Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

ETSI hæc secunda huius Operis pars, quæ de matrimonio tractat, quotidiana, ac frequentissima sit, eam tamen nec longè, nec perfunctoriè disseram. Sed iusti Interpretis officio vsus eam octo Capitibus absoluam. Primum matrimonij definitionem complectitur. Secundum, an consensus ad matrimoniũmatrimonium sit necessarius. Tertium, qualis consensus ad id exigatur. Quartum, qua ratione hic consensus exprimatur, quibúsue verbis. Quintum, de ætate ad matrimoniũmatrimonium requisita tractabit. Sextum de his, quæ matrimonium impediunt. Septimum de coniugalis contractus effectu. Octauum de prole & matrimonio suscepta, quàm breuissimè aget.

CAPVT PRIMVM.

MATRIMONIVM sic

1

^† denominatur, quòd fœmina ob id potissimùm nubere debeat, vt mater fiat, autore August. li. 19. contra Manichæos. c. 26. vel à matris nomine non adhuc obtento, sed cum spe statim adipiscendo, teste Aulo Gellio, lib. 18. c. 6. vel ea fortè ratione, quòd maior matris, quàm patris in liberorũliberorum procreatione habeatur ratio, atque ea certa sit, non ita pater sit certus, iuxta illud Home. Odys. 1. vbi Telemachus inquit. me esse Vlyssis filium, reuelauit mater. sicut & Ius Ciuile iudicat à matre seruos, vel liberos esse filios. notat Boschœus in tractatu de nuptijs. in princip. Diffinitur autem sic: Matrimonium est maris & fœminæ coniunctio, indiuiduam vitæ consuetudinẽconsuetudinem retinens. l. 1. ff. de ritu nupt. §. 1. 27. q. 2. & §. 1. Insti. de patri. potest. Dicitur verò coniunctio, non corporum, sed animorum: qua quidem coniunctione alter alteri se tradit ad cōiugalemconiugalem vsum expressè, vel tacitè. atque in hac coniunctione consistit consensus, vnde nuptias non concubitus, sed consensus facit. l. nuptias. ff. de regu. iur. quo fit, vt lex, quæ de matrimonio

2

^† copulato loquitur, intelligenda sit in matrimonio iam ex consensu perfecto, quamuis coitus sequutus non sit. c. fin. de frigid. c. per tuas. qui filij sint legiti. c. 1. & 2. de matrimonio contra. contra interd. eccle. quæ iura citat Andre. Tiraq. in l. si vnquam. C. de reuo. donat. in verb. donatione largitus. nu. 179. aduersus Baldum in c. Capellanus. in fin. de ferijs. Paul. de Castr. in l. penulti. C. de episc. & cler. atque alios, qui huic sentẽtiæsententiæ palàm aduersantur, quibus obstat etiam gloss. in Clementina vnica, de consangui. verbo, contrahere. quæ illum textum pœnam inferentẽinferentem contrahenti matrimonium dato Canonico impedimẽtoimpedimento, intelligit, etiam in matrimonio solo consensu contracto, copula nondum sequuta. quam ibi Doct. approbant communiter. opinio tamen Bald. procederet, vbi subiecta materia, vel legis intentio copulam exigeret. Subdit præterea glo. prædicta, constitutionem illam non punire contrahẽtescontrahentes sponsalia. quam glossam præter Doctor. ibi dicit notab. Deci. in c. nam concupiscentiam. de cōsticonsti. 2. lect. idem Deci. consi. 256. colum. 3. Hippo. in l. is qui cum telo. C. de sica. nu. 39. & 41. dicit sing. Ias. in l. quo minus. ff. de flumi. nu. 18. & Abb. in d. Clementi. vnica. vbi cæteri eam sequuntur.

3

^† Attamen video illam glossam citantes, nōnon exactè distinguere sponsalia propriè assumpta à contractu matrimonij, & sic à sponsalibus de præsenti. Cùm illa gloss. dum loquitur de spōsalibussponsalibus, apertè sponsalia, quæ de futuro dicimus, intelligat. Nec me latet, sponsalia communi vsu loquendi etiam illa dici, quæ de præsenti appellamus, sicuti in præced. parte cap. 1. diximus: qui quidem vsus à Canonibus, & sacra Scriptura receptus videtur, quod ibi ostendimus. & potest deduci ex eo, quod ante copulam non censetur matrimonium omninò perfectum esse. c. cùm societas. 27. q. 2. Verùm hac in re opinor, iura

4

^† loquentia in matrimonio locum habere, vbi contractus coniugalis præcessit, etiam nondum sequuta copula. idem etiam assero, vbi Iura aliquid statuerint in marito, & vxore. l. penulti. C. de incest. nupt. l. penulti. ff. de donatio. inter virum & vxorem. Quòd si quando Iura solùm erunt intelligenda in viro, & vxore, data commixtione carnali, & in matrimonio iam consummato, id erit vel ex communi vsu loquendi, ex legis intentione, vel ex alia simili ratione. Quo pacto resoluenda sunt omnia, quæ longè, lateq́ue adducunt Feli. in Rubr. de sponsalib. Deci. consi. 540. Anchar. consi. 216. Chassa. in consuetud. Burgun. Rub. 4. §. 6. vbi octo paginis hoc ipsum prosequitur. Salycet. etiam in l. non sine. C. de bonis, quæ libe. idem in l. cùm in te. C. de donati. ante nupt. Andr. Tiraq. de legi. connub. l. 14. qui tamen non ita exacta, vt prolixa disputatione cōtenduntcontendunt, an cōtractocontracto matrimonio dicantur hi, qui cōtraxeruntcontraxerunt, ante copulam vir, & vxor: eos perlegat, qui hac de re plura nosse cupit.

Ex præfata etiam diffinitionis interpretatione infertur, quòd licet

5

^† Iure Ciuili ex concubitu, & cohabitatione inter ęquales conditione, matrimonium præsumatur. l. in liberæ. ff. de ritu nupt. gloss. in cap. 30. q. 5. Roma. singul. 446. Regia l. 2. titu. 14. part. 4. Iure tamen Canonico talis cohabitatio non præsumitur coniugalis, sed fornicaria. dicto. cap. 1. 30. q. 5. glo. Abb. & Imol. in c. illud. de pręsumpt. Nam etsi lex Ciuilis in dicta cohabitatione consensum præsumat, nec ex solo concubitu iudicet matrimonium, vt aduertit Ioan. Ferrad. in d. l. nuptias. Ius verò Canonicum ex solo concubitu consensum, qui in matrimonio principatũprincipatum obtinet, præsumere noluit, maximè in præiudicium alterius matrimonij. quod explicat Paris. alios allegans cons. 59. vol. 4. nu. 7. Vnde sic cohabitantes cogendi sunt vel ab hoc contubernio recedere, vel consensum ad matrimonium necessarium, palàm profiteri. Verùm si hæc cohabitatio diutina foret, nempe |

p. 23

decem annorum, etiam Iure Canonum, & ratione ipsorum viuentium, eorum nemine refragāterefragante, nedum quo ad prolem ipsis vita functis, matrimonium pręsumeretur. Hosti. Abb. & Anto. in c. lator. qui filij sint legi. Cæpo. consil. ciuili. 5. num. 16. quibus addendum erit, filium, mortuis parentibus, legitimum præsumi ex eo, quòd eius parentes simul cohabitauerant. gloss. per text. ibi in d. c. lator. vbi Abb. notat. & sequitur Felin. in c. per tuas. de proba. fi. col. Deci. in c. ecclesia. de consti. num. 39. Ias. consil. 168. 4. vol. Curt. Iuni. consi. 52. col. 1. quæ tamen opinio in d. c. lator. non probatur, quia ibi ille filius reputabatur, & communi opinione credebatur legitimus. Vnde Henr. ibi tenet contrariam sententiam, & Alciat. de præsump. reg. 3. præsum. 1. nu. 12. verior tamen videtur opinio glo. & Abb. quæ receptior est: tametsi contra hanc præsumptionem possit opponi discrimen generis inter illos cohabitantes. Item virum fœminam tractasse non ita honorificè, sicuti vxorem tractari ab eo decebat. ita Paul. de Cast. in l. donationes. in princ. ff. de donat. cui accedit Ioan. Lupi. in c. per vestras. de donat. 3. notab. §. 7. nume. 7. quidquid ipse velit. §. 20. ad finem. Procedit tamen Abb. opinio, etiamsi illa cohabitatio decennio non durauerit, ex mente eorum, qui hanc sententiam profitentur. Ego verò eam admitterem, præmissa decem annorũannorum cohabitatione, alioqui contrariè potiùs accederem. illud præterea notandum est, hanc diutinam cohabitationem matrimonij præsumptionem inducere, si alijs argumentis coadiuuetur. text. optimus in d c. illud.

Tertiò ex diffinitione, sic intellecta, deducitur verus sensus. l. 1. §. Ius Naturale. ff. de iust. & iure. §. 1. Inst. de iure natu. c. ius naturale. 1. dist. vbi

6

^† maris, & fœminæ coniunctionẽconiunctionem, Iure Naturali omnibus animantibus cōmunemcommunem, à nobis matrimoniũmatrimonium appellari, in quit lex, quasi velit ipsam copulācopulam carnalem, matrimoniũmatrimonium esse. Sed oportet altiùs hęc perpẽdereperpendere, nōnon enim inquit, lex maris & fœminę qualemcunq;qualemcunque coitũcoitum, nos matrimoniũmatrimonium appellare, sed est legis sensus, maris & fœminæ coniunctionẽconiunctionem omnibus animantibus, etiāetiam brutis, esse Iure Naturali communẽcommunem: illam verò, quæ Iure Naturali animalibus, ratione præditis, licita sit, matrimoniũmatrimonium à nobis appellari. Est ergo maris & fœminę coniunctio matrimonium in sensu d. l. 1. nōnon quòd ipsa copula maris & fœminæ sit matrimoniũmatrimonium, sed quòd sine matrimonio nobis nōnon sit, etiam Iure Naturali licita, maris & fœminę coniunctio. Hinc sequitur, nos ideo maris & fœminę coniunctionẽconiunctionem, matrimonium appellare, quòd aliter quàm ex matrimoniali vsu nobis licita nōnon sit carnis cōmixtiocommixtio, tametsi Theophilus in prin. Inst. de Iure Nat. Gen. & Ciui. Bochoe. in trac. de nup.

7

^† in prin. & Clau. CātiunCantiun. in §. nuptiæ. Inst. de patr. po. adnotauerint, matrimonium appellari qualemcunque coitum, etiam brutis conuenientem, quibus minimè assentior: quippe qui absurdũabsurdum existimem maris & fœminæ coniunction in brutis matrimoniũmatrimonium appellari. Nec etiāetiam admitto, quod idẽidem Bochoe. notat, nōnon dici propriè matrimoniũmatrimonium absq;absque coitu. vbi l. nuptias. ita interpretatur, vt nuptias non tantùm concubitus, sed & consensus faciat. nam hoc ex eo cōfunditurconfunditur, quòd nubere dicatur, quæ coniugium absq;absque copula contraxit. l. cùm fuerit. ff. de conditi. & demonst. notat optimè Deci. in d. l. nuptias. Cui regulæ illud exemplum legis, Cùm fuerit, aptat Constantinus Harmenopolus li. 4. tit. 2. quem retulit Anto. Augu. vir egregiè doctus, atque in Pandectarum emendationibus diligentissimus lib. 1. cap. 7. quibus mirè suffragatur Chrisost. Matth. 19. Homil. 33. scribens, verum esse matrimonium, verasq́;verasque nuptias ex solo coniugali consensu. Hinc etiam apparet Iure Naturali illam tantùm copulam hominibus cōuenireconuenire, quæ ratione, & iure subsistat, qualis est coniugalis. quod eleganter Fortu. explicat in d. §. Ius Naturale. columna 6. & idem sentit Ioannes Lupi. Segobiensis in tractatu de matrimonio. col. 5.

Subsequitur in diffinitione, IndiuiduāIndiuiduam vitæ consuetudinem retinens

8

^† ex eo quòd matrimonium diuina institutione indiuiduũindiuiduum vinculum sit, quod ab homine dissolui non potest, iuxta illud: Quos Deus coniunxit, homo non separet. igitur in coniugio exigitur consensus ad indiuiduum vinculum saltem tacitus, conformis quidem diuinę institutioni, ex qua cōiugiumconiugium indiuiduam consuetudinẽconsuetudinem retinet, sicut apud nos optimè docet Fort. in l. 1. col. 9. ff. de iust. & iur. nec incōuenitinconuenit, quòd matrimonij vinculum ante copulam religionis solenni professione soluatur, id enim contingit præter pactum contrahentium, à quibus coniunctio hæc fuit his animis comparata, vt constans, ac perpetua sit, eritq́ue satis contrahentes prædictum cōsensumconsensum præstitisse, vt verè dici coniugium possit. c. solet. 32. q. 2. Hostiens. in summa. tit. de matri. §. 1. Præpo. in Rubr. de spons. col. 2. vnde non immeritò dicemus hunc coniugalem consensum totius vitę consortium promittere. quod Theop. Gręcus InstitutionũInstitutionum Paraphrastes satis elegātereleganter expressit. Instit. de pat. potest. dicens. Matrimonium est maris & fœminæ coniunctio, indiuiduam vitæ consuetudinem retinens, seu promittẽspromittens. atque significantiùs Ioan. Maioris, in 4. distin. 26. quæst. 1. sic diffiniens: Matrimonium est, inquit, signum sensibile, quo mas, & fœmina præuio consensu perpetuò coniunguntur, vt hinc pateat sacramenti definitionẽdefinitionem matrimonio conuenire, cùm sacramentum sit sacræ rei

9

^† signum. cap. sacrificium. de consecr. distin. 2. signum, inquam, visibile sacræ rei inuisibilis. Significat enim matrimonium dilectionem |

p. 24

inter ipsos coniuges futuram, quam Deus per gratiam ipsis coniugibus nectit. Significat etiam spiritualem vnionem Christi, & ecclesiæ, id est, Christi, & animarum fidelium. Item repræsentat coniunctionem Christi cum vnica sponsa ecclesiæ per carnis assumptionem. & sic coniunctionem diuinitatis cum humanitate, iuxta illud: Et verbum caro factũfactum est. hoc autem vltimum significat matrimonium, carnis commixtione sequuta, non ante coitum. cap. cùm societas. 27. qu. 2. notatur in cap. debitum. de biga. & vberrimè in concilio Colonien. ti. de sacramẽtosacramento matrimonij. c. sed dices.

§. VNICVS.

EX his

1

^† sequitur matrimonium ante copulam perfectũperfectum quidem esse, quo ad vinculum, sanctumq́ue ex sanctitate sacramenti, vt fuit inter Mariam, & Ioseph. cap. Beata. cap. coniunx. c. omne. 27. q. 2. imò tanto sanctius, quanto à carnali coniunctione alienius, secundum Augustin. ad Aeditiam, cuius verba ad id refert Magister Senten. in 4. dist. 26. & probatur autoritate Pauli, 1. ad Corint. 7. qui collaudat continentiam in coniugatis. Est tamen imperfectum, quo ad significationem, nōnon enim illa omnia significat, quæ significaret carnali copula consummatum. ex his, quæ idem Magister notat, & Hostien. in summa titu. de matrimonio. §. quid sit matrimonium. Angel. in ver. matrimonium. prima. q. 3. & Coloniense concilium in d. ca. sed dices.

Secundò ex his deducitur, matrimonium esse sacramentum,

2

^† & nouæ legis, quod probatur ex Paulo ad Ephe. 5. dicente: Sacramentum hoc magnum est. quæ verba ita interpretantur sancti Doctor. vt tradit Ambros. Catha. lib. 5. contra Caie. c. 1. de matrimo. ecclesia etiam hanc assertionem profitetur in ca. ad abolendam. de hæret. & in concilio Florent. sub Eugenio quarto. vt planè contrarium asserentes censendi sint hæretici, quos conuincunt sacris testimonijs, & conciliorum autoritatibus Rofensis. Ioan. Ecchius, atque eruditissimus Alfonsus à Castro, libr. de hæres. in verb. nuptiæ. & Colon. conci. tit. de matrimonio. cap. quæ omnia.

Tertiò ex

3

^† præmissis apertè constat, matrimonium gratiam conferre: sacramenta siquidem nouæ legis gratiam conferre, receptissimum est apud Theologos, & in eodem Florentino concilio, versic. quintò hoc docet ecclesia. hoc autem est sacramentum nouæ legis, igitur gratiam cōfertconfert. quod probat Coloni. concil. & Theologi frequentiùs fatẽturfatentur, vt constat ex Maior. in 4. dis. 26. q. 1. notat Thom. 22. q. 100. arti. 2. Alfon. de Castro, in dicto verbo, nuptiæ. Abb. in cap. cùm in ecclesijs. de simoni. Præp. in Rubr. de spons. colum. penulti. post Cardi. ibi Hostien. Ioan. Andre. in cap. 1. de sacra Vnctione. & Canariensis episcopus Philip. 12. licet gloss. in ca. quidquid. 1. q. 1. & in cap. alma mater. vers. sacramentis. de sentent. excom. in 6. & in d. cap. cùm in ecclesijs. voluerit in hoc sacramento minimè cōferriconferri gratiam, quod falsum, & erroneum est. Hîc

4

^† verò & illud adnotandum est, non omne matrimonium protinus esse sacramentum. proinde scire conuenit, matrimonium aliud esse legitimum, aliud ratum, aliud consummatum: est enim matrimonium legitimũlegitimum id, quod legitimo consensu contrahitur, quale esse potest apud Ethnicos. Ratum est illud, quod à Christianis more fidelium cōtrahiturcontrahitur, & istud sacramentum est. Consummatum dicitur illud, quod omninò copula carnali firmatũfirmatum est. quæ omnia explicat Coloniens. concilium. titu. de matrimon. cap. verùm. & cap. sed dices. & probantur in cap. final. 28. quæst. 1. Magister Senten. in 4. distinctio. 39. & Præpos. in Rubr. de spons. col. penult. Nec oberit tex. in c. gaudemus. de diuor. & in cap. vlti. de transactionib. dicens, inter infideles dari hoc sacramentum: nam intelligitur dari inter infideles matrimonium, non tamẽtamen matrimonij sacramentum, cùm illud coniugium ratum non sit, in quo deficiat fides, vti probat text. in ca. quanto. de diuor. dicens, apud infideles matrimonium contingere, non tamen esse ratum: efficit verò ratum coniugij sacramentum, quod fidelibus competit. ergo infidelibus minimè conuenit matrimonij sacramentum: vel, vt aptiùs intelligatur litera c. gaudemus. opinor apud infideles matrimonium esse sacramentum habitu, non actu. quia non contrahitur in fide ecclesiæ. ita Thom. in 4. distinct. 39. q. 1. articul. 2. quo fit, vt non ita firmum sit coniugium infidelium, sicuti Christianorum. cap. quanto. suprà citato. quod nos alibi tractabimus, nempe capitulo septimo, §. quarto.

p. 25

Ex his etiam redditur dubia Caiet. sententia. is inquam 2. Tomo, quæst. 1. de matrimonio,

5

^† dixit matrimonium, contractum per procuratorem, non esse sacramentũsacramentum, nec gratiam conferre, donec inter præsentes coniuges id matrimonium saltem tacitè ratum habeatur: hoc enim certum non est, tametsi subtili ratione id probare nitatur. quem etiāetiam reprobat Ambros. Catha. contra Caieta. lib. 5. c. de sacramento matrimonij.

Institutum

6

^† autem fuit matrimonium ab ipso summo omnium rerum Opifice in statu innocẽtiæinnocentiæ ante peccatũpeccatum ore prophetico Adami, dicentis, Genes. 2. Hoc nunc os de ossibus meis, caro de carne mea: quamobrem relinquet homo patrem, & matrem, & adhærebit vxori suæ, & erunt duo in carne vna. &, quia spiritu prophetico illa verba protulit Adam, in sacro Euangelio Matth. 19. Redemptor noster illa verba ad DeũDeum ipsum refert. notat Magister in 4. dist. 26. text. in c. lex diuinæ. 27. q. 2. Verùm ante peccatum fuit coniugium institutum in Officium naturæ, nem pe ad conseruationem humanæ creaturæ, dixit enim Deus Genes. 1. cap. Crescite, & multiplicamini. atq;atque idem repetit post diluuium, omnibus hominibus penè consumptis, Genes. 8. Institutum etiam fuit matrimonium, vt esset prima humanæ societatis copula, quæ amicabilẽamicabilem quandam coniunctionem alterius quidem regentis, alterius verò obsequentis, complecteretur. quod probatur, dum Genes. 2. dixit Deus: Faciamus ei adiutorium simile sibi. & adnotauit Tho. in 4. dist. 26. q. 1. & deducitur ex l. 1. §. Ius Naturale. ff. de iusti. & iure. vbi Fort. col. 6. & illat. 10. col. 6. ad idem optimus text. in c. Ius Naturale. 1. dist. §. 1. Insti. de Iure Natu. comprobat idem ex Platone Ludo. Cælius libr. 15. c. 13. quibus mirè concinunt verba Arist. 1. Polit. c. 1. Principio, inquit, necessarium est maris & fœminæ coniugium, quorum vterque sine altero debilis est, nec potest cōsistereconsistere procreandi causa. idq́ue naturale est desiderium, quale quidquid est, tale quid alterum relinquendi: eius autem, qui imperat, & eius, qui paret, naturalis est coniunctio, salutis causa cōstitutaconstituta. Ex quibus cōstatconstat, matrimonium in officium naturæ fuisse institutum ante peccatum. Cæterùm post peccatum fuit institutum in remedium fornicationis, vt est autor Ange. quem Magist. aduocat in d. dist. 36. Colonien. conci. tit. de matrimo. c. est autem. Tho. in additio. ad 3. part. q. 41. & 42. glo. & Card. à Turre Cre. in summa. 27. q. 1. & probatur in c. nuptiarum. 27. q. 1. quo tandem vltimo fine officium sacramenti matrimonio conuenit, vt sit in medelam, ac remediũremedium peccati, quod in fornicatione cōmittiturcommittitur. incautè igitur loquuntur Card. & Præp. in Rubr. de spons. dicentes, hoc sacramentum non fuisse institutum in remedium peccati.

Ex his manifestè apparet, propter dictas causas matrimonium fore à Catholicis contrahendum:

7

^† quòd si ex alia causa contrahatur, nempe ob diuitias, seu pulchritudinẽpulchritudinem, non ritè contrahitur, valet tamẽtamen. text. in c. tua. de spons. vbi Abb. hoc notat. Tho. in 4. dist. 30. q. 1. art. 3. Maior in 4. dist. 26. quæst. 2. sed & Caiet. in 2. Tomo. q. 3. de matri. probat esse licitũlicitum contrahere matrimonium propter pulchritudinem, aut diuitias, ita, vt istæ causæ contingant, vt ratio matrimonij cum tali fœmina, vel vt causæ applicandi animum ad coniugium, non ergo sunt causæ finales, seu principales, sed causæ, sine quibus actus non fieret, quæ finales minimè dicuntur, quemadmodum in simili docet Maior in 4. dist. 25. q. 2. col. 4. illa etenim est causa principalis, ad quāquam is, qui actũactum agit, magis intendit, quamq́;quamque præcipuam existimat. ita Tho. 12. q. 18. arti. 7. Bart. in l. ambitiosa. col. 4. ff. de decret. ab ordin. faci. quo fit, vt si in hasce causas pulchritudinis, ac diuitiarum, seu libidinis principalis intenderet animus, non crederem licitè, sed cum graui peccato, contrahi matrimonium. quod probat Ambrosius, Cathar. libr. quinto. contra Caie. capitulo de matrimonio.

Sed cùm matrimonium

8

^† sacramentum esse constet, oportet scire, quæ sit huius sacramenti forma, atque materia: qua in re glo. in c. tua nos. de spons. dicit, substantiāsubstantiam esse consensum: formam verò ipsa verba consensum exprimentia. quam ibi nostrates approbant, & sensit Bald. in Rubr. ff. de iust. & iure. quin & Tho. in 4. sent. dist. 26. q. 2. fatetur formam esse verba, quibus cōsensusconsensus exprimitur. rectiùs tamen dicemus, contrahentes ipsos esse materiam. & si dicamus ipsa verba esse formam, quibus quidem verbis consensus exprimitur. ita Palud. in 4. dist. 26. q. 4. col. 4. & Hadria. in 4. tract. de matrimo. q. 1. vnde glo eadem in d. c. tua nos. incautè loquitur, dum dicit in matrimonio præsumpto ipsum factum esse substantiam & formam. idem sensit in c. is, qui fidem. de sponsa. veriùs enim dici potest, in matrimonio præsumpto ipsam substantiam, & formam etiam præsumi: nam ille actus, ex quo matrimonium præsumitur, designat substantiam, ac formam interuenisse, saltem Iuris intellectu. atque istam glo. reprobat Alber. Brunus in tract. de forma. fol. 9. col. 4. Hactenus igitur primum huius partis Caput absoluimus, ad secundum oportet, vt festinemus.

CAPVT SECVNDVM, AN consensus sit ad matrimonium necessarius.

CONSENSVM

1

^† esse ad matrimonium necessarium, nemo ambigit, idq́;idque Iura Canonica, & Ciuilia profitentur. ca. 1. c. cum locum. c. tuæ. cap. tua. de sponsal. cap. sufficit. cap. sic quippe. 27. q. 2. cap. tuas. de sponsal. duorum. l. nuptias. ff. de regul. iur. adeò, vt nec summus Pontifex possit condere legem, qua caueatur, matrimonium quandoque sine consensu constitui, quod præcedenti parte notauimus. & probatur, quia quatenus matrimonium contractus est, consensum exigit. l. consensu. cum l. seq. ff. de acti. & oblig. l. 1. ff. de pact. l. 1. ff. de contr. empt. Nec in vinculo aliquod discrimen est inter iudicium exterius, & interius, quod conscientiæ Forum appellamus. illud siquidem matrimonium, quod validum est in conscientiæ iudicio, id erit etiam firmum in foro exteriori. rursus

2

^† quòd nullum est in interiori foro, minimè valebit in exteriori, tametsi Iudex, qui per exteriora signa iudicare debet, pronunciet illud esse matrimonium, quod verè non est. text. rectè perpensus in cap. tua nos. de sponsa. Palud. in 4. distinct. 27. q. 2. arti. 5. vtroque enim iudicio id tractatur, an matrimonium probetur, id est, an consensus coniugalis fuerit præstitus. Sed in foro interiori conscientiæ, ipsius confitentis dictũdictum sufficiens exhibet testimonium, etiam repugnantibus mille testibus: at in foro exteriori ipsi cōfitenticonfitenti in causam propriam non creditur, sed testibus alijsq́ue legitimis documentis. in substantia ergo nullum est discrimen inter hæc iudicia, licet maximè differant in modo cognoscendi de re qualibet, quę in controuersia versatur. atque ita intelligenda est illa Doctor. interpretatio, quæ habet text. in dict. cap. tua nos. in part. 1. loqui in foro iudiciali, in secunda verò in foro conscientiæ. quam ibi probat Abb. col. 1. idem in cap. quæ in ecclesiarum. de constitut. & est communis hic sensus, quem & Soci. sequitur consil. 28. 1. volu. idem Soci. consi. 119. in 3. vol. Regial. 5. tit. 2. part. 4.

Hinc infero, non esse in foro Iudiciali iudicandum matrimonium, si quis, ex

3

^† consensu fœminæ, protestetur se nolle coniugalem consensum præstare per quæcunque verba, cōsensumconsensum illu significantia, ab ipso illo die ꝓferendaproferenda, ac demum illa verba coram pluribus ꝓferatproferat, modò de illa protestatione Iudici constet. sic Abb. existimat in dict. c. tua nos. quem Felin. sequitur in cap. cùm M. de consti. nume. 80. nisi sequuta foret copula carnalis post prædicta verba. per quam recessum videtur à protestatione, quod Felin. expressim adnotauit. & licet sit dubium, an in hac protestatione sufficiat consensus tacitus alterius, qui præsens tacet, an exigatur expressus, vt notat latè Deci. in dict. cap. cùm M. numer. 24. & ibi Ripa. num. 125. Alexan. Ias. & Anto. Rube. nume. 312. in l. non solùm. §. morte. ff. de noui oper. nuncia. Alexand. Ias. & Curtius Iunior in l. pacta nouissima. C. de pact. Ego tamen in matrimonio crederem necessarium esse consensum expressum, ne tantum Sacramentum illusione, & leuitate contrahentium tractetur: nam & in cęteris actibus expressum consensum requiri, docet Bar. in dict. §. morte. numer. 22. vt eum ibi intelligit Alexan. nume. 31. & esse commu. opin. fatetur Deci. in dict. cap. cùm M. num. 23. pro qua facit gloss. in c. Cumana. de electi. Verùm si hæc protestatio fieret absque consensu alterius, minimè iuuaret protestantem. gloss. communiter recepta in dict. cap. tua nos. Abb. 8. col. & ibi Ripanu. 86. in d. c. cùm M.

Quid tamen agendum est, quando quis, vt à

4

^† fœmina carnale commercium consequatur, verbis, non animo, matrimonium contraxit, ac semper animo & affectu fornicario eam cognouerit, ita, vt coniugium effectum non sit. & Tho. in 4. distin. 28. arti. 2. dicit hunc seductorem debere cum ista matrimonium cōtraherecontrahere sub pœna mortalis peccati, si nondum aliam vxorem duxerit: si verò aliam duxit, tenetur ei resarcire damnum, quod stupro intulit. Vnde consequens est, vt Iure Canonico ac Ciuili, pœna stupri sit puniendus. c. 1. & 2. de adulte. hoc ipsum post Thom. notat in specie Syluest. in verb. matrimonium. 4. q. 8. & dicens id esse communiter receptũreceptum, comprobat Hadrian. in 4. tracta. de matrimonio. q. 2. versi. dico igitur ad quæsitum. Ipsa autem seducta, tutè cum alio contrahet matrimonium, si coniecturis probabilius persuaderi possit in viro consensum coniugalem defuisse. sic Adria. q. 2. & Syluest. quæstio. 9. hoc dubium diffiniunt: has verò coniecturas tribuit dispar genus, vel diuitiarum, statúsue conditio impar.

Ab hoc eodem capite procedit intellectus ad textus in c. dilectus. de spons. vbi matrimo|

p. 27

nium à furioso

5

^† contractũcontractum nullum est, eo quòd cōsensusconsensus deficiat. notat Magist. in 4. dist. 34. & ibi Tho. art. 4. Regia l. 6. tit. 2. par. 4. argumẽtoargumento deducto à l. furiosum. C. qui testa. fa. po. & Cle. 1. de homici. quibus constat à furioso non fieri cum effectu actũactum consensum exigentem. id tamen intelligitur in eo, qui cōtinuocontinuo furore laborat: is etenim, qui per dilucida dierũdierum interualla laboraret, posset matrimoniũmatrimonium contrahere tẽporetempore, quo furor cessat, ac redijt iam sana mens, iuxta gl. in d. c. dilectus. & probatur in c. quamuis. 7. q. 1. l. Diuus. ff. de offic. præs. Furor autẽautem probandus est, quia quilibet præsumitur sanæ mentis. l. 2. C. qui testa. fac. po. l. nec codicillos. C. de codicillis. Sed ꝓbaturprobatur

6

^† furor ex actibus & signis exterioribus, quibus Iudex cautè arbitrabitur furorem verum esse, nōnon fictũfictum. l. quidam in suo. ff. de con. inst. res equidẽequidem in animo consistens, per exteriora signa iudicanda est. cap. fi. de renunc. in 6. l. dolum. C. de dolo. cum pluribus alijs, quæ ad idem adduci poterant. signa verò, ex quibus furor præsumi possit, tradunt Doctores in cap. fin. de succession. ab intestat. & in l. furiosum. C. qui testam. face. poss. Areti. in l. 2. ff. de testament. optimè Decius consil. 448. Alciat. de præsumpt. regu. 1. præsumpt. 38. & egregius Docto. Mar. Naua. in cap. si quando. de rescript. except. 9. & Corneus consilio 22. volu. 4. è quibus illud signum notandũnotandum est, num ille, qui semel fuerit furiosus, sit semper in dubio præsumendus furiosus? quod videtur ex gloss. in capit. fina. de success. ab intesta. quam dixit singul. Lanfranc. in capit. quoniam. de probat. in ver. testium. fol. vltim. commendat. Præpo. in dict. capit. dilectus. 2. col. dicens eam esse communem receptam. idem notat gloss. per text. ibi in cap. iudicas. 3. quæst. 9. sequitur eam Ias. in dict. l. furiosum. & Areti. in dict. l. 2. procedit tamen, si probatũprobatum fuerit aliquem furiosum fuisse quodam continuo tempore, nempe vno mense, vel vno anno. secus, si ꝓbeturprobetur in aliquot actibus furiosum fuisse, non enim præsumitur adhuc illum furorem durare. Bart. in l. 2. ff. de bon. poss. infanti delat. quem Ias. sequitur in dict. l. furiosum. numer. 3. Alciat. de præsump. reg. 2. præsumpt. 18. & Steph. Bert. consil. 48. nume. 24. in noua consi. parte. Secundò procedit dicta furoris præsumptio, quo ad actus, qui paulò post furoris tempus aguntur, non autem quo ad illos, qui longo interuallo post furoris tempus geruntur. ita Imol. & Areti. col. 3. l. 1. §. final. de verborum obligation. Anchar. in Clem. 1. de homici. fin. col. & optimè Bertr. dict. consil. 48. nume. 24. Tertiò minimè esset furoris continuatio præsumenda, vbi iudicio, ac testimonio peritorum probatur illum furorem ex accidenti causa contigisse, quæ modò sublata est, & verisimili coniectura cessauit. Areti. in l. 2. ff. de testam. 2. col. Postremò illud notandum est, in dubio an

7

^† laborans interuallis quibusdam, ita, vt aliquo tempore sit in sana mente, actum egerit tempore furoris, an tempore sanæ mentis præsumi illum actum gestum in sana mente, vel furore ex ipsius actus qualitate. quod notauit Ias. in l. furiosum. tertia colum. idem respondit consulendo, consilio 178. volum. 2. & Bert. d. consi. 48. nume. 25. & Alciatus in d. præs. 18. vnde quod Aret. in l. 2. ff. de testa. col. fin. in hoc casu dicebat, actum præsumi gestum in sana mente, est intelligendum, quando ex ipso actu potest colligi & perpendi in sana mente gestum fuisse, attentis ipsius actus circumstantijs. Decius in l. in negocijs. ff. de regul. iuris. Ex his infertur, matrimonium à furioso contractum nullum esse, neque referre, an alter, qui sana mente contrahit, sciat alterum furiosum esse, vel nōnon. ita Præp. post alios in d. c. dilectus. vbi glo. parùm diligenter hoc expediuit.

Secundò deducitur ex prædictis matrimonium à

8

^† mente capto contractũcontractum inualidum esse, cùm is careat intellectu, quo consensum præstare possit, ac furioso similis est. l. 2. C. de curat. furi. l. furiosi. C. de nupt. notat in matrimonio Soci. consil. 47. in 3. volu. col. 3. quibus conueniunt plura, quę congerit Mar. Naua. in c. si quando. de rescr. except. 9. col. 30.

Tertiò hinc patet, matrimonium

9

^† ab ebrio minimè contrahi posse, ob consensus defectum, si ebrietas illum cōsensumconsensum impediat. ita Hen. in d. c. dilectus. & Soci. consi. 47. 3. vol. Deci. consil. 112. & Ripa in l. fi. C. de reuo. don. q. 22. Quibus & illud adde, matrimonium per signa contrahi posse à verè mutis, cap. cùm apud. de spons. imò & à muto, & surdo simul, si is habeat intellectum, quod pulchrè explicat Parisi. consi. 63. vol. 4.

p. 28

CAPVT TERTIVM, QVAlis consensus sit ad matrimonium necessarius.

CAETERVM cùm constet ad matrimoniũmatrimonium esse consensum necessarium, tractare libet, qualis hîc consensus exigatur. &

1

^† primò consensus hîc exigitur in societatem coniugalem diuinitùs institutam, vt dicebam cap. primo huius partis. Nec est necessarius cōsensusconsensus explicitus in carnalem copulam. text. vbi hoc notant Abb. & Doctor. in cap. commissum. de spon. Thom. in 4. distinct. 28. quæst. 1. arti. 4. Palud. ibi. quæst. 1. & eleganter Caiet. secundo Tomo, q. 3. de matrimo. sat enim est, quòd consensus præstetur in mutuam potestatem, ac traditionem corporum, vbi tacitè includitur cōsensusconsensus ad indiuiduam cohabitationem, fidem seruādamseruandam, atq;atque etiam ad carnalem commixtionem. Sed & hic consensus non est in actũactum coitus, sedin potentiam, vt idem Thom. explicat in 4. distinct. 30. q. 2. quo fit, vt matrimonium contrahi non possit cum pacto expresso euitandi coitum, vti dicemus hoc ipso ca. & notat Syluest. in verb. matrimonium. 4. q. 6.

Secundò consensus

2

^† hic coniugalis purè præstitus matrimonium efficit, ita, vt absque aliqua conditione, quæ præsentem cōsensumconsensum auferat, necessariò exhibendus sit: quia sicut cæteri contractus pendente conditione suspensam habent obligationem, ita & hic. c. super. eo. c. de illis. vbi hoc notant Innoc. Ioan. Andr. Card. Abb. & Præp. de cōdcond. appo. dicentes, ad coniugiũconiugium non tantùm exigi verba præsentem consensum exprimentia, sed oportere verba illa fore libera à conditione, quæ ipsum consensum suspendat, alioqui non esset coniugalis consensus præsens, sed futurus in conditionis euentum. idem notat Henr. in cap. fi. col. 2. de condi. app. qua in re errauit Spec. tit. de cond. app. col. 2. dicens consensum de præsenti, etiam cōditionalemconditionalem, efficere matrimonium statim, nec conditionis euentum expectari, nisi sit conditio relata ad alterius voluntatem, sic intelligens c. super eo. de cond. app. quod falsum est manifestè. Imò si verba cōtractuscontractus sunt de futuro, ante conditionem, nec ibi est matrimoniũmatrimonium, nec sponsalia de futuro. eueniente verò conditione, sponsalia sunt, quæ de futuro appellamus. quòd si verba sint de præsenti, conditione tamen adiecta, eueniente illa conditione, coniugium erit, ante illam nec matrimonium, nec spōsaliasponsalia de futuro, probat text. optimus in cap. 1. §. fi. de spons. in 6. atque hæc omnia intelligenda sunt de cōditionibusconditionibus licitis, honestis, & possibilibus: nam de inhonestis, turpibus, & impossibilibus statim longiùs dicemus.

Ex hoc illud manifestum est,

3

^† matrimonium non recipere conditionem, repugnat enim matrimonio conditio, cùm ea pendente, ad matrimonium consensus præstitus non sit. at ea eueniente, matrimonium perfectum est. & sic est legitimus actus, qui iam conditionem vllam non admittit. Vnde cōsensusconsensus ad matrimonium conditionem admittit, ipsum verò matrimonium nullam recipit conditionem: sunt etenim actus quidam legitimi, id est, à legibus instituti, vt statim ex eis effectus aliquis purus sequatur, qui conditionem non recipiunt, nec diem: imò eis refragatur conditionis adiectio, quia contra actus ipsius substantiam est, cùm ille sit à lege introductus, vt statim sortiatur effectum. Matrimonium itaque institutum est ad cohabitationẽcohabitationem mutuam, atque coniunctionem. repugnat ergo ei conditio, cùm ea pendente, effectum proprium minimè cōsequaturconsequatur.

4

^† Sic & emancipatio à lege introducitur, vt statim quis à patria potestate liberetur: at pendente conditione, non potest esse liber. igitur conditio resistit emancipationis actui. Hunc opinor esse sensum illius l. actus legitimi. ff. de reg. iur. in 6. & difficilima sit huiuscemodi dissolutio, vt cōstatconstat ex Alcia. qui libr. 3. parer. cap. 4. & seq. prædictę l. intellectum tractat. omnia tamẽtamen, quæ ipse adducit, nobis hac in resuffragantur. Nec mihi placet opi. cōmucommun. qua asseritur l. actus. solùm intelligi, quo ad actus ibi expressos, nōnon quo ad alios. qui quidem intellectus potest ex Bar. ibi colligi. & ex Din. in d. reg. actus. gl. in §. omnis. Insti. de verb. oblig. & expressim id notat Cardi. consi. 103. col. 4. Cuma. consil. 98. Decius & Ferrar. in dict. l. actus. & Alex. in l. à Diuo Pio. §. venditione. ff. de re iud. nullam enim præfati DD. constituunt rationẽrationem differentiæ, quæ congrua videri possit. atq;atque multò minus congruit gl. & DD. solutio in d. c. eo. de condi. app. Hîc tamen oportet scire, an

5

^† præstito coniugali consensu per verba de præsenti sub cōditioneconditione, ea adueniente, statim sine alio actu cōsensumconsensum exprimente tacitè vel expressè, sit matrimonium, an requiratur aliquis actus saltem tacitè cōsensumconsensum coniugalem significans. Et Iuris Canonici Interpretes statim sine aliquo actu alio matrimonium ipso conditionis euentu perfectũperfectum esse asserunt frequẽtissimèfrequentissime, ad exemplum cuiuslibet alterius conuentionis cōditionalisconditionalis. ita Abb. in c. de illis. post Inno. & alios ibi. idem Abb. in cap. super eo. Henri. in cap. fi. col. 2. de cond. appo. Palud. in 4. dist. 29. in fin. argum. text. in d. c. de illis. Sed aduersus hanc opinionem illa in primis adducitur ratio: Matrimonium sine consensu non contrahitur, hîc autem consensus non datur, igitur matrimonium non est, etiam adueniente conditione. Non dari consensum patet, non enim est à principio consensus ad matrimonium sufficiens, quia cōditionalisconditionalis est: nec oberit conditionis euentus: nānam si dissentiat contrahens an|

p. 29

te euentum conditionis, euentus conditionis non operatur contractum coniugalem. ergo ille consensus ab initio præstitus, non est sufficiens: si enim sufficiens esset, nil referret, an medio tempore consentiens ille dissentiret, si conditio postmodum euenisset, vt est manifestum in cæteris actibus cōditioneconditione gestis. Sed si consensus ille ab initio sufficiens nōnon est, postea eueniente conditione, nullus consensus interuenit, quia euentus conditionis non efficit nouum consensum, igitur nondum datur ad coniugium consensus. Præterea hæc communis opinio est contra text. in cap. super eo. de cond. app. vbi inquit text. adueniente conditione, cogendum esse matrimonium contrahere ipsum, qui conditionalem consensum præstitit. igitur nondum erat matrimonium contractum, etiam eueniente cōditioneconditione. Item constat in eo. text. consensum de præsenti sub conditione præstitum habere vim promissionis de futuro matrimonio contrahendo: ergo non potest transire in matrimonium, nisi ea interueniant, per quæ solent sponsalia de futuro in matrimonium transire, nempe copula. Qua in re illud admonendum est, prædictam conditionalem sponsionem de præsenti ante conditionis euentum dici sponsalia de futuro ad hunc effectum, vt per copulam, vel quid æquipollens censeatur à conditione recessum, non tamen quo ad alia: siquidem ante conditionis euentum nec oritur publicæ honestatis iustitiæ impedimentum. cap. 1. §. final. de spons. in 6. nec est cogendus promissor, seu illa verba pronuncians, contrahere. tex. in d. c. super eo. quæ locũlocum habent, si illa essent sponsalia de futuro, vt constat. His & alijs rationibus probabilior est opinio vltima, quam asseruit Diuus Tho. in 4. sent. dist. 29. q. 3. ver. ad tertiũtertium. Io. Maior in 4. dist. 27. q. 4. col. 2. & Adria. in 4. sub tract. de matri. c. ad discernendum. eamq́;eamque Salmanticæ præuia egregia disputatione publicè professus est Franciscus à Victoria, vir de sacra Theologia quàm optimè meritus, Anno 1531. cui suffragantur ea, quæ nos præcedenti part. c. 4. notauimus. §. 2. num. 3. & 4.

Præmissa tamen communi sententia, in fertur, quòd si ante

6

^† conditionis euentum reuocaret illum consensum is, qui eum præstiterat, euentus conditionis non efficeret coniugium. gloss. & Docto. in dict. cap. super eo. quamuis non possit licitè dictum consensum reuocare, sed teneatur expectare conditionem. l. potior. & l. qui balneum. ff. qui pot. in pig. ha. Abb. & Præpo. in d. c. super eo. nec refert ad reuocationis effectum, an altero ignorante, vel sciente fiat. text. est in c. fi. de procu. in 6. licet gloss. in d. c. super eo. videatur scientiam alterius exigere.

Ex his illud celebre dubium exoritur, quid dicendum sit, quando duo,

7

^† inter quos suberat Canonicum impedimentum, cōtrahuntcontrahunt matrimonium per verba de præsenti, sub conditione tamen, si Roman. Pontifex dispensauerit, eumq́ue contractum permiserit, an dispensatione sequuta statim absque nouo consensu sit matrimonium, an sponsalia, ita, vt licet coniugium non sit, cogi tamen possint ad id contrahendum, etsi opinio Theologorum, quam paulò antè præmisimus, est tenenda, facilè soluitur quæstio. verùm communi & à nostratibus receptissima opinione præmissa, in hoc dubio Innocen. Cardi. & Abb. in dict. cap. super eo. tenent ad coniugium hoc perficiendum esse necessarium nouum cōsensumconsensum præter Papæ dispensationẽdispensationem. idem Syluest. in verb. matrimonium. 3. quæst. 9. Hen. in c. fi. de cond. app. 2. col. Aretin. consil. 144. col. 5. idem Areti. dicens, hanc opi. commu. esse. in l. apud Iulianum. §. constat. 3. col. ff. de lega. 1. quam l. interpretatur simul cum l. cùm seruus. plures ad id adducens, asserit hanc opi. esse commu. Ferdi. Loazes Ilerdensis Præsul, in tract. de matrimo. 12. dubio, in prin. hic enim contractus, secundum eos, à principio fuit illicitus: ergo ex eo nōnon potuit oriri aliqua obligatio. l. cùm lex. ff. de fideiuss. præterea hæc conditio impossibilis est, quia à Principis voluntate dependet, vt in d. §. constat. probatur & in l. continuus. §. cùm quis. ff. de verborum oblig. & à matrimonio reijcitur, ac remanet purus ipse contractus. c. fi. de cond. app. sed talis contractus purus minimè valet, ergo etiamsi Papa dispensauerit, nōnon erit matrimonium: imò nec sponsalia de futuro, secundum eosdem. Sed his rationibus responderi potest. Primò hunc contractum fore illicitum, si simpliciter fiat: si verò fiat sub conditione, quæ cōtractumcontractum ad licitum tempus referat licitũlicitum esse. l. in tempus. ff. de hær. inst. vnde qui ita cōtraherentcontraherent, nōnon essent excommunicati. ex Cle. vni. de consang. quod notat Hadri. in 4. tract. de matrimo. q. 10. ad fi.

Secundò respondetur, id,

8

^† quod à Principis voluntate pendet, reputatur impossibile, quando illud Princeps non solet concedere: id verò, quod Princeps solet cōcedereconcedere, non est dicendũdicendum esse impossibile, qualis est dispensatio in 3. gradu consanguinitatis, alijsq́;alijsque similibus impedimentis. quod patet ex d. §. cōstatconstat. dũdum dicit, cùm distrahi non soleant, vbi hoc notare vidẽturvidentur Cuma. Paul. & Alex. optimus tex. in l. intercidit. ff. de conditio. & demonstrat. l. quidam relegatus. & ibi Socin. & Lusita. ff. de reb. dub. sensit Aretin. in dict. §. constat. quem sequitur Sigismund. Lofredus consil. 16. num. 9. idem notat Soci. Iunior consil. 51. volu. 1. col. vltim. qui omnes expressim asserunt, impossibile iudicari id, quod à Principis voluntate pendet, quando non solet à Principe fieri. Imò licet id, quod pẽdetpendet à Principis voluntate, dici possit impossibile largè, non tamen ex stricta interpretatione, etiamsi non soleat à Principe cōcediconcedi: id etenim, si fieri à Principe potest, pos|

p. 30

sibile est, quod fiat. tamen quia Princeps, etiāsietiamsi id possit, non solet facerè, dicitur impossibile. Sed non eo modo, quo impossibile dicitur, & assumitur. in cap. fina. de condi. appo. vbi impossibile ego intelligo, quod natura, vel iure est impossibile: id ergo quod à Principe fieri iure potest, licet non soleat fieri, nec erit impossibile à natura, nec à iure. Item conditio impossibilis de iure, qualis ista, quibusdam videri potest, si ad futurum referatur, non reijcitur à matrimonio, vt notat Adria. in 4. q. 12. de matrimo. & dicemus paulò pòst. igitur ista conditio non est dicenda impossibilis. quo fit, vt Aretin. ratio minimè conuincat pro eius opinione. E diuerso Cald. Anto. & Præpos. in. d. c. super eo. tenent eueniente conditione ista, & sic Roma. Ponti. matrimonium permittente, non esse necessarium nouum consensum, sed esse iam matrimonium ex euentu conditionis, propter illam communem opinionem Canonistarum, quam præcedenti quæst. retulimus. idem repetit Calder. cons. 1. tit. de sponsa. Decius in l. ea quæ rarò. ff. de regul. iur. in id etiam inclinat Ias. in dict. §. constat. quam sententiam consuetudine seruari testatur Nicol. Boër. decis. 264. nume. 27. etsi vera est communis opinio Canon. ego non video, cur ista opinio Cal. & sequacium non procedat. quòd si opinio Theologorum vera est, arbitror eueniente conditione, esse iudicanda sponsalia de futuro, non matrimonium, quod mihi magis arridet.

§. PRIMVS.

CAETERVM de his conditionibus acturi, hoc præmisso coniugalem cōsensumconsensum licitas & honestas cōditionesconditiones admittere, quid dicendum sit de conditionibus cæteris, quæ vitium secum afferant, videbimus, vt tandem aliquot exempla de conditionibus licitis explicemus.

Conditiones

1

^† autem, quæ omninò licitæ non sunt, possunt in hoc contractu contingere tripliciter: aut enim conditio est cōtracontra substantiam matrimonij, aut est impossibilis, aut turpis. Conditio contra substantiam matrimonij ipsum matrimonium contractum vitiat, ac destruit. cap. fina. de cond. appo. Regia l. pe. & fi. tit. 3. par. 4. & probatur ratione: nam sine substātiasubstantia nihil potest subsistere. c. tua nos. de spons. c. detrahe. 1. q. 1. l. cùm hi. §. prætor ait. ff. de transact. l. cum precario. ff. de precar. notat Bar. in l. vbi ita donatur. ff. de donat. cau. mort. Substantia verò hîc deficit, igitur contractus fieri nequit. Substantia autem deficit, cùm ea consistat in consensu ad societatem coniugalẽconiugalem, sub quo includitur tacitè cōsensusconsensus mutuus ad vinculum perpetuum coniugij, ad fidem seruandam, ad prolem suscipiendam, quæ quidem tria bona sunt matrimonij. cap. omne. 27. q. 2. Conditio ergo illa, si generationem prolis euites, est contra substantiam |

p. 31

matrimonij: quia est contra illud bonum prolis, in quod consensus coniugalis dirigitur. Illa, si te adulterandam tradideris, contra bonũbonum fidei, illa verò, donec inueniam aliam meliorẽmeliorem te, contra vinculum indiuiduum. Sic ergo istę conditiones intelligendæ sunt, vt contra substantiam coniugij appositæ censeantur. vti gl. & Doct. in d. c. fin. explicant.

Primò, hinc colligitur Ange. in summa, in verbo, matrimonium. 3. imped. 3. §. 11. manifestè errare, dum dicit hanc conditionem, si

2

^† te adulterandam tradideris, non esse contra substantiam matrimonij, nisi adijciatur, ita, vt mihi non tenearis reddere debitum coniugale: quia sine hac adiectione illa conditio non est contra substantiam matrimonij, id est, contra fidem, quam alter alteri tenetur exhibere in reddendo debitum coniugale. Sed tamen est contra fidem, quam alter alteri tenetur exhibere, non tradendo alij quàm coniugi corpus suum: quæ quidem fides non est de substantia matrimonij: nam sine ea potest esse cōiugiumconiugium, vt ipse Ang. probare nititur, in ver. matrimonium. 2. quæstio. 23. & ita intelligit text. in d. cap. fi. cui repugnat Ange. interpretatio, siquidem de substantia coniugij est seruare fidem alteri coniugi, non tradendo alij quàm marito vsum sui corporis, vt docet Tho. in 4. dist. 31. q. 1. art. 2. & Sylue. in verb. matrimoniũmatrimonium. 4. quæstio. 6. atque ita expressim Ange. reprobat Adri. in 4. quæst. 9. de matrim. nec iniuria, cùm ex d. ca. fina. constet adulterium esse contra fidem coniugalem, & hac ratione esse contra substantiam matrimonij. idem profitetur diuus August. lib. vnico, de bono coniug. cap. 4. quem retulit Grat. in cap. ille autem. versic. adulterium. 32. quęst. 5. idem Augu. in lib. de nuptijs & concupiscentia. capit. 11. & 12. vnde Gratia. assumpsit cap. omne. & capit. coniunx. 27. quæstio. 2. tametsi falsò illa duo capita in libr. Decretorum tribuantur August. in libro de bono coniug.

Secundò ex hoc dubia videtur conclus. Palud. in 4. dist. 30. q. 2. conclu. 2. dum dicit

3

^† matrimonium non vitiari ex adiectione conditionis honestæ, imò illam conditionem admitti, licet contra bonum prolis, vel contra bonum vinculi sit, vt, si quis contrahat matrimonium cum fœmina hac expressa pactione, si secum viuat in perpetua castitate, & continentia, vel si religionem consummato matrimonio profiteatur, eo etiam eam profitente: ex nostris idem notat Imol. in l. vbi ita donatur. ff. de dona. caus. mor. Barb. in capi. fin. colu. 1. de preca. non enim vitiat matrimonium perpetua continentia, qualis etiam fuit inter Mariam & Ioseph. & tamen inter eos fuit perpetuum & perfectum coniugium, vt probatur in dict. capit. coniunx. 27. quæstio. 2. Hæc tamen Palud. opinio falsa videtur, per text. in dict. cap. fin. est enim hęc conditio, quamuis honesta, cōtracontra coniugij substantiam, quæ consistit in consensu saltem tacito ad carnalem copulam, nempe in explicito consensu ad cohabitationem coniugalem: repugnat ergo istius conditionis adiectio ipsi consensui, quia in pactum deducitur isthæc continentia. Tho. in 4. dist. 28. q. fi. in fi. Adr. q. 9. de matri. Sylu. in ver. matri. 4. q. 6. & Abb. in c. cōmissumcommissum. de spons. Nec obst. obiectio ex

4

^† matrimonio sacratissimæ virginis, nec aliorum coniugum decreta continentia: quia matrimonio contracto castitas voueri potest per coniuges. c. quod Deo patri. 33. q. 5. diuus Augu. in epist. ad Editiam. not. gl. Abb. & alij in c. tua nos. de iureiur. idem Abb. in c. 1. de conuers. coniug. idem in c. veniens. de regu. nōnon tamen potest hoc deduci in pactum tempore contractus. Nec enim beatissima virgo castitatem deduxit in conuentionem tempore coniugij, quāuisquamuis esset diuinitus certa, Ioseph in eodem esse castitatis & continentiæ proposito: itaque matrimonium contraxit simpliciter, & licet certum sit, antea vouisse virginitatẽvirginitatem, consensit tamen in coniugalem cohabitationem, & implicitè in omnia, quæ ad matrimoniũmatrimonium expectant: ex hoc autem nōnon sequitur beatissimābeatissimam virginem consensisse expressè in carnalem copulam: id enim repugnaret virginitati: implicitè verò cōsensitconsensit, non in actum copulæ, sed in potentiam, qui quidem consensus non est cōtrariuscontrarius virginitati, secũdumsecundum Tho. in 4. dist. 30. q. 2. ar. 1. probat tex. in c. Beata. 27. q. 2. Sed & cōtracontra Palud. illud facit, quòd cōtractocontracto matrimonio multa contingere possunt, quę id non vitiant, & tamen eadem ab initio irritum cōtractumcontractum facerent, votum enim solenne vtriusque post copulam matrimonio accedit, quod ab initio contractus contingens eundem contractum vitiaret. c. 1. c. rursus. qui Cler. vel vouen. Sic licet

5

^† contracto coniugio possint maritus & vxor expressè continentiam vouere, nec ex hoc matrimonium irritum erit, à principio tamen ipsius contractus votũvotum istud explicari nōnon potest: cùm sit contrariũcontrarium ipsi actui contractus. ex quibus probanda est opi. gl. in c. de infidelibus. de consang. dicentis, etiam inter paganos pactum de mittendo libello repudij cōiugalẽconiugalem contractum irritum facere. quamuis inter infideles libellum repudij permissum esse concedamus: quod alibi dicemus: atq;atque eò maximè d. gl. recipiẽdarecipienda est, quod nec inter paganos libellus repudij sit permissus. vnde opi. illius gl. tenuit Thom. in 4. distinct. 39. quæst. 1. art. 3. ad quintum. licet Card. Abb. & Prępos. eam reprobent.

Tertiò, ex his patet verum esse, quod notat Adr. in 4. qu. 14. de matri. dicens conditionem

6

^† hanc coniugio adiectam, si coniugale debitum negare velis, quoties mihi id exigere non licuerit, esse contra substantiam matrimonij, & ideò ipsum contractum vitiare. quia non sequitur, mihi non licet exigere, ergo |

p. 32

licet tibi negare. vnde nōnon potest dici, esse hanc conditionẽconditionem ex his, quæ à iure insunt, cùm constet quandoque, idq́;idque pluribus casibus non licere marito debitum exigere, & tamen non licere vxori illud negare, si maritus exigat: nam si maritus velit vxorem cognoscere affectione sornicaria, & ita exigat debitum, peccat quidem mortaliter, & tamen vxor tenetur reddere illud debitum. Item si maritus fecerit votũvotum simplex continentiæ, & exigat, peccat mortaliter, non tamen ex hoc poterit vxor ei negare debitum. atque etiamsi maritus credat matrimonium illud non fuisse, nec esse legitimum, ex aliquo impedimẽtoimpedimento Canonico, quod mulier scit certò non subesse, si ipse exigat, mortaliter peccat, ipsa verò vxor libera non est ab obligatione reddendi. quæ omnia latiùs Adrian. explicat in dict. quæst. 14. Nec vxor mortaliter peccat ex cooperatione ad peccatum, cùm non cooperetur spontè, sed coactè, nec possit ab hoc peccato virũvirum auertere, quod notat Paluda. in 4. distinct. 32. q. 1. artic. 1.

Quartò his adijcienda est non contemnenda huius conclusionis interpretatio, nempe vt intelligatur

7

^† matrimonium esse nullum ex adiectione conditionis contra eius substantiam, quando contrahentes intendunt matrimonium contrahere, & eo contracto, hanc conditionem seruare, & eius obligationem inducere, cuius rei sit exemplum: Contraho tecum matrimonium animo liberrimo contrahendi, & tamen volo te adulterari, vel venenum assumere sterilitatis causa: hi etenim, qui hoc modo contrahunt, matrimonium contrahere intendunt, & eo contracto, obligationem adijcere, quæ omninò aduersetur substantię coniugij: secus, si contrahentes, qui has conditiones adijciunt, nolint contrahere, donec conditiones eueniant, tunc enim conditiones minimẽminimem concurrunt cum coniugio, sed suspenditur ipse matrimonialis consensus, & illæ conditiones tanquam turpes reijciuntur. ex secunda parte dicti c. fi. quo fit, vt hoc casu matrimonium valeat, sicuti eleganter notat Adria. in 4. quæst. 9. de matrimo. qua in re Lectorem admoneo, dubiam esse hanc opinionem, propter verba in eo. cap. fin. parte prima expressa.

Quintò hinc infertur, non tantùm cōditionemconditionem contra substantiam coniugij ipsum contractum vitiari,

8

^† sed etiam modũmodum contractui adiectum. Palud. in 4. dist. 29. q. 2. arti. 3. quem retulit Syluest. in verb. matrimonium. 3. q. fin. idem notat Deci. in Auth. ingressi. C. de sacro. eccle. num. 23. modus etenim inest contractui, cui adijcitur, nec pactum à contractu separatum inducit. vnde si contracto matrimonio, etiam in continenti fiat pactũpactum, quod repugnet matrimonij substantiæ. pactum hoc reijcitur, & manet ipse contractus firmus, vt si quis matrimonium sine conditione, & modo contrahat, paciscatur tamen, quòd alter generationem prolis euitet, vel adulteretur. hæc pactio non nocet ipsi contractui iam perfecto. quod sentit Card. in dict. c. fi. in quodam intellectu, quem refert, & sequitur Præp. ibi. col. 1. & probari potest in l. perseruum. §. 1. cum l. seq. ff. de vsu & hab. vbi distinguitur, an in eadem oratione, vel diuersa adijciatur modus cōtracontra substantiam actus, tametsi Christopho. Castellioneus in rep. l. vbi ita donatur. col. 3. scripserit. text. in d. c. fi. part. 1. etiam in pacto locum habere: nam & alijs contractibus, præter matrimonium, pactum cōtracontra substantiam actus reijcitur, manetq́ue actus firmus, vt ibi constat, & dicetur inferiùs, quamuis Roma. in l. prima. §. sed si mihi. ff. de verborum obliga. teneat text. in dicto cap. part. 1. non habere locum in modo. quod Bartol. in dict. Authent. ingressi. senserat. & Imol. in l. vbi ita donatur. ff. de donat. caus. mort. col. fi. quos in intellectu d. c. fi. reprobat Aret. in d §. sed si mihi. 2. col. Barb. in c. fin. de preca. & Ant. Rube. in l. non solùm. §. morte. ff. de noui ope. nuncia. col. 90. nu. 597. post Ant. in d. c. fi.

Sexta huius conclusionis interpretatio constat ex Palud. in 4. dist. 29. q. 2. artic. 5. conclu. 1. dicente text. in d. c. fin. part. 1. procedere

9

^† in proprijs conditionibus futuri euentus, non tamen habere locum in cōditionibusconditionibus præsentis, vel præteriti temporis: si enim quis contrahat matrimonium cum aliqua fœmina, si adulterium commisit, statim matrimonium validum est, si adulteriũadulterium illa fœmina commiserat, vel nullum est ipsum cōiugiumconiugium ex ipsa pactione, si adulterium fœmina illa non commisisset. siquidem cōditioconditio de pręsenti, vel de præterito non suspendit actum, nec propriè est conditio. l. institutio talis. ff. de condit. insti. l. cùm ad præsens. ff. si cert. peta. gloss. in l. si sic. §. 1. ff. de legat. 1. Soci. Ias. & Deci. in d. l. cùm ad præsens. idẽidem Deci. in l. actus legitimi. ff. de regul. iur. not. per Bart. & alios in l. 1. ff. de conditio. & demonstrat. col. 1. competit enim propriæ conditioni actum suspendere.

Septimò ex præmissis patet text. in d. c. fin. parte 1. esse intelligendum, siue sit conditio

10

^† contra substantiam coniugij suspensiua actus, siue ipsum actum resoluens: si quis enim ita contrahat cum fœmina, vt si fornicetur, liceat ei aliam vxorem accipere, nihil agit, cùm hæc adiectio ipsum actum corrumpat. ita Cardi. Abb. & Præp. in d. c. fi. idem Cardi. & Præp. in c. 1. de condit. appo. & probatur in dict. c. fi. dum dicit, donec aliam inueniam. ex his poterit hæc eadem res ad exemplum deduci, subiecta conditione per dictionem, si.

Octauò sic est intelligenda cap. fin. decisio, vt parte prima procedat, quando vterq;vterque

11

^† contrahentium consentit adiectioni conditionis: secus enim, si alter contradicat illi conditioni. tunc equidem nōnon infirmatur actus. Sed |

p. 33

licet matrimonium non sit, erunt tamen sponsalia de futuro, quæ in matrimonium ex carnali copula transibunt. ita Hosti. Inno. Abb. & Doct. vti fatetur Præp. in d. c. fi. col. 1. & 2. quam opi. sequitur Ant. Rub. in l. non solùm. §. morte. ff. de noui oper. nuncia. numer. 590. & Castellioneus in dict. l. vbi ita donatur. colum. 3. & penu. est enim à conditione recessum ex eo, quòd alter non consentit adiectioni conditionis. idem Sylue. in verb. matrimo. 4. qu. 5. imò matrimonium ipsum non vitiabitur eo, quòd quis contrahat sub conditione contra substantiam actus adiecta, alter verò verba proferat absoluta, & pura, secundum ipsum Syluestr. quod non potest aliqua ratione rectè defendi. Nec placet Doct. interpretatio hęc, quæ asserit altero contradicente ipsum contractum vim sponsaliorum de futuro sortiri: id enim falsum videtur: nam & si alter contradixerit, primus, qui cōditionemconditionem adiecit, hactenus nec consensit matrimonio, nec sponsalibus: cùm purè nondum consenserit, sed sub conditione, quæ ab alio non recipitur: igitur ab eo nihil actum est, ex quo consensus elici possit ad sponsalia, vel matrimonium: ille enim consensus ab eo præstitus vitium habet manifestum, ipsam scilicet conditionem contra substātiamsubstantiam actus: quo fit, vt ab hac communi opi. discedat Adr. in 4. q. 9. de matri. Imo. in l. vbi ita donatur. ff. de donat. cau. mor. 1. & 2. col. & Areti. in l. 1. §. sed si mihi. ff. de verbor. oblig. vnus etenim contrahit sub conditione, alter purè, diuersitas ergo in substantia, irritam facit ipsam obligationem. l. 1. si quis simpliciter. ff. de verbor. obligat. & licet Ias. in d. Auth. ingressi. numero 34. dicat hanc opinio. & octauum intellectum commu. esse, addit tamen sibi nōnon omninò placere. vnde magis probat Adria. sententiam. Verùm pro communi opi. inducitur tex. in cap. aliquando. 32. q. 2. vbi probatur, quòd si vterq;vterque coniux ab initio non consensit conditioni sterilitatis, sed alter tantùm, ille erit adulter vxoris, illa autem, si fœmina consensit, mariti meretrix: igitur matrimonium contrahitur, quando alter tantùm hanc conditionem adiecit. alter verò ei cōtradicitcontradicit. quod commu. assertio probat. Sed illi Canoni respondet Adria. loqui illum text. quando alter tantùm animo & facto sic matrimonium deturpat, non tamen conditione expressim in contractum deducta. cui interpretationi verba August. refragantur. lib. 1. de nupt. & concupiscentia. ca. 15. à quo transscriptus fuit Canon ille. Quamobrem ego non ita libenter ab hoc octauo intellectu discedo, & planè fateor alterius tantùm consensum esse purum, alterius cōditionalemconditionalem: ille tamen conditionalis consensus nōnon vitiat actum: quia ad eum vitiandum requiritur alterius etiam consensus in illam conditionem, quæ contra substantiam actus adiecta fuit. sicuti exigeretur ad agendum actum validum. c. 1. de reg. iur. manet ergo ille consensus in matrimonium conditionalis, eritq́ue considerandus ex conditione: non tamen actus est vitiatus.

Igitur, si conditio est cōtracontra substantiāsubstantiam actus, & turpis, impossibilísue reijcietur ab actu. ca. fi. in fin. de condi. appos. quo casu intelligo illud, quod ex Syluestr. notaueram. Si verò sit honesta, erit recessum à conditione, si carnalis copula sequatur. cap. super eo. cap. per tuas. de cond. appo. atq;atque hunc opinor esse huius communis opinionis cōsonumconsonum intellectũintellectum: tametsi ingenuè fatear Aret. Imo. & Adria. sententiam probabiliorem esse.

Nonò, hinc infertur nihil referre, an copula subsequatur, quando

12

^† matrimonium fuit cōtractumcontractum adiecta ex vtriusque consensu conditîone cōtracontra substantiam actus. ille contractus nullus est, nec valet in vim sponsaliorum: igitur coitus efficere nequit matrimonij pręsumptionem, secundum communem in dict. ca. fi. quam probat Adria. in 4. de matri. qu. 5. licèt à conditione censeatur recessum, quando actus valuit, vt conditionalis, si sequatur copula. tex. in c. de illis. c. per tuas. c. super eo. de condi. apposit. quę quidem copula duo operatur simul, ac consequenter.

13

^† Primum, vt hic conditionalis cōtractuscontractus sit purus ad sponsalia, ac demum ex hoc sequitur secundum, scilicet, sponsalia ista hoc pacto facta, matrimonium effici. gloss. Abb. Præp. & alij in dict. capi. de illis. Adri. eleganter in 4. de matri. q. 8, & Anto. Rub. consil. 60. ex quo infertur intellectus ad text. in capi. 1. de condi. appo. vbi contracto matrimonio sub conditione etiam honesta, & possibili, si velit quis dimittere eam, cum qua contraxit, non poterit. est enim intelligendus ille text. quando coitus intercessit ante conditionis defectum, ex quo à conditione recessum est per ipsam copulam, & matrimonium valet explosa conditione. probatur ex text. ibi, eam relinquere voluerit. Præmittunt enim illa verba cohabitationem, & carnalem copulam. arg. cap. ad dissoluendum. de desp. impub. Carnalis autem coitus hunc effectum operatur, quando ante defectam conditionem contingit: quia, si post defectum conditionis sequatur copula, nihil conducit ad coniugij præsumptionem: cùm iam pręmissum matrimonium omninò defecerit. obstat tamẽtamen tex. in c. ꝑper tuas. de condi. appo. vbi matrimoniũmatrimonium iudicatur propter copulam remissa conditione, & tamen ibi post defectum conditionis probatur copulam intercessisse. Sed respondeo in illo casu ex cōfessioneconfessione viri esse satis probatum ius fœminæ agentis pro matrimonio: asseruit enim vir ꝓpriapropria confessione: indistinctè illam fœminam cognouisse carnaliter: igitur iam constat in illis sponsalibus contigisse copulam, quę pręsumitur ante conditionis defectũdefectum. Sed ad euertẽdameuertendam hanc probationem, quæ fauet mulieri, |

p. 34

& matrimonio, est necessaria probatio ex aduerso concludens, scilicet ipsum virum post conditionis defectum sponsam cognouisse, & non antea. hoc autem ibi probatum non fuit, nam etsi probatum fuerit post defectum conditionis, virum spōsamsponsam cognouisse, potuit tamen cōtingerecontingere, eam ab sponso cognitam fuisse ante defectum conditionis: ex eo enim, quòd pòst cognouerit, non sequitur, necessariò eam antea non cognouisse. Sic ergo cùm probatio fœminæ esset cōcludensconcludens, ex aduerso verò minimè conuinceret, matrimonium ibi iudicatur propter copulam omisso defectu cōditionisconditionis. ita Hosti. Abb. Præp. & alij in d. c. per tuas. hoc dubium explicant, quamuis gloss. ibi non rectè id intellexerit. ex quo infertur, fauore matrimonij dubiam confessionem esse intelligendam contra ipsum confitentem. quod in d. c. per tuas. Card. & Præpo. notant. licet aliàs dubia confessio in fauorẽfauorem confitentis non cōtumaciscontumacis sit accipienda. Anto. & Præpo. in c. ex literis. in 1. de spon. Deci. in c. in præsentia. nume. 24. de probat. idem Deci. in l. in cōtrahendacontrahenda. ff. de regul. iur. explicat optimè in criminibus Feli. in ca. cùm dilecti. de accusat. col. 4. & Anchar. consilio 179.

Quia tamen ad matrimonij contractum sæpissimè conducit plurimùm probatio copulæ.

14

^† est sciendum in hac re viro asserenti se cognouisse aliquam fœminam credendum esse, vbi de matrimonio cum ea contracto agitur. cap. continebatur. de desp. impub. cap. si quis acceperit. 33. quæst. 1. imò & mulieri iuranti se à viro cognitam, fauore matrimonij creditur. Hosti. Anto. Abb. Præp. & alij in cap. duo pueri. de desp. impub. & Henr. in d. c. continebatur. quamuis Præpo. in d. c. pertuas. in hoc vltimo contrarium teneat. Prima tamen opi. quæ vtroque casu commu. est, procedit, præmissa cohabitatione maris & fœminæ, ex qua coniectura non leuis capitur verè præcessisse copulam. vtcunq;vtcunque tamen sit, probari potest contrarium per obstetricum aspectum, aliámue probationem, ex qua constare possit coitum nondum præcessisse. glo. in d. c. continebatur. quāquam DD. ibi approbant. alia in c. proposuisti. de prob. vbi Fel. & Deci. 2. col. quibus similis est in c. 2. vers. affectata. de tempo. ord. in 6. & est commu. opi. secundũsecundum Alex. in l. qui bona. §. qui damni. ff. de dam. infect. col. pe. & Ias. in l. si quando. C. vnde vi. col. 4. notat Hippo. in Rub. C. de proba. nu. 137. Scribit tamen Augusti. lib. 1. de Ciuit. Dei, ca. 18. obstetricem quandam explorantẽexplorantem virginis integritatem, manibus eam corrupisse. probatur etiam coitus alijs modis, quos Abb. & DD. not. in cap. præterea. de testib. & in c. literis. de præsumpt. & Soci. Iun. consi. 32. vol. 2. col. 2.

Decimò hæc ipsa conclusio, quam ex prima part. cap. fin. notauimus, ad alia exempla præter ibi à Roma. Pontifice expressa, adducenda est.

15

^† nam & hæc conditio: Contraho tecum, si veneris ad exequias meas, vel, si Capitolium non ascenderis, est contra substantiam actus, cùm euentus harum conditionum non permittat obligationem nasci, vt aduertit Adria. in 4. de matrimo. q. 5. nec copula subsequuta matrimonij præsumptionẽpræsumptionem operatur, secundum eum.

Vndecimò ex eodem cap. fi. part. 1. sic intellecto, solet notari cautela quædāquædam, qua is,

16

^† qui animo non omninò libero contrahere cogitur matrimonium, id contrahat verbis, non tamen verè, sed fictè, si adijciat conditionem contra substantiam matrimonij, & alterius consensum saltem tacitum ad id exigat: ille enim contractus ex his nullus est. & ita communiter notant Doct. in dict. cap. fi. quos refert Gerar. singu. 21. & Hippo. singu. 286. caueat tamen Lector, ne hisce Doct. cautelis nimis addictus sit, harum enim vsus non est ita passim probandus, sed tunc cum iniuria quis opprimitur.

Duodecimò, quò ista assertio, quam hactenus tractauimus, rectiùs percipiatur, operæprecium erit perpendere, quánam

17

^† ratione in cæteris contractibus conditio adiecta contra substantiam actus tollatur. atque ea reiecta, actus censeatur validus. l. cum precario. ff. de precar. & not. in cap. final. de precar. at in matrimonio ipsum actum corrumpat? Sunt enim qui legem illam, cum precario. intelligant, quando modus adijcitur contra actus substantiam: nostram verò decisionem, quando conditio. itaque secundum eos modus reijciendus est, non tamen conditio, sed ipsa actum vitiat. ita Imol. in l. vbi ita donatur. ff. de don. caus. mort. Iason in Authenti. ingressi. C. de sacrosan. eccles. nume. 36. quorum responsio quatenus tangit c. fi. de cōdcond. appo. & id intelligit nōnon procedere in modo, superiùs à nobis explosa fuit. dum verò l. cum precario. dictat nōnon habere locum in cōditioneconditione, sed in modo, nequaquam placet. imò nec in modo l. illa procedit, modus enim contra substantiam actus, ipsum actũactum vitiat. l. per seruum. ff. de vsu & hab. quam ob rem, ni fallor, ita dicendũdicendum est, cōditionemconditionem cōtracontra substantiāsubstantiam actus tunc ipsum actum irritũirritum facere, quādoquando resistit initio actus, quia repugnat conditio illi qualitati, sine qua actus initium capere non potest, vt est cōsensusconsensus ad matrimoniũmatrimonium requisitus, sine quo actus initium capere non potest. ideo conditio repugnans huic qualitati, vitiat ipsum actum. l. obligationũobligationum substantia. ff. de act. & obli. l. Diuus. §. cæterùm. ff. de mili. testa. ex quo dicebat Cor. cōscons. 75. in 2. vo. col. 4. quòd si ꝗsquis dicat: Instituo hęredẽhęredem Titium animo nōnon instituẽdiinstituendi, est nulla institutio, quia id, quod adijcitur institutioni, contrariũcontrarium est ipsius institutionis initio. Sic ergo ad cōiugalisconiugalis cōtractuscontractus initiũinitium consensus exigitur liber ab illis cōditionibusconditionibus: igitur |

p. 35

si conditio aliqua interueniat, actus nōnon tenet. Sed in l. cum precario. & in l. vbi ita donatur. atq;atque in c. fi. de preca. non adijcitur cōditioconditio, nec pactum, quod initio contractus repugnet: consensus enim ad gerendum actum illum non tollitur ex illius conditionis adiectione: sed id quod adijcitur, est contra quandam illius actus qualitatem, quę ita inhęret actui, vt contraria qualitas eidem actui, & eius nomini proprijsq́ue eius effectibus aduersetur. tunc etenim reiecta illa conditione actus valet, qui nullo impedimento subsistente initium assumpsit. vnde minimè conuenit, vt sic gestus ex adiectione illi incompetenti soluatur. Nam & testamentum si fiat cum promissione & clausula derogatoria sequentis voluntatis, adhibita iuris solennitate, illa promissione sublata, qua testator pollicetur se illud testamentum non reuocaturum, valet testamentum: quia illa adiectio non est contraria initio actus, qui ex voluntate adhibita iuris solennitate perficitur, licet repugnet actui & eius nomini, proprijsq́ue eiusdem actus qualitatibus, ex quibus hoc proprium est, vt mutari, rescindiq́ue liberè valeat à testatore. l. si quis in principio testamenti. ff. de legat. 3. quæ quidem faciliùs intelligentur ex traditis à Carolo Molin. de contract. quęst. 59. num. 353.

Ex his dubium illud celebre explicandum est, num

18

^† religionis professio irrita sit ex eo, quòd fiat sub conditione, si possit habere proprium is, qui profitetur, vel si permittatur ei coniugalis vsus, aliúdue, quod voto continentiæ, paupertatis, aut obedientiæ contrarium sit: an verò sit hæc conditio reijcienda, ita, vt actus valeat. & Bernard. in capit. fina. de cond. appo. per tex. ibi, quem ad matrimonium spirituale, & sic professionem inducit, asserit actum ex hoc irritum esse. idem repetit in ca. 2. de sta. monac. & Accurs. in l. per seruum. §. 1. ff. de vsu & habit. Calder. Card. & Abb. in d. ca. fi. Are. in l. 1. §. sed si mihi. ff. de verbo. oblig. 2. & 3. colum. Dec. in Authen. ingressi. num. 12. C. de sacrosanct. Eccle. Adria. in 4. q. 9. de matri. per tex. à sensu contrario inductum. in ca. dudum. de conuers. coniuga. quam opinionem asserit esse communiter receptam. Barb. consil. 3. in 1. volum. col. pen. Alciat. in d. §. sed si mihi. nume. 19. & And. ab Exea. in Rubr. ff. de pact. nume. 510. etiamsi per modi adiectionem is, qui profitetur, proprium sibi retineat, vt notat Anto. Rub. in l. nōnon solùm. §. morte. ff. de noui ope. nũciatnunciat. col. 90. nisi is modus ex interuallo adijciatur. quod notat Ias. in d. Auth. ingressi. colum. 6. & idem Andr. ab Exea. idem & nos notauimus paulò antè in hoc eodẽeodem §. 5. intel. Rursus hac conditione adiecta validam esse professionem tenet gloss. in d. Auth. ingressi, & in cap. solet. 32. q. 2. Hostiens. Ioan. Andr. & Anto. in d. cap. fi. quam opinionem communem esse testantur Imo. & Feli. in c. cùm M. de const. nu. 75. Ias. eam sequutus & Dec. nu. 21. in d. Auth. ingressi. verùm in dubio conditio ista, vt quis possit aliqua bona sibi retinere, non nocet ꝓfessioniprofessioni: quia intelligitur ex licentia, seu permissione prælati, & ea durante, non aliàs gloss. & Abb. in c. fi. vers. vt in domo. qui Cler. vel vouen. notat And. ab Exea. in d. Rub. de pact. nu. 509. Quibus omnibus adductis notādumnotandum est, ad substantiam religionis perfectè pertinere tria vota, continentiæ, paupertatis, & obedientiæ, vt docet eleganter Tho. 2. 2. quęst. 186. ar. 3. 4. & 5. non tamen ita præcisè sunt hæc tria vota de substantia, quin quandoq;quandoque limitata religioni etiam adhæreant. esse etenim hæc tria vota de substantia perfectæ religionis constat: posse autem contingere limitata patet, vt votũvotum paupertatis intelligatur in particulari, non in communi. Item, votum continentiæ quandoque intelligatur in castitate coniugali: vt in militibus Sancti Iacobi, qui profitentur castitatem coniugalem: & nihilominùs religiosi sunt, & tria vota substantialia profitentur: nam & obedientiam, & paupertatem promittunt, quamuis nōnon exactam, neq;neque præcisam. quod eleganter ostendit Fortunatus Garsias in consilio præstito pro militia sancti Iacobi. 2. part. ver. præterea. vnde in aliquot religiosis erit cōtracontra votum continentię ipsum coniugium, non tamen erit cōtracontra substantiam religionis. Qua tamen in re contrarium probat ex D. Thoma. & alijs Dominic. Sot. lib. 8. de iusti. & iur. qu. 5. articulo 3. existimans coniugium, & rem vxoriam omninò pugnare cum religione: & deducit ex hoc, milites hos S. Iacobi nōnon esse simpliciter religiosos: & idẽidem de similibus. Sic non erit contra substantiāsubstantiam religionis vouere paupertatem limitatālimitatam, licet possit esse cōtracontra substātiamsubstantiam voti, attenta qualitate religionis, quāquam ꝓfiteturprofitetur.

Ex quib. ego infero ad dubij solutionẽsolutionem, ingressum religionis validũvalidum esse, neq;neque irritũirritum fieri, imò ex religionis professione profitentem teneri ad ea, quæ ei monacho incumbunt, & sic ad præcisam paupertatem: compellitur enim ea agere, ac seruare, quæ cæteri monachi seruare tenẽturtenentur: non tamen ex vi voti tenebitur ad præcisam paupertatem. Sic etiam patet professionem factam hac conditione, vt profitẽtiprofitenti licitum sit bona liberè acquirere, & propria sibi retinere, etiam Prælato inuito, irritāirritam esse: hoc enim est contra religionis substantiam: cùm paupertatem minimè profiteatur. & hoc casu procedit gl. in d. c. fi. Sed si profiteatur sub hac conditione, vt sibi liceat retinere quādamquandam domum vti propriam, cum bonis iam acquisitis, valere professionem religionis, reiecta conditione. c. fi. qui Cleri. vel vouen. atq;atque ita intelligenda est glo. in d. Auth. ingressi. licet votum paupertatis non teneat, si dicta conditio eius substantiæ repugnet, attenta peculiari illius religionis qualitate

p. 36

Hinc deducitur intellectus ad text. in c. diaconi. 28. dist. dum probat, sacros

19

^† ordines collatos alicui protestanti, & adijcienti conditionem matrimonij, valere reiecta conditione, & tamen si matrimonium ab eo fuerit contractum, in ministerio debere manere sic ordinatum, & sic in sacris ordinibus, non in matrimonio, vt Abb. explicat, in c. cùm M. de constitu. colum. 7. Sed si is absque conditione fuerit sacro ordine insignitus, ac demum matrimoniũmatrimonium contraxerit, deponitur ab ordine. ita text. ibi. dicta enim conditio non est contra substantiāsubstantiam ordinis sacri: quia iure diuino sacro ordine præditus non tenetur abstinere à coniugio: quamuis benè ex constitutione Ecclesiæ, & iure Canonico, quod inferiùs ostendam, vbi tractabo de impedimento sacri ordinis: ideò conditio reijcitur, quia est contra naturam actus sic iure Pontificio requisitam.

Hinc etiam Ecclesiæ

20

^† consecratio, dotisq́;dotisque constitutio valet sublata conditione, quę Episcopum ab eius cura excluderet. cap. 2. 10. q. 1. vbi glo. hoc notat. Abb. in c. requisisti, de testamen. col. penul. Barto. in l. quoties. §. final. ff. de admi. tut. Feli. in capi. cùm venerabilis. de except. numero 33. post Innoc. in cap. in Lateranensi. de præbend. & Abb. in cap. nobis. de iure patro. imò ista cōditioconditio reijcienda est, etiamsi in pœnam, dictam dotem Ecclesiæ testator voluerit in alios pios vsus conuertendam esse, casu, quo Episcopus velit curam illius Ecclesiæ Episcopo competẽtemcompetentem subire. ita Rota antiqua 868. Felin. in dicto numero 33. & Rochus Cur. in tract. de iure patro. in verbo, pro eo, quod q. 12. prædicta enim conditio non repugnat substantiæ actus, quamuis refragetur his, quæ à iure circa illius conditiones statuta sunt, quod ita intelligunt Abb. ac cæteri, in d. c. final. de condit. appo.

§. SECVNDVS.

TVRPIS

1

^† verò conditio à coniugij contractu excluditur, ipsumq́ue matrimonium manet firmũfirmum: vt si quis dicat, contraho tecum matrimonium, si patrem occideris. tex. in cap. fin. parte vlt. de condi. appo. cap. 1. eo. tit. Iuxta commu. eius intellectum, quod quidem dubium videtur, cùm consensus ad matrimonium requiratur: hic autem consensus non est purus, nec absolutus, sed relatus in euentum conditionis, ergo priusquàm conditio, quantumcunq;quantumcunque turpis, eueniat, qui sic contraxit, non censetur cōsensisseconsensisse. Verùm his responderi potest, Ecclesiam iustissimè à contractu coniugali turpem conditionem reijcere, ac reddere ipsum contractum purum, vt constat: ille ergò, qui contrahit matrimoniũmatrimonium, sciens illam turpem conditionem ab Ecclesia tolli, & manere contractum purum, videtur contrahere purè matrimonium, & cōsensumconsensum purum ad matrimonium pręstitisse, quod notant Innoc. Ioan. Andre. Præpos. & alij in cap. 1. de conditio. apposi. dum illum text. ita exponunt, in verbo, teneatur, perinde ac si conditio non esset adiecta: quæ quidem turpis conditio reijcitur à Canone fauore matrimonij: sicut à lege fauore vltimę voluntatis etiāetiam excluditur. l. reprehendenda. C. de institutionib. & substitutio. vbi Ias. & Deci. l. conditiones. ff. de condi. institu. quæ quidem ratio etiam locum habet in cōditioneconditione impossibili: siquidem etiāetiam illa fauore matrimonij reijcitur, & manet actus purus. text. in d. c. final. sicuti & fauore vltimæ voluntatis eadem ab actu tollitur. l. 1. & ibi Bartol. ff. de cond. insti. l. obtinuit. ff. de cōditioniconditioni. & demonstrationi. §. impossibilis. Institu. de hæredib. instituen. sic Imo. in dicta l. 1. non semel hanc rationem ad matrimonij contractum deducit. Ius etenim ipsa hæc verba interpretatur iuxta sensum simplicem, ac si conditio adiecta nōnon esset: & hoc quidem in fauorẽfauorem matrimonij induxit: cùm dubium esset seriò, |

p. 37

an iocosæ hæ conditiones à contrahentibus expressæ fuerint: quod Ioan. à Medina explicare conatur in tracta. de contract. quæsti. 23. dicens scientiam huius interpretationis in contrahentibus exigi, vt ipse contractus purè & simpliciter valeat. distat tamen hac in re conditio turpis à conditione impossibili: turpis

2

^† enim conditio, si de præterito, vel pręsenti sit, non tollitur ab actu: sed vel statim tenet matrimonium, vel non tenet ex conditionis euentu, vel defectu. nam & in hoc casu nemo ad delinquẽdumdelinquendum inuitatur, nec ipse actus suspensus est. Vnde, si quis ita contrahat matrimonium, si Titium occidisti, matrimonium tenet, si alter Titium occiderat, si verò non occidisset, matrimonium ibi nullum contrahitur. Sed conditio impossibilis, etiamsi sit de præterito, vel de præsenti, semper reijcienda est, & contractus ipse manet purus, vt si quis dicat fœminæ, contraho tecum, si heri non fuit ortus Sol. quod notat Palud. in 4. distinct. 29. quæstio. 2. art. 5. ex quo colligo primum intellectum ad text. in dicto capitu. finali, parte vltima.

Secundò hæc vltima illius capit. pars est intelligenda

3

^† de conditionibus à natura impossibilibus. Secus erit dicendum in conditionibus possibilibus à natura ex accidenti tamen, vel ex lapsu alicuius in præteritum, quod redire non potest, impossibilibus. Sic enim contractum matrimonium vel valet, vel irritum est, ex euentu conditionis. Hadri. in 4. de matrim. quæstio. 6. Palud. in d. arti. 5. conclus. 4. & Stepha. Caiet. in sacramentali q. 49. de matrimo. conclu. 4. quemadmodum si quis contrahat cum fœmina sub hac conditione, si es virgo, si pater tuus viuit: quamuis enim pręmissa corruptione sit impossibilis virginitatis conditio, sic etiāetiam morte patris præcedente, est impossibilis vitę conditio: tamen quia contingit ex accidenti, vel ex transcurso præteriti, quod redire non potest, & de se propria sui ipsius natura virginitas in fœmina, & vita in patre eius erant possibilia, non reijciuntur hæ conditiones, sed vel statim valet, vel statim matrimoniũmatrimonium est nullum, quod etiam notat Aret. consilio 82. col. pen. & Syluest. in verb. matrimonium. 3. q. 8. in quo quibusdam videri potest matrimonium ab vltima voluntate differre: quia in vltimis voluntatibus conditiones ex accidenti impossibiles reijciuntur, & valet actus. l. ab omnibus. §. in testamento. ff. de legatis primo. l. si Męuia. ff. de hæredibus institu. sed tamen illæ leges loquuntur in conditionibus etiam à natura impossibilibus, non ex accidenti, nec ex facto præterito: quia quamuis possibile sit, aliquem habuisse filiam: tamẽtamen impossibile est, & fuit, eam viuere, si eam non habuit, quo fit, vt leges illæ etiam ad matrimonium deduci possint. Hinc fieri constat, vt si quis matrimonium contraheret cum fœmina sub conditione, si eius filia viuit, nunquam tamẽtamen habuit filiam, impossibilis sit dicta conditio in specie, licet possibile esset illam filiam habere, & eam viuere. Sed quia eam non habuit, impossibile videtur eam viuere. Verùm hac in re exactiori diligentia est notandum, conditionem in pręteritum, vel in præsens conceptam, quæ nec cōtingitcontingit, nec potuit contigisse, tollendam esse ab vltimis voluntatibus: illam verò, quę potuit contigisse, & tamen non contigit, falsam censeri, & actum vitiare. text. in l. cùm in secũdosecundo. §. 1. ff. de iniust. rup. facit l. demonstratio. §. primo. ff. de conditio. & demonstratio. quòd si in futurum concipiatur conditio, quæ potuit contigisse: tamen modò contingere non poterit: vt si Titius viuet, quia iam tempore adiectæ conditionis mortem obierat, talis conditio reijcitur, vt impossibilis. l. mulcta. §. primo. ff. de conditionibus & demonstratio. secundum communem interpretationem. Bartol. in l. prima, columna 2. ff. de conditio. institutio. & in l. circa. ff. de hæredibus instituen. Alberic. Angel. Bald. & Imol. in l. si Mæuia. eodem titul. ex quibus Palud. opinio erit intelligenda, quando illa conditio in præsens vel præteritum concepta, licet non contigerit, potuit tamen contigisse. secùs verò erit dicendum, quando vel hęc ipsa conditio, quæ potuit accidere, licet minimè euenerit, fuerit in futurum concepta, vel conditio in præteritum, vel præsens concepta, nec potuit contigisse, nec contigit. his enim casibus actus valet etiam cōiugalisconiugalis reiecta conditione, nisi possibilis videretur ipsi contrahenti adiecta conditio, quod alibi tractabo. atque hæc procedunt perpensa Bartol. & aliorum opinione, qua omissa Petrus Stella Aurelianens. in l. qui Romę. §. Augerius. ff. de verbor. oblig. defendere conatur conditionem conceptam in præteritum, vel in præsens, siue potuit, siue nunquam potuerit esse vera, vltimam voluntatem irritam facere, si deficiat: & intelligit dict. l. si Męuia. in conditione concepta in futurum, ex litera Pandectarum, quæ in futurum concipit illam conditionem, quam opinionem ideò referre libuit, quòd ex ea Palud. sententia indistinctè procedet in conditione in præteritum, vel in pręsens concepta. respectu huius intellectus, tamen erit falsa eiusdem Palud. opinio, quam præcedenti intellectu retuli, qua ratione à communi opinione non est discedẽdumdiscedendum. ex qua præcedens intellectus optimè confirmatur, quo ad decisionem Palud. ibi traditam in fine.

Tertiò ex his infertur

4

^† matrimonium contractum sub conditione turpi, vel impossibili nullum esse, si consensus coniugalis defecit in contrahente: vnde, cùm in foro interiori animæ ei credendũcredendum sit, nōnon iudicabitur matrimonium, auctore Hadri. in 4. quæstion. 7. de matrimo. & Paluda. in quarto sentent. distinctio. |

p. 38

29. quæsti. 2. artic. 5. conclus. 5. idem probat Ioan. à Medina de contract. q. 23.

Quartò eadem cōclusioconclusio ita intelligenda est, vt etiam in foro iudiciali quandoq;quandoque

5

^† coniugium contractum sub conditione turpi, vel impossibili nullum iudicetur. quod contingit, quando constat consensum coniugalem defecisse: quia expressè aliqui sic cōtraxeruntcontraxerunt, vt nullo pacto vellent cōsentireconsentire, nisi eueniente conditione. ita Hadria. in quarta, de matrimo. quęst. sexta. Stephan. Caiet. in sacramen. Neapo. quæst. 49. de matrimo. conclu. octaua. idem scribit Adria. quæstione septima. quando ex alijs coniecturis potest iudex præsumere consensum defecisse, atque id potest potissimè colligi, si contrahens credebat conditionem esse natura possibilem.

Si enim esset in controuersia disputatio: an posset stellarum pars è cœlo in terram cadere, & contrahens hac conditione contraheret, si possibile est stellam aliquam liquescere, & in terram cadere, vel si stella aliqua hoc anno ceciderit in terram: certè etiam in foro iudiciali non esset hic contractus iudicandus coniugalis, propter manifestum dissensum, quod probatur, nam & in testamentis, vbi conditio impossibilis reijcienda est, actusq́;actusque, vt purè conceptus valet, corruit actus, si testator credebat conditionẽconditionem esse possibilem, tex. in l. seruo manumisso. ff. de cond. indeb. quam præter alios explicat optimè Aretin. in l. impossibilis. ff. de ver. obl. fin. col. dicit singul. Socin. in l. mulcta. §. 1. de conditio. & demonst.

Quintò ex eodẽeodem intellectu subinfertur matrimonium

6

^† contractum sub turpi conditione, quæ tamen credebatur honesta, non tenere, nec posse dici purè contractum, vt idẽidem Adr. asserit quæstio 7. de matrimo. vt si quis matrimonium contrahat sub hac conditione, si cōiugaleconiugale debitum mihi non negaueris, in quocunq;quocunque dubio existas, an licita sit inter nos carnalis copula. Existimant enim quidam licitè posse tũctunc vxorem debitum reddere viro: ex aduerso alij contrariũcontrarium opinantur, quod alibi tractabimus: credit tamen contrahens licere omninò id, quod in cōditionemconditionem deducit, nec existimat turpem esse conditionem: igitur nōnon intendit purè in matrimonium consentire.

Sextò eadem vltima c. fin. conclusio procedit, etiam

7

^† si conditio sit impossibilis de iure, licet natura possibilis sit. Si quis enim contrahat matrimonium sub conditione, si inter consanguineos intra quartum gradum poterit coniugium contrahi, vel si filius sine causa possit à patre exhæredari, matrimonium tenet, reiecta conditione hac impossibili de iure, sicuti & testamentum. l. 1. iuxta communem intellectum. ff. de condit. institu. §. impossibilis. Instit. de hæred. instituen. l. continuus. §. cùm quis. ff. de verb. obliga. refertur enim hæc conditio in dubio ad ius pręsens: quo iure id impossibile est, quod etiam Adr. probat in 4. quæstio. 11. de matrimo. dicens conditionem, quæ ad ius futurum dirigitur, permissam esse, nec actum purum esse: vt si quis ita contrahat matrimonium, si aliquando licebit coniugiũconiugium contrahi inter attinentes sibi quarto gradu, vel si hoc anno licitum erit equitare in mulis: cùm id modo, lege lata à Carolo Cæsare, ac Hispaniarum Rege inuictissimo prohibitum sit: quod notandum est: nam Syluester in verbo, matrimonium. tertia quæstio. 9. indistinctè negat matrimonium contractum sub conditione, iure tantùm impossibili validum esse, reiecta conditione, imò eam minimè reijciendam fore existimat.

Subinfertur ex hoc intelle. ad text. in Clement. vnica, de consangui.

8

^† vbi ipso facto excommunicantur, qui in gradu prohibito matrimonium contrahunt, vt locum habeat, etiam si contrahentes sub hac conditione contraxissent, si inter consanguineos in quarto gradu licet matrimonium contrahi. nam cùm ista conditio reijciatur, remanet purus matrimonij contractus: igitur pœna illa locum habet: nisi consensus coniugalis omninò defecisset. quod in animæ interiori iudicio notandum est, secundum Hadria. in 4. de matrimo. quæst. 11. Mirum

9

^† tamen est, cur matrimonium contractum sub impossibili conditione valeat: cùm constet absque consensu matrimonium contrahi non posse, is verò, qui sub impossibili conditione contrahit, non censetur consentire, imò nec consentit, teste Iuriscons. in l. non solùm. ff. de actio. & oblig. conditio enim impossibilis potiùs tẽdittendit, iuxta cōmunemcommunem vsum loquendi, in dissensum, quàm in consensum, eiusq́;eiusque adiectio potiùs videtur iocosè facta ad irrisionem, quàm seriò ad obligationem. quo fit, vt Durand. in 3. sentent. distin. 29. q. 4. hanc difficultatem soluendāsoluendam relinquat peritioribus. Verùm Palud. in 4. distinctio. 29. q. 2. art. 5. concl. 5. dicebat deficiente consensu non esse hoc matrimonium in foro interiori: teneri tamen contrahentẽcontrahentem sub hac conditione ad matrimoniũmatrimonium nouiter contrahendum propter præceptum Ecclesiæ, quod in dicto capit. fin. exponitur. Sed hoc vltimum non placet Adria. quęst. 7. de matrimonio. quia text. in dict. cap. fina. nullum nobis exhibet pręceptum de contrahendo matrimonio: sed esse iam contractum iudicat & decernit. Nec me latet à viris doctissimis illius capit. fina. conclusionem de conditione impossibili sic intellectam fuisse, vt loquatur in conditione impossibili, adiecta tamen contractui, vt adimplenda: quia natura possibilis erat, pensata tamen contrahentium qualitate impossibilis, vt si quis cōtraheretcontraheret cum fœmina matrimonium, si ei daret centum millia aureorum, & fœmina esset pauper, & manifestè impotens ad illa dandum. vel sub hac conditione, si daret |

p. 39

ei regnum: hæ etenim conditiones, quæ vt obseruandæ adijciuntur, repelli debent à matrimonio: cùm enim contrahens, qui hanc conditionem apposuit, sciat eam alteri impossibilem esse, purè contraxisse videtur. Si verò conditio apponitur, non vt adimplenda, sed manifestè, vt non sequatur: quia est impossibilis à natura, irrisorius est hic contractus iudicandus. Nec credendum est, seriò velle aliquem matrimonium contrahere, si dicat, contraho tecum matrimonium, si digito cœlum tetigeris. Cæterùm, hæc consideratio hac in re diligentissima est, quippe quæ interiorem sensum illius capit. fin. exactè perpendat: non tamen omninò est immunis ab obiectionibus, quas disputationis causa proponam. consensus equidem ita in primo casu deficere videtur, sicuti in secundo: si quis enim contrahat hac conditione, si alter, qui omninò pauper est, centum millia aureorum dederit, ita videtur ab actu dissentire, sicuti si contraheret, si digito alter cœlum tetigerit. probat l. cùm hæres. §. primo. ff. de testa. liber. Præterea illa Decretalis, quæ hanc assertionem probat, condita fuit à Gregorio nono, cuius Canones sapiunt euidenter phrasim Iurisconsultorum, apud quos conditio illa primi casus difficilis appellatur, non impossibilis. l. continuus. §. cùm illud. ff. de verborum obligatio. & ibi Aret. Nam & Theophi. in fine Institutio. de legat. impossibili conditioni hoc exemplum accommodat, si in cœlum ascenderis. Item, Ius Canonicum in hac decisione voluit fauere matrimonio, sicut Ius Ciuile vltimæ voluntati, à qua excludit conditiones impossibiles, licet in eis exigat liberrimum consensum: vult denique has impossibiles conditiones pro non scriptis haberi: & tamen in vltimis voluntatibus cōditioconditio illa primi casus, quæ difficilis, non impossibilis iudicatur, non repellitur, sed actum ipsum irritum facit. dicta l. cùm hęres. §. 1. glossa in §. impossibilis. Institutio. de hęredibus instituen. Bartol. & Imol. in l. 1. in fine. ff. de conditio. institu. Imò & si prædicta interpretatio admittenda est. text. in dicto capit. final. parte vlti. est intelligendus de conditione, quæ impropriè dicitur impossibilis, propriè autem difficilis: atque excluderetur à litera illius text. conditio propriè impossibilis, quæ naturaliter nequit contingere: & tamen ille text. de impossibili loquitur. Nec esset fauor matrimonij similis fauori vltimarum voluntatum, imò contrarius, vt ex præmissis constat: ille verò text. has conditiones impossibiles pro non scriptis habendas fore, manifestè statuit fauore matrimonij. Vnde illius cap. sensus mirè reconditus est, nisi quod antea diximus, modò repetamus, scilicet Ius Canonicum præsumere ex intentione cōtrahentiumcontrahentium, & fauore matrimonij illas conditiones non esse adiectas ad consensum suspendendum, sed purè contractum fuisse coniugium. Sicuti ipse Adria. fatetur dicta quæst. 7.

Est & aliud in hoc tractatu dubiũdubium, vtrũvtrum

10

^† matrimonium contractum sub conditione omninò extitura valeat explosa conditione: an debeat eius euentus expectari, vt contraho tecum, si cras Sol orietur. in quo glo. in dict. cap. per tuas. de condi. apposi. tenet expectandum fore conditionis euentum, & eam sequuntur Ioan. Andr. & Anto. ibi. E contrario esse matrimonium purum reiecta conditione, asserunt ibi Host. Card. Abb. & Præp. Thom. in 4. distin. 29. quæst. 3 & ibi Palud. quæst. 2. art. 5. conclus. 3. & Syluest. in verb. matrimonium. 3. quæstio. 2. conditio enim omninò extitura non suspendit actum, imò actus ille purè conceptus censetur. l. hæres meus. ff. de condit. & demonst. l. quod si sub ea. ff. de conditione indeb. l. si pupillus. §. 1. ff. de nouatio. igitur coniugalis hic contractus purus erit, non conditionalis. Siquidem quod omninò extiturum est, non potest non contingere, atque ideò præsens esse videtur. Iaso. tamen in l. impossibilis. fin. colu. ff. de verb. oblig. dicit gloss. procedere, quando illa conditio omninò extitura est: habet tamen diem incertum, vt, contraho tecum, si Titius morietur, quamuis enim certum sit Titium moriturum: est tamen incertum, quādoquando morietur: & ideò donec moriatur Titius, non est matrimonium. ex Bartol. in l. ita stipulatus. secunda quęstio. princi. ff. de verborum obligationib. vbi

11

^† dixit ex contractu habente conditionem certam, & omninò extituram: incertam verò quo ad tempus, nōnon oriri actionem ante euentum. idem glo. in l. in omnibus. ff. de regul. iur. & ibi Deci. Imol. Areti. & alij in d. l. ita stipulatus. per l. 1. C. vt actiones ab hær. Sed hæc Ias. opi. non placet: quia Bart. dictum procedit quo ad actionem, illa enim orta non est: obligationẽobligationem autem cōstatconstat statim ortāortam fuisse. gloss. in d. l. 1. C. vt actio. ab hęred. & in §. post mortem. Insti. de inut. stip. tex. in l. si quis spoponderit. C. de contrahen. stipu. quemadmodum expressè idem notant Petr. & Cyn. in d. l. 1. Paul. in l. 1. ff. de conditio. & demonst. Ripa in dict. l. ita stipulatus. num. 90. Alciat. in l. cedere diem. ff. de verb. sign. latè Ioan. Igne. in l. 1. §. serui appellatione. ff. ad Syllan. in prin. & probatur: quia id, quod sub hac conditione debetur, nouari potest. l. si Stichum. §. 1. ff. de nouat. Sed si nulla esset orta obligatio, non posset nouatio contingere. l. 1. ff. de nouat. igitur obligatio ante diem orta censetur probatur etiam in l. nam & si cùm moriar. ff. de condictio. indebi. vbi id, quod sub hac conditione debetur, si soluatur ante diem, repeti non potest: ergo obligatio ante diem orta erat: vnde sequitur matrimonium purè contractum dici ante diem, qua ratione Henric. in capitu. final. de conditio. apposit. aliter hanc quæstionem |

p. 40

dissoluit, dicens, hunc contractum nōnon esse iudicandum, primum, quando verba contrahentium referuntur ad tempus conditionis euẽturæeuenturæ, vt si quis contrahat matrimonium, si, & quando cras Sol orietur: si & quando Sol erit in signo Libræ: hoc enim casu non refellitur ab hoc contractu ista conditio: quia consensum suspendit. idem notat Adria. q. 16. de matrimo. & ita potest primò defendi gloss. opinio, quæ communi sententiæ aduersatur. Secundò defendi potest opinio gl. quando matrimonium fuit contractum sub conditione futuro tempore certissimè euentura, non tamen omninò extitura secundum naturam: exemplum sit, si Antichristus nascetur: hæc enim conditio non est naturaliter omninò extitura, sed est contingens in futurum, quia ita constat ex sacra scriptura: tunc etenim matrimonium non tenet, nec censetur actus ille purus conditione reiecta: ex eo tamen deducuntur sponsalia de futuro ad effectum, vt copula sequuta matrimonium efficiatur. ita Adria. q. 17. de matr. ex quo patet Accurs. in l. si pupillus. §. 1. ff. de nouat. & in l. quòd si sub ea. ff. de condi. indeb. non rectè nec diligenter exemplum assignasse ad cōditionemconditionem omninò extituram: si Antichristus nascetur: cùm omninò extitura cōditioconditio dicatur illa, quæ necessaria est secundum naturam. illa verò, si Antichristus nascetur, non est secundũsecundum naturam necessaria, sed in futurum certissimè contingens.

Nec omittendum est,

12

^† quod adnotauit glo. in dicto capit. per tuas. dicens matrimonium censeri purè contractum, si quis dicat fœminæ, contraho tecum matrimonium, si te virginem inuenero: cùm enim illa conditio ad periculum carnalis copulæ referatur, turpis censetur, & ideò reijcienda est: vt gloss. ipsa notauit, quam ibi sequuntur Doctores communiter, teste Præpos. ibi, colum. penulti. qui tamen post Cardi. diuersum opinatur, quando illa conditio ad actum licitum refertur, scilicet, si virgo inueniaris per aspectum matronarum, atque obstetricum. idem Syluestr. in verb. matrimonium. 3. quæsti. 8. & Areti. consilio 82. colum. penulti. Sed & si quis sub hac conditione matrimonium contraxerit: si fœmina

13

^† permiserit ab eo se carnaliter cognosci, sequuta copula erit matrimonium verum: imò si per verba sponsaliorũsponsaliorum de futuro cōtraxeritcontraxerit, dicens, contraham tecum, si permiseris te carnaliter à me cognosci, initio copulæ ista sponsalia purè cōtinguntcontingunt de futuro, atq;atque cōsequenterconsequenter ante perfectam copulam efficiuntur matrimonium. c. is. qui fidem. de sponsa. quod Vincentio placuit in c. 1. de sponsa. duo. quem Adria. sequitur in q. 8. de matrim. licet gl. in d. c. 1. hanc conditionem veluti turpem crediderit reijciendam fore: quod falsum est: quia intelligitur in hac conditione copula coniugalis & licita, non autem illicita.

§. TERTIVS.

SVPEREST † nunc de illa agere conditione, quæ ad lucrũlucrum aliquod tendit, an in matrimonij cōtractucontractu licita sit? vt si quis contrahat cum Mæuia, si ei centum aureos dederit, & tex. in ca. de illis. de conditio. appos. probat licitum id esse. cui tamen obstat text. in l. si ita stipulatus fuero te sisti. §. si tibi nupsero. ff. de verbor. obliga. vbi id non licere Iurisconsultus palàm asserit: quia censetur promissio facta causa libidinis. Sed respōdeorespondeo hanc conditionem licitam esse ex causa dotis, vt, si vir promittat fœminę cōtraherecontrahere matrimonium cum ea, si ei centũcentum dederit, intelligitur enim in dotem, & id licitum est. Nec ibi pręsumi potest causa libidinis adiectam fuisse dictam promissionem, iuxta communem interpretationem text. in d. c. de illis. atq;atque in dubio honesta causa præsumitur, nisi causa cognita turpis promittendi causa constiterit. quod in d. §. si tibi nupsero. probatur. notant Angel. Fulgo. & Ias. in l. 1. C de insti. & substi. ex quib. cōstatconstat præsumi cāmcausam libidinis, si vir dare vxori ꝓmittatpromittat, nōnon tamẽtamen si ipsa fœmina viro dare aliꝗdaliquid polliceatur.

Potest & secundò ista dandi conditio admitti præter causam dotis, quando † datur vxori iuueni vel generosæ, atque nobili in præmium iuuentutis aut nobilitatis, quam vxor amittit contracto matrimonio cum ignobili. l. mulieres. C. de dignita. libr. 12. ita Abb. & Præpos. in dict. capit. de illis. Bart. & Pau. in dict. §. si tibi nupsero. idem Bar. in l. diuortio. ff. de ver. obli. |

p. 41

vbi Docto. eum sequuntur. facit glo. rectè intellecta in l. si voluntate. C. de dot. promi. vbi Bart. notat. & Campe. in tract. de dote. 1. parte. q. 52. Ioan. Lupi in capi. per vestras. notab. 3. §. 21. de donation. quam opinionem dicit communem Curt. Iunior consil. 6. nume. 20. & Ioan. Lupi in Rubr. de donat. §. 31. qui in §. 32. numero 7. idem asserit, quādoquando ista donatio fieret iam matrimonio constante: siquidem fieri potest secundum eum, & notat Abb. in c. fi. de donatio. inter virum & vxorem. & Guid. Pap. cōscons. 112. & distinguit Salycet. in l. 2. C. de dote caut. non num. quem sequitur Guli. Mayne. in l. in ambiguis pro dote. ff. reg. iur. num. 58. prædictam opinionem intelligens post Salyc. quando expressè constat donandi animus in marito causa remunerationis. licet hanc Bar. & cōmunemcommunem opinionem reprobet Aymon Sauil. consil. 51.

Ex communi tamen opin. deducitur nōnon teneri donatariam

3

^† vxorem soluto matrimonio, secundo nubentem, hanc donationem cōseruareconseruare filijs prioris matrimonij. ita opinatur Fran. de Ripa in l. fœminæ. C. de secund. nupt. numer. 35. sic illam legem intelligens, & Ioan. Lupi in Rub. de donat. §. 50. num. 35. Hinc

4

^† etiam infertur intellectus ad l. 16. Tauri, quæ in viro & vxore idem statuit, quod prius in dict. l. fœminæ. fuerat statutum. Solet tamen appellari hæc ipsa donatio, quæ vxori à marito sene vel ignobili fit, dotis constitutio à marito vxori facta: sed non habet

5

^† vxor priuilegia veræ dotis, quo ad hanc donationem: cùm non sit dos. argum. l. assiduis. C. qui potior. in pig. habean. quod ipse colligo ex Rom. consilio 445. col. pen. ver. vnde inferendo. Ex

6

^† quibus constat, posse quem ad matrimonium inuitari spe lucri consequendi. quod Iurisconsul. apertè docet in l. Titio. §. 1. ff. de condi. & demonstrat. quam præter eius interpretes dicit singul. Ioan. Lupi in c. per vestras. de donat. 3. notabi. §. 21. col. 2. ad id etiam est optimus text. in l. 1. vbi Ias. C. de instit. & substitu. quæ iura loquuntur in eo, qui legato vel donatione alium ad matrimonium allicere vult cum aliqua fœmina contrahendum: atque ibi nulla potest esse turpis præsumptio, vt notat Bartolus in dicto §. si tibi nupsero. ab alijs ibi receptus. Nec

7

^† tantùm id potest fieri adiecta conditione, sed & per modum: sicuti si quis Sempronium hæredem instituat, vt matrimonium cōtrahatcontrahat cum Næuia: quod si non contraxerit, vult eum priuari illa hæreditate. ita Oldrad. consilio 16. quem Areti. sequitur in dict. §. si tibi nupsero. dum tamen hic modus non adijciatur filio in legitima: id etenim fieri nequit. l. quoniam in prioribus. C. de inoffici. testam. & expressim Ioan. Lupi in dicto capit. per vestras. 3. not. §. 21. column. 5. licet Areti. contrarium opinetur in l. Titia. colum. 3. ff. de verbor. obligatio. Sed cùm hæc priuatio hæreditatis, si matrimonium non sequatur, per viam modi, facta videatur in pœnam non contracti coniugij, siquidem hęreditate purè acquisita priuari, pœna censetur. gl. in l. 1. §. si quis propter. vers. per in integrum. ff. de itinere, actuq́;actuque priuato. Iaso. in l. fi. §. in computationem. C. de iure delib. 3. col. idem in l. reprehendẽdareprehendenda. C. de insti. & substi. idem in l. fi. C. de codic. colu. pen. Alexan. & Ripa in l. 2. ff. de dam. infect. igitur à matrimonio pœna ista reijcienda est. c. Gemma. de spōsspons. quo fit, vt licet cum alia contrahat, nōnon erit priuandus hæreditate.

Verùm huic obiectioni respondeo, priuari quem lucro

8

^† iam acquisito pœnāpœnam censeri, nisi priuetur ab eo, qui lucrũlucrum dedit pacto, cōditioneconditione, vel modo adiecto. tunc enim isthæc priuatio pœna non est. gl. rectè intellecta in l. si duo. ff. de acquir. hæred. singu. secũdumsecundum Imo. Aret. ibi, Ias. in l. fi. C. de codic. expressior gl. in l. 2. C. de inutil. stipulat. iuncta l. ea, quæ. ff. de donat. inter vir. & vxor. Sic itaq;itaque intelligenda est opinio Oldr. ex his, quę notat Aret. in dict. l. Titia. col. 3. & Ioan. Lup. in d. §. 21. licet non ita exactè id explicuerint.

Dubium tamen est,

9

^† an quantitas ex hac cōditioneconditione promissa, & data, sit ipsius mariti, an vxoris. & Bart. in l. 2. ff. de his, quę pœnę caus. dicit, non esse hanc quantitatem vxoris, nec eius dotem censeri: sed eam habere maritum præcipuam matrimonio soluto. Cuius opinio ꝓceditprocedit, quando ex aliquot coniecturis id esse consonum voluntati donantis appareat, alioqui in dubio cōstatconstat hanc quantitatem datam, & promissam fuisse in vtilitatem & fauorem fœminę, cum qua matrimonium contrahitur: & ideò talis quantitas eius dos censeri debet, vt notat Ioan. Lup. in Rubr. de donatio. §. 44. & 45. in alio simili dubio. & in specie hanc opinio. contra Bar. tenet Soc. in dict. l. 2. colum. 3. Bald. in l. vnica. C. de his, quæ pœnæ nomi. colum. 8. & 9. quem sequitur Paul. de Castr. in l. Titio. §. 1. ff. de condit. & demonstra. column. 2. vbi dicunt, monasterio factum legatum, hac conditione, si Mæuiam in monialem acceperit, ipsi Mæuiæ videri relictum. tametsi in exẽploexemplo Bal. & Pauli sententia, omninò expedita non sit, quod modò non disputo.

§. QVARTVS.

TERTIO pręcipuè in hoc cōtractucontractu coniugali consensus liber exigitur ab omni coactione: liber enim consensus ad matrimonium est necessarius: sed coactio liberum consensum tollit: igitur data coactione, matrimonium contrahi non potest. c. cum locum. de spons. c. veniens. in 1. & 2. eo. tit. l. nuptias. ff. de reg. iur. Sed quia non omnis metus contractum matrimonij impedit: sed is tantùm, qui cadit in constantem virum. c. veniẽsveniens. in 2. de sponsa. l. metũmetum. 1. & 2. l. continet. ff. quod met. caus. l. vani timoris. ff. de reg. iur. cùm dilectus. de his, quę vi, metúsue causa tractare oportet, quis dicatur metus cadens in constantem virum. Cuius rei cognitioni

1

^† præmitto. metum esse instantis periculi, vel futuri, causa mentis trepidationem. l. 1. ff. quod met. cau. est enim metus trepidatio mentis: quia ex imaginatione futuri, & propè imminentis mali perturbatur mens. dixit verò Iurisconsul. instantis periculi, quia ea, quæ nimium remota sunt, nōnon timentur, nec perturbant mentem. omnes enim scimus nos morituros: verùm quia non est ipsa mors propè, id non curamus, nec mortis cogitatio mentem perturbat. Vnde Augu. scribit Sermo. 1. post octauas Paschæ Domi. 2. nemo futurorum metum cogitat. Futuri periculi dixit Iurisconsul. quia nondum illud periculum euenit: sed propè est, atque non longè imminet. vt explicat Aris. lib. 2. Rhetori. ad Theodectem. cap. 5. Metum autem passis in quocunq;quocunque contractu subuenitur. l. 1. ff. quod met. caus. quæ verba edicti retulit, quòd in ore prætoris Deum posuisse, scribit Bal. in Rub. de cōtrocontro. inuest. non tamen omnibus metum passis subuenit Prætor, sed his tantùm, qui damnum aliquod passi sunt ex metu. lege, si mulier. §. si dos. ff. quod met. caus. vnde qui metum allegat, probare debet se metum passum. & ex eo sibi illatum damnũdamnum, ita tandem obtinebit, modò motus ille fuerit cadens in constantem virum. Est

2

^† ergo metus cadens in constantem virũvirum, is, qui illatus, cogit quem eligere minus malum, ob maius malum sibi imminens effugiendum. Constans igitur vir ille erit, qui eliget potius rem ipsam agere, cuius agendæ causa periculum instat, quàm subire periculum, quod grauius, atque acerbius est viro prudenti, quàm ipsam rẽrem agere. quod Diuus Tho. explicat in 4. sent dist. 29. art. 2. Ricar. ibi art. 1. q. 1. & Ioan. Maior. ac Syluest. in verb. metus. q. 1. Iacob. Almain moral. c. 3. Fort. in tracta. de vltimo fine, illat. 22. col. 4. & colligitur ex Arist. lib. 3. Ethic. c. 1. & l. metum, in 1. ff. quod met. caus. ex quibus constantem virũvirum interpretor prudentem, qui sciat eligere minus malũmalum, ob maioris mali periculum euitandum. Vnde si quis videat sibi mortem imminere, aut membri mutilationem, nisi cum Mæuia contrahat matrimonium, eliget prudenter potius matrimonium contrahere, quàm mortis periculum, similéue subire. At si homo diues videat sibi imminere periculum amittendi centum aureos, nisi cum Mæuia contraxerit matrimonium, & id contrahit, non censetur hic metus cadens in constantem virum, nec prudentem, eritq́ue vani timoris excusatio nullo modo admittenda. ex quo plura inferuntur.

Primò, non esse metum cadentem in constantem virum, nec excusare,

3

^† si quis etiam ob euitandam mortem eligeret peccare mortaliter: imprudens enim esset omnino, qui mallet mortaliter peccare, quàm mortem ipsam corporis subire. Siquidem nullum maius malum, quàm peccatum: et vt inquit Arist. 3. Ethic. 1 propter quæcunque durissima non est quid turpe agendum. idem asserit textus in c. sacris. de his, quæ vi, metúsue causa.

Secundò inde constat, non esse metum cadentem in constantem virum, si quis eligat etiam ob euitandam mortem venialem contrahere culpam. notat Abb. in d. c. sacris. col. pen. & ꝓbaturprobatur in c. primum. 22. q. 2. & in c. ne quis. ead. q. Tho. 22. q. 110. artic. 3. Mendacium etenim sæpè veniale crimen est, & tamen nullo pacto licitum esse potest: siquidẽsiquidem veniale peccatum feruori charitatis opponitur. gloss. in proœm. sexti. versicu. benedictionem. vterque Thom. 12. q. 72. art. 5.

Tertiò, hinc deducitur obiectio quædam sa|

p. 43

tis vrgens aduersus præmissa: nam

4

^† videtur matrimonium metu contractum semper contrahi ex metu vano, & non cadenti in constantem virum, cùm semperis, qui contrahit, eligat veniale crimen committere, ex eo quòd mentitur, dicens, verbis se eam accipere vxorem, quam animo & consensu minimè recipiat. ergo mendacium committere elegit ob mortem euitandam. Mendacium verò maius malum est, quàm ipsa mors. igitur non est hæc electio minoris mali, sed maioris. Cui obiectioni respondeo, negans ipsum cōtrahentemcontrahentem mendacium cōmitterecommittere, quod probatur, is enim, qui metu coactus, profitetur se illam fœminam accipere vxorẽvxorem, & huic contractui consentire, verum dicit, cùm simpliciter consentiat, non tamen liberè. l. si mulier. §. fi. ff. quod metus caus. c. marito. 15. q. 1. notauimus & nos par. 1. c. 4. atque in hoc sensu veraciter contrahentis verba accipienda sunt. Hoc ipsum est, quod notant Ioan. Maior. in 4. distin. 29. vers. contra tertiam. & ibi Almain. col. 5.

Quartò ex hoc deprehenditur Eustratij, viri alioqui doctissimi, error, qui dũdum Arist. moralia interpretatur libro 3. cap. 1. asserit

5

^† laudandum fore eum, qui cum vxore tyranni consuescat, habeatq́ue carnale commerciũcommercium, mendaciúmue aliquod committat, ob tyrannum tollendum, eiusq́;eiusque oppressionem euitandam. Is enim vir, qui prudens est in eligendis periculis, potiùs debet oppressionem tyranni pati, quàm adulterium committere, quod ex Arist. constat in d. c. 1. quo autore, is, qui timore tormentis, aut cruciatu illa, quæ non debet agere, perpetrat, nulla est dignus laude. nam & secundum Aug. potiùs debet quis omnia mala pati, quàm peccato cōsentireconsentire. c. ita ne. 32. q. 5. c. sacris. de his quæ vi. idem etiam Augu. libr. cōtracontra mendacium scribit, mendaciũmendacium simplex, quod plerumque veniale crimen est, non esse committendum ob saluandam proximi animam ab ęterna damnatione. d. c. 1. & c. ne quis. 22. q. 2. prudens autem vir committere adulteriũadulterium non debet. igitur si id tyranni metu committat, seu ob ipsum tyrannũtyrannum tollendum laudandus non est. Nec ꝓpro Eustratio ex Arist. dum dixit posse cum laude turpissima sustineri honestæ, aut mediocris rei causa: est enim intelligendus de his, quæ molesta, aut ignominiosa sunt viro nobili, honesto, atq;atque insigni, & ideo mala. aliqua tamen circunstantia possunt reddi licita, vt si vir religione, moribus, & honestate insignis in publicum prodiret muliebri ornamento vestitus, ob metum tyranni comminantis parentum occisionem, nisi vir ille ita in publicum prodiret. Non autem est intelligendus Aristo. de his, quæ adeò turpia sunt, vt nulla circunstantia possint licere. ex eod. Aristot. in dict. cap. 1. & 2. Ethic. cap. 6. vbi scribit adulterium ita malũmalum esse, vt nullo modo possit licere, nec rectè committi. quo in loco Eustratius in eundem labitur errorem. Nec me latet tyrannũtyrannum, qui

6

^† per vim dominatur, nullum habens ius ad illius Reip. regimen, posse à priuato occîdi, vbi nullũnullum aliud sub est remedium ad illam tyrannidẽtyrannidem tóllendam. quod notat Caie. 22. q. 64. arti. 3. etiam veneno, & proditoriè. Faber. & Ang. in §. ius gentium. Instit. de Iure Natu. gentium & Ciui. quòd si verus Reipub. princeps, successionis, aut electionis iure sit, & tamen in regiminis modo iuris atq;atque rationis limites excedit, à priuato occîdi non potest: imò hæreticum esset, asserere id licere, vt tradit Alphons. à Castr. libro de hæresi. in verbo, tyrannus. & Dominic. Soto libr. 5. de iusti. & iure. q. 1. arti. 3.

Quintò infertur falsam esse glo. in l. pe. ff. si famil. furt. fec. dica.

7

^† quæ asserit committentem delictũdelictum aliquod timore, aut per metum, venia dignum esse, nec puniendũpuniendum fore. quam dicit singu. Ias. in §. si minus. de actio. nume. 17. idem notat Cyn. in l. 1. q. pe. C. vnde vi. Ana. in c. 2. de homi. fi. col. pro quibus est Arist. in d. c. 1. dicens, venia dignum esse eum, qui cruciatu, ac timore agit id, quod agere non debet. Eius tamen verba intelligenda sunt ita, vt venia dignus sit ad minuendam pœnam: non tamen, vt impunitus maneat. quod Iure probatur in l. 2. C. de sepul. viola. Abb. in d. cap. sacris. col. 3. de his, quæ vi. Io. Lup. in tract. de reg. Naua. 3. par. §. 2. col. pe. probat tex. in l. seruos. C. ad l. Iuliam. de vi. quibus omnibus ipse addiderim, venia indignum esse, nec minuendam pœnam ei, qui metu coactus crimen atrocissimum perpetrauerit. ex eodem Arist. in d. ca. 1. qui cum venia dignũdignum esse præmisisset agentem aliquid propter metum, quod aliàs non liceret, subdit. quædam autẽautem fortasse sunt, ad quæ perpetranda nemo cogi, compellíue potest, sed potiùs extrema quæque pati, ac mori conuenit: etenim ridicula sunt, quæ Euripideum Alcmęonem ad matrem interficiendam compulerunt. Sic in seruis, in quibus gloss. prædicta loquitur, qui ob timorem dominis obtemperantes etiam atrocia committunt, pœnam minuendam fore, asserit glo. in d. l. 2. C de sepul. viol. quam DD. ibi approbant communiter, & probare videtur Regia l. 12. tit. 9. part. 7. Hæc tamen iura si exactè considerentur, non in atrocioribus, sed in grauibus delictis sunt intelligenda. Hinc & Theophil. in §. Ius autem Ciuile. Inst. de Iure Nat. scribit seruos oportere dominis obedire, in his tamen, quæ lex non prohibet.

Sextò infero, arbitrio Iudicis relinquendum esse,

8

^† quínam metus dicatur cadere in constantem virum, quod notat glo. recepta communiter in l. interpositas. C. de trans. glo. in c. cùm dilectus. de his, quæ vi. vbi Abb. dicit eam singul. & magistram. Ias. in dict. l. interpositas, ordinar. idem Ias. in §. quadrupli. Institut. de action. numer. 54. idem notat Cæpo. con|

p. 44

sil. 2. & consil. 4. caus. ciuilium. & Deci. in l. in omnibus causis. ff. de regul. iur. nu. 7. Iudex enim, vt ipse intelligo, arbitrabitur, an vir prudens, & cōstansconstans, eligeret potiùs id agere, quod timoris causa fit, quàm periculum, quod imminet, subire.

