# 1

 Ex §. sequenti. 
 
 -  1 An ad iuramenti veram religionem sit necessarium, quod fiat tactis rebus sacris. -  2 Traduntur aliqua de veterum religione circa iuramentum. -  3 Qualiter episcopi & sacerdotes iuramentum praestare debeant. -  4 Periurium etiam in re leuissima contingens, mortale crimen est. -  5 Per creaturas quandoque iurare licet. -  6 An liceat iurare per membra Christi. -  7 Iuramentum praestitum per falsos deos, an habeat rationem veri iuramenti, & in fine huius §. -  8 Interpretatio text. in cap. Ecce dico. 22. quaest. 5. & inibi quid sit lapidem iurare. -  9 Expenditur text. in cap. mouet te. 22. quaest. 1. -  10 An liceat alterius vti maleficio ad bonum opus, vel ad aliud maleficium dissoluendum. -  11 Periurium proprie non committitur ab eo, qui peruerse per falsos deos iurat. 
 
§. PRIMVS. 
 
QVinto principaliter, si definitio adamussim perpendatur, ex ea probabitur, [art. 1] ad iuramenti religionem non esse necessarium, quod fiat tactis Euangelijs, nec alijs diuinis Scripturis, nec super aliqua re sacra. Etenim si id tantum exigitur, quod Deus in testimonium vocetur, colligitur aperte satis esse, vt verum sit iuramentum, aliquid promitti, aut affirmari adducendo Deum in testem. Idem apparet in capit. etsi Christus. de iureiurand. vbi per haec simplicia verba, testis est mihi Deus, iuramentum inducitur. ad idem conducit text. in capit. si aliqua. 22. quaest. 1. quo in loco ex auctoritate Chrysostomi tradit Gratianus ita esse iuramentum, si per Deum iuretur, ac si per sacra Dei Euangelia iuratum fuerit. Huc pertinet text. in c. rursus, qui Clerici vel vouent. quo constat votum simplex non distingui a solenni, quo ad Deum, & quo ad veram voti obligationem: sic igitur nec iuramentum praestitum tactis sacrosanctis Euangelijs a simplici iuramento distinguitur, quo ad veram iuramenti religionem. Vnde regulariter non est necessarium, quod iuramentum fiat super re sacra, nec tactis sacris Scripturis, quemadmodum communi Doct. sententia probatur in Rub. de iureiur. vbi Alci. num. 29. scribit hanc opinionem communem esse, eam sequutus. Quandoque tamen satius est, iuramentum fieri tactis rebus sacris: quandoque necessarium. Satius equidem ad terrorem hominum, qui temere iuramenta violare non erubescunt. nam etiamsi idem periurium contrahatur ab eo, qui simpliciter iurauit, & ab eo, qui tactis sacrosanctis Euangelijs, aut alijs rebus sacris iuramentum praestitit: maior tamen poena plerunque a legibus in posteriori casu, quam in priori statuitur: ac grauius quidem est peccatum, ac denique maior peierandi religio ob maiorem iurantium timorem. Scribit etenim August. in epistol. 154. ad Publicolam: quanto enim id per quod iuratur magis sanctum est, tanto magis est poenale periurium. c. mouet te. 22. quaest. 1. Nam & d. Thom. docet. 22. quaest. 98. art. 3. ad 2. grauius esse peccatum, quo ad periurium, si quis solenniter iuret per Euangelium, quam si per Deum communi sermone, tum propter scandalum, tum propter maiorem deliberationem. Qualiter autem homagium fieri consueuerit apud Hispanos, tradit l. 4. tit. 26. part. 4. & l. 25. tit. 16. par. 3. de quo etiam scribit Carol. Mol. in consuet. Paris. §. 2. gl. 3. col. 3. & Spec. tit. de feud. §. 