumatur vt medium, vt sit directè, vel indirectè volitum? Cuius rei sint nobis duo exempla. Infirmatur quis vehementer infirmitate stomachi, vel opilatione ventris, ad cuius remedium necesse est puri & optimi vini magnam quantitatem sumere: vnde rursus necesse est, naturaliter quod infirmus inebrietur. Tunc nihilominus secun dùm communem sententiam licita est illa medicina, non obstante ebrietate, quoniam ebrietas in illo casu est effectus per accidẽs accidens , & præter intentionem accipientis medicinam per se ordinatam ad salutem. At verò si illa medicina immediatè dirigeretur ad ebrietatem, non esset licitum illam sumere, etiam si ex ebrietate rursus sequeretur conseruatio vitæ. Ratio est: quia non sunt facienda mala, vt inde veniant bona: sicut etiam non sunt relinquenda bona, quanuis præter intentionem operantis sequantur mala: iuxta illud commune Prouerbium; Potius scandalum nasci permittitur, quàm veritas relinquatur. Est aliud exemplum. Si ad conseruandam vitam, necessaria esset naturaliter expulsio superflui seminis: nihilominus nō non esset licitum vti medicina vel confricatione excitatiua pollutionis. Ratio est, quia tunc sumeretur medium, quod secundùm se illicitum est. At vero si esset aliqua medicina, quæ immediatè ordinaretur ad confortandum partes vegetatiuas vel ad purgandum hominem, vnde consequeretur physicè effusio seminis: licitũ licitum esset sumere talem medicinam, quia illa effusio est effectus per accidens, & præter intentionem accipiẽtis accipientis medicinam, nisi homo consentiat vel desideret ipsam pollutionem: sicut potest etiam peccare se defendendo, qui gaudet de morte aggressoris. Cæterum diiudicare, qui nam dicantur effectus per accidens, & in quo casu teneatur homo relinquere actionẽ actionem aliàs bonam, ne inde consequatur malum: vel in quo casu sit ei licitum prosequi bonā bonam actionem, etiam si inde sequatur aliquod malũ malum : magnum negotium est & prudentiæ non vulgaris. Duo tamen documenta vniuersalia possumus ante oculos habere in huiusmodi casibus diiudicandis.

Primum documentum sit. Quādo Quando actio bona secundùm se, ex qua sequitur aliquis effectus secundùm se illicitus vel nociuus respectu alterius: est tamen mihi necessaria ad cōseruationem conseruationem eius, ad quod habeo ius: erit mihi licitũ licitum in illa bona actione perseuerare: dũmodo dummodo effectus ille per accidens cōsequutus consequutus non sit nociuus notabiliter bonis cō munibus communibus . Et multo magis erit licitum persistere in illa actione, quādo quando ipsa est promo| tiua boni cōmunis communis . Hoc documentum verificatur in actione defensionis propriæ vitæ, ad quam sequitur occisio aggressoris: & in sumptione medicinæ, ad quam sequitur per accidẽs accidens ebrietas vel emissio seminis. Verificatur etiam maximè in bello iusto, quando milites pugnantes contra hostes, & ciuitatẽ ciuitatem , occidũt occidunt pariter innocẽtes innocentes per accidens, & præter intentionem. Sic enim expedit cō muni communi bono, quòd milites non desistant ab impugnatione ciuitatis, non obstante innocentum periculo.

Secundum documentum sit. Quando actio illa quæ bona est, aut certè non est mala secundum se, non est mihi necessaria, sed potius parum vtilis: etsi cessem ab illa, parum aut nihil nocumenti mihi accidit: & ex alia parte sequitur aliquod nocumẽtum nocumentum notabile proximo: teneor cessare ab illa actione vel ex charitate vel ex iustitia. Verbigratia. Si quis recreandi animi gratia velit iaculari ad scopum, ad quam actionem ille ius habet: tamen si dum vult iaculari videat hominem transeuntem, & nihilominus iaculetur, & occidat hominem: non potest dici illa occisio effectus per accidens, & præ ter intentionem iaculantis, sed est illi indirectè volita illa occisio. Et ratio est, quia ille tenebatur cessare ab illa actione: ex qua cessatione parum, aut nihil damni reportabat: quanuis aliâs haberet potestatem iaculandi. Et per hunc modum in alijs casibus philosophandum est de proposita difficultate.

Ad argumenta in oppositum respondetur. Ad primum quod si sermo sit de licito per se: maior est vera, sed minor est falsa, quod sit licitum per se & absolutè occidere aggressorem: sed solum dicitur esse licitum seu potius non illicitum in sua causa per accidens. Et idcirco non valet cōsequentia consequentia dum infertur, ergo licitum est velle & intendere occisionem aggressoris: sed solum sequitur, ergo licitum est velle & intendere defensionem propriæ vitæ, non obstante occisione aggressoris.

Ad secundum respondetur, cōcedo concedo maiorem & minorem, & nego cōsequentiam consequentiam . Quia variatur appellatio verbi intendere. Non enim sequitur, quod si quis intendit vnum cui aliud intrinsecè annectitur, quòd intendat illud quod intrinsecè annectitur: quemadmodũ quemadmodum medicus intendit dare medicamentum propter salutem infirmi: cui tamen medicamento intrinsecum est, quod debilitet, tamen non sequitur quod medicus intendat debilitationem infirmi: nec directè nec indirectè velit eam.

Ad tertium argumentum respondetur, quod sententia Diui Thomæ, non est scrupulosa prout à nobis explicata est. Eodem enim modo potest homo se defendere cũ cum moderamine inculpatæ tutelæ, non obstante occisione inimici, atque si licitum esset in illo casu intendere occisionem tanquā tanquam medium ad salutem propriam. Quin potius doctrina Diui Thomæ sic explicata, est necessaria pro alijs materijs. Et si quis aliter loquitur impropriè loquitur: etiam si sentiat nobiscum.