Septimò hinc etiam Iudex

9

^† arbitrio proprio decernere debet, non ita anxiè, atq;atque strictè hanc eligendi prudentiam eligendam esse in fœminis, quibus à natura inest minor animi vigor, corporisq́ue fortitudo. Sed considerandum esse, quid fœmina constans eligeret, pensata naturali fœminarum prudentia: aliquid enim cogeret fœminam, etiam constantem, ad eligendum id, quod vir constans minimè eligeret. Hoc ipsum est, quod gloss. in d. c. cùm locum. dixit minorem metum excusare fœminam, quàm virũvirum. quam ibi sequuntur Abb. & Præpo. dicit sing. Roma. sing. 226. Brixi. in repert. in verb. metus. Areti. consi. 24. col. 2. Abb. in d. c. cùm dilectus. de his, quæ vi. 2. col. commend. Ant. in ca. consultationi. de spon. Dec. in c. fin. de appe. idem in l. in omnibus causis. ff. de regul. iur. licet nullus ex eis exactè d. gl. perpenderit. Scribit tamen Hyppo. in l. 1. nu. 73. de quæst. & idem in rep. Rubr. C. de prob. num. 417. à viro, non à fœmina esse tormenta incipienda, quoties vir & fœmina sunt à Iudice torquẽditorquendi, quia ipsa fœmina potest ferre maiora vulnera, quàm vir, vt notatur in l. nihil interest. ff. de adul. Sed

10

^† obsecro, vnde Hyp. collegit in dict. l. nihil. vulnera fuisse illata æqualiter viro & fœminæ, vt hinc colligamus fœminam fortiorem esse viro in tolerandis vulneribus? Quòd si gloss. in d. l. nihil. hoc sensit, certè fallitur, cùm in dict. l. nihil. id tantùm constet, virum adulterum occisum, at fœminam grauiter vulneratam, non tamen occisam fuisse: non enim potuit percussor vtrunque occidere, tametsi id animo gerebat, vt inquit ipsa lex. Non igitur sequitur, fœminam ibi minimè perijsse, quòd maiora patiatur vulnera, quàm vir, sed ex eo, quòd vulnera illata fœminæ non fuêre letalia, etsi grauiter fuerit fœmina vulnerata: quo fit, vt minimè ex d. l. probetur. Hippol. opin. imò à fœmina incipiendam esse tormentorũtormentorum quæstionem, asserit Gandi. in tract. de malefic. cap. de quæsti. col. 3. per text. in l. vnius. ff. de quæst. idem notat Dec. in l. 2. ff. de regu. iur. nu. 46. & Ioan. Lupi. in Rubri. de donatio. §. 74. probat Regia l. 12. titulo penulti. part. 7. quę rationem habet ab imbecillitate fœminei corporis. opt. text. in l. qui duos. §. final. ff. de reb. dub. vbi ex duobus, iam vita functis ruina, vel alio casu, præsumitur priùs decessisse is, qui imbecillior erat. Hinc Corne. Tacit. libr. 5. scribit Neronem ratũratum muliebre corpus minus impar dolori, quàm virile, à Libertina tormenta incepisse. Laudatur tamen illius Libertinæ constantia, quasi illa non sit fœminis communis. Hiero. et iam in epistol. ad Innocenti. de muliere septies icta, 1. epistol. Tomo, meminit cuiusdam fœminæ, quæ accusata de adulterio, sæpissimè tormentis subiecta, constans adeò fuit, vt adultero id crimen confitente, ipsa constanter negauerit, nec vnquam illud

11

^† crimen palàm fecerit. Laudatur & Attica meretrix, quæ familiaris Harmodio, & Aristogitoni, cōsiliaconsilia eorum de tyrannicidio, vsque ad mortem excruciata, tyrannis non prodidit. cuius meminêre Plini. lib. 7. cap. 23. & lib. 34. ca. 8. Tertul. in Apologet. cap. vlti. idem in libr. ad Martyres. Pausanias in Atticis. & Petrus Crinit. de honesta disciplina, lib. 9. cap. 8. Atque hæc, & alia exempla adducens Gandini opinionem nihilominus probat Andre. Tiraq. in ll. connubialibus. l. 9. nu. 99.

Octauò ex eadem metus definitione sequitur intellectus ad receptissimāreceptissimam illam sententiam Docto. dicentium, metum

12

^† excommunicationis iustum esse, & cadere in constantem virum, quando est excommunicatio iniusta, quia timenda est, cap. 1. 11. q. 3. ita Ioan. Andre. Abb. & alij in d. c. cùm dilectus. gloss. in c. olim. in. 3. de restitu. spoliat. Rota. in nouis. 35. & Rom. consil. 369. dicens hanc opin. esse communem: est enim hoc intelligendum, nisi superior adiri facillimè possit ad excommunicationẽexcommunicationem tollendam, quod Iudex arbitrabitur. Verùm si excommunicatio est iusta, non excusat eius metus, iuxta ea, quæ d. Doct. ita tradunt post gloss. in d. c. cùm dilectus. non enim est metus cadens in constantem virum is, qui non infertur ab aliquo, sed is, qui metum allegat, sibi ipsum intulit, perpetrando ea, quę digna sunt excommunicatione, aliáue pœna. pro quibus facit optimus tex. in l. si mulier. in princip. ff. quod metus caus. quem adnotauit Abb. in c. Abbas. col. 3. & in d. c. cùm dilectus. de his, quæ vi. & Feli. in c. cùm inter. nu. 20. de except. explicat optimè Domi. in c. ad eius verò. colum. final. 5. distinct. si quis enim iure aliquid facturum cōminaturcomminatur, vt aliquid ei promittatur, detur, aut fiat, nōnon videtur res illa gesta per metum cadentem in constantem virum, quia is, qui rem agit, metum sibi intulit committendo rem dignam illa comminatione. atque ipse illo metu erat constitutus, vnde non infertur sibi, vt si Patronus exigat à Liberto, timente ob ingratitudinem reductionem in pristinam seruitutem, centum aureos, quos Libertus promittit, non potest hîc Libertus allegare, se illam promissionem fecisse per metum, cadentem in constantem virum, quod in hac specie probat dicta l. si mulier.

Nonò ex his subinfertur,

13

^† captum in bello iusto pro sua redemptione honestũhonestum, ac moderatum precium promittentem, non eximi ab obligatione, seu promissione illa, ea ratione, quòd metu captiuitatis dicat id precium promisisse: nam captiuitatis timor iustè ei im|

p. 45

minebat, nec timor ei infertur ad illam promissionem: sed ex ea is timor, quẽquem ipse aliunde habuit, aufertur, & ꝓbaturprobatur in l. nam & Seruius. ff. de negoc. gest. notat optimè Fortu. in l. conuentionum. ff. de pactis. Nam

14

^† & hosti seruanda fides est, etiam quę à priuato præstatur, modò bellum sit iustum, vti expressit eleganter Cicero libr. 3. de Offic. nec detur fides in perniciem publicam. c. noli existimare. 23. q. 1. notat idem Fortun. in dict. l. conuentionum. Deci. in l. ea est natura. ff. de regul. iur. Alciat. in lib. de singu. certamine. c. 44. Alfonsus à Castro de hęresibus. in verb. tyrannus. Curt. Symphorian. in 7. à resto amorum. Francisc. Duaren. l. 1. de pacto. fol. 4. contra Barto. in dicta l. conuentionum. quem alij sequuntur, dicentes, hostem non teneri ad seruandam fidem, quāquam hosti, vt priuatus dedit. quam opinionem sequitur Zasi. in q. 3. de Iudæ. & communem esse contendit ipse in illa nimis licentiosa aduersus doctissimum Ecchium Apologia. Horum tamen opinio procederet, quando fides data esset in Reipublicæ damnũdamnum, sicuti idem Barto. voluit in l. fina. C. quando liceat sine iud. se vind. & Alciat. in dict. cap. 44. quò etiam tendunt omnia, quę Zasi. pro commun. opin. adducit. alioqui tenetur hostis fidem hosti seruare. pro quo præclarum illud & insigne est M. Attilij facinus, cuius meminêre Liuius libr. 2. de bello Puni. Valerius Maxim. in cap. de fide. Aulus Gellius libro 7. cap. 18. ac Diuus Augustinus libro 1. de Ciuit. Dei, cap. 15. & Iurisconsult. in l. 5. §. captiuus autem. ff. de capti. is, inquam M. Attilius maluit mortem oppetere, quàm fidem Carthaginensibus præstitam frangere, ad eosq́ue redire pro subeunda morte, quàm Romæ incolumis manere, fide fracta. quod mirè laudat Cicero libro primo de Officijs, probans & hosti fidem seruandam esse. Sic & Titius Cæsar apud Hegesippum, libro 5. de Excidio Hierosolymitano, cap. 24. inquit, inter arma quoque leges valere: fide meliùs bella geri, quæ seruetur etiam hostibus. quod verò Thomas scribit 22. q. 40. & q. 71. artic. 3. non pertinet ad eam dubitationem, quæ traditur circa pactiones contingentes, fide præstita, vel metu, vel timore pro his, quæ bello capta fuerint, id enim tantum eruditissimus vir verum esse contendit, non licere iustè bellum gerenti, hostem etiam iniquum, & illicitè bellum tractantem, mendacio, falsitatéue decipere in ipso exercitio belli. quo sensu manifestum est, absq;absque vllo discrimine hosti seruandam esse fidem. Quòd verò diximus hanc nonam illationem probari in d. l. nam & Seruius. id fecimus, Fortunium sequuti, non tamen ex hoc negamus, illam Iurisconsulti decisionem locum habere, etiamsi hostis, à quo captus redimitur, iniquus, iniustúsue hostis sit: imò & in hoc locum esse Iurisconsulto opinamur, cùm in eius Responso potiùs agant de actione negociorum gestorum competenti ei, qui pro capto ab hostibus, vt his liber fieret, preciũprecium redemptionis, vel soluit, vel promisit. ac tandẽtandem agitur potiùs de pactione expressa, vel tacita inter redimentẽredimentem, & redemptu, quàm de pacto cum iniusto hoste inito: iniquus etenim hostis est Turca, & iniustè aduersum Christianos bellũbellum gerit, & tamẽtamen, si inter tres, quatuor, vel plures Christianos apud Turcas captiuos contingeret factũfactum, cuius in d. l. nam & Seruius. Iurisconsult. meminit. Minimè dubitarẽdubitarem in eo Iurisconsulti Responsum admittere. pro quo facit tex. in l. 2. & in l. liber captus. rursus & in l. ab hostib. cum alijs eiusdem Rubricę. C. de captiuis.

Decimò hinc aperitur intellectus ad l. qui in carcerem. ff. quod met. cau. vbi metus

15

^† carceris contractum irritum facit: est enim id intelligendum, quādoquando detrusio in carcerem fuit iniusta. text. in Clem. 2. de pœnis. quod notare videtur Oldr. cōscons. 7. vel si iusta, ad illum tamen actum contrahendi illata. Vnde si quis homicidæ, aut proditori, nullo prædicto timore pœnæ, comminetur eum ad Iudicem delaturum, nisi cum Titia matrimonium cōtraxeritcontraxerit, inito contractu, nullum erit matrimonium, quia etsi iustè poterat is ad Iudicem deferri, tamen quia metus ille iustæ delationis ad illum contractum agendum illatus est nullum timorem habenti, ipse contractus est nullus, quia contrahens nullum metum sibijpsi intulerit: sed metus ab alio fuit ei illatus. quo fit, vt diuersum opinemur, quando captus iustè à Iudice, qui poterat eum occidere, Iudici dixerit: Ducam vxorem filiam tuam, si me dimiseris impunitum. erit namque matrimonium validum: imò si Iudex, capto iustè, & mortem timenti, immunitatẽimmunitatem offerat, si matrimonium cum ipsius Iudicis filia contraxerit, alioqui mortem ei iustè inferendam cōmineturcomminetur, erit matrimonium, quia metus non infertur ad contractũcontractum, sed aufertur potiùs. quod Syluest. sensit in verb. metus. q. 6. qua ratione perpensa, hac in re arbitramur, quo ad matrimoniũmatrimonium, potiùs fore considerandũconsiderandum, an metus sit illatus, vel ne, quàm quòd iustè inferatur, ex præmissa ratione, cuius examen Lectori relinquimus.

Vndecimò ex eodem fonte deducitur metum

16

^† mortis à nemine ad contractum agendum, illatum, sed suapte natura, vel fortuna contingentem, non impedire promissionis vim. Vnde votum emissum ab ægroto, vel ab existenti in belli, naufragij, alteriúsue periculi discrimine, non ex eo est inualidum, quod timore periculi sit factum. text. & ibi Abb. in c. 2. de renun. text. in c. sicut. in 2. de regu. idem Abb. in c. 2. de his, quæ vi. Sylu. in verb. votum. 2. q. 12. Sic matrimonium contractum ab existenti in mortis periculo, naufragij, prælij, ægritudinísue causa, cum concubina, non ex eo nullũnullum erit, quod timore illius periculi sit con|

p. 46

tractum, quod aliàs minimè contraheretur: is enim metus ad illum actum non fuit illatus.

Duodecimò præmissa lege,

17

^† quam quidam testantur quandoque obtinuisse, vel vsu, vel principum, atque Reipublicæ sanctione, qua quidem lege damnati ad mortem ob delicta, absque pœna liberi dimittebantur, si aliquam meretricem in vxorẽvxorem acciperent. arg. c. inter opera. de spons. quod expressim notat Iaco. de Bello viso in pract. crimi. titul. de leonib. vers. 26. Paris de Pute. in tract. de Syndica. in verb. pœna. c. an si Iudex. folio magno 80. col. Gul. Bene. in c. Rainutius. de testa. in ver. mortuo testatore. in 1. nu. 269. Chassa. in consuetu. Burgun. Rubr. 1. §. 5. vers. Archi. casu 12. quorum aliquot asserunt id consuetum apud Hispanos, alij ad Gallos eandem consuetudinem referunt. Sed tamen hunc vsum non crederem esse iustum in quouis crimine, tametsi in aliquo delicto is vsus permitti posset. Si quis autem ad mortem damnatus meretricem vxorem acciperet, minimè posset allegare matrimonium esse nullum, propter metum mortis: is enim metus à nemine ad illum contractum agendum infertur, sed ipse sibi eum intulit, & eundem metum habebat, ac potiùs ab eo timor mortis aufertur, quàm infertur, & ideo non est eius excusatio admittenda. ex text. celebr. in d. l. si mulier.

Decimotertiò prædictis adnecti potest

18

^† metum amissionis bonorum omnium cadere in constantem virum. text. & ibi gloss. in c. 2. de his, quæ vi. Bart. in l. si ob turpem. ff. de condi. ob turp. cau. Bal. in l. 1. in fi. C. quod metus caus. Siquidem patrimonium vita hominis existimatur, vt est in prouerbio ex Hesiodi carmine:

Pecunia est anima miseris mortalibus.

Quod Erasmus adducit in prouerb. Anima, & vita. & Ludo. Cęli. lib. 14. antiq. lectio. c 2. apud nos. gloss. in l. aduocati. C. de aduo. diuers. iudicio. quam notat Bald. in l. 2. C. de consti. pecu. Abb in d. c. 2. Hippo. in l. 1. §. præterea. ff. de quæstio. nu. 42. pro quibus text. est in l. illicitas. §. nec tenuis. ff. de offic. præs. optimè Catell. Cotta in dictione, Pecunia. Extat etiam apud Plutarchum in libello, An adolescẽtiadolescenti liceat audire poemata, Carmen illud:

Pergunt alij mihi rodere vitam.

quo in loco Plutarchus opes intelligit. Sic apud Græcos vna & eadem dictio vitam significat & facultates, quibus viuitur, quod constat ex Euangelio Lucæ, cap. 15. vbi id Erasmus adnotauit. Hinc etia idem dicendum erit, in metu amissionis maioris partis bonorum, Gofre. in Summa. titul. de his, quæ vi. 1. col. Abb. & alij in d. c. 2. idem Abb. in c. Gemma. de spons. 1. col. Iason in l. Titia. 3. col. ff. de verborum obligat. Curt. Iun. in l. interpositas. C. de trans. quibus suffragatur text. in c. 1. in fi. princ. de restitu. spol. in 6. nam & amissio magnæ rei, est iusta causa timoris, teste Cyno in d. l. interpositas. quem sequitur Catell. Cotta. in vlti. memor. in dictio. absentes. arg. l. propter litem. in princ. ff. de excusat. tut.

§. QVINTVS.

CONSTAT

1

^† igitur matrimonium, contractum metu, cadenti in cōstantemconstantem virum, esse nullum ipso Iure. c. cùm locum. cap. veniens. 2. de sponsa. aptior text. in cap. significauit. de eo qui duxe. in matrimon. gloss. in c. 2. de his, quæ vi metúsue causa. latè Imola in repet. c. tuæ. de sponsa. atque vbique Docto. id fatentur. & Barb. consil. 54. nu. 10. 1. volum. hanc opinionẽopinionem dicit esse commu. idem asserit Hierony. Grat. consi. 38. in 2. volu. probat Regia l. 15. tit. 2. part. 4. repetunt tanquam communem eandem sententiam Abb. in d. c. cùm locum. col. 3. & Parisi. consi. 58. nume. 56. & consil. 60. col. 1. volu. 4. idem vtrobique notans in sponsalibus, quæ de futuro appellamus. post Abb. & alios in c. ex literis. de spons. impub. & procedit, etiamsi matrimoniũmatrimonium, metu contractum, fuerit iuramento firmatum: adhuc enim nullum est ipso Iure. text. in d. c. significauit. gloss. expressa in d. c. 2. de his, quæ vi. Quamuis

2

^† etenim iuramentũiuramentum metu præstitum non sit nullum ipso Iure, sed sit ab eo |

p. 47

expectanda absolutio. c. debitores. c. verum. de iureiur. vbi Docto. idem tenent, & fatentur Imol. hanc opi. esse cōmunemcommunem. in d. ca. verum. idem notant Tho. & Caiet. 22. q. 89. arti. 7. est etiam omnium concors sententia in ca. si verò. de iureiuran. vbi text. eam probat. Et procedit, etiamsi iuramentum accedat contractui inualido, vtpote alienationi rei dotalis, vel contractui minoris: nam semper erit necessaria absolutio à iuramento per metũmetum præstito. ita Io. Mona. Ioan. Andr. Domi. & Natan. in c. quamuis pactum. de pact. in 6. super glo. vers. non vi. Bal. in c. 2. de iureiu. Corne. in Authen. sacramenta. pe. & fi. col. C. si aduer. vend. & Iacob. ibi. 1. col. Fort. in tract. de vlt. fin. illa. 22. col. 6. licet Abb. in hoc contrarium teneat, in c. cùm contingat. col. 2. quem Alciat. ibi sequitur. 3. notab. de iureiur. Felin. in c. 2. eo. tit. Franc. in dict. cap. quamuis pactum. 6. colum. dicentes, non esse necessariam absolutionem ab hoc iuramento, quod præstitum fuit per metum in contractu inualido: nam etsi, quo ad inferentem metum, iuramẽtumiuramentum in effectu non obliget, quia actus rescindi potest. interim tamen, quo ad DeũDeum, est obligatio. ideo necessaria est absolutio, vel remissio illius, pro quo Deus, vt testis intercessit. ca. 2. de iureiur. Tho. & Fort. in d. locis. sat enim est, quòd possit hoc iuramentum seruari sine interitu salutis æternæ, vt in d. cap. si verò probatur. ex hac verò ratione metus datur facilimè à iuramento absolutio. sic Cicer. verba sunt explicanda, dum is libr. 3. de Offic. existimat iuramentum latroni, aut prædoni præstitum, seruandum non esse. frequentiùs tamen Abb. opi. admittitur apud prætorij Regij Iudices. In

3

^† matrimonio tamen id locum non habet, propter libertatem consensus, quæ in eo contractu, ex natura eius, à sui primordio requiritur. Iuramentum verò sortitur naturam, quæ à primordio inest actui, in quo præstatur. l. fi. C. de non nu. pe. quam putauit Abb. esse singul. in c. cùm contingat. suprà citato, nu. 14. Bald. in c. cùm omnes. col. penul. de const. & Iure Canonico eam procedere, absque absolutione iuramenti optimè comprobat Fort. in l. si vnus. §. pactus ne peteret. ff. de pactis. vbi nume. 15. dicit, exceptionem non numeratæ pecuniæ opponi posse contractui, etiāetiam iurato, quia exceptio illa ꝓpriapropria est ipsius iuramẽtiiuramenti, non tantùm contractus. Sic ergo in nostro casu iuramentum adhærens coniugio per metum contracto, ita habet illam conditionẽconditionem, si liber consensus interueniat, sicuti ipse coniugalis contractus. Ideo cùm ipse liber cōsensusconsensus deficiat, ad iuramentum, in hoc casu requisitus, ipsum iuramentum nullum est ipso Iure. idem tenet gloss. per text. ibi in d. c. significauit. Nec iuramentum defectum consensus supplet, vt not. in cap. fi. de procur. in 6. Qua in re malè videtur loqui Abb. in d. c. 2. de his quæ vi. col. 3. dicens, quòdis, qui matrimonium cōtraxitcontraxit per metum iuramento præstito, tenetur stare illi matrimonio, vel saltem nōnon agere contra iuramentũiuramentum, donec sibi detur eius absolutio. sic intelligens text. in cap. inter cætera. 22. q. 4. quo probari videtur, matrimonium metu contractum, iuramento præstito, esse validum. Et

4

^† quamuis aliter intelligat illum text. scribit tamen Fort. de vlt. fin. illat. 21. col. 9. iuramentum obligare ante absolutionem: matrimonium verò non valere. Additq́;Additque iurantem non peccare mortaliter, etiamsi ante absolutionẽabsolutionem iuramenti cum alia contrahat matrimonium. quibus ego non consentio. etiamsi Tho. in 3. sent. dist. 39. art. 3. Fortunio valdè suffragetur. Qui tamen subdit, ad matrimonium non sufficere simplicem consensum, sed esse necessarium liberum consensum: ad iuramentum verò sufficere simplicem cōsensumconsensum, & ob id etiāetiam metu factum interim, dum absolutio nōnon præstatur, obligare iurantem. Sed compertum habeo, iurantẽiurantem aliquid agere, per metum cadentem in cōstantemconstantem virum, mortaliter peccare, si id iuramentum violet ante absolutionem impetratam, casu, quo iuramentum obligat, & absolutione indiget. Cardi. Anton. & Imol. in c. verùm. de iureiur. Cald. & Abb. col. fi. in c. si verò. eod. tit. Archi. in c. habemus. 22. q. 1. Tho. 22. q. 98. arti. 3. Caiet. 22. q. 89. arti. 7. vers. an autem. quamuis glo. Anch. & Abb. in d. c. verùm. & Fortu. in d. illat. 21. teneant, non committi ex hoc peccatum mortale. per text. in d. c. verùm. qui iuxta Tho. sensum id tātùmtantum dicit, non esse sic iuramenta violantes, in exteriori iudicio puniendos eadem pœna, ac si crimen mortale commisissent, non tamen sequitur ex hoc, eos mortaliter nōnon peccare. Nec opinor opi. glo. esse magis cōmunemcommunem, etiamsi Imol. ibi id asserat. Non obest huic opi. quam modò probauimus, dicere eum, qui metu cadenti in constantem virum iurauerit, periurum non esse, licet id, quod iurauerit facere, minimè agat, adhuc absolutione non obtenta, eò quòd defecerit intentio obligandi: hunc etenim defectũdefectum intentionis Ecclesia non præsumit, ne mortale crimen præsumat. Is enim, qui iurat metu, simplicem cōsensumconsensum exhibet, quem si non exhiberet, peccaret mortaliter, cùm adducat falsò Deum in testem. ex Caiet. 22. q. 89. arti. 7. dubio 2. in quo Abb. manifestissimè errauit. in c. si verò. col. fin. de iureiur. Ex quibus in hac q. quam in coniugali contractu tractamus, dubio ꝓculprocul peccaret mortaliter, qui non impetrata à iuramenti vinculo absolutione, aliam in vxorem acciperet: si verum esset, iuramentum istud valere ante absolutionem. quod aduersus Fortun. vrget, nec matrimonium interim valet, refragante Panormita. quia iuramentum in coniugali contractu præstitũpræstitum, illam propriam conditionẽconditionem sortitur: si liber adsit cōsensusconsensus, alioqui nul|

p. 48

lum effectum id iuramentum habet, propter præuium, atq;atque omninò spontaneum consensum, quem hic contractus exigit.

Non

5

^† obstat text. in c. inter cætera. quem Gratia. Augusti. ad Seuerum, tribuit. Ego verò non satis certus sum, quis fuerit illius Canonis autor. In quo tamen non dubitatur, an matrimonium metu contractum fuerit, nec de iuramenti vinculo, quo ad matrimonium, sed præcipuè ibi tractantur duo. Primum, an iuramentum pręstitum, de non alenda matre, nec alẽdisalendis sororibus, esset licitum. Et respondet Augusti. id illicitum esse. Secundum, an ille, qui præstitit iuramentum concubinæ, de ea ducenda in vxorem, ac de matre, & sororibus non alendis, possit, si velit, postea concubinam in vxorem spontè ducere. Et dicitur, matrimonium esse in Deo firmum & stabile. Et erat dubiũdubium, propter tot flagitia in ipsa contractus promissione commissa, & quia illa fuerat promittentis concubina. quod ex responsionis ratione constat, dum dicit: Quia non est peccatum, eam, quam priùs habuerat in concubinam, postea in vxorem accipere. Vnde in illo text. post promissionẽpromissionem, metu factam, matrimonium fuit liberè contractum. & dubitatur, an ille, qui iurauit, posset matrimonium cum concubina contrahere, non, an teneretur ex illa coacta promissione. ita equidem ille text. est intelligendus, quicquid gloss. ibi & in c. 2. de his, quę vi. aliter dixerint. Sensit verò hunc intellectum Fortu. in d. illatio. 21. colum. 8.

Ex his illud constat,

6

^† matrimonium, metu contractum, nullum esse ipso Iure ex propria actus natura, non tantùm ex constitutione Ecclesiæ. quod probatur: Consensus liber est, præcisè necessarius ad hunc contractum. c. tua. c. cùm locum. de spons. hic autem consensus liber non est, vbi metus cadens in constantem virum concurrit. Igitur ex natura sua matrimonium, metu contractum, est nullum. quod Scot. asserit in 4. dist. q. 1. sensit Tho. ibi col. 3. dicens metum repugnare, & omninò contrarium contractui esse coniugali: nam quamuis consensus adsit simplex, quia tamen liber non est, non tenet matrimonium. Non sic per metum vanum, ac leuem consensus liber impeditur, secundum eos, quorum opin. esse receptam communiter testatur Almain. in 4. dist. 29. col. 4. licet Duran. q. 2. Palud. col. 3. & Ioan. Maior. q. 1. col. 7. in d. dist. 29. teneātteneant, metum cadentem in constantem virum, hunc matrimonij cōtractumcontractum irritum facere, potiùs ex constitutione Ecclesiæ, quàm ex natura rei. Atque eodem modo ex humano Iure metum cadentẽcadentem in constantem virum, à leui distingui.

Cæterùm hæc ipsa diuini, & humani Iuris conclusio matrimonium, metu contractum,

7

^† nullum esse, procedit, etiamsi metum passus dederit coactioni causam. l. nec timorem. §. 1. ff. quod metus caus. gloss. per tex. ibi communiter recepta in c. veniens. in 2. de spons. quem tex. ad hoc dicit singul. Feli. in c. cum inter. numer. 20. de except. idem probat gloss. in d. c. 2. de his, quæ vi. optimus text. in c. quia diuersitatem. de conces. præb. vbi impeditus excusatur, etiamsi dederit causam impedimẽtoimpedimento, cùm illa culpa directè nōnon tendat ad impediendum. Sic nec in matrimonio culpa tendit directè ad coactionem, seu ad metum inferẽduminferendum. quem tex. dicit esse meliorem Iuris Ias. in §. rursus. de actio. nu. 26. vbi Ludoui. Gomez. explicat numer. 15. Feli. in c. 1. de præscript. & Franc. Balb. de præscr. 1. par. 6. par. prin. casu 22. ad id etiam plurimùm conducit glo. in l. athletas §. 1. ff. de excus. tu. dicens, inimicitiam esse iustissimam causam recusandi Iudicem, testes, & similes, etiamsi recusans dederit causam inimicitiæ, modò id non fecerit data opera, vt recusaret. quam gl. ibi approbant Doct. idem not. Abb. & Aret. in c. repellantur. de accus. Abb. & Feli. in c. de cætero. de sent. excom. Abb. & Imol. & Deci. nu. 19. in c. vt debitus. de appel. Ripa, qui hanc opin. esse commu. asserit, in d. c. 1. de iud. nu. 14. possetq́ue id pluribus comprobari, quę adducunt Feli. in c. quæ in ecclesiarum. nu. 67. de const. Hippo. in l. 1. §. cùm quis latrones. ff. de quæstio. num. 18. & ante alios idem notauit Innocen. in c. cùm I. & A. de re iud.

Secundò procedit hæc principalis conclusio, non tantùm

8

^† quando quis per metũmetum cogitur contrahere coniugium cum certa fœmina, sed etiam, si quis cogatur incertam de certis vxorem accipere, nempe alteram ex filiabus Sempronij: hoc enim coniugium nullum est, quia ad illud deficit consensus liber, quod manifesta ratione patet: nam is, qui ita contrahit, matrimonium cogitur contrahere cum ea, cum qua, cessante metu, non erat contracturus, quia neutram volebat in vxorẽvxorem accipere: coactus tamen, alteram ex illis in vxorem recepit: ergo inuitus, non liberè, in illam consensit. notat Bal. in cons. schismatis. col. 4. Fort. in tract. de vlt. fin. illa. 21. col. 13. per text. in l. si optio. ff. qui, & à quib. notat etiam Deci. in c. licet. col. penulti. de electio. quam sententiam miro ingenio comprobat Barto. Philip. Lusitanus. in c. scindite corda vestra. de pœnit. dist. 1. in 5. relectionis parte. quamuis contrarium teneant Abb. in c. cum terra. de elect. col. 2. Zochus, & Præp. in c. cùm locum. de spons. penulti. col. Feli. in c. in præsentia, de probat. nume. 37. Chosmas. in pragmat. sanct. titu. de electio. §. ad tollendum. vers. liberè. Imol. in c. tuę. de spōsspons. 15. col. Ias. in l. Titia. col. 3. ff. de verborum obligat. Ioan. Lupi. in c. per vestras. 3. not. §. 11. de donat. Sylua. nup. libr. 2. nu. 119. E quibus, qui primas obtinet Panormit. ab electione ad matrimonium argumentatur, dicens, consuetudinem non posse tollere libertatem in eligẽdoeligendo. d. c. cùm terra. & tamen po|

p. 49

test illa inducere, vt ex certo genere personarum fiat electio. cap. cùm dilectus. de consue. Igitur non censetur sublata libertas in matrimonio contrahendo, quando is, qui cogitur contrahere, potest ex pluribus, & certis fœminis sibi vnam eligere. Cui argumentationi facilimè satisfieri potest. Fateor etenim consuetudinem non posse tollere libertatem in eligendo, ita, vt ipsa electio, quæ præmittitur, omninò tollatur, vt in d. c. cùm terra. probatur.

9

^† Nam si collegio ibi permissa erat electio, nec Ius eligendi erat consuetudine sublatum, non potuit inducere consuetudo, vt eligentes duos eligerent, quorum vterq;vterque posset à Principe, vel Patriarcha, reprobari, quibus electi erant præsentandi: id enim esset Ius electionis permissæ omninò tollere, ac ex diametro ipsi electioni repugnaret. Nec tamen negat ille text. posse consuetudine introduci, vt eligentes duos eligant, quorum alter possit à Principe, vel Patriarcha ꝓbariprobari: quod in Hispania fit in electionibus, quæ in regno Granatæ à CanonicorũCanonicorum Collegio fiunt: siquidem eliguntur duo, quorũquorum alter à Principe admittitur. At cōsuetudoconsuetudo, quæ de certo genere personarum eligere induxit, non tollit libertatem electionis, cùm & ab initio fuerit voluntarium ita eligere. ac demùm, si necessarium est, id contingit de Iure. quod quidem Ius id potest efficere, sicuti statuere potest electionem faciendam esse, ex constitutis in sacerdotio: non enim ex hoc tollitur libertas eligendi. Nec mihi placet, quod Fortuni. opinatur, non posse cōsuetudineconsuetudine induci, vt alter ex duobus eligatur, cùm inter duos electio optimè contingat. atque ista restrictio à lege fiat, nec repugnet electionis conditioni, vt constat. Et præterea, vt Panormita. & sequacibus respondeam, id constanter affirmo, in matrimonio diuersum quiddāquiddam ab electione esse, cùm adeò liberũliberum consensum exigat, vt nec lege ipsa constringi possit. Imò ex hac libertate consensus existimo, constitutionẽconstitutionem procuratoris, ad causam matrimonialem tractandam, esse nullam ipso Iure, si metu fiat. quo quidem casu admitto libenter decisionem Hostiens. qui in d. cap. 2. de his quæ vi. dixit generaliter, constitutionem procuratoris metu factam esse nullam ipso Iure, per tex. in cap. accedens. de procurato. quem dicit singularem esse Rom. sing. 753. hoc tamen minimè probat, vt testantur Abb. in dicto c. 2. & Roman. singul. 124.

Metus

10

^† autem probari potest ex coniecturis, & per testes. Bartol. in l. ob turpem. ff. de conditio. ob turp. ob caus. not. Nouiores in l. interpositas. C. de transactio. & Paris. consil. 58. volu. 4. numero 68. Imò dicebat Innocent. in cap. super hoc. de renunciatio. potiùs esse credendum duobus testibus afferentibus metum in actu illatum fuisse, quàm centum dicentibus, liberè actum gestum: hi enim, qui deponunt de metu, id quod asserũtasserunt sensu corporeo percipere potuerunt. illi verò, qui testantur, actum spontè, ac liberè gestum fuisse, cùm sit res in animo recondita, non potuerunt id sensu corporeo percipere. notat Abbas in capitul. 1. de his quæ vi metúsue caus. fiunt. Corset. in singulari. versicul. mille testes. consulens ab hac opinione non esse recedendum in iudicando, quam communem esse fatetur Decius, in capitulo finali, colum. final. de appellationibus. Sed cùm interior voluntas ex signis exterioribus cognosci possit, capitul. final. de renunc. in 6. l. dolum. C. de dolo. potest liber consensus percipi optimè à testibus. Ideo pensare debet Iudex vtrinque rationes, & causas, quas ipsi testes pro suo testimonio reddiderint: his enim pensatis, quibus maior sit exhibenda fides, arbitrabitur, secundum Ias. in l. interpositas. C. de trans. numer. 5. sensit Ang. in l. fina. in princip. ff. quod metus caus. & Decius in dict. cap. fina. quòd si pares sint vtrinque rationes, & tractetur de re propria metum allegantis amittenda, deq́ue eius incommodo. Innocen. sententia erit seruanda. ex Alciat. de præsumpt. reg. 3. præs. 7. Denique Iudex attentè omnia examinabit, vt Innocent. sequatur, erit enim arbitrio Iudicis relinquendum, an metus sit legitimè probatus. Innocent. Abb. & Docto. in dict. cap. cùm dilectus. de his quæ vi. quos sequitur Parisien. consil. 60. nume. 25. volu. 4. Nec mihi persuaderi potest,

11

^† soli vni testi testificanti, metum in actu intercessisse, integram fidem esse adhibendam, etiamsi rationem proprij testimonij reddiderit: id enim est contra Iuris regulas, dicentes, in ore duorum, vel trium stare omne verbum. cap. licet. cap. veniens. 1. de testib. l. vbi numerus. ff. eod. licet Cæpo. caute. 144. contrariũcontrarium asserat, quem iure optimo impugnat Andr. Alciat. in d. præs. 7.

Verùm ista probatio

12

^† metus plurimùm coadiuuatur ex protestatione facta per allegantem metum: imò si fiat in ipso actu aduersa parte præsente, nec contradicente, probatur metus ex præmissa protestatione. text. & gloss. ibi in cap. Lotharius. 31. q. 2. notat post alios Ripa in cap. cum M. de const. nu. 91. Sin verò fiat ante actum ex causa tamen legitima, etiam ex interuallo actus gestus præsumitur metu expeditus. ita Abb. in cap. 1. de his quæ vi. Decius in cap. fina. de appellatio. optimè Ripa in dict. cap. cum M. nume. 101. quo fit, vt quamuis vtilis sit ꝓtestatioprotestatio, facta per patientem metum, non tamẽtamen est necessaria ad ipsius actus metu facti recisionem. gloss. Abb. & alij in dict. cap. 1. vers. timore. gloss. in dict. cap. Lotharius. in verbo, innotuit. Innocent. in cap. ex ratione. de appe. sensit Barto. quem ibi sequitur Ias. in l. 2. §. quid diximus. ff. si quis caut. Decius in c. fi. de appe. Ludoui. Gomez. in reg. de annali. poss. q. 76. dicens, ita in summo Ro|

p. 50

manæ vrbis Prætorio iudicatum fuisse. Idem notat Alexan. in l. qui in aliena. §. fi. col. 3. ff. de acquiren. hæredi. Barb. in c. plerunque. de rescrip. tametsi Imol. in c. fi. de appella. Franc. in d. cap. ex ratione. 6. col. ac sibi parùm constans Alex. in l. de pupillo. §. si quis. col. 9. ff. de noui oper. nunci. asserant necessariam fore protestationem, quando ex facto tertij contingit impedimentum opponi, aut metum contrahenti inferri. Esse tamen vtilem hanc protestationem ex causa metus non negamus, quæ fieri debet coram viris honestis & publicè. Quòd si non audeat metum patiens protestari publicè, secretè id agat. Bald. Angel. Paul. & Imol. in l. qui in aliena. §. 1. ff. de acquir. hæred. & Ripa in d. c. cum M. nu. 115. Sed si nec secretè valeat protestari, sat erit postea probari metum, iuxta glo. & Abb. in d. c. 1. Gerard. singul. 81. Hoc tamen ideo notauimus, vt res tutiùs agatur: satis enim est, metum probari, etiamsi nulla fuerit præmissa protestatio.

§. SEXTVS.

METVS

1

^† tamen purgatur per spontaneam cohabitationẽcohabitationem tanti temporis, ex qua possit præsumi sublatāsublatam fuisse timoris causam & spontaneũspontaneum consensum accessisse. tex. secundum Ioan. And. Abb. & Præpo. ibi in c. ad id. de spons. vnde secundum eos cohabitatio per annum & dimidium in illo text. potiùs ad factum, quàm ad Ius pertinet. quod sensit gloss. ibi, dum ponit Carmen illud:

Effuge, cùm poteris, ne consensisse puteris.

& Oldr. consi. 35. dicens, cohabitationem metum expurgare, quando illa cohabitatio contingit, postquam causa metus recessit. probat text. in c. 1. de his quæ vimet. caus. vbi constat, metum durare interim, dum durat causa metus. idem notat Calde. in consi. 1. de his quæ vi. & Bar. in l. si ob turpem. ff. de condict. ob turp. cau. fi. col. dicens contractum factum ab vxore præsumi metu gestum, etiam ex interuallo, si maritus vxorem percusserat, ex eo, quòd illi contractui nolebat consentire. Secus tamen dicendum est, si maritus vxorem ob aliam causam verberasset, quod explicat Matth. ab Afflictis, decis. Nea. 246. Ergo dum durat causa metus, semper præsumitur metus. & potest hoc ipsum comprobari ex pluribus, quæ adducit Dec. consil. 219.

Ex hoc libero consensu,

2

^† qui ad matrimonium exigitur, deducitur, Iudicem timentem libertatem consensus in aliqua fœmina impediendam fore, id agere debere, vt fœmina illa in loco honesto, ac tuto deponatur, vbi liberè valeat consensum proprium exprimere. text. opt. in c. cùm locũlocum. de spons. nōnon tantùm quando inter duos viros esset contentio super matrimonio, cum illa fœmina cōtractocontracto, vel contrahendo: sed etiam vbi inter duos nulla contentio sit, si Iudex intelligat, fœminæ consensum liberum impediri. quod probatur in l. 3. in fi. ff. de lib. homi. exhib. Hinc dicebat Paul. Castren. consil. 127. 1. volu. quòd si mater legitima tutrix filiæ, ipsam filiam impuberem tradere in sponsam alicui promisit, debet Iudex illam puellāpuellam in loco honesto deponere, ad effectũeffectum, vt in ætate perfecta, cui velit, liberè nubat. refert, & sequitur Aymon Sauillia. consil. 190. dicens, adhuc matrem tutricem, etiamsi ipsa filia deponatur, iuxta cons. Paul.

Cæterùm, cùm de libero

3

^† consensu agamus, scire oportet, num metus ille, qui cōtingitcontingit ex obsequio, & reuerentia, quæ Prælatis, parentibus, & Superioribus debetur, matrimonij contractum impediat. Et glo. in c. præsens clericus. 20. q. 3. tenuit, nōnon impediri propter istũistum metum matrimoniũmatrimonium carnale, quamuis spirituale, quod in religionis professione contrahitur, impediatur. Primum probate isi patre cogẽtecogente. ff. de ritu nupt. Secundum, per tex. in d. c. præsens clericus. 20. q. 3. cuius gloss. distinctionem dicit peregrinam Ias. in §. quadrupli. de act. nu. 62. Ego tamen distinctè hoc tractabo, vt expeditior sit huiusce rei intellectus: prima enim illius glo. assertio probatur in d. l. si patre cogẽtecogente. propter quam idem notat Abb. in c. veniens. in 1. de sponsa. Præp. in c. cùm locum. col. 4. eod. tit. Cal. consil. 1. titu. de sponsa. Hosti. in summa. titu. de matrim. §. penulti. vers. nunquid coactio. & Imol. in ca. tuæ. de sponsa. col. antepenulti. Sed cùm in matrimonio maior sit exigenda libertas, quàm in cæteris

4

^† contractibus, notandum est, cæteros contractus non esse rescindendos, ex solo metu reuerentiali, nisi præcedentibus minis illatis ab eo, qui solet, quod minatur, exequi. Barto. in l. 1. quæ onerandæ. ff. qua. re. acti. non |

p. 51

det. quamuis gl. ibi indistinctè dixerat cōtractuscontractus ex hoc metu rescindendos esse. Sed intelligenda est vti Bar. eam intellexit, quem sequitur Abb. in c. cùm contingat. de iureiur. col. 1. idem Abb. in ca. cùm dilectus. de his quæ vi. & in ca. 2. col. 2. eod. tit. Alex. in l. si cùm dotem. §. eo autem tempore. ff. solu. matrim. col. pe. Ias. cons. 3. num. 6. 1. vol. Roderic. Xuares. in alleg. 24. ad fin. eandem opi. sequuntur profitentes esse communem. Soci. cons. 263. 2. vol. Ripa. li. 3. resp. c. 15. col. 3. & 4. Iaco. & Curt. Iu. præter alios ibi, in l. interpositas. C. de transact. fi. col. Feli. in c. causam matrimonij. de offic. deleg. 2. col. Georg. Natanus in c. quamuis pactum. de pact. in 6. col. 11. Anto. Capycius decis. Neap. 159. nu. 34. & Alci. in c. cùm contingat. in prin. de iureiur. Hi verò omnes, quos dixi fateri hāchanc opi. esse communem, eandem intelligunt, nisi enormis læsio in contractu contingat, cũcum metu obsequij, & reuerentiæ: hoc enim solum etiam minis non probatis, sufficiet ad rescindendum cōtractumcontractum. quod eleganter notauerat Areti. consi. 24. col. 2. etiamsi iuratus esset contractus. quem sequitur Aymon Sauillia. consil. 11. colum. pe. & id optimè probat Paul. Castren. consi. 174. nu. 4. lib. 1. ex text. in l. si superstite. C. de dolo. Quæ

5

^† omnia nec temerè adduximus, sed vt in matrimonij cōtractucontractu nullus omninò sit, eo casu, quo cæteri contractus ex hoc metu sint rescindendi, quod est ab omnibus receptum. qua in re non admittenda sententia Ioan. Ignei, qui in l. 3. §. eleganter. nu. 176. ff. ad Syllani. dicebat, matrimonium contractum ex solo metu reuerẽtialireuerentiali, nullum esse, ac si ex alio metu cadenti in constantem virum esset cōtractumcontractum. pro qua opi. retorquet l. si patre cogente. ff. de ritu nupt. dum, eo autore, lex illa dicit, contraxit tamen matrimonium, quod inter inuitos contrahitur. Igitur filius, qui patris reuerẽtiareuerentia cogente, matrimonium contraxit, nōnon liberum, sed coactum matrimonium contraxisse videtur, quod nullo pacto valet. & dum subdit l. illa, maluisse hoc tamen videtur, eam interpretatur, quando filius nouo cōsensuconsensu, saltem tacito, ratum habet matrimonium contractum, metumq́ue purgat. Hæc quidem interpretatio inconcinna est, deceptumq́ue opinor Ioan. Igne. virum alioqui doctissimum, falsa illius legis lectione: siquidem in Pandectis Florentinis ita text. ille legitur: Contraxit tamen matrimonium, quod inter inuitos non contrahitur. Atque hæc lectio vulgo receptissima est. Nec etiam placet Ioan. Ignei opinio, dum aduersus communem opinatur, quemlibet actum, metu reuerentiali gestum, rescindendum fore. Illud tamen adnotandum est, matrimonium ex tacito consensu filij præsentis, nec contradicentis patri pro eo contrahenti, iuxta cap. 1. in fi. de sponsal. impub. in 6. minimè tenere, quando filius tacuit propter metum reuerentialem patris, aliàs non taciturus. Hic enim consensus

6

^† in tacente præsumptus, facilè eliditur, cùm expressus non sit. Barto. hoc sensit in l. quæ dotis. ff. soluto matrimo. penulti. col. Anto. Abb. & Feli. in cap. nónne. de præsumpt. Feli. ipse melius in dict. ca. causam matrimonij. col. 3. idem Feli. in cap. cùm omnes. de const. nume. 12. Alciat. in dict. cap. cùm contingat, in princ. Hippo. sing. 147. Secunda dict. glo. conclusio, matrimonium spirituale, & sic religionis professionem nullam esse, ex solo metu reuerentiali. probatur in d. c. præsens. & in c. puellæ. 20. q. 1. cap. cùm virum. de reg. vbi notat Anto. Puellæ

7

^† enim, quæ non audent contradicere patribus imperantibus religionis ingressum, propter parentum reuerentiam sæpissimè profitentur inuitæ. hanc ipsam opinionẽopinionem sequuntur Ang. col. 4. & Ias. nu. 62. in d. §. quadrupli. dicit sin. Hipp. in l. vnic. C. de rapt. virg. nu. 43. & in sing. 347. Imol. & Alex. in l. si cùm dotem. §. eo autem. solut. matri. col. pe. Imol. in c. tuæ. de spōsspons. col. pe. Ias. cōscons. 3. col. pe. in 1. vol. & Roder. Xuares allegat 24. Sed ista opinio, licet videatur cōmuniscommunis, non tamen procedit: tanta

8

^† enim libertas in matrimonio carnali requiritur, quanta in spirituali. c. cùm locũlocum. de sponsa. & tamen carnale matrimonium ex hoc solo non est irritum: ergo nec spirituale. & ita Abb. tenet nullum in hoc esse discrimen, sed ex hoc solo metu nōnon esse retractandam professionem asserit in d. ca. cùm virum. Roma. in d. §. eo autem tempore. Præpo. in d. c. cùm locum. 4. col. Feli. & Deci. in c. causam matrimonij. de offic. delega. idem sentit Bart. in d. §. quæ onerandæ. dum allegat ca. accedens. de conuer. coniuga. gl. etiam in d. c. præsens. hanc eandem sententiam probat, dum l. si patre cogente. intelligit in metu leui. illum verè Canonem in d. c. præsens. intelligere videtur in metu, seu coactione graui: non ergo intelligit illum text. in solo metu reuerentiali. Quæ omnia, si exactè perpendantur, eò tendunt, vt nulla sit cōstituendaconstituenda differentia inter matrimonium carnale, & spirituale, sicuti cōtenditcontendit Ioan. Igne. in dict. §. eleganter. nume. 166. tametsi vtroque casu nitatur probare, ex solo metu, quem reuerentialem, docendi causa, appellamus, actum esse rescindendum. Nos verò opi. quam, alios sequuti, probauimus in matrimonio carnali, in spirituali matrimonio veram esse profitemur. id autem, quod suprà de minis concurrentibus cum metu reuerentiali diximus, locũlocum habet in precibus importunis, autore Matth. de Afflict. decis. 69.

§. SEPTIMVS.

EX hac ipsa libertate consensus, quæ ad matrimonium exigitur, illud notandũnotandum est, matrimonium

1

^† contractum per errorem personæ, vel cōditionisconditionis, minimè valere. text. in c. 1. 29. quæst. 1. Tollit enim hic error consensus libertatem. Imò nihil efficacius cōsensuconsensu aduersatur, quàm error. l. si per errorem. ff. de iuris. omni. iudi. l. alioqui. ff. de contrahen. emptio. Is ergo, qui contrahit cum Maria, credens esse Catharinam, minimè consentit in matrimonium cum Maria. Item qui contrahit cum Ancilla, credens eam esse Liberam, nullo pacto in coniugiũconiugium consentit. c. 2. de coniu. seruo. & Magist. in 4. dist. 30.

Si tamen liber comperta alterius seruitute debitum coniugale reddiderit, aut exegerit, matrimonium probare censetur. atq;atque ex hoc tacito consensu matrimoniũmatrimonium perfectum efficitur. gl. communiter recepta per text. ibi in c. vlti. de coniug. seruo. tradit Henr. in c. proposuit. eo. tit. & est magis communis opinio, autore Syluestro, in verb. matrimonium. 8. q. 3. idem probat Regia l. 11. titu. 2. part. 4. quæ quidem opinio poterit confirmari ex his, quæ dicemus huius partis c. 4. nu. 3. & sequentibus. Priùs tamen, quàm ad alia in hoc erroris tractatu accedamus, libet aliqua circa conditionis errorem prænotare.

Primùm, minimè impediri matrimonium ex errore Libertinæ cōditionisconditionis: si quis etenim cũcum Libera, quæ Liberta est, matrimoniũmatrimonium ignoranter cōtraxeritcontraxerit, credens eam liberam & ingenuam esse, nihilominus matrimoniũmatrimonium tenet, vt Syluester notat in d. verb. matrimonium. 8. q. 2. nume. 7. post Archidi. in summa. 29. q. 2. in prin. idem tenet Henri. in d. c. proposuit. col. 1. post Vincen. Io. Andr. & alios ibi.

Secundò hac in re notandum est, seruum matrimonium cum Libera cōtrahentemcontrahentem domino sciente & consentiente, nōnon effici ex hoc liberũliberum, si ipsa fœmina, cum qua matrimonium cōtrahiturcontrahitur, itidem sciebat mariti seruitutem. Quòd si ipsa ignorans seruitutẽseruitutem hanc contrahat cum seruo matrimoniũmatrimonium domino præsente, seu sciente, nec tamen seruilem conditionem liberę fœminæ reuelante, tunc seruus hic liber efficitur. tex. in Auth. de nuptijs. §. si verò ab initio. DD. communiter in c. 1. & fi. de coniug. ser. Regia l. 1. ad fi. tit. 5. part. 4. Ex quo datur intellectus ad l. 5. tit. 22. part. 4. qua videtur statutum fuisse, seruum matrimonium cōtrahentemcontrahentem cum Libera domino sciente, nec contradicente, liberum effici: id etenim est intelligendum, quando contrahit seruus cum Libera, seruilem conditionem ignorante, vt in d. l. 1. & in d. §. si verò ab initio. hũchunc intellectum admodũadmodum adiuuat. l. 5. tit. 11. libr. 4. fori. ita enim statuta, & ordinata est. dominus seruum tradens matrimonio Liberæ, dicens eum esse liberum, amittat Ius seruitutis, efficiaturq́ue seruus ille liber. Sic denique vidi semel in hoc Regio Prætorio GranatẽsiGranatensi per sententiam definitũdefinitum fuisse. Veruntamen est in hoc casu matrimonium cum seruo contractum ab ignorante minimè valere, etiamsi ex hoc contractu seruus efficiatur liber: potest enim ipsa ab hoc contractu discedere. Regia l. 1. titul. 5. part. 4. cuius contrarium notant gloss. Hosti. Abb. & DD. communiter in c. vlti. de coniug. seruo. & Syluest. d. q. 2. num. 5.

Tertiò & illud considerandum, dominum accipientem in vxorem propriam Ancillam, non efficere eam ex eo solo liberam, imò necessariam esse manumissionẽmanumissionem, vti probat text. in Auth. de triente & semis. §. vlti. in cuius interpretationem scripsit Fulgo. consil. 32. sufficere ancillę manumissionem, etiam quo ad filios ex ea conceptos & natos, quod omninò notandum est. Regia tamen l. 5. titu. 22. part. 4. & l. 1. titu. 13. ead. part. expressim asserit Ancillam liberam effici ex eo, quòd dominus eam in vxorem acceperit. eritq́ue eadem decis. minimè iniqua. arg. l. matrimonij causa. ff. qui & à quibus. & l. vlt. C. commu. de manumiss. quæ ad hanc conclus. est maximè notanda.

Quartò animaduertendum est, conditionem illāillam, si quis sine liberis decesserit, deficere omninò, si is decedat, relictis liberis, etiam in seruitute cōceptisconceptis, ex matrimonio tamen. text. in l. ex facto. §. 1. ff. ad Trebell. iuxta communem omnium interpretationem. Ego sanè hoc admitterem, quādoquando hi liberi, qui deficere faciunt conditionẽconditionem, sibijpsis acquirũtacquirunt, vtpote |

p. 53

nati ex matre libera, patre verò seruo: secus enim arbitror eo casu dicendum esse, quo domino acquirunt, vt nati ex matre serua, & id ex mente testatoris præsumendũpræsumendum esse censeo.

Quintum his addendum erit, dominum tradentem seruum in matrimonium, etiāetiam scienti eius conditionem, eundem seruum ex hoc liberum efficere, si dotalia instrumenta ad hoc matrimonium constituerit. text. est in l. vnica. §. sed si quis homini. C. de lat. libert. toll. gloss. per text. ibi in c. illud. de præsumpt. vbi Abb. id esse dicendum censet, eo casu, quo ipse seruus hæc instrumẽtainstrumenta fecerit, pręsente, & tacente domino, nec tamen contradicente, & hoc fauore libertatis inductum esse manifesti iuris est. Hactenus igitur de errore conditionis.

Is autem, qui contrahit cum Maria paupere, credens Mariam, in cuius persona non errat, nec in eius conditione, esse diuitem, in illam consentit, & matrimonium contrahit. Idem in eo dicendum est, qui credit Mariam esse nobilem, cùm tamẽtamen ignobilis sit, quia error in qualitate seu in fortuna, non impedit consensum in illam fœminam, qui consensus coniugalis est. quod probat text. in d. c. 1. 29. q. 1. Regia. l. 10. cum seq. titul. 2. parti. 4. Bald. in l. cùm Archimedoram. C. vt in poss. legat. Ias. in §. fuerat. de actio. num. 13. Burgens. in cap. cùm dilecti. de empt. num. 56. Atque hæc distinctio procedit, quia error tunc impedit actũactum, quando contingit circa ea, quæ sunt de essentia actus. Sic in matrimonio error impedit illud, quando est circa ea, quæ sunt de eius essentia, nempe circa personas, & circa mutuāmutuam corporum potestatem. Error igitur circa conditionem, cùm contingat circa ipsam mutuam, & liberam traditionem corporum, impedit: seruus enim sui dominus non est, nec habet liberam potestatem, vt explicat eleganter Tho. in 4. distinct. 30. q. 1. col. 3. Hinc potest inferri, illud

2

^† esse matrimonium, quod inter duos habiles ad id contrahitur, licet alter eorum credat subesse inter eos aliquod impedimentum: nullus enim est error circa personas, nec circa cōditionemconditionem ad mutuam corporum traditionem necessariam, cùm nullum verè subsit impedimentum. Est tamen in oppositum text. in l. is qui putat. ff. de acquir. hæredit. vbi qui putat se necessarium hæredem esse, repudiare non potest, etsi verè voluntarius hæres sit. Ita qui putat, nōnon posse dari corporum mutuam traditionem, nec cohabitationem, propter consanguinitatis impedimentum, errat in substantia coniugij. Igitur matrimonium non est. Cui inductioni respondeo in dicta l. opinionem præferendam esse veritati, quia ad illum actum est necessarium, agentem scire, ex qua causa, & quo Iure eundem actum agit, vt ibi notat Ias. 2. col. At in matrimonio non est necessarium, contrahentem illud, certò scire, nullum subesse impedimentum ad cōtrahendumcontrahendum: sat enim est, illud impedimentum non subesse, & contrahentem cōsentireconsentire matrimonio, etiam refragante Lege Canonica, quæ illud prohibet inter consanguineos. Iuris equidem Canonici est, illum contractũcontractum retractare: contrahentis autem est, contractui consentire, quod patet, nam aliàs Canon in Clem. vni. de consangui. non puniret cōsanguineosconsanguineos matrimonium contrahentes, si ex eo, quòd scirent se consanguineos esse, nullus esset consensus ad matrimonium sufficiens, semota Iuris Canonici prohibitione: nam etsi consanguineus cōtrahatcontrahat matrimonium cum consanguinea, absque coniugali consensu, certè non incidet in illius Canonis pœnam. ex his, quæ dicemus in tractatu impedimenti publicæ honestatis, & ex eleganti text. in c. 1. in prin. de sponsali. in 6. vbi cauetur, impedimentum publicæ honestatis oriri ex matrimonio contracto inter consanguineos: non alia ratione, nisi quia consensus naturalis ad coniugium præstitus fuerat à cōtrahentibuscontrahentibus. Qui quidem consensus efficeret matrimonium, ni Canones illud impedirent.

Ex his etiam infertur, quòd dolus

3

^† contingens in contractu matrimonij circa qualitatem personæ, siue circa fortunam, non vitiat ipsum contractũcontractum, etiamsi det causam contractui. notat gloss. in singu. secundum Abb. ibi in cap. cùm dilectus. de his quæ vi metúsue causa fiunt. not. Bal. in Rubr. de iudic. 1. lectio. col. 2. gloss. in l. à Diuo Pio. ff. de ritu nuptia. quam dixit esse singul. Bald. in l. 1. col. 2. C. plus valer. quod agi. Curtius Iu. in l. interpositas. C. de transactio. col. 1. probat idem tex. secundum Abb. & Præpos. ibi in c. cùm in Apostolica. de sponsal. vbi mendacium, seu surreptio non vitiat ipsum matrimonij contractũcontractum. Hinc etiam est perpendendum id quod not. Abb. & Ranenna in dict. ca. cùm in Apostolica. dicentes, matrimonium

4

^† secundum contractum lite pendente super primo, quod nullum est, minimè valere, si contrahens credebat, primum matrimoniũmatrimonium validum esse: videtur etenim omninò fictè, & non verè illud matrimonium secundum contractum fuisse. quam opi. dicit esse receptam cōmunitercommuniter Præp. ibi. Ego tamẽtamen eam intelligo, in foro interiori, vbi defectus consensus ex eius confessione constare potest. At in foro exteriori non arbitror confitenti credendum esse.

Præterea ex hac libertate

5

^† consensus infertur, non posse pœnam promitti pro matrimonio contrahendo, etiam in ipsis sponsalibus. text. in c. Gemma. de spons. l. neque. C. de nupt. l. fi. C. de sponsal. impedit enim liberum consensum timor amittendi illam pœnam, tametsi non semper timor hic censeatur cadens in constantem virum. Sed nihilominus est prohibita à Iure promissio pœnæ in spon|

p. 54

salibus, & iustissimè. nōnon tantùm inter contrahentes, sed etiāetiam inter eos, qui ipsos spōsossponsos iure sanguinis attingunt, ita, vt timor pœnæ ipsos contrahentes iure proximitatis comprehendat. ex mente Abb. & DD. in d. c. Gemma. Bar. & communis in l. Titia. ff. de verb. obli. & probatur in d. c. Gemma. secundum vnum intellectum, si intelligamus, pœnæ promissionem, factam ibi à Gemma matre sposæ, vt frequentiùs intelligitur ille tex. probat idem text. in c. accedens. iuncta gloss. de procur. Imò etiamsi pœna promittatur in modica quantitate, nihilominus promissio pœnæ non valet. Abb. communiter receptus in d. ca. Gemma. Bart. quẽquem cæteri sequuntur in d. l. Titia. Sed quamuis pœnæ promissio à matrimonij contractu excludatur: arra tamen potest præstari in eodem sponsaliorum contractu.

6

^† Est enim arra propriè id, quod inter sponsos traditur in pignus complendi matrimonij. text. in l. arris. & l. fi. C. de sponsa. notat gloss. in d. c. Gemma. Doct. in d. l. Titia. Regia l. 1. titul. 11. parte 4. in prin. ad exemplum eius, quod in venditione, cæterisq́;cæterisque contractibus traditur, in venditionis, vel rei contractæ argumentũargumentum, siue pignus. l. ex empto. §. is qui vina. ff. de actionib. emp. l. 2. C. quando lic. ab empt. dis. l. contractus. C. de fide instrumen. qua in significatione vtuntur hac dictione Terent. ac Plaut. cæteriq́ue Latini frequentius, teste Gellio lib. nocti. Atti. 17. cap. 2. Plinius etiam de anulo agens lib. 33. cap. 1. Celebratior, inquit, vsus cum fœnore cœpisse debet, argumento est cōsuetudoconsuetudo vulgi, ad sponsiones etiam, anulo exiliente, tracta ab eo tempore, quo nondum erat arra velocior. Quamuis Græci hoc pignus, arrhabona appellent: eaq́ue dictione, pro obsidibus, vsus est Q. Claudius, cuius ipse Gellius meminit. Ipsa igitur arra, in sponsaliorum contractu, permittitur. dict. l. arris. l. fi. C. de sponsa. Regia l. 1. titul. 11. part. 4. non enim ita facilè arra cōstituiturconstituitur, sicuti promittitur pœna, cùm arra realiter tradi debeat.

7

^† Vnde non est mirum, si in matrimonio permittatur, cùm maturo consilio arra tradatur. Quod locum habet, siue arræ tradantur in quantitate, siue in specie. Præpo. in d. cap. Gemma. colum. pen. Bald. & Salycet. in dict. l. final. C. de sponsal. Imol. Cuma. Paul. Areti. nume. 9. & Ias. in fin. in dict. l. Titia. contra Bart. ibi & Abb. in dict. cap. Gemma. quorum opinio vulgo reprobatur. Procedit & hæc arrarum traditio, etiamsi vtrinque fiat. Bald. in dict. l. fi. Aret. nume. 8. & Ias. numer. 31. in dict. l. Titia. quamuis Bartol. ibi, quem alij communiter sequuntur, vt Ias. fatetur, teneat arrāarram iure permissam esse, quando ab altero tantùm traditur, alioquin idem esset quod pœnæ promissio, & facilimè vtrinque traderetur. idem notat Abb. in dict. cap. Gemma. Sed probabilior est sententia Bald.

8

^† nulla enim videtur constitui ratio differentiæ, quæ efficax sit, an vtrinque, an ab alter tantùm arra tradatur. Nec ita facilis est traditio arrarum, etiamsi vtrinque fiat, sicuti ipsa pœnæ promissio.

9

^† Hæc etiam traditio arrarum potest fieri in quacunque quantitate. ex dict. l. fin. quæ genericè loquitur. Paul. Imol. Angel. Cuma. & Ias. in dict. l. Titia. numer. 21. etiamsi Barto. & Abb. in dict. locis, velint arras non posse excedere quantitatem dotis, vel donationis propter nuptias, seu contentam in l. iubemus. C. de repud. Est tamen intelligendum totum hoc, quod de arris diximus, in arris promissis, & traditis omninò. nōnon in promissis tantùm, etiam ab altero solùm. secundum Barto. Angel. Imol. & Pau. in dict. l. Titia. & Soci. consil. 3. 1. volum. post Barto. consi. 45. quia l. fina. C. de sponsa. quæ arras permisit, in realiter traditis loquitur, vnde earum traditio constare debet. Barto. tamen in dict. l. Titia. quem ibi sequuntur Cuma. Areti. & Ias. & Anto. consi. 70. Abb. in d. c. Gemma. Paul. in l. fi. C. de episc. & cleri. dicit,

10

^† super hac traditione standum esse confessioni illius, qui asserit, se arras recepisse, interim dum cōtrariumcontrarium non probatur. l. Publia. §. fi. ff. deposi. sed si confessio vtrinque fieret, maximam esse fraudis præsumptionem. Quæ quidem Barto. distinctio placet, licet Præp. in d. cap. Gemma. 2. q. dixerit, communiter receptum esse. l. fi. C. de spons. non habere locum in arris promissis. & Tiraq. de vtroq;vtroque retract. 2. par. §. 7. nu. 55. idem asserat. quod ego non nego, tamen super earum traditione, standum esse cōfessioniconfessioni recipientis ipsas arras cum Bart. contendam. Vnde non rectè dixit gloss. in c. accedens. de procurato. licitum esse arras vtrinque promitti in sponsaliorum contractu.

Horum autem pignorum,

11

^† quę arras appellamus, illud propriũproprium est, ea amittere eum, per quem stat, quò minus matrimonium sequatur. At matrimonio sequuto, ea redire ad dantem manifestum est. ita Abb. & ibi Præpo. col. 5. in d. c. Gemma. dicẽsdicens hanc opi. communem. quam & Frederi. asserit cons. 69. contra Hosti. in d. c. Gemma.

Hîc tamen illud adnotare libet, Hispanos, omissa hac arrarum significatione, arras

12

^† vulgo appellare donationes, factas vxoribus ante, vel post matrimonium contractum, vt eo consummato, statim eis acquirantur in præmium pudicitiæ, iuxta illud Iuuenalis, saty. 6. Nec illud quod prima pro nocte datur. quod constat ex l. 1. titul. 2. libr. 3. fori. & l. 50. cum seq. in Taurinis legibus. explicat Xuares in repet. l. 1. titul. 2. libr. 3. fori. in princip. Nec possunt istæ arræ decimam partem bonorum mariti excedere, vt constat in dictis ll. Nec me latet Reg. l. 1. titu. 11. part. 4. antiquitùs apud Hispanos, & donationẽdonationem propter nuptias, arram esse appellatam. Donatio autem propter nuptias differt plurimùm ab his donationibus, quas |

p. 55

hisce tẽporibustemporibus Hispani arras dicimus: siquidem donatio propter nuptias est id, quod cōferturconfertur à viro pro matrimonij oneribus, ad similitudinem eius, quod ab vxore ad eadem onera confertur, & dos appellatur. §. est & aliud. Inst. de donat. l. cùm multæ. C. de donat. ante nupti. dicit. l. Reg. 1. titu. 11. part. 4. Hæc autem donatio propter nuptias matrimonio soluto, etiam postquam fuerit consummatũconsummatum, redit ad donantem, nec penes vxorem remanet. cap. fi. de donat. inter vir. & vxor. Bald. per text. ibi in l. 2. C. de bonis, quæ lib. Dec. in Authent. præterea. C. vnde vir & vxo. colum. 8. Aymon. cons. 185. probat l. Regia 7. & 23. titu. 11. part. 4. Vnde mihi non placet quod notant Ioan. Lupi. in Rub. de donati. inter vir. & vxo. §. 12. & 24. & Roderi. Xuares in d. l. 1. titulo 2. libro 3. fori. in principi dicentes, donationem propter nuptias, dici in hoc Castellæ regno arras. Id enim quamuis posset procedere attentis Partitarum legibus: non tamen procedit perpensis legibus fori, atque Taurinis.

Illud tamen nōnon omittam, donationem propter nuptias pro soluenda dote vxori speciali quodāquodam titulo hypothecæ subiectam esse, arg. text. in Auth. siue à me. C. ad Velleia. & in Authent. vt immobilia ante nup. §. si quis igitur. collat. 5. notant in specie Ioan. Lupi. in dict. Rubr. §. 17. num. 16. & Anto. Burg. in c peruenit. de empt. colum. pen. Coras. post l. filium. C. fami. hercis. num. 125.

§. OCTAVVS.

CONSTAT

1

^† denique, ad matrimonium esse necessarium cōsensumconsensum liberum illius, qui cōtrahitcontrahit, ita, vt nec patris consensus requirendus præcisè sit. Quamuis enim honestum sit, patrem pro filio impubere matrimonium contrahere, & coniugale pactum inire. cap. 1. de despons. impube. is tamen contractus sine consensu filij, tacito, vel expresso, minimè procedit. c. 1. §. fi. de despons. impub. in 6. Abb. & cæteri in d. c. 1. de despons. impub. imò solus consensus filijfamiliâs puberis matrimonij contractum perfectum facit. quod locũlocum habet etiam in filia. c. veniẽsveniens. in 1. de spōsasponsa. c. sufficiat. 27. q. 2. atq;atque idem ꝓbantprobant vtriusque Iuris interpretes. Leges enim, quæ in filia nubente patris consensum exigunt, vt in l. ea quæ patris. ff. de spons. etiamsi filia vidua sit, & extra patriam potestatem, modò intra vicesimumquintum ætatis annum. l. viduæ. & l. in coniunctione. C. de nup. quæ etiam leges parentum consensum exigunt, in ipsis nuptijs filiorum, qui patriæ potestati subditi sunt. l. 2. ff. de rit. nup. l. in sponsalibus. in 1. ff. de spons. §. primo. Institu. de nupt. ad honestatem referuntur, non quòd matrimonium, sine parentum consensu contractum, nullum sit. gloss. in dict. cap. sufficiat. & in cap. cùm virum. de regularibus. & cap. vlt. 32. quęst. 2. licet Chass. in gloriæ mundi catal. part. 12. consid. 36. velit probare, matrimoniũmatrimonium à filia, absq;absque patris consensu contractum, nullũnullum esse. quod falsum est, & receptissimę apud nos sentẽtięsententię omninò repugnat. Nec mihi placet, quod nouissimè probare conatur Coras. lib. 1. Miscell. c. 17. dicens, & matrimonium absq;absque parentum consensu à filijs contractum rescindi sententia posse, modò carnis commistio sequuta non fuerit, multò minus recipiẽdarecipienda est opinio Ioan. Oldendorpij, qui 4. class. actionum. 26. act. septem rationibus nititur probare matrimonium à filijs absq;absque parentum consensu cōtractumcontractum, nullum omninò esse: is enim subscribit Chassaneo, cui nos palàm repugnamus.

Honestum tamen est, atque Reipu. maximè cōueniensconueniens, filias in nuptijs contrahendis parẽtumparentum consensum exigere. Nam & Hermione, in Euripidis Andromacha, propria sponsalia patris curæ commissa esse, palàm profitetur. Nec virginalis pudoris est, maritum eligere, auctore Ambrosio lib. 1. de Abraham Patriarcha. ca. 9. quem Grati. retulit. 32. quæst. 2. capit. honorantur, vbi pluribus auctoritatibus ipse Grat. hoc cōprobatcomprobat. Vnde non miror Stepha. Bertr. consi. 148. 1. volu. respondisse, legatum virgini

2

^† factum, si Titio nupserit, non esse caducum, nec amitti, si ipsa virgo alteri nubat ex consensu patris. Honestum enim virgini extitit à patre consensum exigere, eiusq́;eiusque voluntatem in matrimonio contrahendo sequi: siquidem & inhonesta, atque impudica foret, si parẽtisparentis voluntati refragaretur. His & Tertullia. suffragatur lib. 2. ad vxorem ita scribens: Nam nec in terris filij sine consensu parentum ritè & iure nubent.

AttamẽAttamen ex præfatis deducitur verus intellectus ad

3

^† l. cùm tale. §. rescriptum. ff. de cōditioconditio. & demonstratio. vbi probatur, legatum Titiæ |

p. 56

factum, si arbitratu Sempronij nupserit, reiecta conditione, purum esse, atque valere: cùm conditio illa libero consensui aduersetur. Secùs tamen dicẽdumdicendum foret, si esset legatum sub conditione, si cum consilio Sempronij nupserit. Qui enim tenetur consilium ab aliquo exigere, minimè obligatur illud sequi. sic dict. l. intelligunt Paul. consilio 300. 1. volumi. Alexand. in l. turpia. §. primo. ff. de legat. 1. Felin. in cap. ex parte. col. 2. de constit. Aymon Sauilli. dicens, hanc opinionem esse communem consilio primo.

Secundò hinc deducitur text. in l. viduæ. C. de nupt. dicentem,

4

^† filiam emancipatam, ante vicesimumquintum annum non posse secundas nuptias contrahere, sine licentia patris: procedere de honestate, non de rigore, nec de necessitate. quod tenet glo. ibi recepta communiter, vt constat ex adductis per Ioan. à Garronibus. in Rubric. de secund. nupt. numero 69.

Tertiò ex pręmissis apparet,

5

^† filiam matrimonium contrahentem in facie, quod aiunt, Ecclesiæ, etiam sine licentia patris, non posse iure à patre exhęredari. Nemini enim facit iniuriam filia, quæ iure permittente matrimonium contraxit. At Ius Canonicum permittit filiam contrahere matrimonium sine consensu patris, quia idem ius liberum constituit cōsensumconsensum ad coniugium: quod si filia cōtrahenscontrahens sine consensu patris, posset paterna hæreditate priuari, minimè auderet liberè nubere cui vellet. ita Hosti. Abb. & alij in ca. 1. de despons. impub. latiùs Ioan. Lup. in c. per vestras. de donat. 3. nota. §. 9. cum sequentibus. Alexan. consil. 97. 1. volum. Deci. & Ferra. in l. nuptias. ff. de regu. iur. Roderi. Xuares in l. 2. titul. de matrimo. libr. 3. fori. & hæc est communis opi. vt fatentur Abb. in dict. capit. 1. Feli. numero 59. & Deci. nume. 39. in ca. Ecclesia. de constitut. Ias. in Authen. sed si post. colum. 2. C. de inoffi. testament. qui alios ad id allegant. licet Paul. in dict. Authen. sed si post. per text. ibi teneat cōtrariumcontrarium. & Bald. Noue. de dote. 6. par. priu 16. num. 6. Sed assertio communis locum habet, etiamsi filia nubat turpi vel indigno, ante ætatis annum vigesimumquintum, etiamsi pater vellet eam tradere in vxorem æquè digno viro, & honesto, congrua sibi constituta dote: ob hanc libertatem, quæ in coniugali consensu requiritur. Potiùs enim permittenda est hæc iniuria, quæ patri fieri videtur indirectè, quàm quòd libertas matrimonij impediatur. ita Imol. & Alexand. in l. 1. numero 32. ff. solut. matrimo. Imol. in cap. accedens. de procurat. Ias. & Ioan. Lup. in locis paulò antè citatis. Deci. in d. l. nuptias. & Ioan. Campe. in tracta. de dote. 1. part. q. 13. ex quibus falsa est glo. in c. de raptoribus. 36. q. 1. quæ contrarium tenet, cui simile est in d. Authen. sed si post. quas etiam sequuntur plures, quos retulit Alex. in d. l. 1. & inter alios hoc approbat Anto. in dict. c. accedens. Ancha. consil. 21. colum. 2. & Roderic. Xuares in d. l. 2. & omnium latissimè Paul. Paris. consil. 29. volu. 3. col. 3. dicentes, posse à patre exhæredari filiam, quæ turpi & indigno, ante vigesimumquintum annum nupsit, sine patris consensu. Sed nec eorum opi. coadiuuat, nec nostram improbat. tex. in dict. Auth. sed si post. cum sensu à contrario collecto videatur gloss. opi. probare: qui quidem sensus contra Iura Canonica, in coniugali materia, admittendus non est. & potissimè, quia in nouella Græca Iustiniani. 115. vt cùm de appe. cognos. §. aliud quoque, à qua deducta est constitutio præfata: sed si pòst, non sint illa verba, ex quibus prędictus sensus colligitur. Verùm

6

^† ad leges Regias, quæ expressim sunt contrariæ suprà dictis conclusionibus, præcipuè ad l. 2. tit. de matri. lib. 3. fori. ad l. 4. titul. 1. libr. 5. ordina. ad l. 10. tit. 1. part. 4. atque alias, quas Ioan. Lup. congessit in d. 3. notab. §. 8. respondeo dict. ll. Iure Canonico sublatas esse, nec vim legum habere, quatenus pœnas inferunt matrimonium cōtrahentibuscontrahentibus, sine parentum consensu. Nam & si Hispaniarum Principes eas tulerint ad illam honestatem persuadendam, quæ consistit in exigendo parentum consensu, ab ipsis filijs, ad coniugalem contractum, non tamen habent vim legum: cùm id sancire ad Romanos Pontifices pertineat. ita Ioan. Andre. communiter receptus in ca. statutum. in 1. de hæretic. in 6. Abb. in repet. capit. Ecclesia. de constit. numero 20. Frederic. consil. 36. & alij plures, quos refert Felin. in capit. prim. de sponsa. numero 13. idem Feli. in dict. ca. Ecclesia. numero 59. & ibi Deci. numero 36. dicentes, hanc opin. esse communem, quam etiam sequitur Ioan. Lup. in d. §. 9. Decius consil. 231. dicens, non posse filium à statuto alimentis, nec legitima, priuari, ex eo, quòd sine patris consensu coniugium contraxerit: quo fit, vt sublata sit iure Pontificum. l. 3. §. si emancipatus. ff. de bono. possess. contr. tab. qua sancitum erat, posse patrem filium exhæredare, si ignominiosam vxorem duxisset absque eius consensu. Principes enim Laici nihil possunt statuere, quod matrimonij liberum consensum impediat, vt latè examinat Ioan. Lup. in dict. 3. notab. §. 3. vsque in finem eiusdem notab. Etiam circa accidentia ipsi matrimonio, vt constat ex prædictis. & not. Abb. & Præpo. qui hanc opinionem asserit esse communem in capit. 1. de sponsalibus. colu. 3. latè Vincent. Hercula. q. 3. & probatur in dict. cap. 1. c. tuam. de ord. cogni. c. causam, quæ. in 2. qui filij sint legiti. scribit, & hanc opinionem communem esse Alexan. cons. 97. volu. 1. ad finem. vbi Carol. colum. 1. conatur defendere, iustissimè à Principe seculari statuta pœna prohiberi posse matrimonium cum filia alicuius contrahi sine consensu patris.

p. 57

Quartò subinfertur

7

^† patrem compellendũcompellendum fore dotem soluere filiæ, quæ sine eius consensu nupsit viro digno, etiam ante vigesimumquintum annum, si filia dotem marito promisit. Abb. in dict. cap. 1. de despon. impub. idem Abb. consil. 12. 1. volu. idem in capi. 1. de adulte. Campe. de dote. 1. part. qu. 13. Ioan. Lupin. in d. §. 9. Iaso. in d. Authen. sed si post. Deci. in dict. l. nuptias. in qua opinio. omnes conueniunt, teste Ripa in l. 1. numero 57. ff. solut. matri. idem probat decisio Tholos. 289. Barto. in l. obligamur. ff. de actio. & obligatio. quamuis ipse senserit hoc intelligendum esse, quando filia nupsit post vigesimum quintum annum. Sed si filia dotem non promisit, quę tamen absque patris consensu nupsit, etiam tunc patrem teneri ad constituendam dotem ei: notant Bald. Angel. Paul. & Iaso. in Authentic. res, quæ. C. commu. de legat. Ad duo etenim tenetur pater, scilicet ad tradendam filiam marito, & ad constituendam ei dotem. Et licet à primo sit liber ipse pater, quando ipsa iam nupsit: non tamen est liber à secundo. quam opinionem dicit esse communem Curti. Iunior. in d. Authent. res, quæ. numer. 25. & Rip. in dict. l. 1. numero 57. & Paris. consil. 29. vol. 3. nume. 62. pro quibus est gloss. c. fin. 32. qu. 2. quam dicit Abb. singul. in c. Ecclesia. de consti. numero 20. eam tamen intelligit, facta promissione dotis à filia. quod glo. non aperit. Solet & ad id induci gloss. in l. obligamur. ff. de actio. & obligat. illa verò non dicit patrem teneri ad constituendam dotem filiæ nubenti absque eius consensu. Opinio tamen cōmuniscommunis verior est. & si Bar. in d. l. obligamur. & Abb. in d. ca. 1. de despons. impub. aduersus hanc communem teneant.

Hæc verò omnia cessant, quando filia nupsit indigno, ac ignominioso viro: tunc enim pater non tenetur ei dotem constituere, etiamsi eam promiserit filia ipsi marito. glo. in capi. de raptoribus. 36. quæst. 1. & ibi Archi. idem notant Ioan. And. Card. & Anto. in cap. accedens. de procur. Bal. in l. 1. ff. solut. matri. Abb. consil. 12. in 1. vol. col. 2. Non enim est compellendus pater, à filia affectus iniuria, & ignominia, ei dotem dare. quod receptum est communiter, vt Ripa asserit in dict. l. 1. num. 59. & Paul. Paris. dict. cons. 29. num. 65. vol. 3. Sed hoc procedit, vbi filia vel maritus esset ita diues, vt congrua alimenta vterq;vterque haberet: quod si pauperes essent, cogendus pater est, ipsi filiæ alimẽtaalimenta præstare, ex ratione tex. in c. cùm haberet. de eo, qui dux. in matri.

Ex quo potest

8

^† dari intelle. ad l. Regiam. 8. titu. 11. part. 4. vbi sancitur, patrem esse cogendum dotem assignare filiæ, etiam diuiti. quod glo. notauit in l. fi. C. de dotis promis. communiter ibidem approbata. & in l. 1. ff. solu. matri. vbi Vincent. Herculanus nume. 31. & Francisc. à Ripa. num. 54. asserunt hanc opinionem esse communem, & eam sequuntur aduersus Bart. in l. mulier. §. cùm proponeretur. ff. ad Trebel. cuius opini. probat. Soci. in d. l. 1. Alci. de præsump. reg. 1. præsumpt. 26. idem Alciat. libr. 8. parerg. c. 3. & Ioan. Coras. in l. qui liberos. ff. de ritu nupt. num. 53. & Iaso. in §. fuerat. de actio. num. 108. super quo idem Ias. dubitauit in d. l. 1. col. 6. & Ioan. Lupi. in c. per vestras. 3. notabi. §. 14. Atqui ipse mallem Bart. opi. sequi, ni esset Regia lex, quę communem opinionem probat. Hæc tamen communis non procederet, quando filia nupsit ignominioso & indigno, sine licentia patris. Imò idem dicendum fore existimo, si dignissimo nupsisset absque licentia patris. Nam si filia diues est, & habet, vnde promissam, vel non promissam dotem constituat marito, minimè conuenit patrem cogi, dotem ei constituere.

§. NONVS.

EX prædicta non semel hac consensus libertate, quam in matrimonio exigimus, oportet intelligere textum in cap. fi. de raptori. vbi

1

^† rapta contrahere potest liberè matrimonium cum raptore. Et ne id |

p. 58

impediatur Iure Ciuili, hoc matrimoniũmatrimonium prohibente, atque antiquis quibusdam Canonibus. cap. placuit. c. de puellis. 36. q. 2. l. vnica. C. de rap. virgi. iura illa esse correcta asserimus. Etiamsi raptor matrimonium contrahat cum rapta, priusquàm eam restituat his, à quibus eandem rapuerat. ita Ioan. Maior in 4. distinctio. 29. q. 2. contra Mart. de Magistris, in tract. de temperantia. q. de raptu. Imò licet Iure Ciuili bona raptoris, quæ raptæ mulieri applicantur, si ipsa rapta nubat raptori, ea omninò amittat, Authent. de rapt. mulier. quę rapt. nups. tamen, ne liber consensus impediatur, illa pœna omninò cessat Canonica sanctione. gloss. in dict. capit. de puellis. quæ singul. est secundum Ioan. Lupi. in c. per vestras. 3. notab. §. 20. num. 8. vbi eam probat: & eandem sequuntur Abb. Aret. Fel. & Dec. nu. 34. in c. Ecclesia. de const. Abb. in c. 1. de spons. Frede. consil. 36. Archidi. in ca. cùm secundum leges. de hæreti. in 6 Alexand. in l. Seius Augerius. ff. ad l. Falcid. Deci. in l. nuptias. ff. de regul. iur. numero 11. quorum ratio

2

^† est, ne timore amissionis bonorum, liber consensus ad coniugium impediatur. Nec lex Ciuilis potuit hoc statuere: vt modò diximus. Quo fit, vt falsa sit censenda gloss. in dicto cap. cùm secundum leges. quæ dixit pœnam dictæ Authen. etiam Iure Canonico procedere, & locum habere. quia l. Ciuilis non propriè pœnam infert contrahenti: sed potiùs aufert lucrum, quod raptæ fœminæ ipsa lex dederat. quæ quidem gloss. singul. est secundum Abb. in cap. fi. de præscript. 3. colu. & sequuntur eam Ant. in c. 1. de spon. & ibi Feli. sibi contrarius nume. 15. Ioan. Lup. in dicto 3. not. §. 3. num. 13. Ioan. And. Anch. & Domi. in d. c. cùm secundum leges. Ana. in capit. pen. de rapto. & Salic. in l. vnica. C. de rapt. virgi. num. 12. Sed eorum ratio, quæ in tollendo lucro cōsistitconsistit, fallit omninò, vbi lucrum iam absque aliqua conditione constitutum fuerat, quod alibi tractauimus. Hîc enim bona raptoris sine aliqua conditione, à lege ipsi raptæ deferuntur: & licèt lex Ciuilis prohibeat matrimoniũmatrimonium inter raptam & raptorem, in dict. l. vnica. illa tamen lex non adiecit pœnam prędictam huic prohibitioni: sed simpliciter matrimonium prohibuit. Vnde non potest eadem Ciuilis lex auferre in pœnam matrimonij contracti bona illa, quæ absque conditione raptæ detulerat. Præterea, cùm Iure Ciuili sit pœna illa statuta iuxta prohibitionem matrimonij: ipsa autem prohibitio Iure Canonum sublata sit, atque abolita: rationi conuenit ipsam pœnam cessare, tanquam prohibitioni connexam.

Hinc tamen aduertere oportet. Nam Hippo. à Mars. in singu. 589. scribit legem à Laicis sancitam, qua

3

^† prohibentur parentes dare filiabus dotem, certam, atque taxatam quantitatem excedentem, nullam esse, ex eo, quod impediat libertatem matrimonij, quod ipse non credo. Nullam enim pœnam dicta lex cōtrahenticontrahenti matrimonium iniungit, nec prohibet contrahi coniugia: sed ad Reipublicæ vtilitatem parentibus occurrit, qui studio tradendi filias in coniuges, maritis genere, & nomine, atq;atque diuitijs sublimioribus, maria, quod aiunt, & montes promittunt. Hinc & inuictissimus Cæsar Carolus Hispaniarum Rexanno 1534. in Comitijs Madricij habitis. ca. 101. lege lata diffiniuit, quanta in his regnis foret filiabus assignanda dos à parentibus. Cui decisioni plurimùm conuenit, quod notat Feli. in capitu. Ecclesia sanctę Mariæ. de constitu. nu. 58. sic & à Venetis statutum est, ne quantumuis diues Patritius vltra sex millia ducatorum aureorum dotis nomine filiæ ausit dare: vti refert Postellus lib. de magistratibus Atheniensium. cap. 33.

Ex his etiam constat,

4

^† non iniuria à Canonibus sublatas esse leges Cęsareas, secundas nuptias, solutis primis, varijs pœnis punientes. cap. cùm secundum. de secu. nupt. adducta Pauli autoritate: ex qua etiam conuincitur hæresis Montani, Nouati, & Cataphrygum dicentium nōnon esse licitas secundas nuptias: quibus & Tertullianus ad id ex professo scripto libello de Monogamia audacter cōsentitconsentit. Horúmque omnium meminit August. libro 1. de hæres. numero 26. & 86. eos inter hæreticos commemorans: quos & Hierony. execratur in Symboli explanatione ad Damasum. & in commentarijs Epistolę Pauli ad Titum, capi. 1. & in Epist. ad Marcellum. & Augu. libr. vno, de bono viduitatis, cap. 12. quam hæresim etiāetiam conuincit Alfonsus à Cast. de hæres. in verbo, nuptiæ. cap. 2. & Ioan. Arbore. libr. 4. Theosophiæ, capi. 29. Liberè enim nuptias vidua contrahit: lexigitur, quæ obid eam punit, contra libertatem matrimonij est: & ideò minimè valet. Verùm hoc intelligendum

5

^† est de legibus, quæ pœnam inferunt viduis, ad nuptias festinantibus intra annum, seu intra aliud simile tempus: cęteræ autem leges, quæ statutę sunt, non in pœnam ad nuptias festinantium: sed fauore filiorum prioris coniugij, non censentur à Canonibus abrogatæ. ita Innoc. Ioan. Andr. Anto. Henric. & Præpos. in capit. fin. de secund. nupt. gloss. fin. in capit. fin. 2. quęstio. 3. Bar. in l. 1. C. de secun. nupt. Vinc. Hercul. q. 7. colu. 7. & hanc opinionem fatentur esse communem Abb. in ca. Ecclesia. de consti. in repe. num. 20. Felin. num. 57. & Dec. ibi, nu. 35. Sylua. nup. 2. lib. num. 78. & Ioan. à Garroni. in d. l. 1. C. de secund. nupt. super glo. fin. numer. 23. & Coras. libro Miscellan. tertio, ca. 1. Qua in re cauendum est à Iacobo Curtio, qui libro 3. coniecturalium, capit. 19. nimis audax ciuiles leges, quo ad pœnas nubentium intra annum luctus, absq;absque vllo iure defendit. Imò rationib. efficacibus dicebat Abb. in dict. capi. Ecclesia, |

p. 59

quem ibi sequuntur Aretin. Felin. & Dec. absque aliqua distinctione leges ciuiles, pœnas inferentes contrahentibus secundas nuptias, Iure canonico omninò correctas esse. Sed cùm à recepta ab omnibus sententia non sit tutum recedere, ex ea infero. Primum, pœnas omnes in l. 1. C. de secund. nup. contentas, atque item l. Regia fin. titu. 12. part. 4. aduersus fœminas, intra annum luctus contrahentes, locum hodie etiam in foro ciuili, non habere. ex dict. capit. fina. cui conuenit Reg. l. 5. tit. 1. lib. 5. ord. & Pragmatica Sanctio Henrici Regis, inter huius regni leges, quas pragmaticas appellamus. Quo fit, vt fœmina intra annum secundò nubens, minimè amittat proprietatem, nec vsumfructum bonorum, quæ sibi prior maritus reliquit. Quamuis d. l. 1. contrarium statuerit: quam illationem in hoc peculiari casu cōprobatcomprobat Ioan. à Garron. in dict. l. 1. 12. notab. quę omnia locum habent, etiamsi post mortem mariti intra mensem, vidua secundò nubat. vt Panormit. asserit in d. c. fi. idem in d. c. Ecclesia. num. 20. Aret. & Fel. ibi. nume. 57. & alij, quos refert Ioan. à Garro. in d. l. 1. super glo. numero 24. quamuis in hoc contrarium teneant Bald. in d. l. 1. & idem in l. liberorum. §. 1. ff. de his, qui not. infa. & Corne. consilio 21. in 1. volu. colu. 3. propter periculum, quod instat ex cōmixtionecommixtione sanguinis primi, & secundi mariti, ad certitudinem prolis.

Secundò ex dicta opinione, quam communem esse diximus,

6

^† colligitur fœminam filiorum tutricem, non petito tutore filijs, nec administrationis rationibus redditis, secundò nubentem iustè puniri pœnis expressis in d. l. 1. & in Authen. eisdem pœnis. C. de secun. nup. quæ quidem Iura Canonibus sublata nōnon sunt, secundum communem, quam veram esse asserit in dict. Authenti. Ioan. à Garroni. nume. 7. Nicol. Arelaten. 1. respons. de secun. nupt. Soc. consil. 39. 1. volum. colum. 5. Imò dicta fœmina priuatur successione filij, cui tutorem minimè petijt ante secundas nuptias, si filius intestatus moriatur. l. omnem. & Bald. ibi. C. ad Tertul. Auth. de nupt. §. si autem tutelam. Sed vt pœnæ locum habeāthabeant aduersus secundò nubentes, oportet matrimonium secundum esse carnali copula consummatum. notat Alb. in l. fœmina. ff. de Senato. & probatur in dict. l. 1. & apertiùs l. Regia fin. tit. 12. par. 4. quo fit, vt minimè placeat opinio Bal. in dicta l. omnem. & consilio 366. volumine 4. dicentis decisionem dictæ l. omnem, habere locum etiam ante coitum, & consummationem matrimonij: licet Bald. subscribat Soci. Iunior, consil. 8. volum. 1. numeri 4.

Tertiò hinc apparet, etiam Iure Canonico procedere. l. fœminæ. C. de secund. nupt. qua cauetur, fœminam

7

^† secundò nubentem, reseruare debere filijs prioris mariti, quicꝗdquicquid lucratiuo titulo ex bonis prioris viri acquisiuit. Atque idem in viro locum habet. gl. Bar. & alij in d. l. fœminę. quos Ripa ibi in princip. sequitur. & Oldrad. consilio 33. Decius consil. 230. vbi hanc esse communem opinionem fatetur. & tradit latè Ioan. à Garro. in l. generaliter. C. de secund. nupt. numero 9. quam etiam opinionem lege lata comprobauit Regina Ioanna, Caroli Cęsaris mater in l. 15. Tauri, ad id etiam conducit plurimum d. l. generaliter. quæ statuit, virum debere præseruare filijs prioris coniugij, si ad secundum transierit, ea, quæ ad ipsum ex dote, vel ex bonis prioris vxoris peruenerunt. In quo idem dicendum est in acquisitis ex legis dispositione, si lucratiuo titulo alteri coniugi ex alterius bonis, deferantur: vt, si lex deferat superstiti, ex bonis alterius coniugis, aliquam partem lucratiuo titulo, nullo habito respectu ad onus præcedens, id debet filijs prioris matrimonij reseruari. Sicuti resoluit Ripa in dict. l. fœminæ. numero 45. & Ioan. à Garroni. in dicta l. generaliter. num. 55. dicẽsdicens, id esse communiter receptum. eiusdem opinionis videtur esse Ioan. Lup. in Rubr. de donat. §. 50. num. 35. dicens, secus esse in illis bonis, quæ

8

^† lege Regia deferuntur ad coniugem, ex acquisitis matrimonio constante, quo ad dimidiam acquisitorum partem. Hæc enim pars, & si lege defertur, propter societatem coniugalem defertur, & quia censentur dicta bona vtriusque coniugis industria & labore acquisita, quod in specie Ripa asserit in d. num. 45. & 43. & idem Ioan. Lup. in d. nume. 35. & in l. 14. Tauri, dicens, se ita respondisse de iure, priusquàm lex illa 14. conderetur: qua tandem prædicta opinio comprobatur. Tametsi Ioan. Fab. in Auth. de donatione. C. de donatio. ante nupt. contrarium in casu dict. l. Regiæ dixerit. Ex quibus etiam constat l. hac edictali. C. de secund. nupt. eadem ratione Iure Canonico nōnon esse sublatam: quod omnes passim fatentur.

Quartò, quamuis mariti defuncti hæredes, iure teneāturteneantur relictæ vxori, dotis bona immobilia statim tradere, mobilia verò intra annum. l. vnica. §. exactio. C. de rei vxor. act. not. in c. 3. de donat. inter vir. & vxo. quorum mobilium fructus efficiuntur ipsorum hęredum, nec tenentur ipsi restituere eos post anni dilationem cum bonis ipsis, iuxta glo. & communem in dict. l. diuortio. ff. solut. matrimo. glo. & communis in d. §. exactio. quam optimè reprobat Paul. Castr. in d. l. diuortio. vbi Alexan. nu. 18. dicit eius opinionem veriorem esse de iure. & Zas. eam defendit satis constanter libr. 2. sing. respon. c. 3. qui omninò legẽduslegendus est aduersus præfatam Doct. opin. Interim

9

^† tamen, dum mobilia dotis non restituuntur, est alẽdaalenda vxor vidua ab hæredibus mariti, si ipsa non habeat, vnde possit seipsam alere. gloss. sic intelligenda in dicta l. diuortio. in princip. ibi communiter recepta glo. Bart. & communis, |

p. 60

in dicto §. exactio. quam opinionem communem esse asserit Alexand. in dicta l. diuortio. colum. 5. & eam esse æquiorem dixit Abb. consil. 39. 2. volum. tenent idem Cynus & Doct. in l. fi. C. de bonis mater. Zasius in dicto capi. 3. in fin. quamuis Abb. in dicto consilio 39. & Paul. in dict. l. diuortio. teneant contrarium. Si tamen vidua intra annum ad secundum matrimonium trāsierittransierit, hæredes prioris mariti, nec tenentur mobilia reddere intra annum, nec alimenta præstare. sentit Cynus in dicta l. finali. Practic. Ferrarien. in forma libelli, quo vxor agit ad dotem, versic. ac etiam alimenta. & Ias. in §. fuerat. de actionibus. numero 25. Ioan. à Garro. in Rubrica. C. de secundis nuptijs. numero 41. pœna decimaseptima. quorum opinionem ego minimè probarem, si maritus hic secundus esset pauper, nec haberet bona, vnde posset vxorem alere: quo casu, vel debent hæredes alimenta vxori pręstare, vel ei dotem restituere. Hinc subinfertur, quòd, quamuis dicto casu, quo tenentur hæredes mariti alere vxorem viduam, etiam teneantur ei dare vestes viduales ac lugubres, etiam preciosas. l. verbo victus. ff. de verbo. signific. Angel. in l. decreto. C. ex quibus caus. in fam. irrog. Angel. Areti in d. §. fuerat. ad finem. attenta personarum & regionis qualitate. Imò si hæredes vestes has viduæ vxori dederint, casu quo dare minimè tenentur, donasse ei eas vestes pręsumuntur, pro tempore viduitatis. Alex. in l. is, qui quadringenta. §. fi. ff. ad legem Falcid. ad finem. Nec incumbit viduæ probatio consuetudinis deducendi has vestes ex viri præmortui hæreditate. Sed illius tantùm consuetudinis, ex qua viduæ his vel illis vestibus solent lugere maritos. ita explicat Anto. Capycius in Neap. decis. 26. Verùm,

10

^† si fœmina intra annũannum luctus nubat, reddere tenetur has vestes ipsis hæredibus. Notat Ioan. Lup. in Rubr. de donatio. §. 11. nu. 8. & ante eum notauerat Bald. consilio 478. 5. volu. & Campe. in tracta. de dote. 2. part. q. 56. Et licet Campe. ac Ioan. Lup. de preciosis vestibus loquantur: idem in alijs dicendum est: quia Bal. indistinctè loquitur, & expressim de omnibus. idem scribit Alex. in d. l. is, qui quadringenta. §. fi. in fi. & Ioan. de Garro. in Rub. C. de secun. nupt. num. 43. pœna 18.

Quintò, eadem principali distinctione pręmissa apparet Iure Canonico minimè esse correctum id, quod Iure Ciuili est statutum. in Auth. cui relictum. C. de indict. viduit. tollen. & in Auth. quod locum. C. si muli. secun. nups. vbi probatur, legatum

11

^† à marito vxori factũfactum, si vidualem vitam egerit, vel donec secundò nupserit, amitti ab vxore, si secundò nubat. NāNam conditio cœlibatus, ac viduitatis, & si reijciatur ab vltima voluntate in his, qui nondũnondum coniugium contraxerunt. l. sed si hoc. §. fi. cum sequen. ff. de condit. & demonstra. in his tamen, qui iam primas nuptias contraxerant, non reijcitur. l. 2. C. de indict. vid. tollen. notat Ioan. de Garro. in Rubri. C. de secun. nupt. 9. pœna. & idem in l. 1. super glo. numero 23. C. eo. quod comprobatur, quia honestũhonestum est à secundis nuptijs abstinere. cap. fin. 31. q. 1. l. hæc conditio. ff. de condi. & demonstra. vbi hoc notat Socy. & optimè Coras. libr. Miscellan. 3. cap. 1. Nam & ex secundis nuptijs anima prioris mariti contristatur. Authen. de non elig. secund. nub. fœmi. §. perspeximus. & Authenti. de nupt. §. quæ verò. in 2. fitq́;fitque iniuria filijs prioris mariti. vt in d. §. perspeximus. probatur. Hinc & Plutarch. in Proble. Rom. 105. scribit, fœdum esse viduis, multis præsentibus nubere: cùm secundæ nuptiæ sint tristes atque lugubres. Ex quibus infertur,

12

^† vxorem, cui maritus legauit mille, si castè vixerit, secundò nubẽtemnubentem legatum amittere, licèt castè viuere is dicatur, qui vitam coiugalem elegit. cap. Nicena. 31. distinct. Thom. 22. q. 151. art. 1. Sic etenim hanc illationem asserunt Angel. & Alex. in l. mulier. §. cùm proponeretur. ff. ad Treb. idem esse dicentes, si dicta conditio adiecta sit ab aliquo filio præmortui mariti: secùs verò, si à patre, alióue extraneo, qui non esset prioris viri consanguineus, filiæ, vel alteri fœminæ sub dicta conditione legatũlegatum fiat: tunc enim non amittit fœmina illud legatum, etiamsi nubat, secundum eosdem, quorũquorum distinctio communis est, vt testantur Claud. in d. l. mulier. cùm proponetur. & Ias. in l. fin. col. fin. C. de indict. vid. & Ioan. à Garro. in Rub. C. de secund. nup. num. 98. & eam sequitur Tiraquellus in l. Boues. §. hoc sermone. nume. 149. de verbo. significat. multa de secundis nuptijs adducens, quamuis Barto. in d. §. cùm proponeretur. indistinctè teneat, legatum vtcunque à marito factum vxori, si castè vixerit, minimè amitti ab vxore, etiamsi contrahat secundas nuptias. Cuius opinionem defendere conatur Hippo. sing. 577. scribit tamen Ang. in d. §. cùm proponeretur. minimè castè viuere eam fœminam, quę tertiò nupserit: idẽidem Barb. cons. 17. volu. 2. Paris. consil. 260. volu. 4. quorum opinio non aliter mihi placet, quàm, si referatur ad maritum, vel eius filios dictam clausulam proprio testamento adijcientes.

CAPVT QVARTVM, QVAliter consensus exprimatur.

AD huius materiæ cognitionem scire oportet: num verba sint necessaria, de substantia huius coniugalis contractus? Et glo. in c. tuæ. de spōsspons. videtur dicere verba esse præcisè necessaria, in valẽtibusvalentibus loqui: at in his, qui loqui non possunt, exteriora sufficere signa. ex quibus coniugalis consensus exprimatur, quod probare videtur tex. in d. ca. tuæ. & id antiquiores quidāquidam sequuntur: quos Henr. ibi refert colum. 1. Verius tamen

1

^† est etiam in valentibus loqui, verba nōnon esse præcisè necessaria: sed satis esse consensum exprimi per signa. Nam si de substantia matrimonij essent verba, etiam in mutis matrimonium minimè daretur.

Siquidem substantia non mutatur ex accidentibus. Et tamen mutus contrahere matrimonium potest. c. cùm apud. de spons. Igitur de substantia matrimonij non requirũturrequiruntur verba. Sic glo. à prima opin. recedere videtur in d. c. tuæ. vbi hoc notant Hosti. Ant. Cardi. Abb. & Præposi. atque ibidem optimè Ioan. de Imo. in repe. colum. 7. Abb. in c. ex parte. numero 8. & 28. de rest. spol. gloss. in capit. sufficiat. 27. qu. 2. Palud. in 4. distinct. 27. qu. 2. art. 3. & ibi Ioan. Maior. qu. 1. Florent. 3. part. tit. 1. cap. 19. §. 1. Areti. consil. 13. colum. 2. vbi hanc opinio. asserit esse communem. idem profitetur Syluest. in verb. matrimonium. 27. quæst. Abb. in dict. ca. tuæ. & Nicola. Boêri. decisio. 1. numero 18. & Galiau. in l. 1. in princip. colum. penul. ff. de verbo. oblig. vbi Ioan. Crot. & alij id testantur. ac post eos Socin. Iunior consilio 29. volu. 2. colu. 2. Nec Thom. contrarium asserit: tametsi ab aliquibus pro prima opinione citetur. Is enim d. distinct. 27. q. 1. art. 2. dicit, verba requiri, signa tamen verbis æquiualere. Ex quibus text. in dicto capit. tuæ, dum dicit, verba esse necessaria: intelligendus est, id est, vtilia, quo ad certiorem probationem consensus: non quòd alia probatio non sufficiat: sed quia ista probatio ex verbis certior est. ita Imol. ibi. colum. 7. & est de mente Abb. Vel exponi potest verba, id est, signa exprimentia consensum, necessaria sunt: inter quæ verba obtinent principatum. secundum Syluestrum in dicto §. 7

2

^† Ex his etiam notandum est ad essentiam matrimonij exigi exteriora signa: cùm sit sacramentum: atque ideò requirit signum exterius sensibile. Palud. in dict. distinct. 27. quęstione prima. articul. 2. & Syluest. dicto §. 7. Nam quod Ioan. Maior. in 4. distinctio. vigesimasexta quæstio. 1. ad 3. scribit, matrimonium constitui posse absque signis exterioribus, ex interiori consensu, si per Dei reuelationem ille interior consensus vtrique constaret: ad diuinam reuelationem expectat. Nec aliàs dici potest matrimonium, etiamsi interior consensus vtriusque ad coniugium concurrat, quod Hostien. Henric. & Docto. in dict. c. tuæ. fatentur.

Hinc deducitur ratio ad gloss. quam ibi dicit singul. Abb. in cap. penult. de sponsal. vbi scribit

3

^† matrimonium contrahi ex eo, quòd fœminæ consensum coniugalem exprimenti, vir ipse anulum tradiderit. Id enim signum consensum coniugalem in viro exprimit, præmisso fœminæ consensu, verbis expresso: & hanc opinionem sequuntur Doctor. ibi communitur. Traditur equidem anulus in pignus matrimonij contracti, sicuti arra solet tradi in pignus contractæ venditionis. Vnde deductum est verbum, subarrare. Atque ille anulus, in matrimonij contractu, signum præ se fert, illo pignore corda maris & fœminæ coniungi: & ob id quarto digito sinistræ manus infertur, quòd ibi vena sit ad ipsum cortendens. Sic Isidorus in cap. fœminæ. 30. quæsti. 5. hoc explicat, & idem ex Appione in Aegyptiacis adnotauit Gellius libro decimo, capit. decimo. Macrobi. libro septimo Saturnal. capit. 13. Virgil. Polydo. de inuent. rer. libro secundo. capit. vigesimoprimo. Plinius item libr. 33. c. 1. quo argumento, inquit, etiam nunc sponsæ anulus ferreus mittitur: isq́ue sine gemma. Et licet glo. in cap. tenor. de re iudicat. singul. secundum Abba. ibi. & is simil. in cap. fi. de desponsa. impube. velint per anuli subarrationem matrimonium præsumi, quod verum esse contendit Aretin. consilio 13. colum. 3. id tamẽtamen locum habet, vbi ab altero contrahentiũcontrahentium præcesserunt verba coniugio apta, & sequuta est subarratio. vt asserit dicta gl. in c. penul. & notat Abb. in dicto c. fina. cuius opinio magis cōmuniscommunis est. notat idem Imol. in dict. cap. tenor. |

p. 62

vel quando est cōsuetudineconsuetudine inductũinductum, vt in matrimonio anulus detur, certa signatus forma: & sub illa daretur, ac fieret anuli traditio. gl. in dicto cap. fœminæ. 3. quæstione quinta. Abb. & communis in dicto c. finali. vbi hanc distinctionem exacta diligentia Henric. ex Hostien. & alijs auctoribus, scripsit: & nouissimè Paris. cōsilioconsilio 55. numero quadragesimotertio. & consilio 6. col. vlt. volu. 4.

Secundò infertur

4

^† matrimonium verè cōtractumcontractum censeri, si parentibus filiorum nomine expressum coniugalem consensum præstātibuspræstantibus, ipsi filij præsentes tacuerint. text. in capit. primo. §. fina. de despon. impub. in 6. Consensus enim ille paternus expressim præstitus, filio præsente, & tacente, signum exterius inducit, quo filij consensus ad matrimonium exprimitur. Hoc autem ex parentum contractu à iure præsumptione quadam inducitur. Nec habet locum in alijs extraneis. glo. in dicto cap. tuæ. Abb. in cap. ex parte. de restitutio. spoliat. Ioan. Andr. & Docto. in dicto c. 1. §. fin. Henric. in c. 1. de despons. impub. Ioan. de Imo. in dicto c. tuæ. colum. 12. vbi Præp. col. pe. hanc opinionem asserit esse communem. quam etiam sequuntur Abb. colum. 3. & Feli. in c. nónne. de præsumpt. & Hippol. sing. 147. etiamsi à filijs nullum aliud signum exterius processerit. Sylue. in verb. matrimonium. 2. quæsti. 7. & prædicti Docto. idem dicere videntur. Vnde falsa est gloss. in dicto §. fina. versiculo, sponsalia. quæ in extraneis idem, quod in parentibus asserit.

Tertiò, ex præmissa conclusione deducitur veritas gloss. in capit. non debet. versic. de cætero. de consang. ex qua ego colligo matrimonium

5

^† contractum expresso consensu, qui tamen nullus est, ob impedimentum aliquod Iuris humani effici legitimum, si adducta Principis facultate ad contrahendum illum, vir, & fœmina scienter in eodem coniugio perseuerauerunt, quo ad carnale commercium. Ex hoc enim videntur exhibere nouum consensum, & validum ad coniugium, per illa signa exteriora, quam opinio. Abb. & Docto. ibi approbat communiter. & pro ea est text. in capi. proposuit. & capit. final. de coniu. seruo. vbi ex Bern. glo. notatur. ex coitu carnali tempore idoneo scienter subsequuto, matrimonium præsumi, si prius consensus verbis expressus, sed propter aliquam causam nullus, præcesserat. Sicut ex copula post sponsalia subsequuta matrimonium præsumitur. hanc etiam opinio. asserit esse communem Ferdi. Loazes pręsul Ilerdensis in tracta. de matrimo. dubi. 12. numero 14. Ex quo subinfertur declaratio ad gloss. in capit. primo, de eo, qui dux. in matri. dicentem nouum consensum esse necessarium, vt vir, qui viuente prima vxore cum secũdasecunda hoc ignorante cōtraxitcontraxit, mortua prima, cōiugiumconiugium, cum secunda cōtraxissecontraxisse dicatur. idem ibi notant Ioan. Andre. & Doct. communiter. ac Bald. Nouell. in tract. de dote. parte 11. §. hactenus. nume. 18. & probatur in cap. veniens. eod. titu. & hanc opinionem communem esse fatetur eam sequutus Paris. consil. 52. colum. 1. volum. 4. qui sequẽtemsequentem intellectum addit colum. 2. Satis enim erit tacitè aliquo sufficienti signo nouum consensum præstari. Nempe, si vir & fœmina scientes primam vxorem mortẽmortem obijsse, in coniunctione & cohabitatione perseuerent, quo in casu exigitur scientia in ipsa fœmina ante hanc coniunctionis perseuerantiam. Oportet enim ipsam scire priorem vxorem iam mortuam esse, & sic primum matrimonium solutum fuisse. quemadmodum in d. c. 1. Hostien. Præpo. & alij explicātexplicant. pro quibus glo. facit, quæ similem notat conclusionem in d. c. fin. de coniug. seruo.

Hæc autem expressio

6

^† cōsensusconsensus coniugalis non refert, à quo incipiat, à viro, an fœmina, quamuis honestum sit, fœminam priùs interrogari. text. sic passim intellectus in cap. pe. de spon. & in c. licet. de spons. duo. Posset enim cōtingerecontingere, quòd fœmina requisita à viro, vt eum acciperet in coniugem, responderet: accipe tu me priùs in vxorem, ac demum ego te accipiam in virum. At cùm vir eam expressè vxorem accepisset, posset ipsa fœmina ipsum virum irridere, ac liberè refragari. Nec erit ex hoc matrimonium, quod apertissimi iuris est. & consuluit in hac specie Ludouic. Gozadi. consilio 77. Nec est necessarium vtriusq;vtriusque consensum eodem tempore exprimi, licet mutuus consensus ad coniugium exigatur. cap. tuæ. de sponsa.

7

^† Satis enim est, eundem consensum præsumptiuè concurrere: veluti, si quis consentiat prius, ac demum illo consensu non reuocato, sed tacitè durante, consentiat alter, etiam ex interuallo: efficitur enim tunc matrimonium, secundum Maio. in 4. sent. dist. 27. quæst. 1. col. 2. glo. & ibi Præp. in capit. dilectus. de spons. idem Præp. in c. pen. eo. tit. & Syluest. in verb. matrimonium. 2. q. 6. Host. in d. c. pen. & ibi Card. & Henr. colum. 2. per tex. insignem in cap. vltim. de procurat. in 6. quorum opinio communis est, vt asserit Alexand. in l. si stipuler, in fine. ff. de verb. oblig. & id manifestum est in consi. 4. nume. 8. inter consilia Zasij, volum. 2. quo in loco auctor primum intellectũintellectum, qui statim sequitur ad Abba. opinionem, verum esse ostendit: atque hæc ipsa quæstio latè ibi disputatur consil. 2. 3. & 5. & in effectu communis assertio recipitur: quam ita explicat Parisi. consilio 55. volumi. 4. numero 15. Tametsi Abba. in dicto capit. dilectus. dicat contrariam opinio. esse de iure veriorem, atque idem sentiat Antoni. consil. 64. colum. secunda ad finem. quorum opinio procederet, si interuallum foret longum inter primam & secundam consensus expressionem. text. ita cōmunitercommuniter intellectus in l. 1. §. 1. ff. de verborum |

p. 63

obligation. Haberet etiam locum, quando is, qui consentit, credit eum, qui prius consenserat, non pœnituisse: cùm tamen pœnituerit. Nam licet ille primus post præstitum consensum ab altero consentiat, non est matrimonium, quod Antoni. notat in dicto consilio, & Felin. in capit. ex parte Decani. de rescript. numero 11. pulchrè Anchara. in consil. 228. cum duobus sequentibus. & potest hoc notari ex gloss. in cap. fina. de coniug. seruo. & ex cap. veniens. de eo, qui dux. in matrimo. Hostiens. & Prępos. in cap. 1. eod. tit. & hæc quidem locum habent, vbi præsentes contrahere volunt matrimonium.

Sed inter absentes constat

8

^† matrimonium contrahi per procuratores. c. fin. de procur. in 6. in quo plura notanda sunt. Primum, mandatum exigi speciale ad contrahendum cum certa, & expressim designata persona. gloss. ab omnibus recepta in d. c. fin. tex. in l. generaliter. ff. de ritu nuptia. not. optimè Abb. in cap. in causis. de electio. columna 6. idem consilio 114. 2. volumine. Nec refert, quibus verbis hunc contractum procurator concipiat: an ipse contrahat absentis nomine, an pronunciet verba in persona absentis. Nempe si dicat: contraho tecum matrimonium nomine Titij: an dicat, Titius vxorem accipit, me internuncio, vtcunque enim contrahatur, matrimonium est. Bart. quem ibi alij approbant in l. qui bona. §. si alieno. ff. de dam. infect. Alex. consilio 149. 5. volum. colum. penult. Tametsi rectiùs contrahatur secundo modo, quàm primo, ex Bald. in l. vnica. §. ne autem. C. de cadu. tollen. colum. penulti. Abb. in capi. ex parte. in 2. de conuers. coniug. Franc. & Domi. in dicto cap. finali. Syluest. in verbo, matrimonium. 5. quęst. fi. Hic enim procurator nuncius censeri potiùs debet: cùm hic actus non cadat in procuratorem.

Secundò adnotandum est, minimè valere matrimonium

9

^† contractum per procuratorem, si tempore, quo procurator contrahit, is, qui ei mandatum dederat, iam id reuocauerat, procuratore etiam, & eo, cum quo contrahit, ignorantibus. tex. in d. c. fi. in fin. quem putat sing. Feli. in Rub. de spons. col. 5.

Ex quo infert Domi. consilio 33. colum. penulti. quem sequitur Ludo. Gozadin. consilio 77. matrimonio

10

^† contracto inter consanguineos, sub conditione, si Papa dispensauerit, coniugium illud impedire, ita, vt adueniente dispẽsationedispensatione Papæ, nullum sit matrimonium, si alter, etiam altero ignorante, reuocauerit consensum, quem prius præstiterat. Procedit verò hęc secunda conclusio, etiamsi is, qui mandatum dederit, iurauerit id non reuocare. glo. in dict. cap. fi. vbi eam sequuntur Doct. & est singul. secundum Soci. consilio 58. 3. volumi. quam dicit esse auream. Feli. in cap. si diligenti. col. 6. de for. compe. atque sing. Ias. in l. si non sortem. §. si centum. col. 3. ff. de condict. indeb. sequuntur eam Abb. Feli. num. 12. & Deci. num. 7. in c. cum accessissent. de const. idem Deci. in c. ad nostram. de confirma. vtili vel inut. Roch. Curt. de Iure patro. in verb. honorificum. q. 12. & Feli. in c. ex parte Decani. de rescript. num. 12. quę tandem opinio, quo ad matrimonia, ita frequenter recipitur, vt minimè sit in dubium reuocanda.

Tertiò est notandum, non esse necessariam mandati

11

^† reuocationem expressam, sed tacitātacitam sufficere: vt, si is, qui mandatum dedit, ante contractum matrimonium ex primo mandato, dederit secundum mandatum ad contrahendum cum alia. tex. in cap. si duo. de procurato. in 6. atque idem dicendum est, si ante cōtractumcontractum matrimonium à procuratore, is, qui mandatum dederit, cum alia matrimoniũmatrimonium contraxerit, etiam ignorante procuratore. quod Abb. tenet in c. in causis. de elect. colum. 6. vbi fortiùs asserit, electionem factam à Canonicis, qui alteri eligendi potestatem dederunt, præferri electioni factæ postmodũpostmodum ab illo cōpromissariocompromissario, etiam ignorante. quo fit, vt quamuis Clemen. 1. de renunciatio. statutum sit, reuocationem mandati ad renunciādumrenunciandum beneficio Ecclesiastico, nihil prodesse, nisi mandatario nota fiat: tamen si is, qui mandatum dederat, priusquàm mandatarius eo vtatur, renunciauerit, etiāetiam mandatario ignorante, prima renunciatio secundæ est præferenda: cùm ex ea etenim vacet beneficium, non potest ex secunda vacare. hoc idem asserit Rom. consilio 342. & Feli. in c. ex parte Decani. numero 16. de rescr. Blasius Aurioli. in additionib. ad Guliel. de Monte Laud. & Philipp. Probus, in additionibus ad Ioan. Monach. in d. c. fin. quorum opinio dubia mihi videtur in renunciatione beneficiorum, quia reuocatio

12

^† tacita mandati, quæ fit constituẽdoconstituendo alios procuratores, est etiam deducenda ad mandatarij scientiam. glo. in d. Cle. 1. de renunciat. vers. quomodolibet. & ibi Cardin. quęst. 5. quam glo. & alias rationes ad hanc sententiam adducit Barb. consilio 48. in 4. volum. hanc vltimam opinionem, quāquam & ego teneo, liberrimè professus. quo non relato Philipp. Prob. sibi parum constans idem asserit in Rub. de renunciat. in 6. columna 8. & Ioan. de Selua. in tract. de benefi. 3. part. quæst. 16. in fi. Nec Roma. est pro contraria opinione: solũsolum enim asserit, beneficium semel vacans ex vna causa, non posse ex alia, absq;absque noua collatione, vacare: At hic nos negamus vacare ex prima renunciatione. Id verò quod Abb. notat, & si dubium sit. nam & Inno. ibi contrarium dixit, concedi tamen potest: cùm ibi non sit ita reprobanda variatio, sicuti in casu dictę Clemen. 1.

Quartò circa eandem c. fi. conclusionem, idem dicendũdicendum credimus in matrimonio, quod per Epistolam contrahendum erat, ex gl. me|

p. 64

morabili in c. nec illud. 30. q. 5. notat Felin. in d. c. ex parte Decani. nume. 10. Repetunt latè Zasius, ac plures alij Doct. in eadem controuersia disputantes, cons. 2. 3. 4. & 5. volu. 3. Parisi. consil. 55. volu. 4. col. 1. & 2. Coras. lib. 3. Miscellan. cap. 4. vbi tradit, an per Epistolam matrimonium probetur? quibus omnibus addo quæstionem huic proximāproximam & similem, discussam à Carolo Ruino. consil. 6. num. 7. volum. 1. quam diligenter oportet perpendere ex autoribus, per eum nuncupatim citatis.

§. PRIMVS.

QVAE autem verba sufficiant ad matrimonium contrahendu, planè constat hoc Canone.

1

^† verba pręsentẽpręsentem coniugalem consensum exprimẽtiaexprimentia, matrimonium significant. text. in capit. penultim. de spons. cuius hæc est communis interpretatio. Si quis enim fœminæ dicat, accipio te in vxorem, fœmina verò èconuerso respondeat, & ego te in virum accipio, matrimonium censetur ibi cōtractucontractu. Idem est, si viro dicenti, accipio te in meam vxorem, respondeat fœmina, placet. Verùm non minima est inter nostrates controuersia, quibus verbis pręsens coniugalis consensus exprimatur. Illud tamen primò aduertendum est, in dubio quam significationem habeant verba prolata, communem sensum eorũeorum accipiendum fore. cap. ex literis. in 1. de sponsa. & comprobatur ex l. Labeo. ff. de supel. lega. gloss. notanda in l. librorum. §. quod tamen Cassius. ff. de lega. 3. quæ asserit

2

^† communem sensum verborũverborum, præualere propriæ dictionis significationi. Bart. in l. talis. in princ. ff. de leg. 1. Bald. in l. lege. C. de legit. hęred. dicens sermones prolatos vulgari lingua, iuxta vulgarem sensum esse intelligendos. not. Ant. Burg. in Rub. de emptio. & vendit. colum. final. Iaso. in l. si auię. colum. final. C. de success. edict. glo. in c. nonnulli. vers. diætas. de rescript. & hoc ipsum in coniugali contractu notat Ioan. in Summa confesso. lib. 4. tit. 2. q. 4. In quo etiam attendenda est loquentium qualitas, & conditio. c. solitæ. de maiorita. & obedien. Abb. consil. 78. in secundo volumi. columna 2. latè Francisc. Niconitius in Rubr. ff. de noui operis nunciatio. num. 196. ex quibus

Primò infertur matrimonio

3

^† contracto per interpretem, quod fieri potest. gl. communiter approbata in capit. ex literis. in 1. de spons. text. in l. 1. §. fin. ff. de verbor. obligatio. cui dari debet fides integra, cùm fuerit electus communi contrahentium consensu. Bart. & alij in d. §. fi. si aliquod incidat dubium ex eo, quod alter contrahentiu dicit, se non intellexisse verba interpretis, in illa significatione ad communem sensum recurritur. ita probat text. in d. c. ex literis. Imò, & si sine interprete Gallo, & Hispanus verba apta coniugio pronunciarent, vt iudicemus inter eos matrimonium contractũcontractum fuisse, ad actus inter eos subsequutos, vel ab eis pręmissos, deueniendum est, an ex communi vsu illi actus sint coniugales. Abb. in d. ca. ex literis. Pal. in 4. sent. distinct. 27. q. 2. art. 3. conclus. 4.

Secundò hinc constat, contracto coniugio inter duos eiusdem idiomatis, si alter contendat verba prolata accepisse in sensum distinctum à matrimonio, communis illorum verborum sensus erit considerandus, ex sententia omnium, in dicto c. ex literis. Atq;Atque erit exẽplumexemplum: si contrahentium alter dicat, promitto te in vxorem habere, donec terra cooperiat oculos meos. Est enim hic sermo intelligẽdusintelligendus, iuxta cōmunemcommunem sensum, id est, donec moriar: non autem donec ipse viuus terra cooperiam oculos. Eruntq́;Eruntque obuia mille exempla similia. vides igitur quanti momenti sit communis verborum intellectus. Hinc etiam consuluit Felix Malæolus in tract. de matrimo. volu. 9. non cōtrahicontrahi matrimonium his verbis: nunquam te derelinquam.

Sed quid dices, Num hæc verba,

4

^† volo contrahere tecum matrimonium, significent pręsentem coniugalem consensum? Et si verbum, volo, in his, quę à sola voluntate loquentis pendent, adiungatur infinitiuo designanti initium actus, eiusq́ue suspensionem, erit contractus sponsaliorum. vt, volo contrahere, volo ducere te in vxorem. ita Ioan. Andr. & Abb. quorum opinio est magis communis in dict. c. ex literis. Syluest. in ver. matrimonium. 2. q. 9. Matth. de Afflictis in constit. Neapol. libr. 3. titul. 19. colu. 2. In qua decisione refellenda est opinio Ioan. in sum. confes. lib. 4. tit. 2. quęst. 4. |

p. 65

& Astensis. libr. 8. titu. 3. q. 7. dicentium isto casu nec esse sponsalia contracta. Sic ex diametro aduertenda est Card. sententia in d. c. ex literis. asserentis per dicta verba contractum esse verum matrimonium. Cuius opinio posset sanè intelligi, si dicta verba forent prolata deliberatè, & ad interrogationem alterius, ex mente Bartol. in l. gerit. col. 3. ff. de acquir. hæred. vel quando præcessisset tractatus de matrimonio contrahendo. Cardi. in Cle. vnica. de consang. q. 20. vel si communis vsus loquendi hanc significationem matrimonij receperit, ex eodem Card. in d. c. ex literis. Sin autem verbum, volo, adiungatur verbo prænotanti exequutionem actus perfecti, & sic matrimonij exercitium, censetur matrimonium contractum, vt, volo te habere in vxorem, volo te tenere vxorem. isti enim actus præmittunt contractum matrimonij, & ideò illa verba matrimonium præ se ferunt. in quo conuenire videntur Docto. in dicto capit. ex literis, vbi Hostiens. & Abb. hoc tenent. & Sylu. in dict. §. 9. Henr. in cap. ex parte. de spon. quod quamuis sit dubium ex his, quæ dicentur in q. sequenti: id tamen est apud omnes in confesso, matrimonium contractum censeri, quādoquando verbum, volo, adiungitur Rei: exemplum, Volo te in vxorem. idq́ue sensit Bald. in l. 1. colum. 2. C. de sum. Trinit. Doct. in l. serui electione. §. fina. ff. de legat. 1. & in l. in vendentis. C. de contrahen. emptio.

Solet etiam dubitari, an matrimonium sit contractum illis verbis, Habebo te in

5

^† vxorem, iuro, seu promitto, quòd te habebo in vxorem. Et ex cap. ex parte. de sponsa. probari videtur matrimonium his verbis contractum esse, & ibi gloss. communiter recepta eandem opinionem asserit. Qui etenim consequens vult, antecedens illi præmissum velle videtur. l. illud. ff. de acqui. hæred. cap. præterea. de offic. deleg. Is ergo, qui habere aliquam in vxorem promittit, cùm ea matrimonium modò contrahere ostendit. idem profitetur glo. in c. si quis diuinis. per tex. ibi 30. quæsti. 5. in princi. idem tenent Abb. & Deci. in cap. iurauit. de probatio. columna 1. & esse hanc opinionem communem constat ex Abb. & Præpos. in dicto capi. ex parte. & fatetur expressè Hadrian. in 4. senten. quæstio. 13. de matrimo. Sed Magister in 4. senten. distinctio. 28. capit. 2. tenet in hoc contrarium: cuius opinio probatur ratione. Verba enim, quæ propriè competunt contrahendo matrimonio, si pronuncientur in futuro tempore, inducunt sponsalia, secundum Palud. in 4. distinct. 27. quæsti. 2. artic. 4. conclus. 4. ergo & ista, cùm in futuro tempore pronuncientur, non designant matrimonium. Et præterea illa verba, habebo te in vxorem, intelligi possunt vera omninò esse, quamuis modò non habeam te in vxorem, vt constat: ergo non sunt necessariò referenda ad matrimonium præsenti cōsensuconsensu contractum. Ego autem tunc præsentem consensum coniugio præstitum esse opinor, quando ex verbis prolatis consensus is de pręsenti necessariò sequitur. At in hac quæstione is consensus non sequitur necessariò, igitur matrimonium non est. Quo fit, vt Hadria. in 4. senten. quæst. 13. de matrimonio, à frequentissima nostratum sententia discedat, MagistrũMagistrum sequutus, in qua sententia antiquiores quidam Canonistæ fuerũtfuerunt: nempe Hugutio, & Laurenti. quos Henri. refert in dicto capit. ex parte. idem insinuat Angel. in Authen. quibus mod. natur. effic. legiti. §. fin. collat. 6. Ex quo ad text. in dicto capit. ex parte. respondetur, ibi ex illis verbis, ab hoc tempore, & similibus consensum futurum ad præsens tempus deduci. Vnde illum text. ad hanc quæstionem notare, rationi non congruit. Nec obstat ratio: qui enim vult id, quod sequitur, censetur omninò velle id, quod præmittitur necessariò illo tempore, quo consequens exequutioni tradendum est. Vnde, qui habet aliquam fœminam in vxorem actu, promittit se cum illa matrimonium contraxisse. Non sic ille, qui præsenti tempore actu non habet, sed habere promittit in futurum. Item, quamuis sic promittens statim teneatur illam habere in vxorem: si tamen non habeat, matrimonium non est. quod pulchra ratione Hadri. comprobat. licet optimè sequeretur hæc argumentatio. tenetur statim eam habere in vxorem. ergo statim tenetur cum ea contrahere: ex quo sponsalia tantùm probantur, non matrimonium. His tandem & alijs, quæ Hadrian. adducit, communis opinio non applaudet. quæ, & si vera foret, locum non haberet, vbi post verba sponsaliorum hæc subijcerentur, ita concepto contractu: promitto ducere te vxorem, ac te habere in coniugem. Verba enim subiecta ex præcedentibus intelliguntur. l. final. §. cui dulcia. ff. de vino, tritico & oleo lega. capit. sedes. de rescript. Clem. 2. de procurat. Vnde hæc sponsalia de futuro iudicanda sunt. ita Hosti. Abb. & Præpos. in dicto capi. ex parte. Rom. singu. 338. Deci. in cap. iurauit. de probatio. colum. 1. Alexand. de Imol. cons. 152. volum. 5. Nam qui ita contrahit, promittit cum illa fœmina matrimonium cōtraherecontrahere, & eo contracto, illam coniugali affectione tractare.