2. nu. 12 Homagium autem Graecam dictionem esse, non temere asseuerari potest. Nam sicut Panagium graeca dictio significat iuramentum illud, quod regi post electione meius, aut sane alias omnes sibi subditi praestant, quasi πᾶ ἀγιον, id est, commune iusiurandum, aut omnium iuramentum, autore Paul. Aemil. de rebus Francorum. lib. 6. & lib. 7. in eius initio. Sic homagium, & Graece ὁμαλγιον dici potest iuramentum commune, quod simul praestatur ab ἁ μὸν, quod est simul. [art. 2] Apud veteres etiam in his iuramentis praestandis, & si falsam religionem colerent, quaedam peculiaris religio obseruabatur ad timorem diuini numinis, quod maxime timebant atque reuerebantur, ne periuria committerent. Nam C. Plin. naturalis historiae lib. 31. c. 2. Amnis, inquit, Olachias in Bithynia Briazum adluit, hoc est & templo, & Deo nomen, cuius gurgite periuri notantur pati velut flammam vrentem. Philostratus ad haec in vita Apollonij Tyanaei lib. 1. agens de eo loco. Est autem, ait, iuxta Tyana aqua, quam aiunt Ioui sacratam, quam indigenae inextinguibilem vocant. Fons eius frigidus sane scatet, ebulit non secus atque igne calefactus lebes: hanc pueris & iusiurandi fidem seruantibus viris aspectu placidam, gustuque dulcem perhibent, periuris vero & infidis, palam aduersatur: epota namque oculos pedesque, ac manus peierantis inuadit aqua intercute, ac tabe totum corpus inquinans, nec illinc discedendi datur facultas: sed eo loco permanentes coram aqua ipsa suam deplorant infirmitatem palam, quod peierauerint profitentes. Macrob. lib. 5. Saturnal. cap. 19. Palicorum historiam enarrans ad interpretationem carminis Virgil. lib. 9. Aeneid. vbi implacabilis ara Palici, scribit: Lacus non longe inde sunt, quos incolae Delos appellant, fratresque eos Palicorum existimant, & habentur in cultu maximo, praecipueque circa exigendum iuxta eos iusiurandum, praesens & efficax numen ostenditur. Nam cum furti negati, vel eiuscemodi rei fides quaeritur, & iusiurandum a suspecto petitur, vterque ab omni contagione mundi ad crateras accedunt, accepto prius fideiussore a persona, quae iuratura est de soluendo eo, quod peteretur, si addixisset euentus: illic inuocato numine testatum faciebat esse iurato, de quo iurabat, quod si fideliter faceret, discedebat illaesus: si vero subesset iureiurando mala conscientia, mox in lacu amittebat vitam falsus iurator. Haec res ita religionem fratrum commendabat, vt crateres quidem implacabiles vocarentur: hactenus Macrob. Idem fere tradit ex Arist. Leonicus lib. 2. de vari. histor. ca. 6. Hinc Silius Italicus lib. 14. scribit: Et qui praesenti domitant periura Palici pectora supplicio. Cuius & aliorum ideo libenter mentionem fecimus, quod manifestum sit adhuc apud Ethnicos, iuramenti religionem ita obseruatam fuisse, vt grauiora existimarentur ea periuria, quae contingerent in iuramentis super rebus quibusdam sacris praestitis: ac deinde diuina vltio expectaretur, timereturque ab his qui specialia quaedam numina, quo ad iuramenti religionem, minime vererentur. Scribit & ad haec Pausanias in Corinthiacis, vbi de Portuno meminit: Est & cella quod penetrale appellant, aditus est ad eam subterraneus. ibi vero Portunum latere aiunt: ac si quis vel ciuis, vel hospes eo in loco peierarit, quia periurij poenas det, effugere nulla ratione queat. Idem Pausanias in priore Eliacorum tradit multa de iureiurando, quod olim autore Homero, fiebat super exectis suis testiculis: & de signo apud Olympiam Iouis Horcij, id est, iusiurandi vindicis, cuius facies erat perfidiosis hominibus formidanda. Idem fortasse, quem Romani diuum Fidium appellarunt. Erat & apud Siculos iusiurandum, quod magnum appellabant. Nam is qui fidem praestat, autore Plutar. in Dionis vita, descendit in templum Thesmophorum, & quibusdam pactis sacrificijs, Deae purpuram induit, tum ardentem captans faculam iurat. Hac sane ratione ob maiorem quidem iurantium timorem olim permissum fuit, quod iuramenta praestarentur, ac fierent in ecclesijs sub sanctorum reliquijs. l. generaliter. §. vlt. C. de reb. credit. regia l. 1. & 19. tit. 11. part. 3. quod & Bal. preter alios adnotauit in c. 1. col. 1. de noua for. fidel. & in c. 1. §. item sacramenta. 