Verùm hoc in tractatu perplexa valde existimatur quæstio illa, an per hæc verba

6

^† non habebo aliam in vxorem, nisi te, sit contractum matrimonium, an sponsalia? Et esse matrimonium asserunt Ioannes Andr. Cardin. Abb. & Præposi. in dicto capitu. ex parte. Alexand. de Imol. consil. 152. volumi. 5. Syluest. in verbo, matrimonium. 2. quæstio. 10. Barbat. consilio 6. primo volumi. colum. 4. Iason & Curtius Iunior in l. actione. C. de transactio. 2. col. quorum opinio cōmuniscommunis est, teste Præpos. |

p. 66

in dicto cap. ex parte. quibus suffragatur ratio illa, quòd dictio nisi, præcedentem negationem sequuta, affirmat, quod ponit: at si sequatur affirmatiuam, id negat. l. si eum. §. qui iniuriarum. ff. si quis caut. vbi Bart. l. actione. C. de transact. l. feriatis. C. de ferijs. Henric. optimè in cap. de quarta. de præscriptio. & notatur in cap. inter alia. de sentent. excom. Rursus Gaspar Cald. Anto. & Zochus in dicto cap. ex parte. negant per dicta verba matrimonium contrahi, sed tantùm concedunt, sponsalia esse cōtractacontracta. His accedunt Cæpol. consil. ciuili. 1. colum. 3. Alcia. in d. l. actione. ex text. in l. si sterilis. §. pen. ff. de actio. empt. vbi, qui promisit nōnon vendere equum nisi Titio, quamuis teneatur actione ipsi Titio vendere: tamen si alteri vendiderit, hæc conditio valet. Sed ille text. refelli in nostra quæstione potest. Siquidem licet absolutè promisisset rem vendere Titio, non ex hoc esset facta venditio. At in hac quæstione, si absolutè promisisset illam fœminam habere vxorem, esset matrimonium contractum: si illi stamus assertioni, quam in præcedẽtipræcedenti quæstione communem esse diximus. Obstat tamen fortiter opinioni Ioan. Andr. & sequacium tex. in l. Titia. §. fin. ff. de manumiss. testament. dicens, his verbis: Onesiphore, nisi rationes reddideris, liber ne esto, potiùs adimi libertatem, quàm dari. Quia rationibus non redditis, liber Onesiphorus esse non potest, nec ab hęrede manumitti, redditis verò rationibus, potest manumitti ab hærede: non tamen censetur manumissus ex testamẽtotestamento, quia dictio nisi, subsequitur negationem potentiæ: vnde ponit rationibus redditis manumittendi facultatem. ex interpretatione Bar. ad illum text. quæ communis est, & eam sequitur Henric. in dicto capit. de quarta. Docto. in dicta l. actione. His igitur nostræ quæstionis verbis potiùs adimi, quàm præstari consensus videtur. Hinc Hadri. in 4. quæstio. 12. de matrimo. asserit prædictis verbis matrimonium minimè contrahi, sponsalia verò cōtractacontracta censeri, quando verba ita conciperentur: non habebo aliquam in vxorem, nisi te, non ducam aliquam in vxorem, nisi te. & subdit, nec sponsalia contracta censeri, si ita dictum fuerit: nōnon habebo aliam mulierem in vxorem, nisi te. Quæ differentia, si communis verborum sensus, vt dixi, accipiendus est, nihil ad hanc rem conducit. Idcircò illud adnotandum est,

7

^† orationem negatiuam nihil asserere, nec ponere ex seipsa, nisi aliquid extrinsecus addatur, iuxta Dialecticorum traditiones. Si enim quis promittat non alienare domum extra familiam, non promittit se omninò alienaturum intra familiam: nec ponit hæc negatiua oratio quicquam ex seipsa. Item, si Cæsar promittit non gerere hoc anno bellum, nisi cōtracontra Turcam, non promittit ex hac oratione se gesturum hoc anno bellum contra Turcam. Sed

8

^† tunc dictio, nisi, resoluitur in conditionem hoc pacto, Si bellum gesturus est hoc anno Cæsar, illud promittit gerere contra Turcam: nōnon tamen promittit purè illud gerere: ita intelligendus est textus in dicta l. si sterilis. §. penultimo. ff. de action. empti. Is enim, qui promisit non vendere equum, nisi Titio, censetur promisisse se illum equum venditurum Titio, si eum vendere ei libuerit: non tamen promisit purè vendere. Sed & si fundum ita vendidero, inquit lex illa, vt nulli. alij, quàm mihi eum venderes, actio eo nomine ex vendito est, si alij vendideris. Nec refert, quòd Iurisconsultus vtatur dictione, quàm, nos verò loquamur de dictione, nisi: cùm idem sit dicere, non vendam domum hanc, nisi tibi: & non vendam domum hanc alij, quàm tibi, adnotante Laurentio Valla, lib. elegant. 3. capit. 54. & probatur in l. consulta diualia. C. de testament. Nec circa illius §. penulti. intellectum libet hîc immorari: quem tamen tradit Ludoui. Gomes. in capit. 1. de constitu. in 6. numero 107. & 91. idem Gomes. in princip. de actio. numero 7. post Ias. ibi. Ex adiectione verò extrinseca potest oratio negatiua aliquid asserere & ponere: quæ quidem res exemplis manifestè constabit. Homicidium hodie commissum est, & nullus, nisi Ioannes illud commisit: igitur Ioannes illud homicidium commisit, Sic, promitto vendere hanc domum, & non alij quàm tibi: ergo promitto vendere domum tibi. Promittit Cæsar hoc anno gerere bellum, & non contra aliquem, nisi Turcam: ergo promittit gerere bellum hoc anno contra Turcam. Nec valet isthæc collectio, nullus nisi Socrates currit: ergo Socrates currit. Cùm igitur dictio nisi, subsequitur negatiuam orationem, tollit illam in casu excepto: nihil tamen asserit ex propria vi ac natura negatiuæ orationis, nisi aliquid extrinsecus affirmatiuè additum fuerit, aut subintellectum ex materia subiecta: quidquid aliter rem hanc diffinierint Ias. & Gomes. in dict. princip. de actio. 2. colum. vnde deducitur intellectus ad reg. peccatum. de regul. iur. in 6. nam dum in ea dicitur, peccatum non dimitti, nisi restituatur ablatum: non statim sequitur, ablati restitutione facta peccatum dimitti: sed id apertè intelligitur, facta restitutione: non esse locum illi negatiuæ orationi præcedenti dictionem nisi, sed potiùs dimitti peccatum, modò alia contingant, quæ ad peccati remissionem necessaria sunt. Sic dum in eisdem Iuris Canonici regulis scribitur, Peccati venia non datur, nisi correcto: cùm appareat ex natura rei peccati veniam concedi verè correctis, manifestissimum est, dictionem nisi, ibi affirmare, & ponere, quod præcedens oracio negauerat: nec hoc ex propria vi, sed ex materia subiecta: & id maximè ea ratione procedit, quòd re|

p. 67

gula illa loquatur de remissione peccatorum, quæ remitti à Deo constat. & tamen non nisi correctis, ergo correctis datur peccatorum venia.

Rursus ita libet argumentari: Actio aliquid est, & nihil aliud quàm ius persequendi in iudicio, quod sibi debetur: igitur actio est ius persequendi in iudicio, quod sibi debetur. vnde hæc negatiua, quæ ex natura rei præmittit affirmationem, ponit omninò. atq;atque ita intelligendus est text. in principio de actioni. Item, peccatum dimittitur, quo ad proximi iniuriam, & tamen non dimittitur, nisi restituatur ablatum: ergo facta restitutione omninò peccatum, quo ad proximi iniuriam, dimittitur. Ecce, qua ratione oratio negatiua nihil ponat ex seipsa, nisi aliquid extrinsecùs addatur, vel expressim, vel ex materia subiecta, & natura rei.

Ex quibus audacter opinor, nec matrimonium, nec sponsalia per verba suprà concepta contrahi. Tota namque oratio negatiua est, eaq́ue hunc sensum habet: promittentem contracturum matrimoniũmatrimonium cum illa fœmina, seu illam habiturum in vxorem, si coniugalem vitam promittens elegerit, non tamen promittit se absolutè coniugalem statum electurum, eritq́ue promissio sponsaliorum sub conditione, si coniugalem vitam promittens elegerit. Poterit tamen continere, atque in cœlibatu viuere, nec reus erit fractæ promissionis. quod Palud. asserit in 4. dist. 27. q. 1. arti. 1. col. 2. dicens ex oratione negatiua non contrahi sponsalia. & subdit exemplum: Non ducam aliam in vxorẽvxorem nisi te. quo fit, vt nec matrimonium, nec sponsalia absolutè contrahantur, his verbis: Nolo aliam in vxorem, nisi te. contra Ioan. Brun. in tracta. de spons. conclu. 13. Secundò subinfertur matrimonium contrahi his verbis: CōtrahoContraho matrimoniũmatrimonium, & non cum alia, nisi tecum. Sic etiam erunt sponsalia. Ducam vxorem, & non aliam, nisi te. Atque præmissa nostratiũnostratium opinione, cuius meminimus in præcedenti quæstione, si dixero: Habebo vxorem, & non aliam, nisi te. erit cum illa contractum matrimonium. Quibus ita discussis, exactè potest Doctor. controuersia explicari. Hinc & ipse Adria. fatetur, esse sponsalia contracta, si dicatur: Promitto contrahere matrimonium, & non cum alia, nisi tecum.

Tertiò ex eisdem ego deduco intellectum

9

^† ad text. in dict. l. Titia. §. fina. vbi verba illa, liber ne esto Onesiphore, ita accipienda sunt, vt omninò sublata sit hæredi facultas dandi libertatem Onesiphoro. & sic potẽtiapotentia, vt Docto. asserunt, illa oratione tollitur, non actus: aliter enim verba illa vana forent. cùm eis etiam non prolatis, liber Onesiphorus non esset, quod Bald. animaduertit in dict. c. cùm accessissent. de consti. Dictio ergo, nisi, ibi adiecta conditione, ita, inducit, vt liber Onesiphorus esse non possit, nisi redditis rationibus. Liber verò esse possit; si rationes reddiderit. Hæc autem conditio vtilis est testanti; qui voluit rationes reddi ab Onesiphoro; pœna adiecta seruitutis perpetuæ. Sic tandem defendendus est communis illius §. intellectus, etsi Riminal. in dict. l. actione. negligenter eum defendat. qua in re non placet, nec recipiendus est Alciati sensus, dum libr. 5. paradox. cap. 4. contendit, redditis rationibus Onesiphorum liberum fore, & verba illa testamenti esse referenda ad actum. ratione per eum adducta, quam priùs subtilis Riminal. excogitauerat in dict. l. actione. Eodem pacto non est admittendus Stephanus in Necyomantia iuris, qui Dialogo 52. Magico carmine, Scæuol. Iurisconsulto, ab Inferis euocato, vt illius §. proprium, ac germanum sensum ostenderet, existimat, redditis rationibus Onesiphorum liberum ex testamento fore. cuius opinio ex eo etiam corruit, quòd inducta ad diminutionem nōnon possunt augmentum operari. Sic ergo verba illa testantis inducta ad adimendam libertatem minimè possunt manumissionem dare. qua ratione nouissimè Nicola. Bellonus, libro secundo supputatio. c. 117. præter communẽcommunem opinionem defendit, Onesiphorum redditis etiam rationibus liberum nōnon esse. hanc tamen rationem priùs scripserant Dinus in reg. peccatum. de reg. iur. in 6. & Benedi. à Plumbino in d. §. vlt. l. Titia.

Quartò hinc apparet, nōnon contemnenda interpretatio in d. l. Titia. §. vlt. vt non procedat, quando oratio assertiua libertatis præmissa foret illi negatiuæ orationi. Nempe si testator dixisset: Onesiphore liber esto, & nisi rationes reddideris, liber ne esto.

Tunc enim redditis rationibus, liber omninò esset Onesiphorus. l. si quis ita libertatem. §. final. ff. de statu liber. sentiunt Iason & Alciatus in dict. l. actione. ex illa oratione assertiua libertatis: quæ redditis rationibus, manet in sua propria significatione, & libertatem confert.

Quintò ex hoc apparet verus

10

^† sensus ad l. quibus diebus. §. quidam Titio. ff. de cōditionibusconditionibus, & demonstrationibus. vbi per illa verba, Hæres meus ne des Titio centum, nisi mater mea moriatur, conditionale legatum est, & mortua matre, debetur: ex eo enim procedit, quia ante illam orationem præmissa fuit oratio assertiua, quæcentum illa dederat Titio ex legato: sic enim dixit testator: Centum lego Titio. & subdit, Hæres meus ne des Titio centum, nisi mater mea moriatur.

CAPVT QVINTVM, DE ætate ad matrimonium requisita.

QVA ætate

1

^† conueniat Reipublicæ matrimoniũmatrimonium contrahi, quáue cōtrahicontrahi id possit, vt valeat, plurimùm distat. Et Philosophi variè scribunt de ætate, qua conuenit marem & fœmināfœminam matrimonio cōiungiconiungi: marem etenim ferè in tricesimo ætatis anno, fœminam verò pubescentem decimoquarto anno, posse decimoquinto nuptijs copulari, autor est Hesiodus, cuius Carmina Io. Stobæus adducit, Sermone 69. multò diligẽtiusdiligentius, quàm Ludo. Cæli. lib. lect. Antiq. 15. cap. 20. Aristot. autem libro 7. Politic. cap. 16. admonet marem esse coniungendum cum fœmina paulò ante tricesimum septimum annum, fœminam verò in decimooctauo. Cui subscribit Andr. Tiraquel. in legibus connub. l. 5. ad fin. Canonibus tamen

2

^† ad matrimonij vinculum ætas diffinita est duodecim annorum in fœmina, & quatuordecim in viro. cap. puberes. cap. attestationes. cap. continebatur. cap. ex literis. de despons. impub. l. quæsitum. l. in sponsalibus. vbi glo. ff. de sponsa. l. mulierem. ff. de ritu nupti. Qua in re extant pulchra verba Macrobij libro 1. in somn. Scipionis, cap. 6. is, inquam, de puero sic loquitur: Post annos autẽautem bis septem ipsa ætas necessitate pubescit: tunc enim moueri incipit vis generationis in masculis, & purgatio fœminarum. Ideo & tutela pueris, quasi virile iam robur, absoluitur, de qua tamen fœminæ propter votorum festinationem maturiùs biennio legibus liberantur. Hactenus Macro. qui votorum festinationem appellat, quam nos doli capacitatem, aut malitiam ætatẽætatem supplentem dicimus. Alias etiam rationes huius legalis discriminis inter marem & fœminam, ipse Macrob. notat lib. 7. Satur. cap. 7. Verùm ante dictam ætatem prohibetur à Canonibus carnalis coniunctio, ne postmodum dubitetur de matrimonij valore, propter malitiam, quæ forsan aderat, & supplere ætatem poterat. text in cap. 2. & ibi Abb. & Præpo. de spons. impub. Hæc tamen ætas à Canonibus diffinitur, quia tunc præsumitur quis habilis ad copulam, & ad consensum coniugalem, quod colligitur ex dict. cap. puberes. vbi gloss. finalis hoc notat. Tamen dum subdit ille text. puerperam dici illāillam, quæ parit in puerili ætate. Receptum hoc nōnon est apud Latinos Iurisconsult. qui puerperam appellant quamcunque fœminam, quæ recens est à partu. l. illa verba optimus. ff. de verborum significat. vbi Alciat. dictionis originem deducit. Igitur si quis etiam post decimumquartum annum habilis non sit ad copulam, matrimoniũmatrimonium contrahere non potest. interim tamen dum id legitimè constat, matrimoniũmatrimonium iudicandum est, atq;atque expectādumexpectandum est tempus aliquod, ex quo possit colligi, illum inhabilem esse ad carnalem coniunctionem. cap. laudabilem. de frigid. Sic ergo is minor expectandus est, donec constet ipsum non ex debili ætate, sed ex frigiditate, natura ipsa, esse omninò impotentem, alioqui infirmus, qui debilis est, illo tempore matrimonium contrahere non posset. quod falsum est. Vnde matrimonium contractum à maiori quatuordecim annorũannorum, & si tunc non possit carnaliter cum fœmina cōmiscericommisceri, nec generare valeat, nihilominus tenet. ita Hosti. Ioan. Andre. Card. & Henri. in dict. cap. puberes. primam opinionem gloss. ibi sequuti, Angel. in verb. matrimonium. 3. impedim. 16. §. 6. Syluest. in ver. matrimonium. 5. q. 7. & est opinio communis secundum Abb. in dict. c. puberes, qui eam asserit æquiorem esse, licet contrariam veriorem esse opinetur.

Hinc patet,

3

^† ætatem hanc à Canonibus requisitam malitia suppleri, vt probatur pluribus Canonibus, sed potissimùm in c. de illis. in 2. de desp. impub. cap. puberes. cap. fi. eod. titu. Malitia verò ista in duobus consistit, indiscretione scilicet, ad consensum coniugalem intelligendum, & in potentia ad carnalem copulam. atq;atque hæc malitia ob id prudentia appellatur in dict. c. fi. & probantur hæc in gloss. c. de illis. in verb. malitia. & in verb. copula. ibi idem notant Innoc. Abb. & Præp. Regia l. 6. titu. 1. part. 4. potẽtiapotentia verò ad copulam probatur, etiamsi inter coniuges copula non fuerit præmissa, si ipsa ab alio fuerit cognita, & ipse cum illa fœmina carnale commercium habuerit. gloss. & Docto. in c. 1. §. 1. de despon. impub. in 6. quam communiter esse receptam fatetur Præpo. in dict. c. de illis. Item ex aspectu, alijsq́ue verisimilibus signis, vt ibi notant Inno. Abb. & Præp. Allegans tamen impuberem cum fœmina aliqua copulam carnalem habuisse, probare debet actum copulæ. quòd si probare copulam velit, ex eo, quòd fœmina cohabitans cum impubere, reperiatur corrupta, oportet probare illam impuberi traditam fuisse virginem, & tempore cohabitationis cum eo corruptācorruptam reperiri, secundum Domi. consi. 24. col. 4. sentiunt Hosti. & Præpo. in dict. c. de illis. Ex quibus satis colligi potest, non sufficere ad coniugium inter impuberes potentiam ad copulam, nisi discretio ad consensum coniugalem concurrat. pro quo text. |

p. 69

adest insignis in c. continebatur. de desp. impube. vbi ex cōmunicommuni intellectu probatur, copulam ibi à Roma. Pontifice perpensam fuisse in proxima pubertati, ex eo, quòd discretio ratione ætatis proximæ pubertati præsumatur. vnde exætate proxima pubertati præsumitur discretio, & prudentia. non tamen præsumitur potentia coëundi. Sic econuerso ex nixu coitus præsumitur potentia, non tamen discretio. text. in cap. attestationes. cuius alibi meminimus, de desp. impub. Imò ipsa copula satis potentiam arguit, non tamen discretionem, vt in dict. cap. continebatur. Nec consensus expressim præstitus cum discretione, id est, iuxta ipsam pubertatem arguit potentiam coëundi, nisi nixus pręcesserit, vt in dicto c. attestationes. Ex quibus etiam subinfertur, proximum ætati, matrimonium contrahere nōnon posse, nisi in eo præsumi possit coëundi potentia. text. in cap. ex literis. de despons. impu. ibi, cōpleatcompleat. & rursus ibi. peruenerit. Nec mihi placet Hostiens. opinio in dict. cap. puberes. dicentis, infantem, qui sit potens ad coëundum, posse matrimonium contrahere: nam cùm consensus sit etiam necessarius, non efficit matrimonium copula: igitur nisi

4

^† in illo infante adesset discretio maxima, non esset iudicandum matrimonium ex potentia coëundi. ita Abb. in dict. cap. continebatur. not. Præp. in dicto c. puberes. vbi ipse Hostien. fin. col. hoc ipsum explicat, & comprobatur ex decis. eiusdem Abb. in cap. 1. de deli. puero. Rarò tamen cōtingitcontingit coëundi potentia infantibus, imò nec maioribus septennio ante duodecimum ætatis annum, tametsi gloss in sum. 20. q. 1. meminerit pueri, qui cum esset nouem annorum, nutricem imprægnauit, ex autoritate D. Gregorij, qui id narrat libr. 4. Dialog. cap. 19. testatur etiam Hieronym. in episto. ad Vitalem presbyterũpresbyterum, se audisse puerum quendam in decimo anno grauidāgrauidam fecisse eius nutricẽnutricem. vbi subdit, Salomon emin decimo anno genuisse Roboam: Achaz etiam in anno ætatis vndecimo Ezechiam procreasse, idem scribit. referunt aliqua ex his Lud Cælius lib. 8. lectio. antiq. c. 8. Ioan. Igneus in l. 1. §. impubes. nu. 9. ff. ad Sylla. & And. Tiraq. de Iure maritali. l. 5.

Cæterùm, quia ad hanc rem conducit plurimùm scire, quis dicatur proximus pubertati, notandum est,

5

^† proximum pubertati eum dici, qui annum decimum & dimidium peregerit, si sit masculus: fœmina verò proxima est pubertati, si nonum annum cum dimidio compleuerit. gloss. in §. pupillus. Instit. de inuti. stipu. & in l. pupillum. ff. de reg. iur. quas esse communiter approbatas asserit Ias. in l. properandum. §. etsi quidem. C. de iud. Soci. in l. 1. §. adipiscimur. ff. de acquir. possess. Areti. in d. §. pupillus. Deci. in dict. l. pupillum. & probatur Regia l. 8. titu. 31. part. 7. Sunt alij, qui, quo ad delicta illum esse proximum pubertati, opināturopinantur, cui ad ætatem perfectam sex tantum menses deficiunt. Bald. in l. excipiuntur. ff. ad Syllan. quem Ias. sequitur in Authent. sacramenta puberum. numero 15. C. si aduers. vend. idem Ias. in d. §. etsi quidem. Alij eandem hanc opinionem vltimam sequuntur nōnon tantùm in delictis, sed & in alijs quibuscunque actibus. gloss. in cap. attestationes. & in ca. continebatur. de desp. impub. probat tex. in l. notantur. ff. de excusat. tutor. notat Zasius q. 2. de Iudæis. latè Ioan. Ign. in l. 1. §. impubes. ff. ad Syllani. quam opinionem in coniugali contractu dicit esse communem Ioan. Staphilæus in libr. de literis Grati. & Iusti. fo. 74. His tamen omissis, arbitrio Iudicis opinor relinquendum fore, quis dicatur proximus pubertati: hoc enim Iudex arbitrabitur ex discretione pueri, & ex alijs circumstantijs contingentibus. ita Faber in dict. §. pupillus. Salyce. in l. impunitas. C. de pœnis. Anani. in c. 1. de delict. puer. Ant. in c. attestationes. in fin. Abb. & Præp. c. cōtinebaturcontinebatur. de despon. impub. Deci. in d. l. pupillũpupillum. col. 2. Hoc tamen arbitriũarbitrium Iudicis, ante illam ętatẽętatem, communi opinione diffinitam, nōnon est passim exhibendũexhibendum: imò Iudex, qui ante illam ętatẽętatem arbitrari debet, puerũpuerum esse proximũproximum pubertati, maximis adducendus est coniecturis, & cautissimè id aget, ac tandẽtandem rarò. At post illam ætatẽætatem non exiget Iudicis arbitrium ita vrgentes coniecturas: sat enim erit aliquot mediocria signa perpẽdereperpendere, ex quibus arbitretur, puerum esse proximũproximum pubertati. Illum verò puerum, cui sex tantùm menses ad ætate perfectam deerunt, audacius, ac leuioribus argumentis, proximũproximum esse pubertati arbitrabitur. Ex his omninò falsa est gl. in c. 1. de delict. puer. quæ tex. dicentẽdicentem, puerum doli capacem, puniendum esse, intelligit, in puero septenni. Ad illius tamen text. intellectum legendus est Deci. in l. ferè. ff. de reg. iur. & Hippoli. in l. si quis te. C. de sicarijs.

CAPVT SEXTVM, DE his, quæ matrimonium impediunt.

EX his,

1

^† quæ hunc contractum illicitum reddunt, quædam sunt, quæ impediunt matrimonium contrahendum: non tamen dissoluunt illud, si cōtrahaturcontrahatur. Quędam, etsi ante contractum contingentia illud omninò impedirent, & contractum irritum facerent, post illum tamen accidentia non dirimunt matrimonium. Quædam verò ita impediunt, vt contractus matrimonij nullus sit ipso Iure. Et prima quidẽquidem variè proponi possunt: nam existens in mortali crimine, nōnon potest absque nouo peccato matrimonium contrahere: tractat enim indecenter Sacramentum hoc maximum, autore Floren. 3. part. titu. 1. c. 19. §. fi. cui accedit egregius Doct. Mart. Nauar. in prin. de pœnit. dist. 5. in 6. part. gloss. nume. 33. & 39. idem comprobat Coloniens. Concilium, titu. de matrimo. c. verbum. & per totum illum matrimonij tractatum disserens, religiosè tractandum fore hoc SacramẽtumSacramentum. Et tamen cōtractumcontractum matrimonium ab eo, qui mortali peccato est irretitus, valet. quod passim receptum est, nec cuiquam dubium videtur. Item

2

^† contra iuramentum à periuro matrimonium contractum, firmum est. c. de illis. de sponsa. aptior text. in c. sicut. eod. titul. gloss. in c. mulieri. de iureiur. gl. in c. fi. de procurato. in 6. cuius & nos meminimus in ca. 4. huius secundæ partis. Actus etenim spiritualis, cuius laicus capax est, contra iuramentum factus valet. notat Imol. in c. dilecto. de præb. Alex. Imol. consil. 16. col. 2. vol. 3. idem Imol. in c. cùm contingat. de iureiurand. nu. 81. Decius in cap. cùm accessissent. de const. num. 6. Imò etiam actus spiritualis, qui in laicum cadere non potest, factus contra iuramentum, validus est. Abb. in d. c. dilecto. vbi dicit hanc esse communem. Alex. in l. stipulatio hoc modo. col. 3. ff. de verborum obliga. idem asserit eam sequutus Alcia. in d. c. cùm contingat. nu. 180. idem Selua. in tract. de benefi. 3. part. q. 27. licet in hoc vltimo Innoc. in d. c. dilecto. teneat contrarium. quem sequuntur Imol. & Deci. in dictis locis. Alex. in d. consil. 16. Anto. in c. cum M. 2. col. de const. & decisio Rotæ in antiquis. 140. per text. in d. c. dilecto. cui conantur respondere, qui communem sentẽtiamsententiam approbant, quod hîc altiùs disputare non vacat. Sic

3

^† etiam matrimonium cōtractumcontractum ab excommunicato, validum est. text. in c. significasti. de eo, qui duxit in matri. quāquam pol. per adult. sing. secundum Franc. in c. decreuit. de hæret. in 6. eundem in c. 1. col. 3. de except. eod. libro. Feli. in Rub. de spons. col. 5. quem tex. ad idem valdè commendat Io. Maio. in 4. sent. dist. 29. ad fin. notat gloss. in c. illud. 95. dist. & in cap. alma mater. de sent. excommuni. in 6. versi. sacramentis. probat & hoc optimus text. in c. cùm illorum. de sent. excommu. vbi professio facta ab excommunicato omninò valida est. quod Abb. ibidem notat. & post eũeum Feli. dicens eum text. singu. esse. atque idem Feli. in c. fi. col. 2. de excep. idem probat Abb. in c. veritatis. de dolo & contu. nu. 35. idem in c. ex publico. de conuer. coniug. etiamsi excommunicatus per rescriptum Principis, ab eo impetratum tempore excommunicationis, profiteatur Religionem. Hæc enim professio valida est, secundum Ludo. Gomez. in c. 1. nu. 32. de rescript. in 6. contra Feli. in dicto c. cùm illorum. & in d. c. fin. cuius opinio, quo ad effectum professionis, falsa est.

Secundò matrimonium

4

^† prohibetur ob crimen incestus commissum cum affini. c. 1. c. ex literis. de eo qui cog. consang. vx. suæ. c. qui dormierit. 32. q. 7. non tantùm quando quis carnale commercium habuit cum consanguinea vxoris, verùmetiam quando cognouit carnaliter fœminam illam, cum qua habeat publicæ honestatis iustitiæ impedimentum. Hoc tamen vltimo casu prohibitio tantùm fit durante vita alterius delinquẽtisdelinquentis. c. duo pueri. de despon. impub. Contractum tamen matrimonium firmum est, etiāetiam vtroque casu, non obstante dicta prohibitione. glo. in c. 2. de pœnit. & remiss. Regia l. 14. & 13. titul. 2. part. 4. Qua in re illud adnotandum est, ob crimẽcrimen incestus commissi cum propria consanguinea, |

p. 71

non prohiberi coniugium. Tho. in 4 dist. 34. quæst. 1. arti. fi. Florenti. 3. part. titul. 1. cap. 16. §. 4. Syluest. in verb. matrimo. 7. impedimento vlti. & Alphonsus à Castro libr. 1. de potesta. legis pœnalis, c. 7. ad fi. contra Angel. in Summa, in verb. incestus. & Regiam l. 13. titul. 2. part. 4. & Abb. in cap. 1. de eo, qui cogno. consangui. vxor. vbi hoc sensit per text. in c. si duo viri. 35. q. 6.

Tertiò,

5

^† si quis clericum presbyterum occîderit, in pœnāpœnam prohibetur matrimonium contrahere: tamen si contraxerit, tenet cōtractuscontractus. text. ita gloss. & Docto. communi sensu intellectus in c. presbyterum. de pœnit. & remis. Reg. l. 14. titu. 2. part. 4. Sic sponsus prohibetur cum alia, quàm sponsa, contrahere matrimonium. & tamen si contrahat, matrimonium tenet, vt constat ex his, quæ prima huius Operis parte adduximus, cap. 5.

Quartò coniugium

6

^† contrahi non debet contra prohibitionem Iudicis, tamen si contrahatur, valet contractus. text. in c. 1. cum alijs. de matri. contracto contra interdi. Eccles. Idem erit, si contra prohibitionem legis, aut Romani Pontificis, quādoquando illa prohibitio habet temporalem, nōnon perpetuam, causam prohibitionis. gloss. in cap. tua. de spon. duo. vbi Abb. idem Abb. in cap. ad dissoluendum. de desponsa. impube. Domi. consilio 33. volum. 5. per cap. fi. de matri. contract. contra interdi. Eccles. notat Decius in cap. 2. colum. 2. de testi. notat & gloss. insignis in Cle. 1. versic. inhibentes, de iure patro. quam Alexand. Imolens. commendat in l. 1. col. 2. ff. de libe. & posthum. dicit solennem Ias. in l. non dubium. C. de legibus, numero 18. dicit tamen Decius in dicto cap. 2. hoc esse speciale in matrimonio, quod dubium est ex prædictis. Fit autem separatio matrimonij ita contracti, ad tempus in pœnam. glo. in dict. cap. tua. quam dicit ordi. Feli. in cap. penultim. col. 5. de constitu. Hinc patet, matrimonium ex legis prohibitione lite pendente contrahi non debere. cap. tua nos. de spons. duo. cap. cum Apostolica. de sponsa. tamen contractum tenet tex. in dict. cap. cum Apostolica. iuxta communẽcommunem eius intellectum, nisi contrahens crediderit primum matrimonium, super quo litigatur, validum esse: tunc enim esset defectus consensus. ita Abb. in d. c. cum Apostolica. cuius mentionẽmentionem egimus parte hac secunda, vbi tractauimus, quando error matrimonium impediat.

Quintò

7

^† matrimonium contractum clàm valet. cap. nec illud. 30. q. 5. cap. 1. vbi Abb. & alij de clandest. despon. Tho. 4. sent. distinct. 28. artic. 3. Decius consilio 231. numero 6. idem Decius consil. 163. numero 3. Præpo. post alios in Rubri. de clandest. despons. Prohibetur tamen ab Ecclesia hic clandestinus matrimonij contractus propter damna, quæ Reipub. ex his coniugijs clandestinis contingunt quotidie: lites enim oriũturoriuntur plures, ac discordiæ maximæ. vnde in cap. 1. 30. q. 1. potiùs, inquit text. hæc clandestina matrimonia adulteria appellanda sunt, quàm coniugia. quæ etiāetiam doctissimè reprehendit Coloniense Concilium, tract. de matrimonio. cap. incipienti, De ritibus. & cap. verbum itaq;itaque. Regia l. fi. titul. 3. part. 4. Nam & Apuleius libr. 6. Asini Aurei inducit Venerem argumentantem non videri legitimas nuptias inter Cupidinem & Psychen, ob distantiam, & quòd res acta esset furtim, & sine testibus, patre non cognoscente. quæ verba retulit Vergil. Polyd. libr. 5. de inuen. rer. cap. 5. Quo fit,

8

^† vt mortale peccatum sit matrimonium clandestinè contrahere, nisi adsit causa aliqua, ex qua talis contractus, circumstantia illa videri possit licitus, quemadmodum si virgo sub tutela iniqui tutoris constituta clandestinè contrahat, ne tutor eam viro ignobili, ac indigno tradat in vxorem. ita Caieta. secundo Tom. opusculorum. q. 2. de vsu matri. & Henric. in cap. fi. in fi. de cland. despons. Sic intelligenda est gloss. in cap. nostrates. 30. q. 5. quæ dixit, peccare mortaliter contrahentes clàm, vti eam refert Præpo. in Rubr. de cland. despons. glo. tamen non addit illud aduerbium, mortaliter. Ex quibus ego etiāetiam dicendum censeo, non peccare mortaliter clàm contrahentes, quando ipsi priùs in facie Ecclesiæ bona fide contraxerant, qui tandem, postmodum sciunt, subesse aliquod impedimentum, ac secretè impetrant dispensationem à Romano Pontifice, & nouo præstito consensu ex vi dispensationis ob euitandum scandalum, clàm contrahunt matrimoniũmatrimonium, vt res tutiùs agatur. hi equidem non peccarent mortaliter, imò nec venialiter, vt docet Caieta. in dict. q. 2. tametsi verè & propriè hoc matrimonium minimè dicatur clādestinumclandestinum, autore Ambrosio Cathari. libr. 5. contra Caietanum.

Hinc in pluribus

9

^† diœcesibus, Synodali cōstitutioneconstitutione excōmunicanturexcommunicantur ipso Iure clàm contrahentes matrimonium. Quæ quidem constitutio Salmanticæ sancita est numer. 42. vbi etiam additur pœna pecuniaria. atq;atque ibidem cauetur, ita excommunicatos vitandos esse absque denunciatione. quorum primum frequentiora fecit matrimonia clandestina. Secundum apparet repugnare constitutioni Martini quinti, quæ incipit, ad euitanda scandala, quæ statuit non teneri quem euitare excommunicatos, etiam à Iure, donec nominatim denuncientur. Vnde contra legem superioris lata dicta Synodalis constitutio, hac in parte dubia videri potest, ex capit. cùm inferior. de maior. & obed. Verùm post sponsalia de futuro, si sponsus cognouerit carnaliter sponsam, hac excommunicatione vtrunque ligari, expressim notat Adria. in 4. quæst. 11. de matri. in resp. ad 3. dicens ex hoc præsu|

p. 72

mi, ab eis cōtractumcontractum fuisse matrimoniũmatrimonium clandestinè. Oportet tamen tractare, quod dicatur matrimonium clandestinum. Et primò

10

^† dubium non est, illud dici clandestinũclandestinum, quod sine testibus fit. Sed tota controuersia est, an illud matrimoniũmatrimonium dicatur clandestinũclandestinum, quod contrahitur non præmissa solennitate, quæ in cap. cùm inhibitio. de clandest. desp. exprimitur. & l. 1. titu. 3. part. 4. quamuis publicè contractum sit, in conspectu maioris partis viciniæ, seu vicinis ipsis scientibus. & Abb. in d. ca. cùm inhibitio. asserit ex ratione illius tex. hoc matrimonium non dici clandestinum, cùm publicè contrahatur. Idem Ioan. Lupi. Segobiensis in tract. de matri. fol. 6. col. 4. Syluest. in verb. matrimoniũmatrimonium. 2. in fi. & hæc opinio moribus recepta videtur, teste Palud. in 4. sent. distinct. 28. q. 2. art. 3. conclus. 3. id enim, quod fit scientibus vicinis, dicitur publicè fieri. notat Ioan. Lupi. in cap. per vestras. 3. notab. §. 21. nu. 14. Nec obstat Bart. sententia in l. fi. ff. de ritu nupt. dicentis, illud fieri clàm, quod fit omissis his, quę in eius actu à lege requiruntur: id enim procedit, nisi aliquid æquiualens in actu interueniat, in quo effectus à lege prætensus deducatur, vt in hoc matrimonio contracto publicè euenit. Cæterùm quando dicantur alij actus clàm fieri, explicat Iason in l. clàm possidere. col. 1. ff. de acquir. poss. & Decius in l. quo tutela. ff. de regul. iur. Hæc verò opinio Abb. comprobatur ex text. in d. c. cùm inhibitio. §. 1. adiuncta eiusdem Abb. & Præp. ibi. col. 5. & 6. interpretatione. vbi scribunt, matrimonium dici cōtractumcontractum in facie Ecclesiæ, quod contrahitur in congregatione fidelium. Hinc plurima deducenda sunt, vt videamus, quàm iniuriosè clandestina matrimonia contrahantur, quamq́ue sint ipsis Canonibus ac legibus Ciuilibus inuisa.

Primò ex hoc vitio matrimonij clandestini insurgit insignis Vincent. sententia in ca. 2. de clandesti. despons. qui asseruit,

11

^† matrimonium secundum publicè contractum, præferri primo clandestinè contracto, quod probatur vno integerrimo teste, & fama, etiamsi secundum duobus tantùm testibus probetur. Nec standum est priori contractui, sed illi, qui ex Ecclesiæ cōstitutioneconstitutione clariorem probationem habet, tametsi aliàs vnus testis cum fama plenè probet. idem Abb. ac cæteri in d. ca. 2. & est speciale in hoc casu, vnum testem cum fama nōnon probare matrimonium clandestinum, in præiudicium secundi in facie Ecclesiæ contracti. Feli. in c. 1. vt lit. non conte. 2. col. ex decisione Vincentij, quę communis est, teste Soci. consil. 119. 3. vol. & consil. 270. 2. volu. Areti. consi. 13. in 3. dubio. Lud. Goza. consil. 77. licet de opinio. Vincen. dubitet Card. in d. c. 2. Areti. in d. consil. 13. Barb. & Decius in locis paulò pòst citandis. Verùm intelligenda est Vincen. opinio ita, vt locum non habeat, quando secundum matrimonium in facie Ecclesię contractum fuit, habita scientia primi, & sub conditione, si primum clandestinũclandestinum verè non præcesserit, vel irritum fuerit: hoc enim casu refertur secundus contractus ad primum, qui probari potest per legitimas probationes, & ordinarias. ita Barb. consil. 40. col. 2. in 3. volu. Secundò locum non habet Vincent. assertio, quando secundum matrimonium cōtractumcontractum fuit lite pendente super primo clandestino: ex eo enim, quòd lite pendente fuit contractum, amittit priuilegium illud, quod ei Vincentius tribuendum fore existimat. Sic notat Ioan. ab Imol. in consil. 125. & Decius consil. 163. col. 4. Tertiò ex eodem Deci. communis opinio locum sibi non vendicat, vbi pro matrimonio primo clandestinè cōtractocontracto adsint aliquot indicia pręter dictam probationem, nempe nominatio coniugalis, subarratio, copuláue. ex quibus opinor, vt plurimùm hanc rem arbitrio iudicantis diffiniendam esse, quod placet Areti. consil. 82. col. 4. sensit Bald. consi. 51. vol. 4. Pluribus enim dicta Vincent. opinio dubia videtur. atque dubium magis videri potest, quod Abb. ex ea ibi adnotauit, dicens, data ꝓbationeprobatione, à duobus facta, de titulo alicuius rei, non præferendum probantem plenè priorem titulum, sed eum, qui plenius probauerit. refert & sequitur Ant. Cors. in sing. in verb. probatio. Sed esto, quòd Vincent. opinio procedat, propter vitium, quo matrimonium clandestinum contrahitur. non tamẽtamen videtur opinio Abb. vera.

Secundò ex eodem vitio clandestini matrimonij ab Ecclesia cautum est,

12

^† prolem illegitimam fore ex clandestino matrimonio susceptam, etiam bona fide vtriusque coniugis, si matrimonium illud ob consanguinitatem, vel affinitatem, irritum fuisse constet. tex. in d. c. cùm inhibitio. §. 1. de clan. desponsa. Reg. l. 2. titu. 15. part. 4. Atque idem erit in quocunque alio impedimento. Inno. & Card. in d. §. 1. Hostiens. Ioan. Andre. Anto. Anchar. Abb. & Præpo. in c. ex tenore. qui fil. sint legi. Nam quamuis text. in d. §. 1. pœnalis sit, non tamen ob id restringendus est, cùm fauore animæ sit conditus, imò ampliandus. ita Abb. in d. ca. ex tenore. post gloss. in c. sciant cuncti. de elect. in 6. vers. alios. Bart. & Ias. ibi. nu. 72. in Auth. sacramenta puberum. C. si aduers. vend. Ioan. Andre. in c. 1. de homi. in 6. Barb. in tract. de præst. Card. 1. part. q. 7. col. fin. Catellianus Cotta in vltimis Memor. dictione, anima. Vnde falsa est Gofred. & Vincent. opinio, dicentium in d. c. ex tenore, præfatum text. in d. §. 1. non habere locum in impedimento alio, quàm ibi expresso, quos Dom. sequitur consil. 66. & Ioan. Lupi. Segobiensis in tract. de matri. fol. 6. col. 3. & seq. Hæc tamen illius §. pœna locum non habet, quando matrimonium esset clandestinè cōtractumcontractum in periculo mortis cum ea, ex qua |

p. 73

prolem ipse ægrotans susceperat: licitus enim est talis cōtractuscontractus, nec illo tempore vacat, publicè, ac solenniter contrahere. quod eleganter probat Domi. consi. 66. col. pe. & fi.

Tertiò ex hac eadem prohibitione Presbyter parochus,

13

^† qui negligit clandestina coniugia impedire, suspendendus est per triennium ab Officio, atque eadem pœna puniendus est quilibet alius Presbyter, qui clandestino coniugio interfuerit. text. ita communiter intellectus in d. c. cùm inhibitio. §. fi. Hic verò ab Officio suspensus, à Beneficio etiam censetur interim, suspensione durante, segregatus. Præp. in dict. §. fi. gloss. Abb. & alij in cap. latores. de cleri. excommu. minist. gloss. & ibi Ancha. in Cle. fi. de pœnis. Syluest. in verb. suspensio. quæst. 5. Abb. in c. vestra. colum. 4. de cohabi. cleri. & mul. Ex quibus constat,

14

^† suspensum ab Officio ob crimẽcrimen graue, etiam suspensum esse à Beneficio. Sin autem suspensus quis esset ab Officio ob contumaciam, vel ob crimen leue, nōnon esset ex hoc à Beneficio suspensus, quemadmodũquemadmodum dicti DD. asserunt. Ab hac verò suspensione dict. §. fi. episcopus absoluit, secundum Præp. ibi. cùm non sit reseruata Papæ. c. nuper. de sent. excommuni. qui text. locum habet, etiam in suspensione. Innocent. in c. 2. de solu. Dicta tamen interpretatio Præpo. quam priùs Hostiens. & Cardi. ibi probarunt, falsa est, vti docet vrgentissima argumẽtationeargumentatione, Iuris Vtriusque vir consultissimus, Ioannes Bernardus à Luco, qui ob eius summāsummam integritatem, ingentem, vberrimamq́ue doctrinam, ad Indicæ ditionis summum Prætorium à Cæsare selectus, eodemq́ue munere sincerè functus Calagurritanæ, & Calciatensi Ecclesijs Præsul ab ipso Cæsare designatus: tandem Romani Pontificis, & Cardinalium summo suffragio, vt Christianæ Reipubli. esset maximum ornamentum, episcopi titulo insignitur. Is, inquam, in pract. crim. Canoni. c. 67. ab hac opi. recedens cōtrariamcontrariam expressim asserit. siquidem illa Inn. decisio tunc demùm locum habet, vbi quis à Iure suspenditur indefinitè, nullo præsignato termino. vbi

15

^† verò terminus suspensioni adiectus esset, constat episcopum intra illum non posse à suspensione absoluere. gloss. & ibi Imol. in Clem. 1. §. verùm. de hæreti. quam Præp. sequitur in summa 50. distinct. colum. 2. Felin. in cap. nuper. de sent. excommu. dicit eam singul. Abb. in c. quàm sit graue. de exces. præ. idem in cap. tam literis. de testib. 2. col. asserit communiter esse approbatam, licet ab ea discedat. Sed in d. c. cùm inhibitio. §. fin. suspensioni certum fuit adiectum tempus: ergo episcopus ab ea absoluere nequit. Præterea multò minus locum habet Hosti. Card. & Præpo. intellectus, si eligamus opinionem illam, quæ dictat, suspensionem à Canone inductam propter delictum, & in pœnam, non posse ab episcopo tolli. gloss. in cap. cupientes. §. cæterùm. versic. suspensos. de elect. in 6. quamuis illa, quæ ob contumaciam inflicta sit, benè possit ab episcopo remitti. Domi. in dict. §. cæterùm. Paul. in Clem. 1. de rebus eccles. Abb. in cap. 2. de solu. idem Abb. in dict. c. tam literis. col. 2. Feli. in c. pastoralis. §. præterea. de offic. ordi. Siquidem in dict. §. fi. negari non potest, suspensionem in pœnam delicti, non ob contumaciam à Iure indictam. Vtcunque ergo sit, episcopus non potest illam suspensionem tollere, quæ in dict. §. fi. pro illo crimine infertur. Præmaximè cùm sit illa constitutio à Concilio cōditacondita, & episcopi nequeunt cōtracontra Concilia dispensare, ex frequentiori sententia Docto. in cap. at si clerici. §. fin. de iudi. Nec tamen mihi placet, quod Paul. Abb. & sequaces de suspensione à Iure ob contumaciam lata, scribunt, dicentes, posse ab episcopo tolli: aut enim contumax ad certum tempus suspenditur, & tunc suspensio non est inducta, vt cesset suspensus à contumacia, sed in pœnam delicti commissi cōtemnendocontemnendo Superioris mandata. quo casu ipsi asserunt, suspensionem ab episcopo non posse tolli, aut simpliciter inducitur suspensio ob contumaciam, & censetur restricta ad tempus, quo durat contumacia. text. & ibi communis in c. ex literis. de const. Sed suspensio

16

^† ad tempus, tollitur absque aliqua absolutione elapso illo tempore, in ea designato. gloss. in Clem. 1. de decimis. versic. donec. dicens, secus esse in excommunicatione ad tempus lata. quam gloss. dicit singu. Abb. & ibi etiam Feli. in cap. ad aures. de simo. sequuntur eam Abb. & Anani. in c. cùm tu. de vsuris. Domi. in c. 1. §. si verò. de elect. in 6. col. 2. & est hęc communis opi. secundum Feli. Deci. & Rip. not. 6. in c. 1. de iud. vbi Abb. nu. 6. idẽidem tenet, licet Alcia. ibi not. 6. probare nitatur, idem esse in excommunicatione, quod in suspensione. Imò cōmuniscommunis locum habet, etiāetiam in interdicto ad tempus lato: nam lapso tempore, cessat absq;absque Iudicis relaxatione, vel absolutione. gloss. mihi insignis in cap. non ex vobis. de sponsa. à qua Docto. ibi non recedunt, tametsi Ripa in d. notab. 6. in interdicto diuersum esse opinetur. His verò, quæ diximus, & illud addendũaddendum erit, Presbyterum, qui matrimonio clandestino interfuit, nōnon esse legitimum testem, nec ad probationem semiplenam, vt notat Paris. consi. 57. nu. 37. volu. 4. post Præpo. in d. c. cùm inhibitio.

Quartò hinc erat Iure Regio cautum, virum cōtrahentemcontrahentem

17

^† clandestinè cum aliqua fœmina, tradendum fore cum ipsa simul vxore, ipsis consanguineis vxori proximioribus, in seruitutem perpetuam. l. fina. titul. 3. part. 4. quæ quidem lex vti rigorosa nimis antiquata fuit. Sed l. 49. Taur. condita à Regina Ioanna Caroli Cæsaris matre, tribuitur facultas parentibus, exhæredandi filiam contrahentem matrimonium clàm: ipsis verò contrahenti|

p. 74

bus, ac testibus pœna amissionis bonorum omnium imponitur, cum exilio perpetuo à Régno, sub mortis pœna minimè violando. Cùm tamen à Principe seculari abdicata sit potestas statuendi leges circa sacramentum matrimonij. cap. tuam. de ord. cogn. cap. causamq́ue. in 2. qui filij sint legiti. cap. 1. de spons. dubium est, qua ratione dict. l. defendi possit. Et Io. Lupi. eius interpres, qui in d. l. condenda, suam sententiam dixerat: quippe qui vnus esset è summis Regij Prætorij Iudicibus, testatur, conditores illius legis credidisse potestatem habere ad condendam illam legem, ex gl. in Clem. ne Roma ni. de elect. vers. tolli dicenti, posse

18

^† Iure Canonico inferiorem addere pœnam prohibitioni, & legi Superioris, etsi contra legem Superioris id statuere non possit. quam gloss. dicit singul. Feli. in c. 1. de sponsa. nume. 13. commen. idem Feli. in cap. 2. col. 2. de probat. & Decius in c. quæ in ecclesiarum. de consti. col. 4. Igitur Princeps secularis, etsi non valeat statuere in matrimoniali materia, poterit tamen prohibitioni Romani Pontificis hac in re pœnas addere. Nec oberunt quæ ex Fel. in d. c. 1. possunt obijci, scilicet non procedere à glossa prædictum argumentum, quia in casu illius gloss. episcopus habilis est, & capax statuendi in qualibet re ecclesiastica, at Princeps secularis minimè. Item lex Ciuilis, quæ pœnam imponit contrahentibus matrimonium, est nulla, etiamsi aliquam honestam solennitatem in nuptijs cōtrahendiscontrahendis induxerit. notatur in cap. 1. de spon. & alibi nos diximus. Ergo & dict. l. Regia nulla erit, quorum primum diluitur facilè, si consideres, ab episcopo esse potestatẽpotestatem abdicatam condendi Canones, contra Ius à Romanis Pontificibus statutum, ac eodem pacto à secularibus Principibus Ius condendi leges, contra Pontificum Decreta in materia ad Romanum Pontificem pertinenti, esse remotum. Vnde sicuti ille potest pœnas addere casu, quo nōnon potest statuere, ita & hic: nam & in hoc eodem tracta. de matrimo. lex Principis secularis, iusta alioquin, & honesta, valet, quatenus nōnon repugnat Iuri Canonico. tex. in cap. 2. de despons. impub. quem ibi not. Abb. & Fortu. in tract. de vlti. fin. illat. 10. col. 5. Secundum multò minus obstat, quia pœnam imponere cōtrahenticontrahenti matrimonium, quod Iure Pontificio validum est, & iustum, non licet seculari Principi. Cur tamen non licebit pœnam adijcere contrahentibus matrimonia, quæ Canones ipsi prohibent? argum. cap. dilecto. in fin. de sententi. excommunicatio. in 6. Alioqui dicendum foret, leges punientes contrahentem incestas nuptias minimè valere. quod ipse dicere non auderem. Præterea, licet crimen vsurarum merè ecclesiasticum sit. gloss. in cap. 1. de offic. ordina. & communis, in cap. cùm sit generale. de foro competent. potest tamen à lege seculari pœna

19

^† aliqua vsurarius puniri. ita Iacob. Butri. in l. improbum fœnus. C. ex quibus causis infami. irrog. Corne. consil. 19. 3. volum. Ioan. Mona. Archi. Ioan. Andre. & Domini. in cap. 1. de vsur. in 6. & nouissimè Carol. Molinæ. de contract. quæst. 10. ipse tamen contendit, non esse crimen istud merè ecclesiasticum. Fortu. in tracta. de vltim. fin. illat. 5. ad finem. Alciatus in dict. cap. 1. de offic. ordina. numero 76. vbi fatetur hāchanc opinionem receptam esse, contra Deci. consil. 170. quem defendere conatur Aymon Sauil. consil. 6. nume. 104. Sed & Corneum refert & sequitur Antoni. Rube. consil. 65. Ex quo defenditur Reg. l. 1. titul. 2. libr. 8. in Regijs Ord. quæ vsurarios pœnis quibusdam persequitur, & iustissimè.

20

^† Sic etiam lex Ciuilis contra periuros pœnam potest statuere, licet crimen ecclesiasticum sit, Roman. consil. 512. Sic & periurium punit. l. si quis maior. C. de trans. Nec inconuenit crimen aliquod ecclesiasticum esse, ita, vt nullus nisi Iudex Ecclesiasticus de illo crimine censere possit, pœnas verò temporales aduersus id crimen committentes à secularibus Principibus statui, idq́ue ad laicam potestatem pertinere, vt probat eruditè Alfonsus à Castro libr. 2. de iust. hære. punitio. cap. 26. Eadem etiam Taurina lex comprobari potest ex eo, quòd lex Principis secularis in quacunque re disponat, etiamsi mentionem clericorum faciat, si iusta sit, honesta, nec contraria Canonibus, seruari debet, quia ab ipsis Roman. Pontific. tacitè videtur recepta. text. in capit. 1. de noui operis nunciat. cap. 1. de iura. calum. cap. venientes. de iureiurand. cap. inquisitionis. de hæretic. in 6. probat signanter Fortu. in tract. de vltim. fine, illat. 14. cuius opinio mihi admodum placet, licet pluribus Iuris Vtriusque Professoribus displiceat: Canones enim, quibus disponitur, quòd laici, secularesq́ue potestates de personis ecclesiasticis, aut de rebus earũearum nullam habeant potestatem disponendi, condendi leges, vel statuta, sunt secundum dispositionem naturalis æquitatis interpretandi. quod optimè probat Ioannes Driedonius de libert. Christ. pagina 153. eandem opinionem, quam ex Fortunio retulimus, aliquot rationibus sequutus. His quinque rationibus Taurina lex defendi potest. Atque hinc etiam Matthæ. ab Afflict. legem Regiam Neapolitanam, quæ punit clàm matrimonium contrahentes, libr. 3. Rubric. 19. defendere conatur: anxius tamen, ac dubius est. Et fortassis attenta grauissima pœna. dict. l. 49. & quòd

21

^† ex ea quandoque matrimonia, quæ liberè contraherentur, impediuntur, ac sæpissimè filiæ nōnon audent eos, quos cupiunt, maritos accipere, videbitur impensè, & piè rem ipsam consideranti, legem illam quodammodò libertati, à Canonibus in coniugio requisitæ, aduersari, tametsi semota grauissima pœna decens omninò, atq;atque |

p. 75

honestum sit, filias parentum consilio, & consensu, maritos sibi eligere. Hinc Iudices Ecclesiastici ad effectum, vt constet de matrimonio, liberè, & testes liberiùs dicant veritatem, Iudices seculares admonent, vt ad forum Ecclesiasticum remittant contrahentes, ipsosq́;ipsosque testes, quos captos detinent ad Regiæ legis pœnam exequendam. Atque inhibent Iudices Ecclesiastici ipsos seculares à cognitione huius causæ. argu. eius, quod notant Ioan. Andre. Domini. & Franc. in cap. statutum. in 1. de hęreti. in 6. Has verò inhibitiones ægrè ferunt seculares Iudices, eisq́ue renituntur, quod agendum nōnon est, vbi de matrimonio plenè adhuc non constat, ne eius probatio impediatur timore pœnarum. Est tamen intelligenda Regia lex, quando matrimonium clàm contrahitur cum filia sine cōsensuconsensu parentum, non aliàs. quod patet ex ratione legis, quæ accusationem huius delicti, ipsis tantùm parentibus defert.

Et constat, minimè illam legem habere locũlocum, quando filius masculus, inuito atq;atque ignorante patre, contraxit coniugium, etiam clandestinum. In filia verò vidua, an lex illa procedat, dubium videri potest.

22

^† Crederem tamen eam procedere, vbi filia vidua habitat simul cum parentibus, & sub eorum cura degit. argument. gloss. in Authent. sed quamuis. C. de rei vxor. actione. Nec illa lex Regia considerat patriam potestatem, cùm etiam matri. huius criminis querelam præstet, licet Didacus à Castello, eius legis interpres, asserat, legem illam non procedere in vidua. Nec omittendum est, Iura punientia contrahentes matrimonia clandestina, non habere locum, quo ad pœnas, in contrahentibus sponsalia de futuro. glossa recepta communiter, in Clementina vnica, de consanguin. & affinita. in verb. contrahere. Cardinalis in dict. cap. cùm inhibitio. in princip. sensit Felin. in Rubric. de sponsal. prima colum. Et licet Abb. & alij in dict. cap. cùm inhibitio. teneant illius cap. solennitatem seruandam fore in contrahendis sponsalibus de futuro, non tamen opinor id esse verum, quo ad pœnas, quamuis idem Didacus à Castello in dict. l. 49. Tauri. existimet, eandem legem, quo ad pœnam, habere locum in sponsalibus de futuro. Eandem verò Taurinam constitutionem Carolus primus Pintianis Comitijs cōprobauitcomprobauit anno tricesimoseptimo. l. 41. vbi eam extẽditextendit ad filiam maiorem vigintiquinque annis, quæ tamen nouercam non habeat.

Est & alia Iure Canonico inducta matrimonij prohibitio, ex eo, quòd quis eam duxit in vxorem, quam priùs adulterio polluerat. & hæc constat in cap. 1. de eo, qui duxit in matrimon. quam poll. per adult. cuius intellectum tradit Paul. Parisiens. consilio 52. colum. 2. & 3. volum. 4.

§. PRIMVS.

QVAEDAM

1

^† autem impediunt matrimoniũmatrimonium, si eo nondum contracto eueniant, non tamen dirimunt matrimonium: si eo iam contracto acciderint, nempe Affinitas, quæ impedit matrimonium contrahi, etiamsi contingat contractis iam sponsalibus de futuro: sponsus enim cognoscens carnaliter consanguineam sponsæ, non potest cum sponsa matrimonium contrahere. cap. literas. de desponsa. impub. c. 2. de eo, qui cog. consan. vxor. suæ. Regia l. 8. titu. 1. part. 4.

Sed si matrimonio

2

^† contracto maritus cognouerit consanguineam vxoris, non dissoluitur matrimonium. c. 1. c. discretionem. c. penult. de eo, qui cogno. cons. vxor. suæ. Sic & seruitus, quæ coniugio à liberis contracto, alteri eorum contingat, ex eo, quòd libertus ob ingratitudinem in seruitutem reuocatur, non dirimit matrimonium, licet hoc coniugium nullum fuisset, si tempore contractus esset maritus seruus, & hoc ignoraret vxor. quod probatur ex his, quæ diximus de errore impediente consensum. c. 3. & diximus aliàs, cùm tractauimus de matrimonio cōtractocontracto à seruis.

§. SECVNDVS, DE impedimento publicæ honestatis.

QVAEDAM ita impediunt matrimonium contrahendum, vt eorum aliquo existente matrimonium contractum, nullum sit,

1

^† quorum primum se exhibet |

p. 76

publicę honestatis iustitię impedimentũimpedimentum. Honestum enim est, vt frater cum illa, quæ fratris sponsa fuit, etiam fratre præmortuo, minimè contrahat matrimonium. Oritur ergo impedimentum hoc ex sponsalibus de futuro, vel de præsenti, ante coitum. Huius etiam honestatis meminit Iurisconsultus in l. si qua. §. 1. & l. semper. ff. de ritu nupt. & in §. vxor. Inst. de nupt. vbi Theophilus idem notat. Nec refert, an sponsalia nulla sint, modò consensus eis præstitus fuerit. ca. ad audientiam. cap. iuuenis. cap. sponsam. de sponsa. pulcher text. in cap. 1. in princ. eod. titu. in 6. Quo quidem impedimento consanguinei intra quartum gradum prohibentur, matrimonium contrahere cum sponsa cognati, etiam præmortui, vti ab omnibus receptũreceptum est in d. c. sponsam. vbi potissimùm id notat Abb. & Præp. glo. Io. Andr. & Franc. in dict. c. 1. in princ. Abb. in d. c. iuuenis. de spons. notat Io. Brune. in tract. de sponsa. conclus. 10. Nec item refert secundum Anchar. in d. c. sponsan. an sint consanguinei spurij, vel illegitimi, an legitimi. Ex quibus plura deducuntur.

Primum ex sponsalibus vtcunque cum minori septennio cōtractiscontractis, hoc impedimentum non produci, cùm ibi consensus desit. c. literas. de despons. impub. ita communiter intellectus. Nisi discretio ætatem illam peruenerit, attenta opinione, quam 1. part. c. 2. retulimus.

Secundum

2

^† matrimonio, Iure Canonico impediente, contracto, dari impedimentum publicæ honestatis, si coniugio præstitus consensus fuit talis, qui cessante impedimento, coniugium efficeret. ca. ad audientiam. de sponsal. etiamsi contractum esset cum Monacho, vel Moniali. glo. in c. si quis desponsauerit vxorem. 27. q. 2. quam approbat Præpo. in d. c. ad audientiam. 2. col. pro quo est text. apertus in dict. c. 1. de sponsa. in 6. in princip. quamuis Cald. in dict. cap. ad audientiam. contrarium opinetur.

Tertium ex his infero, istud

3

^† impedimentum oriri, ex sponsalibus contractis per verba, seu exteriora signa consensum exprimentia, etsi interior consensus desit: est enim hoc impedimentum ab Ecclesia constitutum, ob publicam honestatem. quæ quidem adest in hoc casu, vti existimat Palud. in 4. dist. 27. q. 2. arti. 5. & idem dist. 21. q. 2. arti. 3. Florent. 3. par. tit. 1. cap. 10.

Quartò hinc perpendi potest intellectus ad text. in cap. 1. §. fi. de sponsa. in

4

^† 6. vbi non oritur publicæ honestatis iustitiæ impedimentum ex sponsalibus sub conditione cōtractiscontractis, nondum ea adueniente: tunc enim consensus deficit, igitur nullum inde subest impedimentum, etiamsi conditio adiecta, à Iure inesset contractui, vt si Ecclesiæ placuerit. gloss. in d. §. fin. quam ibi approbant Ioan. Andre. Domi. & Franc dicit singu. Feli. in c. 2. col. 1. de sponsa. commendat Abb. in ca. significasti. de electio. nume. 7. hæc enim cōditioconditio, quamuis à Iure insit, actum agit conditionalem, quia aliter expressa fuit, quàm inerat: inerat enim hoc pacto, vt si impedimentum aliquod appareret, propter quod Ecclesiæ coniugium displiceret, consensus ab initio in contractu pręstitus, & voluntas illa absolutè exhibita, euanesceret. At exprimitur aliter, cùm nullus consensus ab initio pręstetur, donec ab Ecclesia iudicetur, an liceat contrahere. Est ergo consensus in pendenti, hac expressa conditione, non sic ea tacita, ex his, quæ Felin. notat in cap. ad audientiam. in 2. de rescript. nume. 10. l. si ita legatum. §. illi si volet. ff. de legat. primo. adiuncta Paul. Castr. interpretatione, dum dicit: Lego Titio centum, si volet, esse conditionale legatũlegatum, id est, si declarauerit se velle. Hoc ipsum in hac quæst. de matrimonio adnotauit Syluest. in verb. matrimoniũmatrimonium. 8. quæst. 14. subobscurè Ange. in verb. matrimonium. impedimento 3. §. 1. atq;atque Adria. in 4. de matrimo. §. circa. quæst. 4. dicens à Iure inesse dictam conditionem actui, & contractui, non voluntati. Quo fit, vt si conditio esset de præsenti, vel inesset necessario ex natura actus, non haberet locum opinio gloss. quemadmodum, si quis ita contraxisset, Si vixero, te accipiam in vxorem. Illa etenim conditio vitę ad actum est necessaria, vnde actus conditionalis non est. Ex quo infertur Ioan. Andre. Domini. ac cæteros plurimùm aberrare à vera huius rei cognitione, dicentes, ex dictis sponsalibus, in specie quæstionis principalis, contractis: tunc demùm oriri impedimentum, quando constaret, illa sponsalia potuisse contrahi, atque Ecclesiæ placere: nam etsi hoc constiterit, ex dictis sponsalibus non oritur impedimentum ante euentum conditionis, cùm ante Ecclesię declarationem nullus fuerit præstitus consensus. Nec recipiendus est Arch. qui in d. c. 1. §. fi. gloss. illam reprobat.

p. 77

§. TERTIVS, DE IMpedimento sacri Ordinis.

SECVNDO

1

^† matrimonium impeditur à sacro Ordine: is enim, qui sacris Ordinibus, vel eorum aliquo insignitus est, coniugium contrahere non potest. quod si contraxerit, nec tenet contractum. c. si quis. & cap. erubescant. 32. distinct. Imò irregularis est, qui sic contrahit. c. 1. & 2. qui cleri. vel vouen. ipsoq́ue Iure excommunicatus. Cle. vnic. de consang. & affinit. alijsq́ue pœnis puniendus, quas longiùs explicat Ioan. Bernar. Calagurritanus Præsul, in sua praxi. c. 74. sat enim est, quo ad nostrum institutũinstitutum, de matrimonio sic contracto, tractare. Nec vnquam licuit in Ecclesia, sacris Ordinibus initiatos, matrimonium contrahere. Imò ab initio renascentis Ecclesiæ hoc prohibitum est. quod constat ex Canonibus Apostolorum, cap. 25. cuius verba ex Haloandri translatione hæc sunt: Ex his, qui cœlibes in clerum peruenerunt, iubemus Lectores tantùm, & Cantores, si velint, nuptias contrahant. Hactenus Canon. Græcis enim solis licuit vti coniugio contracto ante sacrum susceptum Ordinem, non autem post sacrum Ordinem contrahere, cap. cùm olim. de cleri. coniug. cap. de Syracusanę. 28. distinct. pulchrè Alphonsus à Castro libro de hæresi. in verb. sacerdotium. Ioan. Ecchius contra Lutherum, ca. 19. Enchiridij. Alfonsus Viruesius in Philip. 19. Docet & post alios Io. Maior in 4. senten distinct. 24. quæst. 2. & dist. 27. quæst. 1. Ioan. Arboreus Theosophiæ lib. 5. capit. 7. doctè, & eruditè Albertus Pypius controuersia 15. diligenter Robertus Arboricensis in tractatu de sacerdot. cœlibatu. Hinc est intelligendus text. in c. aliter. 31. distinct. dum dicit, quòd Orientales clerici in sacris matrimonio copulantur, id est, vtuntur copulato. ita gloss. ibi. & in cap. quæsitum. de pœniten. & remiss. etiamsi hęc interpretatio displiceat Caiet. in 2. To. quæst. 24. quem reprobat præmissum gloss. intellectum sequutus, Ambros. Catha. contra Caiet. libr. 6. cap. 2. Scribit tamen Hieronym. Paulus in prouinciali. fol. 18. ex consilio Cardi. Alexandrini Romæ datam fuisse liberam licentiam contrahendi matrimonium cuidam Subdiacono, qui illo Ordine fuerat insignitus ante pubertatẽpubertatem, & priusquàm esset doli capax. Is autem,

2

^† qui matrimonio contracto Ordinem sacrum susceperit, vti coniugio non potest in Occidentali Ecclesia. dict. cap. quæsitum. Imò irregularis est tex. in extrauag. antiquæ. de voto. Nec exigere potest coniugale debitum ab vxore, reddere tamen tenetur vxori debitum coniugale, notant omnes in cap. 2. de cler. coniug. text. ad id in c. quidam, de conuers. coniugato. Sic sanè & Canon quintus Apostolorum: Ne Episcopus, aut Presbyter, aut Diaconus vxorem suam prætextu religionis eijciat, ita intelligendus est: Ne quis eijciat vxorem, non quidem à consuetudine corporis, sed à victus cura scilicet & vestitus, non vt cum ea cubet, sed vt eam alat, & vestiat. c. omninò. 31. dist. Ex Leone nono in epistolam Nicetæ Abbatis, cuius meminit Iuo Cernòtensis libr. 3. de continentia cleric. hoc ipsum quandoq;quandoque apud Græcos vsu receptũreceptum fuisse, præsertim vbi Canonum obseruationi indulgebatur, testis est Epiphanius aduersus hæreses libr. 2. Tom. 1. in Catharis. tametsi constet, in Ecclesia GræcorũGræcorum permissam fuisse copulam coniugalem Presbyteris, Diaconis, & Subdiaconis cum ea vxore, quam ante susceptum sacrum Ordinem habuissent. atque ita iuxta sententiam istam accipiendum est, quod ex Nicena Synodo Gratianus refert in c. Nicena. 31. dist. Et præterea text. in c. quoniam in Romani. ead. dist. ex sextę Synodi Canonibus. Hanc ipsam opinionẽopinionem, imò Catholicam assertionem de continentia clericorum, quāquam ab initio huius paragraphi probauimus. probat eleganter aduersus Græcorum & hæreticorum impudentiam Franciscus Torrensis in libro vno de Canonibus sextę Synodi super Canone 13. quo loco conatur ostendere, falsò tribui Synodo Nicenæ, quod in d. c. Nicena. traditur. nec in sexta Synodo statutum fuisse Canonem illum, qui à Gratiano in d. c. quoniam. refertur, licet inter Canones Synodi sextæ passim relatus sit. Idem tradit pluribus de continentia clericorum expositis conclusionibus Dominic. So. lib. 8. de Iusti. & iur. quæst. 6. arti. 1. & 2.

Ex licentia tamen † & consensu vxoris potest maritus sacris Ordinibus insigniri. ipsa tamen, si iuuenis est, aut suspecta circa cōtinentiamcontinentiam, compellitur religionem profiteri. Si verò suspecta non est, nec iuuenis, satis est, quòd extra religionem voueat continentiam. c. coniugatas. de conuers. coniug. vbi Abb. idẽidem Abb. in c. 1. eod. tit. Syluest. in verb. matrimonium. 8. impedimento 12. & q. 12. In episcopi tamen vxore id speciatim cauetur, vt quamuis suspecta non sit, religionem profiteri cogatur. text. ita ab omnibus intellectus in cap. sanè. de conuers. coniug.

4

^† Sed est & is, qui in minoribus Ordinibus est constitutus, licitè, & absq;absque peccato contrahit matrimonium ante Subdiaconatum. c. 1. vbi Docto. notant de cler. coniug. & Syluest. d. q. 12. idem in verb. clericus. q. 4. Ecclesiastica tamen beneficia, quæ obtinebat, amittit. text. in dict. cap. 1. qui hoc apertè probat, ita, vt ipso Iure vacent omninò per contractum coniugalem. quod notat gl. ibi communiter recepta, etiam ante carnalem copulam. Rota Noua. 26. Io. Lupi. in Rubri. de donat. §. 55. nume. 7. & Ioan. Staphileus in libr. de lit. grat. & Iusti. folio 73. qui idem notat, quando matrimonium esset contractum cum im|

p. 78

pubere. ita ipse Staphi. fo. 74. post decisionem Rotæ antiquam. 103. Sed cùm hic contractus cum impubere sit sponsaliorum tantùm, nec per sponsalia de futuro vacẽtvacent beneficia ecclesiastica, videtur hæc vltima opi. dubia, imò certiùs est per talem contractum non vacare ecclesiastica beneficia, quę per matrimonij contractum amittuntur, & vacant. & ita optimè probat Henri. in c. diuersis fallacijs. de cleric. coniuga. col. penult. Ioan. And. Card. Anchar. & Imol. in c. Ioannes. eod. titu. quorum opinio communis est. Quòd si is, qui habet ecclesiastica beneficia, matrimoniũmatrimonium contraxerit, nullum ex impedimento Canonico, validum tamen ex consensu, vt cum consanguinea, vacare beneficia ipso Iure ex hoc, tenent Cardi. & Abb. col. fi. in dict. c. Henri. in dict. cap. diuersis fallacijs. qui enim beneficium ecclesiasticum, quod cum primo simul obtinere non potest, absq;absque aliquo iure occupat, ipso facto, primum amittit. ca. eum qui. de præb. in 6. Sic ergo qui matrimonium facto potiùs, quàm Iure contrahit, amittit ipso Iure beneficia ecclesiastica: quippe qui actum gerat, beneficiorũbeneficiorum possessioni contrarium. idem asserit Bartho. Brixien. q. 9. Ioan. Staphil. libr. de literis gratiæ, & iustit. fol. 75. licet Card. in Clem. gratiæ. de rescrip. q. 17. contrarium asserat. Sic etiam Anto. Imol. post glo. ibi in d. cap. 1. non vacare existimant, ipso Iure, beneficia illius, qui dicto casu matrimonium, quod nullum est, cōtraxitcontraxit, sed priuandum fore ita contrahentem beneficijs, per sentẽtiamsententiam Iudicis. cui opinioni subscribit Deci. cons. 166. casu, quo scienter is matrimonium contraxit: tunc enim secundũsecundum Deci. videtur in contrahente defecisse cōsensumconsensum contrahendi. quod falsum est, ex his, quę notaui c. 3. huius Partis. Vnde à prima opinione, quæ mihi verior, & receptior est, non discedo. cui etiam accedet, quod notant Io. And. & Ancha. col. fi. in c. Ioannes. de cleri. coniug. Card. in d. c. 1. Roma. cons. 483. dicẽtesdicentes clericum in sacris constitutum, ipso facto beneficia amittere, si matrimonium contrahat, etiam cum consanguinea, vel aliàs nullum.

Hinc constat,

5

^† per coniugalem contractum etiam amitti regressus, accessus, atque alia quælibet Iura ad beneficium ecclesiasticum ipsi contrahenti competentia. gl. & communis in c. 1. de cleri. coniug. in 6. vers. clericalis. quam dicentes ordinariāordinariam approbant Paul. & Alex. in l. si à primo. ff. de libe. & posthu. comprobat etiam Marti. Naua. c. si quando. 5. exceptione. de rescript.

Ex his etiam subinfertur,

6

^† non posse contrahentem beneficia repetere, etiamsi sponsa religionem profiteatur ante coitum. Sic Docto. notant in dict. cap. 1. & Ioan. de Imol. in Clem. gratiæ. de rescript. in gloss. resignaueris. quos sequitur insignis moribus, & Iurisprudentia vir Ioan. Bernar. in pract. crim. Canonica. cap. 74. quibus addendum censeo, eodem modo pensiones, quas contrahens matrimonium obtinet, vacare per hunc contractum, quando constitutæ fuerunt in titulum beneficij ecclesiastici, aliquo onere spirituali adiecto, vt tradit Hieronym. Gigas in tract. de pensionibus. quæst. 54. Si tamen pensio non sit in titulum beneficij præsignata, iure potest laico concedi. autore Cardin. in Clem. 1. §. eadem. quæstio. 6. de sup. negli. prælat. Ioannes Baptist. de S. Seuerino in tracta. de pensionib. quæstio. 13. sensit idem Cardin. in Clement. 1. quæsti. 16. de rebus ecclesi. notat idem Hieronym. Gigas quæstio. 21. pro quibus facit text. in cap. si qui. 32. distinctio. quem putat esse singul. gloss. reg. Cancel. 61. Vnde Ludouic. Gomez in regu. de annali posse. quæstione vigesimaprima, dixit non vacare pensionem per contractum matrimonij. Verùm Romanæ Curiæ vsus obtinuit, pensiones vacare per cōtractumcontractum matrimonij, etiamsi simpliciter nullo adiecto onere spirituali, fuerint constitutæ, nisi concessæ fuerint à Summo Pontifice alicui laico, pro re in defensionem Ecclesiæ vtiliter gerenda, vel gesta: aut quando ex voluntate Romani Pontificis colligitur eum velle pensiones per coniugalem contractum non extingui. ita Io. Baptist. in tract. de pensio. q. 30.

Tertiò coniugalis contractus impeditur, ac omninò resoluitur religionis solenni voto, & professione præmissa. At si præmittatur simplex votum, impeditur matrimonium contrahendum. non tamen dirimitur, si contractum fuerit, cap. meminimus. cap. rursus. cum alijs, qui cleri. vel vouent. cap. 1. de voto, libro sexto.

p. 79

§. QVARTVS, DE cognatione spirituali.

QVARTO,

1

^† spiritualis cognatio matrimoniũmatrimonium impedit, ne contrahatur, & contractum post hoc impedimẽtumimpedimentum dirimit. Atq;Atque hoc impedimentum Iure Canonico institutum fuit, non naturali nec diuino: quod ab omnibus receptum est. Oritur verò ex baptismi, cōfirmationísueconfirmationisue sacramento, in quo is, qui sacramentum confert, parentis vicem gerit: is autem, qui baptizato aut confirmato assistit, ac pro eo respondet, ipsúmue in sacramento baptismi tenet, aut à fonte suscipit, pædagogus censetur. capit. vos ante omnia. de conse. dist. 4. Tho. in 3. part. qu. 67. arti. 7. quibus addenda est decisio cap. 1. & fi. de cog. spiri. in 6. Ex quibus miror, cur Conrad. Lagus in Methodica iuris, tit. de nupt. dixerit prohibitionem matrimonij, in cognatione spirituali, sine causa factam ab Ecclesia, eamq́;eamque valere sua auctoritate, quantum possit. Verùm hæc spiritualis cognatio tres sortitur species. Prima quidem est,

2

^† quæ inter ipsum baptizatũbaptizatum, confirmatúmue, & confirmantem, baptizantem, ac vtriusque sacramenti pædagogum, quem patrinum vulgus appellat, oritur: ac denique illa, quę inter filios, & parentes spirituales cōtrahiturcontrahitur. cap. de eo. 30. quęst. 1. cap. 1. de cog. spiri. in 6. Regia l. 1. tit. 7. par. 4. Tho. d. ar. 7. Palu. in 4. dist. 42. ar. 1. & consequenter hæc prima cognationis spiritualis species includit illāillam, quæ inter filium spiritualem, & vxorem patris spiritualis, tempore suscepti sacramenti à viro cognitam, datur à iure. cap. 1. de cog. spiri. in 6.

3

^† Nec tamen ad fœminam, à patre spirituali fornicariè cognitam, refertur. Nullum enim subest inter eam, & spiritualem filium, impedimentum, vt asserit glo. in cap. si quis de vno. 30. quęst. 4. ea ratione, quòd istud sit spirituale vinculum, nec deceat id ex illicito coitu oriri. idem approbant Henri. & Abb. in c. Martinus. de cognat. spirit. Ricard. & Palud. dict. distinct. 42. Ioan. Andr. cæteriq́ue Doct. in d. c. 1. Ang. in verb. matrimonium. 3. versi. septimum impedimentum. Regia l. 1. tit. 7. part. 4. quam hisce in rebus iuris vtriusq;vtriusque professoribus, quos nuncupatim citamus, non veremur adiungere: cùm sapientissimorum virorum cōsilioconsilio leges Regias, quas partitarum appellamus, conditas fuisse, Hispanis omnibus sit compertũcompertum. His igitur opinor præfatam sententiam frequẽtiorifrequentiori calculo probari: quam veriorem esse existimat Ioan. Brunellus in tract. de sponsalib. conclusi. 20. casu 7. aduersus Thom. in 4. senten. dist. 42. cui subscribit Syluest. in verb. matrimonium. 8. q. 7. Notandum est

4

^† laicum tempore necessitatis alium baptizātembaptizantem, ipsi baptizato patrem spiritualem esse, ac subinde in hac prima cognationis specie includi. quod notat Florentin. 3. part. tit. 1. c. 15. §. 3. ex c. 1. vers. eandem. de cog. spirit. in 6. Nec refert, an vnus, plurésue sint pædagogi: tametsi conueniat vnum tantùm esse, qui filium spiritualem in sacro baptismatis lauacro teneat, aut à fonte suscipiat. c. non plures. de consecra. distin. 4. cap. fin. vbi. id not. Ioan. And. & alij, de cognat. spirit. in 6. Moribus tamen receptum est in aliquot Regionibus, plures ad id officium cōstituiconstitui. quod insinuat Regia l. 7. titu. 4. part. 1. quo

5

^† quidem casu solus is pater spiritualis est, qui baptizatũbaptizatum in sacro fonte tenuit, vel à fonte suscepit, non alij, etiamsi præsentes actui fuerint, atque pro baptizato responderint, ita Florenti. 3. part. titul. 1. capit. 15. §. 3. Deci. optimè consilio 501. pro quibus text. est in capit. veniens. de cog. spirit. & gloss. in capit. primo. eodem titu. in 6. versi. spiritualem.

6

^† vnde hæc cognatio per ꝓcuratoremprocuratorem minimè contrahitur, teste Bart. in l. Gallus. §. forsitan. ff. de lib. & posthum. quem ibi magis communiter sequuntur alij, & Præpin dict. capit. veniens. Freder. consil. 15. Rom. sing. 53. Capel. Tolos. 157. Syluest. in verb. matrimonium. 8. qu. 7. versicu. 14. & Ioan. And. in reg. potest quis. de regu. iur. in 6. Ioan. Brun. in tract. de spons. conclus. 20. casu 12. Petrus Loriotus in l. non facilè. §. cognationis. ff. de gradibus affinitatis. Nec etiam contrahitur per nuncium ad id speciali consensu delegatum, quamuis Abb. & Card. in d. c. veniens, contra Bart. id fieri posse opinentur. quorum opinio apud posteriores in procuratore, & nuncio cōmunitercommuniter est reprobata. Nam & Henr. in d. c. veniens. Archid. Domi. & Francis. in dict. ca. 1. de cognat. spirit. in 6. primam opinionem admittunt. Sunt

7

^† tamen, qui existiment nōnon sufficere ad contrahẽdamcontrahendam hanc cognationem suscipere à fonte, nec in fonte ipsum baptizatum tenere, nisi is, qui tenet vel suscipit, respondeat nomine ipsius baptizandi. & hi sunt Hostiens. in summa tit. de matrimo. §. qualiter contrahatur. vers. & nunquid. Archi. vterq;vterque tamẽtamen sub dubio. in cap. paruuli. de consecr. distinctio. 4. quos sequuntur Henric. in c. veniens. de cogn. spiritu. Io. And. & Franc. in d. ca. 1. eod. tit. in 6. col. 1. Lancel. Galiaul. in l. 1. in princ. ff. de verb. obl. colu. 5. Io. Brunel. in tract. de sponsa. conclus. 20. casu 10. ea ratione, quòd patrinus tenetur respondere, & profiteri Christianam fidẽfidem pro ipso, qui baptizatur. c. nos ante omnia. capit. paruuli. de cōseconse. dist. 4. Igitur patrinus loqui debet: atque in hoc actu verba requiruntur. Sunt & alij, qui hanc opinionem Hosti. & Archi. veram esse existimant, quādoquando baptizatus esset infans, qui respōdererespondere non potest, si verò respōdererespondere posset, quippe qui adultus erat, nulla verba esse necessaria ad contrahendam hanc cognationẽcognationem, existimant, quia is, qui baptizatur, tenetur respōdererespondere, non patrinus. capit. cùm pro paruulis. de cōsecconsec. distin. 4. quem tex. dicit singul. Rom. singu. 54. idem probat |

p. 80

Regia l. 6. titu. 4. part. 1. qua ratione Hostien. sententiam ita intelligunt Domi. in d. c. 1. Præpo. in c. contracto. col. fin. eod. tit. Alcia. in d. l. 1. in fine princip. Henri. in c. veniens. de cogna. spirit. His tamen opinionibus omissis, verior est opinio illa, quę dictat, non esse verba patrini respondentis vllo casu necessaria ad contrahendam hanc cognationem, siquidem sola susceptio à sacro fonte est de substantia: cætera autem ad solennitatem expectant. text. in d. c. 1. vbi hoc not. Archi. quem in hac specie Barb. sequitur in d. l. 1. 15. col. in princ. de verb. oblig. idem asserit Florent. 3. part. tit. 1. c. 15. §. 3. Ioan. in summa confess. Astensis, & alij, quos Henri. refert in d. c. veniens. col. fi. quorum opinionẽopinionem etiam probat Syluest. in verb. matrimonium. §. impedimento. 7. versi. decimumtertium. dicens eam apud Summarum auctores receptissimam esse. Quibus omnibus illud addendum est, minimè contrahi hanc cognationem inter procuratorem, alterius nomine patrini officium exercentem, & ipsum baptizatum seu confirmatum. secundum Card. & Abb. in dict. cap. veniens. Fred. consil. 15. Paul. de Cast. in d. §. forsitan. cōtracontra Ioan. And. in d. reg. potest quis per alium.

Secunda huius

8

^† cognationis species, inter spirituales parentes baptizati, seu confirmati, & carnales, constituitur. ca. veniens. eod. titu. Ad vxorem tamen parentis spiritualis extenditur, quæ carnaliter cognita fuerat tempore contractæ cognationis. c. Martinus. eod. titul. non sic ad vxorem patris carnalis, etiam cognitam. Nam licet cognatio contracta à parente spirituali, communis fiat eius vxori carnaliter iam cognitæ: nōnon tamen illa cognatio, quæ per parentem carnalem contrahitur, eius coniugi, etiam cognitæ, communis est. vnde gloss in c. spiritualem. 30. q. 4. dixit in hoc impedimento inter coniuges communes esse actiones, nōnon passiones. idem aperit glo. in c. 1. de cogn. spirit. in 6. Flor. 3. part. tit. 1. c. 15. §. 3. sentiunt Tho. & Palud. in 4. sent. dist. 42.

Tertia huius cognationis species solùm diffinitur inter filium spiritualem, & filios carnales ipsius parentis spiritualis. c. 1. ca. super. cap. tua. eod. tit. c. super quibus. 30. quæst. 3. Quo fit,

9

^† vt inter filium spiritualem & carnalem filiam vxoris ipsius patris spiritualis, ab alio viro susceptam, matrimonium contrahi possit. Cùm nulla inter eos sit cognatio, sicuti consulendo respondisse Antonium, ipsemet fatetur in d. c. Martinus. cuius opinionem esse veriorẽveriorem asserit Deci. cons. 501. col. fin. Syluest. in verb. matrimonium. 8. qu. 7. versi. sextum. & Angel. versi. matrimonium. 3. imped. 7. contra Domi. & Franc. in dict. c. 1. §. fi. eo. tit. in 6. Atque adeò mihi persuasum est Ant. responsum, vt opiner Deci. Syluest. & Ang. nimis anxiè dixisse, ante contractũcontractum matrimonij cōsulendumconsulendum esse, iuxta Domi. opinionem. Hinc etiam cōstatconstat

10

^† patrem spiritualem posse matrimonium contrahere cum filia carnali ipsius filij spiritualis. glo. per text. ibi. in c. illud. 30. q. 3. cui similis in ca. 1. de cogn. spirit. in 6. tenent Flor. 3. part. tit. 1. ca. 15. §. 1. Abb. & alij in c. 1. de cog. spirit. Palud. in 4. senten. dist. 42. probat Regia l. 5. titu. 7. part. 4. Ascendit etenim hæc cognationis species, non descendit.

Nec illud hac in re est omittendum, ex Catechismo

11

^† cognationem spiritualem minimè oriri, quæ matrimonium, post Catechismum contractum dirimat: tametsi contrahendum impediat. cap. 2. de cogn. spirit. in 6. Regia lex 2. tit. 7. part. 4. etiamsi Catechismus fiat ex interuallo maximo post baptismum, vt docet Hierony. Paulus in Prouinciali, fol. 16. col. 1. Ex hoc tamen deduci potest, irritam fore Romani Pontificis dispensationem, ad matrimoniũmatrimonium contrahendum concessam, sublato aliquo Canonico impedimento, quod legitimè illud matrimonium contractum dirimeret, si in eadem dispensatione mentio non fiat, de cognatione spirituali, quæ inter impeditos aderat, per Catechismum tantùm contracta. Forsan enim Princeps, si eiusce cognationis notitiam habuisset, coniugium non permitteret. arg. cap. postulasti. de rescript. Sic insigniter hanc opinionem docet Domi. in cons. 33.

§. QVINTVS, DE cognatione legali.

QVINTO,

1

^† matrimonium impedit legalis cognatio, quæ ex adoptione vel arrogatione insurgit. Ex adoptione, inquam, cùm quis in proprium filium assumit eum, qui sub patris carnalis potestate est. Ex arrogatione verò, cùm quis liberum à patria potestate accipit in filium, quo casu arrogatus in arrogantis potestatem transit. Est igitur legalis cognatio inter filium legalem, eiusq́ue vxorem, & patrem itidem legalem, eiusq́;eiusque cōiugemconiugem, aliasq́;aliasque personas expressim nuncupatas. in l. adoptiuum. ff. de ritu nup. c. 1. 30. quæstio. 3. glo. in cap. 1. de cogn. leg. Regia l. fin. tit. 7. part. 4. Hinc infertur matrimonium cōtrahicontrahi non posse inter patrem, & filiam legalem, nec inter filium, & matrem legalem: nec cum vxore patris legalis, etiam finita adoptione vel arrogatione. quod notat glo. in dict. c. 1. de cogn. |

p. 81

legali. quam Iuris Canonici interpretes approbant, & non temerè per iura paulò antè adducta. ex quibus idem prorsus dicendum censemus in cæteris per dict. leg. adoptiuum. connumeratis. notat Petrus Loriotus, in l. non facilè. §. in adoptionem. ff. de gradi. affinitatis.

Contrahitur etiam

2

^† hæc legalis cognatio inter filium arrogantis, & ipsam arrogatam. Nec differt in hoc adoptio ab arrogatione. Imò idem vtroque casu dicendum est. gloss. per text. ibi in ca. 1. de cogn. leg. quam ibi sequuntur Doct. communiter, vt fatetur ibi Panorm. & Syluest. in verb. matrimonium. 8. quęstio. 8. tametsi ipse velit, non ita oriri cognationem hāchanc, vt matrimonium impediatur, inter filiam adoptantis, & ipsum adoptatum, ex eo, quòd non adsit patria potestas in adoptione. Verùm prima opinio receptior atque verior est.

3

^† Ipsa tamen adoptione seu arrogatione finita, hæc legalis cognatio inter fratres & sorores cessat, & dirimitur. Matrimonium tamen, ea durante contractum inter prohibitos, minimè valet, nec subsistit, nisi nouus accesserit cōsensusconsensus. gloss. in dict. cap. 1. quam nostrates communiter sequuntur, teste Syluest. in verb. matrimonium. 8. quęst. 8. qui eam approbat. Hoc autem, quod modò diximus, intelligendum erit in filia adoptātisadoptantis, sub patria potestate existenti. Nam cùm ea, quæ sui iuris sit, potest cōtraherecontrahere filius adoptiuus. glo. in dict. ca. 1. Host. Inn. & Henr. ibi. & Syluest. in d. q. 8. cōtracontra Abb. in d. ca. 1. Conuenit tamen inter omnes, excepto Hosti. nullum subesse impedimentum inter ipsos filios legales, ex legali cognatione: nisi aliud Canonicum obstet.

§. SEXTVS, DE consanguinitate.

CEXTVM sese nobis offert impedimẽtumimpedimentum, quod primas in hoc coniugali tractatu obtinet: nempe illud, quod ex cōsanguinitateconsanguinitate deducitur: ob id diligentiùs tractandũtractandum, quòd frequentiùs contingat. Prius tamen, quàm gradus cognationis explicemus, operæpreciũoperæprecium erit ipsam carnalem cognationẽcognationem diffinire, quo apertiùs hanc rem explicare possimus.

1

^† Est igitur consanguinitas vinculum personarum, ab eodem stipite propinquo descendentium, vel quarum vna descendit ab alia carnali propagatione contractum. Vinculum esse nemo ambigit, inter eos, qui sanguine coniuncti sunt. quod præter alios Cicero li. 1. de Offi. egregiè pandit: Sanguinis, inquit, coniunctio & beneuolentia deuincit charitate homines. Idem ait. Arctior verò colligatio est, societatis proquinquorum. Diximus, ab eodem stipite propinquo, ex eo, quòd descendentes ab eodem stipite, remoto tamen, non sunt consanguinei: alioquin omnes homines consanguinei forent: cùm ab Adamo descendant. Ipsa namque virtus naturalis, quæ in procreatione viget, quatenus mouet ad similitudinem ipsius procreātisprocreantis in indiuiduo: nẽpenempe, vt filius sit similis patri: per varias transfusiones fit debilior, ac tandem deficit: etiamsi ipsa eadem virtus, vt mouet ad id: quod est in specie, id est, vt ab homine genitus sit homo: non potest deficere per varias transfusiones. ita Tho. in 4. sent. dist. 40. art. 1. vbi Palu. hanc partem nostræ diffinitionis subiecit.

2

^† Hinc cōsanguineiconsanguinei propinqui dicuntur, quòd eodem propinquo sanguine fuerint geniti. l. Lucius. ff. de petit. hęred. l. cùm pater. §. à te peto. ff. de legat. 2. Dicuntur etiam proximi. l. capitis. & l. si spurius. ff. vnde cogn. l. dudum. C. de contrahen. emp. vbi glo. & Bal. l. cùm rem alienam. C. de legat. optimè Deci. in l. si bonorum. colu. 1. C. qui admi. & Alci. in l. proximi appellatione. ff. de verb. sig. qui propriè, proximos non ad agnatos, sed ad cognatos referunt. Atque inde, licet propriè consanguinei dicāturdicantur fratres ex eodem patre. l. 2. §. agnati. & l. 1. §. cōsanguineosconsanguineos. ff. de suis & leg. hæred. §. cæterum. Inst. de leg. agn. success. & in §. sunt autem. eod. tit. vbi Theophil. scribit, fratres ex eodem patre natos Græcè appellari ὀναιμοσ, quasi consanguineos. not. Petr. Lor. in l. Iurisconsultus. §. inter. ff. de gradibus affinitatis. Hinc Sophocles in Aiace Teucrum Aiacis fratrem, συναίμον, id est, consanguineum, dixit. & apud Claudianum lib. 1. de rapt. Proserpinæ, Pluto ad Iouem sic loquitur:

Te consanguineo recipit post fulmina fessum,
Iuno sinu.

Ex eadem verò matre dicuntur vterini fra|

p. 82

tres, Auth. de consang. & vteri. fratri. col. 6. tamen & cæteri remotiores, consanguinei dicũturdicuntur, quòd eodem sanguine sint geniti. Cice. ad Att. libr. 2. Sed Boopides noster consanguineus, non mediocres terrores iacit, atque denunciat. idem Cic. lib. 1. de Inuentione, Parentes, inquit, liberi, coniuges, & consanguinei. Tacitus libro tertio, cùm super Agrippinam, & Drusum, & Claudium, cæteri quoque consanguinei nominatim perscripti sint. Sicuti & cognati appellantur, quasi quòd vnà, communitérue nati, vel ab eodem orti, progenitíue sint. l. non facilè. §. 1. ff. de gradibus affinitatis. l. Iurisconsultus. §. cognationis nomen. ff. eodem tit. Est enim & cognatio nomen, ad natos ex fœminis, & procreatos à maribus. naturali iure generale: tametsi Lex ciuilis propriè, descẽdentesdescendentes à maribus, agnatos appellet. l. non facilè. §. 1. l. Iurisconsultus. versicu. cognati. ff. de gradibus affinitatis. Qua ratione frequentiùs hac in re libet vti consanguinitatis nomine, quippe quod sit commune descendentibus â fœminis, & à maribus. l. 2. ff. vnde cogn. l. vel si sanguine. ff. de manum. vindict. explicat optimè Andr. Tiraq. in lib. 1. de retract. §. 1. in gloss. nu. 4. Vtitur etenim & pręter alios hac dictione, consanguinitas, Titus Liu. libr. 7. ab vrbe cōditacondita, Ceritem, inquit, populum misericordia consanguinitatis, Tarquiniensibus adiunctum, fama ferebat. l. item prima. & l. consanguinitatis. C. de legi. hæred. Diximus pręterea in diffinitione: vel quarum vna descendit ab alia: ne maximam illam patris & filiorum cōiunctionemconiunctionem excluderemus in primo parente. Cùm enim Adam & Cain ab eodem stipite minimè fuerint deducti, non forent consanguinei dicendi, ni ita compacta foret diffinitio. Carnalem etiam propagationem exigimus, ne dicendum sit, Adamum & Euam fuisse consanguineos. Ex quibus sequitur, diffinitiones per Io. Andr. in expositione Arboris assignatas, imperfectas esse, nec admittendas. quamuis Thom. dist. 40. illam sequitur, quæ ita diffiniuit. Est

3

^† consanguinitas, vinculum personarum, ab eodem stipite descendentium, carnali propagatione contractum. Nec altera admittenda est, quæ diffiniuit esse attinentiam personarum ex eo prouenientem, quòd vna descẽditdescendit ab altera, vel ambę ab eadem. tametsi Præp. in Arbore eam eligat. Prima enim ex his ostendit omnes homines esse consanguineos: negat verò Adam & Cain cognatos fuisse. Secunda Adam & Euam consanguineos fuisse probat, ac subinde omnes homines cognatos fore censendos: quę omnia absona sunt.

Superest cognita consanguinitatis diffinitione, eius gradus ac discrimina cognoscere. Hoc etenim nobis plurimùm cōducitconducit. Cumq́;Cumque ea ex lineis gradibusq́;gradibusque constet, quid linea sit, Io. Andr. in Arbore exponit.

4

^† Præter quem linea dici potest clariùs, Collectio personarũpersonarum, quæ iure sanguinis propinquę censentur, gradus continens, numerosq́;numerosque distinguens. ex Paluda. in 4. dist. 40. Linea verò in hac materia dici potest ex eo, quòd linea ipsa filũfilum sit, quod ex lino, aut alia re simili fieri solet. vnde linea margaritarum apud Iurisconsultos in l. lineālineam. ff. ad l. Falci. in l. si seruus seruum. §. si cùm maritum. ff. ad l. Aquil. quo in loco explicat hoc eleganter Budæ. & Ludo. Cælius lib. 3. lectio. Antiq. c. 14. Hinc igitur linea seriem, atque ordinem cognationis significat apud eosdem Iurisconsultos in l. Iurisconsultus. ff. de gradibus affinitatis. §. sed & ex lateribus. quod & Tiraq. adnotauit. lib. 1. de retract. §. 1. in glo. 9. in prin. Hinc & Romani Pontifices vtuntur eadem dictione sæpissimè. Cuius vsus potest ex eo etiam deduci, quòd linea longum sedendi ordinem quandoque significet, vt nonnulli illud Ouidianum, primo de Arte amandi, interpretantur.

"?>Et bene te cogit, si nolit linea iungi.
Qua tibi tangenda est, lege puella loci.

Item illud eiusdem in amoribus li. 3. Elegia 2.

Quid frustra refugis? cogit nos linea iungi.

Etiamsi proprius quidam intelligant in dictis carminibus, lineam longurium esse, seu longiores perticas ad arcendum populum in ludorum spectaculis, aut signum de Creta factum, quo vtebantur Romani in ludorum celebratione. vti not. Lud. Cæli. lib. 3. c. 14. His addo lineam apud Latinos accipi pro funiculo, cui alligatur hamus à piscatoribus. Plin. lib. 9. c. 43. Vulpes marinę, simili in periculo, glutiunt amplius, vsq;vsque ad infirma lineæ, quæ facilè perrodant. Item eodem lib. cap. 17. eadem dictione sæpissimè vtitur.

Verùm ex pręfata lineæ diffinitione illud dubium explicari potest, quæ dicatur linea paterna, maternáue, quarum in testamentis, cōtractibuscontractibus, cęterisq́;cęterisque viuentium actibus, mentio fit quotidiè. & Socy. consil. 33. col. 5. volu. 3. opinatur

5

^† illam dici lineam paternam, cuius caput est pater: maternam autem, cuius caput mater sit. senserat ante eum idem Anchar. consil. 95. dum lineam paternam distinguit effectiuè, & comprehensiuè: effectiuè intelligens lineam paternam, cuius caput sit pater: cōprehensiuècomprehensiue, in qua pater cōtineturcontinetur: atque subdit, primũprimum modum intelligendi obseruādumobseruandum fore omninò, nisi aliud ex mente agẽtisagentis, testātistestantis, donātisdonantis, aut aliquo pacto disponẽtisdisponentis, colligi possit. Ego tamen vtrũquevtrumque intellectum assumendum esse existimo, eundem Soc. sequutus in l. Gallus. §. nunc de lege. ff. de lib. & posthum. & Curt. Iuniorem cons. 5. nu. 10. ex ipsa diffinitione, ac propria lineæ significatione. ex quibus etiam perpẽdiperpendi & examinari potest respōsumresponsum Alex. consil. 53. vol. 6. vbi explicat, quę dicatur linea masculina testatoris, vel alterius: quo in loco eleganter eius opinionem interpretatur Carol. Mol. ipsum legito.

p. 83

Gradus

6

^† verus dicitur habitudo, id est, mẽsuramensura distātiumdistantium personarum, qua cognoscitur, quota agnationis vel cognationis distātiadistantia duæ plurésue personę differant. ita Io. Andr. quem Præp. in arbore sequitur. Gradus autem dicti sunt ad similitudinem scalarum, locorúmue procliuium, quos ita ingredimur, vt à proximo in proximum: id est, in eum, qui, quasi ex eo nascitur, transeamus. autore Paulo IuriscōsulIurisconsul. in l. Iurisconsultus. versi. gradus. ff. de gradibus. Sed, vt computationem graduum explicemus, regulas quasdam prænotare oportet, quarum prima sit.

Iure Ciuili,

7

^† & Canonico, ascendentium, & descendentium, linea, quot sunt personæ, vna adempta, tot sunt gradus. Filius ergo primo gradu patri coniungitur, ac nepos auo, secundo. Pronepos proauo, tertio. Abnepos abauo, quarto.

Secunda regula. In linea transuersa æquali, id est, quādoquando vterq;vterque distat eodem gradu ab stipite: quoto gradu alter distat à communi stipite, toto distant inter se, & sibi attinent.

Tertia regula, in linea transuersalium inæquali: id est, quando alter distat à communi stipite, gradu remotiori, quàm alter, quo gradu remotior distat à communi stipite, eodem distant inter se. Nec in his regulis est controuersia apud veteres Iuris Canonici professores. Iure verò ciuili vnica constitui potest regula pro omnibus lineis. Quot sunt personæ, vna dempta, tot sunt gradus. His equidem regulis graduum computatio distinguitur, quas Ioan. Andr. Præpo. & Stephanus à Costa in arbore exactiori diligentia exponunt. Sed ita facilia isthæc sunt, vt nec repetenda fore existimemus. Sat enim nobis sit, prædictas antiquiorum regulas, veluti præuias ad matrimonij ꝓhibitionemprohibitionem tradidisse, quæ Petro Lorio. in eleganti interpretatione tituli. ff. de gradibus. aliquot rationibus minimè applaudent. Penes quem poterit Lector nouas hac in re traditiones inquirere.

Ex his tamen

8

^† constat, inter Ius Ciuile & Canonicum in hac graduum computatione differentiam esse, cuius rationem assignat tex. in c. 2. 35. q. 5. Canones enim, quo ad matrimonium gradus distinguunt: quod quidem matrimonium inter duas personas contrahitur: & ideò in transuersalibus, ex duobus vnicum gradum constituit Ius Pontificium. At Ius Cæsarum quo ad successionem, quæ ab vno in alium defertur, consanguinitatis iura & gradus diffiniuit. Quo fit, vt promiscuè in vtroq;vtroque foro quo ad coniugia CanonũCanonum computatio ꝓbandaprobanda sit. ita glo. in Arbore consanguinita. cui similis in §. hactenus. Insti. de gradibus cognationum, quam putat singu. esse Franc. in c. 2. de arbitr. in 6. hæc est magis communis opinio. idem notat Deci. in cap. 2. col. 2. de testib. In hęreditatibus verò, ac successionibus vtroq;vtroque foro, legalem computationem esse aduertẽdamaduertendam & obseruandam, prædicti omnes sentire vidẽturvidentur. In alijs autem contractibus, actibúsque cæteris similibus, quælibet computatio in proprio foro est seruanda, ex Ioanne Andr. in additionibus ad Specul. titu. de success. ab intest. §. 1. in fine magnæ additionis, quem Prępo. sequitur in dicta Arboris interpretatione. colu. 19. & 20. Cuius conclusionis plurima exempla cuicunq;cuicunque facilè erunt obuia.

Prohibitio

9

^† autem coniugij, inter consanguineos variè contingit in antiquis Canonibus: siquidem Fabianus, Summus Pontifex, anno Christi ferè ducentesimo quadragesimoquinto, matrimonium omninò vetuit cōtrahicontrahi in tertio consanguinitatis gradu: at in quarto ita prohibuit, vt contractum non obstante prohibitione, minimè dissolueretur. capit. de propinquis. 35. quæstione 2. Sed Iulius primus in septimo gradu matrimonium omninò prohibuit anno ferè trecentesimo quadragesimo. capit. nullum. dict. capit. & quæst. Verùm Innoc. Tertius, anno salutis ferè millesimo ducentesimo, ad quartum gradum hanc prohibitionem reduxit, in capi. non debet. de consang. & affinitat huius verò variæ sanctionis meminit Virgil. Poly. libro 5. de Inuent. rerum. capit. 5. Porrò

10

^† ad quartum gradum matrimonia prohibentur, ad similitudinem compacti corporis humani, auctore ipso Innocen. quod constat etiam ex capit. in quadam. de celeb. miss. constat etenim humanum corpus ex quatuor elementis, quæ Bernardus explicat in dict. cap. in quadam. & intelligit frigidum, calidum, humidum, & siccum. rectiùs gloss. in proœmio Instit. §. igitur. Nam humanum corpus compactum est ex pituita seu phlegmate, quod humidum est, & frigidum, cholera, quæ calida & sicca est, melancholia, quæ frigida & sicca est. Item sanguine, qui humidus & calidus est. Sanguis aëris elemento respondet, qui humidus & calidus est: pręcipuè tamen humidus censetur: atque ob id humidum est hoc elementum. Cholera igni similis est, qui, etsi calidus & siccus sit, calidum tamen hoc elementum ex propria vi dicitur. Atra bilis, seu melancholia, terræ elemento confertur, quod propriam habet siccitatem, etiamsi frigidum sit. Pituita comparatur aquæ elemento, quod, etiamsi humidum sit, id tamen peculiare habet, quòd frigidum sit. Hæc ergo quatuor elementa corpus humanum constituunt. Humidum, id est, sanguis. Calidum, id est, cholera. Siccum, id est, atrabilis. Frigidum, id est, pituita. & sic aêr, ignis, terra, & aqua: quod Ludoui. Cęlius adnotauit lib. 2. lectio. antiq. ca. 11. ante eum Galenus libro secundo de elementis. quem Latinum fecit Ioannes Andernacus. explicat idem Leonardus Fuchsius in compendio medicinę. cap. 8. & cap. 10.

p. 84

Quartus igitur gradus ex dicto concilio ꝓhibeturprohibetur, in transuersa cognationis linea.

11

^† At in linea recta ascendentium, descendentium, nullis finibus prohibitionem contineri, quibusdam placet, quorum primas obtinet Caius Iurisconsul. in l. nuptiæ. in 4. ff. de ritu nupt. vbi gloss. idem notat. cui simil. in arbor. consanguinit. quam ibi approbat Præpo. columna secunda. Abb. in dict. capit. non debet. columna 4. Regia l. 4. tit. 6. part. 4. Syluest. in verb. matrimonium. 8. quæst. 6. colum. 4. Scot. & Paluda. in 4. senten. dist. 40. qui inde confingunt hoc, quòd rationes huiusce prohibitionis in linea recta ascendentium, & descẽdentiumdescendentium semper quocunque gradu locum habeant. Tota

12

^† enim prohibitio coniugalis inter consanguineos, ex eo iusta censetur, & rationi consentanea, quòd amicitia ex sanguine orta satis sit sufficiens, absque matrimonij contractu, ad charitatem in Repub. custodiendam. Oportet ergo coniugia inter eos cōtrahicontrahi, qui à sanguinis vinculo remoti sunt, quo inter eos coëat amicitia. quam rationem & aliàs Plutar. adducit in problematibus. Rom. nu. 108. & Diuus Augusti. lib. 15. de ciuit. Dei, capit. 16. Gratia. in cap. 1. 35. quæst. 1. potest adnotari. & ex Cice. libro 5. de finibus. His etiam suffragatur, quòd reuerentia Iure Naturali parentibus debita, minimè patitur hanc coniunctionem. quod Tho. tradit. 22. quæstio. 154. art. 9. exactè huius prohibitionis rationem inquirẽsinquirens, quibus plura adiungi possunt ex Tiraq. 7. lege connubial. numero 32. Rursus quibusdam placet, in hac linea recta solum quartum gradum, & citeriores prohiberi. Sic Goffred. scribit in summa tit. de consan. quem Ange. sequitur in ver. matrimonium. impedimento 6. Ego verò nullo pacto his assentior opinionibus. Prima enim corruit manifestè, quia rationes huius prohibitionis in tricesimo gradu cessant prorsus, nōnon tantùm in centesimo, millesimóue. & id docet Caiet. 22. quæstio. 154. art. 9. Secunda autem opinio manifestè falsa est. Constat enim adhuc in quinto, ac decimo lineæ rectæ gradibus, rationes prohibitionis omninò vigere. Illud tandem in hac controuersia planè fatemur, nihil esse, quod nos ad eam definiendam cogat: cùm in iudicijs, aut regimine Reipublicæ minimè continget, si probabili coniectura id diuinare licet. Et tamen in disputatione, hanc coniugalem prohibitionem vltra vigesimum gradum non extendi liberè contendam. In collateralium linea, quæ transuersa à Iurisconsultis dicitur, id manifestum est, quintum gradum nulla prohibitione vrgeri: quo fit, vt quis possit vxorem accipere fœminam à fratre, recta linea, quinto, seu quarto gradu distantem. Ita Ioannes Andreas in gloss. arboris, in fine: quem sequuntur Antonius & Cardina. in capitu. tua. Ancharan. in capitu. final. per textum, ibi, & Henricus in capitu. non debet. de consanguin. quamuis Hostien. in summa. titulo, de consanguin. §. vsque. versiculo, sed nunquid, contrarium teneat.

§. SEPTIMVS, DE AFFInitatis impedimento.

SEPTIMO loco agendum erit de affinitate, cuius cognitio à diffinitione pendet, quam Ioannes Andr. ita concepit.

1

^† Affinitas est personarum proximitas, ex coitu proueniens, omni carens parentela. Ita ipse in arbore affinitatis, quòd, si in vltimis verbis voluit Ioan. And. ex affinitate consanguinitatem necessariò non deduci, planum erit id, quod diffinitio proponit. At si sensit, affinitatem nōnon posse concurrere cum cōsanguinitateconsanguinitate, falsum est. Si quis enim carnaliter cognouerit alteram ex duobus sororibus, quæ tamen erant eius consanguineæ intra quartum gradum, nōnon poterit alteram ex his vxorem ducere, impediente matrimonium ipsum affinitate, atq;atque etiam consanguinitate. vt Præp. notat post glo. ibi in arbore affinitatis. col. 4. Vnde in dispensatione ad contrahendũcontrahendum matrimonium, à Romano Pontifice impetrata, oportebit vtrumque impedimentum sublatum fuisse. Ego verò affinitatẽaffinitatem esse arbitror, proximitatem personarum, ex coitu deductam.

2

^† Sic tamen dicitur, eò, quòd duæ cognationes, quæ diuersæ sunt, per nuptias copulentur. l. non facilè. §. affines. ff. de gradibus affinit. vnde affines propriè dicuntur inuicem, viri & vxoris cognati: licet quandoq;quandoque affines dicantur, qui cōsanguineiconsanguinei sunt. sicuti optimè adnotauit Tiraqu. lib. 1. de retract. §. 1. in gloss. 9. nume. 20. Diximus in diffinitione ex coitu, non ex nuptijs, quia, quo ad cōiugiumconiugium impediẽdumimpediendum, affinitatem ex coitu deduci, constat, etiamsi coactus sit, text. in cap. discretionẽdiscretionem, de eo, qui cog. cons. vxor suæ. Nec refert, an sit ex vi præcisa, an ex conditionali: vt ibi probare videtur text. dũdum dicit, quātumquantum potuit renitentem. Quinimò coitus cum dormiẽtedormiente hanc affinitatem producit. quod ibidem notātnotant Card. & Præpo. exeo, quòd copu|

p. 85

la carnalis etiam cum dormiente contingit. Vnde constat, coitum esse de substantia affinitatis, vti tradit post alios Ferdinand. Loazes, Præsul Illerdensis in tractatu de matrimo. dubio 1. fol. fin. & dubio 15. Atque

3

^† etiam ex coitu illicito affinitatem oriri, probat tex. melior cæteris, secundum Abb. ibi. in d. c. discretionem, vbi Henr. idem not. post glo. ibi. idem gl. in arbore affinita. aptissimus tex. ad id in c. in literis. secundum Abb. & Aret. ibi, de testi. tex. in ca. 2. de consang. not. Capel. Tolo. & ibi Aufre. 96. quam opinionem asserit esse communem Syluest. in verb. matrimonium. 8. impedimento. 15. eamq́ue tenet Hierony. Paul. in prouinciali. fol. 38. & probatur eadem sententia in l. liberi. C. de nuptijs, quæ prohibet ob affinitatem filium patris concubinam in vxorem accipere: non tantùm ob solam honestatem: quod falsò existimat Coras. lib. 1. Miscell. cap. 3. dicens ex concubinatu minimè oriri affinitatem, nec eius ad nuptias impedimẽtumimpedimentum: cùm Iure Ciuili permissus fuerit concubinatus: ea enim consideratio ex eo deficit, quòd coitus coniugalis licitus omninò est: ex eo tamen deducitur dubio procul affinitatis impedimentum. Vnde constat, ex sponsalibus, etiam de præsenti. ante copulam non oriri affinitatem: & si Diuus Thomas contrarium opinetur in 4. dist. 41. quæst. 1. art. 1. colum. 4. dicens, ex sponsalibus de præsenti ante coitum, affinitatem oriri, non publicæ honestatis impedimentum: cui adstipulatur Florent. 3. par. tit. 1. c. 11. in fine princ. quod tamen falsum est. Nam oritur ex his publicæ honestatis iustitiæ impedimentum, non affinitatis. Abb. & Præp. in c. sponsam. de sponsa. Syluest. in verb. matrimonium. 8. q. 14. & Palud. in 4. sentent. dist. 41. q. 2. colum. 1. & q. 1. art. 3.

Illud tamen animaduertendum

4

^† est concurrere posse frequentissimè affinitatem cum publica honestate: nempe subsequuta inter sponsos carnali commistione. Vnde in dispensatione à Rom. Pontifice impetrata, non erit satis derogare impedimento affinitatis, nisi derogetur etiam impedimento publicæ honestatis, ibidem concurrenti, gloss. recepta communiter in arbore affinitatis. Abb. in ca. sponsam. de sponsa. Domini. consilio 33. colum. 4. Verùm hęc opinio, quam vulgus probat, subuertitur manifestè. Nam Præpos. & Steph. in arbore affini. planè fatentur satis esse,

5

^† si in petitione ipsi Rom. Pontifici oblata, affinitatem ex coniugio ortam fuisse, mentio fiat. idem not. Syluest. in verb. dispensatio. qu. 5. & in verb. matrimonium. 8. q. 14. & Ferdin. Loazes in tract. de matrimo. dubio 10. nu. 10. & tamen Rom. Pontifex, derogāsderogans affinitatis impedimẽtoimpedimento, potissimùm de licita intelligit, atq;atque ei simpliciter etiāetiam derogare videtur, absq;absque alia expressione. Sicuti tradit Franc. de Ripa. li. 2. respon. c. 1. Licita tamen affinitas non potest esse absque publica honestate: igitur sublata affinitate simpliciter, etiam publica honestas tollitur, quę cum affinitate aderat. ita expressim not. Nicol. Milis, in ver. dispensatio. quem refert & sequitur Feli. in cap. postulasti. de rescri. 17. colum. & Nicol. Boëri. decisio. 264. colum. penulti. dicens, se ita vidisse bis in iudicio obtentum mota controuersia. Huic etiam opinioni accedit Hieronym. Paul. in prouinciali. fol. 58. colum. 2. quibus conducit plurimùm sententia gloss. quam ibi Abb. Præp. & alij approbant. in cap. non debet. de consangu. quæ dicit, sublata affinitate vltra quartum gradũgradum, publicam etiam honestatem sublatam & antiquatam esse: pro qua opinione notant Abb. & Præp. ibi statutum in vna re, in alia, quæ ei sit consequutiua, locum prorsus habere: sic ergo, inquiunt, sublata affinitate vltra quartum gradum, publicam etiam honestatem censeri eodem iure remissam: cùm ea ex affinitate omninò consequatur, & affinitatis sit socia Ex quo ipsi dict. gl. ad probandum hunc argumentādiargumentandi modum inducunt, perperam tamen: cùm absque affinitate detur publica honestas, non sequuta copula inter sponsos. Item, affinitas sine publica honestate, vbi ex coitu illicito illa oritur. Rectiùs tandem ex glo. collegissent alium argumentandi modum: nempe ex duobus, quorum alterum instar alterius est statutum, si demum vnum lege noua corrigatur, sublatum & alterum censeri, quòd eius instar antea sancitum fuerat. notant Domi. in c. primo, vers. quintò fallit. & ibi Francisc. versi. nono. de tempo. ordi. in 6.

Affinitas autem

6

^† gradus sibi peculiares nōnon habet, præter eos, qui in consanguinitate distinguuntur. Is enim, qui Semproniæ per coitum adiungitur, affinis erit ipsius Semproniæ propinquis eo gradu, quo illa eis est consanguinea. Genera tamẽtamen affinitas habet. Nam persona alteri addita per carnis copulam genus mutat, non gradum. Genus inquam, ita, vt prima persona genus mutet vinculi: cæteræ autem genus affinitatis ipsius. Is enim, qui cognouit Semproniam, non mutat genus affinitatis, sed vinculi, quippe, qui nouus fiat affinis ipsis Semproniæ consanguineis. At ea, quæ Semproniæ viro per copulācopulam adiuncta fuerit, mutat genus affinitatis: erit enim in secũdosecundo genere affinitatis ipsis Semproniæ consanguineis: cùm vir Sempronię esset in primo genere, quæ omnia apertè docet Ioan. And. in gl. Arboris affinit. & ante eum Bernar. in d. c. non debet. Nec secundum genus affinitatis hodie prohibetur, vt ibi ab Ecclesia est decisum. Ex quo patet, posse quem in vxorem accipere relictam à propriæ vxoris fratre. Item, posse quenquam diuersis temporibus duas: vel plures fœminas vxores sibi accipere: quæ tamen cum duobus pluribúsue fratribus matrimonium contraxerant. secundum Card. in d. |

p. 86

c. non debet. Stepha. & Præpo. in arbore affinit. contra Ioan. Andr. & Innoc. qui in his casibus videntur prohibitionem matrimonij adhuc admittere.

Ex quo subinfertur, legem municipalẽmunicipalem, qua sanciri solet, compromíttendas fore omnes lites, quę inter affines oriantur, minimè locum habere in affinibus secundi generis. Hoc enim genus nullũnullum iam debet effectũeffectum habere, ita not. Ias. in l. quod Seruius. 2. col. ff. de condict. caus. dat. idem Iaso. in l. qui se patris. C. vnde liber. num. 59. & ibi Curt. Iunior. num. 78. aduersus Pau. Cast. qui ibidem contrarium dixerat. Solent tamen quandoque dari literæ Apostolicæ declaratoriæ super secundo genere affinitatis. teste Hierony. Paulo in prouinciali. fol. 19. quod fieri opinor ad se dandum contrahẽtiumcontrahentium scrupulos.

Secundò,

7

^† hîc notandum est, virum & vxorem non esse affines: ex eis tamen producitur vinculum hoc affinitatis. ita glo. in arb. affinit. & in §. affinitatis. C. commu. de success. notat Theophilus in §. diximus. Institu. de nuptijs. Abb. & alij in cap. quod super his. de consang. & affinit. Bald. in l. 1. C. vnde vir & vxor. Tho. in 4. sent. distin. 41. q. 1. contra Porcium, & Ias. in d. §. affinitatis. Prædicta tamen municipalis lex, de controuersijs affinium compromittẽdiscompromittendis, in viro & vxore locum habere debet. secundum Ias. in d. l. quod Seruius. 2. colu. cuius opinio communis est, secundum Cur. Iunior. in d. l. qui se patris. num. 79. In sponsis tamen ante consensum de præsenti, id non crederem ita facilè recipiendum fore: tametsi Ias. in d. l. quod Seruius, contrarium opinetur, dicens post glo. ibi ipsos sponsos impropriè esse affines: quod ego non admitterem, siquidem eodem pacto dicere posses esse impropriè affines, eos, qui nec centesimo gradu sanguinis vinculo coniuncti sunt. Fortassè tamen Ias. opinio, remota prędicta ratione, propter illam spem matrimonij, erit ex quadāquadam æquitate seruanda. Nam & spem matrimonij maximos effectus habere constat, & nos superiùs quādoquequandoque id probauimus.

§. OCTAVVS, DE CONTRAhentibus incestas nuptias.

HIS omnibus, quæ in duobus ꝓximisproximis paragraphis diximus,

1

^† addendũaddendum est, incestum dici coitum inter consanguineos vel affines. c. lex illa. §. incestus. 36. q. 1. l. si adulteriũadulterium cum incestu. in prin. ff. de adult. notat optimè Tho. 20. q. 154. art. 9. Abb. in c. 1. & in c. veniens. de eo, qui cogno. consang. vxo. suæ. gl. in Rub. C. de adul. tex. in §. ergo. & ibi Doct. Insti. de nupt. Reg. l. 1. tit. 18. iunct. l. 2. tit. 19. part. 7. Erit tamen hæc diffinitio intelligenda, quādoquando coitus contingit inter affines vel cōsanguineosconsanguineos, qui iure ꝓhibẽteprohibente matrimoniũmatrimonium contrahere nequeũtnequeunt: in his enim incestus dicitur: atq;atque nuptiæ ab his contractæ vtroque iure incestæ appellantur: quasi in his nuptijs minimè adsit |

p. 87

cestus: id est, cingulum illud, quo Venus vtebatur ad honestas nuptias. Has tamen nuptias, quæ inter consanguineos contrahuntur, appellat quandoque lex nefarias, & naturæ contrarias. text. in Authen. de incest. nup. in princip. collat. 2. & Canon. in c. cùm secundum leges. de hæret. in 6. Sed isthęc denominatio ad nuptias in gradu naturali, vel diuino iure prohibito, contractas, referenda est. ita gl. in dict. Authentic. de incest. nupt. & in Rubr. C. de incest. nupt. Archid. Ioan. Andr. Domi. & Franc. in dict. c. cùm secundum leges. Vnde non est admittenda glo. quæ in d. c. cùm secundũsecundum, intelligit, nuptias naturę contrarias eas esse, quę ex vitio Sodomiæ contrahuntur: cùm ibi text. huius criminis pœnam minimè tractet, nisi glo. interpretationem referamus ad text. in l. cùm vir. C. de adulter. vbi puniuntur nuptiæ, quæ inter mares fœdissimè celebrantur. Hinc etiam apparet, non esse omninò recipiendam distinctionem Constantini Harmenopuli, qui lib. 4. tit. 6. ad finem scribit, incestas dici eas nuptias, quæ ratione sanguinis prohibentur, vt inter consanguineos. Damnatas autem eas, quæ à iure vetantur inter tutorem & pupillam: liberum & patronam: seruum & dominam. Nefarias verò eas, quę iniquitatis causa passim improbantur: sicuti cum moniali, rapta, & similibus.

Incestus

2

^† autem crimen absque matrimonio commissum, Iure Ciuili pœna adulterij punitur. gl. Bar. & Doct. in l. si adulterium cum incestu. in prin. ff. de adult. gloss. & communis in l. inter liberas. ff. eo. tit. Ange. in tract. de malefi. versi. che m'ay adulterato. colu. pen. Paul. Gril. lib. 3. de pœnis omnifariam coitus. quæst. 3. Reg. l. 3. tit. 18. part. 7. Pœnam verò adulterij trademus statim. cap. 7. §. 6. Item iure Regio hoc crimen committens dimidia bonorũbonorum parte priuatur, eaq́ue fisco adiudicatur. l. 7. titu. vlt. lib. 8. in ordinat. Regijs. Quod

3

^† si Clericus hoc delictum commiserit, deponitur ab ordinibus perpe. argum. text. in capit. tuæ. de pœnis. gloss. in cap. Maximianus. 81. dist. & in c. lator. 2. quæst. 7. quas dixit sing. Imol. in ca. vt Clericorum. de vit. & hon. Cle. & eas sequuntur Abb. & Doct. in c. at si Clerici. §. fi. de iud. dicentes, Clericum pro fornicatione, quæ simplex non sit, sed maximam habeat deformitatem, deponendũdeponendum fore: sicuti pro adulterio, incestu, stupro, & similib. quod etiāetiam notat Paul. Gril. d. lib. 3. q. 3. & 7. Qua pœna punitur & is, qui carnaliter cognouit fœminam intra quartum gradum cōsanguineamconsanguineam eius, quam antea cognouerat. ita egregiè Ioan. Bern. Calagurritanus Antistes in pract. crimi. capit. 78. quod comprobatur ex eo, quòd affinitas etiāetiam ex coitu illicito oriatur. vt in pręce. §. notauimus.

4

^† Si verò quis fornicetur cum ea fœmina, cum qua habet publicæ honestatis iustitię impedimentum, quippe qui eius consanguineāconsanguineam intra quartum gradũgradum desponsauerat, absque carnali commistione: punietur arbitrio iudicis, nōnon his pœnis, quas modò prædiximus: licet gl. in d. c. lex illa, existimet, hanc fornicationem posse incestum dici: id etenim locũlocum habet ex impropria dictionis significatione, quę in pœnis admittenda non est. Pro qua opinione est insignis gl. in Cle. vni. in verb. eos. de consangui. quam ibi Doct. communiter approbant, dicentes ex ea, cōtrahentemcontrahentem matrimonium cum fœmina, impediente publicę honestatis iustitia, non esse excōmunicatumexcommunicatum: ex illo Canone, qui consanguineos, affines, religiosos, moniales, & cōstitutosconstitutos in sacris, matrimonium contrahentes, ipso iure excommunicat.

Is autem,

5

^† qui incestas nuptias contrahit, Iure Ciuili, si humilis & vilis sit, verberatus in exilium mittitur, bonis omnibus fisco adiudicatis, nōnon existentibus ipsius delinquentis filijs legitimis, qui fisco in bonis præferuntur. Vir autem honestus, infamis effectus, ac bonis eodem pacto amissis in Insulam perpetuò relegatur. text. in Authen. de incest. nupt. collatio. secunda. Auth. incestas. C. de incest. nupt. Regia l. 3. tit. 18. part. 7. Angel. in tract. de malefic. vers. che m'ay adulterato. colu. penul. & Paul. Grill. d. lib. 3. q. 3. qua in re plurima sunt adnotanda.

Primum, bona

6

^† cōtrahentiumcontrahentium incestas nuptias, fisco ipso iure, à die cōmissicommissi criminis, esse adiudicata. probat text. in d. c. cùm secundum leges. & in Auth. de incest. nupt. vnde non est iudicis sententia ad condemnationem necessaria: quod plurimùm refert. Nam licet aliàs morte delinquentis crimina extinguantur. l. 1. & 2. C. si Reus vel accus. mort. fue. capit. admonere. 33. quæstio. 2. capit. causam, quæ. in 2. qui filij sint legit. vbi gloss. ca. à nobis. in 2. & ibi glo. de sent. excom. tamen quando à lege vel Canone pœna amissionis bonorum inducitur ipso iure, etiam mortuo delinquente illud crimen tractari potest, & in iudicium deduci contra hæredes, ad effectum, vt fiscus bona illa omninò cōsequaturconsequatur. gl. est in l. 3. §. quod autẽautem. ff. quod quisq;quisque iuris. quam Doct. ibi communiter approbant. dicit ordin. Io. Anan. in c. in literis. de rapt. 2. col. & sing. Bal. in l. vni. C. de priuile. dotis. col. pen. & Bal. nouel. in tract. de dote. par. 12. nu. 25. pro qua optimus tex. secundũsecundum Bar. & Doct. ibi in l. commissa. ff. de public. & in l. Caius. ff. ad Syl. Bart. in l. 1. ff. de priuat. delict. Dec. in l. pupillum. §. in hæredes. ff. de regul. iur. quam opinionem probat text. insignis. in c. accusatus. §. pen. iuncto c. cùm secũdumsecundum. de hæret. in 6. & esse eam communem asserit Andr. Tiraqu. in l. si vnquam. C. de reuoc. do. in ver. reuertatur. nu. 241. & Ias. in d. §. quod autẽautem. vbi ipse, & Ioan. Igneus in d. l. Caius. nu. 15. cōtracontra hanc communem disputant. Hinc etiam & illud est tractādumtractandum, an fructus bonorũbonorum, quę ipso iure fisco propter crimina deferũturdeferuntur, |

p. 88

sint ipsi fisco adiudicandi à die commissi criminis, an à die litis contestatæ? qua in re difficilis est quęstio in bonorum amissione, quę ipso iure à lege non infertur, sed per sentẽtiamsententiam. Nam is,

[7]

^† qui priuandus est per sententiam re propria ob delictum, donec sententia feratur, aut saltem litem in criminis accusatione contestetur, ita fructus recipit, vt nec iudex in sententia possit eosdem fructus fisco adiudicare, siue sint extantes, siue consumpti. notat Card. in Cle. constitutionem. §. cæterùm. ad finem, de elect. & Felin. in capit. de quarta. de pręscript. nu. 33. ea ratione, quòd hic delinquens, donec per iudicem priuetur re propria, seu dignitate, officio, aut beneficio, titulum habeat, quo ipsius Rei fructus iure optimo percipiat. idem notat Corne. in l. 1. C. de his, quibus vt indig. cuius opinionem Fel. in dict. cap. de quarta, pluribus rationibus comprobat, quibus tamen respondet Anto. Burgens. in ca. ad nostram. de empt. & vendit. nu. 34. contrariam opinionem sequutus: ex qua fructus percepti ab ipso delinquente ex ipsis bonis, quib. priuandus est per sententiāsententiam, fisco adiudicāturadiudicantur à die commissi criminis, propter malam fidem, quam delinquens habuit commisso crimine. & quia titulus ille, quem in re habuit, reuocatur per sententiam, probat hanc opinionem text. in l. 1. C. de his, quibus vt indig. vbi Paul. Castrens. Salyc. Alex. & Ias. idem notant. quorum opinionem idem Paulus asserit in l. prædonis. per tex. ibi. ff. de petit. hære. post Bal. & Angel. ibi. & esse eam communem testatur Ioan. Bernar. in pract. crim. can. c. 133. qui opinionem Card. Corne. & Fel. existimant procedere, quando ipse delinquens etiam post delictum, in dignitate, beneficio, aut officio, debitum ministerium exhibuisset. quod tamen ego intelligerem, nisi delictum, etiam occultum, etiam peracta pœnitentia delinquentem ipso iure, ministrare impediret: vt, si esset crimen, quod irregularem delinquentem cōstitueretconstitueret: tunc etenim seruiendo, ac ministrando in officio, quod exercere non poterat, dignus esset maiori pœna, ac delictum maximè augeret: quo fit, vt fructus ei non sint iusta ratione concedendi, nec dimittendi. pro quo facit, quod Feli. notat in c. inquisitionis. 1. colum. de accus. dicens, delinquentem non posse tutè in animę iudicio retinere beneficium Ecclesiasticum, cui est annexus ordo sacer, quem ipse ꝓpterpropter crimen exercere nōnon potest.

8

^† Verùm si à lege vel Canone, bonorum beneficij, vel dignitatis priuatio ipso iure fit: & sic ipso commisso crimine, fructus à die criminis perpetrati, per iudicem fisco adiudicantur indistinctè. tex. in l. eum, qui. in princip. ff. de his, qui. vt indig. glo. notabilis in Authenti. de incest. nupt. §. 1. vers. imminere. quam ibi Docto. communiter sequuntur. & dicit sing. Repert. inquisitorum, in verb. confiscatio. & auream Petrus à Velluga. in Specul. princip. Rubr. 14. §. nunc videamus. num. 8. notat idem Feli. in c. Rodulphus. de rescript. nu. 38. idem in d. c. de quarta. num. 33. & Tiraquel. in d. l. si vnquam. in verb. reuertatur. num. 219.

His accedit, quòd retinens beneficium Ecclesiasticum, quo est priuatus ipso iure, dicitur intrusus: vt ex Brixiensi notat Feli. in ca. in nostra. de rescript. corolla. 2. quod ipse intelligerem, quando quis fuit per sententiam priuatus, & retinet illud beneficium, vel quando ipso iure priuatur, & fuerit sequuta sententia declaratoria: ex c. cùm secundum leges, de hæret. in 6. & Nicol. Milis in verb. intrusus. imò requiritur vtroque casu sententiæ exequutio, vt scribit additio Rotæ. 16. in nouis. & Probus in pragm. Sanctio. tit. de pacifi. possessoribus. in verb. violentus: vbi Chosmas idem quod Brixiensis adnotauit.

Ab eadem iuris decisione, qua bona contrahentis incestas nuptias, fisco ipso facto deferuntur, & illud insurgit, quòd à die commissi criminis administratio bonorum ipsi delinquenti aufertur, atque bonorum dominium statim in fiscum translatum censetur. quod probatur in l. commissa. ff. de publ. & vectig. vbi Bartol. & Imol. hoc notant, Ioan. Andr. & Doct. in d. c. cùm secundum. Cynus & Bald. in Authen. incestas. C. de incest. nupt. quo fit, vt res quælibet ex fisco delatis per delinquẽtemdelinquentem alienata, ab ipso fisco rei vendicari possit, precio ipsi emptori minimè soluto.

9

^† Nam si dominium in fiscum transfertur, & siscus agit rei vendicatione, sequitur minimè debere fiscum precium emptori soluere: siquidem agens rei vendicatione, ad precium non tenetur. l. inciuilem. C. de furtis. hoc ipsum in hac specie notat Bartol. in l. post contractum. ff. de donat. colum. 4. Deci. consilio 235. colum. 3. Andre. Tiraquel. in dict. verb. reuertatur. numero 267. latè Ioannes Hannibal in repet. d. l. post contractum. in 2. tempore. numero 360. Si tamen precium datum ab emptore reperiretur inter bona ipsius delinquentis, teneretur fiscus bona illa capiens, illud emptori reddere, sicuti notat Repertorium inquisitorum, in verb. alienatio. idem dicens, quando precium illud fuit conuersum in vtilitatem bonorum delinquentis, atque illa vtilitas ad fiscum cum bonis fuit delata. quod Bar. notat in l. 3. ff. de his, quæ in fraud. cred. per l. emptor. ff. de rei vendicat. & vtrunque probat Conrad. tracta. 1. de contract. quæstio. 7. conclusio. 3. Sed & si alienatio à delinquente facta fuit ex causa necessaria: nempe pro alimentis, alienatio licita videtur, nec potest res alienata per fiscũfiscum vendicari, vt notant Paul. de Monte Pico. colum. 19. & Ioan. Hannibal. num. 481. in d. l. post contractum. & Syluest. in verb. hæresis. 1. q. 8. & licet ex Bar. in d. l. post contractum, in secundo tempore, possit cōtrariumcontrarium colligi: æquior ta|

p. 89

men, & verior. videtur præmissa opinio. Ex his considerandum est, delinquentem non esse à fraude, nec à peccato immunem, si prædicto casu, quo bona eius sunt ipso iure fisco delata, rem aliquam alienauerit, ipsum emptorem hoc ignorantem decipiens. Syluest. in ver. hæresis. 1. quęst. 8. Ioan. à Medina de restitut. folio 4. col. 3. & Hadria. quodlib. 6. art. 1. illat. 3. cùm ipsi emptori immineat, ex culpa vẽditorisvenditoris periculum amittendi rem & precium. Hinc etiam constat, fiscum non teneri ad soluẽdasoluenda debita, ab ipso delinquente contracta post commissum delictum: illa verò, quæ tempore criminis perpetrati ipse delinquens cōtraxeratcontraxerat, soluere tenetur fiscus. l. 1. §. an bona. & ibi Barto. ff. de iure fisci. latè Guliel. Benedictus in ca. Raynutius. de testa. in verb. & vxorem. numero 50.

Sunt etiam,

10

^† qui existiment bonorum amissionis pœnam, ipso iure à lege inductam, tantam habere vim, vt etiam in conscientiæ foro locum habeat. Vnde fit, vt nulla sententia expectata, ipse delinquens illa bona teneatur fisco restituere, nec tutè ea possit obtinere, quia pœna ipso iure inducta per leges exteriores, locum sibi vendicat in foro interiori. Abb. & Feli. in c. 1. de constitutio. nu. 44. idem Abb. in c. dilecti. de arbit. cui opinioni & plures alij Doctor. accedunt, quos refert & sequitur Andre. Tiraquell. in d. l. si vnquam. in verbo, reuertatur. nu. 236. pro quibus est optimus text. in capit. 2. de præscriptio. in 6. per quem apertè probatur, hæredes hæretici, scientes defunctum hæresis crimen commisisse, nōnon posse vsucapere bona defuncti aduersus fiscum, qui malam fidẽfidem habent: igitur non possunt iustè bona illa possidere, quippe qui ea detineant iniustè. Sed contrariam opinionem veriorem esse probauimus, nulla etenim pœna, etiam ipso iure statuta, in conscientiæ foro debetur, nec exigenda est necessariò ab ípso Sacerdote, qui pœnitentem iudicat, quod probatur primò ex l. fina. §. sin verò. C. de iure delibe. & in l. si quis in tantam. C. vnde vi. quibus legibus imponitur pœna ipso iure, & tamen communiter Docto. asserunt, illarum legum pœnas in foro conscientiæ non deberi. Attenta quorundam interpretatione, qui tenent non confecto inuentario hęredem in foro animæ vltra vires hæreditarias minimè teneri: vt tradit Iaso. in Rubr. ff. de acquirend. hæredit. ita intelligens d. §. sin verò. quod ipse latiùs deduxi in ca. 1. de testamen. Sed & quoad l. si quis in tantam. & si gloss. ibi communiter recepta velit illius legis pœnam, sententiam exigere: teste Ripa. in cap. sæpè. colum. pen. de resti. spoli. non desunt tamen, qui ipso iure pœnāpœnam ibi sanciri existiment. quod apparet ex traditis per Tiraq. in d. verb. reuertatur. num. 126.

Secundò eadem sententia coadiuuatur ex cap. cùm secundum. de hęretic. in 6. vbi statuit Roma. Pontifex in pœnis etiam ipso iure incursis, requiri, vt earum exequutio fieri iustè possit, declarationem iudicis igitur ante hanc declarationem non tenetur delinquens in interiori iudicio pœnam soluere. ad idem tex. in l. eius, qui delatorem. & ibi Bartol. ff. de iure fisci. Felin. in c. Rudolphus. numero 37. de rescr. Tertiò, eidem assertioni suffragatur ratio illa, qua comprobatur, pœnam legis exterioris, nōnon habere vigorem in interiori foro. Id etenim ea ratione probatur, quòd iure diuino delinquens nihil tenetur restituere, præter damnum, quod proprio delicto intulit: pœnam autem, per exteriores leges statutam, non tenetur soluere, quia illa actum iudicis, id est, exequutionem exigit, is verò qui deliquit, nulla lege tenetur pœnam aduersus seipsum exequutioni mandare, eandem iudice minimè exequente. quam rationem Diuus Thom. tradit 22. quæstione 62. art. 3. & ibi Caietan. Felin. in capit. audiuimus. de symo. optimè Fortu. in tractat. de vlti. fine. illat. 18. ad finem. & Adria. quodlibet. 6. art. 1. ex quo plura inferuntur.

Primò, ratio vera ad gloss. in ca. fraternitas. 12. quęst. 2. quæ insigniter asseruit, pœnam in conscientiæ foro non deberi. quam Docto. omnes commendant. in c. 1. de constit. maximè Abb. Felin. & Dec. dicit singul. Cors. in sing. verb. pœna. Adria. quodlib. 6. art. 1. illat. 3. Ludou. Gomes. in §. sic itaque. numer. 6. & in §. ex maleficijs. nume. 14. de action. Atque ista est communis opinio, licet Gomes. in dictis locis. & Dec. in d. ca. 1. num. 20. dubitent, & quibusdam friuolis rationibus reprobare, vel falsò restringere velint prædictæ gloss. assertionem, quam etiam Dynus probat in reg. peccatum. 2. colum. de regu. iur. in 6. Nec Theologi dissentiunt ab hac communi Canonistarum sententia, vt constat ex paulò antè adductis. ex quibus procedit prædicta opinio, etiamsi pœna ipso iure à lege vel Canone imponatur. quod in specie notat Caieta in d. art. 3. Fel. in d. cap. audiuimus. Deci. in dict. cap. 1. de constit. num. 20. & Sylue. in verb. pœna. quæstio. 25. & Adria. quodlib. 6. art. 1. Pulchrè & eleganter Dominic. Sot. lib. 1. de iust. & iur. quęst. 6. ar. 6. Nec obstat tex. pro prima opinione adductus in c. secundo. de præscript. in 6. quia ibi exigitur bona fides in præscriptione, ne, etiam probato crimine in exteriori iudicio, possint bona illa per fiscum capi: non tamẽtamen ex hoc innuit tex. hęredes teneri ea bona restituere ante præscriptionem, absque sententia iudicis, etiamsi sciant defunctum deliquisse. Hæc enim scientia mala fides ibi appellatur, respectu præscriptionis, quæ ignorantiam criminis requirit. Cæterùm quoad hanc primam illationem omninò legendus est Alfonsus à Castr. libr. 2. de iust. hære. pun. vbi c. 7. & latissimè lib. 2. de potest. leg. pœn. aliquot fortissimis rationib. pro|

p. 90

bare nititur, pœnam ipso iure impositam à lege, in conscientiæ foro, statim cōmissocommisso crimine ante sententiam deberi. & omninò soluendam esse non expectata iudicis declaratione, nec eius executione.

Secundò infertur ex ratione, quam cōmunicommuni opinioni aptauimus, etiam lata sententia cōdemnatoriacondemnatoria, vel declaratoria, non teneri delinquentem ad solutionem pœnæ in conscientiæ foro. Solùm etenim tenetur iudici exequenti sententiam obedire, nec ei resistere potest: non tamen tenetur ipse contra se sententiam exequutioni mandare, neq;neque fisco bona ipsa offerre. quod Hadri. in d. illat. 3. notauit. Caieta. d. art. 3. & Dec. in d. c. 1. num. 20. contra Fel. ibi. nu. 43. qui pro se allegat Tho. 22. q. 62. art. 3. dicentem, pœnam in foro conscientiæ non deberi, donec Reus sit condemnatus: ergò Reo condemnato debetur pœna. Nam, vt Feli. respondeam, intelligo S. Tho. donec Reus sit cōdemnatuscondemnatus, & sententia exequutioni per iudicem tradatur: ex ratione ipsius Tho. & aliorum, qui Thom. ipsum sequuntur, quāuisquamuis Fel. opinionem ante ipsum Bald. probauerit in l. id, quod pauperibus. C. de Episc. & Cler. 9. qu. Horum verò auctorum opinio fortassè tunc procederet, cùm iudex expressim Reum condemnaret ad soluendum, seu aliquid agendũagendum, quod nōnon pertineret ad corporalem læsionem: quemadmodum censet Dom. Sot. dict. arti. 6. conclu. 5. probans, in hisce casibus Reum post cōdemnationẽcondemnationem teneri ad solutionem, etiāetiam ante executionem, item & teneri ad agendum id, quod in sententia fuerit eidem iniunctũiniunctum. Practici autem iudices, cùm Reos condemnant ad pœnam amissionis bonorum temporaliũtemporalium, non damnant eos ad solutionem, sed simpliciter vtuntur cōdemnationecondemnatione bonorum omniũomnium, vel partis eorum, ea fisco Regio adiudicantes. At vbi fit condemnatio ad rationem alicuius mulctæ pecuniariæ, tunc etiam Reum condemnant ad eius solutionem.

Tertiò hinc deducitur, pœnam non deberi in foro interiori, etiamsi lex pœnalis addiderit, ad incurrendam pœnam nullam requiri declarationem, nec sententiam. Adhuc enim erit iudicis exequutio necessaria, quia, si lata condemnatoria sententia non debetur pœna in conscientiæ iudicio, nec etiam debebitur casu, quo nulla sententia est necessaria. quam illationem aduersus Syluestr. in ver. emphyteusis. quęstio. 2. & verbo, Assassinus, in fi. proponimus. Is enim dixit, nullam requiri sententiam, si lex pœnalis prædictis verbis vtatur. Cuius opinio vel est falsa, vel intelligenda in foro exteriori, non in iudicio interiori. Sed si lex adderet pœnam, quam infert, soluendam esse in conscientiæ foro: crederem communem opinionem non esse hoc casu admittendam: tametsi cautè à legibus sit hoc statuendum. Sic Regiæ leges fin. titu. 14. & fin. tit. 15. & 2. tit. 9. lib. 2. in Regi. ordi. pœnam quādamquandam imponentes addiderunt, eam in foro cōscientiæconscientiæ esse omninò soluendam. quod quibusdam nimis asperum videbitur, tamen vrgentissimis rationibus probatur ab Alfonso de Castro lib. 2. de potest. leg. pœnal. c. 5. Illud tamen considerandum est, esse pœnas quasdāquasdam, quæ ipsis delinquentibus inferuntur, vt eas illatas patiantur: in quibus communis sententia locum habet: quasdam verò, quæ imponũturimponuntur ipsi delinquenti, & earum natura dictat, vt eas is exequatur: vt peregrinatio, exilium, habitatio in certo, & à iudice constituto loco: has quidem etiāetiam in conscientiæ iudicio, condẽnatumcondemnatum cogendum esse peragere: manifestum mihi videtur, & id expressim notat Driedonius de libert. Christia. pagina 226. post Caiet. 32. q. 69. artic. 3.

Quartò

11

^† ex eadem ratione non tenetur quis in foro cōscientiæconscientiæ pœnam etiam cōuentionalemconuentionalem soluere, nisi ab alio petatur. quod notat Corne. cons. 69. 2. volum. & consil. 55. in 3. vol. quem sequitur Rebuf. in l. vnica. C. de sen. quæ pro eo, quod int. proferuntur. nume. 40. Nam sicut iudici exequenti legis pœnam nōnon licet resistere, ita petenti pœnāpœnam ex conuentione, & promissione non licebit refragari. Et sicut iudicis exequutio in legali pœna est necessaria, ita in conuentionali petitio creditoris expectanda est: cùm is, qui pœnam promisit, iusta cōiecturaconiectura pręsumat, alterum nolle pœnam recipere, si eam non petierit. Vnde Anchar. sententia ín regu. possessor. tertia quæst. de regu. iur. in 6. quem referunt & sequuntur Fel. & Dec. in d. c. 1. quę asserit pœnam conuentionalem in foro conscientię deberi: est intelligenda, si ab illo, cui soluenda est, petatur. Is verò, qui ex conuentione, vel ex lege pœnam exigit, & extorquet, nullum peccatum committit. quod probat Fortu. in tract. de vlti. fine. illat. 18. & est apud omnes probatissima opinio, quando lex est iusta, vel pœna conuentionalis licitè in contractum deducitur. notat Corne. d. consil. 69. & Bald. in l. 1. C. vnde vi. colum. antepenul.

Quintò ex eadem opinione defenditur à quibusdam Innocen. qui in cap. sicut dignum. de homi. scripsit,

12

^† damnum alteri inferentem culpa leui, vel leuissima, non teneri, in conscientiæ foro illud resarcire: quamuis in iudicio exteriori, per iudicem cogi debeat ad id soluendum. per l. in lege. ff. ad l. Aquiliam. Hoc enim damnum in pœnam soluitur præcedentis culpæ: igitur in iudicio interiori non debetur. & Innoc. sequuntur Abb. in c. si egressus. de iniu. idẽidem Abb. in c. cùm causam. col. 5. de testibus. & in c. dilecti. de arbitr. Abb. & Dec. nume. 31. in c. quoniam contra. de probat. Areti. in c. sicut. col. 2. de testi. Roma. sing. 105. Anan. in d. c. sicut dignum. §. fi. in fin. & ibi Fel. idem Fel. nu. 41. & Dec. nu. 10. in 2. lect. in c. |

p. 91

1. de constit. post Abb. ibi col. 7. & Ias. in §. sed iste. numer. 130. de actio. Barb. in ca. 1. colu. 1. de commodat. quam opinionẽopinionem asserunt communem esse Anto. Cors. in sing. in verb. forum conscientiæ. & Syluest. in verb. culpa. §. 4. & verb. aduocatus. §. 24. & verb. restit. in 2. §. 12. & 17. pro qua considerandum est, quòd in foro interiori voluntas nocẽdinocendi est attendenda, quæ tamen cessat in culpa leui, & leuissima. Verùm aduersus hanc opinionem communem tenet idem Abb. in cap. fi. de iniur. Barb. in cap. Rainaldus. de testa. col. 114. & Angel. in summa, in verb. culpa. in fin. & Adria. in 4. senten. in tracta. de restitutione. c. vtrum in foro conscientiæ. quibus suffragatur, quòd lex Ciuilis, modò iusta sit, ligat quem in foro conscientiæ, & in eo seruanda est. gloss. communiter recepta in cap. quæ in ecclesiarum. de constitu. Diuus Tho. 12. quæstio. 96. articu. 4. Lex autem Ciuilis hac in re iusta est, igitur erit in interiori foro seruanda. Item prædicta lex dum mandat restitui damnum illatum, non infert pœnam, quia istud damnum est ex parte patientis interesse & propriæ rei amissæ acquisitio. Nec de voluntate damnum inferentis curandum est, cùm possit eum lex obligare ad damni solutionem. Ex quibus respondetur rationibus pro prima opinione adductis, & dubia valde redditur huius quæst. definitio. Atque in culpa leui mallem ego tenere opinionem vltimam, quam & in culpa leuissima probabilem esse opinor, maximè vbi natura contractus ex legis dispositione etiam leuissimam culpam considerat.

Est tamen adnotandum

13

^† text. in dict. l. in lege, procedere in culpa commissa in facto, non in culpa, quæ in omissione commissa fuerit. gloss. notab. secundum Paul. ibi. in l. si mora. ff. soluto matrimonio. quam dicit auream Cors. in singu. in verbo, pœna. cui est similis in l. lege Cornelia. ff. ad Syllani. quas communiter Docto. approbant secundum Alex. in d. l. si mora. col. 6. maius enim crimen est, quod in facto committitur, quàm quod in omissione perpetratur, autore Tho. 22. quæst. 79. artic. 1. hunc etiam intellectum ad l. in lege. not. Bart. in l. quod Nerua. ff. depositi. nume. 29. Imol in c. 1. de commod. num. 28. & Alex. Imol. in l. prætor ait. ff. de edendo. col. pe. Salycet. in l. quæ fortuitis. ad fi. C. de pig. actio. Stephanus Bertra. consil. 140. in 3. volum. Ex quo infertur intellect. ad gloss. in §. præterea. Instit. quibus modis re contrah. obligatio,

14

^† dicentem in incendio semper præsumi culpam leuissimam, quam dicit singul. Salycet. in dict. l. quæ fortius. fi. colum. & idem in l. in iudicio. C. locati. & Ias. in d. l. prætor ait. §. prætor. colum. fi. Alexand. & Ias. in l. domos hæreditarias. ff. de leg. 1. vbi Ias. asserit hanc opinionem esse communem: est enim intelligenda dicta opinio, quo ad culpam leuissimāleuissimam in omittendo, non quo ad leuissimam in committendo contingentem. Vnde, nisi ex natura contractus veniat leuissima culpa, ex incendio non tenebitur quis actione legis Aquiliæ ex illa leuissima culpa à lege præsumpta. ita Alexand. in d. l. domos. & in d. §. prætor. Bald. consil. 136. volum. 4. & Bertrand. in dict. consil. 40. 3. vol. licet contrarium notauerit Thom. Grammat. decis. 3. ad fi. Hinc subinfertur text. in l. qui ædes. ff. de incend. rui. & naufrag. dicentem, teneri quem ad damni illati solutionem, quando damnum illatum fuit ex incendio, propter illius negligentiam, esse intelligendum, de negligentia, quæ culpam leuem præ se fert, perpensis ipsius facti circumstantijs: non de illa, quæ ex culpa leuissima contingit, cùm constet ex suprà dictis neminem teneri ad satisfactionem damni, quod est illatũillatum propter eius omissionem data culpa leuissima. His etiam exactè animaduersis, constat, qualiter sit intelligẽdaintelligenda Regia l. 10. tit. 15. part. 4. quę in incendio optimè considerat per aliquot exempla culpam, ex qua incendiarius teneatur. Est tamen hac in re aduertendum, contra communem opinionem, verius esse. tunc demùm lege Aquilia quem teneri ex culpa leuissima, quando natura actionis, cum qua legis Aquiliæ actio concurrit, id exposcit, non aliàs. quod subtiliter comprobat Carol. Molin. in l. vnic. C. de sent. quæ pro eo, quod interest. nu. 180.

Sextò ex gloss. in dict. cap. fraternitas. adiuncta præmissa declaratione, constat, pœnam etiam in foro conscientiæ deberi, quando ex parte recipientis non est pœna, sed amissæ rei acquisitio, & sic interesse. Domi. in cap. commissa. colum. final. de elect. in 6. Felin. nume. 43. & Decius in dict. cap. 1. de constit. num. 20. in 1. lect. & Ancha. in reg. peccatum. de regul. iur. in 6. colum. 23. quorum opinio est intelligenda iuxta Inno. opinionẽopinionem, quam modò explicuimus.

Septimò infertur intellectus ad text. in c. 1. & 2. de adult. vbi expressè cauetur,

15

^† vitiantem virginem esse compellendum eam dote congrua donare, hoc enim procedit in foro exteriori.: nam in iudicio interiori, & cōscientiæconscientiæ solùm tenetur is damnum resarcire. & sic ipsi stupratæ dare tantum, quanto pluris eget corrupta ad inueniendum virum sibi coëqualem, quàm indigeret, si esset virgo. non tamen integram dotem: hoc enim est damnum illatum resarcire. soluere autem dotem integram, & necessariam ad nubendum viro æquali, vt ex intellectu communi illius cap. de adult. colligitur, ad pœnam criminis spectat, quæ in foro conscientię non debetur. ita hunc intellectum expressè notat Floren. 2. part. tit. 5. cap. 6. §. 1. & Ioan. Bernar. in illa elegantissima praxi criminali. cap. 77. Et licet text. in c. 1. responderit, quòd corrumpens virginem, si eam nōnon duxerit vxorem, teneatur in foro iu|

p. 92

diciali eam dotare iuxta dotem, quam virgines accipere consueuerunt. dicunt tamen Io. And. Abb. & alij, esse vlterius ad text. supplendum, quòd teneatur item dare illud, quo pluris indiget corrupta ad inueniendum virum æqualem sibi. Quod illic Anania ægrè admittit 2. col. scribens, quòd ille textus sic simpliciter intelligendus, vt iacet, sine vlla additione, quando corruptor vult contrahere matrimonium, ipsa vero, vel pater hoc recusant: tunc enim sat erit constituere ei dotem, quæ sufficiens fuisset ei, si esset virgo. Ego tandem Ananiæ accedo, vbi corruptor est vir conueniens ipsi virgini ad matrimonium, & iniustè recusatur. alioqui sequor Abb. & confirmo eius intellectum procedere, quia text. ille intelligitur, quando corrupta cum dote consueta dari virginibus potest consequi, aut consequitur maritum sibi æqualem & conuenientem atque parem.

Octauò,

16

^† quamuis mala fide præscriptio non procedat. cap. possessor. de regul. iur. in 6. cap. fi. de præscrip. pœna tamen præscribi potest, etiam cum mala fide, eò, quòd nōnon debeatur in foro conscientiæ. ita Abb. & Feli. in dict. c. fi. 2. col. & Franc. Bald. in tract. de præscript. 2. part. 3. part. princ. q. 13. & 14. idem not. Ioan. Crott. in l. nemo potest. fol. antepe. col. 4. ff. de legat. 1. quibus non obstat text. in c. 2. de præscript. libro 6. cuius mentionem paulò antè fecimus, vbi bona fides requiritur ad præscribendam pœnāpœnam: ille enim text. procedit, quando pœna ipso Iure est per legem statuta. quo casu licet in foro conscientiæ nōnon teneatur delinquens, nec eius hæres eam fisco offerre, tamen ipsi hæredes bona illa fisco delata non possunt absque bona fide pręscribere, ad hunc effectum, ne bona illa per sententiam Iudicis auferantur ab eis. quanto autem tempore, in bonis fisco delatis, aut deferendis, procedat præscriptio, tradunt Bart. in l. in omnibus. ff. de diuers. & tempo. præscrip. Imol. in l. quamuis. ff. de vsucap. Angel. in §. res fisci. Insti. de vsucap. text. & ibi Doct. in c. 2. de præscrip. in 6. Abb. in cap. cùm nobis. col. 3. & pe. Feli. ibi col. pe. de præscrip. Verùm si rationem Abb. & sequacium diligẽterdiligenter perpendamus, minimè satisfaciet responsio præfata ad text. in dict. c. 2. Cùm etiam ipso Iure imposita pœna in conscientiæ foro debita non sit, ideo crederẽcrederem præscriptionem cum mala fide in pœnalibus procedere etiam Iure Canonico, si ea sit præscriptio, quæ Iure Ciuili cum mala fide approbatur, non aliàs. atque ideo in d. c. 2. bona fides exigitur, quia illius capitis præscriptio à Iure Ciuili inuenta non est, nec statuta: omninò etenim à Iure tantùm Pontificio inducitur, & cum bona fide, seclusa penitùs mala fide. Ex quo infero Iure Ciuili aduersus fiscum secularem, bona ob non solutum vectigal ei ipso Iure delata, vsucapi aut præscribi quinquennio, etiam mala fide. l. 2. C. de vectig. & commi. quem text. commendat Abb. in c. cùm nobis. colum. 3. de præscript. Roma. singu. 477. Bertachi. in tract. de gabellis, parte 9. nume. 5. addo tamen hac in re leges Regias 5. titu. 7. part. 5. & 9. titul. 10. lib. 6. ordina. Infertur etiam Iure Ciuili post quinquennium ab obitu hæretici nondum accusati, tutè ab hæredibus bona illius obtineri, eosq́ue dicta præscriptione defendi, licet sciuerint illum hęreticum fuisse. sensit Bar. in l. 2. C. de Apost. cuius opinionem in fisco seculari procedere existimant Abb. in d. c. cùm nobis. 3. col. & ibi. Feli. col. pe. Franc. in c. 2. de præscriptio. in 6. col. 2. Balb. de præscript. 5. part. in princ. col. 7. pro quibus facit gloss. in l. Manichæos. C. de hæreti. dicens, in crimine læsæ Maiestatis non posse quem accusari post quinquennium ab eius morte. idem notat Rom. singu. 43. Ex quibus illud sanè colligere licet, Ius Ciuile hæc tempora statuisse in his pœnalibus actionibus, etiam data criminis scientia in hęredibus delinquentis. Verùm in fisco Ecclesiæ aliud disponit text. in d. c. 2. cui adde text. in c. accusatus. §. pe. de hæreti. eod. lib. quo constat hæreticum, quo ad bona, etiam posse post mortem accusari. imò ex eo in perpetuum poterit defunctus hæreticus accusari, vt eius memoria damnetur, vt ibi Io. Mon. ac cæteri adnotarunt. quibus accedit Feli. in d. c. cùm nobis. col. pe. post Abb. ibi col. 3. & Gonsalus à Villadiego de hæretic. quæst. 22. col. 2. atque idem erit in apostatis, licet Afflict. in constitu. Neapolit. titu. 3. teneat, non posse eum post quinquennium accusari. Imò in his regnis, quo ad bonorum confiscationem fisco seculari applicandam, locum habet illius cap. constitutio. ex his, quæ notat repertorium inquisitorum in verbo, præscriptio, & instructio inquisitorum c. 20.

Verùm ex præmissis considerandum est, bona ob delictum semel fisco delata, & per sententiam ei tradita, non posse vsucapi mala fide, nec præscribi: iam enim non agitur de pœna præscribenda, sed de re propria ipsius fisci per præscriptionem acquirenda. sic sanè intelligo l. omnes. C. de præscripti. triginta, vel quadraginta annorum, ex qua anni quadraginta ad hanc præscriptionem requiruntur. quod Bart. in dict. l. in omnibus. Imol. in dict. l. quamuis. Ange. in dict. §. res fisci. fatentur, & latè Boër. quæst. 264. nume. 21. qui etiam examinat quæstionẽquæstioneem istam de præscribendis bonis fisco delatis, aut deferendis. hoc, inquam, adeò verum est, vt & bona fides sit in hac præscriptione necessaria.

Nonò ex præmissis probari potest, pœnas censuræ à Canonibus indictas, item pœnam irregularitatis, ac etiam quasuis alias, quibus propter crimen aliquis efficitur indignus, atque incapax alicuius rei, in foro conscientiæ vim, & effectum habere, quia nullum actum |

p. 93

Iudicis exigunt istæ pœnæ, quod notat Caieta. 22. quæst. 62. artic. 3. & probatur ex ratione, quam ad gloss. in cap. fraternitas. notauimus. tametsi Domi. Sot. d. artic. 6. in censuris Caiet. sequatur, ab eo discedens in ea ratione, quam ipse tradit, & nos hoc loco sequimur.

Decimò hîc notandum est,

17

^† non tantùm in foro pœnitentiali, sed & in iudiciali, quo ad tollendam pœnam spiritualem, quæ infertur non satisfacienti, minimè considerari pœnam temporalem, quæ damni, vel debitæ rei, satisfactionem non spectet. gloss. in Clem. 2. versic. officij. de hæret. quam dicit sing. Areti. in l. 4. §. Cato. 1. col. ff. de verb. obl. Ex quo subinfertur intellectus ad l. Regiam, quæ prima est titu. de excommunicatis. libr. 8. ordin. qua pœna imponitur perseueranti in excommunicatione per mensem, aut annum: nam sic excommunicatus, si omninò satisfaciat alteri, cuius causa fuit excommunicatus, absoluendus est, licet pœnam illius l. nōnon soluat, tametsi possit ab eo illa pœna exigi, præstita semel absolut.

Vndecimò & illud est considerandum, pœnam à testatore adiectam in foro conscientiæ deberi, vel ea ratione, quòd nulla sit Iudicis executio necessaria, vt existimat Abb. in cap. Rainaldus. de testa. nu. 25. & Cremen. singu. 7. vel ex eo, quòd eueniat casus, quo testator noluit hæredem vel legatarium eius bona possidere, vel voluit eorum aliquam partem amittere, quod facere iure optimo potuit. l. ab eo. C. de fidei com. cum simil. notat Caiet. in sum. verb. pœna. Florent. 3. part. titu. 10. cap. 3. §. 12. Ex quo infertur, fœminam, quæ ex mariti testamento vsufructuctuaria relicta est, in bonis ipsius mariti, hac lege & conditione, vt castè viuat, omninò teneri vsumfructum restituere mariti hęredibus, in animę iudicio, ex quo castitatem non seruauit.

Duodecimò nec illud est omittendum, donatarium, susceptis à donatore filijs, teneri in conscientiæ iudicio restituere res donatas, iuxta l. si vnquam. C. de reuoc. donat. Nec id improbatur ex communi opinione glo. in c. fraternitas. 12. q. 2. quia reuocatio donationis per l. illam inducta, nōnon fuit facta in pœnam donatarij, sed ex præsumpta ipsius donantis voluntate, plurimùm à lege coadiuuata, quod ibi notat Tiraq. in verb. reuertatur. num. 238. in quo forsan diuersum erit dicendum, quando donatio reuocatur ob ingratitudinem donatarij. ex l. fi. C. de reuoc. donat. & c. fi. de donatio. tunc enim in pœnam criminis, & ingratitudinis fit reuocatio.

Cæterùm, vt illuc, vnde abij, redeam,

18

^† prædicta pœna amissionis bonorũbonorum omnium, quæ Authenticorum iure, contrahentibus incestas nuptias infertur, ita est intelligenda, vt incestas nuptias dicamus eas, quæ gradibus Iure Canonico prohibitis contrahuntur, licet Iure Ciuili prohibiti non sint: Lex enim Ciuilis in hac re ad Canones est omninò referenda. ita Card. Abb. & Præpo. in c. & si necesse. de do. inter vir. & vx. Alex. in l. si auiæ. C. de succe. edi. in fi. Deci. in c. 2. col. 2. de testi. idem Deci. consi. 158. vbi hanc esse communem opi. fatetur, licet cōtrariumcontrarium notauerit Anch. cons. 391. Domi. consil. 71. Cald. consil. vlti. de consang. idem Dec. consi. 268. num. 5. & Andr. Alciat. in c. cùm contingat. de iureiur. nu. 53. dicens, statutum prohibens incestas nuptias, & pœnam contrahentibus adijciens, esse referendum ad Iuris Canonici prohibitionem, quia tempore, quo statutum fit, Ius Canonicum viget. At Iustiniani leges nōnon posse hunc intellectum accipere, probat ex eo, quòd illo tempore nondum Ius Canonicum cōiugalemconiugalem prohibitionẽprohibitionem induxerat. In quo fallitur apertè, cùm ante Iustinianum, imò & ante Valentem, Theodosium & ArchadiũArchadium Cæsares, qui l. qui contra. C. de incest. nupt. ediderunt. Calixtus, Fabianus, & Iulius, Romani PōtificesPontifices, cōiugiaconiugia inter consanguineos & affines prohibuerant, paulò latius, quàm per c. non debet. prohibita fuerint. vnde communis opinio iure verior videtur.

Secundò

19

^† leges, punientes incestas nuptias, & etiam Canones locum habent, vbi ab initio scienter contractæ fuerunt. secus tamen, si ab initio bona fide contractis nuptijs postea detecto impedimento vir & fœmina in eodem coniugali contractu perseuerant. glo. est in Clem. vnic. in verb. scienter. de consangui. quam Docto. ibi approbant. & eam dicit auream & singul. Feli. in cap. examinata. col. 4. de iud. & notab. Franc. in c. decreuit. de hæret. in 6. vbi gl. fi. eandem sentẽtiamsententiam probat. quam & DD. ibi sequuntur.

Tertiò leges

20

^† Ciuiles, incestas nuptias punientes, sunt intelligẽdęintelligendę, quando sunt contracta sponsalia de præsenti. Bart. Ias. & alij in l. fi. ff. de condict. sine caus. Imò, quo ad Ciuiles, de incestis nuptijs, vt locum habeant, est necessarium matrimoniũmatrimonium copula carnali consummatum. text. in c. & si necesse. de do. inter virum & vxor. quem ita intelligunt ibi Anto. Abb. & Præpo. & Bald. Nouel. in tract. de dote. par. 11. col. 11. nam cùm leges Ciuiles in his nuptijs incestum punire velint, copula requiritur, sine qua incestus verè committi non potest, vt superiùs diximus.

Quartò pœna amissionis

21

^† omnium bonorum, quæ Iure Authenticorum contrahentibus incestas nuptias infertur, minimè locũlocum sibi vendicat, data in ipsis contrahentibus ignorantia Iuris, vel facti, etiam crassa, & quæ ex lata culpa cōtingatcontingat. ita Bar. in l. si adulteriũadulterium cũcum incestu. in princ. nu. 11. ff. de adulte. optimè Imol. in Cle. vni. de cōsanconsan. col. 2. & ibi Anchar. col. 3. Bart. expressim sequutus, pro qua opinione facit ratio, quæ ab ipso Imo. adducitur: nānam vbi dolus expressè ad pœnāpœnam requiritur, lata culpa non sufficit. l. igitur. §. & generaliter. ff. |

p. 94

de libe. caus. not. Bar. in l. 1. §. 1. ff. si quis testam. liber esse iuss. fuerit. Ang. per tex. ibi in l. si quis id quod. §. doli. ff. de iuri. omni. iud. text. opti. in cap. si verò. in 2. de sent. excom. iuncto cap. si quis suadente. 17. quæst. 4. not. Abb. & Fel. col. 2. In c. 2. de consti. idẽidem Feli. in d. c. si verò. dicens illum text. ad hoc esse singu. not. gl. ibi recepta cōmunitercommuniter, teste Ias. nu. 23. in l. in actionibus. ff. de in lit. iu. facit l. in lege Cornel. ff. de sicar. notat Bart. in l. quod Nerua. 7. col. ff. depositi. Nec obstant, quæ cōtracontra hanc communem adducunt Dec. in d. c. 2. & latè Zasius in lib. 2. singu. intel. c. 2. illa enim intelligenda sunt, quando lata culpa versutiam pręsefert, & ita dolum admixtũadmixtum habet, vt cōstatconstat ex adductis per eundem Zasi. probatur etiam opinio communis in l. 2. vers. doli mali. & vers. si quis igitur suam rem. ff. vi bonor. rapt. ex quibus infertur, excommunicationis pœnam in d. Cle. vni. statutam. non comprehendere ignorantes, etiam ex lata culpa. quod notant ibi Imol. & Bonifa. col. 2. quibus patrocinantur quæ Io. Crot. adducit in c. 2. in prin. de const. in 6. col. 3. quamuis glo. in d. Clem. vnic. vers. scienter. contrarium notauerit.

Verùm in hoc eodem tractatu ante iura Authenticorum statutum fuerat, contrahentes

22

^† incestas nuptias, ex eisdem nihil lucri, aut commodi capere posse. Imò ex lege vxor dotem, arras, sponsalitiam largitatem, maritus donationẽdonationem propter nuptias amittebant: eaq́;eaque omnia ad fiscum deferebantur. l. qui cōtracontra. C. de incest. nupt. de cuius intellectu præter iam adducta, agendum vlteriùs est, quia sublata non est, licet pœna per iura Authenticorum augmentum receperit: est enim d. l. qui contra, intelligenda, in his qui scienter matrimonium cōtraxeruntcontraxerunt: nam hi, qui ignorantia facti incestas nuptias cōtrahuntcontrahunt immunes sunt, & liberi ab illius legis pœna, quod est receptissimum. Sed & ignorantia Iuris eosdem excusat à prædicta pœna amittendi propria bona, licet non operetur lucri acquisitionem. tex. & ibi gloss. in versi. illicitum. Bart. & Alber. in l. si adulterium. §. 1. ff. de adult. glo. in d. l. qui contra. Bart. & Paul. Cast. contra gloss. ibi in l. fi. ff. de condict. sine cau. gloss. & ibi Doct. in dict. c. & si necesse. quam opinionem asserit esse communem Bald. Nouel. in tract. de dote. part. 11. col. 8. Quæ tamen procedit, quando contrahitur matrimonium palàm, secus, si clàm contractum sit: tunc enim non excusat ignorantia Iuris, etiam humani, & ciuilis. text. in l. fi. ff. de ritu nupt. notat Albe. in dict. l. si adulterium. §. 1. gloss. in dict. l. qui contra. quam commendat Roma. sing. 714. Secundò communis opinio procedit, quo ad pœnam, d. l. qui contra. in ignorantia probabili, non tamen in ignorantia crassa, & quę in ipso Iure gentium versatur. l. fi. ff. de ritu nup. vbi Iurisconsultus scribit, in coniunctione matrimoniali, quæ contra Ius gentium fit, ignorantiam non excusare. quod Bart. notat in d. l. si adulterium. §. 1. vbi quo ad d. l. qui contra. hac distinctione vtitur, & eum cæteri sequuntur, maximè Anchar. in d. Cle. vnica.

Sed & si mulier, quę scienter matrimonium in gradu prohibito contraxit, dotem

23

^† à marito repetere velit, nōnon repellitur à marito criminis participe, qui fisci ius cōtracontra vxorem allegat, dicens, dotem fisco deberi. ita Bar. in l. fi. ff. de cōdcond. sine caus. in fi. quamuis dubius, sicuti Raphaël Fulgo. & Ias. ibi etiam dubitant. sed tenent eandem opinionẽopinionem Card. in d. c. & si necesse. & Fran. de Ripa in Rub. ff. solu. matri. nu. 29. ex text. iuncta glo. celebratissima in l. consequenter. §. 1. ff. famil. hercisc. vbi notatur, neminem posse aduersus agentem in iudicio ius fisci opponere. dicit prædictam gl. singu. Alex. in l. si patroni. §. qui fideicōmissumfideicommissum. ff. ad Trebell. pe. col. Ias. in l. 2. C. de iure emphy. num. 6. notat Bal. in c. tuæ. de procur. Bart. in l. 2. ff. de excep. rei iud. Ias. in l. si seruus pluriũplurium. §. si quis. ff. de lega. 1. probat tex. in l. 2. ff. si ager vecti. vel emphy. pet. ex quibus opinio Bar. probari videtur: nam etsi ipso Iure hæc bona ad fiscum deferantur, non tamen possunt ab ipso delinquente, etiam per Iudicem auferri, donec feratur sentẽtiasententia declaratoria. c. cùm secundum. de hæret. in 6. l. eius qui. ff. de iure fisci. quæ tamen sententia in pręsenti casu minimè fertur, nec tractatur. igitur vxor excludi non debet à marito excipiẽteexcipiente, ius fisci esse potẽtiuspotentius, quàm vxoris, eamq́;eamque à lege, illa dote priuari. Agit autem vxor ad dotem condictione sine causa, eò, quòd matrimonium, propter quod dos data fuit, sequutum non sit, nec contrahi potuerit. Nec causa dandi saltẽsaltem proxima, turpis est censenda, sed potiùs nulla, vt explicant Bart. & alij in d. l. fi. ff. de condict. sine cau. dicentes, non competere ipsi vxori actionẽactionem de dote, sed condictionem sine causa, etiamsi matrimonium esset ignoranter cōtractumcontractum. l. 1. C. de cond. ob caus. l. si cùm dotem. §. fi. ff. solut. matrimo. tex. & ibi gloss. in c. 3. de donat. inter virum & vxo. Cùm ergo actio de dote non competat, plurima sunt hîc notanda, ex quibus, quid hoc referat, apertissimè constabit.

Primò etenim infertur, in pręsenti casu non esse locum l. vnicæ. C. de rei vxor. actio. §. exactio.

24

^† quæ marito tribuit dilationem annuam ad restituenda mobilia dotis. Imò statim erunt omnia bona dotalia restituenda. gl. singu. in d. §. exactio. quam ibi præter alios sequitur Sali. Alex. in l. si cùm dotem. §. fi. ff. solu. matrim. Abb. & Cald. in dict. c. 3. quam etiam dicit singul. Bal. Nouel. in tract. de dote. part. 11. nume. 27. quibus suffragatur text. in l. 2. §. fi. ff. de priui. credit. & in dict. l. si cùm dotem. §. fi. vbi respectu mulieris ignorantis, & bona fide contrahentis, non respectu ipsius viri bona, quæ vxor dedit marito, dotis nomen habent. |

p. 95

Atque hæc est communis opinio, contra gloss. & Anto. in d. c. 3.

Secundò hinc deducitur, maritum huius dotis fructus non lucrari, quia

25

^† nec fuit vera dos, nec matrimonium. argum. l. si ante. ff. soluto matrimo. & l. incestæ. ff. de ritu nupt. & probatur in l. insulam. §. fructus. ff. solut. matri. notat Alex. in d. l. si cùm dotẽdotem. §. fi. nisi bona fide maritus illos fructus perceperit: tunc enim eos percipit tanquam bonæ fidei possessor, nōnon tanquam maritus, & ideo eos restituere tenebitur eo pacto, quo possessor bonæ fidei. gl. in d. §. fructus. per tex. ibi. quam approbant Paul. Imol. & Alex. ibi. idem Alex. in d. l. si ante. & Bal. Nouel. in tract. de dote. par. 11. col. pe. & fi. ex quibus ita est intelligenda gloss. in cap. 1. de donatio. inter virum & vxorem. quæ expressè voluit, maritum lucrari fructus dotis putatiuæ.

Tertiò constat ex his,

26

^† prędicto casu maritum conueniri ab vxore posse, vt ipsa dotem exigat in iudicio exactè, & ita integrè, vt nihil à marito deducatur alimentorũalimentorum ratione, imò vltra quàm facere possit, condemnandus erit, quia nec maritus fuit, nec vt maritus ad iudicium vocatur. Ioan. Andre. & Abb. in c. 1. de dona. inter virum & vxo. Bal. Imol. & Alex. in l. diuortio. §. fin. ff. soluto matrimo. eandem opinionẽopinionem existimat veriorem esse Rode. Xuares in l. 1. titu. 3. libr. 3. fori. col. 3. & esse communem asserit Bald. Nouel. in tracta. de dote. par. 11. numer. 28. quamuis gloss. in dict. cap. 1. contrarium asserat. cui videntur consentire Cardi. & Ancha. Quid autem in his bonis contrahentium incestas nuptias, dicẽdumdicendum sit, quando alter eorum bona fide contrahit, dicemus cap. 7. huius Partis. §. 1.

§. NONVS, DE DIspensatione.

HAC in parte agendũagendum erit de gradibus, naturali, diuináue lege, ꝓhibitisprohibitis. Qua in re ita celebris est controuersia, vt planè doctissimus quisque conatus fuerit, exactissima diligentia, id inuestigare. Huic tamen dubio, de dispensatione, quæ solet à Romanis Pontificibus concedi, aliqua præmittemus, quò percipi possit, quantæ sit vtilitatis isthæc disputatio.

Dispensare

1

^† apud Latinos frequentius, distribuere significat, ac expendere. Vnde dispensator seruus apud Iurisconsultos dicitur, qui impendia domus curat: quiq́ue victui diligenter distribuendo præest, ac rationibus expendendis. ita Alciat. in l. vrbana. ff. de verborum significat. qua dictione vtitur Alphenus in l. in lege censoria. ff. eod. titu. Item Paulus in l. dispensatorẽdispensatorem. & in l. dispensatori. ff. de solutio. & alibi sæpissimè. Scribit etiāetiam Theophilus in §. rectè quoque. Insti. de mandat. dispensatorem dici seruum, qui fœnori dare consueuit pecuniam domini: idem Theophil. in §. de his. Inst. per quas personas. ita de dispensatore loquitur. Ex re mea est, quando curam ei possessionum mearum credidi aut permisi, vt pecunijs meis mutandis præesset, dispensatoremq́ue, vt vocatur, eum feci. Inde & dispensatio deducitur pro hoc munere, & officio dispensatoris, ex Suetonio in Othone. ca. 5. Ante paucos dies seruo Cæsaris, pro impetrata dispensatione, decies sestertium expresserat. Idem Suetonius hac dictione vtitur in Vespasiano: Quendam è charis ministris, dispensationem cuidam, quasi fratri, petẽtempetentem cùm distulisset, ipsum candidatum ad se vocauit, exactaq́ue pecunia, quantam is cum suffragatore pepigerat, sine mora ordinauit. Nos verò passim dispensare pro soluere legibus dicimus, ac subinde verbari nomine vtimur pro concessione, aut indulgentia, quæ cōtracontra Ius à Principe impetratur. qui dicẽdidicendi modus minimè placet Budæo in l. 1. col. 14. ff. de iust. & iur. nec Oldendorp. libr. de iure sing. vbi scribit: Qui dispensat Ius, is cuique suum distribuit, & curat, ne alicui fiat iniuria, ne aliquis lædatur, quod summum iustitiæ munus est. Nec tamen verebimur his dictionibus vti, siquidem & his Canones, quos interpretamur, vtuntur. CondonandũCondonandum etenim aliquid est, atq;atque indulgendum commoditati loquendi, & cōsuetudiniconsuetudini quamlibet disciplinam profitentium: nam & Rom. Pont. dispensator à Diuo Bernardo dicitur, libro 3. de cōsideratconsiderat. ad Eugenium. & à Tho. 12. q. 97. arti. 4. atque à Diuo Paulo, 1. ad Corinth. |

p. 96

cap. 9. & ab ipso Christo, Lucæ 12. ex eo, quòd distribuat, ac expendat potestatem sibi à summo Deo concessam.

Cæterùm in Iure duo sunt, quæ ex diametro, quod aiunt,

2

^† distant declarare Iura, & dispensare circa Ius: Ius enim interpretatur quisquis ita illud explicat, vt ostendat apertè, an Ius illud, id quod agitur, includat, nec ne. l. fi. C. de legi. cap. cùm venissent. de iudic. l. scire leges. cum sibi proximis. ff. de legi. Lex namq;namque illa naturalis: NōNon occîdes, per humanas leges sæpissimè ita explicatur, vt cōstetconstet, per eam homicidium ad defensionem commissum minimè prohiberi. l. vt vim. ff. de iust. & iure. Naturalis enim ratio dictat, defensionem omnibus permissam esse. Sic etiam lex illa, furtum non facies, ita intelligenda est, vt furtum committere nōnon dicatur, qui fame coactus, victus gratia alienum assumit. c. si quis propter necessitatẽnecessitatem. de furt. Dispensat verò circa Ius, qui data legis obligatione, ab ea priuatim aliquem eximit: etenim secundum Tho. 22. q. 88. artic. 10. lex ponitur respiciẽdorespiciendo ad id, quod est vt in pluribus bonum, sed quia contingit huiusmodi in aliquo casu non esse bonum, oportuit per aliquem determinari in illo particulari casu legem non esse seruandāseruandam, & hoc est, autore Thoma, propriè dispensare in lege, cuius rei sit exemplum in cap. de mulcta. de præben. Iure enim humano nobiles & literati duo beneficia curam animarum habentia obtinere prohibentur. at Romanus Pontifex aliquem nobilem, aut literatum, ab hac iuris humani prohibitione eximere potest. ita hæc explicant Cardi. à Turre Crema. in tract. de ecclesia. libr. 3. c. 55. Iaco. Almai. in tract. de potest. eccles. c. 13. & Ambro. Cat. contra Caiet. libr. c. 2. ferè ad fi. Paris. consil. 68. nume. 195. volu. 4. Quo fit, vt circa Ius diuinum, aut naturale, interpretandi potestas Romano Pontifici competat, non dispensandi: declaratio enim ex eo etiam contingit in iure naturali, quia licet illud sit immutabile, quo ad prima principia, scilicet ratione viuendum est, & quo ad ea, quæ necessariò ex primis principijs deducuntur, vt sunt præcepta Decalogi, quæ & iure humano declarari possunt, quo ad actus, quos prohibent, vel imperant. conclusiones tamen, quę ex primis principijs iuris naturalis oriuntur frequentius, non tamen in vniuersum. quandoque ex causis specialibus à Iure ipso naturali deductis deficiunt: ratio enim dictat, vt deponenti reddatur depositũdepositum, si illud exigat. id tamen frequentius est. nec semper ratio id suadet, cùm iustissima ratione denegari aliquot casibus possit. l. bona fides. ff. deposi. Pulchrè Cicero libr. 3. de Offic. cuius oratio similima est verbis Iurisconsulti: sic enim inquit de deposito verba faciens: Multa, quæ honesta natura videntur esse, temporibus sunt inhonesta. Nec tollitur lex naturalis humana lege, sed declaratur. Tho. 12. q. 54. art. 5. Fort. in l. veluti. ff. de iusti. & iur. colum. 7. Ex his infertur Abb. eiusq́;eiusque sequaces errasse in c. fi. de consuet. dum dicunt,

3

^† Ius naturale posse ex causa tolli. Falsum enim id est, tex. in prin. 5. dist. §. sed naturalia. Inst. de iur. nat. gent. & Ciui. declarari enim humana lege Ius naturale potest: tolli verò non potest. cui assertioni adstipulatur Cicero lib. 3. de repud. dicens: Huic legi nec propagari fas est, nec derogari ex hac aliquid licet, nec tota abrogari potest. nec verò aut per Senatum, aut per populum solui hac lege possumus. Nec erit alia lex Romæ, alia Athenis, alia nunc, alia post hac, sed omnes gentes, & omni tempore vna lex, & sempiterna, & immutabilis continebit. Hactenus Cicero, cuius verba maxima cum laude retulit Lactant. Firmianus lib. 6. de vero cultu Dei, ca. 8. nam Cicer. libr. de Repub. non extant, præter quoddam sexti libri fragmentum, quod somnium Scipionis nuncupatur. Sic & Dionysius Tyrannus respondit, autore Plutarcho in Solone, ciuitatis leges abrogari, naturæ verò leges cogi nullo modo posse.

Secundò hinc etiam constat, non rectè loquutum fuisse Abb. in c. non est. de voto. dum sensit,

4

^† Papam posse cum causa in Iure diuino dispensare. idem not. Fel. in c. quæ in ecclesiarum. de constit. nu. 19. Deci. consil. 112. post alios Ferdi. Loazes in tracta. de matri. 2. dub. arg. 2. pro parte affirmatiua. dicit & hanc opi. communem Hiero. Gratus, consi. 1. in 2. volu. nu. 31. tradit Sigismundus Lofredus, consi. 50. id enim nullo iure subsistere potest, habet enim potestatem Rom. Pontif. interpretandi, & declarandi Ius diuinum, ex qua declaratione constabit, Ius illud ad casum aliquem non extendi, ex aliqua causa. dispensandi verò nulla competit ei facultas, nec causa aliqua id pati potest. Tho. quodlib. 4. artic. 13. & quod lib. 9. artic. 15. Angel. in verb. Papa. Card. à Turre Crema. lib. 2. de eccles. c. 107. Tho. 12. q. 97. art. 4. ad 3. Ioan. Maior. in 4. distinct. 24. quæst. 12. Ambr. Cath. in d. c. 2. Syluest. in verb. Papa. q. 16. Parisi. dict. consi. 68. nu. 199. volum. 4. Ioan. Driedo. de libert. Christia. pagi. 204. Ioan. Baptist. de S. Seuerino in tracta. de pensio. q. 19. Iac. Almain. in tract. de potest. eccles. c. 13. nostrates iure optimo reprehendens, eò, quòd passim asserant, posse ex causa Roma. Pontificem circa Ius diuinum dispensare, quorum opinio posset procedere, si ad declarationem vel interpretationẽinterpretationem referatur. Audacius certè multò dixit Ludo. Goza. consil. 51. colu. fi. propriam dispensationem Roma. Pontif. competere circa Ius diuinum. Quamobrem fugere omninò oportet, dispensandi verbum iura diuina & naturalia tractanti. si id verbum assumatur ea significatione, qua frequẽtiusfrequentius, & strictè apud nos assumitur, ac tutius erit dicere, iura naturalia & diuina posse Ro. Ponti. inter|

p. 97

pretari, quod probat text. in cap. maiores. de Baptismo. cap. per venerabilem. qui filij sint legitim. Etenim lex diuina continet ea, quę ab ipso Deo determinata sunt, non solùm in communi ratione iustitiæ, sed etiam quo ad singulares actus, qua ratione dispensationem ab alio, quàm ab ipso Deo non recepit, secundum Tho. 12. q. 100. arti. 8.

Tertiò ex his deducitur

5

^† intellectus ad text. in c. cōtracontra. 25. q. 1. quo Zozimus Papa asserit, Romanum Pontificem nil posse cōtracontra Patrum statuta sancire: est enim id intelligendum, quatenus illa statuta Ius naturale, vel diuinum referunt, vt ibi notauit gl. quæ ex præmissis comprobari optimè potest.

6

^† Dispensare autem potest Papa circa Ius humanum, etiāetiam in his, quæ ab Apostolis fuêre statuta. no. Tho. quodlib. 4. art. 13. etiam contra sancita in Concilio totius Ecclesiæ. gl. & communis in c. proposuit. de conce. præb. gl. in c. vbi periculum. de elect. in 6. vers. Concilio. Abb. in c. significasti. de elect. Iacob. Almain. in tracta. de potest. eccle. c. 14. & Feli. in c. 1. nu. 23. de const. Latè Iacobat. de Concil libr. 5. artic. 15. Potest enim Romanus Pontifex Ius humanum tollere. At in Concilio statutum, Ius humanum est, igitur & illud potest tollere. Vnde Ius dispensandi in Iure humano Romano Pontifici non aufertur, etiamsi Concilium vniuersale, futuris Romanorum Pontificum dispensationibus deroget, vti docet Card. à Turre Cremata in libr. 3. de ecclesia. cap. 52. & 53. siquidem potestas Romano Pontifici à Deo, non à Concilio data est, cap. 3. de const.

Ex quibus dubium illud explicari potest, num ille, qui

7

^† ex dispensatione Romani Pontificis, contra Ius humanum aliquid fuit assequutus, aut aliquem actũactum agit, si quo ad Deum tutus, an peccet. In quo celebris est sententia Ber. in cap. non est. de voto. dicentis, minimè tutum esse hunc, si absque rationabili causa, sit ei hoc concessum, cuius rationem Tho. adducit in 12. quæst. 97. artic. 4. quo autore, nec ipse Princeps tutus erit, qui sine iusta causa Ius, quod subditis omnibus commune est, vnius gratia violat: frangit enim illāillam æquabilitatem, quæ mera iustitia erga omnes seruari debet. Princeps ergo sine causa has indulgendo dispensationes peccat, fortassis & frequentissimè mortaliter, qui sub mortalis peccati pœna tenetur subditis iustitiam exhibere. Is verò, qui à Principe hanc Iuris relaxationem petit sine causa, venialiter peccat: non enim tutus erit, quo ad Deum, autore Bernard. in epistola 271. ad Theobaldum Comitem: forsan & mortaliter peccabit, quippe qui rem illicitam petat à Principe, & ei sit coadiutor in peccato mortali. ex his, quæ tradit Caieta. 22. quæst. 78. artic. 4. Sed & his, qui vtitur peccato ipsius Romani Pontificis, & sic dispensatione ab ipso sine causa concessa, simpliciter mortaliter non peccat, nisi sequuto graui scandalo, vel damno alterius. quod & Domin. Sot. probat libr. 1. de iusti. & iur. quæst. 7. art. 3. contingit tamen dispensandi facilitas in matrimonij impedimentis frequentibus erga diuites, Duces, Comites, ac Principes: nec temerè, cùm dispensatio hæc præcipuè concedatur ob firmandum pacis fœdus. quod magis necessarium est, magisq́ue Reipub. conueniens circa personas præcellentes his dignitatibus, quàm in popularibus, vt colligit S. Tho. 22. q. 63. ar. 2. ad secundum.

Verùm si causa exigitur,

8

^† & iusta, vt Sempronius contrahat matrimonium, in gradu humana lege prohibito, iam in eo cessat ratio legis, igitur & cessare debet lex ipsa, cur ergo dispensatio est necessaria? Ex eo, inquam, quòd ratio legis non cessat in communi, sed in particulari actu, & ideo lex non cessat. Cle. ad nostram. de hæreti. cap. & si Christus. de iureiurand. sensit Fort. in tracta. de vltim. fin. illat. 15. & 16. leges enim, quarum ratio continua est, quarum finis cōmuniscommunis est, & vniuersalis, non cessant, licet in particulari casu finis per eas intentus nōnon sequatur. Prohibentur sanè iuramenta sine causa, ex eo ne periuria sequantur ex incauta iuratione. sit ergo aliquis, qui nulla ex causa iuramentum fecerit absque periurio, pręmissa veritate affirmationis. procul dubio & is contra prohibitionẽprohibitionem fecit, text. in d. c. & si Christus. Sic & ieiunia præcipiuntur ad reprimendam carnis tentationem, & tamẽtamen tenebitur ieiunare is, in quo periculum illud tentationis cessat, dict. Cle. ad nostram. non sic in legibus, quarum ratio in finem particularem dirigitur, vt est lex, de correctione fraterna, quæ tendit, vt correctio fratris sequatur, & ideo cessat eo casu, quo correctio non speratur. ita explicat Ioan. à Medina de cōtractcontract. quæst. 14. hæ verò matrimonij prohibitiones, prioris classis sunt. vnde in nostro

[9]

^† casu necessaria est dispensatio, etiam existente causa, quæ actum videtur honestum reddere. Tho. quodlib. 9. art. 15. Hoc igitur vnũvnum ex præfatis notandum est, in quo inter omnes cōuenitconuenit, dispẽsationemdispensationem à Romano Pontifice concessam contra Ius sine causa, etsi sit contra ius positiuum, animæ tutātutam non esse: malè enim agit, qui dispensatione, sine causa sibi concessa, vtitur. Caieta. 12. q. 66. art. 5. glo. communiter recepta in dict. cap. non est. talis enim dispensatio, dissipatio potius censenda est, autore Bernardo libr. 3. de considerat. ad Eugenium. notant Ioan. Andre. Abb. ac cæteri in c. quia in tantum. de præb. Abb. in c. de mulct. de præb. eo. tit. nu. 20. idẽidem Abb. in c. cùm adeò. de rescri. alijq́;alijque plures Iuris diuini & humani Professores, quos hîc nominatim exprimere nōnon expedit: nam id agit Fel. longè lateq́;lateque in c. quę in ecclesiarũecclesiarum. de const. nu. 25. quibus addendũaddendum censeo causam præsumi iustam, quando Princeps |

p. 98

in Iure humano dispensat. ita aduertit Barto. post Cyn. in l. fin. C. si contra Ius, vel vtili. pub. Fel. nu. 60. Deci. 29. in d. c. quæ in ecclesiarum. Fortu. in l. Gallus. §. & quid si tantum. ff. de lib. & posth. col. 138. Hipp. sing. 8. Ias. cons. 105. in 1. vol. nu. 4. & plures alij, quos refert, & sequitur Ferd. Loazes Præsul Illerdensis in tract. de matrimo. 4. dubio. nu. 13. pro quibus optimus est text. in c. si quid culpatur. 23. q. 1. c. in præsentia. de renunciat. glo. in c. ad aures. de tempo. ordina. & in c. 2. de maio. & obedi. Sed si in humano Iure Romanus Pontifex dispẽsetdispenset nulla causa existente, ipsa Iuris relaxatio tenet, & valet, licet malè faciat Princeps eam concedendo,

10

^† quo ad hoc enim, vt dispensatio, & actus ex ea sequutus valeant, est in Principe pro ratione voluntas. glo. quam ibi notat Bar. in l. relegati. ff. de pœnis. quæ sing. est secundum Ias. in l. quo minus. ff. de flum. 2. col. & Felin. in c. quæ in ecclesiarum. de consti. nume. 6. Vnde quamuis sine iusta causa Princeps dispensationem cōcedatconcedat contra Ius humanum, valet concessio, actusq́ue ex ea sequutus, firmus erit. quod notat Caiet. 12. q. 96. artic. 5. ad fin. Inno. in c. cùm ad monasterium. de stat. regu. sentiunt Abb. in cap. non est. de voto. in c. de mulct. nume. 20. de præb. idem in cap. quæ in ecclesiarum. de consti. nume. 17. & ibi Decius nume. 29. dum probant, in foro exteriori, dispensationem validam esse, licet peccet, qui eam sine causa concesserit, & is etiam, qui ea vtitur. At in foro interiori animæ de hoc peccato tractatur: in foro autem exteriori, de actus ipsius valore, tametsi Fort. in l. Gallus. §. & quid si tantum. ff. de libe. & posthu. col. 135. in ea sit sententia, vt opinetur dispensationem contra Ius humanum, sine causa concessam, etiāetiam in interiori iudicio nullam esse, nec actum ex ea sequutum validũvalidum fore, pro se citans Diuum Tho. 12. quæst. 97. artic. 4. sed id durum est: nam etsi Princeps malè agat, si contra Ius humanum, absque causa dispenset, nihilominus dispensatio valida censetur, actusq́ue ex ea sequutus, in foro interiori tenebit: si quis enim dispensatione à Romano Pontifice impetrata, matrimonium in quarto gradu contraxerit sine aliqua dispensandi causa, etiamsi contrahendo peccauerit, quis tamen vnquam dicet, etiam in animæ iudicio, hoc matrimonium inualidũinualidum esse? Quis vnquam doctus sacerdos, in eodẽeodem iudicio filios ex hoc matrimonio conceptos, illegitimos esse iudicabit? Id etenim admittendum est, committi crimen in actione alicuius rei, & tamen ipsum actum firmum esse, vt Syluest. argumentatur, in verbo, Papa, quæst. 15. contrahit enim quis clàm matrimonium, & forsan cum mortali peccato, & tamen matrimonium tenet. quod latiùs superiùs disputauimus. Nec Tho. ꝓpro Fort. est quippe qui tantùm id dixit, malè agere Principem, qui sine causa contra Ius dispensat. Posset tamen Fortu. opinio locum habere in inferiori à Principe, is

11

^† enim si à Principe licentiam habeat dispensandi cōtracontra Ius humanum, ea vti debet cum causa, alioqui dispensatio nōnon tenebit vtroque foro. Innocent. in dict. cap. cùm ad Monasterium. & in cap. dudum. in 2. de electio. Nicol. Milis. verbo, dispensatio. latè Curtius Senior consil. 75. versicu. veniamus ad quartum. optimè Ripa libr. 2. respons. cap. 35. Felin. in cap. ad audientiam. in 2. de rescriptis. colum. 5. idem Felin. in cap. postulasti. numer. 13. eod. titul. gloss. Bald. & Alexand. in l. filius à patre. ff. de libe. & posthu. Ex his mihi non placet, quod Felin. scribit in dict. cap. ad audientiam. colum. 4. dicens, in his, quæ sunt iuris positiui, etiam in animæ foro, tutum esse eum, cui Papa dispensationem concessit, nulla præexistente causa: hoc enim falsum est, etiamsi Felinum sequatur Hieronym. Gygas in tracta. de pensioni. quæstio. 6. numero 13. nisi intelligamus eum tutum esse, quo ad actus valorem.

§. DECIMVS, DE GRADIBVS diuina, naturali, vel humana lege prohibitis.

CAETERVM cùm ex præmissis cōstetconstet, quo in iure possit Romanus Pontifex dispensare, operæprecium erit agere, qui gradus sint, quo ad matrimonia, in affinitate, & consanguinitate, diuina, naturalíue lege prohibiti. Ac primùm omnium illud notandum est, nullum

1

^† gradum Iure diuino prohibitum hodie esse, qui idem naturali Iure prohibitus non sit: lex enim vetus aduentu Christi expirauit. cap. translato. de consti. docet Tho. 12. q. 98. arti. 1. & q. 104. art. 3. Magist. in 4. sent. dist. 3. & ibi cæteri Theologi. atque Alfonsus de Castro libr. de hæresib. in verb. lex. In lege autem Euangelica nullum præceptum continetur, quod non sit Iuris naturalis, præter præcepta de Sacramentis, atque de Fide. Tho. prima secundæ, quæstio. 108. artic. primo, & secundo. idem quodlib. 4. artic. 13. igitur circa matrimonium nullus gradus erit diuina lege prohibitus, qui non sit Iure naturali. Aduertendum ergo est ad gradus Iure naturæ prohibitos.

2

^† Nec enim gradus omnes Leuitici 18. prohibiti, Iure naturali prohibentur. quod probat Thom. 12. quæstio. 105. artic. quarto. Caiet. 22. quæstio. 154. artic. 9. Rofensis in libello de matrimon. Regis Angliæ, & Alfonsus à Castro libr. 1. de potest. legis pœnal. cap. vltim. quo in loco scribit, sententiam hac in causa latam à Romano Pontifice fuisse, eiusq́ue retulit literam, prout Romæ fuit pronunciata. Quòd autem prohibitiones ibi expressæ non sint Iuris naturalis, probatur: ibi enim prohibetur frater relictam fratris sibi matrimonio copulare. & constat eadem lege Mosaica licitum fuisse fratri, relictam fratris decedentis absq;absque prole vxorem accipere. Sed si lege naturali relictam à fratre in vxorem accipere non liceret, nullo pacto licuisset cum ea matrimonium contrahere, fratre absq;absque prole defuncto. id equidẽequidem licebat: igitur dicta prohibitio non est Iuris naturalis. Præterea si naturali lege illicitum foret, relictam à fratre accipere vxorem, non probasset Romanus Pontifex coniugia contra dictam prohibitionem contracta in c. fi. de diuort.

3

^† Verùm cùm ibi illa coniugia essent contracta, ante conuersionem contrahentium ad fidem, ex legis Mosaicæ licentia, cur indigẽtindigent approbatione Romani Pontificis? siquidem ab infideli iuxta propriam legem, naturali Iuri minimè contrariam, matrimonium contractum firmum est, atque legitimum, & durat, etiamsi ad Christianam fidem conuertantur cōtrahentescontrahentes, & sit contractum contra Canones. c. de infidelibus, de consang. inspicitur enim initium contractus, & illius tempore licebat ita vxorem ducere: igitur dissolui non debet hoc matrimonium, quod ab initio legitimè contractum fuit. cap. gaudemus. de diuort. in princ. & in c. fin. qui filij sint legiti. Regia l. fi. titu. 6. part. 4. Ille etenim contractus licitus fuit ab initio, cùm Iudæi etiam inter Christianos habitent Mosaicis legibus regantur. ex notatis per Feli. post alios ibi in c. 1. de constit. eundem Felin. in cap. Iudæi. in 2. de Iudæ. & ibi Anani. Ias. in l. qui se patris. C. vnde liberi. num. 24. Soci. consil. 119. in 4. vol. etiam quo ad coniugales prohibitiones, vt notat Barba. in consil. 13. in 4. volu. Quare igitur in dict. cap. fina. de diuortijs dispensatio Romani Pontificis exigitur. Illud profectò respōderiresponderi potest, Romani Pontificis approbationẽapprobationem ideo ibi exigi, quòd prohibitio coniugalis, quæ ibi violatur, potissimùm accedat prohibitioni naturali. qua ratione autoritas Romani Pontificis ad euitandum scandalũscandalum exacta fuit. Possum, & rectiùs, respondere dictæ obiectioni, si dixero illa matrimonia ibidem cōtractacontracta fuisse post conuersionem ad fidem Christi, & propter fragilitatem eorũeorum, qui nouiter Christi fidem professi fuerant. approbat summus Pontifex matrimonia iam contracta, & prohibet contrahenda, quod sensit Paris. consi. 68. vol. 4. num. 275. Item non omnes gradus, & prohibitiones Leuitici 18. expressas esse Iuris naturalis. probatur ex eo, quod ibi prohibitũprohibitum est, ne quis sororem vxoris in coniugem accipiat. & tamen Iacob duas sorores in vxores accepit, Lian scilicet, & Rachel, vt constat Genes. cap. 29. Si id equidẽequidem Iure naturali non liceret, minimè hoc Iacob fecisset. Consequitur tandẽtandem ex his, non omnes prohibitiones Leuitici, Iuris naturalis esse. Imò in dict. c. 18. non agi de impedimentis cognationũcognationum circa matrimonia, sed ibi prohiberi, ne consanguinei, aut affines in incesta facinora prolabāturprolabantur, probare conatur Alfonsus Viruesius in tract. de matri. Regis Angliæ 3. hypothesi.

Omnibus tamen diuini, & humani Iuris Professoribus id placet,

4

^† primum gradum in recta ascendentium, ac descendentium linea Iure naturali prohibitum esse rationibus, quas nos adducimus hoc c. §. 6. & notant Tho. & Caieta. 22. quæst. 154. artic. 9. nec in hoc est cōtrouersiacontrouersia, tametsi apud Barbaras quasdam |

p. 100

nationes fas fuerit parentibus stupro coire cum liberis, sicuti cōmemoratcommemorat Quintus Curtius libr. 8. de regione proxima Scythiæ, quam quidem regionem Nauram appellatāappellatam esse tradit, idem Persis lege lata licuisse cōstatconstat ex Strabone, Catullo, Quintiliano, & Tertulliano: scribitq́ue Ludoui. Cæli. libr. antiq. lect. 10. c. 18. quod etiam testatur Constant. Harmenopul. libr. 1. Epitomes Iuris. titul. 1. Scribit & ad hæc Xanthus in ijs, quæ inscribuntur Magica, coire Magos cum matribus & filiabus, & fas eis esse coire cum sororibus, quemadmodum ex ipsius Xanthi testimonio tradit Clemens Alexandrinus libr. 3. de Stromatibus: id etenim ferinis moribus tribuendum est potiùs, quàm humani iudicij decretis. ad hæc autem plura scribit Tiraquel. 7. lege connubia. nume. 22. Nec mirum videri cuiquam debet plerunque apud gentes palàm permitti vitia, & crimina, quæ legi naturali aduersantur, id enim contingit ex errore in particulari, non in vniuersali: nam licet in aliquo homine dictamen naturalis legis extinctum, & sopitum sit in sua specie, non tamen inde sequitur in eo prorsus extinctam esse legem naturę communem, ex qua tanquam ex principio communi illud particulare deducitur Sic nulla est tam effera gens, quæ dubitet, sit ne licitum contra iustitiam agere, aliquem innocentem occidere, alicui iniuriam inferre. quæ item ignoret à malo declinandum, bonum agendum esse, sed an ex tali causa, nempe sacrificij ratione liceat aliquem occidere, rem alterius sagaci quadam industria occupare: apud plerasque nationes ex errore in particulari licitum, & probum existimatur, quemadmodum docet Ioannes Driedonius de libert. Christia. pagi. 52. idem explicat Domini. Sot. libr. 1. de iustit. & iur. q. 4. art. 4. & 5. nam apud Germanos latrocinium non reputabatur iniquum, vt scribit Cæsar de bello Gallico. nec apud Aegyptios autore Gellio, nec apud Lacedęmonios, autore Cæl. libr. 10. lect. antiq. c. 1. rapto enim viuere quibusdam honestum fuit ex Quintiliano libr. 3. cap. 9. Sensit tamen vterque Thomas, iure naturali nōnon prohiberi secundum gradum in linea recta ascendentium, & descendentium. idem Thom. probare videtur in 4. sentent. distinct. 40. q. 1. artic. 3. vbi idem sentiunt Bonauen. & Ricard. quæst. 2. Rofensis in tract. de matrimo. Regis Angliæ. fol. 3. & Alexan. de Hales. 2. par. q. 169. eidem opinioni suffragantur, dum Iure naturæ tantùm prohiberi coniugium inter matrem & filium, patrem & filiam constanter asserunt. Sed è contrario Scotus, Durand. Palud. in 4. sent. dist. 40. Florent. 3. part. tit. 1. c. 14. §. 2. & Syluest. in verbo, matrimonium. 8. quæst. 6. col. 4. in ascendentibus, & descendentibus Iure naturali matrimonia ꝓhiberiprohiberi, existimant. pro quibus ego animaduerto. l. fin. ff. de ritu nupti. vbi Iurisconsultus scribit, iure gentiũgentium, quod ego naturale ibi intelligo, incestum cōmitterecommittere eum, qui aliquam ex ascendentibus, vel descendentibus vxorem duxerit. quam etiam opinionem tutiorem esse existimo, omissa Accursij interpretatione dict. l. fin. Ambrosius item Catharinus libr. 5. contra Caieta. vbi de matrimo. agit, eandem vltimam opinionem comprobat. Sed ne quis huic quęstioni exemplum confingat ex primo parẽteparente Adam, qui modò resurgeret, exponam, quę D. Augustinus scribit libro 15. de Ciuitate Dei, cap. 8. de longa ætate veterum hominum, quorum mentio fit in libris Geneseos expressim agens. Quis itaque, inquit, dubitauerit, per vnius hominis ætatem tantum multiplicari potuisse genus humanum, vt esset vnde constituerentur non vna, sed plurimæ ciuitates. Quod ex hoc conijci facilimè potest, quia ex vno Abraham nōnon multò amplius quadringentis annis numerositas Hebreæ gentis tanta procreata est, vt in exitu eiusdem populi ex Aegypto sexcenta milia hominum fuisse referantur bellicæ iuuentutis, vt omittamus gentem Idumæorum non pertinentem ad populum Israel, quam genuit frater eius Esau, nepos Abrahæ, & alias gentes natas ex semine Abrahæ non per Saram coniugem procreatas. Hæc Augustinus, cui in CommẽtarijsCommentarijs addit Ludouicus Viues. Fuit memoria Patrum vicus penè centum domorum in Hispania, cuius omnes incolæ erāterant à sene quodam, quia adhuc viuebat, progeniti, ita, vt proprinquitatis nomen iam deesset, quo à minimis natu vocaretur, lingua enim nostra supra abauum non ascendit. Hactenus Viues.

In linea verò

5

^† consanguinitatis transuersa, etiam primus gradus Iure naturæ prohibitus non est, ex Tho. & Caietan. in dictis locis, Durando, ac cæteris, quos in q. præcedenti ad primam opinionẽopinionem citauimus. idem notat Ferdi. Loazes in tract. de matrimo. dubitatione 2. responsione ad secundũsecundum. & prima dubitatione. col. 2. Hinc apud Assyros scribit Lucianus in lib. de sacrificijs, lege lata licuisse matrimonium inter fratrem, & sororem. cui exemplo plura aptari possunt, quæ congerit Alexand. ab Alexand. libr. 1. dierum geniali. cap. 24. & Andre. Tiraq. 7. lege connu. nu. 23. nam quod modò prohibitum esse constat, legi humanæ tribuendum esse videtur his, qui præfatam opinionem approbant. Sed probabilius est, matrimonium Iure naturæ prohiberi in primo gradu lineæ transuersæ consanguinitatis, & sic inter fratrem, & sororem. Ex Augustino lib. 15. de Ciuitate Dei, cap. 16. & lib. 22. contra Faustum, cap. 35. atq;atque ita notant Palud. & Florent. in prædictis locis. Ioan. Maior. in 4. sent. dist. 40. quęst. 3. Abulensis Leuitici 18. & Ambros. Cathari. libro 5. contra Caieta. capit. de matrimonij Sacramento. Nec oberit, quod Gen. c. 11. scribitur Abraham matrimoniũmatrimonium con|

p. 101

traxisse cum Sara sorore sua. vbi Hieronymus in quæstionibus Hebraicis super Genesim, Saram veram Abrahæ sororem fuisse ex patre, palàm asserit. idem priùs scripserat Clemens Alexandrinus libr. 2. Stromatum. qui tradit ex hoc cōstareconstare, eas sorores, quæ ex eadem matre nascuntur, non esse ducendas vxores, quia refragante Hierony. Sara non fuit verè soror Abrahæ, sed filia fratris sui Aram, & sic neptis ex fratre. secundum Augusti. libr. 16. de Ciuitate Dei, cap. 12. & super Genes. ac rursus dict. lib. 16. cap. 19. Iosephum libr. 1. Antiq. cap. 14. & 15. eundem Hiero. aduersus Heluidium de virginitate perpetua Beatæ Mariæ, 2. Tomo. Gratianum in princ. 35. q. 1. & Abulensem d. c. 11. Genes. etiamsi Caie. & Alois. Lippomanus super Genes. c. 20. adhuc contendant, Saram verè fuisse Abrahæ sororem, Hieronymum in ea opinione sequuti. est tamen Augusti. sententia admodùm vero similis: nam qui maximè propinqui erant, solebant fratres, & sorores appellari. Sic propter maximam, & propinquam consanguinitatem, consobrini fratres appellabantur, autore Augustino, libr. 15. de Ciuitate Dei, cap. 16. & probatur Matth. ca. 12. ex Hieronymi interpretatione, quam alijs adductis autoribus comprobat Ioannes Ecchius in Homilia de S. Anna. Sic Cicero libr. 5. de Finib. statim in initio, Lucium Ciceronem, patrui sui filium, fratrem appellat. Quibus & illud addendum est, propriè nepotes dici natos ex filio, vel filia. l. fi. §. nepos. ff. de gradibus affi. §. fi. Instit. de patria potest. notant Abb. & Præpo. in c. tua nos. de consangui. & affinita. Areti. Feli. & Decius in cap. per tuas. de probatio. Ias. in l. si auiæ. C. de success. edict. Barto. in l. si instituta. §. de inofficioso. ff. de inoffi. testam. Sed tamen quandoque propter proximitatẽproximitatem sanguinis, nepotes dicuntur fratrum, vel sororum filij. text. in c. 1. §. similiter. quibus modis feud. amit. c. felicis. §. cæterùm. de pœnis. in 6. cap. per tuas. de probat. c. quod super his. cap. tua nos. de consangui. Corne. Tacitus libr. 3. Crispum equestri ortum loco, Caius Salustius rerum Romanarum florentissimus autor, sororis nepotẽnepotem in nomen adsciuit. Suetonius in Iulio Cæsare cap. 83. sed nouissimo testamento tres instituit hęredes sororum nepotes, id est, ex sororibus nepotes, nempe Octauium, Lucium PinariũPinarium, & Quintum Pedium: quæ quidem verba ita Erasmus interpretatur in Adnotationibus ad Tranquillum, cui nos addimus autorẽautorem Epitomes in Liuium, qui lib. 116. Caium Octauium Augustum, scribit, Cæsaris ex sorore nepotem fuisse, eundem appellat Cæsaris nepotem Eutropius libr. 7. cap. 1. sic & Plutarchus in vita M. Tullij Ciceronis eum fuisse filium sororis ipsius Cæsaris manifestissimè asserit, sicuti & Dion Historicus libr. 45. tametsi ex Suetonio in Augusto cap. 4. Sexto Aurelio, Plutarcho in Bruto & in Antonio & alijs constet, Caium Octauium ex Octauio, & Accia genitum fuisse. Acciam verò ex Balbo & Iulij Cęsaris sorore. Verùm si de interpretatione alicuius testamenti, donationis, legis, vel alterius cuiuslibet dispositionis, agamus, nepotẽnepotem filium filij, vel filię intelligemus, non filium fratris, aut sororis, nisi aliud ex verbis præcedentibus, aut sequentibus, vel ex qualitate loquentis, aliísue circumstantijs manifestè colligatur, secundum Aret. Felin. Deci. & Ias. in prædictis locis. Barb. in l. cùm acutissimi. fol. 5. col. 3. C. de fideicom. Sic & in regno Valentiæ Hispani filios fratrum, aut sororum, nepotes appellant. His ergo constat, vt ad institutũinstitutum redeamus, Saram non fuisse sororem Abrahæ, & subinde apparet, veriorem esse sententiam Aug. asserentis inter fratrem, & sororem naturali iure matrimonium prohiberi. quod ex Aristot. comprobatur, qui lib. 2. Polit. cap. 2. absurdum putat coniugium inter patrem, & filiam, atque inter fratrem, & sororem, licet priori sententiæ subscribat Albert. Pyghius controuers. 15. ad fi.

Consonum & his est de nouerca tractare,

6

^† nam iure naturali cum ea coniugium non prohiberi, autor est Augu. 3. Tomo. lib. 3. quæstionum, in quæst. 61. super Leuiticum. Is, inquam, scribit, illa verba Leuitici 18. turpitudinem vxoris patris tui non discooperies, minimè intelligenda fore patre viuente, cùm id prohibitum sit lege, quæ adulterium prohibuit, sed ibi prohiberi matrimonium contrahi cum illis, quas seclusa lege liceret vxores ducere. idem probat Thom. in 4. sent. distinct. 40. quæst. 1. artic. 4. dum asserit matrem tantùm comprehendi iure naturali. Nec oberit locus Pauli 1. ad Corinth. 5. dicentis: Auditur inter vos fornicatio, qualis nec inter gentes, ita, vt vxorem patris sui quis habeat. Si inter gentes, quæ viuunt ex sola lege naturali, non auditur isthæc fornicatio: igitur iure naturali ista coniunctio est prohibita, quia Pauli autoritas referri debet ad incestum simul, & adulterium, ita, vt viuente patre intelligatur, vt ibi interpretatur Caiet. adnotans vxorem dixisse Paulum, nōnon relictam patris. Sic Valerius Maximus memoriæ tradit libr. 5. cap. 7. Antiochum Seleuci filium, patris vxorem Stratonicem in vxorem viuente patre accepisse. Huc pertinent pulchra Phædræ ad Hippolytum, apud Ouidium Carmina:

Nec quia priuigno videar coitura nouerca,
Terruerint animos nomina vana tuos.
Ista vetus pietas æuo moritura futuro,
Rustica Saturno regna tenente fuit.
Iupiter esse pium statuit quodcunque iuuaret,
Et fas omne facit fratre marita soror.

Verùm probabilius erit idem, quod de matre, de nouerca asserere, cùm ea loco matris sit: iure igitur naturali prohibitum erit matrimonium cum nouerca, quod Diuus Tho. su|

p. 102

per epist. Pauli, d. cap. 5. profiteri videtur. & Abulensis, Leuiti. cap. 18. Cæterùm præter gradus, modò expressos, & speciatim adnotatos, à Theologis receptũreceptum est frequentissimè, nullum gradum Iure naturali prohibitũprohibitum esse, sed Iure tantùm humano Romanorum Pontificum. Ex quibus deducuntur plura. Primum,

7

^† Iure naturæ & diuino, posse relictam fratris in vxorem accipi, secluso Iure humano: quam illationem multis corroborat Ioan. Rofensis in peculiari huiusce dubitationis libello. & post eum Ioan. Cochle. Perdinandus Ilerdensis, & Alphonsus Canariensis episcopus, editis super eodem matrimonio Regis Angliæ tractatibus. Nec oberit, quòd Ioannes Baptista impensè Herodem incusauerit, ex eo, quòd fratris vxorem accepisset, Marci ca. 6. Id enim contigit, quia Herodes viuente fratre, vxorem eius vi quadam secum in cōcubituconcubitu habebat, quod Ioannes Cochleus in dicto libello de matrimonio Regis Angliæ, ex autoritatibus probat. Siquidem habens ipse Herodes vxorem legitimam filiam Aretæ Regis Arabiæ, ea depulsa Herodiadem filiam Aristobuli, vxorẽvxorem alterius Herodis, ipsius Herodis fratris, eo viuente, violenter in cōiugaleconiugale consortium recepit, teste Iosepho lib. 18. Antiq. ca. 9. tametsi Augustinus lib. vnico de fide, & oper. cap. 19. scribat ambiguum esse, vtrum Herodes mortui, an viui fratris vxorem duxerit, & ideo, inquit, non ita claret, quid Ioannes ei non licere dicebat.

Ex Iosepho tamen nouiter

8

^† corrigendus est locus insigniter vitiosus apud Eusebium libro primo Ecclesiast. Histor. cap. 13. ita enim scriptũscriptum est, in omnibus Codicibus, quos mihi videre contingit, nominatim de Herodiade commemorans, velut de cōiugioconiugio fratris Philippi viuentis, violenter abstracta, & suis ab Herode incestis nuptijs sociata, propria, & legitima vxore depulsa, quam Herodiadem filiam dicit fuisse Aretæ Regis Arabiæ. Hactenus Eusebius ad Iosephum hæc verba referens, legendum denique est. Propria & legitima vxore depulsa, quam filiam dicit fuisse Aretæ Regis Arabiæ. & postmodum, propter quam Herodiadem Ioannem, &c. quæ quidem lectio restituenda est, & ex Græco Eusebij Codice, lib. 1. Eccle. Hist. ca. 10. iuxta Codicem, quẽquem Græcis characteribus nuper Parisijs excusit Robertus Stephanus, Typographus diligentissimus, ex quo constat, ab Interprete Latino adiectum fuisse nomen Philippi, cùm id nōnon habeatur in Græco Codice, & ipse Iosephus dicto lib. 18. c. 11. scribat, virum Herodiadis non fuisse Philippum ipsius Herodis fratrem, sed alterum Herodem fratrem itidem ipsius Herodis Tetrarchæ. Apparet tamen ex sacro Euangelio Matth. cap. 14. & Mar. cap. 6. virum Herodiadis fuisse PhilippũPhilippum. idem asserit Egesippus lib. 2. de excidio Hierosolym. cap. 5. qua in re nōnon oportet Iosephi autoritatem defendere, cùm sacræ Euangeliorum Historiæ manifestè aduersetur. nec est intelligenda eo pacto, quo Caie. Matthæ. c. 14. conatur intelligere, cum is intellectus Iosephi verbis repugnet. Obiter verò illud adnotatione dignum est, Herodiadem fuisse filiam Aristobuli, non Aretæ, vt idem Iosephus deducit d. c. 9. & c. 11. & libr. 1. de bello Iudaico, c. 18. & Egesippus d. libr. 2. cap. 12. quod & nominis ratio dictat ab Herode patre Aristobuli, licet Hieronymus Matthæi cap. 14. scribat eam fuisse filiam Aretę Regis Arabiæ. cui Iosephus, & Eusebius refragāturrefragantur, nec in sacro Euangelio hac in re quidquam scribitur. vnde potuit Caiet. Iosephum in Herodiadis patre sequi, etiamsi Ambrosius Cathari. lib. 2. inter Caiet. errores hoc retulerit. His ergo constat, non esse Iure naturæ matrimoniũmatrimonium prohibitum cũcum relicta fratris, tametsi Ludoui. Gozadi. consil. 51. contrarium de Iure respōderitresponderit. & dubitauerit nouissimè Hierony. Grattus consilio primo, secundo volumine. & Paris. consil. 194. volu. 4. probare conatur hoc matrimonium esse contra Ius diuinum, & naturale.

Secundò

9

^† hinc potest comprobari sentẽtiasententia Anchara. consil. 373. qui consuluit, posse Romanum Pontificem dispensare, vt matrimonium contrahatur inter patruum, & neptem ex fratre, quamuis Abb. in c. literas. nume. 17. de restitu. spoliato. non rectè prædicta expendens, contrariam opinionem sequatur. Hinc & Plutarchus in Problematis Romanis, nume. 6. scribit virum quendam sanè pauperem, cæterùm bonum, accusatum eò, quòd filiam fratris, cui dos ampla relicta fuerat, vxorem accepisset, iudicio multitudinis absolutũabsolutum fuisse, atque inde factum plebiscitum, vt liceret cuique filiam fratris vxorem accipere. nec oberit huic illationi tex. in c. cùm in iuuentute. de præsumpt. vbi hoc fœdus naturale appellatur: is enim text. est ita intelligendus, vt referat EthnicorũEthnicorum sententiam, non autẽautem probet. vel dicamus esse naturale fœdus, quo ad quandam honestatem, non quo ad legis naturalis vinculum. Item naturale fœdus poterit intelligi, quo ad cognationem, quam natura instituit, ex his, quæ Abb. ibi notat.

Tertiò constat, Paluda. Florenti. & Maiorem in præcitatis locis, falsò opinatos fuisse, minimè posse Romanum Pontificem dispensare, vt matrimonium contrahatur in aliquo ex gradibus prohibitis. cap. 18. Leuitici.

10

^† Iam enim satis manifestũmanifestum est, posse in pluribus ibidem contentis dispensare. Nec vrget text. in c. literas. de restitut. spoliato. quo probari videtur gradus cap. 18. Leuiti. expressos, diuina lege ꝓhiberiprohiberi, quia ex gradibus ibi connumeratis, quidam Iure naturæ prohibentur, vt modò dixi, in quibus nulla dispensatio concedi potest. Quidam Iure diuino veteri legis, quæ |

p. 103

tamen aduentu Christi cessauit, in quibus licet Romanus Pontifex dispensationem cōcedereconcedere valeat: qui tamen in veteri diuina lege ꝓhibebanturprohibebantur, non consueuit dispensare: nisi iustissima causa id suadeat. Sic text. in eodem capit. literas, intelligendus est: cùm dixit, in aliquot gradibus Papam non posse dispensare, in aliquot verò non consueuisse id agere, quamuis possit. Vnde prohibitio, quæ diuinæ legi in dict. c. literas, tribuitur, ad legem diuinam veteris testamenti expectat. Quibus addendum erit contra Abb. in dict. cap. literas. Neruam Imperatorem legẽlegem tulisse, qua prohibuit, matrimoniu cum filia fratris, teste Dione Nicæo. quod maximum argumentum est, id ante illāillam legem licuisse: sicuti & ex Plutarchi testimonio paulò antè probauimus.

Nullus autem,

11

^† præter Romanum Pontificem, potest prædictam dispensationem concedere, contra iura humana, etiamsi Episcopus sit. Est enim dicta prohibitio in generali concilio facta: ergo non potest Episcopus ei dispẽsationedispensatione propria derogare. vt notát omnes, in c. at si Clerici. §. fi. de iudi. glo. in ca. dilectus. in 1. de præbend. vers. facultas. Abb. in c. proposuit. notab. vltimo de concess. præb. Nec legatus etiam à latere Romani Pontificis in hac prohibitione dispensat. glo. in c. quia circa. de consangui. & affinita. & in capi. quod dilectio. eod. titul. quam ibi Abb. & Docto. approbant. sensit Specul. titu. de legato §. nunc ostendendum. vers. 53. Nam & legatus de latere, nec solius Romani Pontificis constitutioni derogare potest: nisi in casibus, quibus id potest agere Episcopus. ita Abb. in cap. dilecto. de præb. 4. notab.

Illud autem dubium hoc in loco prætermittendum non est, an sit satis in impetranda dispensatione,

12

^† vt liceat in gradu prohibito cōtraherecontrahere matrimonium, mentionem agere remotioris gradus ab stipite, in linea transuersa, an sit necessarium simul, & propinquioris gradus, quo alter ex impeditis ab stipite distat, meminisse. Et cùm consanguinitas à gradu remotiori, in linea inæquali computanda sit, vt, quo gradu remotior distat à communi stipite, eodem distet à cognato, qui stipiti propinquior est. capitul. final. de consanguinita. sat esse videtur, remotioris tantùm gradus mentionem facere. Nam in duobus consanguineis, qui ab stipite inæquali linea distinguuntur: is tantùm consanguinitatis gradus iure censendus est, qui remotior est ab stipite, & ita de iure respondendum esse existimo. & id probatur Clementis Papæ Sexti constitutione, quæ incipit, Nuper. nondum Typis excusa, quam citat Calderinus consilio primo de consanguinitate. Quæ tamen sententia falsa quibusdam videri potest, ex decretali, quòd dilectio de consanguinitate & affinitate: qua id non sufficere probatur: sed necessariam fore vtriusque gradus mentionem. Cuius illa potuit esse ratio, quod in dispensationibus, quæ odiosę sunt, mixtum sub simplici minimè cōprehenditurcompreheditur. secundum communem opinionem in c. fi. de simonia. & in l. secunda in principio. ff. de verborum obligatio. Hic vero non est simplex gradus, qui remotior est, sed mixtus ex propinquiori: ergo dispensatio non est sufficiens. Sic gloss. in regul. Cancella. 29. dictum text intellexit: falso tamen: quid enim obsecro, hic mixtum reperitur? nonne de eorum, qui sunt in linea transuersa, gradu tractamus? atque is solus est, qui impedimentum præbet? is verò solùm est remotior ab stipite. cap. final. de consanguinitate & affinitate. ergo vnus tantùm simplex gradus est, non mixtus. Ideo responderi potest illum text. ex eo procedere, quod in ea prouincia consuetudine obtentum erat, dispensationes ad coniugia ita esse intelligendas, vt sublato remotioris gradus impedimento, non ex hoc propinquioris esset sublatum, quamuis ille gradus ad computationem consanguinitatis nihil ageret. ita gloss. Abb. & alij in dicto cap. quòd dilectio. quem text. dicit singul. Felin. in capit. final. colum. fin. de simo. & eum allegat in cap. postulasti. de rescript. numero 9. & 13. ex eo notans, dispensationem ex Iure communi intelligendam esse, nisi consuetudo eam strictiùs interpretetur. Sic igitur intelligenda est dispensatio prædicta, ob euitandum scandalum. Solet tamen dispensatio in prędicta specie cōcediconcedi duplicibus literis. Primę enim dantur super quarto gradu, & sic remotiori. Secundæ dantur super tertio declaratoriæ, secundum Philippum Probum in Rubrica, de cognatione spiritua. in 6.

Porrò, causam in dispensationibus exegimus, vt is, qui eas concedit, quo ad Deum tutus sit, item is, qui eis vtitur, eodem modo absque animæ periculo, vitam agat. Causa tamen inter alias esse potest scandalum, quod ex dissolutione iam contracti matrimonij se queretur.

13

^† Proles etiam ex consanguinea suscepta. text. in capit. quia circa. de consangui. notat Roma. consilio 307. ne cogatur vir, prole suscepta, ab eius consortio matrem filiorum expellere. Hoc tamen non est omninò verum: sed locum habet in prole bona fide suscepta, & sic ignoranter: alioqui proles mala fide suscepta, cùm crimen incestus præse ferat, non potest recta iustitia Principem mouere ad dispensandum, vt contrahentes perseuerent in coniugio, vel contrahant matrimonium. text. & ibi Hostiens. Ioan. Andre. Abb. & Præpos. in capit. cùm haberet, de eo, qui duxit in matrimo. l. qui in prouincia. §. 1. ff. de ritu nuptia. Imò si ante impetrationẽimpetrationem dispensationis matrimoniũmatrimonium contractum fuit scienter, vt dispẽsatiodispensatio teneat, necesse est hoc in ipsa petitione exprimere. Reg. Cancel. & ibi gloss. 47. ex his, quæ |

p. 104

in cap. postulasti. de rescrip. notantur.

14

^† Quod, si matrimonium scienter à consanguineis cōtractumcontractum fuerit, ea intentione, & prauo consilio, vt cum eis in dispensatione mitiùs agatur, atque impetretur faciliùs ob euitandum scandalum, huius consilij & fraudis mentio exponenda est Romano Pontifici, alioqui dispensatio non tenet, etiāsietiamsi mentio matrimonij scienter contracti facta fuerit. ita egregiè Mart. Naua. in repe. c. si quando. de rescript. col. 14. quibus omnibus addenda est glo. in d. c. quia circa. quam ibi dicit sing. Abb. ex ea notans, dispẽsationemdispensationem tacita veritate, vel obiecta falsitate, impetratam, ipso iure nullam esse: si tamen id contingat circa ea, quæ Principem mouere poterant ad non concedendum, vel eum à facili concessione auertere, ex dicto capi. postulasti. c. fi. de filijs presbyter. in 6. notat optimè Feli. in capit. ad audientiam. in 2. colum. 14. de rescript.

Sed & circa idem dubium erit,

15

^† an dissimulatio Romani Pontificis habeat vim & effectũeffectum dispensationis. Et id quidem videtur per text. in c. quia circa. de consang. ex interpretatione glo. ibi, quam dicit singul. Syluest. in verb. lex. quæst. 6. & probant Abb. & Doct. in dicto cap. quia circa. quando Romanus Pontifex dicit, quod dissimulat, aut id scribit: alioqui dispensare videtur, quamuis conniueat, text. in capi. cùm iam dudum. de præbend. vbi Abb. idem notat, & idem in capit. nisi essent. de præbend. Dec. in cap. 1. col. 1. de except. & Felin. in cap. 1. col. 6. de treug. & pace. dicens hāchanc opinionem communem esse. Hîc tamen aduertendum est, quòd ita intellectus ille tex. in dicto capi. quia circa. id solùm probaret, Romanum Pontificem posse in quinto gradu dispensare: quod nemini dubium est: neq;neque ibi de dispensatione agitur: cùm, si de ea ageretur, Romanus Pontifex scriberet his, qui matrimonium contraxerant, vt denuò contraherent, nec diceret in contracto matrimonio esse dissimulandum: siquidem esset necessarius cōsensusconsensus expressus, vel tacitus post missam à Romano Pontifice dispensationem, ex gl. in cap. 1. de eo, qui dux. in matrimo. Ex quibus dicta communis interpretatio non placet Hadria. qui in quodlib. 5. artic. secundo, dicit, quòd vbi aliquis bona fide est in eo statu, vt tantùm contra legem humanam, sine proximi iniuria vitam agat, absq;absque transgressione etiam legis naturalis ac diuinæ, in eodem statu dimittendus est, ac tolerādustolerandus, si ex correctione scandalum graue immineret: idq́;idque intelligo, dato errore iuris, qui attenta personarum cōditioneconditione & qualitate, bonam fidem minimè excluderet. Quo fit, vt in d. c. quia circa. ideò Papa rescribat dissimulandum esse, quia illi matrimonio iam copulati bona fide, putabant se legitimè cōiunctosconiunctos esse: atq;atque ex dissolutione graue immineret scandalum, eandem opinionem repetit idem Hadri. in 4. sent. tract. de confessione. dub. 7. post quintam quæstionem. Sic & Gofredus dictum textum intellexit, quem Martinus Naua. magnę scientiæ vir sequitur in capitu. si quis autem. numero 69. de pœniten. distinct. 7. & Ludo. Gozadin. consil. 51.

Illud autem planum

16

^† est, solum Romanum PontificẽPontificem posse statuere circa matrimonia cōtrahendacontrahenda, vel prohibenda, neque id ad seculares iudi. pertinere. tex. in ca. tuam. de ordi. cognit. ca. 1. de spons. ca. fin. de rapto. Abb. & Fel. in d. cap. 1. idem Abb. in c. 1. de cognat. leg. latè Feli. in c. Ecclesia. de const. nu. 62. Vincen. Hercula. in q. 3. glo. optima in c. 1. in fine. 30. q. 3. dicens inter tutorem & pupillam contractum matrimonium validum esse, etiamsi lex Ciuilis id prohibeat, cùm lege Pontificia hoc matrimonium vetitum non sit: quam gloss. notabilem esse existimat Alex. in l. filius à patre. ff. de lib. & posthum. §. fi. Hinc etiam constat à Laicis etiam summis Principibus, nōnon posse lege prohiberi matrimonium cum alienigenis, vel cũcum certo hominum genere. & hoc ipsum passim. nostrates fatentur, qui leges Ciuiles, aliquot matrimonia prohibentes, vt improbas refellunt. Nec in hoc libet latiùs insistere: cùm id lippis ac tonsoribus, vt aiunt, notum sit. Sed, vt ad institutum redeam, solus Romanus pontifex præter Ius Naturale legitimas, illegitimásue constituit nuptias, quod mirum videri quibusdam potest: nam matrimonium à Deo est institutum: sed inferior non potest legem superioris mutare: igitur Romanus Pontifex non potest circa matrimonium aliquid noua prohibitione inducere.

17

^† Cui argumentationi respondemus, materiam huius sacramenti esse hominem, qui quidem Iuri humano subest, & tanquam Reipublicæ membrum eius legibus obtemperare debet: idcircò humana lex potest aliquot homines à matrimonio auertere, & subtrahere materiam à sacramento, sicut posset Romanus Pontifex eximere à parocho subditum, quem parochus absoluere poterat à peccatis sacramento pœnitentiæ: & tamen nunc non potest: nec per hoc mutat Romanus Pontifex quidquam circa sacramentum: sed vel exhibet vel detrahit materiam sacramenti. Sic Palud. hoc dubium explicat in 4. sent. dist. 26. q. 4. artic. 3. & Hadri. in 4. senten. tracta. de matrimonio. fol. paru. 3. vel ex eo id procedit, quod matrimonium, etiamsi sacramentũsacramentum sit, plurimùm tamen accedit humano cōtractuicontractui: & ideò nimirum si lege humana, & Pontificia quidam eximantur ab hoc contractu propter ipsius Christianæ Reip. vtilitatem, vt idem Hadria. scribit in tracta. de confirmationis sacramento. art. 3. vers. ad rationem ante. Hinc

18

^† cōstatconstat, consuetudinem non posse nuptias permittere inter eos, quos matrimonio copulari prohibuit lex Pontificia. text. apertissimus ad id in capit. quod super his, de consang. & affinita. |

p. 105

Quòd, si consuetudo mixta Clericorum & Laicorum prohibeat matrimonium inter aliquot personas contrahi, ob euitandum scandalum, ea admittenda est: quamuis illi lege Canonica ad nuptias legitimi forent. text. vbi Abb. & alij in c. super eo. de cognat. spiritu. & in capit. quòd dilectio. de consang. & affinit. glo. communiter recepta in dict. cap. super his. non ex eo, quòd prohiberi matrimonium à consuetudine possit inter eos, quibus id contrahere Canones permittunt: sed quia cum scandalo coniugia contrahi Canones ipsi non tollerant. atque hæc videtur vera ratio, quare sic coniuncti omninò sint separandi: quasi ex hac ratione ab Ecclesia matrimonium hoc irritum iudicetur: in quo mihi non placet Driedonis sententia: dum is de liber. Christia. agens, pa. 124. scribit consuetudinẽconsuetudinem posse personas alioqui habiles, inhabiles ad matrimonium facere: hoc etenim concesso, esset sanè dicendum eadem ratione, ipsam consuetudinem posse inhabiles iure humano, habiles reddere: quod ipse Driedo. omninò negat. Posset tamen consuetudo circa solennitates in contractu matrimonij seruandas aliquid inducere, modò esset consuetudo illa mixtim à Laicis & Clericis introducta, tradũttradunt Abb. Pręp. & Fel. in c. 1. de spōspon. num. 18. per tex. & gloss. ibi. idem Fel. in c. Ecclesia. de const. nu. 62. in qua

19

^† cōsuetudineconsuetudine exigitur scientia Principis, quia de his, quæ ad Sacramentum pertinent, tractat gloss. in c. vir autem. de secund. nupt. & ibi Hosti. Ant. Henr. & Abb. à quibus tamen recedit Rochus in c. fin. de consuet. fol. paruo. 36. col. 3. dicens, etiāetiam circa sacramentalia consuetudinem procedere absque scientia principis: si enim consuetudo potest aliquid inducere circa solennitatem in matrimonio contrahendo, seu in alio sacramẽtosacramento percipiendo, minimè mutans, quæ in eodem sacramento præcipuam vim obtinent, non video cur scientia principis exigatur: siquidem in consuetudine scientia principis necessaria non est, gl. in c. in istis. §. leges. 4. dist. quam Abb. dicit notab. in c. cùm ex officij. 4. colum. de præscrip. Ex quibus potiùs placet opinio Rochi de Curte. Tametsi contrariam communem esse opinemur, cuius ratio ex præmissis optimè potest refelli.

Postremò illud hîc notandum erit ante contractum matrimonium,

20

^† vt illud impediatur sufficere famam, sine alia probatione impedimenti. text. in c. super eo. de consang. & affini. quem ibi Abb. & cæteri Docto. notant. idem Abb. in c. super eo. de eo, qui cogn. consan. vx. suæ. dicit eundem text. sing. Rom. singu. 616. Dec. in c. 1. col. 4. de appel. sic

21

^† etiam vnus testis sufficit ad id: nempe, vt matrimoniũmatrimonium contrahẽdumcontrahendum impediatur, tex. in c. pręterea. in 2. de spons. quem ita gl. & Doct. ibi intelligunt. & Rom. in d. sing. & Ias. in repe. l. admonendi. nu. 197. ff. de iureiur. cui est similis in c. super eod. in 2. de testi. & ibi Aret. in prin. & col. penul. Id enim permissum est, quia tractatur de peccato euitando, quod imminet committẽdumcommittendum. Vnde, cùm soli testimonio vnius danda sit in hoc fides, is qui scit solus, inter volentes matrimonium contrahere, subesse impedimentum aliquod, licèt id probare non possit, tenetur illud iudici denunciare, etiamsi illud impedimẽtumimpedimentum ex crimine occulto contrahere volentis oriatur, si is admonitus nolit à contractu abstinere: agitur etenim de peccato euitādoeuitando, vt notat Mart. Naua. in c. sacerdotes. de pœn. dist. 6. numero 27. licèt Ioan. Maior in 4. sent. dist. 21. contrarium teneat in impedimento, quod causam habet ex crimine occulto contrahere volentis.

Quibus omnibus sic præmissis duo addere libet. Primum quidem, dictum testem cum iuramento debere asserere, illud impedimentum certò scire, alioqui testis vnus, etiam iuratus, de auditu testimonium prębens, coniugium non impediret, etiamsi cum eo alter absque iuramento de scientia certa testaretur. text. singu. vbi hoc notat Abb. in capit. primo. de consangui. ex quo deducitur maiorem fidem soli famę exhibẽdamexhibendam esse hac in re, quàm duobus testibus, quorum alter, qui de scientia testimonium perhibet, non iurat, alter verò, & si iuret, tamen asserit se ita audiuisse. Is tamen, qui de auditu testatur, sufficit, si circa consanguinitatis impedimentum testificetur iuxta formam à Canonibus expressam, in cap. licèt ex quadam. de testi. vbi optimè Feli. colum. 1. text. memorabilis. in capit. tua nos. de consang. & affi. vbi Abb. & Pręp. hoc ipsum explicant. Is enim testis solus sufficeret ad impediendum matrimonium, quod nondum contractum est.

Secundum prædictis adde,

22

^† propter solam famam impediri matrimonium, etiam præmissis sponsalibus iuratis. ita gl. & Doct. in d. c. super eo. de consang. quam opinionem communem esse asserit Præp. in dict. cap. præterea. in 2. de spons. non tamen sic impeditur propter dictum vnius testis. tex. & ibi gloss. in d. c. præterea. gl. in d. c. super eo. notātnotant Abb. Ant. Henric. & Pręp. in d. cap. præterea. probat Regia l. 18. titul. 9. part. 4. contra Hostiens. in dict. cap. præterea. Cuius opinio extra illum text. mihi probabilior est, quando vnus hic testis est integer, & circumspectissimè testimonium dicit: nam famam vni testi integrè de ponenti, ad impediendum matrimonium, similem esse notat Abb. in dict. cap. super eo. de eo, qui cog. consang. vxor. suæ. idem in c. super eo. de consang. & affinit. & Prępo. in dict. ca. præterea. in fine, dicẽsdicens, hanc opinionem esse communem: & tamen fama sufficiẽssufficiens est ad impediendum, vt constat: igitur vnus testis integer, & integerimè deponens sufficiet. Qua tamen integritate testis deponere debeat, arbitrio iudicis re|

p. 16

linquendum esse, nulli dubium est. Nec oberit text. in dict. capit. præterea, quia ibi textus ille non erat integer: imò poterat pluribus defectibus notari.

§. VNDECIMVS, DE dispari cultu.

SVPEREST octauo agere de dispari cultu, qui cōiugiumconiugium impedit.

1

^† Christianus enim Iudæam aut paganam in vxorem accipere prohibetur. cap. non oportet. c. caue. 28. q. 1. notat Magist. in 4. distin. 39. nostrates in c. 1. de spons. Ea tamen prohibitio iuris est humani, nōnon diuini, nec naturalis, sicuti scribunt Sco. & Palud. in 4. dist. 39. q. 1. col. 1. & Ioan. Echius de Sacramentis, Homi. 71. & Caieta. quem hac in re nōnon omninò iustè reprehendit Ambro. Catha. lib. 5. c. de matrimonio: cùm ab eo adducta id tantùm probent, iustam esse hanc prohibitionem. Scribit enim Augu. lib. vnico, de fide, & ope. c. 19. hac de re in nouo Testamento nihil præceptum fuisse, & ideò, inquit, aut licere creditum est, aut velut dubiũdubium derelictum est. Ab initio tamen renascentis Ecclesiæ prohibitum est coniugium istud ex Apostoli auctoritate. 2. ad Corinth. c. 6. dicentis: nolite cōiungiconiungi cum infidelibus. & 1. ad Corinth. 6. idem Apostolus id vetare videtur. Quibus, & alijs testimonijs hanc prohibitionem coadiuuat Diuus Cyprianus lib. 3. contra Iudęos ad Quirinum. c. 62 Paulus item. 1. ad Corinth. c. 7. coniugium cum infideli prohibuit, dicens: Quòd, si dormierit vir eius, liberata est. Cui autem vult, nubat tantùm in domino. quem locum post alios ibi adnotauit Caieta. & pulchrè Hierony. libr. 1. aduersus Iouinian. ita exponens, nubat in domino, id est, Christiano. Eandem interpretationem priùs probauerat Tertullianus lib. 2. ad vxorem. Matrimonium etiam cum Gentili ab exemplo Samsonis, & Diuus Ambrosius mirè execratur in Epistola 70. Atque idem Cyprianus in sermone de lapsis ita scribit: Iungere cum infidelibus vinculum matrimonij, est prostituere cũcum Gentilibus membra Christi.

2

^† Extant & ad hanc rẽrem pulchra verba diui Ambrosij lib. 1. de Patriarcha Abraham. c. 9. Et ideò caue, inquit, Christiane, Gentili, aut Iudæo filiam tuam tradere, Caue, inquam, Gentilem, aut Iudæam, atque alienigenam, hoc est, hæreticam, & omnem alienam à fide tua, vxorem accersas tibi. Prima coniugij fides, castitatis gratia est: si idola colat, quorum prædicantur adulteria, si ChristũChristum neget, qui præceptor & remunerator pudicitiæ: quo modo potest diligere pudicitiam? Si Christiana sit, nōnon est satis, nisi ambo initiati sitis sacramento Baptismatis. Simul ad orationem nocte vobis surgendum est, & coniunctis precibus obsecrandus Deus. Hactenus Ambrosius, cuius verba referre libuit, cādidecandide Lector, vt vel hinc videas, quantum Gratiano tribuendum sit in referendis sanctorum Doctorum auctoritatibus, qui quidem, vt fuit in illo aureo Decretorum libro diligentissimus, ita vel memorię lapsu, vel scriptorum vitio, seu quod codices, ex quibus opus illud concinnauit, innumeris mendis scaterent, quandoque nimis succinctè ac deprauatè, aliorum dicta retulit. Sic in c. caue. 28. q. 1. Amb. verba reperies ita à Gratiano transscripta, vt planè penitissimum Ambrosij sensum percipias apud Gratianum deficere, si cum prædictis cōferasconferas. His igitur satis constat, antiquam fuisse hanc prohibitionem. Sed & in concilio Toletano. 3. c. 14. expressim Iudęi prohibentur Christianas in coniuges accipere. Nam quod in eodem concilio Toletano 4. c. 62. & in c. Iudæi. 28. q. 1. cauetur, locum habet, quando matrimonium inter duos infideles contractum est, quorum alter ad Catholicam fidem transit: sicut & loquitur Paul. 1. ad Corinth. 7. non enim tunc dissoluitur matrimonium, quod ab initio valuit, nisi infidelis nolit cohabitare cum fideli absq;absque contumelia creatoris. Illud tamen considerādumconsiderandum est, diuum Paulum consiliũconsilium potiùs quàm præceptum dedisse, ita sanè, vt fidelis nuper & post coniugij contractum ad Christi fidẽfidem conuersus: infidelem coniugem etiāetiam cohabitare volentem absque contumelia Creatoris, possit, si velit dimittere quo ad thorum. tametsi saniori vtetur consilio, si illam non dimiserit, ne deterior illa fiat, quod ex Augustino & Chrysostomo adnotauit Ioan. Arboreus Theosophiæ. libr. 6. capit. 10. & nos dicemus inferiùs. c. 7. § 4.

Vnde miror, cur Ioannes Igneus in l. fideicommissum. numero 143. ff. ad Syllan. dixerit, dictam Ecclesiæ prohibitionem matrimonij cum infideli esse contra Paulum Apostolum in d. c. 7.

3

^† Quinimò his accedit, quòd Iure Ciuili cautum est, Christianum cōtrahentemcontrahentem matrimonium cum Iudæa, vel Iudæum cum Christiana, pœna adulterij puniendum esse. Quæ pœna mortis quidem erat. l. ne quis Christianam. C. de Iudę. & ibi Salyc. Abb. & Præp. in c. quanto. de diuor. & in Codice Theodosiano. lib. 3. titu. 14. eadem pœna statuitur, circa ma|

p. 107

trimonia cum Gentilibus contracta. vtrunq;vtrunque Regia l. statuit. lib. 4. fori. tit. 11. in l. 3. Si tamen Iudęus Christianam absque matrimonij titulo cognouerit carnaliter cessante raptu, violentia, stupro, & adulterio, non est puniendus morte: sed arbitrio iudicantis multò grauiori pœna, quàm si Christianus fœminam Iudæam carnaliter cognouisset. ex Oldr. consilio 323. Corneo cons. 114. in 1. volumi. Dec. in capit. 1. numero 17. de consti. notat optimè Nicolaus Boër. decisio. 316. colum. 3. vbi dicit, hanc opinionem communem esse, quam & Alciat. sequitur lib. 7. parerg. c. 23. damnat tamen sententiam quandam, erga virilium amputationem pro hoc crimine latam, quam Oldr. retulit. in hac verò quæstione fallitur Ioan. Baptista. in l. omnes populi. folio pen. versic. 7. ff. de iust. & iur. dicens, fortiori pœna puniri IudæũIudæum absque matrimonio cognoscentem Christianam, quàm si eam matrimonio præmisso cognouisset. item, nec placet, quòd Ludoui. Gomes. in c. mulieres. num. 12. de iudic. in 6. notauit, scribens Iudęum matrimoniũmatrimonium contrahentem cum Christiana meretrice non esse mortis pœna puniendum: nam ad tollendam iniuriam, quæ religioni Christianæ irrogatur à Iudæo, qui audet Christianam vxorem accipere, parum, aut certè nihil conducit, ipsam fœminam Christianam meretricem esse: siquidem nihilominùs Christiana est. & licet Gomes. pro se citet Baptistam in d. fol. pe. & Alex. cons. 99. in 6. vol. neuter tamen hoc dicit: quāuisquamuis Alex. consultus responderit Iudęum adulterium committentem cum Christiana, meretrice tamen, non esse pœna adulterij puniẽdumpuniendum. vnde apparet, eum non respondisse quidquam de Iudæo accipiente vxorem Christianam.

Ex his tamen illud dubium est, num inter Christianum, & hæreticam matrimonij vinculum contrahi possit? & quamuis

4

^† non debeat inter eos matrimoniũmatrimonium contrahi: si tamen contrahatur, matrimonium tenet. gloss. in c. non oportet. 28. q. 1. quam esse ordi. asserit Didacus à Segura. Hispanus in tracta. de bonis matri. const. acquisit. fol. 8. idem probat diuus Tho. in 4. distincti. 39. quæst. 1. art. 1. Card. & omnes in capit. fin. de condit. appo. optimus text. in c. decreuit. de hæret. in 6. contra gloss. in dict. c. fin. quæ dixit, matrimonium contractum cũcum hæretica non tenere: cui conuenit Regia l. 15. tit. 2. part. 4. quod non est admittendum. Admonuit tandem nos Iacobus Septimacensis vir insigni pręditus eruditione, in Catholicis institutionibus. c. 40. nume. 7. post secundam huius operis editionẽeditionem in lucem editis, CanonẽCanonem septuagesimum secundum sextæ synodi admodum vrgere aduersus nostrānostram opinionem, quāquam tamen nos communiter hactenus receptāreceptam fuisse, nōnon temerè asseueramus, existimātesexistimantes, nullibi contrariācontrariam probari ex his Canonib. & constitutionibus, quæ titulo & nomin e publico vtriusq;vtriusque iuris palàm habentur. Attamen fatemur in dicto Canone manifestè probari, irritum esse matrimoniũmatrimonium contractum inter Catholicum & hæreticam. Hi verò Canones in publicum nuper prodiere, è Græco in Latinum traducti per Gentianum Heruetum Aurelianensem. Qua ratione, qui communem opinionẽopinionem sequuti sunt, nullius culpę notari possunt. Nec ipse video congruam responsionem, quæ iure valeat prædicto Canoni aptari, si velimus defendere communem sententiam. Illud verò admonemus Franciscum Torrensem, libr. vno in publicum edito de Canonibus sextæ synodi, conatum fuisse probare plures Canones, qui sextę synodi esse feruntur, minimè ab ea editos fuisse, sed falsò illi suppositos. Et tamen alibi dicemus ob hæresim alterius coniugis, quo ad co habitationem dissolui matrimonium. Ex quibus omnibus apertissimum est matrimonium constare inter Christianos: nec referre virum esse Hispanum, fœminam verò Italam: quod egregiè explicatur in concilio Triburiensi. cap. 39. à quo concisè nimis descriptum esse cap. 1. de sponsalibus.

CAP. VII. DE CONTRACTVS coniugalis effectu.

EX coniugali contractu præcipuè duo oriuntur:

1

^† ipsa scilicet cōiugumconiugum cohabitatio, & vinculum ipsum, quovterq;quovterque ad mortem vsq;vsque alligatus est. PrimũPrimum enim id constat, maritum debere cum vxore vitāvitam agere, & cohabitare, ita, vt à iudice Ecclesiastico id agere cogendus sit, quod passim Iure Canonico ꝓbaturprobatur. c. literas. de rest. spo. c. 1. de spon. Abb. |

p. 108

in d. c. literas. c. intelleximus. de adult. ca. 1. de offi. ord. Quòd si Iudex Ecclesiasticus per censuras excommunicationis vel interdicti, efficere hoc non valeat, auxilio à iudice seculari exacto, præcisè cogat ipsos coniuges cohabitare. Præp. & Feli. nu. 8. in d. c. 1. de spons. Abb. in d. c. literas. in fi. Dec. in l. 2. num. 80. ff. de regu. iur. Nam quòd præcisè ad id coniuges cōpellanturcompellantur, potest ex Barto. notari. in l. stipulationes non diuiduntur. ff. de verb. oblig. quęst. 8. & Ias. ibi. nu. 32. apertè notat. Posset tamen viro cohabitationem hanc fugere, si dos promissa in contractu matrimonij non soluatur. Abb. per text. ibi in c. per vestras. de donat. inter vir. & vxo. l. fi. C. ad Velleia. vbi probari videtur,

2

^† maritum posse expellere vxorem à cohabitatione, propter dotem non solutam. glo. insignis in Auth. de non eligendo secundo nubent. fœmin. in verb. onera. quam dicit singularem Bald. in c. quemadmodum. de iureiur. 2. colu. Paulus Castr. & Alex. in l. in Insulam. ff. solut. matrim. §. vsuras. Ioan. Lupi. in dict. c. per vestras. 3. notab. 2. col. Dicit eandem gloss. notab. idem Alex. in l. si donaturus. §. si quis. ff. de condict. ob caus. siue dos sit promissa à patre, siue ab extraneo. Saly. in l. quod in vxorem. C. de nego. gest. in fin. Ioan. Lup. in d. notab. 3. nu. 3. contra Abb. in d. c. per vestras. Verùm ego non ita liberè his assentior: nec opinor posse maritum vxorem expellere, eò, quòd promissa dos minimè soluatur. Quid enim hoc ad ipsum ius cohabitandi attinet? Lege quidem naturali & diuina vir tenetur cohabitare cum vxore: cur ergo ab hac obligatione eximitur dote non soluta? Si Christus summus humani generis redemptor prohibuit vxorem dimitti excepta fornicationis causa: & tunc iudicio Ecclesiæ dimittenda vxor est: cur Docto. ita liberè, ob non solutam dotem maritis dimittere propria auctoritate vxores permittunt? quod lege diuina prohibitum est. Vnde id verum esse opinor, maritum non posse dimittere vxorem, etiāetiam iudicis autoritate, ex eo, quòd dos soluta non sit: id tamen exactè iudices curent, vt promissa dos viro tradatur. Nec obst. glo. prędicta, quæ, vt passim à Doctoribus extollitur, ita ab eorum adnotatione prorsus distat. dicit etenim iniquum videri, quòd vxor alatur à viro, non tradita sibi promissa dote. At ipse idem fateor, & confestim sequitur, iudicem curare debere, vt dos marito tradatur: nōnon tamen infertur, vxorem posse à viro ex eo expelli à coniugali consortio. Quin & l. fin. C. ad Velleia. Iuris Ciuilis sanctionem refert: nec adhuc probat, id rectè fieri: sed quasi per transennam dixit, forsan vxorem expelli à viro ob non solutam dotem. Multò minus probat cōmunemcommunem opinionem text. in d. c. per vestras. qui responsione non indiget. Nec tamen omitto, patrem diuitem cogendum fore alimenta exhibere filiæ, quę contraxit matrimonium, dote non promissa, si ipse pater matrimonio cōsensitconsensit, expressè vel tacitè, vt notat Ioan. Lupi. in dict. capit. per vestras. 3. notabi. §. 2. Quod si patre inuito contraxisset filia matrimonium, alibi explicuimus, quid sit in eo casu agẽdumagendum.

Secundò

3

^† ex hoc cohabitationis coniugalis iure constat, maritum posse vxorem vendicare, adiecta causa Iuris diuini, quod tribuit hoc ipsum Ius agendi. Abb. & Præpos. in c. non est. de sponsal. idem Abb. in capi. illud. de præsumpt. vbi glo. ita exponit text. illum, dum dicit vendicans, id est, petit eam in vxorem. Imò & poterit ad id officium iudicis secularis inuocare. glo. quāquam ita intelligunt Abb. & Docto. ibi in d. c. nōnon est vobis. Sic monasterium vendicat monachum, adiecta causa Iuris Canonici. glo. in l. 1. §. 1. ff. de rei vend. quam ibi approbat Bar. commendat Angel. in §. pręiudiciales. Insti. de action. dicit notab. Abb. in d. c. non est vobis. col. 2. & probatur in c. 1. de his, quæ vi metúsue caus. fiunt. Fortius est, quod probat text. in d. c. non est vobis,

4

^† posse filiumfamiliàs agere contra patrem, repetendo propriam vxorem: & quāuisquamuis lis inter patrem & filium prohibeatur. l. lis nulla. ff. de iudi. Reg. l. 2. tit. 2. part. 3. in hac tamen controuersia, quæ spiritualis est, & similibus, lis permittitur inter patrem & filiũfilium. ita Abb. Anto. & Præpo. in dict. c. non est vobis. Domi. & Franc. in c. fi. de iudic. in 6. Rom. sing. 615. probatur etiam in c. quęritur. 2. q. 7. & esse hanc communem opinionem asserit Prępo. in d. c. non est. licet glo. in d. c. fin. Iure Canonico constituat regulam, qua diffinit, posse litem esse inter patrem & filium: quam dicunt notab. & sequuntur Angel. & Paul. in d. l. lis nulla. & ibi Iacob. Socy. etiam in reg. 244. dicens, eam esse communiter approbatam, quod minimè credo.

Tertiò, ex hoc eodem fonte & illud deducitur,

5

^† vxorem huius cohabitationis ratione & iure marito subditam esse. l. sicut. ff. de oper. libert. glo. in c. quod Deo. 33. quæst. 5. text. in c. caput. in fine. ead. cau. & quęst. c. 1. de frigid. c. non mœchaberis. 33. qu. 5. Vir enim est caput mulieris. teste Paul. ad Ephes. ca. 5. & prima ad Corinth. c. 11. ad idem optimus text. in c. fœminæ. 30. quæst. 5. pulcher text. in c. quæcunque. 30. dist. & notatur in c. quemadmodum. de iureiur. in gl. §. fi. Qua ratione plurima in iure statuta comperimus. Nam ex ea videmus, vxorẽvxorem teneri maritum sequi quocunque vir migrare voluerit, si domicilium mutare velit. c. vnaquæque. 13. q. 2. Abb. in c. de illis. de spons. & Henr. ibi. idem sensere Bart. in l. Mæuia. §. vxore. ff. de annuis leg. & Bal. in l. qui manumittitur. C. de ope. liber. nisi ab initio coniugalis contractus esset in pactum deductum, vt vir cũcum vxore certo in loco habitaret. ita Abb. dicens hoc esse cōmunitercommuniter receptum in c. 1. qui matrim. accusare possint. Syluest. in ver. vxorem. in quæsti. 8. |

p. 109

senserat & Henr. hanc opinionem sequutus in d. c. de illis. Si tamen ex iusta causa ab eo loco vellet recedere maritus, etiam pręmisso pacto, posset id agere, & teneretur vxor eum sequi, quod prædicti Doct. sentiunt. Verùm cùm sit seruitutis species, vno & eodem loco habitare. l. Titio. §. 2. ff. de condit. & demonstra. vbi hoc notant omnes. & in l. 2. ff. de lib. hom. exhib. notatur & in l. antiquitas. C. de vsufruct. l. nec non. §. 1. ff. ex quibus caus. maio. l. qui neque. §. solutum. ff. de verb. signific. notat Rom. singu. 629. atque modus ille adiectus legato, vt in illa ciuitate legatarius perpetuò commoretur, ab ipso legato reijciatur. d. l. Titio. §. 2. sitq́ue omnium concors sententia. in l. 3. ff. de vsufru. post gloss. ibi. & in d. l. antiquitas. vbi notat Saly. pactum valere, quo quis se adstrinxit, ad habitandum certo loco, ita, vt ad id, quod alterius interest, teneatur, si non habitauerit: non, vt præcisè habitare teneatur: non video, cur opinio Doct. in dict. capit. 1. qui matrimo. accus. possint, probanda sit: cùm ex illo pacto seruitus inducatur homini libero, nec res ista æstimationem recipiat. & ideò ex prędicto pacto maritum cogendum esse in certo loco habitare, nec decens est: nec simile pactum inire conuenit. Ex quibus infero præcedente dicta pactione, non esse obligatum maritum, ad habitandum in certo & signato loco: sed vxorem debere eùm sequi: cum vxoribus competat obtemperare maritis. Sed si maritus vagare velit non temerè, sed iustè, tenetur & tunc vxor se marito sociam exhibere: sin verò vagatio temeraria sit, nullaq́ue iusta ratione fiat, vxor virum sequi non tenetur, nisi ab initio contractus sciuerit maritum esse vagabundum, eiq́ue vitio deditum. sicuti explicat glo. in capit. si quis. 34. quæst. 2. & in capit. vnaquæque. 13. quæst. 2. quam dicit sing. Imol. in Rubr. ff. solut. matr. nu. 7. notat Alex. Imol. in l. si cùm dotem. §. si maritus. ff. solu. matrim. & est communis opinio Abb. Henri. & aliorum in ca. de illis de spons. quib. plures alios adiungit And. Tiraquel. in lib. de legibus connubialibus. folio 8. col. 2.

Secundò hinc subinfertur,

6

^† non iniuria vxorem domicilium viri sortiri. l. cùm quędam. ff. de iurisd. om. iud. l. fin. §. item rescripserunt. ff. ad municip. l. 1. C. de mulier. & in quo loco. libro 10. quod & in pluribus alijs locis probatur, quæ cōgeritcongerit Tiraq. in d. lib. de legibus cōnubconnub. fol. 6. quo fit, vt maritus dote recepta non sit conueniendus ad eius solutionem in loco contractus: sed eo, vbi domicilium habebat. l. exigere. ff. de iudic. vbi Bartol. id not. & eam legem dicit singul. Bald. Nouel. in tract. de dote. 9. part. priui. 18. Rochus Curt. in capi. fin. de consuet. folio paruo 72. col. 1. atq;atque hoc est speciale in contractu dotis: vt communiter Doct. opināturopinantur, teste Alex. qui eos sequitur cōscons. 100. 3. volum. colu. 3. Refert etiam plures hoc idem notātesnotantes. Feli. in c. 1. de spons. nu. 24. licet in cæteris contractibus, eoru iure potest quis in loco contractus cōueniriconueniri, nisi alio sit solutio destinata. l. hæres absens. §. 1. ff. de iudic. capi. Romana. §. contrahentes. de foro comp. in 6. Hoc idem dicendum erit, respectu decisionis litis, quę super dote, cæterísque matrimonio connexis, contigerit. Est enim consideranda consuetudo, léxue illius loci, quo maritus domicilium habebat coniugij tempore. ita Anton. Abb. & alij in c. 1. de spons. Bartol. in l. cunctos populos. C. de sum. trinit. 1. quęst. vbi Ias. in repet. num. 60. & Francis. Purpurat. nu. 97. hanc opinionem dicunt esse communem, & idem concedit Socin. Iunior. cons. 14. volu. 1. etiamsi matrimonium contractum fuit in domicilio vxoris. Vnde

7

^† si diuersæ sint statutæ leges, aut inductæ consuetudines, quo ad diuisionem rerum, matrimonio constante, acquisitarum, seu circa alia, in loco, vbi vir domicilium habet, à legibus domicilij vxoris, seruandæ erunt leges domicilij mariti: non domicilij vxoris. Nec refert, quòd maritus mutet domicilium, atque moriatur in loco mutato, adhuc enim locum habet communis opinio, secundum Ias. in dict. repet. l. 1. num. 63. & hoc ipsum communiter DD. notant, teste Nicolao Boërio, in consuetudinibus Bituricens. tit. de consuetud. matri. & do. herij. §. 14. colum. 4. Sed tamen hęc communis opinio, quam ex Bar. paulò antè retulimus, non est ita indistinctè recepta, quin restringi queat.

8

^† Primò enim locum non habet, quando matrimonium contrahitur eo animo, vt maritus in loco domicilij vxoris habitaret: si enim maritus animo gerebat cum vxore cohabitare eodem loco, leges illius loci sunt attendendæ, & non leges domicilij mariti. vt visum fuit Bald. in l. fi. C. si à non cōpcomp. iud. 2. col. quem Felin. sequitur in c. 1. de spons. colu. pen. conducit ad id plurimùm l. si in patria. C. de incol. li. 10. in quam sententiāsententiam communiter Doct inclinant, vt asserit Tiraquel. in libr. de legib. connub. l. 14. q. 2. eandem Baldi opinionem approbat Roderic. Xuares, Hispanus, insignis quidem vir. in l. 1. titu. de las ganancias. lib. 3. Fori. 6. limit. Decius consilio 283. ex quo subsequitur intellectus ad Regiam l. 24. titul. 11. part. 4. dicentem, quo ad litis decisionem legem loci contractus obseruandam fore: ita enim accipiendum id est, vt locum habeat, quando contractus eo animo gestus fuit, vt in eodem loco maritus cum vxore habitaret: ne lex illa euertat, quæ omnium consensu fuêre hactenus decisa, quod in dicta 6. limita. Xuares egregiè aduertit. Secundò prædicta principalis opinio Barto. minimè procedit, si vxor ignorabat leges, statuta, & consuetudines domicilij mariti. ita opinatur Bald. in c. 1. §. fin. de inuest. de re aliena fact. quem Præpo. colu. 5. & Fel. in c. 1. de spons. sequuntur. Ias. in l. 1. C. de sum. trini. 2. lect. nu|

p. 110

me. 60. & Alexand. consil. 100. 3. volumi. Sed hoc procedere non videtur: ex eo enim, quòd vxor sciebat contrahere matrimonium cum alienigena, debuerat diligenter leges, quæ in domicilio mariti vigebant, inquirere: alioqui culpæ sibi attribuitur. vt notat Cuma. consilio 72. & Socyn. Iun. dict. consil. 14. sentiens Bald. opinionem communiter reprobari. ob id igitur Baldi sententia poterit intelligi, quando vxor tempore contractus credebat maritum conterraneum esse, aut eiusdem prouinciæ: nec esse alienigenam existimabat, vt Dec. intelligit consilio 119. Tiraquel. in dict. libello. l. 14. quæst. 2. Francisc. Purp. post Ias. ibi. in dict. l. 1. nume. 187. Tertiò sunt, qui prædictam opinionem, quam principaliter tractamus, intelligant procedere, nōnon tantùm

9

^† quo ad bona existentia intra prouinciam, in qua maritus domicilium habet, sed etiam in quibuscunque alijs bonis vbique existentibus: nam & in illis existimant legem domicilij mariti considerādamconsiderandam esse, vt Bald. respondit consil. 208. 3. vol. idem notat Ioan. Lupi. in Rubr. de donation. inter vir. & vxor. §. 62. numero 31. quibus suffragatur, quòd actus, qui propter eius initium, & originem primam, est censendus, & iudicandus per leges illius loci, in quo fit, ad bona vbique existentia illam conditionem extendit. secundum Bart. in d. l. 1. 7. q. principali. qui communiter receptus est, vt asserit Ias. ibi. colu. fin. in 2. lect. & in 1. lect. num. 44. Sed quia ipse Ias. ibi affirmat, posse optimo iure hanc opinionẽopinionem communem refelli, dubia videtur dicta Bald. assertio: ex eo etiam, quòd Barto. de lege loci, quo contractus fit, loquitur: nos verò tractamus de lege alterius loci. Vnde Ancha. contrarium consuluit, consilio 163. dicens, legem domicilij mariti non esse considerandam, quo ad bona, quæ alibi coniuges habent. & eandem opinionem Anchar. sequuntur Dec. consilio 283. Curt. Senior. consilio 43. in fine. Chassa. in consuetud. Burgund. Rub. 4. §. 2. fol. 2. Aymon Sauill. consil. 30. Quinimò esse hanc opinionem communem asserunt Anto. Rube. consilio 71. & Lud. Gozadinus, consilio 49. eandem sequuti. Nec omittendum censeo id, quod eleganter Barb. respondit, consil. 4. volumi. 2. principalem opinionem Bart. & communem, quam modò tractamus,

10

^† non habere locum, vbi maritus in loco proprio originis accepit vxorem: tunc enim in his, quæ etiam post cōtractumcontractum matrimonium contingunt, etiam quo ad decisionẽdecisionem litis, seruanda est lex loci contractus: quia is locus ratione originis ꝓpriusproprius est ipsi marito censendus: tametsi ipse habeat alibi domicilium ratione habitationis. Cæterùm, quo ad coniugij solennia peragenda ac celebranda, leges loci, in quo cōtractuscontractus fit, exactè seruādasseruandas esse, nemo ambigit. c. ꝗqui cōtracontra mores. 8. dist. l. si fundus. ff. de eui. Bar. & oẽsomnes in l. 1. C. de sum. trin. q. 1. Abb. & Do. in d. c. 1. de spōsspons.

§. PRIMVS.

TERTIO & principaliter, ex eodem iure cohabitationis, & coniugalis consortij, deduci potuit, quòd sancitum est lege Regia, lata à Regina Ioanna, Caroli Cæsaris matre in Comitijs Taurinis. l. 55. Quod & priùs moribus receptũreceptum erat. l. fi. tit. 11. lib. 1. & l. 13. titul. 20. libr. 3. Fori.

1

^† Nempe vxorem absque mariti licentia contrahere non posse. Hoc enim cautè statutum fuit: vt vxor sciat, se viro subditam esse: nec quicquam sine eius consensu agere posse. Id etiam alia ratione statui potuit, quòd contractus ab vxore gesti possent verti in præiudicium mariti propter societatem, quam coniuges lege Regia contrahunt circa bona constante matrimonio acquisita. Ex eo etiam, quòd diuitiæ vxoris non possunt non cedere in maximam vtilitatem mariti: siquidem

2

^† maritus fructus rerũrerum, quas parapherna appellamus, vxori aut eius hæredibus, nōnon tenetur restituere, qui, cùm essent industriales, percepti fuerũtfuerunt, & cōsumpticonsumpti à marito ex voluntate vxoris. l. fi. C. de pact. conuent. |

p. 111

Imò nec naturales fructus restituere tenetur, quos ex eadem voluntate vxoris percepit: vbi ex eis non est factus locupletior. l. si stipulata. §. 1. ff. de don. inter vir. & vxor. vel quando fructus sunt modicæ æstimationis. sicuti optimè Bart. distinxit in l. penulti. ff. ad legem Falcid. quem communiter sequuntur alij, secundum Alex. ibi. & Dec. consil. 521. colum. 2. eandem distinctionem approbat Aret. consil. 160. colum. 1. disputat Socy. consil. 82. in 4. volu. quicquid dicat glo. in dict. l. fin. C. de pact. cōuentconuent. quę in prædictis tribus casibus falsa videtur. Nec à communi opinione hac in re recedendum est: licet ab ea discedat & Copus lib. 3. de fructibus. tit. 2. cap. 7.

3

^† Ex quibus opinor cōtractumcontractum ab vxore gestum in his regnis absque licentia mariti, etiam iuramento præstito, non valere. Iuramentum enim non firmat contractum in præiudicium alterius, quàm contrahentis. cap. cùm contingat. de iureiur. sed lege Regia is contractus prohibetur, etiam ob euitandum mariti præiudicium: igitur iuramentum huic contractui robur non præstat. quod expressim in dict. l. 55. eius interpretes Ioan. Lup. num. 18. & Didacus à Castello, asserunt, & sensit Xuares in dict. l. 13. dum in principio probat, dictas leges fauore maritorum conditas esse. quamuis Ioan. Lup. in Rub. de don. inter vir. & vxor. §. 68. in fi. & Chassane. in consuetud. Burgun. Rub. 4. §. 1. numero 38. contrariũcontrarium teneant: cùm tamen ipse Ioan. Lup. fateatur, dictas leges cōditasconditas fuisse fauore maritorum. Nec me mouent plurima, quę Tiraq. adducit de iure marit. l. 14. fol. 181. nam illa locum habent, quando lex prohibet fœminas cōtraherecontrahere sine consilio propinquorum: quę quidem lex est statuta planè in fauorem fœminarum. Posset tamen opinio Ioan. Lup. & Chass. procedere, respectu ipsius vxoris, quæ nōnon poterit contra contractũcontractum ab ea iuratum agere. secundũsecundum Anto. & Imol. nu. 18. & Alciat. 4. notab. in d. c. cùm cōtingatcontingat. Nec libet hîc longiùs dictam Regiam legem tractare, eò, quòd locus hic examen istud non exigat.

4

^† Illud tamen interim non omittam in Regno Franciæ vsu receptum esse, quod nos lege sancitum habemus: idq́ue habere locum etiam in sponsa de præsenti nondum cognita. sicuti notat Nicol. Boêrius in consuet. Bituricensib. tit. 1. §. 4. col. 2. & tit. de consuetu. matrim. §. 1. col. 5. notat gl. in Pragm. Sanctione. titu. de concubinar. §. & cùm omne. in verb. vxorem. Sed in hoc Ioan. Lup. contrarium notat in repet. Rubr. de donat. inter vir. & vxor. §. 58. in princi. dicens, dictas leges Regias locum habere in vxore, nuptijs iam celebratis: vel in sponsis, matrimonio tamen consummato: non autem in sponsis, etiam de pręsenti, nōdumnondum cognitis nec traductis ad domum. quod notādumnotandum est propter auctoritatem eius, qui in condenda dicta lege Taurina consilium præstitit.

Quartò, ex hac cōiugaliconiugali cohabitatione quibusdam video placuisse,

5

^† contractam esse inter maritum & vxorem societatem quandam in bonis acquirendis. sic enim asseruit gloss. in c. cùm societas. 22. q. 2. per tex. ibi. & in ca. 2. de donat. inter vir. & vxo. quam glo. ad id allegat Ioan. Lup. in rep. Rub. de don. inter vir. & vxo. §. 61. & sequenti. & Montal. in l. 1. tit. 3. libro 3. fori. dixit, ad hoc esse celebrem text. in dict. c. 2. Nicol. Boër. in consuet. Bituricensibus. titul. de consuetudin. matrimo. §. 2. Potest ad id citari text. in capit. pen. de consuetud. Sed hoc falsum est, nec iure probatur: siquidem text. in dict. capit. 2. est intelligendus de bonis, quæ matrimonio constante simul ex pecunia vxoris & mariti acquiruntur: ea enim Iure cōmunicommuni diuidenda sunt, eò, quòd ex vtriusque bonis simul fuerint acquisita, vt ibi gloss. & Doct. notant. Et c. cùm societas, loquitur de societate habitationis. Vnde nec Iure Canonico, nec Cæsareo, vlla societas inter coniuges, quo ad bona, contracta censetur. Et præter alios idem Ioan. Lup. hoc sensit in dict. Rub. §. 62. numero 4. & 5. Probat idem Chass. in consuet. Burgun. Rub. 4. §. 2. num. 16. & optimè Pyrrhus in consuetu. Aurelianensibus tit. de societ. inter vir. & vxo. c. 1. Tametsi Regiæ leges, quæ apud nos in bonis societatem quandam inter virum & vxorem constituerunt: atque eodẽeodem pacto Gallorum consuetudo, & Lusitanorum lex, quæ eandem societatem multò ampliorem reddiderunt, possint comprobari ex pluribus, quæ Ioan. Lup. Chassa. Boêr. & Pyrrhus adducunt. Quibus adiungenda est Romuli lex, qua voluit, mulierem nuptam, quæ per sacras leges viro coniuncta esset pecuniarum omnium, sacrorumq́ue esse sociam, teste Dionysio, quem & Anton. Garro. retulit in l. 2. ff. de origin. iur. colum. 8. eandem communionem mirè laudat Plutarch. in præcept. connub. cap. 20.

6

^† Verùm iure Regio acquisita matrimonio constante, siue à marito, siue ab vxore, communia vtrique esse constat, & ob id inter eos diuidenda. l. 1. titu. 3. libro 3. Fori. & l. 1. titul. 4. libro 5. in Regijs ordin. l. 14. 15. & 16. atque 60. in Taurinis legibus. Quæ tamen leges sunt ita intelligendæ, vt locum habeant, postquam vir & vxor simul cœperunt cohabitare, & tempore, quo res acquiruntur, adhuc cohabitant. ita styl. l. 205. notauit Ioannes Lup. in dict. Rubric. de donatio. inter vir. & vxor. §. 62. & Didacus à Segura. in l. vnum ex familia. §. sed si fundum. folio 2. ff. de legat. 2. & probare videtur l. 1. titul. 4. libr. 5. ordin. Quod etiam apud Gallos communi vsu receptum est, secundum Nicol. Boërium. decisione 22. numer. 33. quamuis Ioan. Lup. hac in resit varius. in dict. l. 16. Taurin. ac disputet Chassa. in consuetudin. Burgund. Rub. 4. §. 6. vbi tandẽtandem testatur, hanc opinionem comprobatam fuisse iudicio prætorij Parisiensis. idem profitetur Nicol. Boêr. |

p. 112

in consuetud. Bituricensibus. tit. de consuetu. matrimo. §. 1. colum. 5. Si tamen separatio matrimonij facta sit quo ad cohabitationem, vxore eam petente propter adulterium mariti: ea bona, quæ à marito, etiam post separationem fuerint acquisita, communia sunt viro & vxori: quia ex culpa viri cohabitatio cessauit. sic notat Loan. Lupi. in Rubric. de donatio. §. 64. numer. 10. & idem in dict. l. Taurin. 16. numero 35. contra Didacum à Segura, qui in d. §. sed si fundum. fol. 3. colum. 3. contrarium tenuit, motus exeo, quòd ipsa vxor separationẽseparationem petierat, non vir. Negari tamen non potest, dictam separationem factam fuisse culpa ipsius viri, non vxoris. comprobatur etiam Ioan. Lup. sententia ex decisione Neap. Tho. Gram. 103. nu. 88.

Secundò,

7

^† prædictæ leges Regiæ locum habent etiam in matrimonio putatiuo, vtriusq;vtriusque coniugis bona fide contracto: ex ratione cohabitationis, quæ hîc vigorem habet ex iusta ignorantia. probat text. iuncta gloss. quam ibi notat Abb. in cap. 2. de dona. inter vir. & vxor. idem tenent Barb. in c. ex literis. de pigno. numero 19. Ioan. Lup. in repe. Rubr. de donat. §. 62. num. 23. & 36. col. 2. Roder. Xuares in l. 1. in princ. titu. 3. lib. 3. Fori. & Didacus à Segura in tractat. de bonis const. matrim. acqui. folio 8. colum. 4. pro quibus adest text. in l. 4. titul. 6. libr. 3. fori. Is tamen textus loquitur, quando vxor iusta ignorantia cohabitabat cum marito, sciente impedimentum coniugij: quo casu constat, ea commoda, quæ ex matrimonio proueniunt, ad ignorantem, non ad fiscum ita æquè pertinere, ac si verum esset coniugium. Nec mirum: cùm iure Regio ea, quæ coniux sciens alteri ignoranti dedit in dotem, aliúmue titulum, amittat: atque ea penes ignorantem maneant. l. 50. tit. 14. part. 5. quæ quidem lex comprobat opinionem gloss. in l. qui contra. C. de incest. nupt. quę ex l. final. ff. de legat. 1. dixit, data

8

^† in matrimonio putatiuo, coniugi ignoranti, ab ipso sciẽtesciente impedimentum subesse, & coniugium minimè validum esse: non ad fiscum, sed ad ignorantem pertinere. Quod tamen Iure Cæsareo non probatur: quia d. l. fi. solùm vendicat sibi locum in relictis in testamento, non in datis inter viuos ex causa dotis, vel ex alio simili titulo. ita Cynus, Iacobus de Rauena, & Saly. in d. l. qui contra. Chassa. consil. 49. colum. 1. idem in consue. Burgund. Rub. 4. §. 2. nume. 5. ad id notans glo. in l. præfectus. ff. de rit. nup. à qua sententia nōnon discrepat. l. cùm hic status. §. fi. ff. de dona. inter vir. & vxor. ex qua, iuxta literāliteram, quæ receptior est, & à Gregorio Haloandro probatur, cōstatconstat: donationem factam inter coniuges putatiuos morte non confirmari. quem text. dicit singu. Bal. in l. eam, quāquam. nu. 22. C. de fideic. & ibi Iaso. col. 7. Bald. Nouell. in tract. de dote. parte 11. col. antepen. & Alex. in l. si cùm dotem. §. fin. 2. col. ff. solu. matrim. Igitur, vt ad principalem conclusionem redeam, d. l. 4. non probat Abb. & glo. sententiam ita exactè, vt eam ad id citātescitantes opinantur. Nec tamen ab opinione gloss. & Abb. recedimus: licet Bald. in ca. iurauit. de probat. contrarium asserat. ex. l. 1. iuncta gloss. ibi. C. de condict. ob caus. dicens, pactum de dote lucranda, minimè esse obseruandum in matrimonio putatiuo, quem sequitur Felin. ibi Bald. Nouel. in tracta. de dote. parte 11. §. hactenus. num. 29. & 23. Hyppo. singu. 129. Alexand. in d. l. si cùm dotem. §. fina. & Chassa. in dict. §. 2. nu. 4. & 5. quorum opinio in pacto de dote lucranda, in quo frequentiùs ipsi loquuntur, procedere posset. At in cōmunionecommunione bonorum, quæ matrimonio cōstanteconstante acquiruntur, falsa mihi videtur, quia lex animaduertit vtriusque coniugis communem industriam, ac laborem, & communia consortij, atq;atque societatis onera, etiamsi Alex. Nouell. & Chassa. in specie contrarium teneant.

Porrò & illud quęsierim: num præmissa d. l. Regia, si maritus matrimonio

9

^† constante, nactus sit ex consolidatione vsumfructum fundi, cuius proprietatem ante matrimoniũmatrimonium acquisierat: is vsusfructus communis sit ei & vxori? In qua quæstione Ioan. Faber in §. si cui fundus. Insti. de lega. per illum text. asserit, vsumfructum istum communem esse viro & vxori: vtpotè constante matrimonio acquisitum cui etiam suffragatur text. in l. non quocunque. §. 3. ff. de legatis primo. vbi legato alicui fundo alieno, si legatarius eius proprietatem, detracto vsufructu, ante diem legati emerit: qui tandem vsusfructus legatario obuenit: hæres solùm tenetur soluere ei quantitatem, quam is pro proprietate impendit, non ęstimationem vsusfructus, quasi is lucratiuo titulo ei obuenerit tempore consolidationis. Qua ratione Fabri opinionem sequuntur Angel. ibi. Chassan. in consuetudin. Burgundiæ. Rubr. 4. §. 2. versiculo, additio. numero 12. Nicol. Boër. in consuetud. Bituricens. titu. de cōsuetudconsuetud. matrim. §. 2. colum. 5. & Roder. Xuares in l. 1. tit. 3. lib. 3. Fori. fol. vlti. Quorum sententia pluribus rationibus falsa videri potest. Et primò, vsusfructus proprietati consolidatus, iure proprietatis censetur. l. vsusfructus in multis. ff. de vsufruct. & in l. si proprietati. ff. de iure dot. ergò cùm proprietas communis non sit, nec erit vsusfructus. Secundò, id, quod contingit ex causa præterita, absque facto nouo, ad tempus causæ primę, & præteritæ referri debet omninò. arg. l. in ratione. in 1. §. Imperator. ff. ad l. Falcidiam. l. Pomponius. in 2. ff. de nego. gest. l. Iulianus. §. non solùm. ff. ad Macedoni. igitur hic vsusfructus, ratione pręuia proprietatis obueniens, non dicitur ex causa lucri obuenire: sed ratione illius tituli, quo ꝓprietasproprietas fuit acquisita. Tertiò, ea, quæ accedunt rebus mariti ex natura, ac ꝓpriapropria vi, |

p. 113

non sunt vxori communia. l. verum. §. penul. ff. pro socio. Nam si maritus tempore cōtractuscontractus coniugalis, habeat fundum æstimationis publicæ centum aureorum: & tamen constante matrimonio, idem fundus ex intrinseca ratione est effectus valoris mille aureorum: hoc augmentum intrinsecum valoris, non est vxori commune. Quibus & alijs, quæ omittenda duximus, adducor, vt existimem Fabri sententiam falsam fore. quam etiam reprobat Carolus Molin. in consuet. Paris. tit. 1. §. 30. quęst. 50. vers. 2. Nec Fabr. consentit Ioan. Lup. in Rubr. de donat. §. 62. num. 13. Is enim opinatur, æstimationem vsusfructus non esse vxori communem: fructus autem ipsos communes esse. Quorum primum contra Fabrum stat: secundum nostram controuersiam nequaquam tangit, quæ in æstimatione vsusfructus versatur. Nec oberit text. in d. §. si cui fundus. & in dict. l. non quocunque. §. 3. quia ibi legatario id tantùm solui debet, quod pro proprietate rei dederat: nec æstimatio vsusfructus soluenda est: cùm is ratione proprietatis obueniat: alioqui invsufructu duplex lucrum concurreret. Nam legatarius, soluto sibi proprietatis precio, ipsam haberet titulo lucri, atque eius ratione vsumfructum, qui proprietati accedit: si ergo ei soluatur vsusfructus æstimatio, iterum in vsufructu lucrum consequeretur, quo ad eius æstimationem: quod aduersus Ius Ciuile fieret, ex pulchra Theophili computatione in d. §. si cui fundus. & ex Bart. interpretatione in dict. l. non quocunque. §. 3. quo fit, vt si legatarius, ante finitum vsumfructum, illum emeret, esset ei precium vsusfructus ab hæredibus soluendum. quod Paulus Castrens. fatetur in dict. §. 3.

Hinc infertur, vsumfructum cōmunemcommunem esse viro & vxori, si matrimonio constante fundo mariti accedat: non ex iure proprietatis, sed causa emptionis eiusdem vsusfructus. Secundò ex his constat, meliorationes in re mariti factas constante matrimonio, ipsi marito cedere. earum tamen æstimationem communem esse etiam vxori. l. Reg. 9. tit. 4. libr. 3. fori. nisi res, in quibus meliorationes fiant, sint ad primogenium pertinẽtiapertinentia. l. 46. Taurin. quam esse contra priora iura, asseritibi Ioan. Lup. & in Rubr. de donat. §. 62. num. 16.

Tertiò, subinde deducitur,

10

^† non esse vxori & viro communem rem, quam vsucapere vir cœperat ante matrimoniũmatrimonium, completa postmodum matrimonio constante, vsucapione. Istud enim lucrum ex initio præscriptionis ante matrimonium inchoatæ, paulatim sua vi contingit. Hoc tamen cogitandum relinquit Ioan. Lup. in dicto §. 62. numero 13. nec iniuria: cùm ex facto, & possessione matrimonio constante contingentibus, dicta res in viri dominium transierit. vt notatur in cap. fin. de præscriptio. atque ideò communis videtur censenda: ex paulò antè prænotatis, quibus plura addi possunt ex commentarijs Ioan. Lup. & ex Chass. Rub. 4. §. 9. & fin.

Nec tamen illud erit omittendum, lege Taurina 60. cautum esse,

11

^† alterum ex coniugibus posse renunciare acquisitis matrimonio constante, & idem priùs probauerat gloss. in capit. secundo. de donat. inter vir. & vxo. quam præter Doct. ibi existimat esse insignem Roderic. Xuares in dict. l. 1. limit. 1. idem notat Rota in antiquis decis. 842. & 2. in antiquioribus. titu. de pact. conducit plurimùm ad hoc l. styli. 223. Atque etiam matrimonio iam constante dicta renunciatio fieri potest: sicuti censet Ioan. Lup. in Rubr. de donat. inter vir. & vxor. §. 47. numero 13. vsque ad numerum 21. & §. 63. & Nicol. Boêr. decisio. 244. columna secunda. pluribus ad id citatis. Nam & maritus donationis causa potest repudiare hæreditatem ei delatam: nec ex hoc, vxori donatariæ facta donatio, erit nulla. l. si sponso. §. si maritus. ff. de donat. inter virum & vxorem. cui conuenit Regia l. 5. tit. 11. part. 4. Non enim is, qui donat, efficitur pauperior. Huic etiam opinioni prædicti omnes consentiunt. Vnde non obstat l. 3. §. fina. cum l. sequenti. ff. de donat. inter virum & vxorem. vbi maritus non potest absque illius tituli prohibitionis vitio, iubere donaturo sibi aliquam rem, vt eam vxori donet: quia aliud est, repudiare legatum, vel rem delatam sibi: aliud iubere donationem ei paratam, & oblatam, vxori fieri: hoc enim casu ipsam donationem minimè repudiat: sed recipit, ac demum eam vxori, seu proprio nomine, fieri iubet. Ex quibus hæc obiectio ita tollenda est: quamuis alij eam conentur aliter soluere. Hinc etiam opinor, posse alterum ex coniugibus matrimonio constante lucris iam acquisitis renunciare, nec ex hoc censeri debet, esse hanc donationem prohibitam inter vir. & vxor. quia is, qui remittit lucrorum partem, vt constat, lucrum repudiat: non amittit aliquid ex bonis, quæ antea habuerat: is autem, cui donatio fit, nihil acquirit, ex quo fiat locupletior: sed tantùm id agit, ne id, quod laboribus forsan maximis acquisiuit, pro parte ad ociosum coniugem deferatur. ita me herclè opinor hanc rem diffiniendādiffiniendam esse. Nec enim video apertè id ab alijs exponi: etiamsi vltimāvltimam hanc conclusionem probare expressim videantur Ioan. Lup. in dict. §. 47. nume. 18. & Anton. Gomezius. in d. l. 60. Taurin.

Deducitur etiāetiam ex his,

12

^† hanc renunciationem fieri posse, etiāsietiamsi is, qui repudiat, creditores habeat. Neque hi possunt conqueri, ex fraude lucra illa fuisse repudiata: cùm is, qui repudiat, nihil ex proprijs bonis, sibi iāiam perfectè acquisitis, dimittat. Nec ex eius repudiatione alter quidquam consequatur: sed id agit isthæc renunciatio, ne renuncians acquirat. |

p. 114

Sic Dec. respondit cons. 260. dicens, virũvirum posse omittere lucrum dotis, quod sibi lege municipali defertur. & id probat tex. optimus in l. qui autem. vbi Bart. in prin. ff. quæ in fraud. credit. quo probatur posse habentem creditores legatum, cuius dies etiam cesserat, omittere, quem text. egregiè notant Ange. & Ias. in §. itẽitem, si quis in fraudem. de action. nu. 121. & explicat insigniter illum text. Carol. Molinæ. in consuetu. Parisiens. tit. 1. §. 1. in gloss. 3. quæst. 1.

Hinc etiam, attenta hac coniugalis cohabitationis ratione, lege

13

^† Regia filius, contracto matrimonio, liberatur à patria potestate. l. 47. Tauri. Ex qua lege cessat dubium, an ista exemptio à patria potestate habeat locum in matrimonio de præsenti, nondum sequuta copula: siquidem lex illa exigit nuptiarum solennitatẽsolennitatem, quam quęstionem tractant quo ad regnum Franciæ, vbi eadem est lex. Tiraq. in libr. de Iure maritali. l. 14. & Nicol. Boëri. in consuetudini. Bituricens. tit. 1. §. 4. col. 2. & tit. de consue. matrimonij. §. 2. col. 5.

§. SECVNDVS.

POSTREMO ex hoc primo

1

^† cōiugalisconiugalis contractus effectu cōstatconstat, virum teneri ad reddendum debitum vxori, & vxorem similiter viro, iuxta Apostol. ad Corinth. cap. 7. ca. 1. 33. quæst. 5. c. tua nos. in 2. de iureiu. notat Magist. & ibi Thom. ac Palud. in 4. sentent. dist. 32. Syluest. in verb. debitum coniugale. & plerique alij passim eandem rem tractant. In qua tamen aliqua prænotare libuit. & primò, coitum coniugalem non omninò licere, aut solennem benedictionem nuptiarũnuptiarum: imò mortale crimen esse coniuges tunc coire. Paluda. in 4. sententia. distinct. 28. in princip. quem Florenti. sequitur. 3. part. titulo 1. capit. 16. §. 1. argum. text. in capit. consultationi. de sponsalibus. Id

2

^† verò negant Angel. in verb. debitum. §. 1. & Syluest. §. 9. sub eodem verbo, dicentes, non esse peccatum mortale, nisi sequatur scandalum. Facit text. in cap. nostrates. 30. quæst. 5. in fin. Quin & Caiet. secundo Tomo opusculorum. q. 1. de vsu matrimonij, & in summa verb. matrimonialis vsus peccata. vers. 8. asserit, in dicta carnali copula ante benedictionem, frequentiùs committi tantum veniale peccatum, si contemptus desit. quod etiam Thom. sensit in quarto sententia. dist. 29. artic. 2. Nec confessim propter scandalum erit mortale peccatum: cùm ruina, cui occasionẽoccasionem præbet, veniale crimen inducat.

Secundò aduertendum est

3

^† in Ecclesia, sacrísue locis hanc coniugalem copulam minimè licere. Imò mortaliter peccaret, qui ad vxorem carnaliter in Ecclesia accederet. ita Palud. in 4. sentent. dist. 32. quæstio. 1. articul. 3. & Caieta. in summa. in verbo, matrimonialis vsus peccata. §. 6. Atque ex hoc Ecclesiam pollui, & indigere reconciliatione: notat gloss. communiter ibi recepta, in ca. vni. de consec. Eccl. vel alta. in 6. quam etiam sequitur Ioan. de Selua. in tract. de beneficio. 1. par. q. 5. requisito. 7. notat idem Specul. libr. rationali diuino. officio. titu. de dedicatione Eccles. & esse hanc opin. communem, asserit Ang. in summa. in ver. consecratio. 2. q. 7. licet gloss. in c. in Ecclesijs. de consecrat. dist. 3. teneat Ecclesiam nequaquam pollui ex coitu coniugali, quam sequitur Henri. in c. fin. de consecr. Ecclesiæ. & idem asserit Regial. 20. titu. 10. part. 1. quæ tamen opinio tunc procedere posset, quando coniuges in Ecclesia longo tempore obsiderentur. vti Syluest. opinatur. in verb. consecratio. 2. q. 5. & verb. debitum. qu. 3. & Ioan. Maior. in 4. sentent. dist. 32. qu. 1. col. 3. & Alfonsus à Castr. lib. 1. de potesta. legis pœnal. cap. 7. documento 2. ex hoc etiam dicentés, nullum hîc peccatum mortale cōmitticommitti loci sacri causa. Tametsi Caieta. in hoc contrariam sententiam probauerit in summa dicto §. 6.

Tertiò, nec illud omittendũomittendum est

4

^† turpe esse marito, carnale commerciũcommercium habere, seu vitam agere cum vxore adultera, quæ nondũnondum pœnituit. c. si vir. de adult. c. quemadmodũquemadmodum. de iureiur. c. 1. & c. si quis vxorem. 32. q. 1. l. 2. §. lenocinij. & l. mariti lenociniũlenocinium. ff. de adul. l. 2. vbi glo. C. eod. tit. Reg. l. 7. tit. 17. part. 7. Ioan. Lupi. in c. per vestras. 3. nota. §. 21. num. 23. atq;atque morta|

p. 115

liter peccaret maritus, reddens debitũdebitum vxori publicè adulteræ, nisi scandalum ab eo vitetur, & vxoris correctio salua sit, ex Caieta. in Summa verb. matrimonialis vsus. cap. 10. & in Opusculo 27. qq. c. 26. Et quamuis coniugi adultero etiāetiam ob occultum adulterium, possit alter debitũdebitum coniugale negare, quod alibi tractabitur, ipse tamen adulter absque peccato poterit debitũdebitum petere, vel ab ignorante coniuge, vel à sciente, modò ab inuito per vim illud non exigat, vt idem Caieta. probat libr. 17. responsio. c. 4. quia adulter nōnon est lege diuina, in interiori, aut exteriori foro ipso Iure priuatus, Iure petendi ab altero coniuge debitum, licet cōtrariumcontrarium notauerit Ambr. Catha. lib. 5. contra Caie. in tract de matri. sacram. alioqui sequeretur, adulterum occultum nōnon posse petere à cōiugeconiuge ignorante adulterium, debitum coniugale, quod perquàm durum est, imò falsum esse opinor.

Quartò

5

^† ob incestum cum affini commissum licitè denegatur cōiugaleconiugale debitum. c. 1. & c. transmissæ. de eo, qui cogno. cons. vxo. suæ. etiamsi is, qui denegat, sciens incestum ab altero commissum fuisse, iam semel debitũdebitum coniugale reddiderit eidem, secundum Ant. Cardi. & Abb. in d. c. transmissæ. post antiquiores ibi. Imò si committens incestum sit iuuenis, non ex hoc ei licebit debitum coniugale exigere, absque dispensatione. Iuuentus

6

^† autem erit causa iusta impetrandi dispensationẽdispensationem. glo. communiter recepta in c. 2. de eo, qui cog. consang. vxo. suæ. Syluest. in verb. matrimonium. 7. vlti. impedimento. & idem in verb. luxuria. vers. quintum. & Regia l. 13. tit. 2. part. 4. cōtracontra gl. in c. in adolescẽtiaadolescentia. 33. q. 2. Hinc not. Floren. 3. part. titu. 1. c. 11. col. 2. incestuosum iuuenem. sponsum tamen de præsenti, ante consummatum cum sponsa matrimonium, ad alterum ex duobus teneri, vt vel impetret dispẽsationemdispensationem ab Episcopo, saltem ad exigendum debitum, vel religionem profiteatur, ne cogatur cohabitare cum vxore, imminẽteimminente periculo animæ, propter exactionẽexactionem debiti coniugalis. nec aliàs erit immunis à peccato mortali. Ex quo apparet, posse episcopum in hoc dispensare, quod etiam notauit Palu. in 4. sent. dist. 34. q. 1. art. 2. & Florent. 3. part. tit. 1. c. 16. §. 4. qui tenet, posse episcopum dispensare cum eo, qui commiserat incestum, vt nouiter matrimonium contrahat cum ea, cum qua nullum Canonicum adest impedimentum. siquidem committens incestũincestum cum affini, impeditur matrimonium cōtraherecontrahere, vt iam alibi diximus. Syluest. idem not. in præcitatis locis, reprobans gloss. in d. c. in adolescentia. quæ voluit in vna opinione, quam refert, iuuenem posse matrimonium contrahere sine dispensatione, non obstante crimine incestus. idem quod Palud. not. Abb. in cap. 1. de eo, qui cogno. consang. vxo. suę. vbi addit, etiam circa causam iuuẽtutisiuuentutis posse episcopum dispensare, vt is, qui consanguineam sponsæ de futuro cognouerit, matrimonium cũcum legitima, nec impedita fœmina, contrahat. Ex quo idem Abb. in c. transmissæ. eod. tit. argumentatur, posse episcopum dispẽsaredispensare, causa iuuentutis, super exactione debiti cōiugalisconiugalis, cum ipso, qui cognouit carnaliter affinem. quod ex Archiepis. Floren. modò notauimus. Video tamen à plerisque dubitari, an id, quod DD. fatentur, nempe episcopum posse dispensare cum eo, qui consanguin. vxoris cognouerit, vt debitum possit exigere iuuentutis causa. procedat in hoc sensu, vt debitum exigat ab ipsa vxore, cuius consanguineam cognouerit, & sanè posse episcopum in hoc dispensare, apertissimè concedunt Floren. in dict. locis, & maximè d. c. 11. col. 2. Paluda. in d. artic. 2. Syluest. in verb. luxuria. q. 4. nec hi Doct. possunt duntaxat intelligi ad hunc effectum, vt exigat maritus debitũdebitum ab vxore legitima, cuius consanguineam minimè cognouerit, licet aliter incestum commiserit, etiam cum affini: nam hic sensus nequaquam excludit præmissam opinionem, quam ita expressim asserunt autores præfati, vt eorum autoritas manifesta sit. Sed tamen nullibi in Iure, ni fallor, eorũeorum sentẽtiasententia efficaciter probatur. Quo fit, vt licet concedam, episcopum posse dispensare, vt committens incestum cum affini, iuuentutis causa, vel vxorẽvxorem ducat, vel ab vxore legitima, nulloq́;nulloque affecta impedimento, debitu exigat. nego tamen episcopi dispensationem sufficere, vt is, qui vxoris consanguineam fornicariè cognouerit, possit ab eadẽeadem vxore, quam dimittere non potest, coniugale debitum exigere. quod probatur, nam in hac specie nōnon tantùm ob incestum prohibetur is debitum exigere, sed etiam ex eo, quòd vxor propria, eiusdem mariti affinis sit, quia maritus ipse eiusdem vxoris cognatam carnaliter cognouerit: hoc verò impedimentum affinitatis à solo Roma. Pontif. tollitur. igitur & licentia exigendi debitum ab affini per eum tantùm concedi potest, non per episcopum. quam argumentationem ex Syluest. collegi, in verb. matrimonium. 7. q. 5. vers. 11. & Thom. quodlib. 3. artic. 18. vers. ad primum.

Porrò dubium in hoc tractatu insigne censeri solet,

7

^† an ex præcepto Iudicis maritus reddere teneatur, & possit debitum coniugale fœminæ, quam scit, vt credit eius vxorem non esse, ob aliquod impedimentũimpedimentum, quod ipse apud IudicẽIudicem probare nequit. In quo tria diffinire oportet. Primum quidem id manifestum est, vxorem, seu maritum certò scientẽscientem, matrimonium illud nullum esse, quocunq;quocunque Iudicis præcepto, non posse debitum alteri reddere: agit enim contra scientiam. hoc est equidem, quod probat tex. in c. inquisitioni. de sent. excom. in eius prima parte. & in c. dominus. de sec. nupt. Nec in hoc quidquāquidquam refert, sit impe|

p. 116

dimentum matrimonij ex lege diuina, naturali, an humana, vt probat Io. à Medina. de restitu. q. 19. aduersus Host. in cap. proposuit. de coniug. seruorum.

Secundò maritus, qui leui coniectura, seu argumento dubitat de valore coniugij, explosa dubitatione, credens matrimonium legitimum esse, exigere, ac reddere potest coniugale debitum. text. in eod. c. inquisitioni. 2. part. quem præter alios ibi ita intellexit Adr. quodlib. 2. art. 1.

Tertium est, quod maius discrimen habet, an is, qui dubitat, matrimonium firmum esse, ob aliquod impedimentum, quod non potest coram Iudice ꝓbareprobare, ex præcepto Iudicis teneatur reddere vxori debitum. Et Rom. Pontif. in eod. cap. inquisitioni. part. vltim. asserit, debere maritum, etiam dubitantem, reddere debitum vxori, non tamen exigere. & idem in dict. ca. dominus. statuitur, vbi vxor dubitans de morte prioris mariti, tenetur reddere debitum secundo, non tamen poterit exigere. & tamen vtroque casu agit reddens debitũdebitum contra dictamen conscientiæ: is etenim, qui dubius, an sibi liceat absq;absque mortali crimine quidquam agere, id agit, exponit, si periculo peccandi mortaliter, igitur mortaliter peccat: nam qui amat periculum, peribit in illo, Eccl. cap. 3. c. literas. de restitut. spoliat. c. in præsentia. de spons. Verùm Adria. in d. quodlib. 2. art. 3. sic interpretatur text. in d. c. inquisitioni. vt maritus teneatur reddere debitum. depositio tamen illo dubio, ex eo, quòd ab altero coniuge illud exigatur. vnde, priusquàm ab altero coniuge debitũdebitum exigatur, maritus dubius exigere non potest, cùm illud dubium nondum deposuerit. at sequuta exactione alterius, iustè poterit illud dubium deponere, ac reddere, & demùm exigere. Ex quibus id consequitur, nunquam licere dubitari nec reddere, nec exigere, nisi dubium deposuerit. Sed hic intellectus optimo Iure refellitur à viro doctissimo Mart. Nauarro in c. si quis autem. de pœnit. dist. 7. nume. 101. sat enim est manifestum, Rom. Pontif. in d. c. inquisitioni. part. vlti. loqui etiam dubio existente, & nondum exploso. Igitur idem Mart. Nauar. aliter

8

^† arbitratur rem hanc diffiniendam fore, dicens, posse quem in vna, & eadem redubium esse, quo ad vnum effectum, certum autem, quo ad alium. Sic enim vir dubius esse potest, an matrimonium tenuit, ad effectum exigendi debitum, & demùm credere, matrimonium valuisse, ad effectum reddendi debitum exigenti. Quo fit, vt in d. c. inquisitioni. vir dubius non exigat licitè debitum, at sine peccato reddat exigenti. Ad primum enim dubius est, cùm in nōnon exigendo nullum sit periculum, nec fiat alicui iniuria: quo ad secundum verò desinit esse dubius, quia si dubitaret, iniuriam faceret coniugi, quod vberrimè, ac pingui, quod aiunt, Minerua, ipse explicat. Secundò potest etiam hîc notari,

9

^† periculo vtriq;vtrique imminenti, non agere quem contra conscientiam, si ipse id eligat, quod tutius est, ac certius, ex duobus, quorum alterum necessariò agere debet. cap. duo mala. 13. distinct. c. iuuenis. de spons. cap. quanto. de consuet. vbi text. optimus. & in ca. nerui. 13. dist. vbi eleganter idem explicat Gregor. & ita consulit Arist. libr. 2. Ethic. ca. 9. nullum etenim tempus incidere potest, quo sit necesse cuipiam turpiter agere. Sic sanè, si duo præcepta in contentionem venerint, ex recta ratione vir prudens id aget, quò grauius malum effugiat, quemadmodum explicat Sepulueda in Dialogo de ratione dicendi testimonium, cap. 9. Vbicunque etenim duo præcepta contraria circa idem factum concurrunt, illi obtemperandum est, quod arbitrio discreti viri potiorem obligandi vim habet. tunc verò alterius suspenditur obligatio, secundum Adria. quodlib. 1. artic. 3. ad nonum. sensit Aristot. dum lib. 5. Ethicor. cap. 3. scribit, minus malum boni vicem habere, si maiori comparetur malo. Cui adde, quæ hac in re scribit Sot. c. 3. ad Rom. & lib. 6. de iustit. & iur. quæst. 1. artic. 5. ad fi. Vir autem, qui de valore coniugij dubitat, anxius est: alterum enim oportet agere, vel denegare debitum vxori exigenti, ac Iudici resistere, vel debitum reddere contra conscientiam. Ex quibus tutius certè est reddere vxori debitũdebitum, & Iudici obedire, ne frangat coniugalis conuentionis legem, ac violet Iura obedientiæ. Nec est securius hisce periculis irretito, velle à periculo fornicandi abstinere. Hoc ipsum erit dicendum, nullo dato præcepto Iudicis, sed coniuge ex Iure coniugali debitum exigente, iuxta cap. dominus. de secun. nupt. Cui tandem interpretationi subscribit Domin. à Soto huius Salmanticensis Academiæ insignis Theologiæ Professor, vir quidem cùm moribus & doctrina, tum Prioris munere, quod in Diui Dominici conuentu iterum meritissimè obit, ornatissimus. Is, inquam, in relectione, de ratione tegendi, & detegendi secretum, Membro tertio, q. 2. sic hoc dubium miro, ac perspicaci, quod sortitur, ingenio explicat.

Sed & tertiò ab huius rei cognitione minimè abhorret,

10

^† sępissimè euenire, quem esse in vna, & eadem re dubium speculatione, certum verò in praxi. Id autem contingit, si quis dubitet, matrimonium, quod verbis contraxit, ratum, ac legitimum fuisse, & tamen non dubitat, quin teneatur coniugi exigenti debitum reddere. Huic verò permissum est, hoc in dubio reddere debitum, quia non agit contra conscientiam practicam, quæ circa actus humanos versatur, ex dubio praxis, sed ex dubio speculationis, quæ nihil de opere dictat, nihilominus actionẽactionem exequitur, quod potest optimè conuenire cap. dominus. de secund. nupt. |

p. 117

& cap. inquisitioni. in fi. de sent. excom. docet Io. à Medina. de restitut. q. 17. Vnde dubium practicum à dubio speculatiuo maximè differt. Nec libet in hoc vlteriùs insistere, cùm apud prædictos Docto. longiorem, atque expressiorem huius dubij tractatum quis legere possit. Id enim tantùm egimus, vt semotis his, quæ hanc rem obscurare poterant, ipsorum iurium distinctam interpretationem traderemus.

Hinc infero,

11

^† non teneri contrahentem matrimonium cum ea, quam putauit liberam esse, reddere ei debitum, etiam præcipiente iudice, si modò dubitat, an serua sit, secundum Thom. in quarto sententia. distinctio. 36. in fine. Ioan. Andre. Abb. & communem in cap. proposuit. de coniu. seruo. quinimò cùm perplexus sit, atque dubius, & in periculo constitutus, id, quod tutius est, eligere debet: si enim reddit debitum animo non maritali, fornicatur: si verò maritali, graue dispendium incurrit. quippe qui inuitus matrimoniũmatrimonium cum serua contrahere cogitur, si non reddit, Iudici resistit, ac Ius coniugale violat. Igitur in hoc dubio sanius erit id eligere, ex quo minus malum & incommodum nascitur. quæ notanda sunt, ad intellectum text. in cap. si quis ingenuus. 29. quæst. 2. nam & hæc asserit Io. à Medina in dicta quæst. 17.

§. TERTIVS.

EX vinculo coniugali constat fides, in qua hoc attenditur, ne quis ad alterius coitum accedat: is enim coitus esset adulterinus, vt planè constat. Sed & cauendum est, ne quis eorum alium coniugem quærat, priori viuente. nam quatenus matrimonium sacramenti bonum sortitur, vinculum gignit huius societatis, & id indissolubile. qua ratione paucis circa hoc vinculum prænotatis, de matrimonij dissolutione tractabimus.

Porrò si matrimonium id habet peculiarè; vt alter ex coniugibus alium coniugem minimè quærat, accipiátue.

1

^† cur aliquando licuit plures vxores habere? & id videtur sanctis viris permissum fuisse. Imò hoc ex more eis licuisse, probari constat in ca. obijciuntur. 32. q. 4. quod caput vulgati Codices Ambrosio tribuunt, quibus deceptus idem fecit Virgil. Poly. lib. 5. de Inuen. rer. c. 5. cùm sit deductum ab August. lib. 22. contra Faust. vbi cap. 47. est ille text. à principio vsq;vsque ad vers. sicut. qui quidem versiculus deducitur à c. 48. Hinc & Magist. sentent. dist. 33. q. 4. illius Canonis verba August. tribuit, qui li. 16. de Ciuitate Dei, cap. 38. scribit, eo tempore nulli prohibitum fuisse, plures vxores accipere, multiplicandæ posteritatis causa. Diuus verò Thom. in 4. sentent. dist. 33. quæst. 1. ad primum, asserit, consuetudinem potuisse inducere, vt liceret plures simul accipere vxores, cùm hæc permissio non sit contraria primis Iuris naturalis principijs, quamuis repugnet conclusionibus ferè deductis ab eisdem Iuris naturalis principijs. Hoc ipsum probare conatur Coloniens. Concil. tract. de matri. c. incipienti. Cæterùm nec naturæ, dicẽsdicens, occulta lege naturæ cōparatumcomparatum est, vt quæ principantur singularitatẽsingularitatem ament: quæ autem subdita sunt, non semper singula singulis: sed si ratio naturalis, vel socialis admittat, etiam plura vni domino subduntur. Vnus verò seruus pluribus dominis commodè seruire non potest. at plures serui non sine decore vni domino subduntur. Itaque cùm in nuptijs vir principantis, mulier verò subditi vicem gerat, contra naturam nuptiarum non est, vnum virũvirum plures ducere, sed vnam pluribus viris nubere planè cōtracontra naturalem rationem esse, quis non videt? Hactenus his verbis Thomæ sententiam comprobat idem Colon. Conci. quę quidem verba legi possunt & apud August. lib. 1. de nupt. & concupiscen. c. 9. & in libr. de bono viduitatis, cap. 7. Vnde constat, non esse contra Ius naturale proprium, plures vxores vnum virum accipere. quod Magister profitetur in 4. dist. 33. post Diuum Aug. & ibi Io. Maior. quæst. 1. idem not. nam & Iulius Cæsar, autore Suetonio in eius vita, cap. 52. legem ferre Aelio Cinnæ Tribu. plebis iussit, qua vxores, quas, & quot quisque vellet ducere, liberorum quærendorũquærendorum causa liceret. Valentinianus etiāetiam Imperator lege concessit, vt omnes, qui voluissent, bina matrimonia susciperent, addens populosas diu fore gentes, quia hoc apud eas solenne fuerit, cuius rei testis est Paulus Diaconus libr. 11. Eutropij libris ad dito in Valente. Socrates item in Historia Tripartita lib. 8. c. 11. pluraq́ue ad hanc rem adducit Tiraq. 7. leg. cōnubconnub. nu. 15. Verùm id, quod Thomas opinatur, consuetudine potuisse licere plures vxores accipere, non est admittendum ex eodem Thoma in lib. cōtracontra Genti|

p. 118

les. & in d. dist. 33. quæst. 1. artic. 2. vbi versic. respondeo dicendum, se ipsum explicat apertiùs, dicens, nec lege humana, nec consuetudine pluralitatem vxorum permitti posse, nec vnquam licere, aut licuisse: nam etsi legi naturali propriæ, habere plures vxores non refragetur, contrarium tamen est legi quasi naturali, in qua solus Deus dispensare potest, vt ipse Thomas docet in dict. artic. 2. & præterea aduersatur hæc pluralitas vxorum institutioni diuinę, ex qua matrimonio accipienda erat vna tantùm vxor, non plures. Scriptum enim est: Adhærebit vxori suæ. Item: Erunt duo in carne vna. Nam & Dominus noster quoties de connubio loquitur, maritos, aut vxores nunquam nominat. semper autẽautem vxorem, aut virum. Et Apostolus Paulus in remedium libidinis suadet, vt suam vnusquisque habeat, nunquam suas dicit. quod pulchrè disserit Innoc. 3. in c. gaudemus. de diuort.

2

^† Ideo ex communi interpretatione dicendum est, sanctis Patribus ex reuelatione diuina id licuisse. quod probat text. in eo. cap. gaudemus. §. nulli. Magist. & Thom. quæst. 1. artic. 2. Paluda. q. 1. arti. 1. & Ioan. Maior. quæst. 1. in 4. senten. dist. 33. & Florentin. 3. parti. titu. 14. cap. 10. §. 2. vbi post Palud. hanc esse communem opinionem fatetur. & Ioan. Dried. de libertate Christian. pagi. 163. Ambrosius item Cathari. libr. 5. contra Caieta. cap. de Sacramento matrimo. eandem comprobat. Id etiam confirmat Coloniense Concil. explicans dispensationem hanc à summo Deo cōcessamconcessam fuisse ad prænunciandum vni viro, scilicet Christo, plures vxores, scilicet, Synagogam, & Gentium multitudinem, veluti in vnum corpus esse iungendas. Atque ita factum est, vt hac præfigurata coniunctione, in Christo Iesu completa, lege gratiæ vetitum sit plures vxores accipere, Matth. 19. Quicunque dimiserit vxorẽvxorem suam, & aliam duxerit, mœchatur. Igitur & qui ea retenta aliam duxerit, mœchabitur. Cur enim si quis propria vxore viua, alteram duxisset, adulter esset: si multas simul habere ius fasq́ue esset? his omnibus compertum est, vni viro plures vxores adiungi, non esse contra prima principia Iuris naturalis, nec contra Ius naturale ꝓpriũproprium, sicut esset vni fœminæ plures viros aptari. Quorum vltimũvltimum aduersus Platonem damnat Lactant. libro 3. diui. instit. cap. 21. esset enim proles incerta omninò. Sed vtrunque institutioni matrimonij, iuri quasi naturali, ac legi Euangelicæ contrarium est. Atq;Atque hoc pacto defendi possunt Durand. in d. dist. 33. Caietanus & alij, qui existimant multitudinem vxorũvxorum Iuri naturali minimè repugnare. Sunt itidem & ad hanc resolutionem intelligendi, qui opinantur, esse naturæ contrarium, quòd quis accipiat duas vxores, & idcirco Lamech primùm cōtracontra naturalem institutionem duas vxores accepisse, Genes. 4. quam sententiam post alios defendere conatur Io. Arboreus, libro 10. Theosophiæ, cap. 1.

Hinc apparet coniugem absentem expectandum fore,

3

^† nec ex dierum longo interuallo ante compertam absentis mortem, matrimonium cum alio contrahi posse. c. in præsentia. de sponsa. vbi Docto. hoc notant. Abb. Soci. & Barb. colum. antepenulti. in cap. quoniam frequenter. §. porrò. vt lite non contesta. Ex quo probatur vxorem certam esse oportere de morte viri, priusquàm alteri nubat, alioqui etiamsi mortuum esse virum, ex aliquot coniecturis opinetur, & matrimonium contrahat, nec à peccato, nec à pœna immunis, ac libera iudicabitur. secundum Abb. in dict. c. in præsentia. post gloss. fin. ibi. & Regia lege idem probatur. l. 7. tit. 15. li. 8. in Regijs ordi. quamuis glo. 2. in dict. cap. in præsentia. Ant. & Præpo. velint tenere vxorem à pœna liberam esse, si contrahat secundum matrimonium ex verisimili coniectura mortis prioris mariti, non tamẽtamen ex hoc posse Ecclesiasticum Iudicem licentiam ei exhibere, vt alteri nubat.

Mors autem

4

^† viri qualiter probetur, vt inde possit certa reddi vxor, arbitrio Iudicis relinquitur, secundum Abb. & Præpo. in dict. cap. in præsentia. & Aufreri. in cape. Tolosana. 316. Hoc tamen Iudicis arbitrium instrui debet ex pluribus, quæ adducunt gloss. Barto. & Saly. in l. siquidem. C. soluto matrimo. Corse. in singu. in verb. mors. Corne. consil. 10. 1. volu. Alexand. consil. 115. in 4. volu. & consil. 4. nu. 15. in 2. vol. & Chass. in consuet. Burgun. in proœ. fol. 10. & cape. Tolo. 312. optimè Nicol. Boër. decis. 288. & Soci. Iuni. consil. 26. volu. 2. quibus adiungi meritò potest l. Regia 14. titu. 14. part. 3. Hîc tamen omittendum non est, ab Ecclesia non esse dirimendum matrimonium cōtractumcontractum ab existimantibus, nullum ex primo coniugio impedimentum subesse, tamen absque probatione mortis prioris coniugis, seu absque certitudine, quam Canones exigunt: potest enim esse hoc secundum matrimonium validum, & ideo fieret iniuria huic secundo matrimonio, quod certiùs modò apparet ex ea, quæ versatur dubitatione, vt probat text. in c. dominus. de secund. nupt. vbi gl. Host. Ioan. Andr. & Præpo. hoc idem sentiunt.

Hoc autem vinculum

5

^† coniugale etiam ante carnalem copulam vim propriam, & indiuiduam habet connexionem, ex diuina institutione. Vnde fit, vt priori matrimonio nōdumnondum consummato, nec liceat posterius contrahere, nec, si contractum fuerit, valeat, nec præferatur priori, etiamsi posterius sit carnali copula consummatum. cap. fina. cap. licet. de spons. duor. Nec refert à quibusdam Ro. Pontif. quandoque iudicatũiudicatum fuisse, posterius matrimonium consummatum carnali coniunctione esse priori nondum consummato præferendum, vti refert Alex. Tertius in dict. cap. |

p. 119

licet. quia dicti Roma. Pontifi. non ita iudicarunt legem condendo: nam etsi Hosti. ac cæteri in cap. fina. de sponsa. duo. dixerint Papam posse condere legem, qua matrimonium primum nondum carnali copula cōsummatumconsummatum, per secundum, coitu accedente, dissoluatur, sicuti posset ipsi Roman. Pontific. dispensatione matrimonium ratum nondum cōsummatumconsummatum dirimere, quorum vltimum Caietan. etiam comprobat, tamen Abb. in dict. cap. fina. prędicta Hosti. opinio displicet, nec defendi Iure potest. ex his, quæ dicentur inferiùs, hoc ipso cap. §. 4. nume. 13. Ex quo etiam potest perpendi intellectus ad text. in dict. cap. fi. an sit eius decisio seruādaseruanda in matrimonijs ante illam decretalem contractis. in quo communis est Doct. ibi sententia, quòd matrimonia secunda carnali copula consummata ante illum tex. præferenda sint primis nōnon consummatis. quibus accedit, quòd cōsuetudoconsuetudo, cuius ille text. meminit, honesta, ac iusta communiter credebatur. quo casu noua lex nōnon vult pręterita punire ex litera eiusdem tex. dum dicit, de cætero. not. gl. in dict. cap. licet. quam commendat post Docto. ibi Petrus de Rauenna in allegationib. consuetu. fol. 5. dicens ex ea, consuetudinem, etiam circa Ius diuinum, probabile dubium constituere posse, & excusare. idem not. Rochus in cap. fina. de consuetu. fo. paruo 15. colum. 1. facit ad id decisio Barto. in l. quis sit fugitiuus. §. apud Labeonem. ff. de ædilitio edicto. qui scribit contrahentes excusari à pœna, & à peccato, si cōtractuscontractus ab eis gestus ex consuetudine fiat, etiamsi verè illicitus sit, & vsurarius, si communiter existimatur ille contractus licitus. Nec faciens talem contractum, erit iudicandus vsurarius. secundum eundem Barto. & Oldr. consil. 207. Abb. consi. 15. in 1. volum. & Ias. in l. 1. in 1. lect. C. de summa Trinit. nume. 62. Decius consil. 170. col. 3. & licet Anto. Burgens. in cap. ad nostram. nume. 20. de empti. & vendi. reprobet hanc Barto. opinio. procedere, tamen optimo iure potest, quando communiter ille contractus censebatur licitus, vt ipse Barto. loquitur. Ex quibus videtur probari Docto. interpretatio ad text. in dict. cap. fin. quam ibi Abb. communem esse fatetur, & Petrus de Rauenna dicto fol. 5. expressè comprobat. Sed ipse prędictam opinionem communẽcommunem falsam esse existimans opinor, etiam ante illam decretalem vltim. de spons. duo. matrimonium secundum copula consummatum, nec primo nondum consummato præferẽdumpræferendum fuisse mera iustitia, nec validum fuisse censendum: quod probatur, quia primum coniugium etiāetiam ratum nondum consummatum ex diuina lege, & naturali, præfertur secundo, etiam cōsummatoconsummato, nec ex eo dissolui potest. vnde consuetudo parùm hac in re prodesse potuit: non enim potest consuetudo dissoluere matrimonium, quod ratum est, nec illegitimum coniugium, legitimum efficere. Potuit autem illa consuetudo, si rationabilis à viris doctis censebatur, à peccato excusare, etiam in diuino iudicio, & sic in foro cōscientiæconscientiæ: nam in iudiciali à pœna excusat consuetudo etiam irrationabilis. glo. in c. cùm venerabilis. de consuetudi. alia in ca. denique. 4. dist. quas Rom. commend. singu. 19. & Cremens. singu. 149. & latè explicant Ias. in l. singularia. ff. si certum pe. Decius in c. nam concupiscentiam. de const. 2. lect. Hippo. in l. 1. limit. 19. ff. de sicar. Præpo. in d. c. denique. Rochus Curt. in cap. fin. de consuet, fol. paruo. 14. Ex quibus id notari potest, attenta ipsa consuetudine, quandoque eam sequutos excusari, vel à tota pœna, vel à parte pœnæ. Id autem, quod dicit text. in dict. c. licet. à prædecessoribus nostris aliter quandoque iudicatum est, referendum ad iudicium particulare ex propria opinione, sicut de Celestino refert text. in cap. quando. de diuor. nōnon autem ad decisionem Rom. Pontif. atq;atque ita illum text. intelligit Caieta. 2. parte Apologiæ, de auto. eccles. c. 19. nam text. in d. c. quanto. dum refert Celestinum dicẽtemdicentem, matrimonium dissolui, si alter cōiugumconiugum labatur in hæresim, est intelligẽdusintelligendus ita, vt planè dicamus CelestinũCelestinum id sensisse, non tamen legem sanxisse, neq;neque veluti certũcertum diffinisse. Nec item oberit huic vinculo coniugali, quod scribit Gregor. 3. in epist. ad Bonifac. 2. Tomo Concil. dicens licere viro, dimissa vxore, quæ ob ægritudinem reddere debitum nōnon potest, aliam vxorẽvxorem accipere, quia Gregorius ibi nihil diffiniuit, sed cum barbaris illis nouiter ad fidem conuersis dissimulandum esse rescripsit, vt si non possent cōtinerecontinere, potiùs nuberent, quàm absque matrimonij titulo fornicarentur. atq;atque esset talis fornicatio propter prauum exemplum periculosa. Nec arbitror Grego. 2. illud matrimonium approbasse, nam & Gratianus profitetur illud esse aduersus sacram scripturam in c. proposuisti. 32. q. 7.

Ex quibus etiam

6

^† constat puniri à Iure eum, qui, viuente priori coniuge, aliam duxerit, pœna equidem infamiæ. cap. nuper. de bigamis. l. eum, qui duas. C. de adult. qua quidem lege pœna stupri punitur, & probatur ibi iuncta gloss. versicul. infertur. Pœna verò stupri est in personis honestis, amissio dimidiæ partis bonorum. in vilibus verberatio cum quinquennij relegatione. §. 2. Instit. de publ. iudic. Hosti. in Summa tit. de stupro. §. & qualiter. Regia l. 2. tit. 19. part. 7. optimè Alexand. consil. 165. volum. 7. vbi legito Carol. Molin. in additionibus. Vnde non rectè dixit Roma. singu. 531. pœnam mortis imponi contrahentibus binas nuptias, per dictam l. eum, qui duas. Ex quibus intelligendum est, quod notat Theophilus Insti. de nupt. §. affinitatis. dicens contrahentes secundas nuptias, primis nōnon solutis, pœna capitali puniẽdospuniendos fore. Si ta|

p. 120

men ipsa fœmina sit nupta priori viro, & scienter contraxit cum secundo, adulterij pœna damnatur, simul & cum ipso secundo marito, qui eam vxorem sciẽterscienter acceperat. ex d. l. eum qui duas. Punitur etiāetiam secundas nuptias, primis non solutis, contrahens, per Ecclesiasticum Iudicem publica ignominia. argu. c. de benedictio. 32. quæst. 1. notat Abb. in cap. cùm haberet. de eo, qui duxit in matrimo. colum. 2. Suspectus etiam hæreseos censendus est, qui secundum matrimoniũmatrimonium contrahit, primo durante, quasi non rectè sentiat de Sacramentis. ita Domi. & Franc. in cap. accusatus. §. sanè. de hæreti. in 6. Ioan. Lupi. in c. per vestras. de donatio. inter virum & vxorem. §. 17. nume. 25. & Gonsalus de Villadiego. in tractatu de hære. quæst. 9. Quin etiam excommunicatum esse ipso Iure ita matrimonium contrahentem, asserit Paul. Grillan. in tract. de pœnis omnifarium coitus. quæst. 14. Sed hoc vltimum falsum esse apparet ex gl. 1. quam ibi Cardi. Imol. & alij sequuntur in Clem. vnic. de consang. & affinit. In his verò regnis variæ pœnę hactenus fuêre sancitæ aduersus cōmittentescommittentes istud crimen, quas videre licet in l. fin. tit. 17. part. 7. l. 2. titu. 7. lib. 4. Fori. l. 7. titu. 15. lib. 8. ordinat. l. 6. titu. 7. & l. 8. titul. fin. eodem lib.

7

^† Verùm praxis illam recepit pœnam, vt contrahentibus binas nuptias candenti ferro fronte imprimatur litera q. l. 6. titu. 15. lib. 8. & l. 3. titu. 1. lib. 5. in Regijs ordina. Cæterùm quia l. illa dixit signo q. esse inurendum hunc delinquentem, opinantur quidam de signo Crucis intelligendum esse, eò, quòd malè sentiat de fide, atq;atque existimant legem illam vitio scriptorum esse deprauatam. Quòd si in lege illa error forsan aliquis adest, is est in eo, quòd erat statutum, vt contrahens binas nuptias signaretur hoc signo. ij. quasi duas habeat vxores. atque inde facilis fuit lapsus, vt ex illis characteribus dualem numerũnumerum designantibus, q. fieret. Vsus tamen obtinuit literam q. imprimi. Illud verò, quod de signo Crucis adnotauimus, fateor planè me deprehendisse in huius Regni constitutionum vetustissimo Codice, vbi in l. penulti. Ioannis Primi Regis ex Comitijs habitis Biruiescæ, expressim cautum erat, in pœnam huius criminis esse fronti imprimendum Crucis signum. Huius autem pœnæ stigmaticæ alia in specie meminit text. in l. vlti. cap. de sportu. ibi, maiores pœnas, & corporales maculas imponere. Et Gandinus in titul. de pœn. reor. nume. 59. tametsi iure Codicis non debeat hominis faciei imprimi stigma. l. si quis in metallum. C. de pœ. tradit Boërius decisione octuagesimasecunda. Sed & fabricensibus, vt latitantes agnoscerẽturagnoscerentur, stigma solebat imprimi. l. stigmata. C. ne fabricens. libro vndecimo, cap. si Iudex. de sentent. excommunic. libr. 6. Est autem stigma, signum, quod ferro candenti, vel aliter imprimitur.

§. QVARTVS.

QVIBVS præmissis agendum erit de diuortio.

1

^† Et triplex esse diuortium Bal. scribit in c. ex parte. de consuetud. quem refert Io. Lupi. in Rubric. de donatio. inter virum & vxorem. §. 34. Temerarium, Causarium, & Ignominiosum. quæ quidem distinctio minimè conuenit huius rei mediocri cognitioni. Rectiùs denique erit iuxta Abb. in Rubrica de diuort. duplex tantùm diuortium in matrimonio constituere. Vnum, quo ad vinculum, alterum, quo ad cohabitationem.

2

^† Quibus præmitto apud Romanos passim vxores repudiari solitas, misso libello repudij per nuncium, autore Plutarcho in Problematis, cap. 14. & Iurisconsulto in l. nullum. ff. de diuort. Ex qua illud Iuuenalis Satyra 6. explicatur:

Collige sarcinulas, clamat libertus, & exi:
Iam grauis es nobis: sicco venit altera naso.

Vti tradunt Ludoui. Cæli. libr. 15. lect. antiq. c. 16. & Alciatus in l. licet. §. paternos. ff. de verborum signific. pluribus enim causis, & quandoq;quandoque facilimis hic libellus repudij à Romanis mittebatur. Anno etenim ab Vrbe condita quingentesimo vigesimotertio Spurius Cor|

p. 121

bilius primus ab vxore diuertit, eò, quòd sterilis esset. Cuius rei testis est Aulus Gellius lib. 4. cap. 3. & lib. 17. cap. 21. atq;atque ei hoc datum vitio fuit, vt scribit Valerius Maxim. lib. 2. cap. 1. Meminit & Plutarchus huius primi diuortij apud Romanos, non sine eius increpatione, in Romuli & Thesei comparatione, vbi hunc appellat Seruilium SpuriũSpurium. & idem Plutarch. in Numę & Lycurgi cōparationecomparatione, Spurium Coruinum eum nominans, qui in annorum numero plurimùm differt ab Aul. Gellio, in quo nec ipse Gellius sibi constat, nec cum Henrico Glareano conuenit, quod satis erit obiter adnotasse. Scribit & ipse Plutarchus in Problematis Rom. cap. 13. Hæc de diuortijs Romanorum verba. est enim proditum memoriæ, Spurium CorbiliũCorbilium primum Romanorum omnium sterilitatis causa vxorem repudiasse. Hunc sequutus Sulpitius Gallus, idcirco vxori nuncium remisit, quòd eam in caput vestem deducere animaduertisset. Idem fecit Publius Sempronius, quòd eius vxor ludos funebres expectasset. Hæc Plutarchus. Diuortium autem illud Sulpitij Galli in hunc modũmodum explicat Valeri. Maxi. lib. 6. cap. 3. Horridum C. quoq;quoque Sulpitij Galli maritale supplicium, nam vxorem dimisit, quòd eam capite aperto foris versatam cognouerat: lex enim, inquit, tibi meos tantùm præfinit oculos, quibus & formam tuātuam approbes, & placere desideres. Ipse etiam Iustinianus non rectè diuortium permisit tot expressis causis in l. consensu. C. de repu. tametsi Alciatus lib. 6. parerg. cap. 20. velit dictam Iustiniani audaciam tempori, nōnon viro, tribuere. ac deinde existimet leges illas Iustiniani à Papa restitui posse, & licitas fieri: quod minimè dicendum est, nec oportuit à viro Iuris Vtriusque consultissimo assertionẽassertionem hanc proponi, qua ratione optimo iure refellitur à Carolo Molinæo in tracta. de contractib. quæst. 2. num. 70. Quantum enim apud veteres Roma. fœdum visum fuerit diuortium, præsefert ipsa Romuli lex, quæ viro vxorem repudiare permisit, si in veneficio natorum, aut in adulterio deprehensa foret, aut claues adulterasset. quòd si aliter quis repudiasset, eius copiarum partem vxori dari, partem Cereri sacram esse, idem Romulus iussit, autore Plutarcho in Romuli vita. Vltima tamen causa repudij, à Romulo expressa, satis fuit leuis. Multa ad hæc Corasius libro 5. Miscellaneor. cap. 10. Sed & apud Iudæos libellus repudij pluribus ex causis mittebatur:

3

^† ipse enim maritus promittebat, nunquam se cum fœmina repudiata cohabitaturum, autore Iosepho, libro 4. de Antiquitate, cap. 6. Ab initio tamen Iudæus volens repudiare vxorẽvxorem, coram Iudice causam diuortij iurabat, qua perspecta, ipse Iudex marito libellum repudij dabat, quem vxori mitteret, vt explicat Io. Ecchius in Homilia de diuortio. Nec me latet huius libelli formulāformulam aliter adduci ab Osiandro in Adnotationibus ad Harmoniam Euangelicam, li. 3. ca. 23. malui tamen Iosephi testimonium probare. Qua in re est grauis controuersia, an Iudæis fuerit licitus libellus repudij.

4

^† Quidam enim asserunt licuisse Iudæis libellum repudij mittere, ex dispensatione tamen diuina concessa Iudæis ob duritiam cordis, scriptum enim est Malach. 2. Si odio habueris vxorem tuam, dimitte eam, dicit Dominus. Vnde licitum fuit Iudęis vxores dimittere. Quod etiam comprobatur, quia si non esset licitus libellus repudij, non permitteret vetus lex, repudiatam alium virum accipere. hoc autem permisit Deutero. cap. 24. igitur licitum fuit repudium. Cui sententiæ adhærent præter alios Palud. in 4. sentent. distinct. 33. quæst. 1. artic. 2. & ibi Ioan. Maior. quæst. 2. Caieta. Matth. cap. 19. & ibi Abulens. quæstio. 49. Ex aduerso sunt alij, qui existimant non licuisse Iudæis repudiare vxores, eis tamen permissum fuisse nōnon quòd liceret, sed ne maius malum ex inuitis nuptijs contingeret, ob duritiam cordis eorum, sicut nunc Meretrices à Principibus permittuntur, ait enim Iesus Matth. 19. Quoniam Moyses ob duritiam cordis vestri permisit vobis dimittere vxores vestras, ab initio autem non fuit sic. Quo in loco Chrysostomus Homilia 33. hoc ipsum probat. Huc etiam tendit, quod Seneca de Romanorum diuortijs scribit, libro de Remedijs fortunæ, in fine, dicens: Nouimus veterum matrimoniorum repudia, & fœdiores diuortio malè cohærentium rixas. Hanc vltimam opinionem D. Thom. asserit in 4. sentent. distinctio. 33. quæstio. secunda, ad 2. colum. 3. dicens frequentius hanc opinionem recipi. quæ quidem magis conuenit verbis sacri Euangelij, vt fatetur Paluda. d. articu. 2. & eam probat text. in cap. gaudemus. de diuort. vbi Panormi. eandem opinionem sequitur: nam & Iudæus, qui ante susceptam Christi fidem repudiauit vxorem eam accipere, suscepta Christi fide, tenetur, etiamsi ea cum alio viro post repudium contraxerit, si ipsa cohabitare cum eo velit absq;absque contumelia Creatoris, vt probat text. in dicto cap. gaudemus. §. qui autem. Cuius verba transtulit Regia l. 8. titulo 9. part. 4. Sed si ante susceptam Christi fidem liceret Iudæo vxorem dimittere, suscepta Christiana fide, non teneretur dimissam legitimè, & ab alio forsan ductam, in vxorem accipere, cap. de infidelibus. de consanguin. & affinit. Nec ista opinio vltima dimittenda est, imò eam oportet sequi autoritatibus, & rationibus alijs, quas tradit Robert. Senalis Episcopus Abrinsensis in peculiari huiusce quæstionis Opusculo. Eandem probat Alfons. à Castr. lib. 2. de potesta. leg. pœnal.

5

^† Quibus & illud addendum est, ex duobus infidelibus, alterum Christi fidem professum nōnon teneri ad cohabitandũcohabitandum cum altero, etiamsi |

p. 122

velit infidelis cum fideli vitam agere absque Dei contumelia, licet possit cohabitationem hanc fidelis admittere. Thom. in 4. sentent. distinct. 39. quæst. 1. articu. 3. & Syluester in verbo, matrimonium. 8. impedimento. 10. idem probat ex Augustino & Chrysostomo Ioannes Arboreus libr. 6. Theosoph. cap. 10. Sed si alter, qui infidelis est, vitam communem agere nolit absq;absque diuini Numinis contumelia, Christi fidem professus poterit alium cōiugemconiugem accipere. quo accepto, primum coniugium dissoluitur, non prius. secundum Syluest. in dict. impediment. 10. Paluda. in 4. sentent. distinct. 39. articu. 2. Florent. 3. part. titul. 1. cap. 6. & Thom. in dicta quæst. 1. articul. 5. Ex quibus est intelligendus text. in cap. quanto. de diuort. vbi ab Innocent. 4. exponitur ex duobus infidelibus, alterum, qui Christi fidem profitetur, posse alium coniugem accipere, si infidelis nolit cum eo vitam agere sine Saluatoris iniuria, quod autoritate Pauli suadetur, prima ad Corinth. cap. 7. dicentis: Quòd si infidelis discedit, discedat. vbi Caieta. fatetur ita Pauli verba intelligi frequentissima DD. interpretatione, & ab ecclesia hanc assertionem receptam esse, tametsi ei non omninò placeat huiusmodi sensus.

Ex his perspicuum erit, quandoque etiam, quo ad vinculum, matrimonia dirimi, quod proximo casu contingit. Sed

6

^† & alio casu dirimuntur ex religionis scilicet professione, nondum sequuta copula. cap. 2. de conuers. coniug. cap. ex publico. eod. titul. Scire tamen conuenit, hoc matrimonij diuortium ex diuina autoritate fieri, non humana: sic enim intelligenda est regula illa: Quos Deus coniunxit, homo non separet. Quod significare videtur text. in dict. cap. ex publico. dicens hoc deduci à sacri eloquij interpretatione. optimus text. in dict. cap. 2. in verb. sanctis. adiuncta gl. ibi. Ex quo idem sensit Abb. in d. c. ex publico. in fin. exemplo etiam sanctorum Patrum apparet. ca. scripsit. 27. quæst. 2. Quin & ipse summus Iesus Ioannem Euangelistam à nuptijs ad castitatis professionem vocauit, testibus Hierony. in Prologo Euangelij Ioannis, & in Prologo Apocalypsis, & Augustino in Prologo Operum in Ioannem. Quibus hoc probare conatur Natalis Beda in Censura errorum Fabri super Euangelium Ioannis. Eandem sententiam profitentur Paluda. in 4. sentent. dist. 27. q. 2. ad fi. & Ioannes Maior. ibi. q. 2. col. 2. & Iacob. Almain. de potesta. eccle. cap. 15. & tandem credendum est ecclesiæ in sacri Euangelij interpretatione.

Ex quo consequitur, non ex humano iure,

7

^† sed ex ipsa rei natura, & conditione votum solenne matrimonium dissoluere, nōnon ita simplex, quia votum solenne est traditio realis. simplex verò ipsa promissio. quod docet Tho. in 4. sentent. distinct. 38. quæstio. 1. articu. 2. ad 3. Sic etiam sponsalia ipsa à matrimonio distinguuntur. Quamuis equidem voto simplici ex sola promissione quis obligetur. hæc tamen promissio ad effectum nōnon deducitur, donec datio succedat: datio verò fieri nequit, nisi quis recipiat. Ecclesia tandem constituit modum recipiendi, & formam, qua traditio, & sic votum solenne fieret. Qua ratione posset credi, votum solenne ab ecclesia inductum fuisse, sicut explicat Paluda. in 4. distinct. 38. quæst. 2. vers. 7.

8

^† Sic etiam est intelligendus text. in cap. 1. de voto. in 6. quo probari videtur, votum solenne à simplici ex humana constitutione distingui, quamuis Caietanus ex illo text. dixerit. 22. quæst. 88. articul. 7. votum solenne ex iure humano differre à simplici. Ex quibus concludi potest, matrimonium carnali copula consummatum non dissolui per votum solenne, cùm in illo matrimonio iam fuerit præmissa realis traditio. cap. cùm societas. 27. quæstio. 2. Ante copulam tamen dirimitur fortiori actu, nempe professione solenni castitatis, & sic traditione reali ad spiritualia subsequuta. Hoc ipsum est notandum ex Thom. in 4. sentent. distinct. 27. quæst. 2. ad fin. & ibi Paluda. quæst. 3. Thom. distinct. 38. quæst. 1. Fortu. in cap. 1. de pact. nu. 15. & Ambros. Catharinus libr. 6. contra Caieta. c. 3.

Hîc verò aliqua notanda sunt, quæ ad hanc materiam expectant. Primùm, matrimonium

9

^† carnali copula non consummatum minimè dirimi per sacri Ordinis susceptionem. text. in extrauagant. Antiquæ. Ioan. 22. titul. de voto. gloss. communiter recepta in cap. vnico. de voto. libr. 6. Imò nec dissoluitur hoc matrimonium ratum, non consummatum per episcopalem dignitatem. quod probare videtur text. vbi Anton. hoc notat in cap. ex parte. in 2. de conuers. coniugat. Ioannes Andre. in dict. cap. vnico. Aretinus consil. 59. col. 2. Palud. in 4. sentent. distinct. 27. quæst. 3. ad 3. Florenti. 3. part. titul. 1. cap. 21. §. 3. Quorum opinionem sequitur contra Hostiens. in Summa titu. de conuersio. coniugat. col. 4. & 5. & Ioan. Lup. Segobiensem in tract. de matri. col. 10. & sequent.

Item & illud notandum est, satis esse,

10

^† ne matrimonium professione religionis dirimatur, sponsam à viro cognitam esse, etiam vi. Hosti. in dict. tit. de conuersi. coniug. §. & vtrum. versicu. quid si virgo. Palud. in 4. sentent. dist. 28. quæst. 3. col. 4. Floren. 3. part. titu. 6. c. 21. §. 1. Bald. in cap. penulti. de probat. col. fin. & Egidius de Gindelbertis in quæst. 3. post disputationes Pauli de Eleazar. & Durand. in 4. sent. dist. 27. quæst. 2. quamuis contrarium teneat Angel. in l. 1. §. remouet. ff. de postulan. & Hippo. in l. 1. §. præterea. ff. de quæstio. nu. 15.

11

^† Nec erit puniendus sponsus, qui per vim sponsam de præsenti cognouerit, & rapuerit, nisi sponsam hanc præmeditantem, atque tractan|

p. 123

tem ingressum religionis, fraude & dolo per vim cognouerit. Bald. col. fin. Salyce. nume. 9. in l. vnica. C. de rapt. virg. Ana. in c. fi. col. pen. de raptori. Quo quidem casu adhuc opinor non esse locum pœnæ illius l. vnicæ. sed hic erit mitiori pœna arbitrio Iudicis puniendus. ex his, quæ in dicta l. vnica. notat Hippo. col. penulti. Illa enim lex in sponsa de futuro loquitur. quod patet ex pręmissis in c. 1. huius Operis. & fatentur DD. ibi. atque ita illam l. interpretatur Regia l. 3. tit. 20. par. 7. Imò forsan dici posset, d. l. vnicam. in sponso etiam de futuro non debere ita strictè seruari, propter præcedentem tractatum, & promissionem matrimonij contrahendi: nam ex illa præuia coniugalis consensus promissione temperandus est illius legis rigor, consideratis cæteris ipsius actus contingentis circumstantijs. argu. eorum, quæ notantur in d. c. pen. de raptori. Ex quibus etiam intelligendum est, quod notat Imol. Alexand. Ias. & Ripa. in l. miles. §. qui iudicati. ff. de re iudi. dicentes maritum non esse puniendum, si vxorẽvxorem iam ab eo cognitam matrimonio consummato per vim rapiat, & cognoscat carnaliter. priùs tamen, quàm matrimoniũmatrimonium consummetur, puniendum esse sponsum, si propriāpropriam sponsam per vim rapuerit: nec enim ita indistinctè id procedit, sed secundum præmissa erit intelligendum.

Rursus & aliud considerandum est, Regia lege præmissa, quæst. 52. est in Taurinis legibus. qua cauetur,

12

^† donata ab sponso sponsæ de præsenti, ante solennes nuptias, pro parte dimidia ratione osculi sponsæ adquiri. si casu matrimonium non fuerit consummatum, quod antea sancitum fuerat in sponsis de futuro, in l. si ab sponso. C. de donatio. ante nup. l. 3. titul. 11. part. 4. Et tamen si osculo præcedenti, per professionem religionis, ab sponsa donatariam factam, matrimonium dirimatur, neque consummari possit, adhuc opinor apud sponsam sic profitentem religionem, vel apud Monasterium manere dimidiam illam donatorum partem, religionis fauore, ex Corneo consi. 228. 1. volum. qui ita respondet post Baptistam de sancto Seuerino. Idem Ioannes Lupi. in dicta l. 52. numer. 3. licet ipse in hac q. dubius sit in rep. Rubri. de donation. inter virum & vxorem. §. 3. huic autẽautem opinioni, quam probauimus, accedit text. in cap. vltim. 19. quæst. 3. vbi decisum est, ingratitudinem, ex qua poterat filius à parente exhæredari, per professionem religionis aboleri, quod Gratianus deduxit à Iustiniani Nouella constitutione 123. titul. de ecclesiasticis diuersis capitulis, sicuti palàm est apud Græcas, & Latinas Iustiniani Nouellas, quas Gregori. Haloander magno Reipublicæ literariæ commodo typis excusit, vt non parùm sit succensendum vulgatæ Authenticorum editionis autori, qui ita perperàm paragraphum illius Nouellæ constitutionis, in Latinam linguam traduxerit, vt planè ipsius Iustiniani Cæsaris sensus omnino lateat. quod patet in Auth. de sanct. Episcopis. §. nullam. qui quidem titulus idem est cum eo, quem paulo antè ex Græcis Nouellis citauimus. Vnde etiam aduersus Alciat. libro 4. parer. cap. 23. defenditur autoritas Gratiani, quem & nos in cap. Rainutius. de test. numer. 20. à mendacij crimine liberum esse probauimus ex autoritate solius CōstantiniConstantini Harmenopuli. nec tamen prædictam Iustiniani Nouellam eo loco adduximus, quippe qui eius immemores fuimus, existimantes paragraphum ab Harmenopulo relatum illius fuisse Nouellæ, quæ causas ingratitudinis commemorat: cùm tamen ipse Harmenopulus eum deduxerit ex dict. constitu. 123. & simul adiunxerit pluribus decisionibus, quas ex d. Nouella causas ingratitudinis tractante, referebat.

Sunt etiam ex nostratibus,

13

^† qui coniugium ratum ex consensu, nondum tamen ex copula perfectum, existiment Roman. Pontif. dispensatione, etiam quo ad vinculum, dissolui posse. Quorum primas obtinet glo. in cap. ex publico. de conuers. coniug. communiter approbata, vt ibi asserit Panormit. idem in disputatione 1. col. 3. & Præpo. in cap. fi. de spons. duo. in fi. Decius consi. 112. Felin. in cap. quæ in ecclesiarum. de consti. num. 20. Hieron. Grat. consi. 1. nu. 31. 2. volu. & Ferdi. Loazes in tract. de matri. 2. dubio. in 2. arg. pro parte affirmatiua. idem in tracta. de noua conuers. pagan. col. 33. Nec desunt ex Theologis, qui huic opinioni subscribant. siquidem Syluest. in verb. diuortium. q. 4. eam sequitur, & defendit Caieta. in Opere 27. qq. q. 25. ex Canone, cum societas. 27. quæst. 2. cuius litera apud Gratianum, à quo Caiet. assumpsit, legitur. Cùm societas nuptialis ita est à principio instituta, vt præter commixtionem sexuum non habeant in se nuptiæ Christi & ecclesiæ sacramentum. Ex quo text. damnat ipse Caiet. communem Theologorum sententiam, qui post Magist. in 4. sentent. distinct. 26. tenent, matrimonium etiam ante carnalem copulam significare coniunctionem Christi, & ecclesiæ, atque ideo indiuiduum vinculum esse. Verba autem Leonis Papæ, cuius est caput illud, Cùm societas. aliter leguntur in ipsis epistolis: extat enim inter epistolas Leonis Papæ primi eius epist. 90. ad Rusticum Narbonensem, vbi cap. 4. 1. Tomo Conciliorum ita legitur: Vnde cùm societas nuptiarum ita ab initio constituta sit, vt præter sexuum coniunctionem haberet in se Christi, & ecclesiæ sacramentum: non dubium est, illam mulierem nōnon pertinere ad matrimonium, cum qua docetur non fuisse nuptiale mysterium. Hactenus Leo Papa.

14

^† Sed si consideremus Gratiani disputationem, quæ illum sensum exigit, vt matrimonium ante car|

p. 124

nalem copulam minimè significet cōiunctionemconiunctionem Christi & ecclesiæ, vti etiam apparet ex ipso c. cùm societas. & ex cap. non est dubium. eadem causa & quæst. cuius litera extat apud August. dicentem: Non est dubium, illam mulierem non pertinere ad matrimonium, cum qua commistio sexus nōnon docetur fuisse, fatendum erit elegantiorem multò esse ipsam orationem apud Leo. epistolam, quàm apud Gratianum, cùm dictio, præter, sit in prædicto textu pro dictione, vltra, assumẽdaassumenda. Verùm hæc non probant adhuc Caieta. opinionem: quippe quæ sint intelligenda, quo ad matrimoniũmatrimonium, repræsentans cōiunctionemconiunctionem Christi & ecclesiæ per carnis assumptionem, non tamen sequitur ex hoc coniugium ante copulam nōnon significare coniunctionẽconiunctionem Christi & ecclesiæ per charitatem & dilectionem. & sic coniunctionem Christi cum anima iusta, autore Magist. in dict. dist. 26. quod & nos notauimus cap. 1. huius secundę Partis. Ex quibus apparet, non omninò conuincere in prædicto dubio Caieta. probationẽprobationem. Vnde tutior, ac verior est communis opinio Theologorum, quæ probat matrimonium ratum, nondum sequuta commixtione carnis, & sic non consummatum, minimè posse dissolui Ro. Pont. dispensatione. Cui opinioni potiùs, quàm contrariæ patrocinatur Panor. in dict. cap. ex publico. col. fi. quam & Ioan. Lupi. Segobiensis sequitur in tract. de matrimo. nume. 30. & Iacob. Alimian. de potestat. eccles. cap. 15. optimus text. in cap. vlti. de transactionib. atque esse hanc opinionem apud Theologos cōmunemcommunem, ipse Caieta. fatetur. Qua in re non possum nōnon mirari Ambrosium Catharinum, qui Caietani scripta satis acriter insectatur, in hac opinione Caietano subscripsisse. quod ex eo constat libr. 6. contra Caieta. cap. 3. Hinc procul dubio reprobanda est assertio Socini, consil. 28. 1. volu. col. penul. dicentis,

15

^† Papam posse dispensare, vt matrimonium ratum, & carnali copula consummatum dirimatur, quo ad vinculum. quem sequuntur Deci. in cap. quæ in ecclesiarum. col. 5. de constitu. Hierony. Gratia. consil. 1. 2. volum. numero 31. Sigismundus Lofredus consil. 50. nume. 41. quorum opinioni optimo iure aduersantur Abbas in dicto cap. ex publico. in fin. Bald. in cap. lator. de re iudicat. Felin. in dict. cap. quæ in ecclesiarum. nume. 23. nulla enim causa constitui, aut reddi potest, ex qua id, quod iure diuino, ac naturali prohibitum est, Romanus Pontif. permittere valeat, tametsi legem diuinam, & naturalem possit interpretari.

§. QVINTVS.

HACTENVS egimus de matrimonij solutione, quo ad vinculum ipsum coniugale: nunc verò illud agendum erit, an matrimonium, manente vinculo, dirimi possit, quo ad mutuam cohabitationem. Qua in re plures cōtingerecontingere possunt casus, quibus iure Pontificio ex legis diuinæ interpretatione deductis sit licita hæc separatio.

1

^† Et primò sæuitiæ causa potest petere vxor separationem à marito, quo ad cohabitationem, si maritus non reddat sufficientem cautionem de non offendenda vxore. ca. 1. vt lite non contest. c. literas. de restit. spoliar. quem text. dicit esse singul. Abb. ibi. idem & Præpo. in cap. 1. de diuort. Ioan. Lup. in cap. per vestras. 3. notab. col. penul. de donatio. inter virum & vxorem. Hippo. in l. fin. C. ad legem Corne. de sicar. col. fin. explicat Alexand. consi. 78. in 5. volum. ad idem. l. consensu. C. de repu. nam & vxor acriter, & iniquè à marito verberata, licet actione iniuriarum agere cōtracontra maritum non possit, ne is infamis efficiatur, potest tamen agere actione in factum, vt maritus puniatur. Ioan. And. in additio. ad Specul. tit. de iniur. Alexan. in l. diuortio. §. si vir. 3. col. ff. solut. matri. notat & Catell. Cot. in vltimis memorialib. in verb. actio iniuriarum. & dictione, vxor. Nec tantùm est consideranda in hac causa malæ tractationis præterita sæuitia, sed & timor futuræ est aduertendus, vt etiam separationi lo|

p. 125

cus sit, ex notatis in dict. cap. literas. & subijcit optimum exemplum Aymon Sauillianus consil. 31. quando inter virum & vxorem esset grauis lis super maiori parte bonorum: coniectura enim potest tunc præsumi futura sæuitia, ipsa personarũpersonarum qualitate perspecta.

2

^† Vnde etiam erit iusta diuortij causa, si alter tentauerit veneno alterum coniugem occidere. notat Gerard. singu. 65. sensit Abb. in c. quemadmodum. in fin. de iureiuran. & in locis paulò antè adductis. & Hippo. in l. vnica. col. pen. C. de raptu virgin. & in dicta l. fin. probat text. in dicta l. consensu. Hinc dicebat Bald. in l. prima. 2. col. C. commu. de legat. his casibus maritum cogẽdumcogendum esse extra propriam domum in loco honesto vxorem alere. Ex quo etiam scripsit Anchara. cons. 408. maritum non posse accusare vxorem, quo ad amissionem dotis, si vxor ipsa à marito ob eius sæuitiam fugiens, adulterium commiserit. Cui opinioni consentit Ioannes Lupi in Rubrica de donationib. inter virum & vxorem. §. 20. colum. 2. §. 64. colum. 2. & in rep. cap. per vestras. 3. notabi. ad fin. ipsius principij. qui vbique hanc opinionem Anchara. intelligit, quando maritus ciuiliter accusat vxorem ad dotis amissionem. quo fit, vt forsan aliud sit dicendum, si vxor criminaliter à viro accusetur, quod longiùs comprobare possemus, si huic tractatui conueniret. Cautè igitur, & comiter oportet maritos tractare vxores: si enim vt natura, & ratio, & diuina perhibent oracula, vir est mulieris animus, pater, & caput, talis erit inter illos societas, qualis inter patrem, & filium: non cuiusmodi inter mancipium, & herum. quod eleganti oratione admonet Ludouicus Viues in libro de officio mariti. ca. de eligenda vxore. ad fin. Nam & existimare debet maritus se vxoris socium esse, non dominum. quæ autem dicatur hac in re cautio sufficiens, discretus Iudex arbitrabitur, vt probat Panormita. in d. c. litera. nume. 7. cui accedit Parisi. consi. 54. volu. 4. nu. 36.

Secunda causa

3

^† dirimendi coniugium, quo ad thorum, erit furor, iuxta communem sententiam, quam Alexand. refert in l. si cùm dotem. §. si maritus. ff. soluto matrimo. colum. fin. ab hac tamen opinione ipse Alexand. post gloss. & Cuma. ibi recedit. Ego verò priorem sententiam sequor, quando furor esset ita ardens, ac vehemens, vt periculum esset cohabitare cum coniuge furioso, alioqui Alex. opinio verior est.

Tertia causa ex fornicatione spirituali constituitur,

4

^† nam si alter ex coniugibus hæreticus sit, vel in hæresim labatur; separari potest matrimonium, quo ad thorum, cap. 2. de diuort. cap. fina. de conuer. coniug. Ex quo Abb. ibi post Ioan. Andre. & Anto. ibidem, & Brixiens. in quæst. Venet. 86. dicebat vxorem dotem amittere propter hanc fornicationem spiritualem.

5

^† Non tamen intelligas hanc dotem viro etiam Catholico adiudicandam fore, sed fisco. ita Cardi. in dicto cap. fin. & Gonsal. de Villadiego. in tract. de hæretic. quæst. 15. nume. 9. quod probatur argu. text. in l. quinque legibus. ff. de bonis damnat. vbi in crimine læsæ Maiestatis fisco addicitur dos vxoris, illud crimen committentis. igitur idem erit in crimine hæresis. cap. vergentis. de hæreti. qua ratione hoc idem tenet Alberic. in dicta l. quinque legibus. & Reperto. inquisitorum. in verb. dotes. Illud sanè erit & hîc adnotandum, matrimonio ex hac causa separato, minimè esse cogendum Catholicum coniugem ad cohabitandum cum altero in hæresim lapso, etiamsi is pœnitentia ductus, ad Ecclesiæ gremium redierit, sicuti aduersus gloss. Abb. expressim notat in cap. vlti. de conuersi. coniug. & in capit. de illa. de diuort. per text. ibi. cuius opinioni optimis rationibus accedit Alfonsus à Castr. de iusta hæretic. punit. libro 2. ca. 7. qui hoc ipsum intelligit, quando Catholicus ab hæretico discessit, præmisso iudicio Ecclesiæ, quæ ipsum hæreticum esse declarauit. quòd si propria autoritate Catholicus ab ab hæretico diuerterit, cogendus erit alteri pœnitenti debitum reddere, ac cætera matrimonij iura. nec tamen est ad hoc necessarià peculiaris diuortij sententia, per text. in cap. vltim. de hæretic. & dicto cap. de illa. & cap. vltim. de conuers. coniug. quæ quidem Iuris Canonici decisiones, vt præmisi, intelligendæ sunt.

Quarta causa hæresis crimini non iniuria adiungi potest, eò, quòd ex nefando crimine oriatur,

6

^† cùm propter scelus contra naturam, vitio Sodomitarum perpetrarunt, peti possit coniugij diuortium, quo ad thorum. cap. omnes causationes. 32. quæst. 7. qui text. descriptus fuit per Gratianum à Hieronym. in epistol. ad Amandum, tertio epistolarum Tomo, vt obiter Lectorem admoneam, falsò in vulgatis decretorum Codicibus tribui dictum Canonem Hierony. ad Damasum. Nec eius litera syncera est apud Gratianum. siquidem dum ibi scribitur matris præstationem, in emendatis Hierony. epistolis, legitur, matris persuasionem. ex quo tollitur glo. ibidem inconcinna expositio. Sed hanc quartam diuortij causam legitimam esse asserunt Cald. Anto. Abb. & Ana. in ca. maritis. de adult. Syluest. in verbo, diuortium. quæst. 7. quorum opinio communis est, vt fatetur Abb. in dicto capit. maritis. & Barba. consil. 64. in 1. volumi. & Lambert. de iure patron. 1. part. 2. lib. quæst. 9. articulo 18. in fine. Cui opinioni etiam adhæret Chassane. in consuet. Burg. Rubric. 7. §. 3. versic. primò quæro. nume. 6. licet Innocen. in cap. 1. de adult. & gloss. in dicto cap. omnes. & Aluarus Pelagius de planctu ecclesi. libr. 2. articulo 2. colum. 5. dissentiant. contra quos |

p. 126

adest Hieronym. rectè intellectus in dicta epistol. & apertissimè Diuus Ambrosius 1. ad Corinth. cap. 7. dum dicit, aut vsum quærat vxoris inuertere. quibus verbis innuit posse vxorem petere separationem matrimonij, quo ad thorum, si fuerit à viro tentata ad vsum contra naturam. quod etiam Barbat. asserit in dicto consil. 64. 1. volumi. quem sequitur Decius in l. nume. 8. C. de secund. nupt. Nam & illud constat,

7

^† crimen Sodomiæ, etiam cum fœminis, & flagitiosè committi, quemadmodum probat Hieronym. Paulus in practica Cancellariæ. fol. 40. probat text. in cap. vsus. 32. quęst. 7. notat optimè Cardin. in Clement. vnica. q. 13. de consanguinit. & affinit. Decius in dicta l. 1. C. de secun. nup. & Alciatus libr. 10. parerg. cap. 11. addit tamen hoc crimen non puniri pœna ordinaria, qua commissum cum viris puniretur. quod ipse falsum esse censeo, quando crimen hoc nefandũnefandum vir cum fœmina eo commiserit modo, quo cum viris solet à Sodomitis perpetrari: nec enim minus est scelus istud, imò vera Sodomia. Quòd si fœmina viri officio fungẽsfungens, aliam subegerit fœminam, admitti sanè poterit. Alcia. & Mariani, quem ipse refert, opinio, tametsi Salic. in l. fœdissimam. C. de adulte. & Boërius decisi. 316. col. vltim. existiment hoc crimen vti propriam Sodomiam puniendum esse.

Quintò huic diuortio causam præbet fornicatio carnalis, ex Dei Optimi Maximi elogio, Matthæi 19. dicentis:

8

^† Quicunque dimiserit vxorem suam, nisi ob fornicationem, & aliam duxerit, mœchatur. Ergo licet vxorem dimittere causa fornicationis, & id Iura Canonica passim referunt. cap. ex parte. C. de sponsal. ca. significasti. cap. ex literis. cap. gaudemus. de diuort. cap. intelleximus. cap. fin. de adult. cap. tuæ. de procurat. l. consensu. C. de repud. Est tamen necessarium iudicium Ecclesiæ ad hanc separationem constituendam, ca. plerunque. de donatio. inter virum & vxorem. cap. porrò. de diuor. quibus iuribus probatur maritum propria autoritate vxorem adulteram dimittere non posse.

9

^† Si tamen adulterium esset notorium, posset vir propria autoritate ita expellere à se vxorem, vt expulsæ nequaquam competat interdictũinterdictum, vnde vi, nec recuperandę possessionis. cap. significasti. de diuort. glo. in cap. fi. de adulte. Regia l. 8. titul. 2. part. 4. quod comprobari potest ex eo, quod agenti interdicto, vnde vi, in matrimonio, & sic petenti se spoliatum restitui, obstat exceptio deficientis iuris, si notoria sit, vt notat Præpo. in cap. 2. 3. quæst. 1. Imol. in cap. ex conquestione, de restitutio. spoliato. & Guli. Chassador. deci. 3. titu. de restitut. spolat. text. optimus in cap. literas. eod. titu. ex quo Abb. ibi notat vxorem spoliatam minimè esse restituendam, si probatio consanguinitatis incontinenti offeratur: si enim fieret restitutio, & sequeretur carnalis copula, mortaliter peccaretis, qui sciens matrimonium nōnon valuisse, debitum redderet. Ob euitandum ergo hoc mortale peccatum, non est restitutio concedenda, quo ad carnale commercium, si impedimenti ꝓbatioprobatio in continenti offeratur, quod Alex. notat in l. naturaliter. §. nihil. quinta fallen. ff. de acquirenda poss.

Nec mirum,

10

^† nam spoliatus ecclesiastico beneficio, nequaquam est restituendus, si aduersus eum notorius defectus tituli obijciatur. ex cap. ad decimas. de restitutio. spoliato. in 6. notat Innocent. in cap. constitutus. de filijs presbyter. Abb. & Aretinus in cap. si constituerit. de accusat. Anto. & Franc. in cap. bonę. de appellat. 7. differentia. Præpo. in dict. cap. 2. 3. quæst. 1. Imol. & Abb. in cap. in literis. de restitut. spoliato. nume. 11. & 28. idem Abb. in cap. cum ecclesia Sutrina. de caus. poss. & propriet. colum. 5. & Henric. in cap. cùm venissent. de institut. quorum opinionem asserit esse communem Chassador. dict. decis. 3. qui eam sequitur, & not. Lud. Gomez. in regu. de annali poss. quæstio. 58. Nec me latet, eundem Gomez. in regu. de non iudican. iuxta form. q. 5. asserere, quandoque in Prætorio Rotæ hanc Innocent. sententiam reprobatam fuisse. Nec desunt Iura, quibus reprobari possit: nam & in beneficio ecclesiastico prædo est restituendus. cap. in literis. de restitut. spoliato. Cui tamen responderi potest, non procedere, quando in iudicio constaret spoliatum esse prædonem: tunc etenim restitutio omninò negari debet, secundum Innoc. & Imol. ibi. & Cors. in tract. de excellentia Regis. quæst. 72. Nec oberit Abb. interpretatio, dum illum text. intelligit, etiamsi constet in iudicio spoliatum esse prædonem, quia id locum habet in cæteris rebus, non tamen in ecclesiasticis beneficijs, vt ibi not. Ioan. de Imol. & sensit optimè Oldra. consil. 1. quamuis & in cæteris rebus temporalibus, quarum restitutionem spoliatus petit, sit restitutio deneganda, si constet notoriè in iudicio, simul spoliantem in eis ius habere: ad spoliatum verò minimè eas pertinere. ex eod. Imol. in d. c. in literis. post Anto. & Abb. ibi. col. 4. gl. & communem in d. c. ad decimas. in quo nōnon satis mihi placet Panor. in d. c. in literis. nu. 28. dicens restitutionẽrestitutionem beneficij ecclesiastici impediri, etiāetiam in causa spoliationis, si cōfestimconfestim offerantur paratę probationes defectus tituli in ipso petente restitutionem. citat tex. in d. c. literas. quem ego intelligo, quando ex restitutione immineret mortale peccatum ipsi reo, ne quis à Iudice cogatur mortale crimen committere, vt in causa matrimoniali. Vnde Anton. in dicto cap. in literis. constanter asseruit, restitutionem in beneficijs minimè negandam, si notorius defectus non opponatur, etiamsi incontinenti, atque statim offerantur probationes paratæ.

p. 127

His tamen, quę de matrimonio diximus, ob est insignis text. in c. porrò. de diuort. Ex quo gloss. in cap. ex conquestione. de restitut. spoliat. dicebat,

11

^† coniugem spoliatum restituendum esse ad coniugale consortium, etiamsi opponatur exceptio consanguinitatis notoriæ. Cui obiectioni respondent Abb. in dict. c. porrò. & Imol. in d. c. ex conquestione, atque Lanfranc. in Rub. de caus. poss. & proprie. col. 5. nōnon esse. in ca. porrò. statutum restitutionem, data notoria consanguinitate, concedendam fore: sed id tantùm prohiberi, ne maritus propria auctoritate vxorem à se expellat, etiamsi notoria sit consanguinitas. Sed hoc non conuenit: quia maritus potest vxorem expellere propria auctoritate propter notoriam fornicationem, sicuti censet gloss. in dict. ca. fin. de adulter. quam modò probauimus. Hinc Ias. in d. §. nihil commune. nume. 46. nouiter, vt is existimat, conatur interpretari prædictum tex. in c. porrò. dicens, exceptionem notoriam non esse contra agentem ratione spoliationis admittendam, si concernat ipsam proprietatem: sed tunc demum verè obstare, quādoquando concernit ipsam possessionem. vt in c. significasti. eo. titu. quod de exceptione fornicationis loquitur, quæ ipsam cohabitationẽcohabitationem thori impedit: & sic possessionem coniugij. Verùm, si Ias. optimè pensaret, quæ paulò antè tradidimus, apertè vidisset, etiam conniuentibus oculis, exceptionem notorij defectus in ipsa proprietate, obesse agẽtiagenti interdicto vnde vi: maximè in his spiritualibus. Nec Ias. fuit huius concordię primus auctor: siquidem & Præp. in summa. 3. q. 1. ante ipsum Ias. apertè ita prædicta iura intellexit. Quo fit, vt Abb. & Imo. ratio mihi potiùs arrideat, quo ad ipsa mutua obsequia coniugalia, non

12

^† enim absque iudicio Ecclesiæ debet quis vxorem ab eius consortio expellere, etiam ob notoriam consanguinitatem, seu notoriam fornicationem: licet possit coniugale debitum ei negare: quod etiam liceret propter occultum adulterium, vt docet Abb. in capit. final. de adult. & in capit. ex parte. C. de spons. Thom. in 4. sentent. distin. 35. articu. 3. & Palud. in 4. sentent. distinct. 27. quæst. 4. artic. 2. & dist. 35. quæst. 1. art. 4. Qua in re mihi displicet Abb. opinio, qui post glo. in dict. c. fin. & alios, quos ipse allegat, asserit, ob notoriam fornicationem vxoris licere marito propria auctoritate expellere à domo vxorem. Nec enim constat ex iuribus ab eo adductis id licere: imò contrarium notat Anto. in dict. capit. fin. & gloss. in c. 1. 32. quęst. Nam & Thom. d. arti. 3. scribit, maritum non posse sibi ius dicere, quo ad separationem cohabitationis: & idem asserit Syluest. in verb. diuortium. quęst. 8. Potest autem opinio Abb. & gl. ꝓcedereprocedere, quando vel vxor esset iudicio crimen confessa, vel publicè cum adultero cohabitaret. ex glo. in d. c. 1. 32. q. 1. Non tamen sequitur ex his restitutionem omninò cōcedendāconcedendam esse, data consanguinitate, vel fornicatione notoria, etiamsi maritus temerè & absque iudicio Ecclesiæ expellat vxorem à se. Nec dictis iuribus conuenit alter Panorm. intellectus, dum fatetur restitutionem faciendam, quo ad mutua obsequia: non tamen quo ad carnalem copulam, quia ex c. significasti. constat, nec ad obsequia restituendum esse spoliatum coniugem, existente notorio iuris defectu. licet Francisc. à Ripa in dicto §. nihil. numero 34. ad hunc vltimum Abb. intellectum declinet. Hinc apparet minimè admittendum esse, quod nouissimè Corasi. scripsit in §. nihil commune. nume. 10. & in libr. 2. Miscell. c. 2. dicens, etiam in matrimonio restituendum esse coniugem spoliatum: non obstante notoria consanguinitate: non enim licet tunc marito propria auctoritate vxorem à se abijcere: denegandam tamen esse restitutionem, si notoria fornicatio opponatur: quia propter eam marito licet propria auctoritate vxorem expellere à domo, quo casu spoliatio fit iuris auctoritate, & ideò non datur restitutio. Hic etenim intellectus ex prædictis improbatur. Quibus & illud addendum est, non esse vxori agenti ex spoliatione negandam restitutionem, etiamsi maritus fornicationem obijciat, & offerat eius probationes statim paratas. Quamuis etenim tunc fiat restitutio, non subit ipse maritus periculum mortalis peccati, ex carnali coniunctione, vt superiùs docuimus ex Caieta. Tametsi Diuus Tho. in 4. sentent. dist. 35. arti. 3. teneat restitutionem in hoc casu negandam esse.

Cæterùm

13

^† etiamsi maritus vxorem adulteram, nec tamen manifesti facinoris ream, propria auctoritate expulerit, dotẽdotem amittit vxor: & eam ex adulterio vxoris lucratur maritus: agenti enim vxori ad dotem obijcere poterit vir fornicationem ab ea ante expulsionem cōmissamcommissam. quamuis Abb. in capit. plerunque. de donation. inter virum & vxorem. hoc intelligat, quando maritus ob notoriam fornicationem vxorem eiecisset: non tamen video, quo ad dotem exceptione fornicationis defendẽdamdefendendam congruam differentiæ rationem. Nam maritus excipiendo fornicationem vxori obijciens consequi debet dotem, & alia similia, vt notant Anania in dict. capit. intelleximus. Præpo. in c. significasti. in fin. de diuort. & Parisi. cons. 54. vol. 4. col. vlt.

§. SEXTVS.

VXOR

1

^† verò adulterium committens dotem amittit, & ea viro lege adiudicatur, sententia iudicis sequuta. tex. in c. plerunq;plerunque. de donat. inter vir. & vxor. l. consensu. C. de repud. etiamsi vxor sit putatiua, non tantùm vera. glo. in d. c. plerunque. quam ibi ipse singul. scribit Abb. & eam sequuntur Henric. Collect. & alij communiter. vt ipse Abb. Anto. & Præp. fatentur. idem asserit Bald. Nouell. in tract. de dote. part. 11. §. hactenus. nume. 36. dicens, hanc opinionem communem, quam Bar. probat in l. si vxor. §. planè. ff. de adul. Paul. consilio 147. in 2. volum. & probatur Regia l. 81. Taurin. licet glo. in d. l. consensu. contrariũcontrarium teneat, quam putat esse sing. Barb. in c. 1. vt lit. non contest. numer. 63. eam sequutus propter text. egregium. in dict. l. si vxor. vers. sed si ea. quo text. vxorem putatiuam maritus iure extranei accusat, non iure mariti: igitur non consequitur dotem. Hæc tamen argumentatio non satis applaudet: quia & si iure extranei accuset, quia maritus est, dotem sibi vendicat ex lege.

Amittit

2

^† deinde vxor adultera arras, atque parapherna. gloss. in d. c. plerunque. quam dicit singu. Roman. singul. 32. Ias. in l. 2. ff. soluto matrimon. & idem in Rubr. C. de iudic. Hyppo. in l. pater marito. nume. 3. ff. de quæstionib. & sequitur eam Gerard. singul. 48. quamuis Abbas & Præpo. in d. c. plerunq;plerunque. contendant, hanc opinionem iure non probari. Sed communi opinioni accedit, quòd acquisita matrimonio constante, quæ Regio iure communia sunt viro & vxori, amittit ipsa vxor propter adulterium. l. 4. titu. 4. libro 5. in ordinatio. reg. Ioannes Lup. in repetit. Rubr. de donatio. inter vir. & vxor. & §. 20. colum. 1. aduersus verò opinionem communem obstat fortis text. in Authen. vt liceat matri & auiæ. §. quia verò plurimas. collat. 8. vbi non existentibus filijs, propter adulterium ex bonis, quæ pręter dotem & donationem ante nuptias, vxor habet, vir acquirit, quantum æquiualet tertiæ parti dotis. quem text. Rom. notat in l. Lucius. ff. soluto matrimonio. & Gulielm. Mayn. in l. in ambiguis pro dote. ff. de regul. iur. numero 250.

3

^† Nec illud omittendum est, non tantùm ob adulterium vxorem dotem amittere, & priuari consortio coniugali, sed & propter osculum. Baldus in ca. tuæ. de procuratoribus. gloss. in l. 1. ff. de varijs & extraordinarijs criminibus. & in c. non oportet. 81. distinct. & in c. nec aliqua. 27. quæstion. 1. textus in c. 1. quibus modis feu. amitta. Ioannes Lupi. in Rubr. de donationib. §. 78. num. 10. Ripa in Rubr. de iudic. colum. 3. Curt. Iun. in Rubr. C. de eden. Ego verò id expeditum habeo, feudatarium beneficio priuari, si per lasciuiam ausus fuerit osculari vxorẽvxorem domini. quod in d. c. 1. probatur: alijs verò casibus Bald. sententiam probarem ad effectum, vt ex osculo coniectura sit assumenda adulterij, sicuti Alciatus explicat lib. 4. parereg. ca. 10. Dec. in Rub. de iudic. col. 1. dicens ipsam vxorem ab hisce adulterij pœnis immunem fore censendam, si probauerit intra osculi fines stetisse, neque vltrà progressam fuisse. Nec ab hac opinione dissentiunt gloss. prædictę: cùm dixerint, oscula esse argumẽtaargumenta adulterij. idem probat gloss. per text. ibi. in ca. dixit dominus. 22. quæstio. 1. & ita intelligendus est text. in ca. maritis. de adulterijs. ex mente Ananię & Docto. ibi. non enim potest verè dici fœminam adulterij ream esse ex sola suspicione, ita, vt suspicio illa pro crimine adsumatur: benè tamen pro iudicio, & argumento adulterij, ex quo vehementer suspecta sit: eaq́ue suspicio violenta arbitrio boni viri, vel indubitata existimetur iuxta textum in c. ex literis. & cap. sequenti. de pręsumpt. Felin. in c. afferre. eod. titu. Aret. Alexand. Socyn. & Ias. in l. 1. nume. 12. ff. si certum peta. Hipp. in Rubr. C. de probatio. numero 238. textus ad id, in cap. præterea. de testib. Ex his verò præsumptionibus, quandoque fertur in ciuilibus diffinitiua, & ordinaria sententia: quandoque etiam in criminalibus. argu. l. vlti. C. de probationibus, quæ de indicijs indubitatis loquitur. Vnde in hac quæstione licet Nicolaus Bellonus in Rubr. C. de edendo. numero 81. scribat opinionem Bald. communem esse: addit tamen, ex amplexibus & osculis tantùm, non posse fœminam cōuinciconuinci de adulterio, etiam ad effectum, vt dote priuetur: quamuis ex |

p. 129

his actibus grauis deducatur adulterij præsumptio: quod ipse latè ibi disputat. numero 62. Cęterùm hac in re libenter adnotabo, impudicam vitam agere eam fœminam, quæ amplexibus, osculisq́ue virorum vtitur, aut inhonestos tactus spontè patitur: eaq́ue ratione subinferam, legatum amittere sibi relictum sub conditione, si pudicè ac honestè vixerit: quod Baldus respondet consilio 207. volumine 4.

Sed & hæc

4

^† quæ de amittenda dote diximus, ita accipienda sunt, vt locum habeant, quādoquando maritus vxorem accusat ciuiliter: nam si criminaliter, aliter dos diuiditur à lege. Authen. sed hodie. C. de adul. nec viro applicatur. Iuxta opinionem, quam Imo. & Alex. fin. colu. post alios sequuntur in l. cùm mulier. in 1. ff. soluto matrimonio. Lege verò Regia 15. titul. 17. part. 7. etiamsi maritus criminaliter accuset, dotem, & arras consequitur, non extantibus liberis. Cæterùm, siue maritus accuset criminaliter siue ciuiliter, si ex eo matrimonio liberi extiterint, bona adulterę consequuntur post obitum illius coniugis, cui à iure dantur. text. in Authen. vt liceat matri & aui. §. si vir de adulterio. & §. quia verò plurimas. glo. insignis in c. vt lite non contesta. Regia l. 1. titu. 7. libro 4. fori. Nec imputantur filijs in legitimam, quāquam ex bonis ipsius, qui bona illa propter adulterium acquisiuit, habituri sunt. Bald. & Barb. in d. c. 1. num. 64. ex prędictis iuribus. Nec maritus illa liberè capiet, nisi pro portione, quæ cuilibet filio prioris matrimonij obuenerit. Bald. in l. hac edictali. col. 2. C. de secund. nupt. & ibi Stepha. Bert. numero 36. Cremens. singul. 86. ac Ioan. Lupi. in dict. Rubr. de donat. §. 20. In hac

5

^† tamen accusatione adulterij, quo ad separationem thori, & amissionem dotis ita pares existimantur à iure vir & vxor, vt vir repellatur ab accusatione, si ei obijciat vxor fidem coniugij fornicatione violasse. capit. intelligimus. de adulte. capit. 1. vt lit. non contesta. vbi Abb. dicit, secùs esse, si maritus vxorem accuset criminaliter. l. 2. §. si publico. ff. de adulter. Paul. consil. 402. 1. vol. Angel. de malefi. in ver. che m'ay adulterato. Ioan. Lup. in dict. Rub. de donatio. §. 20. sensit Abb. in ca. 1. de iureiur. Vxor tamen nōnon potest maritum ob adulterium accusare criminaliter. l. 1. C. de adult. & ibi glo. & Salyc. Ioan. Lup. in d. §. 20. Hippo. in l. patre vel marito. ff. de quæst. num. 11. Ex quibus constanter asserit Paul. dict. consilio 402. 1. volum. vxorem excusari ab accusatione adulterij ciuili, ex eo, quòd maritus concubinam habuit. idem notat Hipp. in d. l. patre. num. 14. Imò lata sententia diuortij ob adulterium vxoris, si vir fornicetur, cogitur vxorem in consortium coniugale admittere. tex. sing. secundum Abb. ibi c. ex literis. de diuor. gl. Anch. Anto. & Anania in c. fin. de adult. vbi Abb. & in d. ca. ex literis. dicit hanc opinionem esse cōmunemcommunem. Brix. idem probat in quæsti. dominicali. 34. & Præpo. in dict. c. ex literis. fin. col. quorum opi. cōmuniscommunis est, vt asserit Feli. in c. lator. num. 9. de re iudic. eam sequutus. contra gl. in c. Apostolus. 32. qu. 7. & Abb. in d. c. fi. qui voluit, primam opinionem procedere ex officio iudicis, nōnon ipsa vxore petente. Sed æquiorem esse communem assertionem not. Guli. Maynerius in l. in ambiguis pro dote. ff. de regul. iur. nume. 207.

6

^† Ex quo deducitur, vxorem posse post litem contestatam viro accusanti obijcere exceptionem paris criminis, etiam ante litem contestatam commissi. Abb. in d. c. fi. & si Ioan. Lupi. in d. Rubr. de donat. inter vir. & vxor. §. 20. columna 2. contrariũcontrarium teneat, quem refert & sequitur Andr. ab Exea. in Rubri. ff. de pact. nu. 377. per l. si maritus. §. pręscriptiones. ff. de adulte. qui tex. hac in re minimè concludit: sicuti nec l. 7. tit. 17. part. 7. quia loquuntur quo ad repellendum maritum ab accusatione criminali. quo casu exceptio vxori competens ad maritum excludendum à iudicio, est opponenda ante litem contestatam. Imò poterit vxor ob fornicationem mariti agere ad thori separationẽseparationem, & ad dotis restitutionem c. 1. & ibi Abb. Imol. & Barb. in c. 1. vt lit. non contest. tradit latè Socyn. Iunior consil. 32. volum. 2. col. 1. quin & poterit libellus ille admitti, quo vxor agit contra maritum ad restitutionem dotis ob adulterium & inopiam ipsius viri. Dec. consilio 212. Duramq́ue nimis esse legem, quę fornicationis causa virum & vxorem dispares fecerit conqueritur festiuè Syra Anus apud Plaut. in Mercatore.

Verùm, si maritus

7

^† sciens vxorem esse adulteram, cum ea carnaliter coierit, mores eius approbare videtur, atque ei ignoscere. glo. ab omnibus recepta in capit. fin. de adulte. est tamen intelligenda quo ad commissa crimina: non quo ad committenda. glo. & Præp. in d. c. plerunq;plerunque. Ioan. Lup. in c. per vestras. §. 9. nu. 18. Regia l. 9. tit. 17. part. 7. In quo duo fugienda ac reprobanda sunt. Primum, quòd Salyc. in l. quoniam Alexandrum. C. de adult. scribit, in dicto casu, nec commissa crimina post primi adulterij indulgentiam, à marito accusari posse. pro quo adduci solet text. in capit. de Benedicto. 32. quæstio. 1. ibi. Nullum ei duntaxat simile committenti periculum allaturus. Is enim text. iudici Ecclesiastico consulit, vt à viro, qui adulteram vxorẽvxorem denuò receptat, cautionem exigat, ne eam occidat, si forsan in adulterium relabatur. Vnde non negat viro ius accusandi crimen, post prioris adulterij remissionem commissum. Cui interpretationi mirè suffragatur Triburiense Concilium. capit. 46. cuius verba sunt: Si cuius vxor constuprata fuerit, & propterea maritus capitali sententia delere illam machinauerit: ipsa verò vrgente mortis periculo, ad Episcopum confugerit, & auxilium quæsierit, operosiori, si potest, |

p. 130

Episcopus labore desudet, ne occidatur. Si vero non potest, nullo modo liceat ei requirenti eam reddere viro ad occidendum, quæ se ei obtulit ad defendendum: sed solerti cura transmittet eam ad locum, quem ipsa delegerit, vt secura viuere possit. Si verò interdum maritus eam inuenerit, & repetierit, secundum seculũseculum potestatem habuerit, quid agere ei velit: sed audiat S. August. dicentem, Cùm enim vir à virtute nomen accipit, & mulier à mollitie, id est, fragilitate, quare contra crudelissimam libidinis bestiam vult vnusquisque vxorem suam esse victricem: cùm ipse ad primum libidinis ictum victus cadit? Nam quicquid contra fidẽfidem Catholicam mulieribus non licet, nec viris licet. Si autem eadem mulier timore perterrita à loco, vbi eam Episcopus destinauit, aufugerit, & vir eius ab Episcopo semel aut bis, vel sæpiùs repetierit, si vitam ei obtinere possit, perquirat & reddat: sin autem omninò non reddat. Hactenus Triburiensis Synodus. Secundum, quòd in prædicta quæstione est improbandum, à Ioan. Lupi. assertum reperio in d. §. 9. nempe maritum posse primum delictum ad iudicium deducere, si vxor sibi reconciliata, in crimen adulterij incidat. Id enim falsum est, siquidem primum crimen deferri non potest ad iudicium: sed tantùm istud nouum delictum. Nam illud primum iam est extinctum remissione & indulgentia mariti. c. de his. vbi not. de accusat. & in l. transigere. C. de transact. quib. locis traditur, crimen semel transactione vel remissione accusantis extinctum non posse ab eodem ad iudicium adduci.

Huius autem controuersię,

8

^† qua inter coniugatos agitur de diuortio quo ad thorũthorum propter fornicationem, solus Ecclesiasticus iudex legitimus est, iuxta communem nostratum opinionem, quam refert Dec. cons. 212. licet ipse hanc causam ad vtrunque forum mistim pertinere credat. quod ego non admiserim: cùm hîc tractetur de coniugali cohabitatione dissoluenda. Sic sanè, etiamsi Ioan. Rupellan. lib. 1. Forens. inst. Gallię. c. 25. communem sequatur, hoc adijciens, posse iudicem secularem tractare ac definire litem, vbi vxor agit aduersus virum, vt propter lepram, qua is sit percussus, ab illo liceat ad tempus diuertere. Ego existimo, & de hac controuersia iudicem Ecclesiasticum cognitum esse. Igitur Laicus iudex minimè tractabit causam matrimonialem, quamuis ad thori separationem ob adulterium agatur. Nec decet secularem iudicem hac in lite ius dicere. vt probat distinctio text. in ca. accedens. de procurat. & Regia l. 2. titu. 9. part. 4. Cæterùm hoc in loco dubium egregium sese offert, an vidua committens stuprum dotem amittat, aliaq́ue bona, quæ proculdubio amitteret, si viuente marito fornicaretur. Qua in re, quo faciliùs percipiatur, tria notanda sunt.

Primum,

9

^† vxor, quæ marito viuente adulterium commisit, quod ad viri notitiam peruenit, ab eius hæredibus accusari non potest, ad amissionem dotis. tex. in l. rei iudicatę. vers. hæredi. ff. soluto matrimo. vbi Bart. hoc notat. & dicit ibi esse communem opinionem Alexan. col. 1. idem Anto. Abb. & Pręp. in d. c. plerunq;. & Ias. in l. sororem. C. de his, quibus vt indig. in fine.

Secundum, vxor viuente marito, eo tamen ignorante adulterium committens ab eius hæredibus ad amissionem dotis accusari potest. ita Cynus in l. fin. C. de reuocand. donat. Rom. in d. l. rei iudicatæ. §. hæredi. vbi Aret. colu. fin. Hipp. in l. vnica. C. de rapt. virgin. numer. 67. Præp. in d. c. plerunque. col. 2. Andr. Tiraquel. in l. si vnquam. C. de reuoc. donat. vers. susceperit. num. 176. Abb. in c. vlt. 3. col. de donat. post Anchar. ibi, qui communiter recepti, quo ad illius capitis decisionem hanc opinionem asserunt: quibus & Ripa accedit, dicens, eorum sententiam communem esse in l. fina. C. de reuoc. donat. quæst. 61. & quamuis Bald. & Imola in dicta l. rei iudicatæ. idem Bald. consil. 182. 8. volum. contrarium teneant: prior tamen opinio in praxi seruabitur ex Alexand. in d. l. rei iudicatæ.

Tertium, vidua

10

^† marito mortuo stuprum committens perindè dotem amittit, ac si marito viuente adulterium commisisset. ita Paul. Castrens. notat in l. fideicommissum. C. de fideicommiss. idem consilio 147. 1. volumi. Præpo. in d. c. plerunque. 3. col. Ias. in l. 2. numer. 6. ff. solut. matrim. idem Paul. Castrensis in l. sororem. C. de his, quibus vt indig. Hipp. in d. l. vnica. nume. 53. Felin. in c. pastoralis. de iudic. Gerar. singul. 48. Ioan. Lup. in Rubr. de donat. §. 67. nume. 6. Hippo. sing. 416. Maritus enim sicut offenditur ex adulterio matrimonio cōstanteconstante commisso: ita ex fornicatione, eo mortuo ab vxore perpetrata, iniuriam patitur. Barto. in l. pen. C. de adult. Sed Paulo Castr. refragatur Alexand. in d. l. sororem. dicens, viduam ex hac fornicatione dotem non amittere, nec accusari posse, quia id nullo iure est statutum. idem notātnotant Ias. in d. l. fideicommissum. Guliel. Mayne. in l. in ambiguis pro dote. numer. 208. ff. de regu. iur. & Dec. in d. c. pastoralis. pro hac opinione adducentes

11

^† tex. in l. si vxor. versicu. quamuis. ff. de adult. vbi Iurisconsultus in vidua censet stuprum impunè committi: loquitur tamen in vidua meretrice, & quo ad impunitatem illius, qui cum ea fornicatur: nōnon quo ad ipsam viduam: ex notatis per Hippo. in singul. 151. Tametsi aliter illam legem intelligat Andr. Alcia. lib. 2. parerg. c. 40. nam in d. l. vulgarem vxorem interpretatur ex his auctoribus, quos ipse adducit, non meretricem: vt Accurs. & Doct. intelligunt, sed ex aduentitio vulgo, non ciuem Romanam. eiusdem sententiæ est Catelli. Cotta in vltimis memorab. in di|

p. 131

ctione, meretrix, quin & Bud. in d. l. si vxor. vulgarem vxorem plebeiam interpretatur. quorum interpretatio licet congrua sit, non tamẽtamen omninò Accursianam tollit: quia vxor vulgaris etiam dici potest meretrix. Ex Ouidio libr. 4. Fastorum.

Numina vulgares Veneris celebrate puellæ.

Eo, quòd corpus vulgauerit, vel ex more, quo meretrices apud ædiles licentiam stupri vulgarent, auctore Tacito. libro 2. cuius Alcia. meminit dict. capit. 40. Hinc & Valerius Maximus libertinam quandam meretricem vulgarem appellat lib. 6. capi. 3. Nec aliter, inquit, Quintus Antistius Verus, repudiando vxorem, quòd illam in publico cum quadam libertina vulgari secretò loquentem viderat. Verùm opin. Alex. probat text. in Authent. de restit. & ea, quæ parit in vndecimo mense. §. fina. vbi vidua post annum luctus est fornicaria, non est punienda pœnis à lege statutis contra secundò nubentes fœminas: ergo & dotem non amittit. l. 1. C. de secund. nupt. vnde in vidua intra annum luctus fornicante, probarem opinionem Pauli, quam Alciat. sequitur reg. 2. de præsumptio. præsumpt. 9. ex dict. §. finali Et intra luctus

12

^† annum eam veram esse censet Ioan. à Garronibus in Auth. eisdem pœnis. C. de secund. nupt. numero 18. alioqui Alexand. opinio verior ac benignior est, quàm in lite cōtrouersacontrouersa, sententia lata comprobauit Chassan. in consuetu. Burgund. Rubr. 4. §. 6. versic. mulier. numero 24. & eandem approbat Carol. Molin. in consuetud. Paris. titu. 1. 30. quæstion. 30. ampliat. 6. Et fortassis in praxi potiùs admittetur Alex. opi. etiam intra annum luctus: atq;atque ita scio, non semel pronunciatum fuisse, eandemq́;eandemque sententiāsententiam ipse proprio suffragio ꝓbauiprobaui: & si sciam, rem esse dubiam, ac posse defendi, quod modò asseuerauimus de vidua fornicante intra annum luctus. Et tamen nihilominùs aliqualiter conuenit Alex. sententiam probari: quod admonet Bermond. Chouer. in tract. de cōcubconcub. Rub. de adult. nu. 63. & eam latè defendit Aym. Sauil. cons. 205. nu. 24. In his verò regnis vidua vtcunq;vtcunque stuprum cōmittẽscommittens, amittit partem bonorum acquisitorum matrim. constante, quę l. Reg. ad eam pertinet. l. 4. tit. 4. lib. 5. in ord. Reg. quam citat Ioan. Lup. in Rub. de donat. §. vlt. col. 2.

Superest, vt, priusquàm istum tractatum de diuortio egrediamur,

13

^† inquiramus, an marito repudiata ex iudicis sententia vxore ob fornicationem liceat aliam vxorem accipere viuente prima. Et Diuus Ambrosius 1. ad Cor. c. 7. id licere marito existimat: non tamen vxori, etiam quæ fornicarium virum, & adulterũadulterum iudicio Ecclesiæ dimisit. Cuius sententiam Grat. retulit 32. quæstio. 7. cap. vxor à viro. dicens. c. seq. eam falsò adiectāadiectam Ambrosio, vel intelligendāintelligendam vxore mortua: quorũquorum vltimũvltimum repugnat manifestè Ambrosio: primũprimum verò nōnon constat, licet Ioan. Arbor. lib. 1. Theosoph. cap. 35. GratianũGratianum sequutus illa verba ab Ambrosio euellere contendat. Nam & Ambrosij opinionem asseruit Lactantius Firmian. libr. 6. diui. Institu. cap. 23. & Caietan. Matthę. capit. 19. dicens, non conuinci Ambrosij sententiam aliqua Ecclesiæ auctoritate, quæ hanc diffiniat quæstionem, & decretales in ea loquentes decisas fuisse in causis iudicialibus. Constat etiāetiam hanc quæstionem valde dubiādubiam fuisse, & in ipsis diuinis scripturis obscuram esse, auctore August. lib. vni. de fide & oper. c. 19. Sed ex aduerso Hieron. contrariam opinionem probat, quem Gratian. retulit. c. dixit dominus. 32. qu. 1. dicens, non licere viro dimittenti vxorem causa fornicationis aliam vxorem accipere. Cuius opinionem probat tex. in c. gaudemus. de diuort. sic intelligens locum illum. Matth. cap. 19. Quicunque dimiserit vxorem suam ob fornicationem, & aliam duxerit, mœchatur: idem apertiùs profitetur eiusdem decretal. auctor Innoc. tertius lib. 1. de contemp. mundi. cap. 16. text. etiam in c. ex parte. C. de spons. dum dicit: aut ipsa dimissa, fornicationis causa, viuente, cōtinerecontinere. tex. optimus in c. per venerabilem. qui filij sint legi. dum inibi respondet summus Pontifex, cùm, & si fides thori sit in vnum de tribus bonis coniugij, non tamen ipsius violatio coniugale vinculum violasset. quo in loco de adulterio vxoris intellexit. eandem opinionem probat auctoritas Innocent. Papæ primi in epistola ad Exuperium, Tholosanum Episcopum cap. 6. Id etiam diffinitũdiffinitum est in Concilio Florentino sub Eugenio quarto in fin. Comprobat Augustinus lib. 1. de adulterinis coniug. ad Pollentium. c. 8. & 9. & in lib. 1. de bono coniug. ca. 7. à Gratiano relatus in capit. 1. & 2. & capit. quemadmodum. 32. quæst. 7. & Colonien. concil. vbi de matrimonio agit. cap. incipienti, Hanc itaque. Natalis Beda in censura Erasmi. Matth. cap. 5. Ioannes Echius homilia 74. de Sacramentis. Diuus Tho. in 4. sent. distinct. 35. art. 5. & optimè Robertus Senalis Episcopus Abrincensis in quodam peculiari huiusce dubitationis opusculo, & satis diligenter Ioan. Arb. in dict. ca. 35. Nec defuit Regia l. 7. tit. 2. part. 4. & idem profitetur Abulens. Matth. 19. quæstio. 76. Nec plurimùm abest ab opinione Hieronym. & Augustini Concilium Africanum. cap. 69. seu Mileuitanum. c. 17. quod Gratianus assumpsit in c. placuit. 32. quęstione 7. sic scribens: Placuit, vt secundum Euangelicam & Apostolicam disciplinam, nec dimissus ab vxore, nec dimissa à marito, alteri coniungantur: sed ita maneant, aut sibimet reconcilientur. Concilium item Triburiense capit. 46. hoc ipsum palàm probat: siquidem agens de vxore adultera à marito accusata, ita scribit: Maritus verò quandiu ipsa viuat nullo modo alteram ducat. Vnde Canones plures in d. quęst. 7. à Gra|

p. 132

tiano pro Ambrosio adducti, sunt intelligendi mortua vxore adultera, sicuti Gratia. ipse intellexit. in c. quod proposuisti. & glo. in c. concubuisti. ead. q. Ecce igítur, qualiter par ius viro & vxori competit: non dispar, in hac separatione coniugij ex causa fornicationis à summo Deo permissa. Ex quo etiam constat Ambrosium in hoc, nec à summo, doctisq́ue viris receptum fuisse: tametsi Caietanus refragetur. quem & Diui Ambrosij sententiam ex professo defendit Catharinus libro 5. contra Caietanum c. vltimo. addens non tantùm viro licere aliam ducere vxorem, propria vxore dimissa ex causa fornicationis: sed & ipsi vxori alteri nubere, viro proprio ob eandem causam dimisso. Vtrunq;Vtrunque tamen falsissimum est. sicuti post alios ostendit Albertus Pyghius in quæstione vltima controuersiarum. & idem probatur in c. literis. de præsumptionibus. ibi, mortua illa: igitur adultera viuente marito non licet, etiam lata sententia diuortij, aliam vxorem accipere: eandem sentẽtiamsententiam docet veram esse Ioan. Driedon. de dogmatibus lib. 2. cap. 3. dicens, Christum Iesum respondisse iuxta vniuersalem sententiam: non licere vxorem dimittere: atq;atque ab ea regula ita excepisse fornicationis causam: vt simul ostenderet per illāillam, vinculum matrimonij non dissolui. In hoc etiam sensu accepit Euangelij testimonium Clemens Alexandrin. libr. 2. Stromatum, qui cùm huius loci mentionem fecisset, inquit: adulterium autem existimat, coniungi matrimonio viuo altero ex separatis. eiusdem etiam sententiæ est idem Clemens libro 3. eorundem Stromatum.

§. SEPTIMVS.

HACTENVS tandem egimus de adulterij pœna, quam ciuilẽciuilem Doct. appellant: modò verò opus est, vt tractemus criminalẽcriminalem pœnam huius sceleris, quòd matrimonio grauem contumeliam irrogat. Nec diffinitionem adulterij pręmittere necesse est, quia eam obiter tradidimus in 1. huius operis parte. c. 1. nu. 8. Constat

1

^† igitur ex lege duodecim tabularum, ipsum adulterum in crimine deprehensum occidere deprehendenti licuisse. verba autem legis hæc sunt: Mœchum in adulterio deprehensum necato. vti sunt apud Aymarum Riuallium, & Oldendorpium. Quæ quidem lex Athenis à Dracone & Solone lata fuit, auctore Plutarch. in Solonis vita. Draco etenim eam legem ante Solonem tulerat, imitatus Hyetrum Argiuum, qui post Moluri cædem, in vxoris adulterio deprehensi, ab Orchomeno receptus parte etiam regionis ex Orchomeni beneficio accepta, primus omniũomnium legem illam sanxerat, teste Ludo. Cælio lib. 11. lect. antiq. c. 25. Postea verò & maritis licuit vxores in adulterio deprehẽsasdeprehensas sine iudicio impunè necare, quod ex oratione Marci Catonis Aulus Gell. refert lib. noct. Att. 10. c. 23. meminit & Iulius Paulus lib. 2. senten. tit. 27. DemũDemum lege

2

^† Iulia de adulterijs ab Augusto lata. sicuti Iurisconsultus Vlpia. in l. 1. ff. de adult. testatur, & Sueton. in Augusto. c. 34. adempta fuit ma|

p. 133

ritis potestas occidendi vxores adulteras: neque eis licuit adulterum occidere quemcunque, nisi vilem, aut infamem, eumq́;eumque domi suæ cum vxore deprehensum. l. marito quoque. ff. de adult. Reg. l. 13. tit. 17. part. 7. Patri autẽautem permissum fuit occidere adulterum quemcunq;quemcunque cum filia etiam in domo mariti deprehensum, modò & ipsam filiam occideret simul. Eaq́;Eaque ratione maritis idem ius minimè concessum fuit, quod plerunque pietas paterni nominis consilium pro liberis capit: mariti verò & calor & impetus facilè sæuientis refrenandus fuit. l. patri. & l. nec in ea. in fin. ff. de adulter. l. Gracchus. C. eod. tit. Regia l. 14. tit. 17. part. 7. Licuit etiam marito Authenticorum & cōstitutionumconstitutionum nouellarũnouellarum iure quemcunq;quemcunque adulterũadulterum occidere, si eum in suspecto loco cum vxore colloquentem deprehẽderetdeprehenderet: cùm prius eundem propter suspicionem ter per scripta admonuisset, ne cum vxore in secreto aut suspecto loco confabularetur. text. in Authent. vt liceat matri & auiæ. §. his quoque. collat. 8. Authent. si quis ei. C. de adult. Regia l. 12. tit. 17. part. 7.

His igitur constat, iure Cæsareo maritis nōnon licere vxores, etiam in crimine deprehẽsasdeprehensas occidere: adulteros verò non quoscunque, sed vel viles vel infames, aut eos, quos ex suspicione ter per scripta admonitos, cum vxoribus in secreto & suspecto loco colloquentes deprehenderint, necare maritis licuisse. Patri autem permitti, filiam adulteram, simul & adulterũadulterum, in crimine deprehẽsosdeprehensos impunè occidere. Qua in re aliquot sunt omninò adnotanda: siquidẽsiquidem res ista ex legum inconstantia perplexitatem habet.

Primum etenim occidere adulterum patri, & marito ita permissum iure est, si ipsum in turpitudine ipsa deprehendant.

3

^† tex. in l. quod ait lex. ff. de adul. vbi Iuriscons. refert Draconis & Solonis legem hoc dicentem sermone Græco, qui hactenus ibi desiderabatur. Donec Budæus verba Græca ita restituit. ἀρθρα εν ἀρθροησ ἐχοντα. quæ latinè hunc sensum reddunt: obscœna in obscœnis habentem. Alciat. verò lib. 4. de verbor. significat. & Holoand. castigatiorem lectionem esse existimant, si locus ille sic legatur. ἐν ἐργω. id est, in ipso opere. quibus adstipulatur sæpissimè Lucian. & maximè in dialogo Apollin. & Mercur. commemorans, qualiter Vulcanus Martem & VenerẽVenerem in adulterio deprehenderit: agnoscit & eandẽeandem lectionem Constantin. Harm. lib. 6. tit. 2. eamq́;eamque probat autoritas Pandect. Florentin. Sed ipse potiùs accedo priori lectioni, quippe, qui viderim apud Lucianum in Eunucho, illámet verba, quæ Budæus restituit ex ipsis legum tabulis referri.

Secundò est notandum, patri licuisse filiāfiliam & adulterũadulterum occidere, si filiam haberet in potestate. d. l. patri. & quamuis Reg. l. 14. titul. 17. part. 7. permittat patri occidere filiam & adulterũadulterum, nec addiderit patriam potestatem: opinor eam esse illi legi adijciendam ex Iure communi: Leges

4

^† etenim illæ, quas Partitarum appellamus, Ius commune imitāturimitantur omninò: & nisi manifestè, & directo sensu illud corrigant, ex obliquo sensu, aut tacito non est adnotanda Iuris communis abrogatio. Ex quo veriùs mihi videtur, patri non licere, etiam iure Regio, occidere filiam liberam ab eius potestate. Nec leges Fori, quæ etiam fratri hoc homicidium permiserunt, huic sententiæ oberunt: quia Fori leges, nisi vsu vel posterioribus legibus fuerint comprobatæ, nullam vim nec potestatem habent.

Præterea & illud est aduertendũaduertendum, Regia partitarum lege marito licere adulterum vilem deprehensum cum vxore occidere, non solum si deprehẽdatdeprehendat eum maritus cum vxore in propria domo, sed alibi quocunq;quocunque in loco. l. 13. tit. 17. par. 7. vbi id expressè cauetur: licet iure Pandectarum id liceret tantùm, quando maritus in domo propria adulterum deprehendisset. l. marito quoque. ff. de adult.

Potest etiam

5

^† pater vel maritus, qui hanc licentiam occidendi adulteros habet, committere prædictāprædictam occasionem proprio filio. tex. in dict. l. Gracchus. vbi ita notant per illum text. Bal. & Salyc. Bar. etiam in l. non solùm. §. si mādatomandato. nu. 5. ff. de iniu. vsus dictione, forte. idem Iaso. in l. 1. §. fi. ff. de noui oper. nuncia. nume. 5. Io. Baptist. de S. Seuerino. in tracta. de debito. suspect. & fugit. q. 4. col. fi. Feli. in c. quæ in Ecclesiarum. de constit. num. 13. Hipp. in l. vnica. num. 4. C. de rap. virg. & Andr. Tiraq. in l. si vnquam. C. de reuoc. donat. in princi. num. 16. & Paul. Paris. consil. 154. num. 10. & 15. volumi. 4. Nec libet hac in re vti ampliori Doct. catalogo, cùm sit satis apud eos hanc opinionem frequentissimam esse, quam Fortu. Garsi. in tracta. de vlt. fi. illat. 11. col. 7. vers. quintò infertur, reprobat ex eo, quòd leges omnes, quæ patri & marito tribuunt facultatem hanc occidendi adulteros, sint iniustæ & nullæ. Ego tamen, & si prædictæ leges iustissimæ sint, quod statim tractabo, credo hanc opinionem communem falsam esse. Nam l. Gracchus minimè eam probat: cùm loquatur de filijs, qui ipsi Numerio eorum patri, adulterum occidenti, auxilium præstiterunt, veluti socij, causa coadiuuandi patrem: quo casu diuersum censeri debet: siquidem Bald. in l. 1. C. vnde vi. numero 46. Cæpola consilio criminali. 4. final. colum. Paul. in l. refectionis. ff. commu. præd. per text. ibi Iaso. Felin. & Hippol. in dictis locis. idem Hippo. singul. 175. & Paris. dict. consil. 154. fatentur, eum, cui licet alium occidere, posse ad id facinus socios, & amicos assumere: & sic intelligunt gloss. in l. cùm fundum. ff. de vi, & vi armat. quam dicit ibi Paul. esse singul. Ias. in d. §. fin. nume. 5. Bald. & Felin. colu. 1. |

p. 134

in c. ad nostram. de proba. Hippo. in d. l. vnica. num. 11. & in d. sing. 175. qua quidem glo. probatur, non licere alicui committere alteri ius, quod ipse habet, propria auctoritate seipsum vlciscendi, & assumendi vindictam. Quòd si propriam matrem filius, etiam patri auxilium præstans, occidisset, res esset crudelis, atq;atque nefandi exempli, neque iure esset omninò defendenda: imò acriter punienda. Nam & liberto patronum in adulterio deprehensum occidere non licet, etiamsi ipse patronus sit ex eorum numero, qui alioqui occidi à marito possent. l. si adulterium. §. liberto. ff. de adulterijs. vbi Angel. notat, non licere cuiquam patrem bannitum, vt recentiores loquuntur, occidere: licet ipse pater ab alijs impunè occidi posset. quam opinionem Angeli defendit optimè Dec. in c. quæ in Ecclesiarum. de constitut. numero 14. contra Bar. in d. §. liberto. quia tex. in d. §. liberto. aduersus Bart. vrget. Nec l. minimè. ff. de religio. & sumptib. funer. quam pro se citat Bart. quicquāquicquam probat: cùm loquatur in patre, qui in patriam irruit: licet enim tunc filio pro defensione patriæ patrem occidere: vnde & contra Bart. tenet Fortu. in l. veluti. ff. de iusti. & iur. colu. 9. vers. tu considera. Tametsi Plutarchus in Parallelis. c. 71. meminerit cuiusdam Fabriciani, qui matrem & eius adulterum Petronium occidit: quem Senatum absoluisse scribit, eo, quòd mater & adulter patrem eius Fabium Fabricianum, virum de Republica ex victoria aduersus Samnites parta, benemeritissimum obtruncauerant.

Cæterùm post veteres

6

^† Partitarum leges Reg. lege maritis permissum est, vxorem & adulterum in crimine ipso deprehensos impunè, & propria auctoritate occidere: nulla distinctione præmissa, vilis, an honestus sit ipse adulter. l. 2. tit. 15. lib. 8. ordin. modò vtrunque occidat, si potuerit: vt ibi inquit lex: quæ in hoc vltimo deducitur ex l. nihil interest. & l. quod ait lex. §. final. ff. de adulter.

7

^† Amittit tamen occidens vxorem etiam adulteram, propria auctoritate, dotem & illa bona, quæ ob adulterium vxoris lege marito adiudicantur. quod notant Bald. Paul. Imol. Roma. & Alex. in l. si ab hostibus. colu. pen. ff. solut. matri. quorum opinio Regia lege 82. Tauri comprobatur. Qui etenim ius propria auctoritate sibi dixerit, etiam lege permittente, legale commodum non consequitur. l. interdum. §. qui furem. ff. de furtis. Quamuis si dos marito ex alia causa deferatur à lege, non amit titeam, etiamsi vxorem adulteram occidat ꝓpriapropria auctoritate, vt Alex. in d. col. penul. tradit. Scribit tamen Hippo. in l. patre vel marito. nu. 14. ff. de quæstion. maritum fornicarium, & habentem concubinam, minimè habere ex lege licentiam occidendi vxorem in adulterio deprehensam propria auctoritate, in quo cogitandum est.

Egregia tamen hîc solet tractari dubitatio,

8

^† an maritus occidens propria auctoritate vxorem & adulterum in crimine deprehensos, peccet mortaliter: atque idem dubium erit de patre. Et videtur eos mortaliter non peccare. ex text. in capit. si verò. in 1. de senten. excommu. vbi maritus percutiens Clericum in vxoris adulterio deprehensum, non est excommunicatus: nec tenetur à Rom. Pontifice absolutionis beneficium exigere: licet cæteri Clericorum percussores teneantur id agere. ex c. si quis suadente. 17. quæstio. 4. Vnde leges permittentes marito adulterum occidere. in d. c. si verò. comprobari videntur. Secundò eandem opinionem probat text. in c. interfectores. 33. quæstio. 2. vbi interfectores vxorum homicidę appellantur; quando vxores nōnon erant adulteræ: igitur si adulteræ essent, non dicerentur mariti homicidæ. Tertiò facit tex. in cap. inter hæc. ea. caus. & q. vbi mundana lex refertur, ex qua liceat vxorem adulteram occidere. idem in c. quicunque, & in c. admonere. ead. qu. dum tex. ille dicit. Et tunc si ita fuisset inuenta, secundum legis tramitem debuit accipere vltionis vindictam: igitur Canon ille leges hoc crimen adulterij punientes, ratas esse censet.

9

^† Quartò lex Ciuilis etiam in interiori conscientiæ foro est seruanda. gl. insignis in c. quæ in Ecclesiarum. de const. quam dicunt singu. esse Bald. & Barb. & sequuntur eam cæteri Docto. ibi dicit ordina. Ias. in l. nemo potest. ff. de leg. 1. numero 106. idem notat Abb. in proœmio, Rex pacificus. colu. 4. idem Abb. Felin. & Dec. latè. nume. 18. c. 1. de consti. Inno. & Abb. in ca. quia plerique. de immunit. Eccle. Florent. 1. part. tit. 18. c. vnico. §. 2. Diuus Thom. 12. quæst. 96. artic. 4. Bald. in proœmio feud. nume. 6. dicens, legem Ciuilem esse partem legis Diuinæ. & probatur præfata opinio ea ratione, quòd lex Ciuilis condita est auctoritate diuina. cap. 8. prouerbio. per me, inquit Sapiens, Reges regnant, & conditores legum decernunt iustitiam. c. quo iure. 8. distinct. ca. 2. de maiorit. & obed. ca. quod præcipitur. 14. q. 1. & ad Rom. ca. 13. Lex etenim ciuilis si prohibet, ligat in foro conscientiæ, & obligat eam violantem ad peccatum: si permittit, excusat agentem, modò lex iusta sit: quod præcitati auctores tradiderunt: & Dominicus Sot. libr. 1. de iustit. & iur. quæstio. 6. articu. 4. Igitur occidens adulteram permittente lege, etiam Ciuili, in conscientiæ foro est omninò immunis à peccato.

Quintò, illud quod legi licet, licet ei, cui lex committit: sed legi licet occidere adulteram, aut quemlibet alium nocentem & criminosum: igitur & maritus, cui lex commisit, poterit vxorem adulteram occidere. Lex autẽautem hanc licentiam præbuit marito & patri, vt superiùs probauimus.

In contrariam sententiam, imò quòd viris |

p. 135

non liceat absq;absque mortali peccato vxores etiam in adulterio deprehẽsasdeprehensas occîdere, plurima inducunt. Primùm text. in c. inter hæc. 33. quæst. 2. dicẽsdicens, ecclesiam mundanis hisce legibus minimè constringi. atque in cap. sequent. interfectoribus vxorum pœnitentiam irrogat. Secundò optimus text. est in cap. admonere. eadem quæst. sic dicens: Et tunc si ita inuenta esset, secundum legis tramitem debuit accipere vltionis vindictam: nam si verum, quod absit, fuisset, sicut ille adulter mentitus est, post septem annos pœnitẽtiapœnitentia peracta dimittere eam per approbatam causam poteras, si voluisses, occîdere tamen eam nullatenus debuisti. Ecce ergo qualiter Stephanus Papa apertè scribit, non licere absque peccato mortali marito vxorem etiam verè adulteram occîdere. Tertiò hæc licentia, quæ maritis ex legibus permissa est, occidendi vxores: eis præbet quandoque causam calumniandi vxores, ergo non est permittendum maritis vxores occidere, etiam adulteras. Quartò accedit autoritas gloss. in dict. cap. inter hæc. quæ asserit, mortaliter peccare maritum vxorem propria autoritate occîdentem, etiamsi eam in crimine ipso deprehenderit. quam dicunt singul. esse Abb. Ana. & Felin. col. 2. in cap. interfecisti. de homicid. Ias. in l. vt vim. ff. de iustit. & iur. col. 5. idem in l. vbi pactum. nume. 16. C. de transact. Abb. in repet. cap. cùm esses. de testament. 5. col. commendant & sequuntur plures, quos Felin. refert in cap. quæ in ecclesiarum. de constit. col. 4. eandem opinionẽopinionem approbans. Abb. in cap. si verò. in 1. de sentent. excommu. Abb. & Præp. in cap. veniens. cap. 2. de sponsa. idem Felin. in dict. c. si verò. latè Fortun. in tracta. de vltimo fin. illat. 11. Tho. in 4. sentent. distinct. 37. quæstio. 2. Ad primum Palud. ibi. ac cæteri Theologi. idem notat Syluest. in sum. in verb. homicidium. 1. q. 2. versic. sexto. Ioan. Faber in l. Gracchus. C. de adulter. & plures alij, quos Tiraq. citat in libro de Iure mariti. l. 8. ex quibus constat hanc opinionem communem esse, quam & veriorem esse existimo, & ideo necesse est, rationibus priùs adductis, respondere. Non obstat

10

^† text. in cap. si verò. in 1. de sent. excommu. quia ibi nōnon iudicatur licitum percutere adulterum cum vxore deprehensum, sed remisit Canon excommunicationis pœnam, propter illum dolorem iustum, quem facilè non potest quis temperare. quod ex eod. text. manifestè apparet: siquidem frater percutiens clericum cum sorore deprehensum, per eundem text. ab excommunicatione iudicatur liber, & tamen nec vlla lege Ciuili, nec Canonica, fratrib. licet fornicantes cum sororibus, etiam in crimine deprehensos, percutere. Præterea nec marito lege ipsa Ciuili licebat quemcunque adulterum occîdere, aut percutere, sed tantùm vilem. igitur clericum deprehensum cum vxore, nec lege Ciuili licebat percutere, cùm vilis non sit, & tamẽtamen in eodem cap. si verò. excommunicationis pœna in prædictis casibus remittitur, quibus nec iure Cęsareo licebat occidere, aut percutere quequam. ergo in prędicto capite Romanus Pontifex minimè licitum censet homicidiũhomicidium vxoris, aut filiæ, aut adulteri. Cui interpretationi suffragatur text. egregius in l. si adulteriũadulterium cum incestu. §. Imperatores. ff. de adulte.

11

^† vbi marito occidenti vxorem deprehensam in adulterio, quam eo iure minimè licebat occidere, pœna legis Corneliæ de sicarijs, & sic pœna homicidij, partim remittitur, propter iustum dolorem, quem facilè quis temperare non valet. quem tex. vltra Doctor. ibi commend. Abbas in cap. 1. de iniur. idem in cap. olim. in 1. colum. 7. de restitut. spoliato. dicit singu. Aretin. consil. 43. col. 3. Ioan. Baptist. de Sancto Seuerino in tract. de debitori. susp. & fugit. colum. 1. Ias l. vt vim. colum. 3. de iusti. & iur. latè Hippoly. in l. 2. nume. 15. C. ad l. Corneliam. de sicar. est etiam optimus text. in l. Gracchus. de adulter. ex quibus constat, homicidæ pœnam pro ipso crimine statutam à lege, minuendam esse per iudicẽiudicem: si iusto dolore commotus illud homicidium commiserit. probat idem text. in cap. significauit. de pœnitent. & remissio. quem Felin. notat in cap. dilecti. col. penulti. de except. text. etiam est memorabilis in cap. significasti. in 2. de homicid. vbi Feli. colum. fina. quem text. ad id notauit & Bologni. consi. 37. 2. col. Ex quo potest probari gloss. in cap. 1. 23. quæst. 1. quæ asserit non esse puniendum eum, qui percussorem insequitur, & excedens moderamen defensionis percusserit. idẽidem Regia l. Styli. 58. tametsi l. 59. approbauerit gloss. in cap. 3. de homi. contrarium volentem. Potest tamen prior glo. procedere, quo ad ipsam delicti pœnam legibus diffinitam: illa etenim locum non habet. posterior autem gloss. erit intelligenda, quo ad aliquam punitionem extra ordinem, hęc enim nullo pacto est omittenda.

Secundò potest

12

^† text. in dict. cap. si verò. procedere, quo ad percussionem, non tamen quo ad occisionem: percutiẽspercutiens enim clericum cum sorore, vxore, vel filia deprehensum liber est ab excommunicatione, non tamen occîdens, cùm ille Canon de occidente non loquatur. ita notat Fortu. in d. illatione 11. Sed & Syluest. in verb. excommunicatio. 6. casu. 10. illius c. intellectum tractans, scribit, occidentem clericum cum sorore, filia, aut vxore deprehensum animo deliberato, in illam Canonis excommunicationem incidere: iustus etenim dolor potuit tunc temperari, alioqui si absque deliberatione occîderit, locum esse illius cap. decisioni Ipse tamen considerata illius Canonis ratione, crederem occidentem etiam absque deliberatione excommunicatum esse, non tamen esse necessariò à Romano |

p. 136

Pontifice absoluendum, sed posse ab Episcopo absolui: sicuti in ipso tit. de sentent. excommu. sepissimè ab hac excommunicatione ex iustis quibusdāquibusdam causis Episcopus absoluit. Nec text. in d. c. si verò. huic opinioni aduersatur. Quod, si in eadem specie & casu, deliberato animo Clericus occidatur, impetrandam esse à Romano Pontifice absolutionem cum Syluestro existimo.

Item, non obstat c. interfectores, cùm argumento assumpto à contrario sensu id probet: qui tamen sensus admittendus non est aduersus tot Canones, qui opinionem communem probant.

Multò minus oberit tex. in c. inter hæc. & in c. quicunq;quicunque. & c. admonere, quia in ipsis Canonibus mundana lex quo ad Ecclesiæ iudicium reprobatur. Nec in c. admonere, vltionis vindicta marito permittitur propria auctoritate: sed illa vltio ei concessa est, quę à iudice conuicta in ipso iudicio vxore, inferenda est autoritate legum.

Quarta ratio duplici responsione tollitur: lex

13

^† enim ciuilis in cōscientiæconscientiæ foro est seruanda, & excusat, quando lex ipsa permittit actum aliquem eum approbans: siquidem tunc auctoritatem præbet: qua tutissimus est, qui legem sequitur: quod omnium consensu constat. Secùs verò dicendum erit, quando lex permittit actum, omittendo eius punitionem ex aliqua causa, quam esse iustam censet ad pœnam hanc remittendam. Sic etiam leges tolerant impunè meretrices: quod superiùs probauimus part. 1. capit. 4. numero 9. atque ita huic obiectioni respondent Tho. Paluda. & Theolog. in 4. senten. dist. 37. quæsti. 2. Syluest. in verb. homicidium. 1. q. 2. & Feli. in c. Ecclesia Sanctæ Mariæ. de constit. num. 42. dicentes leges non permittere patri, aut marito adulteros occidere, hoc homicidiũhomicidium approbantes: sed pœnam propter iustũiustum dolorem remittentes. argu. l. si adulterium. §. Imperatores. ff. de adult. & l. Gracchus. C. eodem titu. Hæc tamen communis responsio apparet admodum dubia: quia l. Gracchus. dicit, legitimè occisum fuisse adulterum à marito: & pręterea in l. marito. ff. eo. dicitur. Nam lege cauetur, vt liceat marito occidere LenonẽLenonem. Lex item duodecim tabularum ita hanc licentiam tribuit, mœchum necanto: & passim in l. patri. & alibi videtur à legibus hoc permissum fuisse ad vindictam, & auctoritatem ipsis occisoribus præstando. Vnde non admodum congruit prædicta solutio. Ideò Fortun. in d. illatio. 11. aliter pręfatam obiectionem soluit, dicens, leges

14

^† Cæsareas permittentes patri, & marito adulteros occidere, ab ipsa iustitia deuiare, atque ex eo nullas esse. ca. erit autem lex. 4. distinct. cap. fin. de præscript. ca. quæ contra mores. 8. distinct. Nam legumlatores potestatem habent leges cōdendicondendi, modò iusta decernant. Prouer. c. 8. notat Andr. quodli. 6. quęst. 1. idem Fortun. de vlti. fine, in princi. & illat. 16. Vnde lex Cæsarea in foro conscientiæ ligat, si iusta sit. vti fatentur omnes hi, quos in 4. ratione pro prima opinione citauimus: hæc autem lex, de qua tractamus, iusta non est: igitur nequaquam in conscientiæ iudicio excusat occidentem adulteros, quo fit, vt nec in foro seculari sit prędicta lex seruādaseruanda, imò committens homicidium puniendus est: quod Fort. ipse fatetur, dicens, propter iustum dolorem pœnam minuendam esse. Ipse verò eius opinionem in hoc vltimo

15

^† admitterem in locis Ecclesiæ subiectis, quo ad temporalia, quia in illis leges non sunt etiam inter Laicos seruandæ: sed Canones. capit. si duobus. §. fin. de appellat. sing. secundum Abb. ibi & Feli. in capit. Ecclesia. de constitut. nume. 44. notat gloss. in cap. 2. in verbo, lex ciuilis. de arbitr. in 6. idem Feli. in c. 1. de constit. nume. 28. Andr. Alciat. in c. cùm contingat. de iuretur. numer. 50. & Domini. in c. 2. in prin. de hęret. in 6. & ita expressim Ioan. de Anania. in cap. interfecisti. de homi. notat, in locis Ecclesiæ subiectis, etiam quo ad temporalem iurisdictionem, occidentem adulteros non esse liberum à pœna, neque ex ipsis legibus tutum esse in foro exteriori. in prouincijs verò Principibus secularibus subditis, quamuis fateamur leges approbare hoc homicidium, & ideò nullas esse, non tamen erit necessariò dicendum, ipsum occisorem debere puniri, quia lex ciuilis non tenetur omnia peccata exteriori pœna punire: sat enim est, punire ea, quæ maximè Reipublicæ nocent, & hominum conuictum destruunt: aliqua verò etiam illicita potest non punire ex aliqua causa, vt in alia quęstio notat Thom. 22. quæst. 77. artic. 1. ad primum, ex his ergo tollitur quarta ratio primæ opinionis: tametsi ego potiùs eligerem præcedentem responsionem.

Quinta ratio etiam deficit ex eo, quòd nec lex commisit marito, aut patri potestatem, quam habet ipsa lex occidendi adulteros: nec Reipublicæ conueniret hanc potestatem committi marito aut patri: quia sine iudicio, & absque iure defensionis, occiderentur adulteri.

Verùm præmissa omnia eò tendunt, an liceat, vel vnquam licuerit patri, vel marito adulteros occidere propria auctoritate. Nec de pœna eis à iudice per sententiam irroganda diximus.

16

^† vnde sciendum est, Iure Ciuili pandectarum nullibi statutam fuisse pœnam mortis pro adulterij crimine, nec pœnam deportationis, nec damnationis ad bestias, seu in metallum. quod ꝓbaturprobatur in l. Claudius. ff. de his, quib. vt indig. vbi damnatus adulterij testamentum facere potest: quod minimè posset, si aliqua ex prædictis pœnis esset condemnatus. l. eius, qui. §. 1. ff. de testam. Est etiāetiam |

p. 137

optimus tex. in l. qui cum vno. §. adulterij. ff. de re milita. & in l. 2. §. miles. ff. de his qui not. infam. & in l. miles. ff. de adulterijs. & in l. si quis viduam. ff. de quæstio. notat gloss. in dicta l. Claudius. & in §. miles. & in §. adulterij. Barto. in l. inter liberas. ff. de adulter. Ioannes Faber in §. item lex Iulia. Institu. de publ. iudi. optimè Tiraquel. in legibus connub. l. 12. quibus omnibus obstat text. in l. castitati. C. de adulte. quam gloss. allegat in cap. tuæ. de procurator. ex qua pœna capitalis censetur contra adulteros statuta, sed ei inductioni gloss. satisfacit, quæ in l. vnica. C. ne Christi. mancip. capitalem pœnam in exilio perpetuo interpretatur, post Azonem ibi in Summa. quam gloss. dicit singula. Imol. in 3. colum. 3. ff. de publ. iudic. Iason in l. transigere. numer. 9. C. de transaction. Felinus post Anani. ibi in cap. qualiter. in 2. §. licet. nume. 52. de accusat. Hippo. in practica crimin. §. oportunè. numer. 40. vbi hanc opinionem communem esse existimat. Sic ergo in dicta l. castitati. pœna capitalis in pœna exilij perpetui intelligi potest. nec est necessariò in alia pœna maiori intelligẽdaintelligenda. Sed si Accursius, & eum sequuti intelligunt sub capitali pœna, deportationẽdeportationem, ex qua ciuitas amittitur, aut damnationem in metallum, ex qua perditur libertas, aut mortẽmortem naturalem, optimè & propriè loquuntur: si verò exilium aliquod interpretantur, ex quo ciuitas minimè amittitur. falsa est communis opinio, nam capitalis est, quæ vel mortem, vel damnationem ad bestias seu in metallum, vel deportationem irrogat, vt idem Accursius explicat in l. transigere. C. de transact. text. apertus in §. 1. Insti. de public. iudi. & in l. 2. in princip. & in l. capitalium. ff. de pœnis. & in l. publicorum. ff. de publ. iudi. & in l. licet capitalis. & ibi Alciatus. ff. de verborum significationibus. notat Ioannes Igne. in l. 1. §. vltimò itaque supplicium. ff. ad Sillani. ex quibus constat, pœnam exilij etiam perpetui, non dici capitalem, nisi deportatio sit. Vnde ad l. castitati, dicendum erit, eam loqui attẽtoattento iure Codicis. & licet dicta constitutio facta fuerit ab Alexandro Augusto multò ante Constantinum conditorem l. quamuis. nihil vetat asserere ab ipso Alexandro gladij vltionem in adulteros statutam fuisse: pœnam autẽautem à lege Iulia adulteris indictam ideo Iustinianus omisit in Digestis consarcinandis. quod gladij pœnam ex Alexandro, & CōstantinoConstantino in Codicem suum retulisset.

Sed quòd ante iura Codicis tempore PandectarũPandectarum mortis pœna esset pro adulterio statuta, probat insignis text. in §. item lex Iulia. Instit. de publ. iudi. dicens: Lex Iulia de adulterijs coërcẽdiscoërcendis temeratores aliarum nuptiarum gladio punit. Ergo lege Iulia ab Augusto lata pœna mortis fuit contra adulteros statuta. qui tex. dubiam reddit hāchanc disputationem, nec tamen verebor illum text. ita interpretari, vt de lege Iulia, vti lata ab Augusto fuit, minimè intelligatur, etiam refragante Coras. libro Miscel. 2. c. 1. nam in toto titulo. ff. ad l. IuliāIuliam. de adult. nullibi huius pœnæ mortis mentio fit, quæ, si in lege Iulia statuta fuisset, nōnon foret à tot Iurisconsul. omissa, cùm esset res præcipuè memoranda in illo de adulterijs tractatu, atque alicubi in Iure de mortis cōdemnationecondemnatione mentio fieret, sicuti fit in legibus paulò antea adductis aliarum damnationum. intelligo ergo in d. §. legẽlegem Iuliam, quæ cùm lata foret ab Augusto contra adulteros, ab alijs Cæsaribus ita aucta fuit, vt pœna mortis adulteri puniantur. quod augmentum expressè in l. quamuis. C. ad leg. Iuliam de adult. reperitur statutum. Nec inconuenit eam legem Iuliam dicere, cùm omnia, quæ sub illo titulo continentur, tendant ad legis Iuliæ extensionem, & interpretationem. & ita Raphaël Cuma. consil. 154. intellexit verba illius §. item lex Iulia. vbi Ioannes Faber idem sensit, quod comprobatur exeo, quòd in eodem §. dictum sit, lege Iulia gladio puniri stuprantes pueros, & tamen ante l. cum vir. C. de adulte. & Authenti. vt nōnon luxurientur contra natur. nullibi pœna mortis pro prædicto crimine sancita reperitur, vt ipse Raphaël Cuma. existimat. Sic idem Iustinianus in §. alia deinde lex. Instit. de publ. iudic. legi Pompeiæ tribuit, quod à Constantino circa id argumenti constitutum fuerat in l. 1. C. de his qui parentes. nempe, vt eandem pœnam patiatur qui liberos, atque is, qui parentes occîderit. ex quo maximè verus est cōmuniscommunis sensus, quamuis huic intellectui minimè consentiat Tiraquel. in dict. l. connubiali 12.

Mortis

17

^† ergo pœna adulteri puniuntur sententia Iudicis. ex l. quamuis. C. de adulter. Nec dicta lex censeri debet iniqua: siquidem Respublica potest hoc crimen committentes morte punire, cùm ei liceat nocentes occîdere. Nam si aliquis homo sit periculosus in congregatione politica, propter aliquod peccatum iustè occîditur, vt commune bonum conseruetur. Thom. in 22. quæst. 64. articu. 2. & in specie de lege lata cōtracontra adulteros, notat idem Caieta. ibi. Thom. & Palud. in 4. sentent. dist. 37. q. 2. art. 1. & Io. maior. in 4. sentent. distinct. 35. quæst. 1. atque ita in l. Mosayca eadem pœna mortis erat statuta contra adulteros, Leuitici 20. iure tamen Authenticorum in fœminis adulteris pœna mortis mutata fuit in aliāaliam leuiorẽleuiorem, nempe vt adultera verberata, in Monasterium includatur, iuxta Authenti. sed hodie. C. de adulte. Regi. l. 15. titu. 17. parti. 7. Apud Cumæos si qua mulier in adulterio deprehensa fuisset, hanc in forum deductam, & saxo impositam spectandam omnibus proponebātproponebant. Inde super Asinum collatam, & circum vrbem peruectam in eundem locum re|

p. 138

stitui oportebat, ex illo infamia notatam onobatin appellandam censuerunt: lapidem verò tanquam impurum ac detestabilem vitabant, auctore Plutarcho in Problematis c. 115. Sed & varias adulterij pœnas apud plerasque gentes omniùm diligentissimè tradit Andr. Tiraq. in d. l. connubiali. 10.

Cæterùm, iure Regio vxor adultera & adulter in iudicio conuicti marito accusante, per sententiam iudicis ipsi marito traduntur cum bonis suis, vt faciat quicquid libuerit, etiam vt eos occidat. l. 1. tit. de adulter. lib. 4. For. l. 2. titu. 15. libr. 8. in ordina. qua lege poterat maritus vnum tantùm ex adulteris accusare: quod lege 80. Tauri abrogatum est. Nam ex ea non licet marito alterum accusare: sed necesse est, vt vel vtrunque adulterum accuset, vel nullum eorum. In quo illud notandum est,

18

^† maritum adulteros occidentem ex sententia iudicis sibi traditos, minimè peccare mortaliter: quia sicut iudex poterat carnifici propriæ sententiæ exequutionem committere: nec carnifex peccaret exequendo sententiam iudicis: ita iudex poterit ex ipsa lege hoc marito delegare. Si enim lex mortis pœnam adulteris inferens iusta est, quid refert carnifex, an maritus eos occidat? imò benignior est lex, quæ marito eos tradit, vt si velit, eis ignoscat. Alioqui si diceremus, maritum mortaliter in hoc homicidio peccare, proculdubiò iudex tradens marito ipsos adulteros mortaliter peccaret, atque etiam lex foret iniqua censenda, quæ auctoritatem huic homicidio præbet. Nec Princeps tutus esset à mortali crimine, qui hanc legem seruari permitteret. Vnde dicendum est, maritum non peccare mortaliter, & hoc ipsum probat Ioan. à Medina de restitut. quæstio. 3. caus. 4. quod confirmatur ex Alberico, qui in 4. parte statut. quæst. 19. scribit, bannitum în foro conscientiæ posse à priuato tutè occidi. idem notat Ias. in l. vbi pactum. C. de transact. nu. 16. & Fel. in c. quæ in Ecclesiarum. nu. 14. de const. & probatur ex his, quæ tradit Nellus de sancto Geminiano in tract. de banni. 1. part. 2. temporis. q. 1. quia ipse bannitus absens legitimè vocatus ad iudicium, atq;atque contumax, propter aliquod crimen condemnatur mortis pœna, & ne ipse illudat Reipublicę, dat iudex liberam licentiam cuilibet ad illum occidendũoccidendum. Sic ergo adulterum occidens erit tutus in cōscientiæconscientiæ iudicio.

Clericus verò

19

^† adulter depositus ab officio, & beneficio in monasterium detruditur. text. in capit. si quis Clericus. 81. distinct. gloss. in c. lator. 2. quæst. 7. Ioan. Andr. Abb. & Imol. in c. vt Clericorum. de vit. & honest. Cleri. & est communis opinio, vt testatur Ioannes Bernar. Calagurrita. Præsul. in pract. crimi. c. 79. vbi addit, Clericum adulterum esse infamem. quod notauit Abb. in capit. at si Clerici. §. de adulterijs. colu. 5. de iudic. ex ca. infamis. 6. q. 1.

In quo

20

^† & illud notandum est, Laicos adulteros posse per iudicem Ecclesiasticum excōmunicariexcommunicari. text. in cap. intelleximus. de adult. sing. secundum Abb. ibi probat text. in c. consuluit. in 1. de appella. cap. 1. & ibi Abb. de offic. ordina. idem Abb. in cap. tuæ. de procur. Bald. in Authen. Clericus. C. de Epis. & Cler. Ludoui. Roma. sing. 667. Feli. in c. cùm sit. nume. 11. de foro compe. Stephanus Aufrerius in Cle. 1. de offi. ord. reg. 4. fall. 2. Anto. Burgens. in ca. 1. de emp. & vend. optimus tex. in c. seculares. 33. q. 2. & etiam puniri detrusione in monasteriũmonasterium, secundum communem, vt fatetur Alciat. in c. 1. de offi. ordi. 5. notab. vbi disputat cōtracontra hanc communem, quam tamen præ cæteris tenet Abb. in dict. c. tuæ. & in c. gaudemus. de diuor. Datur etiam his grauis pœnitentia. c. de Benedicto. vbi glo. 32. q. 1. & Rom. sing. 531.

CAP. OCTAVVM.

SVBSEQVITVR huius secũdæsecundæ partis caput octauum: in quo tractandum est de prole, quæ inter maxima & tria matrimonij bona sine iniuria non inferiorem locum obtinet, quippe, quæ ipsum mutuum amorem coniugalem mirè conciliet, atque ipsos coniugij sodales deuinctos teneat, Rempublicam ipsam liberis hominibus repleat, ac tandem genus humanum varia generatione conseruet. l. 1. ff. solut. matrim. l. 2. C. de indict. viduit. toll. Nam & Paulus Iurisconsultus Adrianum Cæsarem respondisse refert se malle ampliari imperium hominum adiectione potiùs, quàm pecuniarum copia. l. final. §. fraudis. ff. de bonis damnat. Is enim, qui Spartis leges dedit, cùm cuperet, quàmplurimos Spartas esse ciues adhortatus est, vt quàm maximum liberorum numerum procrearent,

1

^† præmia constituens his, qui procreandis liberis |

p. 139

operam darent, vnde ex lege apud eos constituta is, qui tres filios suscepisset præsidij, & stationis, qui quatuor, omnium munerum vacationẽvacationem habebat, autore Aristo. lib. 2. Polit. ca. 7. Apud Romanos constitutum deniq;denique fuit, numerum duodecim liberorum ab oneribus, etiam patrimonialibus excusare, vt quidam opinantur autoritate constitutionis Cæsareæ in l. si quis Decurio. 2. C. de decurion. libr. 10. ad cuius veram interpretationẽinterpretationem adnotandum est. idem esse in quocunque duodecim liberorum parente, licet is Decurio non sit, secundum Bart. in d. l. si quis Decurio. vbi idem senserunt Plato & Luc. de Penna. Tenet idem Barto. in l. semper. §. 1. ff. de iur. immunit. Ancha. in cap. licet. de sensib. Guido Papæ quæst. 401. Chassa. in consuetu. Burgund. Rubric. 1. §. 4. in verb. aduerte. numer. 55. Angel. Areti. in prin. Instit. de excusat. tut. nume. 4. vbi asserit, sic in practica obtinuisse, & seruandāseruandam esse hanc Bartoli opinionem, quam communem esse fatetur Ioan. Mauricius in l. 1. in repe. C. mulieres. quo loco mun. sub. fol. pag. 142. eandem opinionẽopinionem sequuntur & expressim asseuerant communem esse Anani. cons. vlti. col. 1. & 2. & illic Bolognius in Additionib. Tandem hæc communis opinio in hoc tendit, vt licet à muneribus personalibus excuset, alioquin numerus quinque liberorũliberorum in prouincijs, Romæ trium, in Italia quatuor. l. 1. C. qui nume. lib. se excus. & l. penultim. C. de ijs, qui nume. lib. se excus. Hinc illud Ius trium liberorum, cuius meminêre Suetonius, Appianus, Martialis, & alij. attamen à muneribus patrimonialibus non excusat minor numerus, quàm duodecim liberorum. & hic excusat etiāetiam eum, qui Decurio nōnon sit. Hęc etenim est Bar. & aliorum communis interpretatio. Sed contra cōmunemcommunem istam sententiam quidam tenuerunt, existimantes, duodecim liberorũliberorum numerum excusare à muneribus patrimonialibus eum, qui Decurio sit, alios verò numerum decem & sex liberorum. l. semper. §. demonstratio. ff. de iure immunit. quemadmodum visum est Bald. & Rebuff. in dict. l. si quis Decurio. in quam sententiam declinare videntur Alber. in Rubri. ff. de munerib. & honorib. nume. 88. Ioan. Andr. in regu. decet. de regul. iuris, in 6. Ioannes Mauricius in dict. pag. 142. Sed & Guido Papæ in dict. quæst. 401. scribit, consuetudine, & moribus non esse receptum, opinionem, quæ deducitur ex dict. l. si quis Decurio. quæ in Codice Theodosiano libro duodecimo, titul. 1. l. 55. ita legitur.

Idem Aug. nempe Iulianus,
Leontio Consuli Palæstinæ.

Qui pater sit 13. liberorum, non modò ad Curiam non vocetur, verùm etiam si sit Decurio, honoratissima quiete donetur. Dat. Calend. Martij Antiochi & Iuliano A. IIII. & Salustio Consu. At in vulgatis Iustiniani ita transscripta fuit: Si quis Decurio pater sit duodecim liberorum, honoratissima munerum quiete donetur. Fateor sanè aliquando etiam in praxi me sequutũsequutum fuisse hanc communem opinionem, quam modò falsam esse opinor, existimans, etiam numerum duodecim liberorum, aut sedecim non excusare quenquāquenquam à muneribus patrimonialibus, nec ab his exactionibus, quas vulgò pechos appellant: nam communis sententia minimè probatur in dict. l. si quis Decurio. quæ verè loquitur in Decurionibus, in quo distinguitur à Iurisconsult. responso in dict. §. demonstratur, vbi requiritur numerus sedecim liberorum, & tamen vtraque responsio, vt palàm est, non agit de muneribus patrimonialibus, sed in muneribus personalibus & municipalibus, quod apertiùs constat ex illa constitutione, quam ex Theodosiano Codice modò adduximus. Sic & nostra hæc opinio potissimùm instruitur autoritate Iurisconsult. in l. in omnibus. ff. de vacat. muner. Quæ patrimoniorum, inquit, sunt onera, filiorum numero non excusantur. idem probat textus optimus in l neque. & in l. qui immunitatem. C. de munerib. patrimonial. libro 10. hoc ipsum & Ioannes Mauricius asserere conatus est in dict. l. 1. pagin. 141. cui libentissimè accedam, ex his vtranque veterum opinionem improbans: nec enim in Decurione, nec in priuatis, iure verum est, numerũnumerum duodecim liberorũliberorum à muneribus patrimonialibus excusare. Accursius verò in dict. §. demonstratur. non satis suffragatur Bartol. quippe qui & si fateatur numerum sedecim & duodecim liberorum excusare à muneribus patrimonialibus, non tamen concedit, decisionem l. si quis decurio. esse intelligendam in eo, qui decurio non sit: nec in hoc propriam explicat sententiam. & ideo sanior est interpretatio, vt & ipse eam constitutionem intellexit in specie per eam tradita. Quæ verò statuta sunt de tribus, quatuor, & quinque liberis in dicta l. prima. C. qui num. lib. se excus. pertinere videntur ad munera personalia, quæ ad priuatam vtilitatem spectant, absque vllo publico honore: vt in tutela, à qua excusat Romæ trium, in Italia, quatuor, in prouincijs quinque liberorum numerus, d. l. 1. l. amicissimos. §. vlti. ff. de excusat. tuto. §. 1. inst. eo. titu. Regia lex, quæ numerum quinq;quinque liberorũliberorum elegit. 2. tit. 17. parti. 6. Quòd si cōmuniscommunis interpretatio ad d. l. si quis Decurio. alicui placuerit, vel in decurione, vel in priuato, is poterit plures eiusdẽeiusdem opinionis intellectus, quo ad praxim, petere ab his, quos paulò antè citauimus, præsertim Ioann. Andre. Chassan. Anani. Bolognino, & Ioan. Mauricio. quæ tamẽtamen longius repetere minimè vacat, nec Operis titulo conuenit: sat enim sit prædicta à Iurisconsultis mutuasse, quibus probaremus præmia constituta fuisse his, qui liberis procreandis operam darent. Si quis verò |

p. 140

in laudem prolis nosse plura cupiat, Ioannem Stophæum legat, Sermone 73. Quibus adiungere libet verba Auli Gellij lib. secundo, cap. 15. qui caput legis Papiæ Poppææ refert.

2

^† Is, inquit, postquam soboles ciuitati necessaria visa est, & ad populi prolem frequentandam præmijs, atque inuitamẽtisinuitamentis vsus fuit, tum antelati quibusdam in rebus qui vxorem, quiq́;quique liberos haberent senioribus, neq;neque liberos, nec vxores habentibus. sicuti c. 7. legis Iuliæ Priori ex Consulibus fasces sumendi potestas sit, non qui plures annos natus est, sed qui plures liberos, quàm Collega, aut in sua potestate habet, aut bello amisit. Hactenus Gellius, apud quem dict. lex, Iulia appellatur, ab ipso Augusto, qui cùm antea diceretur Caius Octauius, deinde Caius Iulius Cæsar, Octauianus dictus est, Dione libr. 45. notat. Anto. Augustin. libro tertio emendationum, capitulo octauo. Ipse verò senior Augustus post Iulias rogationes eam legem in citandis cœlibum pœnis, & augendo Aerario sanxerat, autore Cornelio Tacito, lib. tertio, quod ante nos admonuit Andr. Alcia. libro tertio dispunct. cap. 3. qui scribit dictam legem latālatam fuisse à Papio Poppæo.

3

^† atque ita passim ab Autoribus dicitur lex Papia Poppæa. vnde errorem Isidori notat in cap. quædam. 2. distinct. vbi scribit hanc legem tulisse sub Octauiano Augusto PapiũPapium, & Pompeium Consules, quem Aymarus sequitur libro 2. historiæ Iuris Ciuilis. Nec mirum, cùm tot mendis à Plinio euulsis, etiam nunc apud eum libr. septimo, ca. 48. legatur, Gneo Pompeio, Q. Sulpitio Consulibus, cùm legendum sit, Caio Poppæo, Q. Sulpitio Consulibus, ex Suetonio in Vespasiano, ca. 2. autore Henrico Glareano in Titi Liuij Chronologia. Hinc etiāetiam quibusdam videri potest Ioan. Ferrari. titu. de success. libert. §. postea. lapsum esse, dum dixit, legem hanc latam fuisse Diui August. temporibus à Papio & Poppæo Consulibus, cùm Poppæi fuerit Collega Q. Sulpitius Camerinus, ex Suetonio, in præfato cap. Ego verò nil temerè mutandum censeo, nec in Plinio, nec in Suetonio, cùm constet ex Dione libro 43. & 48. Cæsarum imperio CōsulesConsules ab initio creatos per totum annum Magistratum minimè gessisse, sed vel per duos menses vel vnum mutari solitos, vt sors ferebat. quod & Alciat. adnotauit libro quinto parerg. ca. decimo, & sequenti.

4

^† Id tamen ex eodem Dione constat libr. 56. legem hanc latam fuisse sub Augusto à Marco Papio, & Quinto Poppæo ea parte anni Consulibus, qui & vxoribus, & liberis carebant. Vnde apud Isidorum ipse libenter ita legerem: nam sub Octauio Cæsare Papius & Poppæus suffecti Consules, legem tulerunt, quæ ab eorum nominibus appellatur Papia Poppæa, continens Patrum præmia pro suscipiendis liberis.

5

^† Erat & aliud huiusce legis Papiæ caput, vt si vir, & vxor filios non haberent, quod alter alteri reliquisset, decima parte fisco adiudicaretur. qua in parte d. lex sublata fuit in l. fi. C. de infirmand. pœnis cœliba. Scribit & ad hæc Tertullianus in Apologetico, capitulo quarto, Papias leges, quæ ante liberos suscipi cogunt, quam Iuliæ matrimonium contrahi, vanissimas esse, atque à Seuero ob id exclusas fuisse. Erat præterea sancitum ad puniendos cœlibes, vt qui à vicesimoquinto anno vxorem non haberent, nihil ex testamento lucrarentur, nisi ipsi testanti genere proximi forent: qui verò filios non habuisset, medietatem relictorum sibimet amittebat, vt scribit Sozomenus libro primo Historiæ Tripart. capitulo decimo, dicens à Constantino has cœlibatus pœnas sublatas fuisse. quod & apud ipsum SozomenũSozomenum extat in eius Græca historia libro primo, capit. 9. obiter tamen admonẽdusadmonendus est Lector, Sozomenum, vel ab Epiphanio, eius interprete, perperàm traductum, vel scriptoris vitio deprauatum fuisse, cùm hactenus apud eum legatur, licet generis proximitate consisterent, Græco Sozomeni Codice refragante. Ex quibus omnibus integrè constat sensus Iuuenalis, Satyra 9. apertior saltem, quàm sit ab alijs, traditus.

Iam pater es, dedimus quod famæ opponere possit.
Iura parentis habes propter me scriberis hæres.
Legatum omne capis, nec non & dulce caducum.
Commoda præterea iunguntur multa caducis.
Si numerum, si tres impleuero.

Constat enim partem illam, quæ fisco adiudicabatur, & à legato, vel hæreditate detrahebatur, caducum dici. Huius legis Iuliæ meminit & Tertullianus in libr. de Monogamia: Aliud, inquit, est, si apud Christum etiam legibus Iulijs agi credunt. & existimātexistimant, cœlibes & orbos ex testamento Dei solidum non posse capere. His etiam suffragatur, quod ex Lycurgi legibus Plutarchus in Laconicis refert, scribens, Lycurgum ciuibus, qui à nuptijs abhorrerẽtabhorrerent, suis legibus ignominias plures addidisse. Item apud Romanos probrosus erat cœlibatus, vt constat ex legibus duodecim Tabularum, titul. de censori. Testis etiam est Valerius Maximus libro secundo, cap. 4. idq́ue ex Platone & alijs penes alias gentes vitio, & ignominiæ datum fuisse, adnotauit Crinit. de honesta disciplin. libro 14. cap. 15. De prole igitur acturus, tria expediam breuiter. Primum de prole ex copula coniugali suscepta, seu ratione matrimonij legitima tractabo. Secundum de prole illegitima. TertiũTertium de legitimatione filiorum.

§. PRIMVS.

PRIMVM omnium id constat, filios susceptos ex matrimonio vero, legitimos esse. ca. quod nobis. cap. causam quæ. in 2. cap. lator. qui filij sint legiti. c. tuam. de ord. cogni. text. in prin. Instit. de patria potest. Vnde

1

^† si matrimonium contractum inter infideles, iuxta propriam eorum legem, valuit, etiamsi Iure Canonico non teneat, filij ex eo nati legitimi sunt, si illi coniuges ad fidem Catholicam conuertantur. cap. si qui filij sint legit. Illud enim matrimonium adhuc assumpta fide Christiana non dirimitur. c. de infidelib. de consang. Ex quibus non placet gloss. in d. c. fin. dicens filios susceptos ab illis, qui ex Mosaica lege repudiatis prioribus vxoribus, & eis viuentibus, secunda matrimonia contraxerunt, legitimos esse iudicandos, etiamsi parentes Christi fidem profiteantur, nisi dixerimus eos legitimos esse ex benigna ecclesię cōstitutioneconstitutione, ne auertantur parentes à fide Catholica suscipiẽdasuscipienda. & ex eo, quod Moyses permisit illa matrimonia ob duritiam cordis Iudæorum. ita Abbas & Ancha. in dict. cap. fin. idem Anchar. in cap. gaudemus. de diuort. colum. pen. Imò filij procreati ex matrimonio nullo quandoque legitimi censentur, nempe propter bonam fidem alterius tantùm ex coniugibus. c. ex tenore. qui filij sint legiti. c. peruenit. eod. titu.

Duo tamen sunt necessaria. Primum, quòd

2

^† matrimonium fuerit bona fide contractum: secundum, quòd sit in facie ecclesiæ celebratum. ca. cùm inhibitio. §. de clandest. despons. cap. 2. qui filij sint legit. & ibi Docto. communiter, quibus conuenit Regia l. 2. titul. 15. part. 4. Ideo dicti filij integrè, & omninò legitimi censentur, quo ad omnia, non ex parte. gloss. in dict. cap. cùm inhibitio. §. 1. quam commendat Geor. Natan. in cap. quamuis pactum. de pact. in 6. 2. col. Iason in l. ex facto. col. 5. ff. de vulga. idem Ias. dicens hanc opinionem esse communem in consi. 156. col. 2. volu. 4. & consil. 168. col. 3. eod. volu. similis est gloss. in cap. cùm in captiuitate. 34. quæst. 1. quia verè sunt legitimi isti filij, quod in d. c. ex tenore. probatur, & Regia l. 3. tit. 3. part. 4. & l. 1. tit. 13. eadem part. notat Bald. in l. qui contra. C. de incest. nupt. Si verè legitimi sunt, pro parte legitimum esse, & pro parte illegitimum, non conuenit.

Hinc infertur falsum esse, quod Bened. à PlũbinoPlumbino adnotauit in disputa. incip. statuto Pisano. colum. 3. dicens,

3

^† dictos filios esse fictè, & non verè legitimos: cōstatconstat enim ratione matrimonij legitimos esse, & à radice copulæ coniugalis tales censeri. igitur verè legitimi sunt, non fictè. Cui opinioni contra Plumbinum adstipulatur Regia l. 1. titul. Partita. 4. vbi dicit hos filios esse legitimos: igitur verè, non fictè, sunt legitimi, quia verbum esse veritatem inducit, vt statim probabimus §. seq. nu. 26.

Secundò infertur, hosce filios legitimos esse, quo ad feuda, Bald. in ca. 1. §. naturales. si de feu. fue. contro. inter domi. & agnat. vas. & excludere substitutum sub illa conditione: Si institutus decesserit absque filijs legitimis, & naturalibus. Curt. Iun. consi. 52. col. 1. & consil. 27. vtrobique Bald. sequutus.

Tertiò infertur, eosdem filios excludere substitutum sub illa conditione: Si institutus decesserit absq;absque filijs legitimis & naturalibus, natis ex legitimo matrimonio. Hoc enim matrimonium legitimum censetur ex bona fide alterius. atque ita Deci. respondit consil. 153. quem sequitur Caro. Moli. in Alex. cōsilconsil. 5. vol. 7. Cui tamen subtiliter resistit Cur. Iun. consil. 27. longius consil. 64. Et hæc procedunt ita latè,

4

^† vt bona fides pręsumatur interim, dum non probatur mala fides. Bal. in dict. l. qui contra. Hippol. in l. qui ignorans. numer. 19. ff. ad leg. Cornel. de falsis. siquidem & ad præscribendum bona fides præsumitur. gloss. in cap. fin. & in cap. sanctorum. & in cap. si diligenti. de præscript. Bart. & ibi Bald. in l. Celsus. ff. de vsuca. 3. par. repetitio. Ias. in §. sed istæ. Instit. de actionib. nume. 99. Curt. Senior consil. 71. colum. 4. Curt. Iunior consil. 28. col. 2. & Alciat. reg. 3. de præsumpt. 5. præsump. Imò & in causa matrimoniali præsumitur bona fides, etiam lite pendente super matrimonio. text. optimus in cap. 2. qui filij sint legiti. vbi Doct. ex eo hanc assertionem colligunt. Cui tamẽtamen obstat, quòd lite pendente & contestata, præsumitur mala fides. l. sed si lege. §. si ante. & ibi glo. ff. de peti. hære. etiam præsumptione iuris, & de iure, secundum Bar. ibi. quem sequuntur Anto. & alij in c. consultationibus. de iure patro. Ex |

p. 142

quo tenetur victus fructus rei petitæ post litem contestatam perceptos restituere. gloss. communiter recepta in l. ex diuerso. ff. de rei vendic. & in cap. grauis. de restit. spoliat. l. certum. C. de rei vendi. etiamsi habuerit iustam causam litigandi, & eam habuisse probare velit. Rot. in nouis decis. 182. sensit Bart. post glo. ibi. in dicto §. si ante. Verùm lite etiam

5

^† contestata præsumitur bona fides in matrimonio. ita Anchar. & ibi Præpos. expressè notant in d. cap. 2. qui filij sint legiti. pro quibus est text. in cap. 2. vt lite pend. ex quo, pendente lite, permittitur litigantibus super matrimonio carnalis copula, quam minimè ecclesia permitteret, si mala fides præsumeretur. cap. inquisitioni. de sentent. excommu. Nec faciliter dari debet præsumptio delicti. l. merito. ff. pro socio. quam rationem Host. & Abb. sentiunt. sed nimis negligenter eam expediunt in dict. c. 2. Quòd si victus fructus reddere tenetur, quos ex repetita lite contestata percepit, ideo contingit, quia ex re aliena eos percepit, ac lite cōtestatacontestata tenetur eos diligentiùs, quàm antea, custodire, & conseruare, ita, vt ad hunc effectum restituendi fructus, victus possessor malæ fidei præsumatur. siquidem, quo ad alia, bona fides in eo præsumitur: fructus enim illos facit suos, quos non fecisset, si esset prædo, & malæ fidei possessor. Nec sequitur, tenetur fructus restituere: igitur deliquit eos percipiendo. mirum ergo non erit, si præsumatur malæ fidei possessor, quo ad effectum restituendi fructus, cùm tunc nulla sit præsumptio delicti ad hoc necessaria, non tamen præsumitur malæ fidei possessor lite contestata, ipse litigans super matrimonio, si eo vtatur, cùm delictum omninò præsumeretur.

Ex quo deducitur rectè hanc rem perpendisse Bar. Brixi. q. Dominicali. 64. quem comprobat Præpo. in dict. cap. 2. col. 2. per text. ibi, dicens,

6

^† filios natos, seu cōceptosconceptos ante sententiam pendente lite legitimos esse, quamuis eorum parentes ante conceptionem à Iudice essent excommunicati propter cōtumaciamcontumaciam in non comparendo commissam. Quibus tamẽtamen postea litem prosequutis pronunciatum fuit matrimonium minimè valuisse.

Secundò,

7

^† præmissis etiam constat appellatione pendente à sententia lata cōtracontra matrimonium filios conceptos legitimos esse. Io. Andre. Præpo. & Cardi. in dict. cap. 2. & Henri. in cap. ex tenore. qui filij sint legiti. argum. text. in l. 1. ad fi. ff. ad Turpili. cap. venientes. de iureiuran. cap. non solùm. de appellat. in 6. vbi probatur sententiam appellatione suspendi, quo ad eius effectus.

Tertiò idem esse dicendum videtur de filijs cōceptisconceptis post hanc sententiam, pendente termino decem dierum, dato à iure ad appellandum. cap. non solùm. in princip. de appella. in 6. his tamen duobus casibus proximis non est præsumenda bona fides, sed mala, propter autoritatem sententiæ. cap. in præsentia. de renunci. Clem. 1. de sequest. poss. l. si instituta. §. de inofficioso. ff. de inoffi. testa. Ex quibus appellatione pendente, adhuc sententia habet maximam autoritatem, licet nondum sit sortita effectum rei iudicatæ. sic pro ea sententia præsumitur, quamuis non operetur translationem oneris probandi in aduersariũaduersarium, ex traditis per Deci. in Rub. de appe. col. 4. eundem in cap. quoniam contra. de probatio. num. 32. & ibi Felin. nume. 31. & Alciat. de præsumptio. reg. 3. præsumpt. 9. non tamen est ita planè recedendum à prædictis duabus conclusionibus propter possessionẽpossessionem cohabitationis coniugalis, tametsi apud me sint dubiæ.

Hinc infertur, non optimè respondisse Pau. de Castro, consi. 354. 1. volu. matrimonium secundum

8

^† bona fide censeri contractũcontractum, pendente lite, & appellatione à sententia lata contra primum. Hoc etenim Feli. reprobat in cap. lator. nume. 11. de re iudic. & meritò, ob primum matrimonium, super quo lis pendet. argu. cap. cùm Apostolica. de spons. aliud enim est præsumere bonābonam fidem in coniugibus pendente lite super eodem matrimonio: aliud in his, qui secundum matrimonium contrahunt in iniuriam primi matrimonij, quod adhuc in lite versatur. notant Imol. consil. 125. gloss. fin. & ibi Abb. in cap. tenor. paulò antè citato. & Domi. consil. 76. Imò ipse Felin. ampliùs asseuerat idem esse, quo ad malam fidem præsumendam, si secundum matrimonium contractũcontractum esset pendente lite super primo, quod fuerat dissolutum sententia, à qua non fuit appellatum, nec tamẽtamen transierat in rem iudicatam, quia in matrimoniali causa lata fuerat: nam ex quo fuit iam cœpta lis super prioris sententiæ rescissione satis coadiuuatur pręsumptio malæ fidei. & idem Abb. notat in d. c. tenor. nu. 9.

Hinc etiam apertissimum est sententiam latam pro ipso coniugio bonæ fidei absque dubio præsumptionẽpræsumptionem inducere: nam si pendente lite ante sentẽtiamsententiam, tempore, quo expectatur dubius euentus litis, præsumitur bona sides: igitur lata sentẽtiasententia pro matrimonio, fortiori ratione, & cōiecturaconiectura præsumetur, etiamsi sit lata per falsos testes etiāetiam corruptos pecunia, ipso tamen coniuge ignorante, quod eleganter notat Anchar. in cap. perlatum. qui filij sint legit. dicens sententiam diuortij in primo matrimonio constituere præsumptionem bonæ fidei in eo, qui cum soluta à lege prioris cōiugijconiugij, ex ratione illius sententiæ, matrimoniũmatrimonium contrahit, etiamsi sententia sit lata ex falsis testibus, & pecunia corruptis.

Ex his & illud explicari potest,

9

^† an ex errore iuris matrimonium contractum hunc operetur effectum. & Abb. in cap. referente, qui filij sint legiti. hoc dubium reliquit indecisum, quibusdam videtur filios conceptos ex |

p. 143

tali matrimonio legitimos esse. per text. in l. qui in prouincia. ff. de ritu nupti. §. 1. vbi à iure prædicti filij legitimi efficiuntur, accedente etiam longo tempore, quo matrimonium stetit copulatũcopulatum. & ita Bal. Nouel. illum tex. intelligit in tract. de dote. par. 11. col. fi. Verùm quia ipse exigit iustum errorem, adhuc ego vlteriùs considerandũconsiderandum censeo. NāNam si Iuris error ita iustus sit, vti bonam fidẽfidem producat, non dubito ex matrimonio illo, etiam absq;absque longi temporis cursu, filios legitimos esse, cùm & legitimi sint ex alterius coniugis bona fide. per tex. in allegato c. ex tenore. quę bona fides ex Iuris iusto errore adest in matrimonio: potest etenim Iuris error bonābonam fidem producere, quando erratur in dubia Iuris decisione. in qua intelligenda, etiam ipsi DD. varias professi sunt opiniones: aut quando aliqua dictio in Iure ambiguam habet interpretationem, etiam apud ipsos Iurisconsultos: is enim error iustus existimari debet. text. vbi Abb. & Imol. in cap. cùm dilectus. de consue. idem Abb. illum text. dicens notabilem in c. de quarta. de præscript. col. 3. & sing. Feli. ibi & Bal. in l. Celsus. ff. de vsuca. 4. notab. Curt. Iun. consi. 6. num. 22. idem consi. 28. col. 3.

Ex quibus infertur intellectus, & defensio gloss. in capitul. perlatum. qui filij sint legitim. quam Abb. & Cardi. dicunt singul. ex ea notantes, sententiam diuortij prioris matrimonij iustam causam ignorantiæ exhibere, vt secundum matrimonium contrahatur, quamuis illa sententia nulla sit. Id enim procedit, quando prædicta sententia non est manifestè nulla, sed si esset manifestè nulla, ex ea non posset iusta ignorantia Iuris prætendi, per tex. vbi gloss. in verb. comprobata. hoc not. in cap. per venerabilem. qui filij sint legitim. ita illum text. intelligens, qui potest & aliter intelligi, si dicamus ibidem à prima sentẽtiasententia diuortij appellatum fuisse, & secundum matrimoniũmatrimonium contractum lite & appellatione super primo pendente: quo quidem casu mala fides in contrahentibus præsumenda est, vt paulò antè dicebam, nume. 8.

§. SECVNDVS.

NEC

1

^† tantùm illa proles censetur legitima, quæ ex matrimonio cōceptaconcepta fuit, sed & ratione matrimonij subsequentis filij antea ex coitu fornicario nati, efficiuntur legitimi. cap. tanta. qui filij sint legitim. l. cùm quis. C. de natur. liber. quibus conuenit Regia l. 1. titul. 13. parte 4. Est tamen fauor à Iure Pontificio matrimonio impẽsusimpensus, pluribus ornandus, atque explicandus interpretationibus. Primò enim est intelligenda dicta constitutio in filijs natis ex coitu, qui poterat esse coniugalis inter parentes, si consensus ab eis præstitus foret. quod probatur in dict. ca. tanta. in 2. part. vbi Doctor. id asserunt communiter, & pulchrè Theophilus in §. fin. Instit. de nupt. Sed est in hoc egregia dubitatio, vtrum sit satis, quòd tempore natiuitatis coitus potuerit esse coniugalis, an præcisè exigatur conceptionis tempore coniugium potuisse contrahi inter parentes. Et Salycet. in l. filium. C. de suis & legit. hæred. conceptionis

2

^† tempore matrimonium contrahi potuisse præcisè exigit. & Anto. Rosellus de legitimat. col. 8. & 9. quibus adiungenda est Cyni ac Paul. Castr. sententia in l. ex libera. C. de suis & legit. hæred. qui tenent filios conceptos ex matrimonio nullo, cuius est postmodum dispẽsatiodispensatio sequuta, non esse legitimos, etiamsi nascantur post obtentam dispensationem. His etiāetiam suffragatur l. Paulus. ff. de statu hom. vbi tempus conceptionis est considerandum, quo ad filiorum statum, etiamsi eis hoc non sit vtile, quod constat, quia tempore natiuitatis ibi est Iure Ciuili matrimonium erat legitimũlegitimum, non tamen tempore conceptionis. & subdit Iurisconsultus, iustos nōnon esse liberos: ergo in hac nostra cōtrouersiacontrouersia ex illa lege dicendum erit, attendi debere tempus conceptionis, ita, vt tunc potuerit matrimonium contrahi, nec satis esse, quòd potuerit cōtingerecontingere tempore natiuitatis. Quo fit, vt gl. c. 2. qui filij sint legiti. egregiè in illius l. Paulus. inductione errauerit, ex ea colligens, tempus conceptionis attendendum esse, cùm de commodo alicuius tractatur. Probatur etiam prædicta principalis opinio in l. etsi contra. vbi gloss. C. de nupt. & in l. ex libera. C. de suis & legitim. hæredib. optimus text. in l. 8. titu. 13. par. 6. ibi genuerit.

Contrariam sententiam, imò quòd sit satis vel tempore conceptionis, vel natiuitatis matrimonium inter parentes contrahi potuisse, suadet l. qui in vtero. ff. de statu homin. vbi Iurisconsultus fœtũfœtum existentem in vtero natum existimat, si fœtui hoc sit vtile, alioqui nōnon existimari natũnatum constat. idẽidem probat gl. quam DD. ibi sequuntur in d. c. 2. igitur filij nati, vel concepti tempore, quo pater, & mater matrimonium contrahere legitimè potuissent ex matrimonio sequuto legitimi efficiuntur. ita Hostiens. Ioan. Andre. Anto. nume. 17. & Cardi. in dict. cap. tanta. Saly. in l. nuper. C. de natur. liber. vbi text. hanc opinionem probat quam communem esse existimo, cui & Henri. adhæret in cap. ex tenore. qui filij sint legit. optimus text. in l seruorum. §. fin. ff. de statu homi. & §. sufficit. Insti. de ingenuis. quibus constat, quo ad filiorum libertatem statum matris tempore conceptionis, vel natiuitatis attendi. & l. Regia 11. in Taurinis sanctionibus hæc ipsa opinio in matrimonio comprobatur. Nec obstat l. Paulus. quia in eo casu nec tempore natiuitatis matrimonium erat legitimum: nam etsi potuit tunc contrahi legitimè, tamen contractum priùs eo tempore, quo minimè licebat, non fuit nouo consensu legitimo tempore confirmatum. atque item Reg. l. 8. est ita intelligenda, vt alternatim vel conceptionem, vel natiuitatẽnatiuitatem expectemus, ex aliarum legum additione, qua lex illa supplenda est, coadiuuante dict. l. nuper. Cætera autẽautem, quæ pro prima opinione adduximus, parùm obstātobstant: siquidem illa Iura hanc quæstionem directè nōnon attingunt. DD. verò autoritates negari possunt. Nec est admittẽdaadmittenda in hoc dubio distinctio Alberi. in d. l. Paulus. quia nec iure probatur, neque ab alijs recepta fuit.

Non tamen omiserim

3

^† ex vsu loquendi, vel loquentis mente quandoque considerandam esse natiuitatem, non conceptionem. ex quo falsa est opinio glo. in reg. Cancell. 17. dicentis, annos ętatis esse à die cōceptionisconceptionis computandos, si id vtile sit ei, de cuius ætate tractatur. Ego enim hanc sententiam adeò à vero deuiare existimo, vt nihil hac in re falsius dici posse libenter asseram. Frequentissimum quidem est, ætatis annos à natiuitate, nōnon à conceptione connumerari.

Secundò intelligenda est cap. tanta. decisio,

4

^† etiamsi filij sint nati ex coitu fornicario, domi minimè cohabitante cōcubinaconcubina, cùm inter hanc concubinam & virum matrimonium legitimè contrahi possit gloss. quæ expressim hoc ipsum notat in cap. innotuit. de electio. & ibi Abb. idem Abb. & Docto. in d. c. tanta. Ioan. Andre. in regu. sine culpa. de regu. iur. in 6. colum. 7. quod alibi à suis principijs deducemus, nempe hoc eodem cap. §. 4. num. 2. & sequenti.

Tertiò est idem intelligendum,

5

^† etiamsi filij nascantur ex carnali copula, quāquam cum eo|

p. 145

rum matre clericus in minoribus Ordinibus constitutus habuit, etiamsi is eo tempore ecclesiasticum beneficium obtineret, ex Ioan. Andre. in dicta reg. sine culpa. col. 8. Bal. in c. 1. §. naturales. si de feud. fuer. controuers. inter domi. & agna. vasal. Præpo. in d. c. tanta. 9. col. gloss. in Pragm. Sanctio. titu. de concubina. §. ipsas. in verb. arcere. Nicol. de Vbald. in tract. de success. ab intest. colum. 20. licet in clerico in minoribus constituto, ecclesiasticũecclesiasticum beneficium habente, contrarium asserat Bartol. in l. penultim. ff. de concubin. Ludouic. de Sardis in tracta. de legitima. 2. par. §. de legitimat. per subseq. matrim. quæst. 3. Anto. Rosellus lib. 1. legitimatio. col. 4. Ioannes Lup. in l. 9. Tauri. num. 39. idem in cap. per vestras. 3. notab. §. 21. numer. 21. de donat. inter vir. & vxor. vbi hanc Bart. opinionem falsò tribuit Io. Andr. in dict. reg. sine culpa.

Quartò ex his constat, filios susceptos à Monacho, vel Moniali, intra annum probationis per matrimonium subsequens legitimos effici, quia tempore conceptionis parentes coniugium contrahere poterant: quod Præpo. fatetur in d. c. tanta. col. 10. & Io. Lup. in l. 9. Tauri. nu. 41.

Quintò intellige

6

^† dictam legitimationem ex præmissis induci, quando concubina, ex qua genuit filium Christianus, erat tempore conceptionis, vel natiuitatis Catholica, seu Christi fidem professa: secus si esset Sarracena, Iudæa, vel aliàs infidelis. Nam quamuis postea fidem Christi suscipiat, non efficitur filius legitimus, ex matrimonio subsequenti. Hosti. Ioan. Andre. Anton. Cardi. & Abb. in dict. cap. tanta. quorum opinio probatur ex eo, quòd nec tempore conceptionis, nec natiuitatis poterat inter parentes legitimè contrahi coniugium, quod alibi diximus: tametsi ab hac quinta interpretatiōeinterpretatione recedant Calde. in dict. cap. tanta. & Anton. Rosel. libr. 1. de legitimat. col. 9.

Sextò subinfertur

7

^† ex his, filios effici legitimos per subsequens matrimonium, siue sint nati matrimonio ipso nondum cōtractocontracto, siue eis conceptis & adhuc in vtero existentibus, matrimonium contrahatur. Ita Io. Andr. in dicto capit. tanta. cui cæteri assentiuntur: & probatur in l. nuper. C. de natur. liber. & in §. sufficit. Institu. de ingenu. Id enim tantùm aduertendum erit potuisse parentes ex consensu dictam conceptionis copulam, vel ex ea sequutam natiuitatem, proprio coniugio honestare.

Septimò

8

^† intellige id procedere, etiamsi in matrimonio subsequuto non interueniant nuptialia instrumenta, quæ quamuis Iure Ciuili exigantur, Iure tamen Pontificio, cui standum est, non sunt necessaria, vt matrimonium valeat. gloss. in cap. 1. 30. quæst. 5. Abb. & alij in dict. cap. tanta. Angel. Aretin. in §. final. Instit. de nuptijs. Iason consil. 168. nume. 7. volum. 4. Decius consil. 155. col. 2. dicens hanc opinionem esse communem. idem asserit Præpo. col. 15. in dict. cap. tanta. addit tamẽtamen hanc opinionem communẽcommunem procedere, quo ad matrimonij vim, & valorem, atque filiorum legitimationem simplicem, & Canonicam, non tamen quo ad filiorũfiliorum successionem, quæ in locis imperiali ditioni subiectis filijs nōnon defertur, nisi in matrimonio nuptialia instrumenta cōfectaconfecta fuerint. idem voluit Angel. Perusinus consil. 29. Bald. in l. si qua illustris. C. ad Orfic. versic. item notat. Lucas de penna in l. 4. col. 2. C. de his qui spon. mun. subier. libr. 10. Socinus Iunior consi. 52. col. 2. volum. 1. & Curtius Iunior consil. 136. col. 2. 1. volum. consi. vbi profitetur hoc esse communiter receptum. Verùm ego non arbitror hanc Angeli sententiam ita frequenter receptam esse, vt eam seruandam fore existimem: vix enim eam procedere cōpertumcompertum habeo: siquidem ratione matrimonij filij censendi sunt legitimi, etiam in foro Cæsaris: at matrimoniũmatrimonium Iure Pontificio iudicatur, non Cæsareo, vt cōstatconstat: ideo Angeli opinionem reprobant Alex. in l. ex facto. §. si quis rogatus. nume. 19. ff. ad Trebel. & Ias. in l. generaliter. §. cùm autem. pe. col. C. de inst. & subst. quorum opinionẽopinionem communem esse fatetur Carol. Rui. consi. 211. col. 2. volu. 1. eam etiam sequitur Parisi. consi. 13. num. 49. vol. 2. dicens non esse ab ea recedendum. nec ab hoc dissentiunt Angel. Aret. & Deci. paulò antè citati. imò idem probare videntur.

Octauò principaliter

9

^† hoc intellige procedere, etiamsi parentes sint dispares genere, & diuitijs: nihil enim hoc refert ad cōiugiumconiugium, cuius ratione filij legitimi efficiuntur ex sententia Nicol. de Vbal. in tract. de success. ab intestat. col. 16. Iason consi. 234. 2. vol. Ioan. Lupi. in cap. per vestras. 3. notab. §. 21. num. 17. de donatio. inter virum & vxorem. Licet Angel. per text. ibi contrarium teneat in Auth. quib. mo. natur. effic. legit. §. sed aliud. cui accedunt Pau. de Monte Pico. in l. Titia. cum testamẽtotestamento. in §. Titia cùm nuberet. numer. 52. ff. de legat. 2. & Curtius Iunior consi. 136. Carol. Ruin consil. 211. volu. 1. num. 5. Soci. Iuni. consi. 52. col. 2. volum. 1. dicens Angel. opinionem communem esse, num. 10. text. tamen in dict. §. sed aliud in meretrice loquitur, quo casu non est certum, ex quo viro sit suscepta proles. vt illum text. Ias. intellexit in dict. cons. 234. Sed aptius eiusdem text. interpretationem exponens Angeli sententiāsententiam refellit Emanuel à Costa Lusitanus, qui Ius Ciuile apud Coimbricam magno cum nomine publicè docet, in §. & quid si tantum. 2. part. numero 98. ff. de liber. & posthum.

Nonò prædictam

10

^† legitimationem intellige à Iure concedi ratione matrimonij, etiam contracti ab infirmo prope ipsam mortem, |

p. 146

vel à sene decrepito cum cōcubinaconcubina. Hoc enim coniugium validum est: igitur eius causa proles suscepta erit legitima, quod Io. Andre. notat in regu. sine culpa. de reg. iur. 3. col. Abb. in cap. 2. de fri. Ioan. Andr. Anto. & Præpo. in dicto c. tanta. Alber. in l. cùm quis. C. de natur. liber. Cynus in l. nuper. C. eod. titul. Ludo. de Sardis in tracta. de legitimat. prima legitimat. in princ. quam opinionem dicit esse communem Alexan. in l. si quis posthumos. 1. col. ff. de liber. & posthum. & Ias. in l. sed est quæsitum. ff. eod. titu. Paul. Parisi. consi. 13. volum. 1. num. 68. Huc etiam tendit, tametsi dubius, Anton. Rosellus in tracta. de legitimatio. colum. 12. Nec videtur fraude illud matrimonium contractum esse: nullam enim iniuriam alteri irrogat, qui iure suo vtitur. Vnde filius ex prædicto matrimonio legitimatus exclusit substitutum sub conditione, si institutus sine liberis legitimis decesserit. ita Alexan. & Ias. in dictis locis scribunt. Felin. in ca. in præsentia. de probatio. num. 36. & Francis. à Ripa in l. ex facto. §. si quis rogatus. ff. ad Trebel. nu 48. Cæterùm Bald. in l. nuper. C. de natur. libe. & in l. eam quam. C. de fideicommiss. colum. 7. diuersum notat. Cui suffragatur text. in d. l. nuper. vbi matrimoniũmatrimonium susceptam prolem reddit legitimam, quando contrahitur spe prolis. item text. optimus in capit. 2. de frigid. dicens matrimonium contrahi non posse ab eo, qui generare minimè valet. Sed horum primo respondeo satis esse, & dici hoc matrimonium contractum spe prolis, quia cōtrahiturcontrahitur ad suscipiendam prolem legitimam ratione matrimonij, quæ suscepta fuerat ex illegitimo coitu. ita Cardina. in dict. cap. tanta. dictum text. intellexit, & sensit Bal. in cap. innotuit. de electio. colum. penult. Secundo respondere possum ea ratione, qua matrimonium contrahi non potest ab eo, qui ex naturali, & propria vi, nōnon valet gignere: nempe à frigido: potest

11

^† tamen contrahi ab eo, qui ex naturali, & propria virtute generare potest, atque ad id habitum habet, quamuis eius exercitium sit senectute suspensum, cùm is habitus possit quandoque reduci ad exercitium, vt voluit Abb. in cap. 2. de frigid. vbi glo. asserit à sene matrimonium contrahi posse. l. penulti. & ibi glo. C. de nupt. sicuti & ab infirmo, quia causa morbi esset impeditus gignere. ex quibus hic nouus intellectus admittendus est: quem & Pari. à fraudis præsumptione excusat in dicto consil. 13. & seq. num. 34. volu. 1. licet Carol. Rui. consil. 211. vol. 1. ab eo discedat, ex eo, quòd fraudis præsumptionem admittat.

Decimò ita sunt prædicta intelligenda, vt

12

^† ipsis parentibus tempore cōiugalisconiugalis contractus repugnantibus, eorum filij ratione matrimonij sint legitimi. Nam huic matrimonij fauori parentes ipsi renunciare non possunt. Imò nec ipsi filij: interest enim Reipublicę hāchanc legitimationem fieri. argument. cap. inter cætera. 22. quæst. 4. igitur nec parentes, nec filij renunciare valent huic constitutioni, ex cap. si diligenti. de foro compet. l. si quis in conscribendo. C. de pact. Ex quibus

13

^† infertur intellectus ad text. in Authentic. quibus modis natur. effic. sui. §. si verò is, qui probat filios illegitimos non posse contradicentibus parentibus legitimos fieri, sicut & èconuerso inquit text. esse necessariam filiorum voluntatem, vt legitimi efficiantur. quem text. dicit singul. Rom. in singu. 588. dicens sufficere scientiam, & taciturnitatem ipsius filij. quod & Iason notat consilio 156. colum. 4. volumi. 4. gloss. in l. in adoptionibus. ff. de adoptio. cuius meminit Decius, consil. 55. numero septimo. ex qua probatur legitimationem infantis, & si fieri possit, quod Azo notauit in summa. C. de emancipat. liber. ratam tamen haberi ex eo, quòd accedente ætate legitima, ipse legitimatus tacet, sciens se legitimum effectum. Sic & Bartol. est intelligendus in l. fina. ff. de his, qui sunt sui. dicens infantem posse natalibus restitui absque eius consensu. quod latè tractat Barbat. consil. 33. volum. 2. Hæc tamen omnia non sunt necessaria in legitimatione, quæ ex contractu matrimonij fit, secundum Angel. consil. 17. colum. 2. Salycet. in disputatione incipienti. Mediolanensis quidam. 2. dubio. arti. 3. Præpo. in dict. cap. tanta. quæst. 12. & Io. Lupi. in cap. per vestras. 3. notab. §. 21. numer. 17. Hinc errare opinor Guliel. Albe. Bal. & Paul. in l. scire leges, aliàs in l. benignius. ff. de legi. volentes in legitimatione per subsequens matrimonium requiri filiorum consensum: quos sequitur Barba. in l. cùm acutissimi. fol. 27. colum. 4. C. de fideicommiss. Nicola. Boeri. decis. 160. falsò ad id alios autores adducens. Ex his etiam cauendum est à Ludoui. de Sardis in tracta. de legitima. primo modo. capit. incip. Tertio loco. & Anton. de Rosellis in tracta. legitimat. part. 1. colum. 9. dicentibus, in hac legitimatione, quæ subsequenti matrimonio contingit, consensum parentum expressum, vel tacitum exigi. quod ex vera interpretatione iuris probari nequit.

Postremò ex hoc intellectu deducitur exacta alterius quæstionis decisio: constat

14

^† enim legitimationem propter ingratitudinem filiorum reuocari. Bal. in cap. 1. §. filij nati. si de feud. fuerit controuers. inter domin. & agnat. vas. quem sequuntur Cremens. sing. 19. Ias. in l. ex hoc iure. ff. de iust. & iur. nu. 54. & probatur ratione. Nam libertas æquiparatur legitimationi. §. 1. in Auth. vt liber. de cæte. & in Auth. quib. mod. natur. effi. legi. §. si quis ergo. & in §. liceat. Sed libertas ob ingratitudinem reuocatur, ergo & legitimatio. sic Bald. sequuntur Ripa in l. fin. 2. col. C. de reuoca. dona. Gerardus de Petra sancta in sing. 1. Andre. Tiraquel. in l. si vnqum. C. de reuocan. dona. in verb. |

p. 147

donatione largitus. nu. 234. & Carol. Moli. in consuetu. Parisiens. tit. 1. §. 30. nu. 3. atque procedit hæc communis opinio in his, quæ ipsum patrem, eiusq́ue bona respiciunt: nam in cæteris adhuc iudicatur filius ille legitimus, etiamsi patri ingratus extiterit. ex his, quæ Pau. Castren. notat in l. ex facto. ff. de vulga. Verùm hęc omnia intelligenda sunt in legitimatione, quæ ex rescripto Principis, similiue pacto fit: illa enim, quæ ex ratione matrimonij subsequuti, à Iure Canonico statuitur, ob ingratitudinẽingratitudinem non reuocatur, secundum Roma. sing. 222. cuius sententia ex dictis suprà infertur.

Vndecimò eadem Iuris Pontificij sanctio est latiùs intelligenda,

15

^† vt effectum habeat nōnon tantùm quando matrimonium subsequitur inter filiorum parentes, nullo interim contracto coniugio, sed & quando parentes aliud interim matrimonium contraxêre, & tandem ac eo liberi secum coniugale fœdus pacti sunt. quod probatur. Nam tempore conceptionis, vel natiuitatis filiorum, copula illa ex consensu parentum potuit esse cōiugalisconiugalis, & nunc potest optimè coniugium contrahi: ergo filij antea nati per matrimonium efficiuntur legitimi. ita voluit Ioan. Andre. in d. reg. sine culpa. cui consentiunt Præp. in d. c. tanta. q. 7. & Nicola. de Vbal. de success. ab intest. col. 20. Bart. in l. penul. §. vxor. ff. soluto matri. Ias in l. Pomponius. §. quæsitum. ff. de acquir. possess. probat text. in Auth. quib. mod. natur. effi. legit. §. si verò solummodò. ad fi. quam opinionem fatentur esse communem Paul. Cast. in d. §. quæsitum. And. Tiraquel. de primogen. q. 34. nu. 2. idem Tiraq. in l. boues. §. hoc sermone. de verborum signifi. 3. num. 17. Anto. Rosel. in tract. legitimationum. col. 15. Ferdin. Loazes Ilerdensis episcopus in tracta. de matri. 12. dubio. num. 18. Carol. Molin. in consuetud. Parisi. tit. 1. §. 8. in gloss. 1. q. 7. Ludouic. de Sardis in tracta. legitima. primo modo legit. q. 2. quamuis ab hac opinione recedat post Lucam de Penna in l. 4. C. de his, qui sp. pub. mun. sub quæst. 3. lib. 10.

Duodecimò egregia hîc versatur dubitatio, quid dicendum sit

16

^† de filio nato ex coniugato, & soluta, ipsa omninò ignorante virum illum esse coniugatum, an sequuto matrimonio inter eos valido, ille filius sit legitimus? Et gloss. in dict. cap. tanta. versi. aliam, duas exponens opiniones, & contrarias, subdit in fine, primam veriorem esse: id est hunc filiũfilium ex hoc matrimonio effici legitimum. argu. c. ex tenore. qui filij sint legi. vbi probatur ex matrimonio prolem esse susceptāsusceptam legitimè, etiamsi matrimonium legitimum non sit, modò alter ex cōiugatisconiugatis credat matrimonium firmum esse. probat idem optimus tex. in cap. quod nobis. qui filij sint legiti. dicens filios natos etiam ante approbationem ecclesiæ ex matrimonio illicitè, id est clandestinè contracto, legitimos esse, si illud matrimonium ab ecclesia fuerit approbatum, quamuis verum matrimonium nōnon fuerit, ob aliquod impedimentum, secundum verum illius text. sensum, à Ioan. Andre. Ancha. Cardi. Anto. & Præpo. ibi comprobatum. quem sensum communem esse fatentur Anto. Rosel. in tracta. de legitimat. part. 1. cap. penulti. post Anto. in dict. c. quod nobis. licet in natis ante approbationem, contrà teneant. Hosti. Cald. & Abb. ibi & Io. Brune. in tract. de spon. conclus. 2. ampliat. 3. & id contingit propter alterius bonam fidem. Ecce, quòd matrimonium ab initio illicitè contractum, est sufficiens ad efficien dum filios legitimos, sequuta approbatione ecclesiæ, sic ergo copula ab initio illicita: & tamen ex bona fide alterius, nec adulterina, neque incesta, sequuto matrimonio legitimo debet censeri sufficiens, vt filij legitimentur. vbi Anton. notat, matrimonium putatiuum idem operari in legitimanda prole: quod verum, qui expressius loquitur in cap. tanta. nume. 9. versic. aduerte. dum asserit

17

^† matrimonium verum subsequutum efficere legitimam prolem susceptam priùs in concubinatu, ac eodem modo putatiuum idem efficere: vt si quis ex consanguinea fornicario coitu filium suscipiat, & tandem ignarus consanguinitatis cum ea matrimonium contrahat, filius hic, ex Anto. sententia, legitimatus erit, ratione matrimonij. Ex quo infero non vulgarem intellectum ad text. in dict. cap. ex tenore. ita, vt ignorantia alterius in concubinatu reddat prolem naturalem, sicuti in matrimonio reddit legitimam. His rationibus hanc opinionẽopinionem Anto. tribuit, & in dubio principali filium legitimum esse existimat Præpo. in dict. cap. quod nobis. 3. col. Anto. de Rosellis post eum in tract. legitimationum. part. 1. c. penultim. dicens ad hoc dictam gloss. in præallegato ca. tanta. in verb. aliam. singu. esse: cui similis est in cap. non omnis. in verb. cōtinentecontinente. 32. quæst. 2. cuius etiam opinionis autor est Hostiens. in dict. cap. tanta. in verb. aliam. Domi. consil. 66. col. 4. Ludoui. de Sardis in tract. legitimatio. fol. 9. col. 2. & fol. 6. 2. col. Curtius Iunior consil. 27. numer. 8. & Guliel. Cassad. decis. vnica. de sponsal. vbi fatetur hanc opinionem magis communem esse, vel saltem in re dubia ex Interpretum controuersia pro legitimatione prolis sentẽtiamsententiam ferendāferendam, quemadmodũquemadmodum & in Summo Prætorio Rotæ factum esse testatur. CōtrariamContrariam tamen sententiāsententiam probare videtur text. in cap. cùm inhibitio. §. 1. de clandest. desp. quo statuitur, etiam vtriusque ignorantiam in matrimonio clàm contracto proli non prodesse, vt legitima sit, si postea coniugium dissoluatur, quia eis imputatur quidquid ex opere illicito pręter eorum cogitationem euenit. cap. fina. de homicid. in 6. cap. tua. eod. tit. & hæc tandem opinio secundo loco in gloss. dict. c. tanta. refertur. quam ibi Io. Andr. |

p. 148

& Anto. sequuntur. Abb. item & Rauenna dicentes gl. esse sing. Henr. in dict. c. ex tenore. 2. col. & quamuis dubius in hanc tamen sententiam inclinat Roder. Xuares in l. 1. titu. 6. lib. 3. Fori. versi. ad prædicta. Quòd si à gl. tollantur dicta verba, sed primum verius: quæ adiectitia esse Domi. credit in d. consi. 66. apertissimum est hanc opinionem à glo. selectam fuisse, non primam. Nec oberit dicere cōtrahentescontrahentes clàm operam exhibere rei illicitæ, & tamen sequuta ecclesiæ approbatione, eis nōnon imputari, quod præter eorum mentem successerit. c. quod nobis. qui filij sint legitim. Sed in hac quæstione, quamuis ab initio parentes dederint operam rei illicitæ, tamẽtamen postmodum matrimonio sequuto, nihil est ipsis parẽtibusparentibus imputandum: quod in priori copula præter alterius cogitationem contigerit. Maximum enim inter hæc duo discrimen est ex eo, quòd copula fornicaria simpliciter est illicita, nec vnquam etiam coniugio sequuto ab ecclesia approbatur. At clandestinum matrimonium vitium habet in modo cōtrahendicontrahendi, opus tamen ipsum simpliciter est permissum, & tandem ab ecclesia comꝓbaturcomprobatur vitio illo sublato. Quinimò filios conceptos ex incestu ignoranter cum concubina commisso, non effici legitimos matrimonio sequuto inter eorum parentes adhuc durante ignorantia: aduersus Anto. probat Soci. Iunior consi. 31. nu. 41. & 74. vol. 2.

Quibus adducor, vt existimem in exacta disputatione hanc vltimam sententiam faciliùs recipiendam fore. Illud verò prætermittendum non est, Domi. in d. consi. 66. falsò Io. Andre. in d. c. tanta. pro prima opinione allegasse. Eodem ferè errore notandi sunt Præpo. & Anto. Rosel. qui ad eandem Ant. de But. adducere conantur.

Decimotertiò sciendum est,

18

^† legitimationem inductam ratione matrimonij, à Romano Pontifice iure humano fuisse statutam, nōnon iure diuino, nec naturali. Vnde posset constitutio d. c. tanta. contraria lege tolli, si id ratione iusta legumlatoribus placeret: etiamsi Ias. consi. 234. 2. vol. dixerit: à Romanis Pontificibus dictam constitutionem reuocari non posse, quia iure diuino sancita sit.

Decimoquartò hæc

19

^† legitimatio ratione matrimonij eos filios complectitur, qui tempore coniugij contracti viuunt, non tamen mortuos, nec ex eis nepotes adhuc viuentes. Cuius sententiæ ratio esse potest ista. Nemo enim post mortem legitimus efficitur, pater verò iam mortuus ex matrimonio legitimus non est: igitur nec nepos, cùm pater incapax legitimationis impediat filium legitimum fieri, eò, quòd ex patris persona isthæc legitimatio ad filium perueniat. l. 1. §. cæterùm. ff. de adquir. possess. Præterea fictio duo exigit extrema habilia, extremum à quo, & extremum ad quod, ex frequentissima omnium sententia in l. si is, qui pro emptore. ff. de vsuca. hîc verò extremum, ad quod, est inhabile, & extinctum, quia filius iam obijt mortem: igitur fictio ex ca. tanta. cessat. Quibus adstipulatur text. iuncta gloss. penultim. in l. si is, qui. ff. de adopt. vbi non potest quis adoptari in nepotem ex filio mortuo. Atque ita in casu cap. tanta. volunt Guliel. Bald. & Alber. in l. benignus. ff. de leg. Paul. de Castr. in l. scire. ff. eodem tit. idem in l. 1. §. cæterùm. ff. de adquiren. possess. Alex. in l. Gallus. §. si eius. ff. de liber. & posthum. in fin. Iason in dict. l. si is, qui pro emptore. nume. 121. Anto. Rosel. in tract. de legitimat. col. 12. & Hippo. in singu. 121. post Lucam de Penna in l. 4. C. de his qui spon. pub. munera sub. quæst. 2. libr. 10. quorum opinio mihi displicet: video etenim ab aliquo adoptatũadoptatum, filio eius iam vita functo fratrem effici. l. si filium. ff. de gradi. ergo deficiẽtedeficiente extremo ad quod, fictio locum habet. Vnde deficiente patre, potest nepos auo effici legitimus. Præterea fauor matrimonij non patitur, nepotem minimè censeri legitimum coniugio subsequuto inter auum & auiam. Quo fit, vt Socin. in d. §. eius. col. 2. asserat, contra Guliel. & sequaces, hos nepotes legitimos existere: quod Bald. notat in c. innotuit. de elect. col. pen. idem Guliel. Bene. in ca. Rainutius. de testa. in verb. & vxorem. nume. 181. Alciatus parte prima, de præsumpt. ad finem. idem lib. 3. paradox. c. 16. Nec obstat ratio illa, quæ de extremis habilibus, ad fictionem requisitis, adducitur: quia id locum habet circa ea, quæ principaliter finguntur. Satis enim est extrema esse habilia, quo ad principalem fictionem, vt in nostra quæstione, circa matrimonium: non tamen est necessariũnecessarium exactè consistere extrema, quo ad ea, quæ consequenter finguntur. l. penulti. ff. de suis & legit. hæred. Bart. in d. l. si is, qui pro emptore. 3. oppo. & 5. quæst. Bart. in l. fi. C. de sent. pass. Areti. & Soci. & Ias. in d. l. Gallus. §. eius. Nec opinio prima deducitur ex l. si is, qui. ff. de adoptio. ibi enim Iurisconsult. id tantùm dicit, non posse quem in nepotem adoptari, nisi exprimatur, ex quo filio nepos assumitur. Etsi Accur. ibi exigit filium viuere ad hunc effectum hoc requirit, vt filius adoptioni consentiat: cùm mortuo adoptante ille nepos incidat in illius filij potestatem, & propter alia incommoda, quæ filio, & eius proli euenire possunt, ex adoptione. Sed in legitimatione, quæ ex matrimonio insurgit, hic consensus non est exigendus: ergo nōnon inconuenit hũchunc nepotẽnepotem, de quo quæstio tractat, legitimũlegitimum auis censeri. Nam

20

^† & rescripto Principis nepos auo legitimus efficitur patre ipso defuncto. Bart. cōmunitercommuniter receptus in l Gallus. §. nũcnunc. de leg. ff. de lib. & posthu. tametsi id, quod Bart. scribit, expeditiori ratione cōprobeturcomprobetur. Sed & prędictis cōuenitconuenit, posse aliquem in nepotem adoptari ab eo, qui nullum filium habet. l. adoptare. ff. de adopt.

p. 149

Decimoquintò dicta constitutio est ita intelligenda,

21

^† vt filius matrimonio subsequenti legitimatus sit, quo ad omnia, perinde, ac si ab initio ex legitimo matrimonio conceptus foret. gloss. quam ibi omnes sequuntur in d. c. tanta. idem probat Regia l. 12. inter Taurinas leges.

Decimosextò hinc erit manifestum, filium matrimonio sequenti legitimatum, maioribus suis, atque ex transuersa linea cognatis, legitimum successorem esse eisdem etiam intestatis. quod Angel. expressim voluit consil. 20.

Decimoseptimò ex hoc & illud constat, filium ita effectũeffectum legitimum,

22

^† retrahere posse res à consanguineo venditas, iure proximitatis ex lege Regia, quæ apud Hispanos propinquiori tribuit ius retrahendi intra nouem dies rem auitam à propinquo venditam, eodem tamen precio cōsignatoconsignato. notat in hac specie Guliel. Bened. in c. Rainutius. de testam. in verb. & vxorem. nu. 181.

Decimooctauò eodem iure subinfertur hunc per matrimonium subsequẽssubsequens legitimatum

23

^† admittendum esse ad emphyteusim ecclesiasticam, quam pater habuerat, ac si foret ab initio ex matrimonio conceptus. ita Imol. in l. quod dicitur. ff. de verborum obliga. Alex. in l. ex facto. §. si quis rogatus. ff. ad Treb. num. 18. & ibi Ripa col. pen. Paul. Parisi. consil. 13. volu. 2. num. 43. tametsi ad hanc ecclesiasticam emphyteusim minimè sit admittẽdusadmittendus filius rescripto Principis legitimatus, secundũsecundum Bal. in l. generaliter. §. cùm autem. C. de instit. & substit.

Decimononò inde etiam deducitur, prædictum

24

^† filium ex matrimonio effectum legitimum absq;absque dispensatione in episcopum eligi posse, atque episcopi dignitate insigniri. gl. in cap. innotuit. de elect. vbi Anto. & alij, quos sequitur Nico. Boër. decis. 159. col. 2. & est opinio communis, teste Dec. in c. cùm in cunctis. col. 2. de elect. & Barb. in l. cùm acutissimi. C. de fideicom. fol. 27. col. 4. licet ab ea discedat. Nam & gl. approbata communitèr in d. c. tanta. ad ecclesiasticos quoscunque Ordines eum legitimũlegitimum censeri voluit, quam ibi dicunt sing. Abb. & Rauenna. atq;atque hoc ipsum notauit Archidia. in c. Osius. 56. dist.

Vigesimò intelligenda est isthæc constitutio,

25

^† vt non tantùm iure communi sit hic filius admittendus ad ea, quæ legitimis eodem iure deferuntur, sed & ad ea, quæ legibus municipalibus ac statutis legitimis filijs competunt, quamuis statuta sint strictæ interpretationis, nec ad fictum casum extendantur. l. 3. §. hæc verba, ff. de neg. gest. ita Abb. in d. c. tanta. col. 2. Anto. in cap. per venerabilem. qui filij sint legitim. nume. 16. Carol. Molin. in consuetud. Parisi. titu. 1. §. 8. glo. 1. nume. 49. Nicol. de Vbal. de succ. ab intest. col. 23. Boër. decis. 159. col. 2. dicentes,

26

^† filium legitimum ratione subsequuti matrimonij, vere legitimum esse, etiam ex rigore strictæ significationis. idem Bald. voluit in l. cùm acutissimi. C. de fideicom. col. 1. Fortu. in l. Gallus. §. & quid si tantum. ff. de lib. & posthu. col. 127. Anton. col. 2. Abb. in d. c. innotuit. & Dec. consil. 155. col. 2. quamuis Ant. sibi parùm constans in d. c. tanta. ab hac opinione discedat, eò quòd hic filius subsequenti matrimonio effectus legitimus, fictè, & non verè, legitimus sit, quod in d. cap. tanta. probari quidam opinantur, dum text. dicit, legitimi habeantur, quasi legitimi verè non sint, sed à lege, legitimos esse iudicentur. Quibus vt satisfaciam, verba dictæ decretalis sic existimo intelligenda fore, vt si consideremus tempus à natiuitate ad matrimonium, filius eo tempore fictè fuerit legitimus: at si tempus matrimonij contracti attendatur, ex eo verè censendus est legitimus, non fictè, ex Fortun. in dict. §. & quid si tantum. colum. 126. Vnde tanta est vis matrimonij, vt filij antea geniti post contractum matrimonij legitimi habeantur, id est ex tempore cōtractuscontractus filij prædicti, nati ex matrimonio legitimo censeantur, ac verè legitimi iudicentur. quod idem Fortun. explicat col. 123. & Ludoui. de Sardis in tracta. de legitim. primo modo legi. cap. 4. Sic & ab Antonio dissentit Barb. in dict. l. cùm acutissim. fol. 27. colum. 3. Quibus addendus est Bald. in cap. licet ad euitanda. de elect. dicens, quòd verbum, habeantur, in his, quæ vera sunt, præsignat veritatem: in his verò, quæ non existunt, fictionem. sequitur Bald. Ias. in l. si Ruffinus. C. de testamen. milit. stante etiam lege municipali, qua Scholastici ciues habendi sunt, quo ad ciuilitatem lex illa verum inducit, sed quo ad natiuitatem fingit apertè. His etiam addenda est Regia l. 1. titu. 13. part. 4. vbi dicit hos filios sequuto matrimonio esse legitimos. verbum autem, esse, veritatem præ se fert, non fictionem. l. ossa. §. fina. ff. de relig. & sumptib. funer. quod passim in iure notari solet, maximè in l. mercis appellatione, iuncta gloss. ff. de verborum significat. & in l. si maritus. in 2. ff. de adult. §. 1. & ibi Bart. Imò in statutis etiam municipalibus appellatione filij nati ex matrimonio legitimo, admittendus est, & hic per subsequens matrimoniũmatrimonium legitimatus, quod statim probabimus.

Vigesim oprimò,

27

^† tametsi rescripto Principis effectus legitimus minimè sit ad feuda admittendus. cap. 1. §. naturales. si de feud. fue. controuer. inter domi. & agna. vasal. cum alijs, quæ latè cōgeritcongerit Andr. Tiraq. lib. 1. de retract. §. 1. in glo. 3. nu. 6. idem Tiraq. in tract. le mort. 4. part. 5. declarat. numer. 8. & idem de nobilit. cap. 23. num. 16. & cap. 15. num. 18. & Carol. Molin. in consuetud. Parisi. titu. 1. §. 8. in gloss. 1. q. 8. Is tamen, qui per matrimonium subsequẽssubsequens legitimus est, ad ea dubio procul admit|

p. 150

titur, secundum Abb. in d. c. innotuit. de elect. col. pen. Io. And. Abb. & alios in c. lator. qui filij sint leg. nouiores in l. generaliter. §. cùm autem. C. de inst. & substit. Fortu. in d. §. & quid si tantum, col. 129. & Nicol. Boer. decis. 123. quorum opinio est communiter recepta, vt testantur Abb. in d. c. tanta. colum. 1. Alex. in l. ex facto. §. si quis rogatus. nume. 18. ff. ad Trebell. & Deci. consi. 155.

Vigesimosecundò dictæ constitutionis interpretatio eò magis dubia redditur, quòd passim Vtriusque Iuris viri consultissimi ancipiti quæstione contendant,

28

^† num ex lege, seu testamento, quod primogenito bona aliqua ex primogenio defert, filius primò natus ex concubina sit præferendus secundogenito ex legitimo matrimonio, si postmodum matrimonio subsequẽtisubsequenti legitimus efficiatur. Et Ioan. Andr. in reg. sine culpa. col. 10. de reg. in 6. voluit, secundò natum hac in specie præferendum esse primogenio. quem sequuntur Ancha. Cardi. & Henri. in d. c. tanta. Iason in l. Gallus. §. & quid si tantũtantum. nu. 89 & ibi Alex. col. fi. Galiaula nu. 80. ff. de lib. & posth. Alber. in l. cùm quis. C. de nat. lib. Nico. de Vbal. in tract. de succes. ab intesta. fol. 6. col. 4. Mart. Laudens. in tract, de primogenit. fo. paruo. 18. Ioan. Cirier. li. 1. de primogen. q. 14. & Carol. Moli. in consuetu. Parisien. titul. 1. §. 8. in glo. 1. quæst. 7. Tiraquel. de primoge. quæst. 34. nu. 3. & nume. 43. plures ad hanc partem adducens. quam opinionem frequentiori Doct. calculo comprobatam suadet text. in dict. cap. tanta. dicens, post contractum matrimonij illum filium esse verè legitimum: igitur antea verè legitimus non est. Quo fit, vt secundogenitus ex matrimonio sit primogenitus cẽsenduscensendus, cùm eo tempore, quo ipse natus fuit, nullus esset primogenitus. quod etiam Alciatus considerat, lib. 3. paradox. cap. 12. Probatur etiam communis opinio, nam legitimatio non trahitur retrò in præiudicium alicuius. §. liceat. in Authent. quibus mod. natural. effic. legit. l. si mulier diuerterit. ff. solut. matrim. notant omnes in d. §. & quid si tantum. & tamen secundo legitimè nato statim Ius fuit acquisitum probabili spe. cap. quamuis. de rescript. in 6. igitur in tanti iuris præiudicium iniquum est, legitimationem istam, quę ex matrimonio sequenti constituitur, fictione quadam, ad natalia deduci.

Verùm hæc non adeò conuincunt, quin negare præfatam opinionem possimus, quia argumentum, de fictione in præiudicium alterius, minimè admittenda, tunc locum non habet, quando ius alteri spe tantùm acquisitum tollitur. l. 2. & l. fina. ff. de natal. restit. quas aduersus communem citat Fortu. in d. §. & quid si tantum. col. 122. Imò communis illa sententia, etsi vera sit, intelligi tamen debet in legitimatione, quę rescripto Principis fit: non in ea, quæ matrimonio subsequuto cōcediturconceditur, cùm sit matrimonio fauor exhibendus, vt voluit Bald. in l. 1. fin. colum. C. de inoff. donatio. Salycet. in l. si totas. eodem titul. & Fortuna. in dicto §. & quid si tantum. colum. 132. nam & filij ex matrimonio sequenti legitimi effecti, ad successionem cũcum cæteris legitimis admittuntur, in quorum tamen præiudicium legitimatio rescripto Principis concedi debet. §. fit igitur. in Authentic. quibus modis natural. effic. legit. & §. tribus. quibus mod natur. effic. sui. optima l. 12. Taurin. His etiam conuenit text. in l. cùm quis. C. de natu. liber. dicens, gratias agere debent fratribus suis posteriores, quorũquorum beneficio ipsi sunt iusti filij, & nomen & ordinem subsequuti. Ex quibus & alijs suaderi potest opinio communi sententiæ contraria: & ex ea filius primogenitus præfertur filio secundogenito ex matrimonio legitimo, si primogenitus postea efficiatur legitimus per matrimonium: quam opinionem defendit Floria. de S. Petro in disputatione quadam, quem Felin. sequitur in capit. prudentiam. col. 3. de offic. delegat. eandem probat Collect. in dict. cap. tanta. 1. col. Nec me latet rem esse disputatione dignam, sit tamen satis prædictam controuersiam insinuasse, in qua illud nōnon applaudit, vt distinctio fiat, an sit ad primogenium vocatus primogenitus simpliciter, an primogenitus legitimus, quemadmodum distinxit Anton. Rosel. in tract. de legitimat. 20. col. dicens, primo casu vltimāvltimam ex præmissis opinionem, secundo primam, quæ communis est, seruandam fore: non enim video, quid inter hæc duo distet: siquidem lex de filio loquens, est de legitimo intelligenda. l. generaliter. §. cùm autem. C. de institut. & substit. Hîc tamen illud adnotandum est, haud dubiè secundò natum ex matrimonio legitimo præferẽdumpræferendum esse primò nato, illegitimo tamẽtamen, etiamsi Principis rescripto efficiatur legitimus post legitimi natiuitatem. in quo Doct. omnes conueniunt. Et in specie tradit Tiraquel. dict. q. 34. nume. 48. quo in loco numer. 23. præter Floria. Henri. & Felin. alios adducit contra communem tenẽtestenentes. Quin & iure probatissimum est, idem locum habere, quando legitimatio primi esset facta priusquàm nasceretur secundus, quia legitimatio à Principe concessa reuocatur, saltem quo ad successionem, per natiuitatem filij legitimi, vel legitimati per subsequens matrimonium. quod latè probat Tiraquel. in l. si vnquam. C. de reuoc. donat. in verb. donatione largitus. nume. 223. quæst. 15. est apud nos Regia l. & insigniter notanda 12. in Taurinis legibus.

Vigesimotertiò ex his infertur,

29

^† donationem factam ab aliquo, reuocari propter filios naturales, ex matrimonio tamẽtamen effectos legitimos. Bald. in c. innotuit. de elect. quem alij communiter sequuntur, vt constat ex Ripa in |

p. 151

l. si vnquam. de reuoc. donat. quæstio. 32. & Tiraq. ibi in verb. susceperit. nu. 60. Etiamsi ante donationem nati essent filij naturales, modò post donationem ipsam fuerint effecti legitimi matrimonio contracto, quod saltem ad reuocandam donationem in ea parte, quæ legitimam attinet, expressim Bald. notat in l. 1. col. fin. C. de inoffic. donat. quem sequitur Nicol. Boër. decis. 159. col. 4. totam verò donationem reuocari, negat Ripa in d. quæst. 32. & Tiraq. in d. verbo, susceperit. num. 60. idem tacitè sensit & Socin. Iunior. consil. 54. vol. 1. col. 2. qua in re oportet legere Matthęum de Afflictis. in d. ca. 1. §. naturales. quinto notabil. ad fin. si de feud. fuer. contr.

Vigesimoquartò, hic filius

30

^† ex matrimonio subsequenti legitimatus, ad primogenia, feuda, aliaq́ue omnia est admittendus, quę expressim filijs natis ex legitimo matrimonio deferuntur: cùm & hic filius dicatur natus ex matrimonio legitimo. quod probatur in c. cùm in cunctis. de elect. vbi dicitur, Episcopum debere eligi natum ex matrimonio legitimo: & tamen in capit. innotuit, eodem titu. adiuncta gloss. communiter recepta, probatur, naturalem per matrimonium subsequens legitimatum, posse in Episcopum eligi. Vnde confestim sequitur, hunc filium dici posse natum ex matrimonio legitimo. ita Anton. in dict. ca. innotuit. 2. colu. Paul. Castrens. in l. fi. C. de his, qui ven. æta. impetr. Decius consilio 155. idem Dec. in l. generaliter. §. fi. C. de instit. & substit. Paul. Paris. consilio 13. volum. 2. nu. 40. Carol. Molin. in Alexand. consilio 5. statim citato. optimè Matth. de Afflict. in cap. 1. §. naturales. 5. not. si de feud. fuer. contr. inter dom. & agnat. vbi dixit ex communi omnium sententia receptum esse, filium legitimũlegitimum effectum per matrimonium subsequens ad feuda admittẽdumadmittendum esse: eamq́;eamque cōmunemcommunem opinionem extendi, etiamsi constitutio feudi filium natum ex legitimo matrimonio ad successionem vocauerit. cōtracontra Bal. in l. Gallus. §. si eius. ff. de lib. & posth. Alex. cons. 5. vol. 7. Anto. sibi contrarium. in c. per venerabilem. qui filij sint legit. num. 17. & Bal. cons. 367. & Barb. in l. cùm acutissimi. C. de fideicom. folio 27. colum. 4. Lucam de Penna in l. 4. C. de his, qui spontè pub. mune. sub. lib. 10. q. 4. Prior tamẽtamen opinio probabilior est, ex eo etiam, quòd hic filius sit verè legitimus. gl. Abb. & alij in dict. c. tanta. Ex quo superiùs diximus, hunc filium excludere substitutum sub conditione, si sine liberis legitimis institutus decesserit, quod modò procedere constat, etiamsi conditio dictet, si sine liberis natis ex matrimonio legitimo decesserit. Nec refert, an fideicommissum hoc sit ab extraneo relictum aduersus Alciat. in lib. 3. de verb. signific. col. 60. vers. secundum axioma, qui voluit legitimatũlegitimatum per matrimonium subsequens excludi à substituto sub illa cōditioneconditione, si institutus absque liberis ex legitimo matrimonio natis decesserit, quando testator erat extraneus. Prædicta tamen opinio Baldi procedere potest in filio legitimo effecto per rescriptum Principis. quod notātnotant Alex. Ias. & Dec. in d. l. generaliter. §. cùm autem, idem Alex. cons. 2. vol. 1. in respōsioneresponsione ad octauum. Curt. Iunior. cons. 64. num. 12. Dec. consi. 624. quam opinionem in hoc sensu communem esse scribit Paul. Pari. consil. 12. volu. 2. pro qua est optimus text. in cap. cùm in cunctis. iuncto c. innotuit. de elect.

§. TERTIVS.

PORRO priusquàm hunc tractatum de legitimis liberis egrediamur, illud cōgruitcongruit adnotare,

1

^† eũeum, qui allegat, se filium legitimum esse, id probare debere. notat Angel. per text. ibi. in l. liberorum. ff. de his, qui not. infam. Dec. consil. 54. Iaso. in l. nec professio. C. de testamen. idem Ias. cons. 102. in 4. volum. Nec enim præsumitur quis filius legitimus secundum eosdem. & Alciat. regul. 13. de præsumpt. 1. num. 12. Potiùs verò præsumitur naturalis, quàm spurius, ne præsumamus factum aut qualitatem necessariam, vt quis dicatur spurius, quę à natura non inest. His accedit tex. in c. 2. de fil. presby. & in ca. veniens, de accus. quibus in locis traditur per Doct. nōnon præsumi quem genitum fuisse in Sacerdotio, etiāsietiamsi probetur Sacerdotis filius, quod constat in dictis locis, maximè in dict. cap. inter cæteras. & in d. c. 2. Satis tamen erit probare seipsum natum ex matrimonio legitimo, & in Ecclesiæ, quod aiunt, facie contracto. Quòd si quis cum eo contendit, dicat, eius parentes matrimonium contrahere non potu isse, minimè concludit: cùm etiam subsistente impedimento bona fides alterius tantùm parẽtisparentis suf|

p. 152

ficeret, vt esset filius censendus legitimus. Oportet igitur dicere & probare, matrimonium illud non tenuisse, atque eius parentes id contraxisse mala fide. text. sic intelligendus secundum Abb. & communem ibi in cap. peruenit. qui filij sint legit. Nec

2

^† refert ad impediendam legitimæ prolis controuersiam quinquenniũquinquennium decursum esse à die mortis parentum. ca. causam, quæ in 2. qui filij sint legit. quod ita intelligunt Abb. Anchar. Ant. & Præp. in d. c. peruenit. quorum opinionem communem esse opinor: licet gloss. Host. Colle. & Henr. ibi velint, post quinquennium à morte parentum hanc quæstionem tractari non posse. argum. l. 1. & l. si pater. C. ne de stat. defunct. quę tamẽtamen in causa libertatis loquuntur, sicuti & Regia l. 25. tit. 29. part. 3. gloss. & ibi Abb. in c. licet. de coniug. seruo. Non tamen est temerè quis admittendus, si petat nondum mota sibi lite, ipsum legitimum filium pronunciari. Secundum Ioan. Andr. Anton. Anchar. Abb. & communem in d. c. causam, quæ. in 2. Sed si actum sit cum legitimo contradictore, ad quem priori loco id negocium expectat, iudicis pronunciatio pro filio legitimo cæteris omnibus nocet, qui ius ab ipso conuicto trahunt. l. 1. §. fin. l. 2. & 3. ff. de liberis agnoscen. dicit singul. Bal in cap. nihil. col. 3. de elect. facit l. cùm non iusto. ff. de collusio. deteg. Si verò actum sit cum eo, qui æquales habet eiusdem quæstionis persequutores: iudicium in ea causa latum cæteris, quatenus publica munera tangit, pręiudicat non tamen quo ad priuata illorum incommoda, qui nondum egerunt, nec ad iudicium fuêre vocati. l. duobus. ff. de liber. causa. l. 1. & l. patronum. ff. si lib. ingen. esse dica. Bal. in l. res inter alios. C qui. res iud. non nocet. Abb. in c. penul. nume. 18. de re iudic. Alex. in l. sæpè. ff. eod. titu. num. 60. quæ quidem cōprobaturcomprobatur ex l. ingenuum. ff. de statu homin. glo. in d. c. penul. quæ probat, in causa filiationis sententiam iudicis pro filio latam, omnibus nocere, atque idem de libertate asserit. ex dict. l. ingenuum. quę latiùs est explicanda, iuxta tradita per Alex. in dict. l. sæpè. numero 56. Iason. in §. præiudiciales. de actio. numero 31. Regia l. 19. titul. 22. part. 3. Sic etiam est intelligendus Innoc. in d. ca. causam, quæ. in 2. dicens, sententiam latam pro filio ei tantùm, cum quo lis fuit tractata, non cæteris nocere.

Illud tamen omittendum non est,

3

^† in causa libertatis iudicium aduersus matrem latum liberis natis post litem contestatam nocere, non tamen antea natis. l. fina. C. de libert. caus. cùm in libertate vel seruitute, partus ventris conditionem sequatur: & lite contestata iam deducta sit in iudicium conditio filiorum existentium in vtero: non sic in matrimonio: nam sententia contra parentes lata super matrimonio, filijs natis lite contestata: sed parentis bona fide præuia, non nocet. capit. 2. qui filij sint legit. vbi Anto. & Præp. Abb. in dict. cap. penult. de re iudic. col. antepe. Alex. in d. l. sæpè. num. 61.

Causa verò ista, an

4

^† quis sit filius legitimus, ad iudicem Ecclesiasticum expectat. ca. tua. de ord. cogn. ca. causam, quæ. in 2. c. lator. qui filij sint legi. Vnde, si incidat in iudicium, quod super hæreditate tractatur coram Laico, ad Ecclesiam, & eius iudices nihilominus est remittenda. Aliud enim hîc iudicatur in re principali: aliud in accessoria. ex eo, quòd capax cognitionis in re principali est incapax cognitionis in accessoria. Imol. in c. debitores. de iureiur. col. 1. Imò etiamsi Laicus de causa temporali cognoscat ex delegatione iudicis Ecclesiastici, non poterit causam in eandem litem incidentem expedire, si ad legitimationem matrimonij expectet. Angel. Paul. Deci. & Curt. Iunior in l. 2. col. 2. ff. de iurisd. om. iud. Fel. in c. cùm sit. de foro compe. in fin. Dec. in c. 2. num. 24. de iudic. & in c. at si Clerici. num. 25. eo. tit. & in c. præterea. de offi. deleg. col. 4. Hæc enim incidens causa ab Episcopo laico committi nōnon poterat, iuxta communem opi. Doct. in d. c. 2. etiamsi Ias. in d. l. 2. colu. 3. Ange. reprehendat, per tex. ibi. & in d. c. præterea. Sic etiam causa hæreditatis, quæ cum causa prolis legitimæ pendente coram iudice Ecclesiastico concurrit, defertur ad iudicem secularem, non ad Ecclesiasticum. c. causam, quæ. in 2. qui filij sint legit. nisi causa hæreditatis eo tantùm diffinienda sit per sententiam, quòd proles legitima existat: tunc enim eo ipso, quod pronunciatur à iudice Ecclesiastico, prolem illam, de qua agitur in iudicio, legitimam esse, non inconuenit, ipsum iudicem Ecclesiasticum pronunciare, ipsum filium legitimum non fore priuandum, neq;neque excludẽdumexcludendum ab ipsa hæreditate. ita glo. Innoc. Card. Anto. Abb. & Præp. in c. 1. qui filij sint legit. per tex. ibi. & in c. perlatum. eod. titu.

Probatur autem pluribus modis, quem esse alterius filium, & sic filiatio, vt interim hac nobis peculiari dictione vtamur. Et

5

^† primò duobus testibus, qui testantur, de veritate probatur filiatio. Paul. Castr. in l. errore. C. de testa. Dec. cōscons. 272. quod probatur in c. per tuas. qui filij sint legit. vbi probatio duorũduorum testium, hac in re de ipsa veritate de ponentium, præfertur famæ atque tractatui.

Secundò probatur filiatio ex

6

^† tractatu, quia à parentibus quis vt filius tractabatur, etiamsi parentes hoc postmodum negauerint. ca. per tuas. de probat. text. glo. Abb. & Præp. in cap. transmissæ. qui filij sint legit. Bart. in l. quidam. ff. de probat. per illum text. sed hoc intellige, quando agitur de possessione ad effectum, vt is, de quo quæritur, an filius sit, in possessione ista defendatur, quòd filius sit illius. Vnde si filius hic Reus sit, eò, quòd tanquam filius à parentibus tractabatur, defendendus est, donec |

p. 153

actor eum filium tractantis non esse probauerit. l. circa. ff. de probat. idem dicendum erit, si filius agat ad alimenta: obtinebit enim si tractatum probet: cùm hîc agatur summariè sine strepitu iudiciali. glo. & ibi Doct. in c. 2. qui filij sint leg. glo. in l. non ignorat. C. qui accus. non poss. Bart. in l. si neget. ff. de alend. lib. Ad hæc enim alimenta præstanda sufficit vnius testis probatio. sensit Bartol. in extrauagan. ad reprimendam. versicul. summariè. vel iuramentum ipsius alimenta petentis, vel fama. Regia l. final. titu. 19. part. 4. Nec alimenta hoc iudicio ex hac probatione præstita repeti possunt: quamuis postea constet, petentem non esse filium illius, quem ipse patrem eius esse dicebat. gloss. comprobata ab omnibus in l. final. C. de carb. edict. Si verò agat quis petitorio iudicio ex eo, quòd Sempronij filius sit, non est satis sufficiens probatio tractatus, nisi & alia concurrant. l. circa. ff. de probat. Abb. Bald. Ang. & Salyc. in d. l. non ignorat. Flor. in l. quidam. ff. de prob. Ias. in l. neque professio. C. de testa. Bal. in c. per tuas. de probat. 2. colu. Bart. 2. in l. non nudis. C. de probat. 2. lect. idem Ias. consil. 106. 1. vol. in fi. idem cons. 102. 4. volu. sensit idẽidem Bart. in l. quidam. ff. de condit. insti. quam opi. fatetur communem esse Alc. in reg. 3. de præsumpt. 38. præsumpt. & licet Iaco. de S. Georg. in d. l. circa. & in l. quidam. ff. de proba. dixerit, filiationem plenè per tractatum probari, & esse eam opinio. receptam communiter. asserat Dec. cōscons. 54. col. 3. & sequatur Fel. in c. per tuas. de prob. nu. 13. post alios: procedit tamen ista Doct. sententia, quando cum tractatu cōcurruntconcurrunt aliquot alia adminicula, ex quib. ꝓbatioprobatio fiat apertior, sic itaque intelligi potest text. in d. l. non nudis. & in d. l. quidam. & in d. cap. per tuas. atque eis similia eodem pacto sunt explicanda.

Tertiò per nominationem

7

^† non probatur filiatio, nisi alia adminicula concurrant. text. iuncta glo. ibi in ca. per tuas. de prob. vbi Dec. col. 3. dicit, hanc opinionem communem. idẽidem notat glo. ibi recepta in l. non Epistolis. C. de probat. Iura enim, quæ probare videntur nominationem hac in quæstione sufficere, intelligenda sunt, modò adsint aliquot indicia, quę ipsam nominationem coadiuuent. Vnde glo. in capit. Michaêl, de filijs presbyt. quæ voluit sufficere solam nominationem, vel est intelligenda secundum prædicta, vel quando hæc nominatio contigisset in actu, qui solum vero filio conuenit, vt emancipatio, melioratio, & similia: tunc enim sufficiens est hæc nominatio filio possidenti, ad transferendum probandi onus in aduersarium. Barto. in l. 1. §. idem per contrarium. ff. de lib. agnosc. Ex hoc enim filius censetur constitutus in quasi possessione filiationis: atq;atque idẽidem erit, si actus ille esset conueniens magis filio quàm extraneo: vt datio alimentorũalimentorum, traditio alicuius rei ad alimenta. vti not. Ias. cons. 202. vol. 4. post Bart. in d. §. idem per contrarium. quem Aretin. & Dec. sequuntur in d. c. per tuas. quo in loco Decio hæc vidèturvidetur magis communis opinio, etiamsi Abb. ibi velit contrarium. Quibus addendus est Andr. Tiraquell. lib. 1. de retract. §. 1. in gloss. 16. nu. 7. qui plures adducit hanc quæstionẽquæstionem de filiatione vberrimè tractantes. Potest & aliter sola nominatio sufficere, vbi principaliter esset facta propter filiationem in iudicio: non propter aliud. l. 1. §. Iulianus. ff. de lib. agnoscend. modò fiat pręsente filio. l. certum. §. si quis absentem. ff. de confession. idem etiam erit dicendum de confessione extraiudiciali præsente filio facta principaliter ad id, saltem vt filio possidente in aduersarium transmittatur probandi onus. l. pen. iuncta glo. ibi. ff. de probat. Imol. in l. ex hac scriptura. ff. de donat. Abb in d. c. per tuas. col. 2. & ibi Dec. colu. 3. Bartol. in d §. item per contrarium quibus & illud conuenit, nominationem factam in aliquo actu, ad hoc, vt actus ille valeat, sufficientem probationem esse inter eos, qui actum egerunt. l. optimam. C. de contra. & committ. stipul. Host. Abb. colu. 3. in c. illud. de præsumpt. Fel. col. 4. Dec. col. pen. in d. c. per tuas.

Quartò probatur filiatio

8

^† ex eo, quòd quis ex vxore legitima etiam adultera, natus sit: ex hoc enim filius censetur mariti, etiamsi vterq;vterque cōiuxconiunx id negauerit l. miles. §. defuncto. ff. de adult. quam dicunt singul. esse Bald. Abb. & alij in dict. capit. per tuas. Barb. consilio 58. in 2. volum. colum. 1. Curt. Iunior consilio 31. col. 2. & Boër. decis. 299. commendant Doct. in cap. transmissæ. qui filij sint legiti. latè Hippo. in l. 1. §. ad quæstionem nu 34. ff. de quæst. Dec. cons. 657. Alcia. de præsump. reg. 3. præsump. 37. idẽidem Bal. in l. filium. ff. de his, qui sunt sui vel alie. iur. Regia l. 9. tit. 14. part. 3. quod procedit vtcũq;vtcunque modò potuerit ille filius concipi ex marito. Vnde non refert, fuerit vxor publica meretrix, vel recesserit à viro: id enim tantùm poterit hanc præsumptionem elidere, si probetur, maritum ad vxorem non accessisse illo tempore, quo ille filius concipi potuit, ex Bald. Curt. Iuniore, & alijs, quod latè probat Paris. consilio 209. volumi. 2. nume. 100. & idem apparet ex his, quos citat idem Paris. cōscons. 10. nu. 33. eo. vol. quibus suffragatur Iurisconsultus in l. filium. ff. de his, qui sunt sui. atque idem erit in filio nato ex concubina domi retẽtaretenta. gl. ibi recepta communiter in c. Michaël. de filijs presby. quam dicit sing. Abb. in d. c. trāsmissætransmissæ: idem eam cōmendatcommendat in d. c. per tuas. vbi Fel. & Dec. idem notant, & Nicol. Boêr. decisi. 299. ac Ioan. Lup. in Rub. de donat. inter vir. & vxo. §. 60. num. 13.

Hinc prorsus reprobādareprobanda est sententia Barb. qui in c. in præsentia. de prob. nu. 98. dicebat, filiũfilium ex vxore adultera natum, præsumendum fore ex adulterio, potiùs quàm ex cōiugioconiugio cō| p. 154ceptumconceptum, si claudus vel cæcus natus fuerit: quẽquem refert & sequitur Hippol. sing. 530. Ego tamen ingenuè fateor hanc opinionem Barb. auctoritate dignam esse, quippe quæ falsa sit manifestè. Non enim decet iuris præsumptionem ita efficacem, hac leui, & diuinum iudicium verè diuinante coniectura elidere: audaciam me Hercle, dicendi potiùs quàm rationem recti sensus, arguit. Cæterùm prætermittendum nōnon est, secundum omnes, quos modò hac in quæstione citaui, illud esse verissimum, quòd præsumptio hęc dict. §. defuncto. omninò cessat eo casu, quo appareat, filium vxoris eo fuisse natum tempore, vt in de constet, non esse ex marito conceptum, quia concipi eo naturaliter non potuit, ob ipsius mariti absentiam. Imò quidam voluerunt, aliter tolli non posse dictādictam præsumptionẽpræsumptionem, cùm ea sit iuris, & de iure: sicuti Hippo. adnotauit in dict. l. 1. §. ad quæstionem. num. 34. & Nico. Boër. decis. 299. num. 9. quorum opinio mihi non omninò placet, quippe, qui videam omnium ferè consensu admitti ꝓbationemprobationem in contrarium, quam paulò antè tradiderim. Et licet illa indirecta sit, & naturali ratione certissima, atq;atque ideò aduersus præsumptionem iuris, & de iure admittenda: attamen opinor & alias probationes, vrgentioresq́ue præsumptiones tollere prædictam Iurisconsulti præsumptionem. Sicuti probatur in l. 1. §. quemadmodum. de liber. agnosc. l. 1. §. idẽidem ait. l. 3. §. si mater. ff. ad carb. edict. notant in specie Ludo. de Sardis. in tract. de legitimat. par. 2. ca. de filiationis probatione. num. 4. Barb. consil. 63. col. 2. versic. & licet ista. lib. 2. Ias. consil. 125. num. 1. lib. 4. & contra Hippo. Paul. Paris. dict. cons. 29. lib. 2. num. 100. & Manuel à Costa Lusitanus. §. & quid si tantùm. part. 5. nume. 45. de lib. & post. idem in §. posthumus. ad fin. Institu. de legat. optimè Ioan. Neuizanis in sylua nuptiali, in prin. nume. 87. admonendi sunt denique iudices, vt potissimùm illam amittant probationem in contrarium, ex qua, vel quia maritus absens, vel aliquo morbo aut frigiditate impeditus fuerit, minimè potuerit vero simili coniectura conceptionis tempore ad vxorem accedere, & eāeam cognoscere: quod Parisius post alios fatetur. Præter has autem probationes, & si possint locum obtinere coniecturæ & præsumptiones aduersus præsumptionem iuris, non temerè, sed magna cum ratione arbitrij sunt admittendæ.

Fama

9

^† verò sola filiationem minimè probat. text. in ca. transmissæ. qui filij sint legit. verùm ille tex. loquitur, quando contra famāfamam instat parentum negatio. Nam fama ibi consentiebat, illum esse filium, quamuis spurium: parentes verò id negabant: vnde fama ibi non cōueniebatconueniebat parentum negationi, secundũsecundum Abba. col. 2. & Præp. 3. contra glo. ibi versic. mota. ex quo est intelligenda glo. in d. c. transmissæ. versic. negabat, dicens, negationem parentũparentum non præiudicare filio: est enim id intelligendum cũcum effectu, si demum filius probet contrariũcontrarium his modis, quos iam tradidimus ex Anto. Abb. & Doct. ibi. Sed famam solam non sufficere probatur ratione, quia fama nōnon probat plenè, sed semiplenè, iuxta communem sententiam Docto. in c. 1. de appellat. & in c. veniens. in 1. de testi. etiam in his, quæ sunt difficillimæ probationis. c. præterea. de testibus. ex quo Aret. in d. c. per tuas. col. 7. & Felin. num. 15. expressim asserunt, ex fama nec constitui quem in quasi possessione filiationis, vbi plena exigitur probatio, & in casibus, quibus filiatio plenè probanda est. id etiam tribuunt Salyc. in l. 3. num. 9. ff. de testibus. sequitur eum Dec. consil. 321. colu. 5. optimè Alex. consil. 24. colu. 3. volum. 4. licet Anto. in d c. transmissę, contrarium notet, quẽquem Alex. sibi contrarius sequitur consilio 51. volu. 1. & Dec. dubitet consil. 272. & in d. c. per tuas. colu. fin. pro Anto. allegans Fulgo. consil. 128. colu. 2. Sed in facto, super quo consuluit Fulg. non aderat sola fama, sed coadiuta alijs adminiculis, & præsumptionibus: ideò nimirum si Fulg. responderit, probationem illam sufficiẽtemsufficientem fuisse: sicuti & passim alij Doct. fatentur, & Hieron. Grattus consilio 146. volumi. 2. In antiquis tamen dubitationibus fama probat, saltem præsumptione quadam, ipsam filiationem: sicut & instrumenta antiqua, in quibus quis enunciatur, etiam obiter, filius alicuius. vt optimè notat Anto. in cap. cùm dilectus. de success. ab intest. num. 30. Ias. consil. 34. nume. 7. & consil. 114. num. 5. 1. volum. & Alex. consil. 71. colum. 2. in 4. volum. Id tamen quod diximus, nominationem filiorum quandoq;quandoque probare in quæstione, intelligendum est in filijs legitimis & naturalibus, vel in naturalibus tantùm: non tamen in filijs spurijs, inter quos nominatio nihil prodest. ita Angel. consilio 191. prima colum. quem Ias. retulit, & sequitur cōsilioconsilio 102. in 4. vol. & Hier. Grat. cons. 158. col. 1. in 2. vol.

Cæterùm Bart. in l. 1. §. idem per cōtrariumcontrarium. ff. de liber. agnosc. & in l. non nudis. C. de probation. & in l. filium. ff. de his, qui sunt sui. instruit

10

^† aduocatos in probanda filiatione, ex quo tria sunt à testibus inquirenda. Primum, an sciant, Sempronium esse filium Titij, ex matrimonio legitimo ab eius vxore conceptum. Secundum, sciantne, Titium dictũdictum Sempronium, esse filium eius. agnouisse, atque vt talem eum tractasse, eundemq́ue Sempronium in possessione filiationis penes dictum Titium extitisse. Tertium, an creditum atque existimatum fuerit communi viciniæ fama, præfatum Sempronium filium esse legitimum dicti Titij. Verùm hæc omnia cautè à testibus interrogantur: non quòd omnia probari sit necessarium, quod ex præmissis constat, sed vt testis, qui vnum ex his ignorat, aliud fortasse asserat, secundum Alexandr. consilio |

p. 155

51. in primo volumine. Iason. consilio 34. & in consilio 114. in 1. volumi.

§. QVARTVS.

HACTENVS de prole legitima ratione matrimonij diximus, cui sobolis illegitimæ tractatus meritò adhæret, quem Salmanticæ anno 1539. explicuimus in relectione c. cùm haberet, de eo, qui dux. in matri. quam pollu. per adul. eundem verò & hîc repetere libet, quò sit de prole perfecta cognitio.

Porrò

1

^† illegitimi filij in naturales & spurios distinguuntur: naturalibus nothi: spurijs verò manzeres conueniunt: quasi parum ab eis distent. capit. nisi cùm pridem. §. personæ. de renunciat. cuius verba hæc sunt: vt inter nothos & manzeres, naturales & spurios distinguantur. Sic enim nothus à manzere differt, vt naturalis à spurio, & rursus in duas classes fit diuisio, quarum prima naturales & nothos, secunda spurios & manzeres cōiungitconiungit, secundũsecundum Ant. & Card. ibi q. 9. & Præp. in c. per venerabilem. §. quod autem. qui filij sint legi. nume. 14. de his igitur solùm tractemus, reiecta veteri filiorum nomenclatura, quam partim explicat Alcia. lib. 4. parerg. c. 5.

Naturales

2

^† ergo filij à Iure ciuili hi dicuntur, qui ex vnica concubina, eaq́;eaque domi cohabitante, atque legitima, nascuntur. l. pen. & fin. ff. de concub. iuncta l. si quis officium. ff. de ritu nuptia. Auth. quibus mod. natur. effic. sui. §. si quis autem filios. glo. in ca. per venerabilem. qui filij sint legit. vers. naturalibus. Regia lex 2. tit. 14. part. 4. Dicuntur ideò naturales, qui & Græcè Physici, quòd sola natura eos genuerit, non honestas coniugij. c. fi. 32. q. 4. Hinc apud Euripidem legitur.

Nothum genus nomen habet culpabile: natura verò
æqualis est.

Item apud eundem.

Ego mihi filios adsciscere nothos non dubito:

Cùm enim legitimis nulla in re sint inferiores,
Propter leges malè audiunt, quas tu cauere debes.

Quæ quidem Stobæus retulit sermone 75. hos etenim filios introduxit castitatis casus. §. natura. in Auth. quibus mod. natu. effi. sui. Nec intelligas, eos genuisse solam naturam, id est, naturale ius, quod hominibus congruit ex ipsa recta ratione: hoc enim falsum est: cùm simplex fornicatio, ex qua concipiuntur hi filij, sit Iure naturali vetita, quod alibi docuimus. Sed intellige naturam, id est, Ius naturale, quod ex appetitu coitus prouenit, & omnibus animantibus conuenit. ita explicat Ludo. de Sardis in tract. de legitima. part. 1. q. 2. & sensit Ioan. Lup. Segobiensis in tract. de matrimo. numero 16. Etenim operari secundum rationem iudicatur esse homini simpliciter naturale: operari verò contra rationem naturale est secundum quid, id est, secundum sensualitatem, simpliciter autem est contra naturam: quemadmodum docet S. Thomas. 1. 2. quæsti. 71. art. 2. ad tertium, & post eum eleganter Domin. Sot. lib. 1. de natur. & gratia. cap. 3. & in Epistolam ad Roma. cap. 1. Sic sanè ius Naturale dicitur instinctus quidam naturæ, qui nos ad aliquid procliues facit. Et hac ratione naturale Ius est commune omnibus animantibus, ratione quidem pręditis, & brutis. Vnde Cicero libro 1. Officio. inquit, Commune omnium animantium est, coniunctionis appetitus procreandi causa, & cura quædam eorum, quæ procreata sunt. Ex quibus aperitur sensus Iurisconsulti in l. 1. §. Ius naturale. ff. de iust. & iur. dicentis, Ius Naturale esse, quod Deus omnia animalia docuit. Nam ius hac in parte accipitur pro quodam impulsu naturæ, & immutabili prouocatione, quæ qua ex parte ab appetitu & sensualitate procedit, communis est hominibus & brutis: at quæ à ratione ducitur, tantùm hominibus conuenit. Explicat optimè idem Domini. Sot. libro 1. de iusti. & iur. quæst. 4. art. 2. Iure tamen Pontificum id tantùm exigitur, vt naturalis filius quis dicatur, quòd sit natus ex his parentibus, qui tem|

p. 156

pore cōceptionisconceptionis vel natiuitatis, matrimoniũmatrimonium contrahere poterant. c. innotuit. de electio. c. tanta. qui filij sint legit. etiamsi non sit natus ex vnica concubina domi cohabitante. Hoc ipsum consuetudine receptũreceptum esse, asserit Abb. in d. c. per venerabilem. super glo. vers. naturalibus. & Bald. cons. 129. in 2. vol. Aymon Sauill. cons. 166. col. 3. repetit idem Bal. cons. 206. col. fi. in 3. vol. dicens,

3

^† legitimationem obtentam à Principe seculari minimè surreptitiam esse ex eo, quòd legitimatus fuerit in petitione dictus naturalis, qui tamen non erat natus ex vnica concubina domi in contubernio retenta: esset tamen natus ex his, qui matrimoniũmatrimonium contrahere poterant eo tempore: subdit enim se credere, ex Pontificum iure consuetudine recepto, eum verè naturalem dici, quamuis rigor Iuris Ciuilis obstet. Sequitur eum optimè Ias. consi. 51. in 3. volu. idem etiam apud Hispanos seruatum diu fuisse, testatur Roderic. Xuares in lib. 1. tit. 6. lib. 3. Fori. vers. hoc supposito. quem morem lege 11. Tauri Regina Ioanna Caroli Cæsaris mater comprobauit.

4

^† Imò iniquum esse filium natum ex concubina domi retenta naturalem esse: at non ita natũnatum ex coitu furtiuo, fœmina in continuo ac quotidiano contubernio non retenta, probat Fortu. in tracta. de vlti. fine. vtri. iur. illatione 8. & Præpo. in cap. tanta. nume. 6. qui filij sint legiti. vbi Abb. fin. col. dixit, potiùs fauendum esse natis ex coitu absque concubinatu, quàm natis ex concubina domi retenta: igitur Regia lex Iuri Canonico, iustitiæ atque æquitati omninò conuenit. Ex quibus constat vera, ni fallor, interpretatio ad Regiam l. 1. titu. 11. part. 7. qua probatur, filium omninò naturalem, consequi iura illius nobilitatis, quam Hispani hidalguiam dicimus, modò natus fuerit ex vnica concubina domi retenta. Nam perpensa Taurina lege, & consideratis his, quæ ad eius rationem diximus, opinamur, filiũfilium alioqui iure naturalem, Iure Regio nobilitate prædicta frui, & gaudere, licet eius mater non fuerit vnica patris cōcubinaconcubina, nec domi retenta. Siquidem Regia partitarum lex ad hunc modum est intelligenda: iuxta ea, quæ adduximus ad veterum legum interpretationem. Sed an naturalis tātùmtantum filius debeat obtinere, & obtineat parentis nobilitatem, & sit nobilis genere, tradit latè Andr. Tiraq. in tract. de nobilitate. c. 15. qui alios eādemeandem quæstionem examinantes allegat, quorũquorum ea est frequentior sententia, quòd filius naturalis tantùm non obtineat nobilitatem parentum, nec ea sit verè censendus. De legitimatis autem, an hi hoc in Castellæ regno sint immunes ab illis contributionibus, & indictionibus publicis, à quibus nobiles hidalgui liberi censentur, extat Caroli Primi Hispaniarum Regis, & Quinti Romanorum Imperatoris, decretũdecretum datum anno 1542. quo diffinitum est, nullam legitimationem excusare à solutione publicarum indictionum & cẽsuumcensuum, qui à Plebeis solui solent. Et quamuis quidam variè id fuerint interpretati, nos planè nullam inibi subesse dubitationem asseueramus, quippe qui existimemus secundum Regiam mentem hoc sancitum esse, quòd qui seclusa & nondum obtenta legitimatione minimè censerentur immunes à solutione publici census à Rege indicti, nequaquam per eandem legitimationem, nisi id expressim & in specie concessum fuerit, immunes & liberi iudicentur. Nec quidquam aliud secretius latere potest sub expeditissimo, & facili Regis responso. In hoc etenim Regio Granatensi prætorio non semel pronunciatũpronunciatum est, filios naturales tantùm etiam absque vlla legitimatione, etiamsi non fuerint nati ex vnica cōcubinaconcubina domi retenta, censeri hidalguos, & immunes à publicis censibus iure Gentilitiæ nobilitatis.

Obiter tamen hîc erit perpendẽdumperpendendum, quænam fœminæ fuerint,

5

^† quas Canones aliquot subintroductas appellant. Nam Nicolaus Papa ita scribit: Nullus missam audiat presbyteri, quem scit concubinam indubitanter habere, aut subintroductam mulierem. cap. nullus. 32. dist. Concilium etiam Nicenum vetuit Episcopos, & Clericos fœminas habere subintroductas. cuius in eadem dist. Gratianus meminit. c. interdixit. Et Archidiaco. in d. ca. nullus. subintroductam fœminam existimat eam esse, quę respectu alicuius domestici officij, vt pro sarcienda vel suẽdasuenda veste domi cohabitat: eam etiam fœminam subintroductam dici, scribit, quæ sub specie conuersionis, veluti conuersa religionis causa cohabitat Clericis. Sed hæc Archidiac. interpretatio, quia nulla auctoritate probatur, refellenda est. Cæterùm Eusebius 7. lib. Histor. Ecclesiast. Gręci Codicis. cap. 30. Latini autem ex translatione Ruffini. capi. 26. scribit: cum Paulo Samosateno, cumq́ue presbyteris atque Diaconis, qui ipsum Paulum sectabantur, fœminas quasdāquasdam cohabitasse, quosdamq́ue ex eis, dum incautiùs ea licentia vterentur, in fornicationis crimen cecidisse, ex illarum mulierum cohabitatione: easq́ue fœminas scribit appellari ab Antiochenis ἐυνειςάκτουσ, id est, subintroductas. quam dictionem Beatus Rhenanus, nondum visa, neque typis excusa Græca Eusebij Historia, latinæ traductioni restituit, ex Diui Chrysostomi sermone contra habentes ς̓υνειςάκτουτ, hoc est, fœminas subintroductas: in quo sermone diuus Chrysosto. scribit subintroductas, neque vxores, neque concubinas esse, sed tertium quoddam genus, sic inquiens: Sunt enim quidam, qui puellas innuptas absq;absque hoc quòd opus nuptiarum cum illis exerceant, ducentes, domi perpetuò collocant, & vsque ad supremam senectam secum inclusas tenent: non liberorum procreandorum gratia, neque enim aiunt, se rem cum illis habere, neque causa libidinis: si|

p. 157

quidem illas se dicunt incorruptas, inuiolatásque seruare. Hactenus Chrysost. ex quo apparet causas introducẽdiintroducendi has fœminas eas esse, quòd opus foret puellis ipsis patrono aliquo aduersus maleuolos, cùm ipsæ, neq;neque maritos, nec tutores haberent, parentibus etiam ac fratribus destitutæ: præterea, quòd muliebris sexus, vel maximè egeret subleuatione aliqua, quas quidem causas ipse Chrysostomus mirè refellit. Quod verò Archid. dicit de conuersis, nihil ad subintroductas pertinet: cùm conuersæ, canonicæ, & sic regulares dicerentur, quas, idem Chrysostomus alio sermone docet, non decere, vt cum viris cohabitent.

Nothi autem hi dicuntur, teste Alcia. libr. 4. parerg. c. 5. qui

6

^† nati sunt ex coitu, qui lege nullam pœnam habet, ex scortis nempe & meretricibus: hocq́;hocque distant à naturalibus, quòd nothi nati sint ex matre, non ita custodita, neque domi retenta. idq́;idque probat ex Auth. quib. mod. nat. effic. sui. adiuncto Græco titulo, qui naturales nothos appellat: quo fit, vt perpenso iure PontificũPontificum ac Regio nihil differat nothus à naturali. tametsi Regia lex antiq. 1. tit. 15. part. 4. nothum appellet natum ex adulterio: quod Latinæ & Græcæ linguæ peritis mirè concinit, qui nothum dictionem Græcam, adulterinum interpretantur, aut spurium, vt Budæus doctè explicat in l. vulgò concepti. ff. de statu homi. Quintil. etiam lib. 3. cap. 8. auctor est, à Græcis nothum vocari eum, qui legitimus non sit. Sed tamen apud Iurisconsultos & legũlatoreslegumlatores strictiùs in filijs hoc nomen assumitur, vt nothum eum dicamus, qui ex scortis aut meretricibus natus sit. quod constat ex dicta Authenticorum inductione. Id autem Iure Ciuili inter naturales & nothos interest, quòd naturales intestato patre decedente consequuntur duas vncias, iuxta distinctionem traditam in Auth. licet. C. de natura. lib. & in Auth. quib. mod. natu. effi. sui. §. si quis autem defunctus fuerit, & §. fi. nothi verò nullam portionem bonorũbonorum intestati parentis habent: vt in Auth. quib. mod. natu. effi. sui. §. si verò effusa concupiscentia. Ex testamento verò æquales esse possunt nothi ipsis naturalibus. quod prob. optimè Alci. in d. ca. 5. & sensit Saly. in Auth. ex complexu. C. de incest. nup. dicens, nothũnothum posse in testamento à patre agnosci in filium. quāuisquamuis Oldr. cōscons. 196. & Alber. in Rub. de nat. lib. & Bar. in l. fin. ff. de his, qui. vt indig. tenuerint, patrem in testamẽtotestamento nihil posse nothis relinquere. A nothis etiam apud Græcos νοθεια dicuntur ea bona, quæ lege Atheniensium, dari poterant ex patris hæreditate filijs nothis: adnotante Budæo in d. l. vulgò. & Ludoui. Cælio. lib. lect. antiq. 6. c. 2. sed & apud Athenienses nothi dicebantur, qui non erant nati ex duob. Atheniensibus, auctore Plutarcho in Pericle.

7

^† Hinc & Regia l. Tauri. 11. in his filijs naturalib. exigit, quòd pater eos filios proprios esse agnouerit, quāquam legem ego intelligo in filijs natis ex fœmina domi non cohabitante, quos nothos appellari diximus. Nam in his, qui nascuntur ex concubina domi retenta, satis opinor esse, si cōstatconstat eos domi natos fuisse. ex glo. in capit. Michaël. de filijs presbyte. quam paulò antè adduximus.

Hinc

8

^† infertur naturales filios, & eos, quos bastardos appellamus, eosdem esse. gl. in Rub. ff. de concub. Dec. cons. 433. Lud. de Sardis. in tract. de legitimat. 2. part. qu. 1. in 2. volu. Alex. consil. 128. in 1. vol. col. pe. Nec oberit Reg. l. 9. Tauri. dum disiunctiuè, dicit, bastardi, aut illegitimi: non enim sensit quoscunque illegitimos dici Bastardos: sed Bastardos esse illegitimorum speciem: & esse alios illegitimos, qui Bastardi non dicāturdicantur, quod patet, dum subdit, aut illegitimi cuiuscunq;cuiuscunque qualitatis extiterint. Sic enim dicta lex est intelligenda. De horum autem naturalium filiorũfiliorum successione, aliquot conclusiones notandæ sunt.

Prima conclusio. Filij

9

^† naturales, non extātibusextantibus legitimis, patri intestato in duabus vncijs succedunt, ex quibus virilis portio matri eorum competit. Auth. licet. C. de natur. lib. glo. Abb. & Præpo. in c. tanta. qui filij sint legit. Regia l. 8. tit. 13. part. 6. Vnde constat, excludi naturales existentibus filijs legitimis, aut legitimatis rescripto Principis: cùm text. in d. Auth. sobolem ciuilem requirat ad hanc exclusionem. & probatur auctoritate Bal. in l. eāeam, quam. C. de fideicom. num. 26. & in l. cùm acutissimi. num. 7. eod. tit. dicentis, legem municipalem de legitimis loquentem, etiam habere locum in legitimatis, rescripto Principis: quanto ergo fortiùs erit idem dicendum in legum communium interpretatione? sicuti Bal. adnotauit in l. quisquis. C. ad l. Iuli. maie. Hinc etiam deducitur, idem dicendum fore in filijs adoptiuis, vt eis extantibus, naturales ab his duabus vncijs excludantur: quod asserit Nicolaus de Vbald. in tract. de success. ab intesta. colum. 11. & Ioan. Baptista de S. Seuerino in l. si qua illustris. C. ad Orfici. fol. 5. colu. 3. Imò vxore legitima parentis extante, etiam naturales ab his vncijs excludi, prob. tex. in d. Auth. licet. Lex tamen Regia 9. tit. 13. par. 6. expressim hoc non admittit: imò censet naturales admittendos esse ad has duas vncias in bonis patris intestati, etiam extante legitima vxore, modò filij legitimi non extent. Scribit verò Alex. in l. Lucius. ff. de vulg. col. 3. naturales filios in his duabus vncijs patri intestato succedere, etiāsietiamsi supersint coniux & filij legitimi, si filij legitimi hæreditatem patris repudiauerint: aduersus Imol. ibi. quem tamen defendit Ripa numero 6.

Secunda cōclusioconclusio. Nepos

10

^† naturalis etiāetiam & legitimus, ex filio tātùmtantum naturali cōceptusconceptus, nōnon aliter auo intestato succedit, quàm pater eius iure esset successurus. l. fin. C. de natu. li. vbi O|

p. 158

dofre. & Cynus. c. causam, quæ. in 1. ca. lator. & c. ex tenore. qui filij sint legit. not. Ang. per tex. ibi in Auth. de hæred. ab intest. veni. §. reliquũreliquum. versi. ex diuerso. Bal. in l. fin. C. de verbor. signi. Deci. cons. 32. Ex quo apertè infertur, præcedentem conclusionem, quæ prima fuit, nōnon tantùm in filijs, sed & in nepotibus locũlocum habere, vt auo intestato succedant in duabus vncijs, nec legitimis filijs, nec vxore legitima existentibus: quod not. Bal. & Saly. in d. l. fi. C. de natu. lib. Azo. in summa. C. eo. tit. glo. in Auth. quib. mod. natu. effi. sui. §. nepotibus. Nec ab hac opinione audet in consulendo, ac iudicando recedere Ioan. Baptist. in d. l. si qua illustris. fol. 5. col. 3. etiam refragante Guliel. Benedict. in c. Raynucius. de testam. in ver. & vxorem. nu. 700. qui contrarium asserit, per tex. in d §. nepotibus. & in d. l. fi. in fi. quibus ego respondeo, id tantùm ibi probari, nepotes etiam legitimos, ex filio tantùm naturali, intestato auo nōnon succedere vt legitimos: non tamen negant dicta iura, eos succedere vt naturales.

Tertia conclusio, pater

11

^† filium naturalem habens, legitimis etiam extantibus, in testamento potest ei vnciam, id est, duodecimam partem bonorum relinquere, ex qua vncia virilis portio matri eius ex testamento potest competere. l. 2. cum Authentic. C. de natura. lib. Regia l. 8. titu. 13. part. 6. Nec intelligas patrem filio huic, & concubinæ, ita posse integram vnciam relinquere, vt concubina deficiente filio semunciam tantùm relinquere valeat: vt perperàm intellexit Ludoui. de Sardis. in tract. legitimatio. 3. part. quæstio. 1. siquidem naturali tantùm filio pater potest, etiam si desit concubina, integram vnciam relinquere. gloss. & Alberic. in dict. l. 2. & dict. Regia l. 8. verùm in his regnis pater potest hoc in casu filio naturali quintam bonorum partem legare: quod lege 9. Tauri sancitum est: atque prius id quandoque seruatum fuisse, ostendit l. 1. titu. de hæredit. lib. 3. Fori. Sed si legitima proles consentiat patrem plus relinquere naturali filio, id iure validum erit, modò consensus ille sit expressus, nec sufficiet tacitus: vt not. Aymon Sauilli. consilio 200. ad id citans Bar. in l. fi. ff. de his, qui. vt indig. qui hoc sensit, dum col. 3. l. 1. C. de natu. lib. intelligit in naturalibus liberis: quæ tamen loquitur in spurijs. Imò hic consensus est præstandus præsentibus naturalib. liberis, vt ipse Aymon latiùs tradit. Vnde Rom. consil. 43. scribit, filijs absq;absque fraude bonis paternis renunciantibus, patrem posse liberè bona sua filio naturali relinquere, sicuti posset filijs legitimis non extantibus.

Quarta conclusio. Pater

12

^† carens legitimis liberis, potest naturalem filium hæredem instituere, etiamsi habeat ascendentes, modò eis legitimam partem relinquat. Auth. licet. C. de natur. liber. vbi glo. communiter recepta. Regia l. 8. tit. 13. part. 6. parẽtibusparentibus tamen Iure Ciuili tertia pars bonorum filij pro parte legitima debetur, secundum communem opinio. in Authen. nouissima. C. de inoffic. testa. Iure Regio duæ partes, ex tribus bonorum filij, debentur. l. 6. Tauri. Verùm hæc quarta conclusio in his regnis iam est omninò sublata: siquidem

13

^† pater potest filium naturalem hæredem instituere, nulla relicta parentibus legitima parte. l. 10. Tauri. Atque adeò prædicta vera sunt, vt pater possit in testamento imperfecto, & minus solenni hunc naturalem filium instituere: sic l. hac consultissima. §. ex imperfecto. C. de testamen. locum habebit, etiam in naturalibus filijs. probat l. humanitatis. ibi. liberum. C. de natur. liber. Specul. titu. de instrument. editio. §. compendiosè. versicu. quid si pater naturalis. Salyc. in l. fina. C. fami. hercisc. Paul. Castrens. in dict. §. ex imperfecto. Imo. in l. ex facto. §. si quis rogatus. ff. ad Trebel. & Guliel. Bened. in c. Raynutius. de testamen. in verb. testamentum. in 1. nume. 83. quorum opinio communis est, licet contraria fortassis verior sit, quam Alexand. probat in d. §. si quis rogatus. nume. 45. & Ias. in d. §. ex imperfecto. num. 4. In hoc tamen regno parum isthæc disputatio vtilis est: cùm l. 3. Tauri. §. ex imperfecto. correctus censeatur tam in testamento in scriptis facto, quàm in nuncupatiuo, quod praxis obseruat, teste Michaële Cifontano in dicta l. 3. num. 7.

Ex hac principali conclusione infertur, natiuitate

14

^† filiorum naturalium, donationem à parente factam reuocari: & sic l. si vnquam. C. de reuoca. donat. habere locum etiam in filijs naturalibus, secundum Ripam ibi, quæstio. 28. cui aduersatur Tiraquel. in verb. susceperit. numero 45. dicens, in donatione à matre facta veram esse Ripæ opinionem: non sic in facta à patre: super quo ipse disputat. Sed probabilior apparet sententia Ripæ, ex donātisdonantis præsumpta voluntate, à qua lex illa deducitur.

Quinta conclusio. Filius

15

^† naturalis matri, etiam intestatæ cum legitimis simul, & æquè succedit. l. si qua illustris. C. ad Orfici. Regia l. 11. tit. 13. part. 6. etiamsi mater sit illustris, secundum communem opinionem, & notat Angel. Areti. in §. nouissimè. Institu. ad Orfici. Iniquum tamen esse videtur, naturales filios ex fornicario coitu conceptos, æquè, ac legitimo matrimonio genitos admitti ad matris successionem. scriptum enim est Genes. capit. 21. non erit hæres filius ancillæ: id est, concubinæ, cum filio liberę, id est, vxoris. auctore Ambrosio, sermone 65. à quo assumit Gratianus text. in capit. dicet aliquis. 32. quæstione 4. idem probat text. in capit. non omnis. 32. q. 2. ex verbis Apostoli ad Galat. cap. 4. Hinc Genes. c. 25. scribitur: Dedit Abraham cuncta, quæ possederat, Isaac: filijs verò cōcubinarumconcubinarum |

p. 159

largitus est munera, & separauit eos à filio suo Isaac. quod etiam adnotauit Io. Annius super Philonem lib. 1. Hinc & Fortu. in tract. de vlti. fine. illat. 8. iniustam esse existimat l. si qua illustris. in præfata conclusione. Vnde Regia l. 9. Tauri sancitum est, naturalem, etiam matri intestatæ simul cum legitimis non succedere: posse tamen ei à matre quintam bonorum partem relinqui. Sic & in Gallia idem seruari, testatur Gulielmus Benedict. in dict. cap. Raynutius. in verb. & vxorem. num. 710. Chassa. in consuet. Burg. Rubr. 8. §. 3. & Carolus libro 1. Regalium Franciæ. iure 7. Quibus omnibus duo adijcienda sunt. Primum,

16

^† naturalibus non competere ius agendi ex titulo inofficiosi testamẽtitestamenti, quamuis pater eis nihil relinquat. glo. in l. 1. in princi. ff. de bono. poss. contra tabul. quam commendat Aret. in l. ex facto. col. 9. ff. de vulgar. & pupil. Bar. in l. Gallus. §. etiam si parente. ff. de liber. & posthu. Bald. in l. 1. col. 3. C. de bonor. poss. secund. tab. & Didacus à Segura in l. cohęredi. §. cùm filiæ. ff. de vulgar. col. 14. Possunt tamen contra testamentum matris agere de inofficioso testamen. l. si suspecta. §. 1. vbi gloss. ff. de inoffi. testamen. gloss. & Paul. in d. l. si qua illustris. Lege autem Taurina 12. qui legitimi rescripto Principis efficiũturefficiuntur, nullo casu succedunt cum legitimis & naturalibus. Secundum addimus prędictis, filios naturales ita matri etiam intestatæ succedere, vt parentes ipsius matris à successione excludantur: quod in Prætorio Rotæ testatur seruatum ac pronunciatum fuisse, Chassador. decisione vnica. de successio. ab intestat. Nec id opinor lege Regia abrogari, imò idem expressim in d. l. 9. cautum existat.

§. QVINTVS.

SPVRIVS † interdum dicitur is, qui incertũincertum patrem habet, quasi σπορτιθην, id est, Sparsim conceptus, à dictione Græca ex Iustiniano in §. si aduersus. Institu. de nupt. vbi Theophilus id notauit, & Alciat. lib. 1. prætermis. vel ex eo, quod auctore Plutarcho in Problematis. capit. 103. Spurius erat proprium nomen apud Romanos, quod scribebatur tantùm primis literis, S P. hi autem, qui sine patre erant, S P. designabantur, quasi sine patre: atque inde factum est, vt spurij dicerentur nati ex his mulieribus, cum quibus plures commercium carnale habuissent, vti explicat Budæus in l. vulgò. ff. de statu homi. & Ioan. Baptist. in dict. l. si qua illustris. col. 1. Theophilus in dicto §. si aduersus. & Catelli. Cotta. in vltimis memoralibus, in dictione, spurius. de his tamen hîc agendum non est. Dicuntur etenim propriè spurij, qui ex his parentibus nati sunt, qui coniugium contrahere non poterant tempore natiuitatis, nec tempore conceptionis. ita diffiniuit Ang. Areti. in §. nouissimè. Institu. ad Orfici. vel qui ex coitu lege punito nascuntur, Alcia. lib. 4. parerg. c. 5. ex eo, quòd patrem præ infamia nominare nōnon audent. dict. l. vulgò. etiamsi patrem habeant certum. Hinc Titus Liuius lib. 1. ab vrbe condita, Consilio, inquit, vetere condentium vrbes, qui obscuram atque humilem conciendo ad se multitudinem, natam è terra sibi prolem mentiebantur: quasi nati è terra dicantur, qui præ humilitate parentes nominare nōnon possunt. Constat etenim hominem nullis maioribus ortum, ignotoq́;ignotoque genere, & obscuro, filium terræ appellatum fuisse, quod citatis au|

p. 160

ctoribus docet Angelus Politianus lib. Miscella capit. 18. & Erasmus in Prouerbio, terræ filius, atque idem constat ex Tertulliano in apologetico. cap. 11. Quanquam & sint, qui eorum vetustatum magnifacientes, terræ filios appellari honori vertant: ex Quintiliano libr. 3. cap. 9. ex quibus intelliges aliquot, quæ notat Ludouic. Cæl. libr. 11. lectio. antiqu. capit. 28. quo fit, vt filius adulterinus sit spurius: & idem de conceptis ex incestu. Nec libet omnia exactim exponere: sat enim est, prædicta adduxisse. Est igitur filius spurius, qui natus est ex his parentibus, qui matrimonium contrahere non poterant, quamuis patrem ostendere possit. text. in dicta l. vulgò. text. & ibi gloss. in cap. tanta. qui filij sint legit. capi. ad abolendam. de filijs presbyt. vel is, qui ex coitu damnato natus sit. Vnde ex hoc deducitur natum ex concubina domi non retenta spurium propriè non dici, sed naturalem: etiamsi gloss. in capit. nisi cùm pridem. §. personæ. de renunci. velit, eum spurium esse: cui conuenit Bartol. in l. final. ff. de his, qui. vt indig. colum. 1. & Regia l. 1. titulo 15. part. 4. ex his enim, quæ præmisimus, constat, hunc filium propriè nothum appellari, non spurium, nisi ea significatione, qua spurios dicimus eos, qui incertum patrem habent, & sic natos ex scortis, vel concubinis, quę domi minimè cohabitant, & quæ alios viros passim admittunt. dicta l. 1. titul. 15. part. 4. Nam & spurios generice accipi, probat l. spurij. ff. de decurioni. Hinc etiam apparet, qualiter sit intelligenda gloss. in Authentic. quibus mod. natu. effici. sui. §. final. dicens, spurios eos appellari, qui nascuntur ex his parentibus, qui etiam Iure ciuili prohibente matrimonium contrahere non poterant. quam probat Bapti. de Sancto Seuerino. in l. si qua illustris. folio 7. conclus. 8. eam tamen reprobat Ludouic. de Sardis. in tract. de legit. 3. part. §. de success. spurio. ex eo, quòd spurij propriè dicantur hi, qui nascuntur ex his, qui matrimonium Iure Canonico contrahere minimè poterant: posset etenim glo. procedere inspecta lata dictionis significatione. Sic

2

^† etiam manzeres lata significatione nati dicuntur ex scortis & meretricibus. cap. 23. exordi. Regia l. 1. titu. 15. part. 4. at propriè hi dicuntur, qui nati sunt ex his, qui Iure Canonum matrimonium contrahere prohibentur. quod in d. cap. nisi cùm pridem. §. personæ. probatur. iuxta illius veram interpretationem, quæ iuri Pontificio intelligendo potiùs conuenit: tametsi nōnon me lateat has dictiones sæpissimè aliter assumi. In his verò filijs spurijs sequentes assertiones erunt notandę.

Prima conclusio. Filius

3

^† spurius, nec ex testamento, nec ab intestato, nec ex contractu inter viuos, aliquid à patre capere potest. §. fina. in Auth. quib. mod. nat. effici. sui. l. 1. & Authen. licet. C. de natur. lib. Reg. l. 10. tit. 13. part. 6. quæ dum fornicationis meminit, est intelligenda de ea fornicatione, quæ etiam accedẽteaccedente fornicantium consensu coniugalis esse nōnon potest, iure Pontificio vetante. idem not. Salyc. in d. l. 1. Quod si pater filio spurio aliquid relinquat, id à lege legitimis liberis, vel cognatis proximioribus defertur. Bald. & Salyc. in dict. l. 1. per text. ibi. Bart in l. fin. ff. de his, qui. vt indi. Iaso. in l. 2. C. de hæred. instit. & Alexand. dicens, hanc opinionem communem esse in l. hæreditas. C. de his, qui. vt indig. Fiscus autem id vendicat negligentibus consanguineis intra duos menses relicta bona ab spurio euincere, aut petere, idem si pacto, vel renunciatione consanguinei excludantur. textus in dicta l. 1. quæ tamen iuxta prędictam sententiam in his tantùm filijs procedit, quorum ibi mentio fit, non in alijs. Regia tamen l. 1. tit. 13. part. 6. illius legis primæ decisionem in omnibus spurijs locum habere apertissimè probat. Nec refert, an spurius à patre capiat, an ab alio, ex patris tamen ordinatione aut voluntate. argu. l. vnum ex familia. §. 1. ff. de legat. 2. Ex quo infertur, institutum hæredem, & rogatum restituere hęreditatem proprio arbitrio vni vel pluribus, non posse illam hæreditatem aliquo modo restituere filio spurio, illius, qui eum hæredem instituerat, adiecta fideicommissaria substitutione. Paul. in l. Lucius. §. in testamento. ff. de legatis 1. quamuis subobscurè in hoc loquatur Bart. in l. cùm hæredi. ff. de reb. dubi.

Secundò, deducitur ex his

4

^† spurium filium à patre substitui non posse legitimo ex pupillari substitutione ad effectum, vt patris bona cōsequaturconsequatur, etiamsi pupilli bona capere possit ex illa substitutione. l. si is, qui. ff. de vulgar. substi. adiuncta gloss. in Authen. quibus mod. natur. effici. sui. §. final. quem text. in dicta l. si is, qui. dicit singula. Bald. in l. eam, quam. C. de fideicommiss. nu. 53. & in c. solicitudinem. de appel. col. 2. notant Bartol. Paul. Alexand. & Ias. in d. l. si is, qui. & Ias. in l. iam hoc iure. nume. 5. ff. de vulgar.

Tertiò, deducitur spurium nōnon posse à patre substitui vulgariter, nec fideicōmissarièfideicommissariè: quod notat præter alios Guliel. Benedict. in repe. ca. Raynutius. de testam. in verb. & vxorem. numero 690.

Quartò,

5

^† ex his elicere possumus, fraudem legi factam censeri, si is, cui pater spurij donauit aliqua bona, incontinenti illa donauerit filio spurio donatoris, vel ex interuallo, expressim tamen in remunerationem donationis primæ, vel sit maxima quantitas, quæ donatur. Bal. in d. l. eam, quam. nu. 40. Io. Lup. in Rubr. de donat. §. 30. nu. 14. quemadmodũquemadmodum & ex alijs coniecturis potest id pręsumi factum fuisse, secundum Anani. cons. 13.

Lege verò municipali statui

6

^† non potest filium spurium capacem fore testamẽtitestamenti donatio|

p. 161

nis, alteriúsue paternæ largitionis. Bald. & Aret. in l. cunctos populos. C. de summa trinita. nu. 15. idem Aret. in l. testamenti factio. ff. de testa. Ias. in l. ait prætor. 3. col. ff. de iureiur. Socy. cons. 95. in 4. vol. nu. 9. Deci. in cap. 2. de consti. 2. lectione. notab. 2. quam opinionem esse communiter receptam fatetur Ioannes Baptist. in repe. l. omnes populi. ff. de iusti. & iure. folio 11. colum. 1.

Insignis tamen in hac re est quæstio, quid agendum sit, quando quis ab aliquo hæres institutus, eisdem præstat de restituenda hęreditate spurio. In quo dubio adnotandum est, quòd is, qui fidem hanc præstat, vt indignus priuatur hæreditate, & ea fisco adiudicatur. l. non intelligitur. §. si quis palàm. l. ita fidei. ff. de iure fisci. l. prędonis loco. ff. de petit. hæred. l. in tacitis. l. Lucius. §. final. ff. de legat. 1. Quod

7

^† si fidem non præstiterit, & si palàm rogetur restituere, iure optimo illa bona institutus possidebit. dict. l. non intelligitur. in princip. & §. 1. l. si in metallum. ff. de his, quæ pro non script. hab. Bartol. in l. fina.. ff. de his, qui. vt indig. colum. 3. qui hoc efficaciter probat. Prorsus enim incapaci dirigitur hoc fideicommissum. ac leges iustissimè potuerunt spurium priuare paterna hæreditate, & eum reddere ad eam incapacem: quod à legibus factum esse cōstatconstat: nec probatione aliqua indiget: cùm sit text. apertissimus in Auth. quibus mod. natu. effici. sui. §. fi. quibus ita præmissis plura inferre licet in hac controuersia.

Primum, spuriũspurium

8

^† in interiori iudicio animę nōnon posse tutè bona à parente sibi relicta, donatáue obtinere. Is enim lege iustissima ad ea capienda incapax est: igitur restituere ea in conscientiæ foro cogẽduscogendus est. Nec obstat pœnāpœnam legis exterioris non esse considerandam in interiori iudicio, donec eius exequutio fiat. gl. satis celebris in c. fraternitas. 12. q. 2. cuius & nos meminimus. c. sexto huius secundæ partis. §. 8. id enim verum est in pœnis exigentibus iudicis exequutionem: non ita in pœnis, quæ non requirunt actum aliquem iudicis: sicuti pœnæ illæ, quibus quis incapax efficitur alicuius actus: tenetur enim ab illo actu abstinere. Sic incapax aliquorum bonorum tenetur à possessione illorum bonorum recedere: ex Caieta. in 22. q. 62. ar. 3.

Secundò, spurium tutè in animæ iudicio, & conscientiæ foro parentis bona possidere, quę sibi liberè, nulla promissione parenti præmissa tradiderit scriptus hæres: ex eo, quòd bona illa ex voluntate veri domini acquirit, nulla lege vetante: igitur iustè obtinet. Hæres enim scriptus verus dominus illorum bonorum est: nec lex prohibet eum posse tradere bona illa spurio filio, nisi ex parentis voluntate, quæ tamen hîc non præcessit.

Tertiò, infertur eundem spurium iustè in conscientię foro bona parentis posse retinere, quæ sibi institutus à patre hæres tradidit, etiāetiam data parẽtiparenti fide de restituẽdisrestituendis spurio prædictis bonis: tametsi fidem dederit, peccauerit, & mortaliter, fraudem qui hanc insignem committens aduersus legẽlegem, quæ prohibet dictādictam fidẽfidem præstari: sed tamen nōnon prohibet lex traditionẽtraditionem bonorum, quæ spurio fit. Nec ex fide præstita amittit hæres hæreditatem, & rerum hæreditariarum dominium. Vnde cùm dominus sit, potest illas res in spuriũspurium trāsferretransferre. Nec dici potest, spuriũspurium hac acquisitione priuatũpriuatum esse à lege: cùm fiat ex voluntate parentis: quia hæc acquisitio potiùs fit ex voluntate veri domini, quàm parentis, ex cuius voluntate verus dominus sciebat ipsum ad id minimè obligari.

Quartò, subinfertur

9

^† hæredem scriptũscriptum non teneri in iudicio animæ restituere hęreditatẽhęreditatem; etiamsi tacitam fidem præstiterit de ea restituenda filio spurio: illa enim promissio fuit facta contra leges, & in fraudem legis: ergo ex ea non tenetur. l. iurisgentium. §. prætor ait. ff. de pact. & ibi optimè Fortu. 3. notab. facit ad idem text. in §. generaliter. sub eadem l.

Quintò, hinc constat hęredem scriptũscriptum, qui promiserat testanti restituere hæreditatẽhæreditatem spurio, non teneri in animæ iudicio illa bona ad fiscum deferre, neque fisco id crimen ab eo commissum pandere, quia verus hæres est, & in pœnam leges hanc hæreditatem fisco deferunt. l. 1. C. de his, qui. vt indig. l. ita fidei. l. non intelligitur. ff. de iure fisci. pœna autem in foro conscientiæ non soluitur: vnde confestim sequitur hæc ipsa illatio contra Bartol. in l. fin. ff. de his, qui. vt indig. colu. 3. quem Didacus de Segura sequitur in l. cohæredi. §. cùm filiæ. ff. de vulga. & pupil. fol. 12. eiusdem repet. colum. 1. Nec item tenebitur consanguineis testantis illa bona tradere: cùm iste sit verus hæres: fides autem ab eo data in pœnam delicti tollit ab eo hæreditatem: & fisco eam defert: quòd si verus hæres nōnon esset, hæreditas ad testantis propinquos pertineret. Nec obstat l. prędonis. ff. de pet. hæred. quia Iurisconsultus ibi, non appellat hunc hæredem prędonem: sed dicit censendum esse prædonis loco, quia fraudem fisco fecit tacitam fidem præstando. Nec mihi placet hoc in dubio, quod not. Syluest. in verb. filij. §. 6.

Sextò, ex his opinio Card. consil. 35. intelligenda est, dum dixit, hæredem,

10

^† qui præstitit testanti fidem de restituenda hæreditate spurio, etiamsi iurauerit, se id non dicturum cuiquam, debere vocatum à iudice omninò verum dicere, & rem totam exprimere. refert eum Felin. in cap. intimauit. de testib. colum. 2. & 3. & insignis Doct. M. Naua. in capit. inter verba. 11. quæstio. 3. part. vlti. corola. 65. procedit enim prædicta opinio, quādoquando quis à iudice interrogaretur, vel eius testimonium exigeretur sub monitione generali, præcedente in|

p. 162

famia contra ipsum tacitæ fidei: alioqui si id crimen occultum sit, & de pœna tantùm soluenda tractemus: quam in animæ iudicio soluere quis non tenetur, non de restitutione illati damni, non cogitur quis dicere testimonium minimè præcedente infamia: quòd si responderit casu, quo non tenebatur testimonium dicere, ita oportet respondere, vt verum dixisse constet.

Septimò, ex his constat in dubio, cui fisco, seculari, an Ecclesiastico dicto casu sit adiudicanda hæreditas, esse considerandam hæredis, præstantis fidem, personam: cùm is delinquat: & ab eo propter delictum auferatur hæreditas: nam si Laicus sit, Regi defertur ipsa hæreditas: si verò Clericus, Ecclesiæ est adiudicanda. quod probari potest ex his, quæ tradit Ioan. Lupi. in Rubr. de donati. §. 39. docet & hoc expressim Bald. in l. si quis presbyter. 1. col. C. de Episcop. & Cleric. quem sequitur Paul. Castr. ibi. Chassanæus in consuet. Burg. Rub. 8. §. 5. num. 4. & Fel. c. quia. V. de iudic. col. 2. & Segura in l. 3. §. vlt. nume. 145. ff. de lib. & posthu. nec in contrarium quidquam vrget tex. in cap. 2. de success. ab intest. licet eum ibi adnotauerit Panor. Has equidem septem illationes lector amplius examinare poterit ex his, quæ post secundam huius operis editionem tradit doctissimus Dominic. Sot. lib. 4. de iusti. & iur. qu. 5. arti. 1. in his etenim, in quibus nostra dissident ab his, quæ diligentissimè fuê re inibi adnotata, liberum erit cuiusq;cuiusque iudiciũiudicium: & nos tanti viri censuram libentissimè admittemus.

Verùm nostrates passim conantur explicare,

11

^† quonam pacto pater possit filio spurio ꝓpriasproprias res tutè relinquere, ita, vt filius non excludatur à fisco: quorum aliquot cautelas hîc referam, ex quibus hæc grauis quæstio poterit perpendi. Prima equidem cautela instruit patrem, & docet ipsum amicum quendam ei valdè fidum hæredem instituere, cui secretè filium commendet: non tamen roget ipsum bona filio spurio restituere: is enim poterit postmodum filium hæredem instituere, vel ei restituere hæreditatem. Specul. tit. de success. ab intest. §. 1. versicu. quid si pater. numero 30. cui suffragatur gloss. in Authentic. quib. mod. natur. effici. sui. §. fin. versic. participium: quam dixit esse singul. Paul. in l. si is, qui. ff. de vulg. vbi idem notant Bart. Ias. & alij dicentes hæredem ab aliquo institutum posse instituere spurium primi testantis, & idem probatur in l. qui testamentum Titij. ff. de his, qui. vt indig. Hoc tamen negotium fidum amicum exigit: atque forsan hæc secunda institutio fraudem præ se fert, ex his, quę modò diximus, nisi institutus hæres esset filius legitimus testantis: quo quidem hærede instituente filium spurium, potiùs præsumendum erit institutionẽinstitutionem factam fraterno amore, quàm parentis iussu. Bal. in l. eam, quam. numer. 54. C. de fideicom. Sunt & quidam, qui patri consulant contracta inter spurium & capacem alium integerrima omnium bonorum societate, illum spurij socium hæredem instituere, vt ex illa societate optimam partem filius spurius capiat, ratione societatis. Bald. in l. 1. C. pro socio. colum. fina. Corset. in sing. suis. in verbo, spurius. optimus text. & ibi Bartol. in l. is, qui duos. ff. de liberat. legat. Io. Lup. in Rubr. de donat. inter virum & vxorem. §. 65. num. 11. ab hoc tamen consilio cauendũcauendum censeo, cùm propter fraudis nōnon leuem coniecturam, tum ob animæ salutem, cui non admodum conuenit his vti dolis ad effugiendas sanctissimarum constitutionum prohibitiones. His tamen plura addi possent ex Cæpola caute. 39. Platea. in l. 1. C. de delatori. lib. 11. & Ludouic. de Sardis in tractat. de legitimat. fol. vlti.

Prætermittendum verò non est, parenti tutissimum esse, vt spurium

12

^† hæredem instituat sub conditione, si à Principe fuerit effectus legitimus: tunc etenim sequuta legitimatione, patris hæreditatem absq;absque animæ periculo obtinebit: cùm institui iure possit incapax in tempus, quo capere possit. l. in tempus. ff. de hæred. instit. l. sicut. & ibi glo. in princ. ff. quib. mod. vsusfru. amitt. Bald. Aret. & Alexan. in l. Gallus. §. instituens. ff. de libe. & posthu. idem Aret. in l. si filiusfamiliàs. ff. de testamen. quam opinionem communem esse testantur Iaso. numero 5. & Lancellot. Deci. in dict. §. instituens. & Gualdens. de arte testan. titu. 2. caut. fina. idem in hac specie notauit Bald. in l. 1. C. de instit. & substit. in 6. q. cuius opinionem fatetur communiter esse receptam Catell. Cotta in vltimis memoralibus in dictione, spurius, dicens se eam defendisse Ferrariæ contra Ludouic. Lusita. in l. quidam relegatus. ff. de rebus dub. qui tamen columna 11. potiùs videtur in hoc casu Bald. sequi, quàm ab eo discedere, tametsi non omninò ei placeat Bald. sententia, quam Socyn. ibi numero 11. probauerat. Nec oberit l. si alienum. §. in extraneis. ff. de hæred. instit. vbi in institutionibus conditionalibus oportet hæredem capacem esse tempore testamenti, mortis, & aditionis hæreditatis: id enim procedit in conditione extrinseca, secùs in conditione intrinseca, & quæ à iure intelligitur, qualis est ista, cùm capere poterit hæres. Bald. in dict. l. in tempus. vbi gloss. hoc sensit tradunt optimè Ias. in l. is, qui hæres. ff. de vulga. & pupil. Aretin. consil. 155. Imò hic spurius hac conditione institutus poterit pendente cōditioneconditione bona petere, & ea, vt curator administrare ex bonorum possessione, secundũsecundum tabulas. l. si quis instituatur hæres in diem. ff. de hære. inst. vbi Bal. & Ange. idem Bal. in l. fi. ff. de his, qui sunt sui vel alien. iur. Ioan. Lup. in Rubri. de donatio. inter virum & vxo. §. 29. nume. 4. Sed & is, qui spurium filium habet, memi|

p. 163

nerit in his regnis posse ei relinquere iure alimentorum quintam bonorũbonorum partem, ex Regia l. 10. Tauri. quinimò & ante iura Codicis, & AuthẽticorumAuthenticorum licuisse patri spurio aliquid alimentorum titulo dare, aut legare, probat Alciat. in lib. 4. parerg. c. 5. ex l. 3. ff. de his, quæ pro non script. habent.

Secunda conclusio. Nepos

13

^† legitimus, vel naturalis ex filio spurio, deficiente prole legitima, potest ab auo hæres institui, nec censetur in dubio patris gratia institutus. Barto. Imol. Alexan. Areti. & Ias. in l. Gallus. §. quid si is. ff. de liber. & posthu. idem Barto. consil. 118. per l. fin. ff. de his, qui. vt indig. & l. fin. C. de natur. liber. notat Signoro. consi. 114. quam opinionem asserit communem esse Deci. consilio 462. & Corne. consil. 25. in 1. volum. & Carol. Molin. in Alexand. consi. 74. volum. 3. litera A. qui & eam sequuntur. ex quibus infertur auũauum non posse nepotem ex spurio, etiāetiam legitimum, & naturalem instituere, existente prole legitima, secundum omnes, imò nec existente prole legitim a rescripto Principis. Decius consil. 258. Secundò ex his constat, præfatam institutionem etiam deficiẽtedeficiente prole legitima non valere, si constet patris gratia nepotem institutum fuisse, ex eisdem Doctoribus, quos sequutus. notat idem optimè Aymon Sauilli. consil. 184. Hæc tamen conclusio secunda non procedit in nepote, nato ex filio incesto. Bald. in l. si quis incesti. C. de incest. nupt. per text. ibi. quem idem Bald. dixit esse vnicum in cap. in præsentia. numer. 35. de probat. Corset. in sing. verb. hæres. Hippo. singul. 143. idem notat Alexan. in dict. §. quid si is. quorum opinio communis est, teste Salyc. in d. l. si quis incesti. & Corne. d. consi. 25. 1. volu. etsi Ias. in d. §. quid si is, velit à Bal. recedere. Ex qua inferri potest, nepotem

14

^† ex filio post sacros Ordines suscepto, ab auo presbytero institui non posse, cùm filius clerici in sacris constituti Ordinibus dicatur natus ex incestu. gloss. Bal. & Paul. in l. 2. C. de episc. & cleri. quod alibi tractabimus: sed tamen propriè incestus non est hic filius ex gl. in cap. per venerabilem. qui filij sint leg. quæ eum adulterinum appellat. Vnde hæc conclusio secunda procedit etiam in nepote legitimo, vel naturali, ex filio clerici sacris Ordinibus insigniti. quod Bald. voluit in dict. l. si quis incesti. Petrus, Cynus, & Salycet. in d. l. 2. Alexan. in d. §. quid si is. col. fi. & Roderi. Xuares in l. 9. tit. 11. lib. 1. Fori. 2. col. & Cors. in sing. in verb. fornicatio. vbi expressim fatetur hanc opinionem communem esse.

Tertia conclusio. Filius spurius

15

^† natus ex damnato coitu, matri intestatæ non succedit, nec ex testamento, etiamsi mater non sit illustris, nec proles legitima supersit, licet aliàs spurius natus ex coitu non damnato matri non illustri succedat simul cum legitimis. l. si qua illustris. C. ad Orfic. vbi gloss. text. in Authent. quibus mod. natur. effi. sui. §. fin. Auten. ex complexu. C. de incest. nupt gloss. & Ange. in §. nouissimè. Instit. ad Orfic. Specul. titu. de success. ab intesta. §. 1. num. 22. & 27. Deci. consil. 311. col. 1. refert tamen plurimùm scire, quis dicatur damnatus coitus: & constat eum coitum damnatum dici, qui punitur aliqua lege exteriori, & humana, tex. in dict. Authen. quibus mod. nat. effic. sui. §. fi. Bart. in l. fin. col. 2. ff. de his, qui. vt indig. atque id ab omnibus receptum videtur. Vnde

16

^† apparet coitum cum consanguinea, vel affini, absq;absque dubio damnatum dici debere. Sic etiam eodem pacto, coitum cum vxore alterius. Quin & coitus cum concubina legitima alterius: cùm puniatur lege exteriori, damnatus censetur. l. si vxor. l. inter liberas. ff. de adul. Coitus etia cum Moniali. l. si quis non dicam rapere. C. de episc. & cleri. cap. si quis non dicam. de pœnit. distinct. 1. Item coitus inter dominam & seruum. l. vnica. C. de mulier. quę propr. seruis se iunxe. quę & alia adducit latiùs Ioan. Baptist. de Sanct. Seuerino in dict. l. si qua illustris. fol. 2. colum. 1. & Angel. in dict. §. nouissimè. col. fin. Ex quibus dubium est, an coitus inter solutam & coniugatum damnatus sit dicendus? qua in re dubitat Decius consi. 311. & tamen Paul. de Cast. respondit non esse hunc coitum damnatum, consil. 34. num. 4. in 2. vol. Alex. consil. 139. in 1. volum. Aymon consil. 166. col. 1. & Soci. consil. 148. in 1. volum. col. 2. ex eo quòd hic coitus aliqua pœna per legem exteriorem minimè puniatur. l. 1. C. de adulte. Verùm cùm coitus hic sit punibilis ex eo, quòd maritus vxori iniuriam irrogat, secundum Bal. in d. l. 1. atq;atque etiam lege Regia 24. titu. 3. lib. 1. in ord. Regijs, certius existimo hunc coitum inter damnatos esse communerandum. quod probat Ang. Aretin. in dict. §. nouissimè. col. fina. post Mathes. & idem asserit Ioan. Baptist. in dict. l. si qua illustris. fol. 3. colu. 2. & quamuis non diffitear, priorem sententiam frequentius recipi: tamen hanc dicit Decius veriorem esse, cōscons. 306. cui suffragatur, quòd coitus hic verè sit adulterinus, ex l. 1. C. de adult. Tho. & Caieta. 22. q. 154. arti. 8. quod constat ex diffinitione adulterij, cuius mentionem egimus part. 1. huius Operis, cap. 1.

His etiam concinit non inutilis quæstio, quid dicendum

17

^† sit in coitu inter solutam & sacerdotem, aut sacris insignitũinsignitum Ordinibus, contingenti? Et Matth. ab Afflict. in constitutio. Neapolita. titu. 82. col. 2. voluit hunc coitum pœna exteriori nullibi puniri, ac subinde prolem hinc susceptam matri succedere: quod falsum existimo, adeò etenim odiosa hæc proles fuit semper Canonibus, vt in Concilio Toletano nono, cap. 10. statutum fuerit, filium natũnatum ex coitu clerici, & fœminæ liberæ, sub specie tamen matrimonij scienter contracti, seruũseruum effici ecclesię. Cuius canonis & Gra|

p. 164

tian. meminit in cap. cùm multæ. 15. quæst. 8. apud quem tribus locis text. ille est emendandus. Nam dum legitur super innocẽtiainnocentia, oportet scribere, super incontinentia: & dum habet idem Gratiani Codex, firmari, legi debet, reformari. Item dum legitur, aliena pollutione, magis integrè constat sensus, si legatur, tali pollutione. quæ omnia restituẽdarestituenda sunt ex ipso Conciliorum Codice, & ex Speculator. in tracta. de Concil. 2. par. titu. 46. Ex quo Canone Roma. sing. 520. nimis largè notauit, filios clericorum esse seruos ecclesiarum, illum tex. dicens singul. esse: cùm tamen illa constitutio de natis ex clericorum coniugio loquatur: sicuti eam intellexit Abb. in cap. fina. col. de treug. & pace, ac Regia l. 3. tit. 21. par. 4. addit tamen gl. in dict. cap. cùm multæ. illud statutum abrogatum esse, atque per desuetudinem euanuisse. cuius meminit Abb. in dicta colum. fina. & idem in cap. cùm sit. de foro compet. nume. 15. Sed nihilominus ex eo cōstatconstat quàm exosa fuerit Canonibus clericorum proles. Hic etiam coitus adulterinus appellatur à glo. communiter recepta in cap. per venerabilem. qui filij sint legiti. in verbo, adulterinus. vbi Abb. nu. 32. hanc copulam damnatādamnatam dici, probat: idem Abb. in cap. innotuit. de electio. gloss. in prag. sanctio. titulo, de concubinar. §. ipsas. versi. arcere. argum. in cap. cùm olim. de cleri. coniugat. notat idem Nicol. de Vbal. in tract. de success. ab intest. 4. specie filiorum. Quo fit, vt secundum præfatos Doct. matri minimè succedat filius clerici in sacris Ordinibus constituti, etiamsi ipsa mater sit soluta à lege coniugij, voti, alteriúsue vinculi. Quod & in specie notat Bermondus Choueronius in tract. de concubinar. pag. 356. Nec opinor id Regia l. Tauri, quæ 9. est, sublatum fuisse: ex Ioanne Lup. ibi, numero 37. cùm ex verbis, & mente eiusdem legis constet, nihil hac in re diuersum à iure veteri ibi sanciri. vetus etenim lex Regia 22. titu. 3. libr. 1. ordina. in eius Proœmio sensit idem, quod nos ex prædictis autoribus notauimus. Nec temerè diximus coitum inter solutam, & cōstitutumconstitutum in sacris, damnatum esse: sed, vt excluderemus coitum inter solutam fœminam, & clericum minoribus præditum Ordinibus, etiamsi is beneficium ecclesiasticum habeat: non enim opinamur hanc copulam damnatam dici: ac subinde censemus liberos ex ea susceptos, matri succedere: tametsi contrarium iure Cæsareo, & Regio probare nitatur Rode. Xuares in l. 1. tit. 6. lib. 3. Fori. col. penulti. Imò Regia lege hos filios naturales esse apertiùs constat, quàm iure communi, secundum quod eos esse spurios Bal. censet in l. parentes. ff. de in ius vocan. Ego verò ex his, quæ paulò antè de filijs naturalibus dixi, eos esse Iure Ciuili RomanorũRomanorum nothos censerem: non propriè naturales: nec omninò spurios. non enim verè spurij censendi sunt hi, qui nascuntur ex coitu, qui poterat coniugalis esse: nec item verè naturales, quippe qui nati sint ex ea concubina, quæ licet domi cohabitaret, Iure tamen Ciuili minimè permitteretur: quod Bart. censet in l. penulti. ff. de concub. quem in hac ratione sequuntur hi, quos retuli hoc cap. § 2. nume. 5. verùm si Pontificum Ius in vtroque foro moribus receptum, Regia, & Taurina constitutione comprobatum consideremus, hi filij verè naturales sunt, sicut apparet ex notatis superiùs §. 4. cui opinioni subscribunt omnes, quos aduersus Bar. dict. nume. 5. citauimus. Mater autem filiorum clerici sacris Ordinibus præditi, ipsis filijs non potest succedere, sicuti nec ei filij succedunt, secundum Io. Lup. in l. 16. Tauri. nu. 12.

Adijciam tamen hîc ex præcedentium ratione eum coitum etiam dici damnatum, qui cum virgine, viduáue stupro contigerit, quia punitur pœna legis exterioris. l. inter liberas. l. si vxor. ff. de adult. §. 2. Instit. de pub. iudic. l. 2. titul. 19. part. 7. quod ostendunt Io. Baptist. & Ange. Aretin. in dictis locis: quam opinionem procedere tantùm in virgine, aut vidua, quæ non sit infimæ sortis, existimat Bal. cons. 26. vo lum. 3. Soci. consi. 212. col. 2. vol. 2. Lud. Gozad. consi. 21. col. 2. & Aym. Sauil. consi. 166. col. 2. nam commissum stuprum cum vilibus nōnon est punibile. l. quæ adulterium. C. de adulter. quæ tamen in vilibus respectu morũmorum loquitur, non in virginibus, aut viduis infimi generis. Quo fit, vt existimem tutiùs esse, asserere stuprum non esse punibile, si committatur cum vidua inhonesta, aut meretrice. l. si vxor. ff. de adult. cum vidua verò honesta stuprum commissum punibile esse, etiamsi infimæ sortis sit, vt notat Stepha. Bertrandus consil. 158. in 3. volu. alioqui ansa præberetur exercendi passim libidinem, atque vitiandi virgines pauperes, & infimi generis, honestas tamen. Nec me latet Aymon. consil. 166. col. 2. aduersus præmissa velle, coitum inter solutos, seu liberos à matrimonij legibus, & castitatis voto, damnatũdamnatum non esse, etiamsi stupri vitio contingat. quod ipse notat ex recondito sensu Bald. in l. eam, quam. C. de fideicommiss. colum. 6. versic. & scias. cui minimè accedo. Ex præmissis tamen infero coitum inter liberum à lege coniugij, atque castitatis voto, & fœminas eodem pacto liberas, etsi plures sint, non esse damnatum: neque enim punitur lege aliqua exteriori. Barto. in l. fin. col. 2. ff. de his quib. vt indig.

Hasce verò dubitationes Ioanna Augusta Caroli Cæsaris mater, lege Tauri. 9. prorsus explodit: ea etenim

18

^† decisum est, coitum damnatum dici eum, ex quo fœminæ coëunti imminet pœna mortis naturalis à lege statuta. Ex quo apertissimè infertur Iure Regio filium conceptum à coniugato, & soluta, matri succedere, quamuis spurius sit: atque idem erit dicendum in filio nato ex virgine stupro |

p. 165

vitiata, licet spurius etiam sit ex legibus Ciuilibus. Vnde lex illa 9. ad matris successionem spurios, & naturales admittit: modò non sint geniti ex coitu damnato pœna mortis naturalis, quo ad matrem.

At Iure Communi attento, infertur, filium à virgine, vel vidua vitio stupri conceptum, vel ex concubina ab altero domi retenta, vel à domina ex seruo proprio, spurium esse, nec matri succedere: & tamen conceptionis tempore inter parentes contrahi poterat matrimoniũmatrimonium. Secundò deducitur, Iure Cæsarum non esse filium aliquem propriè spuriũspurium, qui matri succedere possit, cùm propriè spurius ex damnato coitu nascatur: sed id concedendũconcedendum est, hanc maternam successionem etiam proponi, atque deferri filijs, quos paulò antè ex lata significatione spurios esse diximus, nisi probanda sit opinio illa, quæ asserit coitum inter coniugatum, & fœmināfœminam solutam, damnatum dici nōnon debere. item illa, quæ asserit copulam sacerdotis, & fœminæ nec coniugatæ, nec religiosæ, nec consanguineæ inter damnatos minimè computari. His enim casibus Iure Communi darentur filij spurij propriè, qui tamen nōnon essent ex damnato complexu nati.

Quarta conclusio asserit, fratres

19

^† naturales, seu spurios quocunque coitu genitos intestatis sibi inuicẽinuicem succedere, si vterini sint. l. spurius. & l. 2. ff. vnde cognat. Filij enim naturales, vel spurij quocunq;quocunque coitu geniti succedunt cognatis: & sic consanguineis maternis. Lud. de Sard. in tracta. legitimationum. 3. part. de spuriorum successione. fin. quæst. hoc tamen non procedit in natis ex coitu damnato: hi etenim nec fratribus vterinis, nec cognatis intestatis succedunt. secundum Anani. & Bolog. in eius Additionibus, consil. 95. & Matthæ. ab Afflictis decis. 96. Abbas consil. 50. in 2. volum. Decius consil. 311. colum. 1. & Aymon consil. 138. col. 3. Hoc verò certum omninò non est: imò potius oportet dicere, non esse hîc adhibendam istam distinctionem, sed locum habere etiam in his fratribus hanc quartam conclusionem, vt optimè notat Corn. consil. 21. in 1. volum. vbi asserit hanc opinionem communem esse, quam sequitur Curtius Iunior consil. 123. & idem Corne. consil. 234. col. penulti. 4. volu. & Nico. de Vbaldis de success. ab intesta. part. 3. col. 4. quod probari videtur in dict. l. spurius. non tamen ita efficaciter, vt contrariam opinionem cōuincatconuincat: pro qua est Regia l. fin. titu. 13. part. 6. & idem probat Angel. Aretin. in tracta. de testament. in verbo, nolens intestatus, col. 8. iura igitur cognationis naturalibus, & spurijs cōpetuntcompetunt: non iura agnationis. Vnde naturales, vel spurij ex parte patris coniuncti sibi, etiam intestatis, inuicem minimè succedunt, ex recepta ab omnibus opinione in d. l. spurius. per tex. ibi. notat Aym. cons. 138. col. 3. Dicta tamen Reg. l. fin. fratrem naturalem ex patre tantùm admittit ad successionem fratris intestati, qui fratres vterinos non habet: ex qua lege corruit gl. in l. 2. ff. vnde cogn. quam dicit sing. Abb. consi. 50. col. 1. 2. volu. Flori. in l. qui testamentum. ff. de probat. dicens duos fratres ex eodem patre conceptos à diuersis cōcubinisconcubinis distincto tempore in contubernio retentis, nec iura agnationis, nec cognationis habere: atque ideo non competere eis mutuam successionem. notat idem Bart. in Auth. quib. mod. nat. effic. sui. §. si quis igitur. & Speculat. tit. de success. ab intest. §. 1. vers. quid de natis. num. 19. Hoc enim Iure Cæsarum locũlocum habet: at iure Regio sublatum esse constat. Fratres verò legitimi, & naturales, naturalibus tantùm, vel spurijs præferuntur. argum. l. si qua illustris. C. ad Orfic.

§. SEXTVS.

QVINTA principalis conclusio

1

^† præfatis optimè accedit, qua filios quocunq;quocunque coitu, etiam incesto, conceptos, à parentibus alendos esse profitemur. ex c. cùm |

p. 166

haberet. de eo qui dux. in matrim. sed & hoc ratione probatur: decet etenim iure naturali hominem procreatum conseruari, atque ali, ne pereat: pater verò genitor fuit, & in eo amoris causa manet naturali iure: igitur alere tenetur ipse pater filium. Præterea liberorum educatio iuris est naturalis. l. 1. §. ius naturale. ff. de iustit. & iur. cap. ius naturale. 1. distinct. natura autem communis est legitimis, & spurijs. l. hos accusare. §. omnibus. ff. de accusat. l. quisquis. C. ad l. Iuli. maiest. Bald. in l. vnica. C. de confess. nume. 73. idem in cap. 1. §. naturales. si de feud. fuer. controuers. inter domin. & agnat. vasal. dicens

2

^† legem Pompeiam de parricidijs locum sibi vendicare, etiam in spurijs: sequitur eum Alex. in l. ex facto. §. si quis rogatus. ff. ad Trebel. num. 43. & Fortu. in tracta. de vltimo fin. illat. 7. ergo ius hoc naturale, quod cogit parentes ad alendum liberos, cōmunecommune erit liberis legitimis, & spurijs. Abb. in d. c. cùm haberet. Bart. in Authent. ex complexu. C. de incest. nupt.

Hanc tamen quintam conclusionem intellige ita veram esse,

3

^† vt ius istud non valeat tolli vllo pacto partium. Speculat. in titul. qui filij sint legit. §. 1. versic. sed pone quidam. nume. 12. Alberi. in l. 1. §. ius naturale. col. fin. versic. sed quæro. & ibi Bald. versic. quæro quid si filius. ff. de iustit & iur. Barto. in l. si quis à liberis. §. parens. ff. de liber. agnoscend. Alexan. in l. si cùm dotem. §. 1. num. 9. ff. soluto matrimo. idem Alexan. in l. alia. §. eleganter. num. 12. eodem titu. etiamsi pactum sit iuratum. Domi. in cap. quamuis pactum. col. 2. de pact. in 6. & Felin. in cap. ex rescripto. de iureiurand. nume. 12.

Secundò ex eadem ratione est hoc intelligendum, non obstante lege municipali, aut consuetudine aliqua:

4

^† non enim possunt humana lege alimenta tolli, quia iure naturæ debentur. Abb. in cap. fin. de consuet. num. 22. à quo nullus discrepat secundum Rochum Curt. ibi. fol. paruo. 45. col. 3. Vnde infertur intellectus illius sententiæ, qua passim Docto. profitentur legitimam partẽpartem in bonis parentum filijs iure debitam, lege municipali, aliáue tolli posse, cuius autor fuit Dinus in reg. indultum. de reg. iur. in 6. quem sequuntur Bar. & Imol. in l. Titio. §. Titio genero. ff. de condi. & demonst. alijq́;alijque plures, quos referunt Imol. & Alex. in l. quod de bonis. §. fin. ff. ad leg. Falcid. Decius in l. iura sanguinis. ff. de regul. iur. idem Deci. consi. 19. nume. 5. qui hanc opinionem fatentur esse communem, tradit latè Alciat. in tract. de præsumpt. reg. 1. præsumpt. 8. Est enim hoc intelligendum, quatenus legitima non est ad alimenta necessaria, ita, vt alimenta nequaquam tollantur.

Ex quo subinfertur, non omninò reijciendam fore opinionem illorum, qui ex aduerso existimant, legitimam lege, statutóue diminui posse, tolli verò totam non posse: quam asseruit Rota antiqua. 476. & Noua. 18. Soc. consi. 30. col. 1. & consi. 150. 1. vol. Vincent. Hercula. quæst. 2. ad primum, Ias. in l. quoniam in prioribus. C. de inoffic. testa. dicens eam esse communem. idem Iason in l. si pater. numer. 21. C. de instit. & substit. Decius consil. 106. nume. 4. Roder. Xuares in l. 9. titu. 5. lib. 3. Fori. 2. limit. Hęc enim procedit, vt diminui possit vsque ad quantitatem alimentis necessariam: tolli verò prædicta quantitas non possit.

5

^† Hinc manifestissimè deducitur legitimam posse lege tolli: rursus diminui posse: totam verò tolli nōnon posse, si intelligamus legitimam lege, vel statuto totam posse tolli: non tamen alimenta, quod ex Bal. colligere facile est. in l. 1. §. ius naturale. ff. de iustit. & iur. col. fin. Nec mihi placet opinio quorundam dicentium, legitimam parentibus debitādebitam tolli omninò posse, etiamsi Franc. à Ripa. eam dicat communem esse, lib. 1. respons. cap. 7. Ex pietate enim naturali iure parentibus alimenta ab ipsis filijs exhibenda sunt. Quo fit, vt Solonis lex in Christiana, ac benè instituta Repub. minimè sit recipienda: quę quidem statuit, genitos è meretricibus parentes alere non tenere. cuius meminit Plutarchus in Solonis vita: quamq́;quamque Romani admisere in duodecim Tabularum legibus. titu. 3. siquidem lex illa pietati refragatur, quæ parentibus referri debet. eodem enim iure naturali tenentur filij parentes alere, quo ipsi parentes filios alere debent. l. si quis à liberis. §. parens. ff. de liber. agnosc. probat doctissimè Alfonsus à Castro libr. 2. de iusta hære. punit. cap. vltim. meritò dissentientes à Bar. qui in d. §. parens. dixit filiũfilium parentes debere alere, non iure naturali, sed ratione naturali: ita intelligens Iurisconsultum in d. §. parens. dicentem ratione naturali parentes à filijs alendos esse.

Ex hac secunda principali interpretatione infertur primò, legitimālegitimam lege, vel statuto tolli prorsus posse, eo casu, quo filius habeat bona, vnde possit optimè seipsum alere, ac sibi alimenta exhibere, vel ex artificio sibijpsi valeat necessaria acquirere. Panormitan. in cap. Rainutius. de testament. nume. 12. Io. Lup. in cap. per vestras. 3. notab. §. 4. in princ. de donatio. inter virum & vxorem. Ioan. Cirier. in tracta. de primogenitur. libr. 2. cap. 16. vbi hanc esse communem opinionem asserit.

Secundò infertur statutum, quo cauetur patrem minimè teneri alere filium maiorem decem & octo annorũannorum, iniustum, atq;atque inualidum esse, vt existimat Anchar. in cap. 1. de constit. 11. quæst. principa. Io. Bapt. in l. omnes populi. ff. de iust. & iur. fol. 10. col. 4.

Tertiò subinfertur, filium à patre alendum esse, etiamsi vxorem absque licentia patris duxerit sine dote, modò honestam duxerit: tradit Decius consil. 231. col. penultim. Imò non tantùm filio, verùm & eius vxori debere pa|

p. 167

trem alimenta exhibere, probat Ioan. Crott. in l. si constante. 2. lect. penulti. & fin. col. ff. soluto matrimo.

Quartò deducitur ex his, licitè posse quem, ex Regia tamen permissione, & licentia, primogenium bonorum suorum constituere in liberis masculis, maioribus natu, modò cæteris indigentibus liberis alimenta præstentur. ita Ioan. Lupi. in d. 3. notab. §. 21. etiam in iudicio interiori animæ, tametsi in hoc vltimo dubius sit idem Ioan. Lup. eod. 3. notab. §. 26. & Ioan. Cirier. in secundo libro de primogenit. cap. 15. atque ex hac ratione censuram patiuntur aliquot ex his, quæ notat Xuares in dict. 2. limitatione. Quibus adde Andream Tiraq. de primogen. quæst. 4. & tribus sequentibus latè hac de re disputantem. Qui in specie tradit. q. 4. nume. 33. alimenta præstanda fore à primogenito cæteris liberis, etiamsi consuetudine vel lege, aut Principis rescripto id cautũcautum non sit. Quod & Hostiens. Ioan. Andre. & Panormi. in cap. licet. de vot. adnotarunt. Sed & licitam esse hanc primogeniorum institutionẽinstitutionem absq;absque vlla peccati labe, probat Domini. Soto, libr. 4. de iust. & iur. q. 5. arti. 1.

Quintò infero, alimenta his filijs, quos spurios appellamus, deberi, etiamsi eorum pater ea præstari prohibeat in testamento. Bald. in l. id, quod pauperibus. C. de episcop. & & cleric. versi. vltimò quæro. & Xuares in l. 1. titul. 6. libro tertio Fori. vers. notandum post Dinum cons. 9. qui pulchrè respondit patrem in testamento non posse filium priuari alimentis hac conditione: Si cum fratribus cohabitare noluerit.

Tertiò principaliter intellige hæc alimenta Iure

6

^† Pontificio præstari. cap. cùm haberet. de eo qui dux. in matrim. Iure autem Ciuili Cæsarum, spurijs filijs alimenta denegantur. Authenti. ex complexu. C. de incest. nupt. Authenti. quibus modis natur. effic. sui. §. fin. Speculat. titu. qui filij sint legiti. §. 1. versi. quid de natis. Præpo. in di. c. cùm haberet. Aretin. consil. 48. Imol. in l. ex facto. §. si quis rogatus. 5. col. ff. ad Trebel. & Fel. in ca. ecclesia S. Mariæ. de constitutio. num. 45. Ego tamen ex tex. dict. Authent. ex complexu. Ius Ciuile procedere existimo in filijs natis ex incestu, coitúue damnato: cæteris enim spurijs non denegat Ius Ciuile alimenta. Ius verò PontificiũPontificium etiam his, qui ex damnato coitu sunt concepti, alimenta exhiberi iubet: eritq́ue eisdem filijs facilimum ea obtinere, etiāetiam refragante Iure Cæsareo: cùm peti alimenta possint apud Iudicem ecclesiasticum, etiam à laicis, qui coram eo conueniri hac ratione possunt. Barto. in l. solent. ff. de aliment. & cibar. legat Ioan. Lupi. in cap. per vestras. secund. notab. nume. 19. Est enim causa alimentorum pia, & ideo diebus feriatis tractari potest, sicuti notat Alexand. in l. 1. colum. 6. ff. soluto matrimon.

Cæterùm illa Constantini lex, quam Iustinianus approbat in Authent. quibus mod. natur. effic. sui. §. fina. his filijs alimenta negans, nimis rigida, & crudelis est: nam & Theodosius Imperator leges à Constantino latas circa filios illegitimos asperas appellat in l. 2. C. de natur. liber. 4. libr. Codicis Theodosiani. Quo fit, vt constitutio Romanorum Pontificum de alendis filijs, etiam natis ex damnato coitu, in foro seculari excluso Iure Ciuili seruanda sit. gloss. Cardi. & Abb. in dict. cap. cùm haberet. Abb. consil. 115. & consi. 50. 2. volum. Fortu. in tract. de vlti. fin. illat. 7. Corset. in reperto. in verbo, alimenta. 2. col. sensit Bart. in dict. Authen. ex complexu. Alciatus lib. 4. parerg. cap. 5. quam opinionem communem esse testatur Aretin. in princip. Instit. de iure natural. gentium & Ciuil. colum. fin. Decius in cap. clerici. de iudic. 2. colum. Ripa. in Rub. de verborum obliga. in fin. idem Rip. in l. si vnquam. C. de reuocand. donat. q. 27. Ioan. Lupi. in cap. per vestras. de donat. inter virum & vxo. 3. notab. §. 9. nume. 14. Ioan. de Neuizanis in Sylua nupt. lib. 3. nume. 25. Carol. Molin. in Alexan. consil. 74. volumi. 3. litera B. cui sententiæ conuenit Regia l. 10. Tauri. Ex quo ego infero etiam Regio iure, patrem, qui filio ex incestu nato tenetur alimenta dare, posse eidem quintam bonorũbonorum partem relinquere alimentorum titulo: licet ipse pater legitimos liberos habeat. contra Ioan. Lup. in l. 9. Tauri. nume. 50.

Quartò intellige principaliter præfatāpræfatam conclusionem, vt

7

^† alimenta præstentur his filijs iuxta parentum facultates, & perspecta ipsorum filiorum qualitate: vbi considerandum est, quo pacto deceat ali illum filium spurium. glo. in l. Nepos Proculo. ff. de verborum significat. versi. dignitate. quam dicit sing. Ias. in §. fin. Insti. de actio. col. 1. & in §. item Seruiana. eod. tit. nu. 64. commendat Alex. in l. si maritus. ff. solut. matri. dicens alimenta, quæ miserationis causa præstāturpræstantur, præstanda fore circunspecta persona illius, cui exhibenda sunt. optimus text. in l. sed & si quid. §. sufficienter. ff. de vsufruct. notat Imol. in l. Nesennius. §. fin. ff. de reiud. sequitur Aret. consi. 17. colum. penulti. Vnde in præstandis alimentis, quæ miserationis, ac pietatis causa debentur, dignitas illius, cui præstanda sunt, est attendenda: tametsi Bald. in dict. l. si maritus. dixerit isthæc alimenta iuxta necessitatẽnecessitatem victus esse censenda, minimè attenta personarum dignitate: sequitur eum Ioan. Lup. in dict. cap. per vestras. 3. notab. §. 24. numer. 3. Chassa. consil. 39. nume. 55.

Ex his tamen non inelegans patet interpretatio

8

^† c. cùm haberet. nempe vt viuendi necessitas in alimentis, nōnon dignitas personarum sit consideranda: quod expedit à suis principijs perpendere: iure namq;namque naturali alimen|

p. 168

ta debentur, quatenus vitæ subueniatur. cap. pasce. 86. distinct. l. necare. ff. de liber. agnosc. addiditius humanum neque iniuria alimenta præstari debere, iuxta dignitatem & statum illius, cui præstanda sunt, vt constat: igitur Baldi opinio non potest recta ratione defendi. Sed oritur hinc concordia noua inter Ius Canonicum, & Ciuile: qua apparet à Iure Canonico filijs, etiam spurijs, alimenta deberi à parentibus, iuxta filiorum dignitatem. per cap. cùm haberet. de eo, qui duxit in matri. at Iure Ciuili filijs comprehensis in d. Authent. ex complexu. alimenta deberi, quatenus vitæ subsidio sint satis, ne fame, aut frigore pereant: non tamen illa, quę attenta filiorum dignitate sunt necessaria: siquidem lex Ciuilis alimenta negare potuit, quæ iure naturali non sunt necessariò exhibenda: quibus mirè concinit Regia lex Partitarum, quam in vndecimo intellectu citabo. Igitur plurimùm conducit Iudicis arbitriũarbitrium in his alimentis diffiniendis. Sed & Regia l. 10. Tauri. permisit patri titulo alimentorum quintam bonorum partem designare his filijs, quibus alimenta dare tenetur. Quæ quidem pars si sufficiens non sit, vitæ subsidio necessariò erit augenda: si verò excedat illam quantitatem, quæ dignitati filiorum conuenit, minimè diminuetur, autore Io. Lup. d. c. per vestras. 3. notab. §. 24. in fi.

Quintò,

9

^† quamuis filios à parentibus alendos esse, iure constet: id tamen locum habet, si filius non habeat patrimonium, neque arte aliqua præditus sit, vnde possit sibi alimenta capere: secus ergo, si is filius valeat se ipsum alere. l. si quis à liberis. §. sed si filius. ff. de liber. agnos. Anto. & Abb. in dict cap. cùm haberet. 3. col. Baptist. de S. Seuerino in l. si qua illustris. C. ad Orficia. colum. penult. Soci. consil. 121. nume. 42. in 4. volum. Laurent. Calca. consi. 59. Decius consi. 576. Nisi dedecus sit filio artem illam exercere: quod prædicti D. D. sentiunt, & Ioan. Lup. in dict. cap. per vestras. 3. notab. §. 23. nume. 6. Abb. in cap. 2. colum. 2. de conuers. infide. probat Regia l. 6. titul. 19. part. 4. Id etiam hac in re certissimũcertissimum esse opinor patrem huic iuri alendi liberos minimè satisfacere, si id curet, & agat, vt filius recipiatur in aliqua domo hospitali, in qua pauperes publicè aluntur: indecens enim est eum filium in domo publicè hospitali constituere: quod sensit Bald. in l. vnica. §. sed scimus. C. de Lati. libert. tollend. quem Præpo. sequitur in dict. cap. cùm haberet. Anto. Burgens. in cap. 1. de emptio. & venditio. colum. penulti. & Io. Lup. in dict. §. 23. numer. 9. dicentes eum, qui alterum tenetur alere, huic obligationi satisfacere, si curet illum recipi in domo pauperũpauperum: nisi indecens sit, eum in loco illo alimenta percipere: vnde apertè sentiunt, quod nos asserimus: non enim video decere filium, nec patrẽpatrem, in domo publica pauperũpauperum ali ipsum filium.

Nec istud est prætermittendum, lege aliqua

10

^† diffiniente certam quantitatem, titulo alimentorũalimentorum, liceat patri filio relinquere, etiam spurio: posse patrem illam quantitatẽquantitatem eidem filio legare, quamuis ipse filius habeat patrimonium, vel bona, ex quibus valeat se ipsum alere, quod pulchrè notat Aym. consil. 199. Ex quo non vulgaris aperitur interpretatio. l. 9. ac 10. Tauri. quibus pater poterit filio illegitimo iure alimentorum legare quintam bonorum partem, etiamsi is filius ditissimus sit.

Sextò ex his infertur,

11

^† patrem teneri ad designandam dotem filiæ spuriæ, sicuti ad eam alendam: quod Bart. voluit in dict. Authen. ex complexu. Abb. in d. cap. cùm haberet. & est communis opinio, teste Ioan. Bapti. de sanct. Seuerino in dict. l. si qua illustris. colum. pen. notat Bald. in l. sed nec mater. C. de iure doti. Bart. in l. fin. §. si à socero. ff. de his, quæ in frau. credit. idem in l. Mæuius. §. duobus. col. antepenulti. ff. de legat. 2. Matthes. notab. 147. Bar. in l. fin. colum. 2. ff. de his, qui. vt indig. Ioan. Lup. in dict. cap. per vestras. 3. notab. §. 9. & §. 23. Bald. Nouel. in tract. de dote. 6. part. priuileg. 26. Ioan. Campe. de dote. 1. part. q. 17. Soci. in l. 1. nume. 25. ff. soluto matrimo. vbi Aretin. colum. 5. scribit hunc sextum intellectum seruari in praxi, & asserit communem esse Francisc. de Ripa ibi. nume. 65. Sed procedit iuxta quantitatem pro alimentis debitam, ex ratione, quam prædicti Doct. adducunt, atque post eos Euerardus in Centuria locorum, cap. 29. notat in hac specie Curtius Iunior, consil. 37. colum. fin. quamuis Alexand. in dict. l. num. 8. voluerit patrem non obligari ad constituendam dotem filiæ spuriæ: pro quo facit l. vxorem. §. pater. ff. de legat. 3. Cui tamen responderi potest eam legem locum habere, quando filia habet bona, ex quibus possit sibi dotem constituere, vt expressim præter alios intellexit Fortuni. in tracta. de vltimo fin. illat. 9. Hinc probanda est decisio Præpo. in cap. 1. §. similiter. de capi. Conrad. in feudis, dum dicit, præmissa lege, vel consuetudine, qua subditi alicui Duci, Comiti, vel Marchioni, aut Regi, teneantur dotem filiabus domini exhibere, eos debere non tantùm id agere erga filias legitimas, sed & erga spurias, quem sequitur Chassa. in consuetu. Burgun. Rub. 8. §. 5. nume. 38.

Verùm, si pater

12

^† excedat iuris metas in assignanda dote filiæ spuriæ, ab eius legitimis hæredibus ille dotis excessus est exigendus matrimonio soluto: non eo constante, ne filiæ maritus eludatur, qui oneroso titulo possidet dotem. Bart. in l. fi. ff. de his, quæ in fraud. cred. quod eo casu procedere potest, quo maritus tempore contractus ignorabat, eius vxorem spuriam esse: alioqui Barto. opinio falsa foret: siquidem etiam matrimonio constante posset illius dotis excessus peti: vt notat Ioan. Lup. |

p. 169

in dict. cap. per vestras. 3. notab. §. 24. nume. 3. ac Ioan. Franc. de Rip. in l. 1. ff. solut. matri. nume. 97. post Cuman. in dict. l. fina. & Nicol. de Vbald. in tract. de success. ab intestat. 4. specie filiorum. fol. 6. col. 1. Quin & aduersus Bartol. est optimus tex. in Regia l. 29. Tauri. qua probatur dotem inofficiosam à fratribus posse exigi ex ea parte, qua sit inofficiosa, etiam matrimonio constante: quod Iure Communi Paulus Castr. adnotauerat in l. vnica. C. de inoffic. do. quam sequitur Ioan. Lupi. in dict. 3. notab. §. 22. dicens ita in Pinciano Prætorio iudicatum fuisse, priusquàm lex Regia statueretur, tametsi idem Ioan. Lupi. in dict. §. 24. opinionem Barto. asserat esse communem, ex eo, quòd dotis titulus marito sit onerosus. gl. in l. si donaturus. ff. de condi. caus. dat. ibidem recepta communiter Barto. in l. si constante. ff. soluto matrimon. nume. 67. Bald. in l. hac edictali. colum. 3. C. de secund. nupt. Iason in l. Nesennius. 3. notab. ff. de re iud. text. in l. vnica. versi. lucratiuas. C. de impo. lucrat. descriptione. libr. 10. Reg. l. 17. Tauri. latiùs Andre. Tiraquel. in l. si vnquam. C. de reuocand. donat. in verb. donatione. nume. 173. sed licet dos marito detur pro oneribus matrimonij ministrandis, nōnon sequitur confestim, maritum dotem consequi omninò titulo onerosi contractus, quia ratione cōiugijconiugij tenetur vir vxorem alere. Vnde dos marito promissa nec defertur verè gratia lucri, nec omninò contractus onerosi conditionem sequitur, alioqui mille fraudibus locus esset in dotalibus instrumentis.

Septimò principaliter ad hanc rem attinet

13

^† alendos esse liberos, à matre primo ætatis triennio: post illud verò à patre, gloss. in dict. cap. cùm haberet. & in l. nec filium. C. de patria potesta. & in cap. fina. de conuers. infide. mater etenim cogitur propriũproprium lactare filium, vt scribit Diuus Grego. in Responsionibus ad Augustinum Anglorum episcopum, cap. 10. ex quo id notauit Gratian. cap. ad eius verò. 5. distinct. Modò non sit ita pauper, vt lactando filio minimè vacare possit. Azo. in Summa. C. de patr. potesta. quem sequuntur Bal. & Paul. in l. alimenta. C. de negoc. gest. Abb. in d. c. fin. col. 2. Barto. in tract. de alimentis. & Præpos. in dict. cap. ad eius verò. probat Reg. l. 3. titul. 10. part. 4. addunt tamen præfati Doct. idem esse in casu, quo mater nobilis esset, cui iuxta mores patrios dedecus foret ei, lactare proprium filium, vel si careret lacte: his enim tribus casibus infans tradẽdustradendus est Nutrici patris expensis, vel cogendus est pater matri pauperi alimenta præbere, quò filium possit proprijs vberibus nutrire. Verùm ego ob quamcunque nobilitatem minimè excusarem fœminas à lactandis proprijs filijs, nec opinor, etiam Reginis id esse dedecus: ex Phauorino apud Aulum Gellium lib. noct. attica. 12. cap. 1. & Macrob. lib. 5. Saturn. cap. 11. & Plutarch. in lib. de liber. educan. fol. 2. & August. in enarratione Psalmi 49. Pulchrè & vberrimè Tiraquel. in tracta. de nobilitat. cap. 20. numero 76. Nec tamen fœminas proprios lactare filios detrectantes, mortalis criminis reas iudicarem, si in eligenda Nutrice, atque alendo filio, curam huic negocio conuenientem impenderent, quod ipse Plutarchus admonet. His etiam illud addendum est, post triennium adhuc matrem cogendam esse, alere filium, si pater pauper sit, atque id agere nequeat: ita Abb. existimat in dict. cap. fina. 2. colum. Regia l. 4. tit. 19. part. 4. Sed & idem Abb. in dict. cap. cùm haberet. probare conatur: onus alendi filios illegitimos pariter matri, ac patri incumbere, nulla ætatis constituta differentia, quod apud me est dubium.

Octauò constat ex præmissis,

14

^† filios etiam spurios non tantùm à parentibus alendos fore, sed etiam ab eorum hæredibus, optimus text. in Auth. licet. C. de natur. liber. Baptist. in dict. l. si qua illustris. colum. penultim. Abb. consil. 115. 2. volum. Matth. notab. 148. Socin. consi. 161. secundo volumi. 2. colum. idem probat text. in l. si quis à liberis. §. item rescripserunt. ff. de liber. agnoscend. vbi Bartol. adnotauit, filium spurium alendum esse à Monasterio, quod eius pater fuerat ingressus, tāquamtanquam à patris hærede. Hinc etiam scribit Ripa in l. si vnquam. C. de reuocan. donatio. quęst. 27. donatarium omnium bonorũbonorum officio Iudicis cogi debere, filios donatoris, etiam spurios alere. Non tamen transit hoc onus alendi liberos ad eum, qui iure emptionis, similísue contractus bona patris obtinuit, cùm nullũnullum hîc detur hypothecæ Ius: qua in re hallucinatur Durantes Gualdensis in libr. de Arte testand. tit. de libe. instit. caut. 17. dicens bona parentum esse subdita hypothecæ pro alendis liberis: atque ideo eorum emptores ad hęc alimenta teneri, per l. 2. ff. de aliment. legat. hoc enim falsum est, quia l. 2. quam ipse citat, locũlocum sibi vendicat in bonis, quæ expressim designantur in testamentis, vel in contractibus, ad alimenta alicui exhibenda, vti Bart. ibi notat. & probatur in l. Lucius. vbi idem Bar. ff. eod. tit. Roma. consi. 388. optimè Hierony. Gygas in tract. de pensionib. quæstion. 51. his accedit, quod Ioannes Gallus scribit, quæstio. 122. vxorem, cui maritus alimenta exhibere tenetur, nequaquam ratione alimentorum agere posse aduersus possessores iure emptionis bonorum, quæ mariti fuerunt.

Nonò est aduertendum,

15

^† alimenta, quæ à parentibus filijs spurijs legāturlegantur, vel traduntur, ad filiorum hæredes non pertinere. Bald. in l. eam quam. numero 41. C. de fideicommiss. non enim ratione alimentorum, quia cum vita finiuntur. l. cùm hi. §. si vni. ff. de transactioni. l. dominus. §. final. ff. de vsufruct. non ratione proprietatis, quia illa filijs spurijs à patre |

p. 170

relinqui non potest: igitur nullo iure ad filiorum hæredes expectant bona illa, quæ pater eis pro alimentis legauit, seu assignauit. idem notat Baptist. in dict. l. si qua illustris. columna penulti. Vnde si filij ex fructibus rei ad alimenta designatæ ali possunt, illius rei dominium mortuis filijs ad patris hæredes redit, vt existimat Ioannes Lupi. in capitul. per vestras. 3. notab. §. 24. numero 4. vbi numer. 7. dubitat de sententia Baldi, qui in l. 1. §. ius naturale. ff. de iustit. & iur. dixit, alimenta, quæ iure filijs legitimis dantur ex eo, quod lege municipali, aliáue ratione priuentur legitima, nōnon transire ad hæredes. Sed à Bal. recedit Rodericus Xuares in l. 9. titul. 6. libr. 3. Fori. 2. limit. col. 17. quia hæc alimenta omninò subintrant locum legitimæ, lege, vel progenij iure sublatæ: quibus suffragatur id, quod Bald. Paul. & alij notant in l. cùm hi. §. si vni. ff. de transactionibus. dicentes fundum ad alimenta legatum ei, cui proprietas illius legari poterat, ad hæredes legatarij transire: quæ opinio communis est, vt fatetur Paulus de Monte Pico in l. Titia cum testamento. §. Titia. ff. de legat. 2. colum. 2. Thom. Ferrari. caute. 2. licet ab his dissentiat Carolus Molin. in Alexand. consil. 223. volumin. 2. Imò si res ad alimenta spurio filio relicta in æstimatione proprietatis non excedit quantitatem alimentis necessariam, ad hæredes filij transire: eandem rem nititur probare Rodericus Xuares in l. 1. titul. sexto. libro 3. Fori. versic. secundum est. Verum hæc omnia apertiùs sunt lege Regia expedita. cùm in constitutione 10. Tauri. sit sancitum, quintam bonorum partem, quę iure alimentorum filijs cōpetitcompetit, & relinquitur, ad filij etiam spurij hæredes transire.

Decimò adnotandum est, non

16

^† tantùm patrem, aut matrem adstrictos esse hac obligatione alendi liberos illegitimos, verùm etiāetiam auos, ac proauos, cæterosq́ue his maiores, si nec pater, nec mater filios alere possint. Eadem etenim æquitatis ratio in his viget. quod Abb. notat in d. cap. cùm haberet. fin. col. Socin. consil. 161. volum. 2. sentit Bart. in l. pen. ff. de liberis agnoscendis. Cyn. in l. 2. C. de alendis liberis. Nec oberit Regia lege quinta titul. decimonono. part. quarta. dicens filios spurios alendos esse à matre, auo, & proauo materni generis, quia lex illa iuris Cæsarei rigorem sequitur.

Vndecimò præter ea, quę ad huiusce rei cognitionem adduximus, illud erit considerandum, hæc

17

^† alimenta filijs negari posse ex his causis, quæ iustæ à iure censentur, vt filius exhæredari possit à parentibus. gloss. ab omnibus recepta in dict. cap. cùm haberet. & in l. si quis à liberis. §. idem Iudex. versic. detulerit. ff. de liber. agnoscendis. quam dicit singul. Francisc. Cremens. sing. 19. Ferrar. in regu. iura sanguinis. ff. de regul. iur. Gerard. à Petra Sancta singul. 1. & Carolus Molinæus, in consuetudine Parisiens. titul. primo. §. 30. in princ. huius etiam sententiæ fuerunt assertores Bartol. in l. Diuus. ff. ad legem Pompeiam. de parricid. Iason in l. Ius Ciuile. colum. penulti. ff. de iusti. & iur. & Ioannes Lupi. in cap. per vestras. tertio notabil. §. 5. & §. 13. quod probatur Reg. l. 6. titul. 19. part. 4. Quæ quidem lex in fine vnum addit memorabile, nempe ex dictis causis alimenta negari posse: non tamen ea, quæ sunt præcisè necessaria in subsidiũsubsidium vitæ. quod ego intelligerem, nisi in causa ingratitudinis, propter quam filius esset morte dignus: tunc etenim nōnon esset iniquum, filium priuari etiam his alimentis, quorum indiget ad subsidium vitæ, ne pereat.

Duodecimò solet dubitari, an filij illegitimi vti possint insignibus paterni, aut materni generis: quod Chass. tractat in Gloriæ mundicata. part. 1. & par. 11. cōsiderconsider. 15. Explicat etiam hac in re Francisc. Balb. in tracta. præscript. 4. part. 4. part. princip. quæst. 18. an hi filij, bona parentum, quorum sunt incapaces, longi temporis possessione valeant vsucapere.

§. SEPTIMVS.

SVPEREST nunc tractare, quibus modis proles illegitima efficiatur legitima: quod ante nos alij peculiaribus libellis aggressi fuêre: fortasse tamen post varia, atque numerosa à nostris Doctoribus hac in re nōnon inutiliter scripta, & hic noster labor spernendus non erit.

PrimũmPrimum equidem

1

^† filius naturalis legitimus efficitur, ex eo, quòd pater eũeum proprium filium esse fatetur in instrumento publico, testamento, scripturáue priuata, trium virorum fide dignorum testimonio subscripta. Auth. si quis. C. de nat. lib. & in Authen. vt liceat matri & auiæ. §. ad hoc autem. coll. 8. glo. in Auth. quibus mo. natu. effici. sui. §. si verò is qui solummodò. in verb. principis. ea ratione, quòd lex Ciuilis præsumat patrem profitentem aliquem esse propriũproprium filium, concubinam, ipsius filij matrẽmatrem, vxorem accipere, sicuti Ang. & Salyc. fatentur in d. Auth. si quis. Bart. in disp. 11. ad fin. Ludoui. de Sardis in tracta. de legitima. fol. 8. Nicol. de Vbald. in tracta. de success. |

p. 171

ab intest. 6. specie filiorum. 2. modo legitima. & Iason in l. neque professio. C. de testa. 2. col. Nicol. Boër. decis. 240. numer. 16. & Cæpola. caut. 248. Alioqui lex Ciuilis ex hoc non censeret fratres huius nominati, vtrinque coniunctos, etiam legitimos esse: quod in dictis iuribus expressè cauetur, & adnotauit gloss. vbi Bald. in l. 2. C. quibus res iudic. non nocet. Alexand. in l. sæpè. ff. de re iudi. numer. 51. Imò esse hanc præsumptionem iuris, & de iure, voluit Iac. de Bello visu. in dict. §. ad hoc autem. sed licet procedere possit eius opinio, quo ad hæreditatem ipsius parentis, ex Præpo. in cap. per tuas. qui filij sint legiti. col. antepenultim. Anton. tamen de Rosell. dubitat de ea in tract. legitim. c. fi. col. pen. & Nicol. de Vbald. in d. 2. modo legiti. nam & contrarium voluit Bart. consi. 120. cuius opinio verior videtur. & magis applaudens, Doct. in hac q. citatis. & Boërio dict. decis. 240. num. 17.

Ex quibus infertur primò, hanc legitimationem non induci ex præfata nominatione, casu, quo à matre dicta nominatio procederet: non enim præsumitur consensus coniugalis ita facilè in ipso viro ex nominatione fœminæ, sicuti in ipsa fœmina & concubina ex viri nominatione. Angel. in dict. Authenti. si quis, quem Cremensis sequitur singul. 161. & Cæpola caut. 248.

Secundò infero, eandem legitimationem non procedere, quando ipsa concubina tempore nominationis aliud cōtraxeratcontraxerat matrimoniũmatrimonium, vel ipse pater aliam vxorẽvxorem acceperat, eamq́ue haberet. Salyce. in dict. Auth. si quis. text. optimus sit intelligendus in cap. per tuas. qui filij sint legiti. Et præ cæteris hoc ipsum probat Lucas de Penna. in l. 4. col. 4. C. de his qui spontè pub. mu. sub. lib. 10.

Tertiò infero, prædictam legitimationem esse intelligendam, si mater esset honesta fœmina: alioqui non esset tutum hunc matrimonij consensum præsumere. Bar. consi. 120. Bal. in l. 2. colu. 2. C. qui. res iud. non nocet. Iaso. in d. l. neque professio. Gerard. sing. 60. contra Præpo. in d. c. per tuas. Nec placet distinctio, quam in hac quæstione tradit Nicol. Boëri. in d. decis. num. 16. quia nullo iure probatur. Vnde subinfertur, mortua matre hanc legitimationem minimè induci ex prædicta nominatione: quod Bart. Bald. & cæteri passim fatentur, & est communis opinio, teste Nicol. Boërio aduersus Præpo. in d. c. per tuas.

Quartò, cùm hîc de præsumptione tractetur, ad eam inducendam necessarium esse quidam existimant,

2

^† patrem nominare filium atque profiteri suum esse: suum inquam, eo intellectu, quo apud Iurisconsultos sui hæredes dicuntur, in l. in suis. ff. de liber. & posthum. §. sui autem. Instit. hæred. quali. & differ. atque ita prædicta iura intellexit Bal. in c. innotuit. de elect. & Ias. in d. l. neq;neque professio. 2. col. Sed hoc non video ad hanc legitimationem iure aliquo exigi, nec opinor opinionem istam esse recipiendam: siquidem in Auth. vt liceat matri & auiæ. §. ad hoc verò. constat ex Græco Nouellarum Codice, 17. cōstitutioneconstitutione, satis esse, vt naturalis filius efficiatur legitimus, si pater propriũproprium esse filium fateatur. Nec in Latina translatione dictio, suus, ita est accipienda, vt Bal. & Ias. opinantur: quibus Regi. l. 7. tit. 15. part. 4. minimè patrocinatur: imò nostram sentẽtiamsententiam corroborat. Id enim tantùm cauendum est, ne pater in hac professione filium naturalem appellet.

Quintò hinc elicitur, falsam esse glo. in d. c. per tuas. quæ

3

^† exigere videtur simul cum hac nominatione, eiusdem filij institutionem, ita, vt hæres à patre instituatur: hoc etenim necessarium non esse satis constat. sunt tamen qui hanc legitimationem admittant, si pater filios legitimos, & naturales non habeat, non alias. gl. in d. c. per tuas. & in d. Auth. si quis. vbi Bar. & idem in disputatione 11. col. fin. Ioan. Andr. Anto. num. 15. & Anchar. in d. c. per tuas. Ias. in d. l. neq;neque professio. 2. col. quorum opinio mihi admodum placet, ex eo, quòd hanc præsumptionem iuris, non admodum decens sit in legitimorum, & naturaliũnaturalium præiudicium extendere, quibus etiam adiungendus est Hosti. in summa. titu. qui filij sint legiti. §. fin. ad fin. qui hoc idem asserit, licet contrarium teneant Iaco. de Bello visu, in d. Auth. vt liceat matri & auiæ. §. ad hoc. Præpo. in d. c. per tuas. 7. colum. Nicol. de Vbald. in tract. de success. ab intest. 6. specie filiorum. 2. modo legit. Bald. in c. innotuit. de electio. Ludo. de Sard. de legitima. fol. 8. col. 2. & Anto. Rosel. in tracta. legitimat. c. fi. col. penult. quorum autoritate vtrinque pensata, non verebor primam, & Bart. sententiam audacter communẽcommunem asserere, cum Nicol. Boêr. decis. 240. nu. 18.

Secundò principaliter,

4

^† filius naturalis eius consensu à patre Curiæ Principis oblatus, si legitimus ipsi offerenti, etiamsi legitimos, & naturales filios habeat ipse pater. l. 3. C. de natur. liber. & in Auth. quib. mod. natur. effi. sui. §. 1. 2. & 3. Regia. l. 5. tit. 15. part. 3. atque idem erit, si mortuo patre ipse filius, non extātibusextantibus legitimis, & naturalibus, se ipsum Curiæ offerat. glo. in dict. cap. per tuas. & notatur in dict. l. 3. & in Authen. paulò antè citato. tradunt etiam Præpo. in dict. cap. per tuas. & in cap. per venerabilem. §. quod autem. qui filij sint legiti. col. 7. Anton. Rosel. de legitimatio. cap. fin. Ludouic. à Sardis in eo tracta. fol. 16. Nicol. de Vbal. de success. ab intesta. 6. specie 5. modo legitima. addens hunc filium ex oblatione ista, vtcunq;vtcunque facta, admittendum esse ad bona illa, quæ existunt intra territoriũterritorium, ac iurisdictionem Principis, cuius Curiæ facta fuit oblatio: non ad alia bona. sensit idem Angel. consil. 350. num. 7. Hæc tamen legitimatio ab |

p. 172

vsu recessit, vt idem Ange. asserit consi. 17. & in Authenti. quib. mod. natura. effic. sui. §. quod verò. Præpo. in dict. col. 7. Anto. Rosel. & Ludouic. à Sardis in præcitatis locis. Quo fit, vt nec illa legitimatio admittenda sit, quam per oblationem Curiæ cœlesti, id est religioni, factam, à iure concedi, voluit Guliel. de Cuneo. in l. 1. C. de sacrosan eccle. ad exemplum huius legitimationis, quæ fit per oblationem Curiæ Principis secularis. idem notat Bal. in dict. l. 1. in lectione. col. 5. Feli. in cap. cùm deputati. de iud. 2. col. Ias. in l. 1. C. quand. non pet. par. nume. 30. Alex. Rom. & Areti. 2. col. in l. necessarijs. ff. de acquiren. hæred. Anto. Rosel. in dict. tract. in fi. Barb. in cap. quia nos. de testament. 1. col. Roma. in Authen. similiter. C. ad l. Falci. 7, speciali. Quæ quidẽquidem extensio, etsi frequentiori DD. iudicio probetur, iure tame procedere nequit, quia oblatus Curiæ Cæsaris ideo legitimus fit, quòd præsumatur legitimus ab ipso Cæsare effectus in præmium illius ministerij, cui filius illegitimus additus est: quæ ratio non conuenit oblationi, quæ Curiæ cœlesti fit. Faber in Authenti. ex complexu. C. de incest. nupt. & in l. cùm quis. & in Auth. licet. C. de nat. libe. Flor. 3 par. tit. 1. cap. 27. §. 2. idem etiam præmittit Præpo. in c. tanta. 2. col. qui filij sint legit. qua in re maximè dubitat Roder. Xuares. alleg. 25. sequutus tandem religionis fauore opinionem Gulielmi.

His tandem omissis, ea quæ ad praxim magis accedunt, explicemus: Crebrò enim contingit, filios illegitimos Principum rescripto legitimos effici. igitur hoc erit paulò exactiori diligentia tractandum.

§. OCTAVVS.

LEGITIMATIO, est

1

^† quædam nataliũnatalium restitutio, quæ absque coniugio natis, extra causam ingenuitatis conceditur. Nam sicuti libertinus, qui in eo statu, vel seruitutis natus fuit, à Principe restituitur illis natalibus, in quibus initio homines omnes nascebantur ingenui. l. secunda. ff. de natalib. restitu. ita illegitimè natus antiquæ ingenuitati, & naturæ, ex qua omnes legitimi nascuntur, restituitur per legitimationẽlegitimationem, text. in Authen. quib. mod. natur. effic. sui. in princ. & in §. illud tamen. Vnde à dispensatione legitimatio plurimùm distat, eò, quòd dispensatio ad aliquem actum, vel certis quibusdam legibus aliquem legitimum efficiat: at legitimatio omninò legitimum quem constituit, vt explicat Antoni. de Butrio. in cap. per venerabilem. qui filij sint legit. nume. 16. & ibi Abb. in gloss. 2. Paul. & Iason in l. sed si hac. §. patronum. ff. de in ius vocan. Idem Paul. consil. 30 lib. 3. Alexan. consi. 30. libr. 4. & consi. vltimo. libr. 5. idem Paul. in l. falsa demonstratio. §. 1. ff. de condi. & demonstrat. & in Rubri. C. de iur. aur. anul. optimè Iason in consil. 40. colum. 2. libr. 3. Corne. consil. 9. 4. volum. & Fortun. in l. Gallus. §. quid si tantum. ff. de liber. & posthum. col. 130. dicens legitimatum, etiam simpliciter quo ad omnia legitimũlegitimum censeri: eũeum verò, qui ex dispensatione est effectus legitimus, ad expressum actum tantùm legitimum |

p. 173

iudicari. Dicebat tamen Decius cons. 258. fin. col. legitimationem esse, non dispensationem, si Princeps aliquem efficiat legitimum ad honores, successiones testamentarias, legitimasq́ue, & ad omnia alia, adijciens, vt patri succedat in eo, quod patri placuerit. idẽidem notat Curtius Senior consil. 73. versic. sed præmissis. colum. 5. & Soci. consil. 246. colum. 3. in 2. volum. & Alciatus lib. 3. parerg. capit. 4. idem latè notat Parisi. consi. 7. volu. 2. num. 17. rursus idem Deci. in l. pactum. nume. 15. C. de collat. Ludouic. Gozadi. in consil. 6. nume. 63. & 67. Ias. in cons. 162. lib. 1. pro quibus est optimus text. in l. cùm in adoptiuis. §. sed ne articulum. C. de adoptio. quem in hac specie adducit Emanuël à Costa Lusitanus in dict. §. & quid si tantum. 2. part. nume. 152. quia secundum eos non est de essentia filiationis legitimæ ipsa successio in bonis parentum: quamuis ex Corneo in dict. consi. 9. colum. fin. contrarium notari possit, & ab alijs, quos ipse citat. & post eum Carol. Molinæ. in Alexand. consilio vltimo, lib. 5.

Hinc efficitur,

2

^† iure optimo legitimato simpliciter, debita sit legitima pars in bonis parentum, eiq́ue competat ius dicendi testamentũtestamentum nullum, vel inofficiosum, sicuti legitimo. probat text. in Authenti. quibus modis natur. effic. legiti. §. igitur. optimus text. in §. 2. Institu. de hæred. quæ ab intesta. deferunt. notat Iason in Rubric. ff. de liber. & posthum. 2. colum. Ioannes Cirier. libr. 1. de primogenit. quæst. 13. latiùs Andr. Tiraquel. in l. si vnquam. C. de reuoc. donat. in verbo, susceperit. nume. 64. non ita dicendum erit in eo, qui dispensatione est effectus legitimus. Is enim, si legitimus efficiatur, vt patri in certa portione bonorum succedat, vel eo pacto, quo pater voluerit eum succedere: non succedit patri intestato, vt legitimus: secundum Iaso. in d. 2. col. nume. 5. & rursus num. 14. & 18. qui hoc ipsum planè probat, vbi de dispensatione, non de legitimatione tractatur: quasi velit idem Iason, posse contingere, quòd filius alicuius per dispen sationem, tantùm efficiatur legitimus, vt patri succedat certa in specie, nempe in eo, quid patri placuerit: nec tamen fiat legitimus in vniuersum, quo ad honores, dignitates, successiones legitimas, & testamentarias. quo casu hic filius non succedit patri intestato, vt idem Iason sensit in dict. Rubric. numer. 18. & probatur ex eo, quod dispensatio strictè intelligenda est, nec admitti debeat extra casum in ea expressum. Sed si quis legitimus efficiatur à Principe ad honores, dignitates, successiones legitimas, & testamentarias, natalibusq́ue restituatur, ita tamen, vt patri succedat ea in parte, quam ei pater relinquere voluerit: dubium est, an patri succedat intestato? Nam Iason in dict. consil. 162. libr. 1. sensit, huic filio legitimam deberi, nisi pater contrarium disposuerit. & idem Iason in dict. Rubri. de liber. & posthum. nume. 16. & 17. censet, sufficere tacitam voluntatem patris, quæ à lege præsumitur. l. conficiuntur. ff. de iure codicil. l. si quis cùm nullum. ff. eodem titul. huic opinioni accedit, quòd hæc legitimatio propria, & vera est, non accedit, quòd hæc legitimatio propria, & vera est, non dispensatio: & ideo tantum ius successionis paternæ restringitur ad eius voluntatem expressam, vel tacitam, quia legitimatio non est strictè interpretanda. Atque ita hæc opinio benignior est. Quòd si dixeris, hanc clausulam eum sensum habere, vt hic filius patri non succedat intestato, non verebor hanc subintellectam legitimationis limitationem ad eundem modum interpretari, iuxta quem accipienda est clausula illa, sine præiudicio successorum ab intestato. de qua §. 10. disputauimus. Cùm in hac specie non sit hæc natalium restitutio censenda dispensatio, sed propria, & vera legitimatio: sicut esset & illa, quæ filium legitimum, quo ad honores, dignitates, successiones, & omnia alia efficeret, ita tamen, vt patri succederet ex testamento, nōnon ab intestato. Etenim hæc est vera in vniuersum legitimatio successionis iura restringens: quæ non sunt omninò filiationi legitimæ necessaria. Differt igitur à legitimatione ita limitata dispensatio, quia hæc non in vniuersum, sed certis legibus: id est ad certos quosdam peculiares actus illegitimum admittit. Quemadmodum & ipse Iason in dict. Rubric. in specie tradit. Vnde ex hoc reprobat Paul. Castrensem, qui in consil. 30. 1. volumi. dixerat, legitimatum, vt patri ab intestato succederet, posse dicere testamentum patris nullũnullum, si in eo præteritus sit: quod falsum est, cùm hæc sit dispensatio, non legitimatio.

Secundò infertur intellectus illius opinionis, quam asserit Bart. in l. si is qui pro emptore. ff. de vsucapio. num. 29. dicens

3

^† filium legitimatum esse verè legitimum, & id communis omnium sententia admittit, vt constat ex Ias. ibi num. 127. Tiraquel. in dict. l. si vnquam. in verb. susceperit. nu. 52. Fortu. in l. Gallus. §. & quid si tantum. ff. de liber. & posthu. col. 125. Socinus consil. 65. 3. col. volu. 3. Chassa. in consuetudin. Burgundiæ. Rub. 8. §. 5. versic. Christi nomine inuocato. Deci. consil. 258. vbi expressim hanc esse communem opinionem fatetur. Sed tamẽtamen in statutis, hunc legitimatum appellatione legitimi comprehendi dubitant plures, quorum varias opiniones retulit Ioan. Crott. in dict. §. & quid si tantum. col. 48. & Albert. Brunus in tracta. de statutis excludenti. fœmi. artic. 12. quæst. 4. & Ioannes Cirier. in lib. 1. de primogenitura. quæst. 13. Ex quibus apparet, saltem ex opinione, quæ magis communis est, legitimatum in statutis non comprehendi sub legitimo, sicuti asserit Albert. Brunus in dict. quæst. 4. & Decius consil. 52. & Carol. Molin. in consuetud. Parisien. titu. 1. §. 8. |

p. 174

gloss. 1. hoc enim ꝓceditprocedit in his, qui per dispensationem efficiuntur legitimi: non in his, qui ex legitimatione hoc ius adsequũturadsequuntur: hi namque etiam in statutis sub legitimis intelliguntur. quod notant Albert. Brun. Deci. & Crott. paulò antè citati, ex hac, quam constituimus, differentia. imò & in his, qui ex legitimatione ius istud cōsequunturconsequuntur, statuta minimè locum habere, si simul sint & alij legitimi ex Iure CōmuniCommuni, notat eleganter Carol. Moli. in dict. §. 8. gloss. 1. nume. 49. & idem in Alexand. consil. 2. volu. 1. num. 11.

Cæterùm Benedictus à Plumbino, vir equidem, si ex vngue leonem agnoscere licet, acri, subtiliq́ue præditus ingenio: in disputatione incipienti, statuto Pisano. col. 3. aliter Barto. quæstionem dissoluit, dicens,

4

^† legitimatum non dici verè legitimum, si originem consideremus: cùm natus non fuerit legitimus, probat text. in cap. tanta. qui filij sint legit. ibi habeantur. Si verò ipsum legitimorum nomen in genere perpendamus: tunc si Princeps efficiat legitimum eum, qui ex vitio, quod ab eodem Principe nequaquam tolli poterat, erat illegitimus, hic legitimatus non est verè legitimus, quia manet, quo ad aliqua illegitimus: si autem id vitium poterat à Principe tolli, verè legitimus erit. sequitur eum Ias. in dict. l. si is, qui pro emptore. numer. 127. Ioan. Cirier dict. quæst. 13. Curtius Senior consi. 73. dubio 3. Decius consil. 284. numer. 15. & consil. 275. final. colum. ex Plumbino colligens, legitimatum rescripto Principis larga significatione dici legitimum, non propria: qua legitimi dicuntur hi, qui ratione veri matrimonij, ex quo nati fuerunt, dicuntur, & sunt legitimi. Fortu. etiam in dict. §. & quid si tantum. col. 127. alia ex Plumbino colligit, quę tamen subtiliter reprobat.

Ego tamen ex Plumbino deduco, legitimatũlegitimatum à Principe seculari, quia natus erat ex coitu, qui coniugalis esse non poterat ex dispensatione Principis secularis, non esse verè legitimum, eò, quòd in spiritualibus nondum legitimatus sit. Si verò esset illegitimus ex vitio, quod Princeps ipse tollere posset, verè legitimum esse: cùm partim illegitimus nōnon maneat: imò perfectè legitimus sit. Ex quo subinfertur legitimatum à Cæsare, quo ad successionem, cùm nondũnondum sit habilis ad spiritualia, donec Romanus Pontifex legitimet eum, nōnon esse verè legitimum, sicuti econuerso legitimatus à Papa non dicetur verè legitimus, ex eo quòd ad temporalia non sit admittendus, vt constat ex mente Plumbini. Imo dicetur isthæc dispensatio potius, quàm legitimatio. Sed id falsum est etiam refragante Plumbini sensu: nam si Princeps legitimum quem efficit, & capacem illarum rerum, quas ipse Princeps concedere potest, nẽpenempe laicorũlaicorum officia, & munera, is verè legitimus erit, tametsi quo ad spiritualia obtinenda, nondum sit factus legitimus. Nec erit hæc dicenda dispensatio, sed legitimatio. Decius consi. 52. col. fin. quamuis Alexand. paulisper dissentiat, in l. sed si hac. §. patronum. ff. de in ius vocan. quod sic probatur, si duntaxat ex lege Ciuili, illegitimi plura nec capere, nec obtinere possunt, ex Iure item Canonico: lege naturali & diuina nihil omninò vetantibus, ipse verò Princeps leges humanas tollere potest: igitur quo ad effectus iuris, quis dubitat, posse Principem verè legitimos facere? ex Bartol. in l. si is qui pro emptore. quidquid in dicta disputatione Plumbinus dixerit. Ex eius enim opinione plura sequerentur, quæ passim displicerent.

Primùm, Romano Pontifice efficiente legitimum eum, qui defectum natalium patitur Iuris Canonici prohibitionis causa, is non erit verè legitimus, cùm ad temporalia minimè sit effectus habilis, quod tamen falsum est: erit enim ad spiritualia, & ecclesiastica verè legitimus: atque isthæc concessio Principis ecclesiastici, erit legitimatio dicenda, non dispensatio.

Secundò ex Plumbino illud adnotandum esset, filium naturalẽnaturalem, quem Cæsar legitimum, ꝓprioproprio rescripto efficeret, non esse verè legitimum, eo quo ad spiritualia & ecclesiastica maneat inhabilis, & tamẽtamen is in conceptione vitiũvitium nullum habuit, quod parentũparentum matrimonium impediret: sed tantùm illegitimus nascitur, quia mater vxor patris nōnon erat, quod ipse non admitterem, sed verè legitimũlegitimum esse hunc dubio procul censerem.

Tertiò ex eadẽeadem Plumb. subtili consideratione sunt, qui colligātcolligant, filiũfilium à Principe laicorum legitimatum, & natalibus restitutum, qui tamen natus fuerat ex coitu, qui nōnon poterat esse coniugalis, Iure Canonico ꝓhibenteprohibente, nōnon verè esse legitimum, nec dici hanc legitimationem, sed dispensationem. Pau. Castr. consi. 30. 1. vol. Socin. cons. 65. fi. col. 3. vol. Bal. in l. 1. C. de nat. lib. Ioan. Crott. in dicto §. & quid si tantum. fol. 14. col. 4. Curtius Senior consil. 73. dub. 4. Decius consil. 338. col. 2. idem Deci. consi. 610. Paul. Paris. consil. 2. volum. 2. numer. 22. & Ludouic. Goza. consil. 85. nume. 6. idem Gozadinus consil. 6. numer. 76. quibus ego in hoc assentior, quia hic filius non restituitur natalibus, quamuis ad omnia, quæ Princeps concedere potest, legitimus ab eo efficiatur. Est enim hæc dispensatio, non legitimatio, ex eo, quòd hic Princeps propria dispensatione non potuit prædictam copulam coniugalem efficere. Quam igitur obsecro dices in Cæsare, aut Rege, legitimationẽlegitimationem? illam nempe, qua naturalis efficitur legitimus. Sed id Plumbino aliqua ex parte repugnat, dicenti, non esse verè legitimum eum, qui quo ad aliqua illegitimus remanet, sicuti hic naturalis ad spiritualia verè illegitimus est, etiāetiam post ipsum Principis re|

p. 175

scriptum. Præterea & hic naturalis à Principè legitimatus, iuxta conclusionem à Decio superiùs adnotatam, propriè nōnon erit legitimus, sed largè. Hoc tamen non procedit: quia nomen legitimus ab ipsamet lege deducitur: & quo ad ipsarum legum effectus à Principe verè legitimus quispiam fieri potest. vt Bartol. in dict. l. si quis pro emptore. notauerat, & ex eo latiùs id colligit Fort. in d. §. & quid si tantũtantum. col. 125.

5

^† Hinc fateor, legitimationem à Principe factam erga filios naturales, legitimis non existentibus, fauore dignam esse: eam tamen, quæ aliter fiat, odiosam ac restringendam, ex text. in Auth. quib. mod. natur. effic. legit. §. sit igitur licẽtialicentia. Sic etiam intelligenda sunt, quę Fortu. tradit in d. §. & quid si tantùm. colu. 130. dicens legitimationẽlegitimationem rescripto Principis concessam fauorabilem esse, dispensationem verò odiosam.

Tertiò principaliter ex differentia dispensationis à legitimatione infertur, legitimatũlegitimatum in patriam potestatem transire, non tamen eum, qui ex dispensatione, quo ad quędam est effectus legitimus, auctore Paul. Castr. in cons. 30. col. 4. 1. vol.

Quartò infero, quòd quamuis ad legitimationem filij factam viuente patre, non exigatur citatio successorum patris intestati: tamen si cum filio dispenset Princeps ad aliquem actum, tunc necessaria est citatio illius, cui fit ex illa dispensatione præiudicium. Socy. consilio 65. in 3. volumi. qui allegat Ancha. consilio 427. & consilio 241. idem notat Ioan. Crottus in dict. §. & quid si tantùm. fol. 11. colum. 2. vbi Soci. fin. colu. & Iaso. numero 132. idem Socy. in l. falsa. §. si cui. ff. de condi. & demonstra. Ludouic. Gozad. consilio 85. numero 6. & quamuis Lancel. Galiau. in d. §. & quid si tantùm, numer. 86. hanc opinionem reprobet, ac passim videamus eam minimè seruari: opinor tamen communem esse, atq;atque seruandam fore, quando successoribus patris intestati illa dispensatio posset maximũmaximum præiudicium inferre, alioqui verior & praxi aptior apparet Galiaulæ sententia, cui nouissimè accedit Emanuel à Costa Lusitanus in d. §. & quid si tantùm. 2. part. numero 152.

Quintò eodem iure efficitur, vt legitimatus à Romano Pontifice non tantùm possit Sacerdotis dignitate insigniri, sed etiam beneficia curam animarum habentia, consequi: non tamen poterit ea beneficia obtinere is, cum quo dispensauerit Romanus Pontifex, vt Sacerdotis dignitatem assumere posset, quod Archi. & alij asserunt in capi. 1. in princ. de filijs presby. in 6.

Sextò infertur, legitimatũlegitimatum à Romano Pontifice posse primo beneficio dimisso secundum obtinere, neq;neque indigere alia licentia. Si verò cum eo dispensauerit Rom. Pontif. vt non obstante natalium defectu possit beneficium Ecclesiasticum assequi, poterit primum beneficium obtinere: non tamen secundum, primò dimisso. Lappus & Domi. in c. 1. §. fi. 2. col. de filijs presbyt. in 6.

Septimò hinc dicendum erit, tex. in cap. fin. de filijs presby. in 6. quo cautum est, dispensationem esse surreptitiāsurreptitiam, ad plura beneficia obtinenda impetratam, si in ea mentio nōnon sit dispensationis prius concessæ ad ordines sacros, & beneficia obtinenda, non obstāteobstante natalium defectu: non habere locum in legitimatione, & natalium restitutione, cuius mentio necessaria non est, secundum Ioan. Andr. & Domini. in dict. c. fi.

Octauò ex his constat,

6

^† habentem à Principe facultatem legitimandi, non posse ex ea dispensare, id est, illegitimum, quo ad quædam legitimum facere: cùm dispensatio maximè differat à legitimatione. Nam & Ludouic. Gozad. consilio 85. numero 6. respondit facultatem à Principe alicui concessam ad legitimandum illegitimos, etiam non citatis his, quos id negotium tangit, intelligendam fore in vera legitimatione, non in dispensatione. Vnde constat ex eo verbum legitimare, non comprehendere dispensandi potestatem: si enim eam comprehenderet, esset cum eadem qualitate intelligendum, quod ipse negat. Huic verò illationi obstat, quòd potestas alicui à Principe concessa legitimandi vel dispensandi contra ius, vt fauorabilis est extendenda, ac benignè intelligenda, non strictè. text. sic explicandus in cap. per venerabilem. qui filij sint legit. vbi in hac Principis concessione procedit argumentum à maiori ad minus, quẽquem text. dicit ibi Abb. sing. idem in c. ad aures. colum. 4. de rescript. idem in c. at si Cler. de iud. §. de adulterijs. col. 5. Franc. in c. cui non de sacerdotali. de pręb. in 6. col. 2. Barba. in tract. de præst. Cardin. 2. par. q. 1. col. penul. idem notat glo. in Cle. 1. de offi. vicar. in ver. sacerdotũsacerdotum, quę sing. est secundum Card. & Fel. in c. G. perpetuus. de fide instr. & in c. fi. de simo. vbi tex. eandem opinionem probat, quæ communis est apud Iuris Cæsarei professores in l. Gallus. §. & quid si tantùm. ff. de liber. & posth. & in l. 2. in princip. ff. de verbor. obliga. vbi Lancel. Galiaula, post alios. col. 3. & Alcia. num. 51. etiam asserunt esse communem. Vnde nimirum si in capit. fin. de simo. appellatione monachorum veniat Abbas: siquidem in fauorabilibus ea interpretatio fieri potest. ex Bart. in l. 3. ff. de stipulati. seruo. Præfatam etiam conclusionem, quam esse communem diximus, tradit Felin. in cap. postulasti. de rescript. numero 10. eandem fatetur communem esse Deci. consil. 76. colu. fin.

Ex qua primò infertur, habẽtemhabentem à Principe potestatem legitimādilegitimandi filios illegitimos, posse eos legitimare, non tantùm ad bona simplicia, sed etiam ad feuda. ita Deci. consilio 76. |

p. 176

contra Signoro. cons. 218. Cuius responsum procedit, quando simpliciter conceditur potestas legitimandi: tunc etenim non censetur data ad feuda, quia hæc bona specialem quandam concessionem exigunt: siquidem legitimatus rescripto Principis ad ea non est admittendus, secundum communem in l. Gallus. §. & quid si tantùm. ff. de lib. & posth. Vnde confestim sequitur, nec facultatem legitimandi ad ea debere extendi. Nam is, qui à Principe hanc potestatem habet, aliud quàm legitimare, agere nequit: sed legitimatus etiam à Principe, ad feuda non est admittendus: igitur nec natalibus restitutus ab inferiori, qui ex Principis concessione legitimare potest. Opinio autẽautem Philippi Decij tunc vera est, quando ex verbis aliquot, in eadem Principis concessione expressis, colligi potest, PrincipẽPrincipem id voluisse concedere: ex Socyn. cons. 3. & Tiraq. lib. 1. de retract. §. 1. in glo. 3. num. 6. qui opinionem Signoroli ab omnibus ferè probari scribit. quibus consentit Alcia. in l. 2. ff. de verbor. oblig. in princ. num. 58.

Secundò ex eadem principali conclusione deducitur, eiusdem Signoroli aliud respōsumresponsum falsum esse, qui consil. 184. dixit,

7

^† habentem à Principe facultatem legitimandi filios spurios, non posse legitimas efficere filias spurias: quem Deci. sequitur consilio 453. Iason. in l. 2. ff. de verborum obligatione. columna quarta. quibus præmissa communis assertio obstat. Et præterea quamuis hanc Principis concessionem priuilegium esse fateamur, receptum est in priuilegijs appellatione masculorum fœminas comprehendi: vt tradit Dec. in l. 2. ff. de regu. iur. ad finem quintæ quæstio. atq;atque ita in specie reprobat Signorol. Galiaul. in dict. l. 2. ff. de verbor. obliga. Et ideò maximè comprobatur, quòd hæc facultas à Principe concessa, beneficium Principis dicendum est, non priuilegium, quia nullo iure prohibitum est Principi, vicarium aliquem designare in his, quæ ipse agere potest, si beneficium Principis est dicenda huius potestatis commissio: igitur latè, non strictè intelligenda est, vt iura apertissimè profitentur.

Tertiò hinc opinor posse probari, habentem

8

^† à Principe potestatem legitimandi spurios, posse legitimare eum, qui simul adulterinus & incestus sit: is etenim spurius propriè est dicendus. l. spurij. ff. de decurion. at neque in odiosis à propria verborum significatione recedimus. l. cùm lege. & ibi Aretin. ff. de testam. Calderi. consilio 1. titu. de consangui. ex quibus hanc illationem tenent Areti. col. pen. & ibi Dec. nu. 14. in c. at si Clerici. §. de adulterijs. de iudic. quamuis Iason. & Alciat. in dicta l. 2. nu. 45. nitantur probare contrarium. Sed pro Are. & Dec. facit, quòd sub genere quælibet species verè includitur. l. si quid earum. §. inter emptũemptum. ff. de lega. 3. l. si quis sic stipuletur. ff. solu. matrim. l. 2. §. doli. ff. vi bon. rap. Neque hîc tractatur Bar. q. in d. l. 2. quę ab hac conclusione differt plurimùm ex sequentibus.

Quartò, Bar. sententia in dict. l. 2. ab his, qui eum sequuntur, hac eadem ratione comprobatur, dum Bart. dixit,

9

^† habentem à Principe facultatem legitimandi ex incestu natos, item adulterinos: posse ex incestu simul & adulterio natum, legitimum efficere: cùm hæc Principis concessio sit fauorabilis, & in his fauorabilibus sub simplicibus mixta intelligenda sint. l. Clemens patronus. ff. de hæredibus instit. l. si ita scriptum. ff. de lib. & posthum. vbi Alex. Barto. opinionem approbat. idem etiam Alexan. post Cuma. Imol. & alios in dict. l. 2. in princip. vbi Alcia. nume. 46. plures ad id citat, ex quorum auctoritate eandem opinionem communem esse asserit, & ab ea in praxi non fore recedendum admonet. Quæ ratione confirmari potest. Is etenim, cui hæc potestas est concessa, potest decem incestos filios, ac totidem adulterinos natalibus restituere: quod constat: igitur poterit vnum, qui simul sit ex incestu & adulterio natus: cùm hoc sit minoris præiudicij. Hæc tamen ratio non omninò conuincit, vt ibi ostendit Alciatus, apud quem & alios nouiores ibi, & Fortun. in l. Gallus. §. & quid si tantùm. columna 70. legenda est huius controuersiæ exacta disputatio. Nam text. in d. cap. fin. de simo. & in ca. per venerabilem. qui filij sint legiti. quibus probatur potestatem dispensandi, vt fauorabilem extendendam esse, non restringendam, loquuntur in facultate dispensandi à iure concessa: non in ea, quæ ab homine conceditur. secundum Fortun. & Alciat. ante quos idem senserat Oldra. consil. 9. in fine, quem & Felin. citat in dicto capitu. postulasti. de rescript. numero 15. & Galiau. in dicta l. 2. columna 4. Sed communem sequutus eam non intelligo, vbi non ageretur de alicuius enormi præiudicio: quia, si de præiudicio graui alicuius tractaretur, tunc decisioni Bartol. locus non esset. Sicuti, si cognatis hæreditatem patris intestati iure optimo petentibus, post illius mortem esset legitimatio facienda: vel si starent filij legitimi, adhuc ipso patre viuente. His enim casibus odiosa censetur legitimandi potestas, & ideò extensionem non admittit. Anton. in d. cap. per venerabilem. num. 13. Paul. Cuma. & alij, quos Alciat. in dict. l. 2. num. 54. refert & sequitur. idem notat Iaso. in §. omniũomnium. Instit. de action. num. 31. atq;atque idem erit dicendum in alijs similibus exemplis, quemadmodum Dec. tradit consil. 453. Hinc etiam opinio Bart. non procedit, vbi legitimandi potestas esset data ipso filio illegitimo, in ea expressim nominato: esset enim tunc odiosa. Abb. & Felin. in cap. fi. de simo. quia Princeps potiùs fecit gratiam illi nominato, quàm ei, cui legitimandi ius demandauit. Erit etiam mi|

p. 177

nus dubium, quando Princeps commisit alicui potestatem legitimandi incestos filios: tunc enim dubio procul legitimari ab illo nequit is, qui simul incestus, & adulterinus sit.

Verùm, vt ad institutum redeam, longiùs ab eo quod tractabam auersus, nihilominus opinor

10

^† habentem facultatem legitimandi ex delegatione Principis, non posse dispensationem ad aliquem actũactum illegitimo concedere: quia nōnon est hæc cōmissiocommissio Principis ad actũactum magis odiosum, qualis est dispensatio extendenda: quod Soci. sensit cons. 246. col. 3. vol. 2. Alexand. cos. fin. 5. vol. Alc. in d. l. 2. in princ. nu. 51. ff. de verb. obli. Cæpo caut. 114. ex quo subinfertur, quòd habens à Principe potestatem legitimandi, nisi aliud de mente Principis constet, non poterit legitimare filios spurios, sed tantùm naturales: cùm legitimatio ista filiorum spuriorum sit potiùs dispensatio, quàm vera legitimatio dicenda, & actus hic erga spurios sit magis odiosus, quàm erga naturales: vt superiùs explicuimus, etiamsi Anton. huic vltimæ conclusioni aduersetur, in dicto ca. per venerabilem. nume. 4.

Porrò quamuis ipsa potestas legitimandi aut dispensandi sit fauorabilis, & tanquam Principis beneficium extendenda, ac latè intelligenda: ipsa tamen dispensatio odiosa est, atq;atque strictè interpretanda. text. in ca. 1. 2. & fin. de filijs presbyte. in 6. ita, vt in ea locus non sit argumento à maiori ad minus. cap. cui de non Sacerdotali. de pręb. in 6 c. fin. de transla. Episco. vel electi. Io. And. in reg ea, quæ. de reg. iu. in 6. dicens, quòd ex dispensatione monacho concessa, vt possit beneficium cum cura animarum obtinere, minimè poterit simplex beneficium possidere, vnde

11

^† legitimatus tanquam incestus, non censetur effectus legitimus, si tantùm adulterinus sit, quamuis maius vitium ex incestu quàm ex adulterio oriatur: quam opinionem communem esse constat, ex Abb. & Felin. in c. fin. de simo. eod. Feli in cap. postulasti. de rescript. nu. 10. & sequenti: atque ita in hac specie fatentur Deci. in d. §. de adult. nu. 10. & Galiaul. in d l. 2. col. 4. Quibus suffragatur, quòd lex, quæ omnibus est æqua, si odiosa aut correctoria sit, est valde restringenda: quantò magis concessio & dispensatio particularis, quæ odiosa est, & ius ipsum violat, erit strictissimè intelligenda. Vnde plura cessant, quæ contra cōmunemcommunem adducit Deci. in d. §. de adult. & idem in c. quia in tantum. de præben. dicens, in ipsis dispẽsationibusdispensationibus procedere argumentum à maiori ad minus: quæ ideò non repeto, quòd loquantur in concessionibus à lege vel Canone inductis, nōnon in his, quæ à Principe priuatim fiunt.

Subsequitur nunc quæstio illa, quisnam possit illegitimos natalibus restituere, vel legitimos efficere? quam materiam diligentiùs inquirentes sequentibus conclusionibus exponimus.

Prima conclusio. Ex

12

^† matrimonio prohibito Iure Canonico, tamen dispensatione Rom. Pont. contracto, proles suscepta legitima prorsus est, etiam quo ad munera & bona ciuilia apud Regios iudices. c. referente. vbi glo. versi. promissionem, qui filij sint leg. Mart. Laudens. in tract. de legitim. vers. saluo nunc saniori cōsilioconsilio. fol. 3. Nec quisquam erit, qui hoc in dubium vertat: cùm hæc proles ex matrimonio legitimo sit suscepta, eò, quòd fuit ex Romani Pontif. licentia contractum.

Secunda cōclusioconclusio. Contracto matrimonio, & ex eo prole suscepta, si dubium sit, an illud matrimonium legitimum fuerit, & Papa id legitimum esse pronunciauerit, proles illa omninò legitima est ratione matrimonij, quo ad vtramq;vtramque iurisdictionem. c. quod nobis. qui filij sint legitimi.

Tertia conclusio. Rom.

13

^† Pontif. legitimum efficiens matrimonium prius in gradu consanguinitatis vel affinitatis prohibito contractũcontractum, legitimare censetur prolem ex illo matrimonio susceptāsusceptam ante illam approbationem, si eius mentio Principi fiat. Princeps enim, qui matrimonium ratum habet, ita id coniugium approbat, ac si ab initio nulla extante prohibitione contractum fuisset: igitur consequens erit, etiam prolem coniugio adhærentem legitimālegitimam esse. Ex eo etiam, quod legitimum constituit, illud matrimonium idem efficit, ac si à tempore contractus legitimaret. Abb. in d ca. per venerabilem. num. 22. Ioan. And. Cardi. Anchar. & Præp. ibi folio 15. col. 1. Anto. de Rosel. in tracta. de legitimat. lib. 2. col. 6. Nico. de Vbald. in tract. de successio. ab intesta. fol. 11. colu. 3. Ex quibus secus erit dicendum, vbi Rom. Pont. non legitimaret matrimoniũmatrimonium contractum, nec dispensaret, vt ab initio contractus legitimum censeretur matrimonium: sed tantùm concederet licentiam contrahendi matrimonium illud, vel perseuerandi in iam contracto: quib. casibus, etiamsi prolis susceptæ mentio fiat, nōnon videtur eam legitimam reddere. quod expresse not. Bal. cons. 129. 3. vol. Ant. de Rosel. d. lib. 2. col. 5. Guliel. Bart. & Alberi. in l. Paulus. quæ aliàs incipit, eum, qui. ff. de stat. hom. Ias. in l. si is, qui pro emptore. ff. de vsucap. num. 122. Nicol. Boer. decis. 264. num. 25. Nisi proles in specie legitima efficiatur. vt Abb. scribit apertè. in cap. tanta. nume. 14. & ibi Cardin. in fin. & id alij Doct. sentiunt, atque tunc erit isthæc legitimatio filiorum censenda eo iure, quo censeretur, si esset facta à Rom. Pontif. separatim absque matrimonio: cùm ratione matrimonij facta non fuerit.

Quarta cōclusioconclusio. Nullus

14

^† Princeps potest natalib. restituere, vel legitimũlegitimum efficere sibi non subditum, quo ad bona intra alterius Imperij aut regni limites existentia, etiam ex con|

p. 178

sensu eorum, quibus præiudicium ex legitimatione fit. quæ conclusio probatur in ca. per venerabilem. versic. insuper. qui filij sint legit. vbi Rom. Ponti. profitetur se legitimare filios Regis Franciæ, quia id fit sine alterius iniuria: cùm Rex Franciæ, quo ad temporalem iurisdictionem, nulli sit subiectus. Deinde ius legitimandi competit Regi vel Principi, cui legitimandus subest in signum subiectionis. d. c. per venerabilem. & Auth. quib. mod. natu. effi. sui. §. illud. hæc verò, quæ ita Principi reseruantur, non potest ei subditus ab eo tollere, quia Principi iniuriam maximāmaximam irrogaret: igitur legitimatio non tenet. vti censent Anchar. cons. 320. Abb. in d. c. per venerabilem. nu. 23. & ibi Ant. 4. col. Io. Crott. in d. §. & quid si tantùm. fol. vlt. vers. secundus casus. Deci. cons. 150. Alex. cōsiconsi. 67. 1. vol. col. fi. dicens hanc opinionem cōmunemcommunem esse. idem fatetur Deci. eam sequutus cōsilconsil. 557. Cui accedit, quod notat Domi. in cap. cùm ex eod. in gloss. subiectos. de electio. in 6. dicens, etiāetiam erga subditũsubditum non posse quem exercere voluntariam iurisdictionem respectu rei, quæ extra ipsius iurisdictionem existit. quod explicat Ludouic. Gomes. in c. fin. §. fi. nu. 61. de consti. in 6. Nam

15

^† quòd quidam existimant iurisdictionem voluntariam posse extra territorium exerceri. l. 1. C. de emancip. libe. l. 2. ff. de offic. procons. Ias. in l. fina. col. 2. ff. de iurisd. omnium iudicum. intelligitur inter proprios subditos, vel eos, qui proprio consensu possunt prorogare iurisdictionem, & quo ad bona intra territorium eiusdem existentia. capi. nouit. de offi. legat. Bald. in l. 1. C. de iure aure. anul. colum. fina. Vnde hæc quarta conclusio recipienda est: tametsi Bald. in proœmio C. colum. penul. contrarium teneant. Angel. etiam consi. 350. num. 7. Nicol. de Vbald. de successioni. ab intesta. fol. 11. col. 3. Deci. obiter tamen. consil. 52. num. 2 & consil. 55. num. 7. Anto. Rosel. lib. 2. de legitimatio. col. 4. &c. 2. eiusdem lib. 2. col. Etiamsi Crott. in d. fol. vlti. dicat esse communem opinionem, posse à Principe concedi legitimationem his, qui subditi non sint, etiam ratione bonorum extra ipsius Principis iurisdictionem existentium, modò adsit consensus illorum, quibus talis legitimatio præiudicat.

Quinta conclusio. Romanus

16

^† Pontifex ex causa ardua, & quæ fidei, religioni Christianæ, vel Reipublicæ vtilitatem præ se ferat, poterit legitimum efficere eum, qui Principi seculari subiectus sit, etiam quo ad bona, muneráque temporalia obtinenda. ex d. c. per venerabilẽvenerabilem. fi. col. vbi probatur, Rom. Ponti. habere iurisdictionem in Laicos casu aliquo, & eam posse exercere, etiam quo ad temporalia, licet illi Laici sint Cæsari, vel Regi subiecti.

Sexta conclusio ex quarta deducitur. Princeps

17

^† potest subditum sibi, in alieno territorio existens legitimare, vbi nullus est citandus, vel is, qui citandus est absque citatione legitimationi consentit. quod constat ex his, quæ in 4. conclu. diximus. Et omninò locum habet hæc assertio, etiam quo ad bona intra alterius Principis territorium existentia, modò præiudicium aliquod non fiat subdito alterius Principis: quia hîc principaliter persona legitimatur, quam res ipsæ sequuntur quocunq;quocunque loco existentes. ita Roma. consil. 39. colum. 2. Deci. optimè cons. 207. argumento assumpto ex his, quæ notat Bartol. in l. legitimos. columna 1. ff. de legit. tut. facit l. propter litem. §. licet. ff. de excus. tut. idem not. Ludoui. Gomes. in dicto §. final. numero 61. intelligens Domi. contrarium ibi dicentem, quando principaliter circa rem existentem in alieno territorio disponitur, atq;atque legitimatio fit. Hic verò principaliter circa personam actus fit, quam res illæ sequuntur.

Septima conclusio. Sicuti

18

^† Imperator non potest legitimare proprios subditos, quo ad munera Ecclesiastica, licet quo ad temporalia hoc valeat efficere, gloss. recepta communiter in cap. lege. 10. distinct. & in ca. officia. 59. dist. ita nec Papa potest legitimare, quo ad bona prophana, muneráque ciuilia, sibi non subditum causa ciuilis iurisdictionis. glo. in d. c. per venerabilem. Nicol. de Vbald. in tracta. de success. ab intest. fol. 11. colum. 3. Anto. nume. 11. in d. c. per venerabilem. dicens, illum text. singu. esse in §. insuper. quo probatur hæc opinio, etiamsi in initio cap. satis ei aduersetur. eandem opinionem asserit Abb. ibi nume. 22. gloss. reg. Cancel. 48. Ioan. Crott. in d. §. & quid si tātùmtantum. fol. pen. vers. 3. quæritur. Thom. Ferrar. caute. 1. dicens, hanc opinionem esse communem, quam in praxi seruari scribit Abb. in d. nu. 22. & Guliel. Benedi. in cap. Rainutius. de testam. in verb. & vxorem. nume. 197. quibus id libenter addiderim, legitimatum à Principe seculari consequi omninò ius patronatus Ecclesiasticum competens hęreditati, cuius ipse fuerit capax ob illam secularis Principis legitimationem: sicuti in hac specie notant Præpo. in dict. capit. lege. colum. 6. Rochus Curt. de iure patron. in verb. competens. q. 2 & Cæsar Lamperti. 1. lib. de iure patro. 2. part. quæst. 2. artic. 29. quo in loco adductis viginti rationibus eam opinionem communem esse profitetur.

Octaua conclusio. Ad Principem

19

^† secularem expectat legitimum efficere filium Clerici, etiam in sacris constituti, quo ad successionem hæreditariam in bonis patris, & quo ad munera ciuilia, ea ratione, quòd legitimatio sit actus ipsius Principis. Bartol. & alij in l. Gallus. §. forsitan. ff. de lib. & posthu. igitur ab ipso Principe in filium Laicum alicuius Clerici exercenda est: qua ratione hanc conclusionẽconclusionem tenent Paul. in l. si quis posthumos. in princip. ff. de liber. & posthu. Calderi. consil. 3. titu. |

p. 179

qui filij sint legit. Soc. cons. 47. in 4. volum. dicens, hanc opinionem esse communem: quam idem Socy. sequitur in dict. §. forsitan. fin. colu. optimus text. in Auth. quibus mod. natur. effici. sui. §. illud. Sed è contrario hoc casu legitimandi ius ad Romanum Pontificem pertinere, suadet ratio. Hic enim filius legitimus fit, vt in bonis Clerici succedat: sed bona Clericorum sunt à iurisdictione Regum & Imperatorum exempta. Abb. in ca. Ecclesia. de constitu. col. antepenult. igitur Romano Pontifici hoc ius competit, non Imperatori. Præterea pater debet legitimationi consentire, tamen Clericus etiam spontè non potest coram seculari iudice causam aliquam tractare. capit. si diligenti. de foro compet. ergò non videtur à Principe seculari hanc natalium restitutionem peti posse: quod tenet in hac specie Domi. in capit. final. §. 1. de iudic. in 6. idem in capit. quo iure. 8. distinctio. Socy. parum sibi constans, consil. 65. 2. colu. 3. vol. sentit Alexand. in consil. 87. 2. volum. colu. 3. incipienti, visis codicillis. latè Paul. Parisi. consi. 2. num. 23. lib. 2. Et licet Ioan. Crot. in dict. §. & quid si tantùm. penult. colu. minimè fuerit ausus certam in hac quæstione sententiam eligere, & tutiùs sit ab vtroq;vtroque Principe hanc legitimationẽlegitimationem exigi: ego tamen vt liberè quid sentiam, exponam, opinionem primam, quæ & communis est, veriorem esse existimo: cùm nulla sit iurisdictio hoc casu in Clericum exercenda: & ipse legitimandus Laicus sit, atque ipsa bona prophana sint, & secularia. Imò eadem ratione idem erit, etiamsi filius sit Clericus. Tametsi fatear hoc vltimum satis dubium esse. Nam & Dec. consilio 150. latè probare nititur, Clericum etiam minoribus ordinibus præditum à Principe seculari legitimari non posse. Sed quo ad bona ex redditibus Ecclesiasticis acquisita, adhuc opinor veriorem esse Dominici sententiam. Sic Ioan. Andr. in dict. capit. per venerabilem, scribit, Principem secularem posse legitimare filium Sacerdotis, quo ad bonorum patrimonialium successionem: quod approbant Præpo. ibi. §. quod autem. colu. 77. & Cæsar Lampertinus de iure patron. lib. 1. 2. parte. q. 2. articu. 29. nume. 17.

Nona conclusio. Princeps,

20

^† qui alteri non subest causa ciuilis iurisdictionis, potest proprios legitimos efficere ex natalium restitutione: veluti proprios subditos. text. in dicto cap. per venerabilem. §. insuper. quem ibi Abb. dicit singula. etiamsi Iaso. contrarium ex eodem text. adnotare conetur in l. qui iurisdictioni. ff. de iurisdict. omni. iudi. Nec mirum: cùm & gl. illum text. malè intellexerit.

Decima conclusio. Is,

21

^† qui Cæsari vel Regi subest, & ab eo potestatem habet legitimandi, non potest proprium filium legitimare absque peculiari ad id impetrata licentia. gloss. in dict. cap. per venerabilem. in verb. Regi, ibidem communiter approbata, vt testatur Deci. in capit. 3. de probatio. colum. antepenulti. idem in dicta l. qui iurisdictioni. vbi Iason eandem opinionem notat & sequitur. quod probatur in dicto capit. per venerabilem: etiamsi contrarium velint Anan. & Ludouic. Bolog. consil. 29. gloss. tamen hanc opinionem communem non probat, quia loquitur in Principe, qui superiorem aliquem in temporalibus non habet, nisi notetur argumento à fortiori.

§. NONVS.

VERVM ex prędictis emergit alia quæstio, qualiter sit impetranda seu petenda legitimatio, vt tuta sit. In quo

1

^† illud inter omnes cōuenitconuenit, has legitimationes rescripto Principis ad iuris derogationem concedi: ideò in eis Principi exprimendum est id, quod mouere posset Principem ad denegandam prædictam natalium restitutionem, vel eum auertere à facili, & forsan neglecta, ac minimè circumspecta concessione. capit. postulasti. de rescript. quem text. dicit ibi Abb. singular. & Corne. 34. in 1. volum. colum. 1. Iason. consil. 105. volu. 1. explicant latè Feli. colu. 3. & Deci. in dict. cap. postulasti. Forsan etenim si id, quo tacetur, Principi esset denunciatum, concessisset petita, certis legibus, aut pręmissa aliqua causæ cognitione, quæ animum quietum redderet. Vnde qualitas ipsius filij, an sit natu|

p. 180

ralis vel spurius est exprimenda: vti probat text. melior iuris, secundum Paul. ibi in l. sed si hac. §. patronum. ff. de in ius vocand. & in capi. per venerabilem. colu. pen. & fin. qui filij sint legit. Oldr. consil. 247. Alberi. in Rubr. C. de nat. lib. Bal. in l. eam, quam. C. de fideicom. nu. 38. Nicolaus de Vbald. de success. ab intest. fol. 10. col. 4. Ant. in d. c. per venerabilem. nu. 15. & ibi Abb. nu. 27. Anto. Rosel. de legitimatio. fol. 14. c. de causa formali. colu. 3. & esse hanc communem opinionem testatur additio ad Marti. Laud. in tract. de legitimat. fol. paruo. 10. col. 1. quorum omnium rationes, si diligenter examinaueris, senties qualitatem vitij, quod filius habet, exprimendam fore: siquidem omnia eò tendunt, vt Principi comperta sint ea, quæ possent ipsum à concessione retrahere vel inducere ad diligẽterdiligenter & circumspectè concedendũconcedendum, re priùs maturè pẽsatapensata. Ex quibus aliquot sunt in hac materia notanda.

Primùm, non

2

^† satis esse in hac natalium restitutione impetranda Principi exponere, legitimandum esse spurium: sed necessariò id exigi, vt vitium, quod is filius in conceptione contraxit, in specie exprimatur: an scilicet sit ex moniali natus, sicuti voluit optimè Ludou. de Sard. in tract. legiti. fol. 13. column. 4. atque idem erit, si pater sit in sacris constitutus, monachúsue, nec sufficere dicere, eum esse spurium.

Secundò hinc opinor esse notādumnotandum, in impetranda dispensatione esse prorsus dicendũdicendum, an ille filius illegitimus, sit adulterinus, an incestus: quod not. Abb. in d. c. per venerabilem. nu. 27. si eius verba rectè considerentur: & id seruari in curia fatetur Nico. de Vbal. Rotæ auditor. in d. fol. 10. col. 4.

Tertiò, ex eadem radice aduertendum est, quòd

3

^† si filius natalibus restituendus sit natus ex duplici adulterio, id est, ex coniugato, & cōiugataconiugata: erit hoc duplex vitium Principi exprimendum. Oldr. consi. 247. Alber. in dict. Rub. C. de nat. lib. Præp. in d. c. per venerabilem. fol. 12. colum. 4. Ferd. Loazes Episcopus Ilerdensis in tract. de matri. dubio 10. col. 2. dicens hāchanc opinionem communem esse. Quo fit, vt Ange. opinio. cons. 204. vera non sit: vbi dixit, filium esse verè legitimatum, etiamsi Principi tantùm id notum fiat, eum esse adulterinum, cùm tamen natus esset ex cōiugatoconiugato, & coniugata. quāquam opinionem sibi contrarius sequitur Præpo. in d. c. per venerabilem. q. 4. col. 5. Vnde Oldr. opinio verior est, etiamsi facta foret Principi generalis mentio: istum scilicet esse spuriũspurium. quod Abb. probat in d. c. per venerabilem. num. 27. quicquid in hoc vltimo contra teneat Dec. cōsilconsil. 338. col. 3.

Quartò, eis rectè pręuisis,

4

^† necessarium esse arbitror, quòd filius natus ex sorore, vel ex filia, ex nuru, matre, vel fratris vxore, si velit à Principe tutam & validam legitimationem obtinere, exprimat omninò gradum illum ex istis, qui eius conceptionem dehonestauit. Nec me latet Caiet. 22. q. 154. art. 9. probare, omnes incestus esse eiusdem speciei. Negari tamen non potest, hanc qualitatem posse Principem mouere ad denegandam hanc natalium restitutionem.

Quintò, ex his patet, veram non esse opinionem Bald. in l. si qua illustris. C. ad Orfic. quam ipse repetit in c. 1. §. naturales. si de feud. fuer. contro. inter domi. & agnat. vas. dicens in impetranda legitimatione satis esse exprimere filium spurium esse, quem sequitur Præpo. in dict. cap. per venerabilem. 4. quæst. Deci. consilio 55. col. 2. & consilio 338. colum. 3. idem voluit Ioan. And. in c. fin. de filijs presbyt. quorũquorum opinionem eam sequutus dicit esse communem Ias. consil. 11. 3. vol. col. 3. & fina. Non enim video, cur isthæc opinio sit admittenda. Nec mihi satis compertum est, eam ita frequenter receptam esse, vt communis censenda sit. Posset fortassis procedere, vbi Princeps legitimationem concederet alicui illegitimo, ex coitu quocunque natus fuerit. Nam hæc Principis verba eius mentem magis aperiunt. vt notat Paul. de Cast. in consi. 30. 1. vol. Præp. in d. c. per venerabilem. fol. 12. col. 4. Ludo. Gozadi. cons. 85. num. 4. Tametsi adhuc opiner, hanc sententiam tutam non esse: & ita eam reprobat Nicol. de Vbal. in tract. de successio. ab intest. folio 10. colu. 4. Saltem seruanda non erit, quando vitium est atrox: nempe coitus cum moniali, matre, sorore, aut filia: atq;atque semper ipse consulerem omnia Principi exponenda fore veraciter, & in specie.

Est item

5

^† in impetranda hac natalium restitutione Principi narrandum atq;atque denunciandum, parentes ipsius filij illegitimi cōiugiumconiugium posse honestè contrahere: atq;atque eo subsequuto ipsum filium posse legitimum fieri. Est enim necessarium, quòd Princeps hoc non obstante ipsum filium legitimet. text. in Authen. quibus mod. nat. effic. legit. §. si igitur licentia. vbi glo. quam Bal. in c. per tuas. de maio. & obedi. notat & Hipp. singu. 130. dicit eam singu. Cæp. caut. 221. Ant. Rosel. de legitimatio. 2. lib. ca. de causa formali, in princ. & Iaso. in l. Gallus. §. & quid si tantùm. nu. 107. ff. de liber. & posthum. quidquid in hoc dicat Ludou. de Sardis, in tracta. legitimationum. titul. de legiti. per rescriptum. q. 5.

Postremò est notandum,

6

^† an in rescripto legitimationis requiratur clausula, non obstantibus legibus contrarium disponentibus. Et constat, rescriptum Principis concessum contra legem aliquam, quæ futuris Principum concessionibus ac priuilegijs minimè derogat, hac clausula non indigere, nisi rescriptum id graue damnum alteri irroget: quo casu dicta clausula sufficit: & est necessaria: quòd si lex, contra quam rescriptum conceditur, fu|

p. 181

turis his concessionibus derogat, atque id rescriptum graue damnum alteri inferat, indiget clausula: non obstante lege contrarium statuente: ipsa lege nominatim expressa: sed si id præiudicium graue non sit, sat erit generalem adijcere clausulam, nōnon obstantib. quibuscunq;quibuscunque iuribus contrariũcontrarium statuentibus. Hęc not. Alex. cons. 187. in 5. vol. cuius distinctionem sequitur, dicens, eam cōmunemcommunem esse Ludo. Gomes. in c. 1. de constit. in 6. nu. 104. ex qua opinione ipse infert, in rescripto legitimationis non esse necessarium expressè tolli. §. fin. in Auth. quib. mod. nat. effic. sui. qui futuris concessionibus derogat, in spuriorum legitimatione, sed satis esse, subijci clausulam generalem, non obstantibus, nisi graue fieret alteri præiudicium ex hac natalium restitutione. quam opinionem in curia Romana seruari, & communem esse asserit Nicol. de Vbald. in tracta. de success. ab intest. fol. 11. col. 2. ex quibus plura intelligens, quæ Deci. not. consil. 10. latiùs Felin. in capit. nonnulli. de rescript. Quibus ego addo in rescripto Principis, quo filius legitimatur aduersus Ecclesiæ vniuersalis Concilium, inserẽdaminserendam esse clausulam, quæ expressè ipsius constitutionis mentionẽmentionem faciat. ex decisione Archid. in c. 1. de const. in 7. quam sequitur Soc. cōscons. 65. col. fi. 3. vol. & Gomes. in d. c. 1. nu. 179. Paul. Paris. cons. 2. nu. 30. libr. 2. quam opinionem melius, ac cæteris diligentiùs explicat Iacobatius lib. 5. de concilio artic. 18. quo in loco expressim asserit, satis esse dicere: non obstante quacunq;quacunque lege contrarium disponente, etiam in concilio generali statuta. eandemq́;eandemque opinionẽopinionem Archidiaconi totus mundus recepit, vt vtar verbis Felini in dict. capit. nonnulli. colum. 4. Vnde in hac materia erit hoc notādumnotandum, ad legitimationem, quæ fiat contra constitutionem. capit. cùm inhibitio. §. primo. de clandestinis desponsa. atque alia Ecclesiæ vniuersalis statuta.

Cæterùm

7

^† hoc in loco quæritur à multis, an in legitimatione concedenda à Principe sint cognati, agnatíue ipsius parentis, vocandi? in quo sit prima conclusio. Legitimatio filij, quæ ipso patre viuente impetratur, optimè expeditur absque alicuius citatione, modò patris consensus accedat. & probatur, quia ipse pater potest liberè bona propria distribuere, igitur nulli facit iniuriam, si proprium filium consentiat à Principe legitimum fieri. Bartol. communiter receptus in l. Gallus. §. & quid si tantùm. ff. de liber. & posthum. final. colum. Deci. consilio 338. colum. fi. quam opinionem fatetur esse communem idem Deci. consilio 55. colum. 1. & 3. & idem consil. 367. colum. fin. Andr. Tiraqu. in l. si vnquam. C. de reuocand. donatio. in verb. susceperit. nume. 53. & Nicol. Boêri. decis. 122. quæ quidem sententia procedit, etiamsi filius legitimus efficiatur, quo ad feuda in præiudicium agnatorum, vt cōsulendoconsulendo respondit Albert. Brunus consil. 1. cui consentiunt duo proxima responsa ibidem typis excusa.

Ex quo infertur, primò filium naturalem non posse legitimari à Principe etiam viuente, & consentiente patre, nisi filij naturales & legitimi ipsius patris vocentur: cùm eis fiat maximum præiudicium ex hac legitimatione: cuius præiudicij ratio habenda est ex eo, quòd legitima eis debita diminuitur. Bald. in l. nam ita Diuus. ff. de adoptionibus. Alexand. in l. ex facto. ff. de vulgar. nume. 25. Andr. de Isernia in cap. primo. §. naturales. si de feudo fuerit controuers. in. dominum & agnat. Vasal. habent etenim filij, patre etiam viuente in eius bonis spem probatissimam. l. in suis. ff. de lib eris & posthu. Hæc tamen conclusio est intelligenda ad hunc effectum, vt Principi sit omninò facienda mentio horum filiorum naturalium, simul & legitimorum: alioqui legitimatio erit surreptitia, nec valebit: siquidem causa legitimandi filios à lege illa potissima iudicatur, ipsum patrem legitima prole carere. §. si quis verò filios non habens. in Authen. quibus mod. natur. effici. sui. & hoc ipsum eleganter ac satis expressè in hac specie tradit Deci. consilio 85. colum. penult. licet Frederic. consil. 57. contrariam sententiam in hoc veriorem esse existimet. Verùm si facta mentione legitimæ, & naturalis prolis, adhuc Princeps, etiam eis non vocatis, filios illegitimos natalibus restituat, etiamsi malè faciat, valet tamen legitimatio, non tantùm quo ad statum integrum ipsius filij, sed etiam quo ad successionem in præiudicium prolis naturalis, simul & legitimæ. vt not. Alexand. consilio 287. & 288. 5. volum. colum. 1. Ioan. Crot. fol. 12. & Carolus Ruinus fol. final. in dict. §. & quid si tantùm. vbi Iaso. numer. 96. dicens, hanc opinionem communem esse, eam sequitur & nouissimè Emanuel à Costa Lusitanus in eodem §. & quid si tantùm. 2. parte. nume. 132. qui num. 141. diligenter tradit, quid dicendum sit, si pater illegitimi parentes habeat, non tamen liberos. Hac tamen ratione, ne tantum præiudicium legitimis & naturalibus liberis fieret, Regia lege Taurina cauetur, legitimatos per rescriptum Principis nullo pacto ad successionem cum legitimis & naturalibus fore admittendos, quod ipsa lege nona & 12. apertè probatur.

Secundò, infertur

8

^† ad legitimationem alicuius citandum esse substitutum sub illa cōditioneconditione, si sine liberis institutus pater illegitimi decesserit: cùm legitimatus hunc substitutum excludat: vt alibi docuimus. Illa etenim bona, quæ pater obtinet, non sunt eius liberæ dispositioni subiecta: sed omninò sunt restituenda substituto. Hanc igitur illationem probat Anchara. consil. 427. Alexand. consilio 67. in 1. volum. & est communis opinio secun|

p. 182

dum Deci. consilio 85. colum. penul. & Crottum in dicto §. & quid si tantùm. fol. 12. colum. 2. qui eam sequuntur. Iason tamen ibi colum. penultima contrarium tenet, ex eo, quòd si vera esset communis opinio, nunquam locus esset legitimato, excluso substituto: cùm substitutus vocatus minimè consentiret restitutioni natalium. Ego verò non consulerem Principi, vt illegitimum legitimum efficiat in præiudicium substituti: nihilominùs tamen consensus substituti nōnon erit necessarius, etiamsi citandus sit: vnde cessat ratio Iaso. cuius opinio, etiamsi vera foret aduersus communem, non tamen negat in rescripto huius legitimationis fore necessariam mentionem huius substitutionis: quod Carol. Ruinus sensit in d. §. & quid si tantùm, ad finem.

Porrò, quod modò diximus, viuente patre, legitimationem fieri posse, non vocatis ipsius patris intestati hæredibus, seu successoribus: est etiam intelligendum, si mortuo patre legitimatio fiat, ex præuia tamen ipsius patris voluntate, quod Bartol. notat in d. §. & quid si tantùm. in fin. quem alij ibidem sequuntur, probat text. in Authent. item sine. C. de natur. libe. Bartol. in l. 2. col. 3. ff. de vulga. Regia l. 6. tit. 15. parte 4.

Secunda principalis conclusio. Mortuo

9

^† patre filij non possunt à Principe legitimari, non vocatis ipsius intestati patris successoribus, quibus iam ius succedendi est delatum. Bartol. & alij in dict. §. & quid si tantùm, ad finem Abb. in dict. cap. per venerabilem. numero 29. nisi constet ex Principis mente ipsum omninò velle successoribus præiudicium inferre, in intestati propinqui bonis: quo casu Principis voluntati deferendum esse, ipse Bartol. voluit per l. 2. ff. de nata. rest. idem notat Anto. in dict. capit. per venerabilem. & ibi Abbas, à quorum sententia, quia communis est, non oportet recedere, secundum Ias. in dicto §. & quid si tantùm. columna final. & Crottum ibi folio 2. colum. 2. vterque tamen eam improbat, exigens citationem horum, qui patri ipsius natalibus restituendi, iure optimo successores existunt ex causa illa, quòd intestatus decesserit. Sed tamen etiam Ias. & Crotto refragantibus Bartol. sententia admittitur, quando hæreditas nondum est adita, alioqui si adita sit hæreditas, opinio Bartol. foret iniqua, etiamsi possessio nondum apprehensa fuerit, Paulus Aretin. Alexand. Socy. & Ruinus in dict. §. & quid si tantùm. colum. fin. ex quibus Ruinus hunc intellectum ad Bartol. assertionem communem esse profitetur: idem asserunt ibi Galiaul. colum. fin. & Ioan. Crottus fol. 12. colum. 1. & ibidem Emanuel à Costa Lusitanus 2. part. numer. 174. quia Princeps potest tollere ius alicui acquisitum ex delatione Iuris Ciuilis. Sed huic opinioni Barto. ita intellectæ, optimè, atque eruditè acerrimo ingenio, quo præditus erat, refragatur Fortunius in dicto §. & quid si tantùm. columna 132. negans pulchris rationibus, Principem posse mortuo patre intestato, eius illegitimum filium natalibus restituere in præiudicium successorum, quibus est delata intestati hęreditas, quamuis adita non sit. Cuius opinio apud me plurimùm semper valuit.

§. DECIMVS.

SOLET in hoc eodẽeodem tractatu dubitari,

1

^† quémnam intellectum aut effectum habeant illa verba, quæ apponũturapponuntur in rescripto, quoquis legitimus efficitur sine præiudicio eorum, qui intestato successuri sunt, eam etenim clausulam in his rescriptis inseri iubet Reg. Cancell. 48. Eius ergò intellectus erit, vt legitimatus concurrat cum legitimis & naturalibus: non tamen auferat successoribus intestati parentis hæreditatem, ante legitimationem eis delatam: auctore Alexand. consilio 188. 5. volumine. Cuius opinio communiter reprobatur: nec iure admittenda est. Ideò ipse Alex. consilio 187. colum. 2. volu. 5. post Anchara. consilio 153. aliter dicta verba legitimationis intellexit: scilicet, vt legitimatus præferatur omnibus successoribus intestati parentis, exceptis filijs legitimis & naturalibus, quibus existentibus legitimatus succedit ex testàmento, modò legitima pars debita ipsis filijs legitimis & naturalibus non diminuatur: sequitur eum Ioan. Crottus in d. §. & quid si tantùm. fol. 12. colu. 3. & Anto. Capycius decisio. Neapolita. 22. idem notat Paul. de Cast. in d. §. & quid si tantùm. col. penul. quorum opinionem cùm prius dixisset communem esse Hieronymus Grattus consil. 63. columna pen. lib. 1. tandem subdit se dubiũdubium esse, an vera sit communis.

Verùm video plerosque in hoc conuenire, vt legitimatus ex prædicta clausula minimè |

p. 183

admittatur, etiam ex testamento, in præiudicium legitimorum filiorum, quo ad eorum legitimam. quod & Socynus notat consilio 95. 4. volu. colum. 7. idem Socyn. consilio 42. vol. 3. col. 3. maximè colum. fin. in cæteris forsan opinio Ancharani procederet, ex eodem Socy. quando esset clausula ita concepta. Sine præiudicio legitimorum hęredum. & quamuis Grattus dict. consilio 63. col. penult. hanc differentiam improbet ex l. 3. §. de illo. ff. pro socio. vbi legitimi hæredes dicuntur, quicunque intestato succedunt: tamen ex Principis mente, & ex potiori significatione, hac in re videtur probabilis prædicta verborum distinctio. Nam prædicta clausula, sine præiudicio successorum patris intestati, hoc inducere videtur, vt legitimatus ex testamento admittatur: attamen mortuo patre intestato, excludatur ab agnatis & cognatis intra quartum gradum, cæteros verò, vxorem, & fiscum ipse filius excludat. ita notat Nicolaus de Vbald. in tractatu de successio. ab intesta. folio 12. columna 3. & 4. Corne. consilio 3. in 1. volumine. quam opinionem dicit communem eum sequutus Deci. consilio 338. colum. 2. idem Dec. consil. 393. colu. 1. Paris. consilio 14. libro 2. numero 44. Socy. consil. 95. col. 5. volum. 4. idem Socy. in dict. §. & quid si tantùm. numero 21. vbi subdit ita legitimatum etiam rumpere patris testamentum, si sit institutus hęres aliquis extraneus à cognatione patris. Præterea hoc in loco notandum est

2

^† legitimatum rescripto Principis, non tantùm legitimum & agnatum fieri ipsi patri, sed etiam omnibus ipsius parentis agnatis, absque eorum consensu, etiam quo ad successionem, text. in Authentic. quibus mod. natur. effici. sui. §. quapropter. notat Paul. Castr. consilio 34. numero 12. 1. volu. Bart. & Bald. in l. communium. C. de natur. libe. Alexand. colum. 2. 1. volum. numer. 36. Deci. consil. 365. nume. 5. Ias. in l. si is, qui pro emptore. ff. de vsucap. nume. 241. Curti. Iunior consil. 37. colum. 1. Aymon Sauilli. consil. 138. col. 2. Quod est intelligẽdumintelligendum in propria & vera legitimatione, non in dispẽsationedispensatione. vti optimè intellexit Anto. in dict. c. per venerabilem. nu. 17. probat Regia l. 12. Tauri. ibi, cæteris cognatis. quo in loco Ioan. Lupi. dicit corrigi Ius commune, ex quo legitimatus rescripto Principis non fit legitimus, nec agnatus alijs agnatis vel cognatis, pręterquàm ipsi patri, absque eorum consensu. per text. in Auth. quib. mod. natu. effi. sui. §. filium. Sed text. ille loquitur in legitimatione, quę fit per oblationem curiæ: in qua prædicti omnes Docto. diuersum putātputant à legitimatione, quæ fit rescripto Principis. quam differentiam expressit Regia l. 7 titu. 15. part. 4.

Sic etiam errauit Ias. in l. fratres. C. de inoffi. test. colum. pen. dicens, legitimatum rescripto Principis patri, nōnon cæteris agnatis, legitimum & agnatum fieri. Vnde

3

^† ex his infero ex lege Regia, ad ius retractus, admittendum esse legitimatum rescripto Principis. quod not. Carol. Molin. in consuetu. Parisiens. tit. 1. §. 8. in gloss. prima. post Matthæ. ab Afflict. in tracta. iuris prothimyseos. vers. item quęro, an consanguineis. licet Deci. consilio 275. incipienti, in causa, quæ Luce. agitur. dubio 3. & Tiraq. libr. 1. de retract. §. 1. in gl. 8. nu. 12. contrarium teneant, ex eo, quòd legitimatus in statutis non cōprehenditurcomprehenditur aliquo pacto sub legitimis: quæ ratio Regiæ legi minimè conuenit: quippe cui nec statuti, nec municipalis legis nomen aptari possit. Imò & in statutis posse legitimatum intelligi sub legitimis, potest comprobari ex his, quæ diximus superiùs. Præterea lex, quæ retractum permisit, non vtitur ita strictis dictionibus, vt solùm ipsos legitimos ad ius istud vocet, etiamsi illegitimos eadem lex expressim minimè vocauerit. vt ipse Tiraq. disputat d. gl. 8. num. 4.

Item illud prætermittendum

4

^† non est, legitimatum rescripto Principis, priuilegium illud habere, quod in gradibus regula Cancell. Iulij Secundi cōcessitconcessit, secundum Nicol. de Vbald. in tract. de success. ab intesta. fol. 9. col. 4. dicentem secus esse quo ad genus & nobilitatem: vbi etiam profitetur, nunquam aliquem legitimatũlegitimatum fuisse ad Cardinalis dignitatem obtinendam: atq;atque semel id concessum fuisse: sed legitimatum non potuisse secuta morte dignitatẽdignitatem illam consequi: idem asserit, nec ad Rotæ Prætorium admitti illegitimos, etiam natalib. restitutos Principis rescripto, quamuis Rom. Pontif. expressè id concedat: eadem refert Ludo. Gomes. in reg. Cancel. de trienna. poss. q. 2. dicens hac de causa Philippum Decium virum alioqui nostra ætate summis dignũdignum laudibus ab eodem prætorio repulsum: cùm semel à Romano Pontifice hoc munus esset ei delatum. Regia verò l. 12. Tauri legitimatum rescripto Principis ad quoscunque honores, ac publica munera admittit.

Denique & illud quæri potest,

5

^† an filio legitimato per rescriptum Principis, nepos ex eo naturalis & legitimus, censeatur ipsi auo effectus legitimus. Qua in quæstione existimo ipsum nepotem esse auo legitimum: ex eo, quòd eius pater fuerit legitimatus. Quæ conclusio probatur, primò, quia legitimatus verè legitimus censetur, ex Bartol. assertione in l. si is, qui pro emptore. ff. de vsucapio. cuius sententiam alibi probauimus: sed si pater legitimus esset, nepos patris locum subintraret. l. si auus. C. de lib. præt. l. posthumorum. ff. de iniust. rup. lege Gallus. §. nunc de lege. ff. de libe. & posthu. igitur idem erit, si sit pater legitimatus.

Secundò fortior est legitimatio, quàm adoptio Authenti. quibus mod. natur. effic. sui §. tribus. Bald. in l. neque absens. ff. de adoptio. |

p. 184

Sed patre adoptato Principis auctoritate, censentur nepotes adoptati. l. 2. §. fi. ff. de adoptionibus. ergo & eodem modo legitimatio erit censenda.

Tertiò, facit l. fin. C. de natura. lib. vbi nepos ex radice infecta prohibetur auo succedere: igitur à contrario, si radix desinit esse infecta, succedet auo ipse nepos.

Quartò, aliquo succedere prohibito, eius proles etiam censetur prohibita. text. vbi Angel. id notat in Authent. de hæred. ab intest. §. reliquum. versi. ex diuerso. Bal. in l. fi. C. de ver. signif. igitur aliquo admisso ad successionem, eius proles admissa iure dicitur.

Quintò, legitimatio non est ita restringenda, quin ad consequentia extendatur, auctore Domin. in cap. 1. §. 1. & in ca. 2. colum. 2. de filijs presb. in 6. Ias. in Rub. ff. de libe. & posth. num. 14. non ergo erit mirum, patris legitimationẽlegitimationem ad nepotes extendi.

Sextò, tametsi

6

^† dispensatio ad consequentia seu annexa, sine quibus consistere potest, non extendatur ex communi sententia: tamen quando accessorium non indiget dispensatione: quia non est vitio infectum: sed tantùm id vitium habet à Principali: remoto illo defectu à Principali per dispensationem, consequens & accessorium liberum erit ab omni macula. Domin. & Præp. in c. nos consuetudinem. 12. distinct. Feli. in c. postulasti. de rescrip. nu. 10. glo. in c. statutum. vers. dignitate. de rescript. in 6. igitur sublata macula, quam pater ex conceptione sortitur, filius natus est liber à paterno vitio, & sic erit legitimus.

§. VNDECIMVS.

SED & præter alia illud notandũnotandum erit,

1

^† nuptiarũnuptiarum solennia celebrari non posse, iure Pontificio prohibente, à septuagesimavsq;septuagesimavsque ad octauam diem post PentecostẽPentecosten. c. Capellanus. de ferijs. in quo illud est aduertendum, ipso die Dominico post Pentecosten, quo festum Trinitatis ab Ecclesia celebratur, posse nuptiarum solennia peragi: atque ita est intelligendus text. in dict. c. Capellanus. dum dicit, Dominica, quæ sequitur, scilicet post Pentecosten, secundum Imo. ibi. Flor. 3. part. tit. 1. c. 17. Syluest. in ver. matrimonium. 7. §. 2. & Regiam l. 18. titu. 2. part. 4. quamuis Abb. in d. ca. Capellanus, contrarium cum alijs Doct. tenere velit.

Item illud addendum est, ab aduentu Christi vsque ad Epiphanię festum, etiam hæc nuptiarum solennia esse vetita. c. non oportet. 33. q. 4. ita, vt nec ipso die Epiphaniæ possint hæc solennia contingere. Abb. & alij in d. c. Capellanus. d. Regia lex 18. Florent. & Syluest. locis paulò antè citatis. Aduentus autem Redemptoris nostri incipit die Dominico, qui contingit à die vigesimaseptima Nouembris ad tertiam diem Decembris, vt not. Specul. lib. 6. rational. Rub. de aduentu.

Est tamen à præfata prohibitione deducendum tempus à Dominica, quę octaua est à Resurrectionis die, ad dies vsq;vsque Rogationum exclusiuè: ita, vt in hoc tempore possint nuptiæ celebrari etiam ipsa die Dominica, quæ octaua est à Resurrectione: non tamen in diebus Rogationum. c. non oportet. 33. q. 4. & hoc ipsum notant prædicti Doct.

Hic etiam agendum est,

2

^† vtrùm secundæ nuptiæ sint benedicendæ? & constat ex c. 1. de secund. nupt. Clericum secundas nuptias benedicentem ab officio & beneficio suspẽsumsuspensum, ad Apostolicam sedem mittendum esse cum literis Episcopi. Qui tamen text. locum habet, vbi constante priori matrimonio presbyter secundas nuptias benedixit. Ioan. Andr. Ant. Abb. & alij ibidem. Regia l. 2. titu. 12. part. 4. Sed Syluest. in verbo, nuptiæ, intelligit illum text. ita, vt locum habeat, etiam priori coniugio soluto, si vterq;vterque coniugum iam fuerat semel benedictus, vel saltem ipsa mulier: quòd si fœmina nondum fuisset benedicta, potest tũctunc benedictio solenniter fieri. idem Thom. in 4. sentent. distinct. 42. quæst. 3. ad finem. Cuius opinio in praxi seruatur, secundum Henric. in cap. vir autem. de secund. nupt. vbi gloss. hoc etiam notat.

Pœna verò suspensionis per sententiam erit imponenda: non autem infertur à Canone ipso iure. Hostien. Abb. & alij in d. ca. 1. quorum intellectus communis est ad illum tex. vt testatur ornatissimus vir, ac Præsul Calagurritanus Ioan. Bernar. in sua praxi. c. 68. idem notat Henr. in d. c. vir autem. & Paluda. in 4. senten. dist. 42. q. 4.

Est tamen hac in re notanda Ioannis vigesimisecundi extrauagans constitutio, ex qua missio Sacerdotis, secundas nuptias benedicentis, ad Romanam curiam, omninò tollitur. Ex ea etiam probabilior apparet illa opinio, quam Henric. in dict. capit. si vir. refert pluribus auctoritatib. ad eam citatis, scilicet secundas contrahentem nuptias benedicendum esse, si prioribus nuptijs benedictus non fuerit, siue sit vir, siue fœmina. quòd si benedi|

p. 185

ctus is semel fuerit, non esse benedicendũbenedicendum. Sed opinionem sancti Thomæ vsus frequentior recepit.

Libet equidem illud, veluti huius paragraphi coronidem, adnotare,

3

^† contrahentem matrimonium cum meretrice, maximam peccatorum indulgentiam à Canone consequi, ex c. inter opera. de spons. Siquidem maximum misericordię opus est, peccantem corripere, eũq́;eumque à peccato auertere: est enim misericordię opus spirituale, quod corporalibus operibus misericordiæ præstat. vt not. Arch. in c. tria. 45. dist. Thom. 22. q. 32. art. 3. Henr. in d. ca. inter opera. optimè Domin. à Soto in eleganti, atq;atque omnibus numeris erudita relectione de secreto. membr. 2. qu. 1. conclus. 3. conceditur ergo hoc opus exercenti remissio peccatorum omniũomnium, secundum Card. & Præp. in dict. c. inter opera. Quibus Abbas refragatur, dicens, non concedi remissionem peccatorũpeccatorum omnium. Ego verò arbitror, ex intentione dicti Canonis tantam pœnam indulgeri accipienti meretricem in vxorem, quantam conuenit, ei distribui ex thesauro Ecclesię propter illud misericordię opus applicata satisfactione, ab ipso summo huius thesauri dispensatore.

Meretrix autem dicitur illa, quæ

4

^† palàm libidinem exercens, quæstum facit: cuiusq́;cuiusque turpitudo publicè venalis est: vti probat Iurisconsultus in l. palàm. ff. de ritu nupt. Regia lex 10. titu. 16. par. 3. c. meretrices. 32. quæstio. 4. Item illa, quæ multorum libidini paret. capi. vidua. 34. distin. etiam sine quæstu. vt in dict. l. palàm constat. Ex qua etiam apparet nil referre, an sit in lupanari, caupona, alióue loco aut taberna prostituta. Illam etiam, quæ duos ad coitũcoitum causa quæstus, nec plures admisit, meretricem esse existimat Abb. in ca. cùm decorem. de vita & honest. Cler. idem Abb. & Prępo. in d. c. inter opera. Ioan. Lup. in Rubr. de donat. inter vir. & vxor. §. 40. & in l. 62. Tau. vbi passim cæteri interpretes id asserunt, per text. in d. l. palàm. Ab ea tamen tantum abest huius opinionis probatio, vt manifestè cōtrariamcontrariam approbet. Item, inquit Iurisconsultus Vlpianus, quæ cum vno & altero se, pecunia accepta, commiscuit, non videtur palàm corpore quęstum facere. Quibus verbis satis apertum est Abb. & sequacium opinionem prorsus refelli. Illa etenim verba: quæ cum vno & altero duos significant tantùm: quod constat ex Laurentij Vallæ adnotationibus. libr. 3. elegant. c. 59. Cui mirè conueniunt Ouidij carmina ex Epistola Sapphus ad Phaonem:

Inde Chelyn Phœbo, communia munera, ponam,
Et sub ea versus vnus & alter erit.
Grata lyram posuit tibi Phœbe Poëtria Sappho:
Conuenit illa mihi, conuenit illa tibi.

Sic & Augustin. lib. 3. de ciuit. Dei. ca. 18. dixit. Cuius in primo & altero libro mentionem fecimus. de primo & secundo libro intelligens. eadem significatione vtitur Valeri. Max. lib. 6. c. 4. de Alexandro sic scribẽsscribens, Dario enim vno iam & altero prælio virtutem eius experto. subdit paulò pòst, Vocem duabus victorijs respondentem, dignamq́;dignamque cui tertia, sicut euenit, tribueretur.

Hinc etiam deducitur

5

^† egregiè errasse hac in re Matthæ. ab Afflict. post Lucam de Penna. in constitutionibus Neapol. tit. 43. libr. 3. dicentem eam fœminam meretricem esse, quæ causa quæstus vnum tantùm virum ad coitum admisit, atque ex eo, à vicinia expellendam fore. per text. in l. mariti. §. qui quæstum. ff. de adult. qui tamen tex. loquitur in marito lenocinium committente, & quęstum ex hoc faciente: in quo sat est, semel quæstum accepisse, esse tamen à vicinia expellendam meretricem, atq;atque in lupanari relegandam. probat l. 2. titul. 22. part. 7. & notat Lucas de Penna in l. si qua. colu. 2. C. de spectacul. lib. 11. Paulus de Castro in l. nullus. C. de summa trinit. Bald. in l. 2. in fi. C. de iure emphyt. Platea per textum ibi in l. cùm suprà. C. de re militari. Matthæus de Afflictis in d. Rubr. 43.

Cæterùm

6

^† dum Regia l. 62. Taur. prohibet ob pecuniam debitam fœminas deduci ad publicum carcerem, nisi sint fœminæ manifestè fornicariæ: non arbitror fore necessarium, vt secunda legis pars locum habeat, fœminam esse meretricem. Sat enim erit, esse publicè alterius concubinam: quod ex Baldo colligitur, qui in l. consentaneum. C. quom. & quan. iud. fin. colum. dixit fœminam luxuriosè viuentem, quæ quidem honesta non est, pro debito pecuniario posse ad carceres duci. Hoc tamen simul cum Regia lege est ita intelligendum, vt locum habeat, quando hæc fœmina inhonesta, atque impudica nupta non est: quòd si nupta fuerit, duci ad carceres pro pecuniario debito non debet. Ioannes Andr. in additionibus ad Speculatorem, titu. de iniurijs. quem sequuntur Iason in l. ad egregias. ff. de iureiurando. Barba. consilio 207. colum. 1. volum. 1. Ioannes Lup. in ca. per vestras. 3. notab. §. 21. numero 2. Capycius decisio. Neapoli. 44. idq́ue passim dict. Regiæ legis interpretes admonent. idem notant Alexander & Iason in l. plerique. in fine. ff. de in ius vocan. Barba. in ca. pastoralis. colum. 6. de iudicijs. Decius in l. 2. ff. de regul. iur. numero 78. fieret enim maxima iniuria marito & matrimonio. quod maximè coadiuuatur ex l. si vxor. §. diui. ff. de adulter. quem tex. pręfati Docto. passim adducunt ad eorum sententiam comprobandam: post Rom. qui in l. si verò. §. de viro. fallentia 2. ff. soluto matrimonio. illum ad id valde commendauit: eandem conclusionem notat Ludouicus Gomes. in c. mulieres. de iudic. in 6. numero 15. tametsi Decius in dict. c. pastoralis. & Ioannes Baptista de debitoribus suspectis & fugitiuis. quęst 5. in fin. aduersus hanc opinionem |

p. 186

probare conentur, nil referre fœminam coniugatam esse, quo minus ad carcerem duci possit, si meretrix sit: quorum opinio procedere poterit eo casu, quo nupta consentiente viro fornicetur, vt in hac specie adnotauit Ioannes Baptista dicta quæstione quinta, quem sequuntur Ludouic. Gomes. in dicto capitulo mulieres. & Hippoly. in l. vnica. C. de rapt. virg. numero 31.

§. DVODECIMVS.

EX his tandem, quæ hoc libello tradidimus, lector diligens facilè cognouerit, quanta sit causæ coniugalis grauitas: in qua quidem non tantùm humana iura, sed & diuina tractare oportet: in qua de maximo sacramento agendum est: in qua denique non de re pecuniaria, non, inquam, de re leui, minimiq́ue momenti, ac friuola: sed perpetua, atque inuiolabili humana societate est iudicandum. Proinde

1

^† non temerè, sed maxima deliberatione præuia sacrosancti Canones statuerunt, huius iudicij quæstionem, quo ad cognitionem & diffinitionem, solis Episcopis pertinere. c. multorum. 35. quęst. 6. c. auditis. de præscript. text. cæteris apertior in c. accedentibus. de excess. prælat. teste Panormitano in cap. 1. de consanguinit. quibus conuenit Regia l. pen. tit. 10. part. 4. Potest tamen Episcopi Vicarius huius coniugalis causæ cognitionem tractare, etiam ex generali commissione Episcopi. text. vbi Abb. & Præpo. in ca. fi. de cognat. spirit. text. optimus, quem ipse post Hostien. ibi. 2. colum. ita intelligo in c. literas. de restit. spoliat. idem notat Lampertinus de iure patronat. 3. part. 2. libr. quæst. 2. arti. 3. Atque etiam capitulum vacante sede Episcopali, ex eadem ratione: quod latè tractat Francisc. Pauinus in tract. de potesta. c. sede vac. 1. part. q. 10. col. 3.

Est tamen dubium, an ex delegatione possit inferior Episcopo habere huius causæ cognitionem. Et ex cap. proposuisti. de probat. & c. ex literis. de in integrum restitut. & cap. 1. vt lite non contestata. probatur causam matrimonialem à Romano Pontifice delegari non solùm Episcopis, sed & inferioribus: nempe Archidiaconis, Prioribus, & Archipresbyteris. quod in hac specie notat Abbas in capit. 1. de consanguinit. & affinita. super gloss. 3. quæ hoc probat. & Barba. in capi. 1. vt lite non contestata. 2. colum. Dec. in c. si pro debilitate. de offic. deleg. colum. 4. quod de iure negari non potest: sed non solent Romani Pontifices causas matrimoniales, nisi ex aliqua iusta causa alijs quàm Episcopis committere, vt Ioannes Andr. Abb. Anton. Felinus colum. 3. & Dec. in dict. c. si pro debilitate. testantur & idem Decius in dict. c. proposuisti. colum. 1. Doctores per textum ibi in cap. causam matrimonij. de offic. delegat. Collecta. in c. 1. de consanguin. & nouissimè Ludo. Gomes. in cap. statutum. numero 82. de rescript. in 6. Quod, si matrimonialis controuersia à Romano Pontifice cuiquam delegetur, non poterit is delegatus, etiam Episcopo eam subdelegare, propter ipsius causæ grauitatem, auctore Abb. in dict. capi. si pro debilitate. colum. penulti. vbi Ioannes Andr. in fine. Anton. colum. 2. & Felin. 3. idem asserunt, quamuis Dec. ibi. numero 4. teneat contrarium, dicens, posse causam matrimonialem subdelegari, saltem Episcopis: atque id ex Panormi. colligit, quem corruptum vitio impressoris habuit: vt constat ex antiquioribus, à quibus Panormi. eandem conclusionem accepit. Nec obstat text. in dict. c. ex literis. de in |

p. 187

integrum restit. vbi delegatus causam matrimonialem subdelegauit, quia eam commisit Collegæ, cui ipse Romanus Pontifex eandem causam commiserat, & cuius industria ab ipso Principe ad idem negocium electa fuerat. Si tamen causa cōiugalisconiugalis, tantùm circa thori separationem tractetur, solet committi etiam his, qui episcopi non sunt. text. vbi id in specie notant Anto. & Socin. col. 1. in d. c. 1. vt lite non contest.

Verùm ex præscriptione competere potest alijs quàm episcopis causæ coniugalis cognitio, ac diffinitio, quod notant Doct. per text. ibi in cap. auditis. de præscript. & probatur in c. accedentibus. de excess. prælat. vbi idem notatur de priuilegio, & de consuetudine. glo. in c. 1. de consang. communiter ibi recepta gl. in c. literas. de rest. spol.

Item ex delegatione speciali episcopi poterit inferior huius causæ cognitionem accipere. gloss. in dict. cap. 1. de consang. singu. secundum Abb. vbi Henric. & Præpo. idem notant. idem Abb. in cap. ex literis. de in integr. restit. & Hostiens. in dict. cap. literas. 2. col. quorum opinio communis videtur. Debet tamen hæc causa tractari, vel ex commissione speciali, vel generali à Iudice, qui sit peritus in Iure Pontificio. Nam & Barba. in c. proposuisti. de probat. col. 1. defendere conatur, ad sententiam in hac causa ferendam esse ita necessariam Iuris Canonici scientiam, vt sententia ab huius disciplinæ ignaro lata minimè teneat. argumento sumpto ex dict. cap. 1. vbi Hostiens. Abb. & cæteri Docto. communiter asserunt contrarium, dicentes iniquum esse, quenquam coniugalem controuersiam diffinire, qui non sit Iuris Canonici peritus: tamen latam sententiam validam esse propter iurisdictionẽiurisdictionem, quam habet is, qui eam tulerit.

Hinc

2

^† etiam constat, non posse quæstionem coniugalem, quæ inter duos tractatur, in arbitrum compromitti. c. pen. de in integ. re. notat gloss. in cap. 1. de consanguin. & in l. non distinguemus. §. Iulianus. ff. de arbit. Regia l. 24. titul. 4. part. 3. Imò Roma. scribit, consil. 299. ab arbitris laicis causam coniugalem, nec principaliter, nec incidenter diffiniri aut examinari posse, contra Bald. in l. vnica. C. de confess. nume. 37. quem Alexan. reprobare videtur in l. quotiens. C. de iudi. quibus accedat text. in cap. contingit. de arbit. vbi gloss. communiter recepta hoc ipsum notat. Multo fortius transactio in causa matrimoniali fieri nequit. c. fi. de transact. Vnde quamuis causa spiritualis possit compromitti in laicum arbitratorem, quem amicabilem compositorem vulgus appellat, secundum Roma. consil. 173. Alexand. in l. quotiens. C. de iudi. Felin. in cap. cùm sit generale. nume. 3. de foro compet. Ancha. cons. 34. 2. col. Dec. in c. 2. de iudi. in princ. vbi asserit hanc opi. communem esse, & ibi Ripa nu. 13. idem profitetur: contra Abb. in d c. contingit. Roma. in l. Titia. ff. solut. matrim. & Barb. in d. c. 2. tamen causa spiritualis, in qua transactio fieri non potest, non poterit, nec in laicum, nec in clericum arbitratorẽarbitratorem compromitti. quod notat expressè Ripa in d. c. 2. num. 13. siquidem compromissum in arbitratorem factum, transactioni comparatur. gloss. in Authenti. vt different. iudic. in princ. Bart. in l. si societatem. §. arbitrorum. ff. pro socio. col. 2. Abb. in c. quintauallis. de iureiur. nu. 7. & seq. notat Ias. in §. omnium. de actionib. nume. 18. Bal. Pau. & Ias. in l. transactionis. C. de transac. optimè Deci. consi. 60. colum. 3. Igitur, cùm in causa matrimoniali non sit transactioni locus, nec erit admittendum compromissum in arbitratorem factum.

Imò ex ratione text. in c. 1. de consang. & affinit. opinor causam coniugalem, in qua de fœdere matrimonij agatur, non posse etiam arbitrum clericum tractare ex vi compromissi, etiamsi incidat in causam, cuius legitimam ex consensu partium cognitionem habet. Iudex

3

^† verò secularis minimè potest discutere matrimonij causam, neque eius vllam cognitionem habet, etiamsi tractetur de coniugij separatione, quo ad thorum, vt diximus superiùs, cap. 7. §. 6. numer. 8. etiamsi coniugalis causa incidat in iudicium hæreditariæ successionis. quod etiam notauimus hoc eodem ca. §. 3. numero 4. Sed sunt, qui existiment Iudicem laicum posse causam istam matrimonij tractare incidenter, si controuersia in facto, non in iure consistat. ita Barto. in l. Titia. ff. solut. matrimon. idem Bart. in l. 2. ff. de iurisdict. omn. iud. tunc enim nulla Iuris Canonici peritia necessaria est, & causa ipsa merè temporalis censetur. idem notat Abb. in c. post miserabilem. de vsur. idem Abb. & Felin. col. 3. in c. cùm sit generale. de foro compet. quibus text. in d. c. post miserabilem, optimè suffragatur, quem ad id notat Roma. in d. l. Titia. vbi ipse, & Alexand. 3. colum. fatentur prædictam opinionem cōmunemcommunem esse. idem etiam asserunt Ias. in l. quotiens. C. de iudic. Dec. in cap. 2. nume. 24. de iudic. vbi Francisc. de Ripa num. 17. eandem sententiam defendit contra Decium ibi, qui contrarium voluit post Imol. & Raphaêl. in d. l. Titia. De quo & Ias. dubitat in d. l. quotiens. Vnde consultiùs res agetur, si oblata, incidenti, super matrimonio, vel alia causa ecclesiastica, quæstione etiam facti, coram seculari Iudice, is, cuius interest, ad ecclesiasticum IudicẽIudicem accesserit, ab eoq́;eoque petierit, vt illius quæstionis cognitionem assumat, atque Iudicem laicum inhibeat: ne in ea etiam incidenter ꝓcedatprocedat. tunc enim, si Iudex secularis nondum cœpit id negocium tractare, ecclesiasticus citatis his, quos id tangit, eandẽeandem incidentem causam expediet, vt consuluit Gerard. singul. 96.

p. 188

His accedit, quod notat Anto. in cap. tuam. de ord. cognit. per illum text. dicens

4

^† Iudicem laicum, coram quo aduersus contractum fuit obiecta exceptio vsurarum, posse inhiberi à Iudice ecclesiastico, ne in illius contractus exequutione procedat, donec exceptio vsurarum sit à Iudice ecclesiastico diffinita. quod etiam docet Ambros. de Vignate, in cap. salubriter. de vsur. nume. 125. sentiunt idem Bald. in l. consulta. C. de testam. & Imol. in cap. cùm in iure. de offic. delegat. Ex quo Bartol. Cæpola consil. ciuilium causarum. 18. asserit debitorem captum à Iudice seculari liberandum esse omninò à carceribus, si per Iudicem ecclesiasticum fuerit pronunciatũpronunciatum illud debitum inductum fuisse ex causa vsuraria, eò quòd ipse debitor vltra sortem illam quantitatem creditori promiserat. Vnde

5

^† Regia l. 4. titu. de exceptio. libr. 3. in ordi. Reg. dum dicit Iudicem laicum debere aduersus exequutionem contractus admittere exceptionem vsuræ, ita erit intelligenda, vt si in vsurarum exceptione sola quæstio facti tractetur, possit hoc negocium à ciuili Iudice expediri, iuxta sentẽtiamsententiam Bart. & communem, nisi inhibitio à Iudice ecclesiastico oportuno tempore processerit, sicuti Gerard. adnotauit. Si verò iuris sit controuersia, ad ecclesiasticum Iudicem remittatur: atque eius diffinitio expectetur, ex paulò antè promissis. cùm hoc crimen merè ecclesiasticum sit, vt communiter Doctores fatentur, & nos retulimus superiùs, cap. 6. num. 19. hanc tamen opinionem conatur euertere, eamq́ue falsissimam esse existimat Carol. Molin. de contract. quæst. 10. dicens, non esse magis ecclesiasticum hoc crimen, quàm homicidium: & non esse merè ecclesiasticum, deduci potest ex eleganti, & eruditissima hac de re disputatione Martini ab Azpilcueta in c. nouit. de iudic. 6. notab. coroll. 7. Imò Rode. Xuares in rep. l. Regiæ de instrum. exequutione. versi. nunc circa Iudicem. col. 8. scribit Iudicem secularem ex lege Regia posse, ac debere persequi ipsam exequutionem, non obstante Iudicis ecclesiastici inhibitione, si intra decem dies minimè docuerit reus vsurarium esse contractum. illud quod probatur autoritate Angel. in l. 4. §. condemnatum. in fi. ff. de re iudic. Socin. cons. 79. lib. 3. Matth. Afflict. decis. Neapolita. 30. idem notat Rebuffus super leges Regias, tracta. de literis oblig. artic. 2. gloss. 1. nume. 22. dicens, ita in praxi apud Gallos receptum esse. quibus adde Freder. consil. 300. & Lauren. de Rodulphis in tract. de vsur. q. 131. & 129.

Quid tamen Iudex agere debeat in huius causæ cognitione, quando vterque qui litigat, est præsens, palàm est, sed si alter sit absens, potest dubium esse, qua via sit procedendum. In

6

^† quo notandum est, altero absente, & contumace, etiam lite non contestata posse Iudicem in hac causa testes recipere, præsentem audire, atque sententiam proferre diffinitiuam. ex cap. quoniam frequenter. §. porrò. vt lite non contestata. cuius decisio duplici ratione constat, ex malitia absentis, & propter periculum fornicationis in eo, qui absentem expectaret, quarum quælibet non sufficeret, vt idem text. probat, iuncta gloss. versic. opponi. quod clariùs notat Abbas, Mari. Barba. fin. col. ibi. post Hostien. quos Iason sequitur in l. in testamento. in magna. C. de testa. milit. num. 14. ex §. affinitatis. Insti. de nuptijs. l. liberorum. §. fi. ff. de his, qui not. infa. adiuncta l. sequenti. Dicitur autem absens contumax, quando legitimè citatus noluit comparere, vel si ex malitia latet, nec citari possit, vel impedit citationẽcitationem ad eum peruenire. tex. optimus in dict. §. porrò. quem singul. esse existimat Abb. ibi. facit text. in cap. de illicita. 24. quæst. 3. & in l. contumacia. ff. de re iudica. Imò quando absens impedit, ne citatio ad eum perueniat, vel malitiosè latet, ne citetur personaliter, citatus omninò censetur, etiam nullo proposito edicto, nec ad eius domum facta citatione, secundum Abbat. in dict. §. porrò. per illum text. quem idem notans dicit elegantem Barb. ibi. nume. 25. idem probat Abb. in c. ex tuæ. de cler. non resid. nu. 12. & Alex. in l. properandum. §. sin autẽautem reus. C. de iudic. conclus. 5. senserat id gl. in d. l. contumacia. quidquid gl. contrarium velit in d. §. porrò. in verb. impedit.

Si verò absens contumax non est, eo minimè expectato matrimonialis causa tractari nōnon debet: sed expectandus est, donec ipsius obitus verisimiliter præsumatur: ex eodem §. porrò. versic. si autem. In quo illud est insigniter aduertendum, ad effectum, vt causa coniugalis examinetur in iudicio, & coram Iudice rationes expendantur, ex quibus præsens matrimonium non valuisse contendit, sufficere verisimiles aliquot coniecturas, aut præsumptiones mortis ipsius absentis: ex autoritate illius text. quem ita intelligit gl. ibi in ver. præsumatur. à Panormita. Socino, Barb. col. antepenulti. & alijs ibi approbata. & ab Hippo. in Rubri. C. de probatio. num. 231. qui eam dixit notab. esse, licet ad effectum, vt absque probatione coniugalis impedimenti, possit præsens liberè matrimonium contrahere, non sufficiunt præsumptiones, nec coniecturæ mortis illius, qui absens est. cap. in præsentia. de sponsalibus.

Verùm in huius causæ coniugalis processu iudiciali quibusdam placet, non esse testes recipiendos, nec sententiam diffinitiuam proferendam, lite non contestata, quando vterque litigator est præsens. ex glo. in cap. per venerabilẽvenerabilem. in verb. iudiciarium. qui filij sint legit. quæ singul. est secundum Card. in Clem. 2. 4. oppo. de iudic. & Bald. in Rubri. de appellatio. colum. 4. qui eandem commendat in Au|

p. 189

thent. qua in prouincia. C. vbi de crim. agi oportet. colum. 2. & Decius in c. per tuas. de appellat. col. 2. dicens eam communiter approbari: dicit eandem gloss. auream Felin. in c. 2. colum. penul. de offic. iudicis. duo notans. Primum, prædictam opinionem procedere, nisi Actor & Reus præsentes tacitè, vel expressim consentirent, processum continuari lite non contestata: nam in hoc possent cōsentireconsentire, cùm à iure in prædictis causis sit remissa iudiciorũiudiciorum exacta solennitas. Secundum, prædictam gl. non procedere in casibus, quibus in specie à iure remissa litis contestatio, in quibus etiam inter præsentes minimè consentientes proceditur, lite non contestata: atque hoc vltimum ipse asserit communiter receptum esse in dict. cap. per venerabilem. ex quo constat, etiam partibus præsentibus, & non contumacibus, posse ferri in causa matrimoniali sententiam diffinitiuam, atque testes recipi lite non contestata, etiam inuitis litigantibus, ex constitutione, dispendiosam. de iudic. in Clement. vbi Cardi. oppo. 4. Imola super glo. matrimonijs. & Bonifac. numer. 49. hoc idem tenent post gloss. quam cæteri Docto. approbare videntur. Quo fit, vt existimem opinionem gloss. in dict. cap. per venerabilem. minimè procedere in casibus expressis in d. Clem. dispendiosam. adiuncta Clem. sæpè. de verborum significat. hancq́ue opinor communem sententiam esse. quicquid Decius dixerit, ac dubitauerit Feli. in dict. col. fi. Vnde iura antiqua, nempe c. accedens. in 2. vt lit. non contest. cap. quoniam. §. porrò. eodem titu. correcta sunt per Clemen. dispendiosam: siq́uidem ex eis non poterat in causa coniugali, etiamsi in ea de fœdere matrimonij ageretur, procedi absque litis contestatione, nisi data alterius ex litigantibus contumacia. Vtroque tamen Iure, si de separatione propter fornicationem similémue causam tractetur, quo ad thorum, est necessaria, etiam altero litigantium contumace, contestatio litis omninò. cap. vt lite non contestata, quem textum ita Doctores communiter interpretantur ibi, & in dict. Clement. dispendiosam.

Oportet tamen Iudicem cautum esse circa probationes matrimonij, cùm sit hæc res grauissima, & ideo maximo iudicio, ac discretione peragenda. Non

7

^† enim quibuslibet in hoc negocio danda fides est, sed his tantùm, qui sint omni exceptione maiores, vt inquit Romanus Pontifex in cap. 1. de consang. vbi Bernardus scribit, eum testem dici omni exceptione maiorem, qui nulla exceptione repelli potest. idem glo. in cap. at si clerici. in princ. de iudic. & in c. 1. de testib. & in §. item verborum. Institu. de inutilib. stipulat. quas commendat Præpo. in d. c. 1. de consang. col. 2. dixit esse mirabiles. Barb. in Rub. de probat. nu. 29. & sing. Ias. in Additio. ad Portium. in d. §. item verborum. Corse. in sing. in verb. integer. latiùs Albertinus in cap. 1. de hæret. in 6. q. 16. nu. 25. Ex quo deducitur,

8

^† non esse testem omni exceptione maiorem, seu omni suspicione carentem eum, cuius fides non tantùm ex obiectione perimitur, sed & diminuitur, cuiusq́;cuiusque opinio in discrimen, & magnam dubitationẽdubitationem reuocatur. optim. text. in c. licet causam. de probat. vbi in causa ardua non admittitur testis, cuius fides aliqua ex parte diluitur. quem tex. dicit sing. Bal. in c. ad nostram. col. 1. eod. tit. ad idem l. optimam. C. de cōtracontra. stipulat. vbi Bal. in specie notat, dicens testem infamem de facto, hoc est, improbatis, & leuioribus præditum moribus, non esse admittendum in causa, quæ testem omni exceptione maiorem postulat. idem notat Ias. in l. cunctos populos. 1. lectio. col. penulti. C. de summa Trinit. & Ioan. Crott. in tract. de testib. 4. part. q. 12. & in causa coniugali asserit Iacobinus in l. testiũtestium. §. lege Iulia. ff. de testib. col. 3. Alex. consil. 152. volu. 5. Socin. Iunior consil. 31. num. 24. lib. 2. Thomas Gramm. consil. 26. col. 5. Licet causa ciuili infamis de facto, idoneus est testis. gloss. in l. 3. §. duæ causæ. ff. ad Carbon. & in c. testimonium. de testib. in verb. in hoc casu. atque vtrobique Doct. non tamen est dignus tanta fide, quanta reliqui integri testes. gloss. & Bart. in l. 1. C. de summa Trinit. idem Bartolus in l. Cassius. ff. de senatorib. Abbas in d. c. testimonium, dicens arbitrio Iudicis relinquendũrelinquendum esse, quantum ex hoc fides testis diminuatur. quod communiter esse receptum asserit Lanfranc. Orianus in c. quoniam. de probationibus. in verbo, testes. numero 127. & probatur in l. quæsitum. ff. de testibus. Hinc etiam dicebat Ripa in l. fin. C. de reuocand. donation. colum. 3. donatarium, qui donatori ingratus fuerit, non esse idoneũidoneum testem, in ea causa, quę testes omni exceptione maiores requirit. Igitur ex his Iudex magna prudentia ex præscripto legis, quandoque ex ęquo & bono æstimabit in matrimoniali quæstione, quos testes admittere debeat.

Nam in hac coniugali causa ita integros testes, ac in criminalibus exigi asserit Alexand. consil. 143. incipienti, Quoniam abundè. 2. volum. pulchrè ac copiosè Decius consil. 133. & consi. 310. & consil. 163. Thomas Gram. dict. consil. 26. ex quibus plura colligi possunt, quæ Iudex perpendere debet in probatione matrimonij, ex quibus proprium arbitrium instruet: vt eo sic instructo decernat, qui testes sint omni exceptione maiores: siquidem eius arbitrio hoc relinquitur. secundum Abb. in c. cùm Ioannes. & Felin. ibi. nu. 44. de fide instr. diligenter Pari. consi. 53. 54. 58. vol. 4. receptũreceptum tamen est fœminas esse in matrimoniali causa ad testimonium admittendas. text. in c. super eo. in 2. de testib. & ibi Abbas, Henric. in cap. quoniam. eo. tit. & est communis opinio, |

p. 190

teste Socino Iuniore, consil. 29. col. 2. libro 2. & consil. 31. numer. 13. eod. libr. quæ probatur etiam in cap. videtur, 35. quæst. 6. & locum obtinet, quamuis tractetur de matrimonio separando. Abb. in d. cap. super eo. 3. notab. Decius consil. 342. col. 1. Socin. in d. consi. 31. nume. 18. quibus adde consil. 2. 3. 4. & 5. libro 2. consiliorum Zasij. imò & parentes hac in eadem causa ad testimonium admittuntur. tex. in dict. cap. super eo. vbi hoc explicant Abb. Imol. Henr. & Feli. item Areti. consil. 13. optimè Parisi. consil. 55. num. 28. & consi. 58. libr. 4. col. 1. Ex quibus illud constat, matrem, patrem, sororem, & reliquos cognatos esse admittendos ad testimonium in causa matrimoniali: arbitrio tamen Iudicis, qui cautè perpendet, quanta sit testibus fides adhibenda, ex causæ pendentis qualitate, personarum conditione, pari, aut dissimili: quod notat in specie Hostien. in dict. cap. super eo. cui accedit post alios Felin. ibi tradunt Lanfranc. in c. quoniāquoniam. in verb. testes. de probat. nu. 93. Aret. cōsiconsi. 82. col. 2. Soc. cons. 17. lib. 1. col. 4. Alciat. de præsum. reg. 1. præsumpt. 2. numer. 4. & colligitur idem ex l. 16. titul. 9. part. 4.

Sunt & quidam huius contractus coniugalis probationi adeò propitij, vt

9

^† opinentur posse confessionis sacramentalis arcana reuelari in iudicio ad probandum coniugium: ita enim existimat Ludo. Rom. in l. si non speciali. C. de testam. col. penultim. dicens esse ad hoc gloss. sing. in cap. tua nos. de sponsa. in verbo, constiterit. quam etiam dicit singu. Ias. in l. 1. §. huius studij. ff. de iust. & iur. col. 2. idẽidem in l. patre furioso. ff. de his, qui sunt sui. col. 2. Idem in l. reprehendenda. C. de instit. & substit. & Chassa. in consil. 1. versic. ad secundum. nu. 17. quorum omnium sententia, & aliorũaliorum, qui eis subscripserint, quotcunq;quotcunque sint, omninò est reprobanda. Quis enim nōnon videt iniquum esse tanti sacramenti secretum, naturali, diuino & humano iure inductum, ita leuiter violari, vt de contractu coniugali constet.

Nam etiam crimen

10

^† committendum in Reipublicæ damnum, detectum tamen in confessione verè sacramentali ab eo, qui illud crimen committere cogitauit, & adhuc cogitat, non licet ipsi sacerdoti prodito cōfitentisconfitentis nomine, etiam iureiurando præmisso cuiquam detegere, ex frequentissimo Theologorum iudicio in 4. sentent. distinct. 21. vbi præter alios Gabriel. quæst. 1. conclu. 3. & Ioan. Maior. q. 3. atque optimè Hadria. in 4. sentent. in tracta. de confes. sigillo. Caieta. in Opusculo 27. quæst. cap. 15. & insigniter vir nunquam satis laudatus Dominicus Soto in relectione, de secreto membro. 3. quæst. 4. conclu. 2. ac meus & olim & nunc Præceptor ornatissimus, Marti. Nauar. in c. sacerdos. de pœnit. dist. 6. nu. 116. cui opinioni ex nostris accedere vidẽturvidentur Collecta. & Card. col. fin. in cap. omnis vtriusque. de pœnit. & remissio. & Hostiens. in summa de pœniten. §. in quo. quam etiam nouissimè defendit in tract. de confessione. fol. 122. Ioan. à Medina, Theologus magni, me Hercle, nominis, quiq́ue in Gymnasio Complutensi egregiam huic professioni operam, ad obitum vsque, nauauerit. Tametsi contrarium tenuerint Archidiac. in d. c. Sacerdos. Hostien. Ioan. Andre. Anchar. & Abb. in d. c. omnis. & in effectu Ripa in tract. de peste. §. vlt. nu. 115. falsò tribuẽtestribuentes hanc sententiam Inno. qui potiùs primam asserit: sicuti perpendunt Caiet. Soto, & Mart. Nauar. in dictis locis. & ante eos id diligenter animaduertit Collect. in d. c. omnis. fi col. Igitur si in prædicto casu non licet confessionis arcanum prodere: non video, cur matrimonij fauore id liceat. Imò & si Sacerdos apud iudicem secretum istud frangens, sibi dicta in Sacramentali confessione effutiret, & depromeret, ei nullam fidem adhibendam esse profitetur optimè Bald. in l. Archigerontes. C. de Episcop. audien. quem ibi sequitur Paul. de Castro. & Felin. in c. 1. de except. col. 1. Tyndar. in tracta. de testibus. fol. 20. & Ripa in tract. de peste. §. vlt. nume. 104. Constat etiam scientiam, quam Sacerdos habet ex confessione Sacramentali, nihil omninò ad iudicialem controuersiam pertinere. c. 2. de offi. ordi. c. dilectus. de excess. pręlat. quibus apertissimè error hic conuincitur. Neque enim ferendi sunt iuris vtriusq;vtriusque interpretes, qui in matrimoniali causa Sacerdotibus hanc licentiam concessere propria eorum auctoritate, nullo iure adiuti: cùm & ipse summus Catholicæ Ecclesię Pontifex minimè posset permittere huius Sacramentalis secreti reuelationem ex receptissima omnium Theologorum sententia.

Nec aduersam assertionem quicquam coadiuuat glo. in d. c. tua nos. cùm illa gloss. non loquatur, quando reuelatio confessionis matrimonio faueret: sed quando præiudicium ex ea fieret huic contractui, quia ex ea constabat de dissensu. Et præterea nihil asserit glo. de reuelando secreto confessionis: sed scribit confitenti dissensum in foro pœnitentiali credendum esse, non autem in exteriori iudicio: quibus verbis potiùs glo. Doctoribus eam citantibus aduersatur, quàm eis patrocinetur: vt aduertunt Fortun. in l. 1. §. huius studij. ff. de iustit. & iur. colum. 5. & Ripa in d. §. vlti. nume. 107. prædictam Doctorum adnotationem reprobantes. Vnde & Iaso. in d. l. reprehendenda. non temerè suspectam existimat conclusionem Ludo. Rom.

Qua in re nec illud

11

^† Romani opinionem excusat, quod secretum sacramentale detegi possit ex consensu expresso confitentis. ca. significasti. vbi Anan. Abb. & Docto. frequenter notant. de adulte. quia id non est in matrimoniali causa, coniugij fauore speciali: cùm in qualibet re & materia Sacerdos ex licentia |

p. 191

confitentis possit palàm promere, quæ ei in sacramentali cōfessioneconfessione fuêre dicta, quia ipse pœnitens sigillum illud secreti ex proprio consensu dissoluit, ac remittit. qua ratione idem notant Lapus alleg. 94. Feli. in cap. Matthæus de simo. Ripa in dict. §. vltim. num. 108. dicentes hanc opinionem communem esse, quam asserunt Thom. & Palud. in 4. sentent. distinct. 21. quæst. 3. Adrian. in tract. de sigillo confess. c. sed probabilior. Calder. consil. 2. de testib. Felin. in cap. veniens. in primo. de testib. col. pen. & Hippo. in l, 1. §. idem Cornelio. ff. de quęst. ad fin. quod equidem non est passim admittendum: sed tunc demùm, quando hic expressus confitentis consensus ad suam, vel alterius nōnon paruam vtilitatem temporalem, vel spiritualem, præstatur, sicuti docent, & diligenter admonent Soto in dict. relect. de secreto. quæst. vlti. conclu. quinta. dubio 4. Martin. Nauar. in dict. cap. sacerdos. nume. 151. & Ioan. à Medina in tract. de confessione. fol. 124. cap. de licentia confitentis. Licet Scotus, Durand. Io. Maior. quæst. 3. arg. 3. & Almain ad finem in dict. distinct. 21. contrarium probare conentur, dicentes, secretum confessionis, nec ex licentia expressa cōfitentisconfitentis detegendum fore: & idem asserit Collect. in dict. c. omnis vtriusque. numero 63. Sed quamuis Thomæ & sequacium opinio frequẽtiorifrequentiori calculo recepta sit, ac magnis rationibus, & argumentis comprobetur ita efficaciter, & vt verior sit iudicanda: opinor tamen Christianæ religioni, & sacramento pœnitentię potius expedire, hoc confessionis secretum, nec ex consensu expresso pœnitentis reuelandum esse. Nec Rom. Pontif. in d. c. significasti. quod præter alia capita, quæ ad id citantur, magis vrget, approbat prædictam reuelationem huius secreti: nec ibi constat illud fuisse cōfessionisconfessionis sacramentalis arcanum, vt ante nos ostendit Mart. Nauar. in d. c. sacerdos. num. 127.

Sententia

12

^† verò in coniugali iudicio, etiam à circumspectissimo Iudice lata non ita efficacem autoritatem habet, quin rescindi, retractaríue possit, quoties cōpertumcompertum fuerit, eam errore quodam latam fuisse. cap. lator. cap. cōsanguineiconsanguinei. de re iud. cap. fraternitatis. de frigid. non tamen appellationis remedio reuocatur hęc sententia, si ab ea in legitimum tempus non fuerit appellatum. Ex eo enim quòd terminus legalis labitur omninò, nec à sententia prouocatur, vel ab ea bis fuerit prouocatum, ita assumit sententia autoritatem rei iudicatæ, etiam in cōiugaliconiugali quæstione, vt prætextu appellationis corrigi, aut emendari nequeat. gloss. insignis in dict. cap. fraternitatis. in gloss. magna ad finem. quam dicit sing. Abb. ibi, & notab. idem Abb. in dict. cap. lator. vbi Imol. & Felin. numer. 5. idem Abb. vbi Decius eam approbat in c. sua. de appellat. idem Imol. in Clem. 1. 1. col. de re iudic. Abb. optimè in c. ad reprimendam. de offic. ord. col. 3. vbi gloss. sing. & communiter recepta, secundum Abb. ibi. 2. colum. similem probat conclusionem, quam gloss. dicit ord. Franc. in Rubr. de appella. numero 30. & singu. idem Franc. in cap. Nicolao. eod. tit. col. fin.

Ex quibus constat, primò eum, qui hanc sententiāsententiam improbare velit, debere omninò probare eius errorem, & iniquitatem: siquidem non proposita appellatione est maxima præsumptio pro iustitia sententiæ. gloss. communiter approbata in dict. cap. lator. quæ comprobari potest ex cap. cùm inter. eod. tit. l. Herennius. §. Caia. & ibi gl. ff. de euictio. & ex not. in cap. præsentia. de renunci. Abb. Feli. nu. 24. & Deci. nu. 32. in c. quoniam contra. de prob. idem Dec. in Rubr. de appel. 4. col. & Alciat. in tract. de præsumpt. reg. 3. præsumpt. 9. quod in hac specie docet Feli. in d. c. lator. nu. 6.

Secundò hinc constat, ad hoc, vt ista sententia rescindatur, oportere, vt condemnatus noua vtatur querela, nouoq́ue libello, quo petat id negocium, prætextu sentẽtiæsententiæ erroneæ, iam diffinitum, iterum ad examen iudiciale deduci, primamq́ue sententiam reuocari, ac nouam, iustitia exigente, proferri. quod argumento gloss. probatur in c. ad reprimendam. de offic. ord. quam Abb. & Docto. ibi approbant frequentissimè. idem Abb. & Fel. num. 4. in d. c. lator.

Tertiò hinc deducitur, hanc nouam querelam proponendam esse coram eo Iudice, qui primam sententiam tulit, vel coram eo, qui adiri potest per simplicem querelam: non autem corācoram Archiepiscopo Metropolitano, qui iudex est solùm ex causa appellationis inter subditos Episcopi. text. in cap. pastoralis. vbi gloss. & Docto. in princ. de offic. ordin. melior cæteris in cap. venerabilibus. in princ. de sentent. excom. in 6.

Quartò subinfertur, hanc causam ad Metropolitanum deduci non posse principaliter, etiamsi agatur contra primam sententiam ex eo quòd nulla fuerit, quia Archiepiscopus Metropoleos per viam hanc, qua sententia nulla dicitur, non est iudex inter episcopi subditos, sicuti ex ratione dict. ca. venerabilibus. notant Francus in cap. dilecto. de appel. quæst. 27. Feli. & Dec. in c. in literis. de offic. delega. fin. col. quibus adstipulantur Arch. & Domi. in c. concertationi. de appel. in 6. super gloss. debitam, dicentes, Iudicem, qui nōnon potest adiri per simplicem querelam, minimè posse principaliter cognoscere, an sententia nulla fuerit. Quamuis Abb. in d. c. in literis. contrarium asserat, ex Bart. in l. si expressim. ff. de appel. nume. 14. qui tamen in Iudice superiore loquitur, nec aperit, an de eo loquatur, qui non potest per simplicem querelam adiri.

Illud verò considerandum est,

13

^† quánam ratione sententia lata in causa coniugali, elapsis |

p. 192

decem diebus, quibus poterat appellatio ab ea proponi, possit reuocari: cum alijs causis sententia eo tempore ita rei iudicatæ autoritatẽautoritatem acquirat, vt rescindi nequaquam possit. Cui quæstioni illud vulgò respondetur, quòd transactis decem diebus vires rei iudicatæ sententia assumit ex tacito consensu condemnati, qui ei appellationem omittens consentire videtur. text. singularis in cap. quo ad consultationem. de re iudica. Sed in matrimoniali causa non potest condemnatus consensu proprio efficere matrimonium, vbi naturalis, diuina, vel humana lex illud prohibet, nec consentire, vt matrimonium legitimè contractum dissoluatur: igitur non obstante decursu decem dierum sententia in matrimoniali iudicio lata poterit retractari, errore comperto.

Sic & in matrimonio spirituali,

14

^† quando lis pendet super ecclesiastico beneficio, sententia lata, post decem dies autoritatem habet rei iudicatæ omninò, nec potest retractari respectu illius, qui victus fuerit. gloss. notab. in c. 1. de concess. præb. quam Doct. ibi approbant, & Felin. in dict. c. lator. nume. 11. probat text. in cap. cùm dilectus. de elect. quem esse meliorem iuris asserit Abb. ibi. & idem Abb. in cap. ad audientiam. in 2. de rescript. colum. 5. potuit enim victus liti, causæ, & iuri renunciare, etiam absq;absque consensu Superioris, ex eo quòd lis pendebat super beneficio, vt sensit gloss. ibi recepta in cap. constitutus. de appell. in verb. renunciauit. quod saltem procedit, vbi non esset certum ius litigantis, qui renunciat. Rota noua. 36. Abb. in dict. cap. constitutus. Anton. in cap. quod in dubijs. 2. col. de renunc. & Nicol. Milis. in verb. renunciatio. Igitur victus non appellans ex illo consensu à lege præsumpto, & inducto, efficit, vt sentẽtiasententia autoritatem rei iudicatæ haberet.

Verùm huic rationi, quam in coniugali controuersia communem esse diximus, aliquot rationes obesse videntur. & prima ex eo deduci potest,

15

^† quòd in criminalibus causis sententia, à qua tempore debito appellatum non est, autoritatem habet rei iudicatæ, nec reuocari potest, etiamsi pœnam corporalem inferat, & constet condemnati innocentia, nisi ex speciali gratia Principis. l. 1. ad fin. ff. de quæstio. l. Diui. ff. de pœnis. quam esse singul. asserit Abbas in cap. de his. col. 2. de accusat. Iason idem notat in l. sub prætextu. in 1. C. de trans. Bartol. in dict. l. Diui. & in dict. l. 1. licet in hoc contrarium notauerit Ana. in dict. cap. de his. quem Hippo. sequitur in l. vnica. C. de raptu virg. nume. 144. Et tamen in criminalibus nemo potest consentire, vt corporaliter puniatur. l. liber homo. ff. ad legem Aquil. cap. contingit. de senten. excom. in 1. Imò

16

^† nec renunciare proprijs defensionibus. glo. ab omnibus recepta in l. pactum inter hæredem. ff. de pact. quam dicit singu. Bald. in cap. cùm venisset. de testib. idẽidem in l. vnica. col. 14. C. de confes. commendat idem in cap. 1. §. porrò. qualiter feudum alie. possit. Ioan. Lup. in Rubri. de donat. inter virum & vxorem. §. 70. numer. 6. Felin. in dict. cap. cùm venisset. 3. colum. Hipp. in dict. l. vnica. nume. 170. idem Hipp. in pract. crimina. §. examinanda. etiamsi ageretur ciuiliter, modò ex illo iudicio posset renuncians defensionibus famæ discrimen pati, secundum Aretin. Felin. in dict. cap. cùm venisset. tenetur enim quis famam illæsam conseruare. Quamuis Anchar. & idem Aretin. nume. 6. in cap. cùm dilecti. de accusat. in hoc vltimo contrarium notauerint, per textum ibi dicentes, in causa criminali ciuiliter deducta in iudicium, vel vbi corporis pœna inferenda non est, posse reum defensionibus renunciare. facit cap. inquisitionis. in princip. 2. responso. de accus. quorum opinio probabilior est, quia non tenetur quis ita conseruare famam illæsam, sicuti vitam, vti notant Dom. à Soto in relect. de secreto membro 1. quæst. 3. & Mart. Nauar. in cap. inter verba. 11. quæst. 3. vlti. part. corol. 44. exactè perpendentes Caiet. sententiam 22. quæst. 73. artic. 2. circa proditionem propriæ famæ. Posset tamen renunciatio defensionum in criminalibus causis, quæ ad corporis pœnam discutiuntur, admitti ex iusta causa: nempe, si reus iam fuerit crimen confessus legitimè, & præmisso iuris ordine. Paul. Castrens. & Ias. in dict. l. pactum. Felin. in dict. cap. cùm venisset. col. 4. Hippo. in dict. §. examinanda. quod in praxi satis receptũreceptum est. Item quando reo fuit dilatio prima ad probandum data, poterit idem reus cæteris dilationibus renunciare: quo casu erit intelligendus tex. in dict. cap. cùm dilecti. de accusat. Igitur si in lite capitali consensus rei parum operatur, & tamen in ea sententia in rem iudicatam, & omninò diffinitiuam transit: cur in matrimoniali diuersum asserimus, eo quòd consensus litigantium nihil efficere possit? Et Decius in c. iurauit. de probat. fin. col. pluribus excogitatis tandem cogitur dicere, id esse in matrimonio speciale, reprobans ea, quæ Abb. in cap. de his. de accusa. in simili dubio dixerat. Ego verò existimo inter criminalem controuersiam, & matrimonialem hoc discrimen esse, quòd in coniugali quæstione nec cōsensusconsensus tacitus, nec patientia litigantium quicquam prodest, vt vel coniugium inualidum ex iuris prohibitione sit firmum, vel quòd legitimum & ratum fuerit, dissoluatur, vt constat: atque ideo illa patientia, qua condemnatus acquieuisse sententiæ censetur, nil ad negocium agit. in criminali verò iudicio, etiamsi consensus expressus nil operetur, vt possit quis occîdi, aut puniri corporis pœna, nec etiam vt sibi defensio auferatur: tacitus tamen ei nocere potest, ac potius patientia illa, qua nihil allegans in sui |

p. 193

defensionem, nihil aduersus sententiam proponens dubius de innocentiæ tutela, prouocationem omittens patitur seipsum ad occisionem duci, sicuti Hieronymus scribit super Ionam Prophetam à Gratiano relatus in cap. non est nostrum. 23. quæst. 5. Non est, inquit, nostrum mortem arripere, sed illatāillatam ab alijs libenter accipere. Nam & in persequutionibus non licet propria perire manu, sed percutienti colla submittere. ex quo text. obiter reprobanda est Paul. Castr. assertio. in l. 1. §. ius gentium. ff. de iustit. & iur. qui voluit, absq;absque

17

^† mortali peccato non licere cuiquam mortem pati, si possit seipsum defendere occidendo aggressorem. Hoc etenim falsum est, cùm ex Hieronymi sententia possit absque crimine quis pati mortem, & percutienti colla submittere, nec tenetur seipsum defendere occidendo aggressorem: imò perfectionis opus est nōnon se defendere. quod etiam asserit Tho. in libr. de regim. Princip. quæst. 6. & Syluest. in verb. bellum. 2. quæst. 3. Dominicus Sot. lib. 5. de iust. & iur. quæst. 1. artic. 8. quem legito. Excipit enim eum, qui esset admodum vtilis, & commodus Reipub.

Secundò aduersus rationem communem & illud adduci solet,

18

^† quòd omittens appellationem, nequaquam videtur sententiæ acquieuisse. text. egregius in cap. concertationi. de appel. in 6. quo probatur, posse eum, qui non prouocauit, agere cōtracontra sententiam alijs remedijs, nisi in eam consenserit. igitur non censetur consensisse iudicatis, ex eo quòd appellare noluit. facit l. item si res. ff. de alien. iud. muta. cau. fac. Bar. in l. ab eo. C. quom. & quan. iudex. Abb. in cap. quo ad consultationem. de re iud. col. 2. Vnde condẽnatuscondemnatus non appellans, poterit contra Iudicem agere, ex eo quòd iniquè iudicauerit. quod Bart. probat in disput. incip. Iudex. Abb. in cap. sæpè. post Innocent. & Doct. ibi de appellat. idem Abb. in cap. pastoralis. §. quia verò. de offic. de legat. Alexand. in l. 4. §. fi. ff. de damno infect. Felin. in cap. excommunicamus. de hæret. Hippo. sing. 646. facit tex. in l. fin. §. illud. C. de tempor. app. not. Corset. in singul. in verb. querela. dicens text. in dict. cap. concertationi. celebrem esse. Et licet Decius in dict. cap. sæpè. conetur probare, posse victum contra Iudicem agere, ex iniqua pronunciatione, etiamsi expressè consentiat sententiæ: tamen ipse ab hac opinione discedit, & meritò, quamuis possemus dicere, etiāetiam expressè cōsentientemconsentientem agere posse contra Iudicem, quando in carceribus detinetur ipse victus, donec consentiat sententiæ: solent enim Iudices nolle criminis reos, & cōdemnatoscondemnatos à carcere dimittere, donec consentiant iudicatis. Aequum profectò erit, vt hoc consensu nōnon obstante querela aduersus Iudicem admittatur. Ergo, vt eò, quò tendit oratio pergat, non sat sufficiens ratio communis videtur: siquidem res iudicata vires non assumit ex consensu tacito litigantium, maximè cùm & in matrimoniali iudicio, hic consensus præsumptus à lege iuris & de iure, vt aiunt, præsumptione remedium appellationis excludat, vt in cæteris causis. Quamobrem existimo à iure ex ordinario remedio, vt iterum sententiæ iustitia ex rigore iuris discutiatur, ad effectum corrigendi, emendandi, aut reuocandi eandem sententiāsententiam, appellationem tantùm concessam esse: hanc autem qui omiserit, consensisse à lege præsumitur iuris, & de iure præsumptione, admixta ipsius legis maxima autoritate, consensisse inquam præsumitur, ne de iustitia illius sententiæ ex rigore amplius tractetur, cùm remedium ad hoc à iure inductum omiserit. Non tamen ex hoc renunciare videtur alijs remedijs, quæ sibi ad diuersos effectus competunt: nempe, vt iudicium illud nullum fuisse constet, vel Iudicis iniquitas puniatur. Hic verò consensus in causa matrimoniali nullum effectum habere potest, vt impediatur examen prioris iudicij: & ideo poterit prima sententia iterum examinari.

Cæterùm Abbas in cap. consanguinei. de re iudica. colum. penultim. dicit, hunc consensum tacitum in eo, qui appellationem omittit, non posse etiam in alijs causis autoritatem rei iudicatæ sententiæ tribuere, quia

19

^† non potest hæc patientia victi peccatum alterius, qui iniquam sententiam obtinuit, excusare: cùm mortaliter peccet vtendo iniquo iudicio scienter, ex Innocent. opinione, quæ communis est in cap. quia plerique. de immunit. eccles. Alexand in l. nemo potest. nume. 23. ff. de legat. 1. notatur in l. Iulianus. ff. de condictio. indeb. explicat Fortun. in l. veluti. colum. 6. ff. de iustitia & iur. Abbas in c. fi. nu. 30. de præsc. & Syluest. verb. sententia. §. fin. quam opinionem communẽcommunem esse fatetur Pyrrhus post Aureliæ consuetudines. quæst. vlti. Igitur nihil ex prædicta ratione est speciale in coniugali lite. Cui obiectioni nec ipse Abbas perfectè satisfacit: nec Decius in dict. cap. iurauit. qui opinionem Innocent. reprobat, quæ tamen verissima est. Is enim, qui sententiam iniquam obtinuit, à qua condemnatus non appellauit, minimè tutus est in conscientiæ foro, si sciat sententiam iniquam fuisse, quia ius pro sententia præsumit, quæ præsumptio in iudicio interiori cessat: vnde opinionem Innocen. Adrian. probat in quodlibet 6. artic. 1. versic. ex quo infero. vbi addit condemnatum ex iniqua sententia licitè posse ei parere, & soluere absq;absque donationis titulo, & animo pecuniam, quam Iudex soluere iussit: id enim agit ad euitandas molestias iudiciales, quamuis Abbas post alios in dict. cap. quia plerique. in hoc vltimo diuersum teneat, id nōnon licere existimans, ne peccatũpeccatum victoris foueat. Sed id locum non habet, cùm hic condemnatus non foueat pec|

p. 194

catum alterius, sed tantùm Iudicis præcepto obediat, nec ipse ita obediens ad peccatum inducitur: & licet alter, qui sententiam obtinuit, mortaliter peccet, non tamen peccat ex damnati obedientia, sed ex propria malitia, cui nullam præbuit causam ipse condemnatus obediens: siquidem victor paratus erat eandem pecuniam recipere. In causa verò matrimoniali victus, appellationem omittẽsomittens, sciens sententiam iniquam, peccat mortaliter ei obediens, atque tenetur pro viribus eius reuocationem diligenter procurare, cùm alioquin ex sentẽtiasententia iniqua ipse à crimine mortali non excusetur, & ideo nec eius consensus tacitus, nec expressus potest eum in peccato defendere.

Ex quo infertur lata sententia iniqua, quæ matrimonium verum, ac legitimum dirimat, minimè posse aliud matrimonium contrahi, ab eo, qui certò scit, vel dubitat, sententiam illam erroneam esse, nisi dubium deponat eo casu, quo dubius erat: tunc enim poterit contrahere aliud matrimonium, nunquam tamen, si sit certus de errore sententiæ.

Secundò infertur, lata sententia iniqua, quæ matrimonium inter consanguineos contractum validum, & firmum esse decernit, minimè posse in eodem coniugio manere, ac vitam agere cōiugalemconiugalem eum, qui certò sciat sententiam erroneam fuisse. De dubitante verò diximus Parte hac 2. cap. 7. §. 2.

Tertiò hinc deducitur, sententiam erroneam, quæ matrimonium ex consensu contractum fuisse, indicauit, non proposita prouocatione ab ipso victo in rem omninò iudicatam transire, cùm ex eo nouus ad coniugium præstetur consensus saltem præsumptus à lege iuris, & de iure præsumptione: qui quidem consensus antea præstitus non fuerat, & litigantes nullo iure impediente matrimonio coniungi poterant. gloss. ab omnibus comprobata in dict. cap. lator. vbi optimè Felin. numero 2. & Abbas consilio 60. 2. vol.

Quartò subinde constat, sententiam,

20

^† quo ad thori tantùm separationem, latam, in fauorem eius, qui separationem postulauit, ita transire in rem iudicatam, vt, si ipse velit, possit alterum coniugem in consortium coniugale petere, & sibi reconciliare. cap. ex parte. C. de sponsa. cum alijs similibus. Victus verò, qui non appellauit, non poterit etiam comperto errore sententiæ, eius reuocationem petere: poterat enim in hanc separationem matrimonij consentire. cap. quod Deo patri. 33. quęst. 5. ita Abbas in dict. cap. lator. colum. penultim. & Felin. ibi 8. declaratione. vterque tamen addit hoc procedere, nisi sit timor fornicationis in ipsis coniugibus ita segregatis: tunc etenim potest ex officio Iudicis cognosci de errore sententiæ, & eo cognito, Iudex cogere potest maritum, & vxorem coniugalem vitam agere: ex his, quæ notantur in cap. 1. de conuers. coniug. & in cap. tua nos. 2. de iureiuran. vbi Abb. optimè explicat plura, quæ ad hanc dubitationem spectant.

Epitomes in Quartum Decretalium librum, Authore DIDACO COVARRVVIAS Toletano, FINIS.

Covarrubias ...: Opera Omnia

SECVNDA PARS.

Ex Capite primo.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex Cap. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex Cap. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex Cap. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex Cap. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex Cap. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex Cap. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex Cap. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.