2. col. de pace iura. firmand. Hodie vero Taurina consti. 67. iustissimis profecto de causis statutum est, quod iuramenta minime fiant, nec praestentur super altarib. aut sanctorum reliquijs, quamuis id a parte petitum fuerit. Est igitur obseruandum regulariter non esse necessarium ad veram iuramenti religionem, quod id fiat super rebus sacris eis equidem tactis, licet haec solemnitas aliquot in casib. iure necessaria sit, in quibus iuramentum aliter praestitum vim vllam non habet, quantum attinet ad iuris effectus, quemadmodum communi omnium Doct. sententia definitum extat in d. rub. de iureiur. & probatur in c. hortamur. 3. q. 9. c. testimonium. 11. q. 1. Clem. 1. §. porro. de haeret. c. vlt. in princ. de iura. calum. & alijs in locis iuris vtriusque, vbi requiritur ad effectus iuramenti, quod praestetur tactis rebus sacris. Quod si lex exprimat, corporaliter iurandum esse, satis erit, scripturam quamlibet sacram tangi: si vero in specie sanxerit, iuramentum praestandum fore super euangelijs, tunc necessario fieri debet tactis euangeliorum libris: gloss. in auth. vt iusiurandum, quod prest. collatio. 2. ver, quatuor. & in d. Cle. 1. §. porro. quam dixit singul. Abb. in c. vlt. de iuram. cal. 2. col. idem in c. tuis. col. vlt. de testib. Dixit magistr. esse Barb. in d. c. vlt. col. 4. meliorem iuris Ias. in auth. sacramenta puberum. col. 3. C. si aduers. vendit. commendat Abb. in c. & si Christus. & in rub. de iureiu. Nam cum in iuramento testis a iure exigatur, quod fiat tactis Euangelijs, receptum est non aliter testimonium validum esse, nisi fiat iuramentum tactis Euangelijs, nec sufficit alium sacrum librum tangi iure scripto considerato: consuetudine tamen obtentum est, satis esse, id iuramentum praestari super crucem: glo. insignis in d. Authen. vt iusiurandum, cuius meminit Alexand. in l. 3. §. iurari. ff. de iureiurand. notat Abb. in dict. capit. tuis. col. vlt. idem in cap. fraternitatis. de testib. ad finem. & consil. 68. lib. 2. Imo si a tabellione scriptum sit, Sempronium iuratum dixisse hoc testimonium, praesumendum erit, hunc testem solenniter iuramentum praestitisse, tactis inquam sacrosanctis Euangelijs, aut cruce, secundum Imol. consil. 56. praesertim quia ita consueuere tabelliones scribere, vt post alios explicat And. Alcia. in rubr. de iureiur. in fine: ex eo, quod per locum a consuetudine generali praesumantur seruata seruanda, vt inquit Baldus in l. vlt. in fine. C. si ex fals. instrument. 
 
Caeterum in casibus iure expressis, quibus iuramentum fieri debet tactis sacrosanctis Euangelijs, etiam Episcopus [art. 3] iurare debet tactis ipsis Euangelijs, c. testimonium. § episcopus. 11. quaest. 1. in auth. de sanctissimis epis. §. nulli. ver. in dictum c. ego N. de iureiur. cap. quoties. 1. q. 7. c. quoties. §. porro. de purgatio canoni. quibus refragatur text. in d. c. vlt. in princ. de iurament. calum. qui probat, Episcopum iurantem non teneri sacra tangere. idem voluit glo. in c. vt circa. de elect. in 6. text. optimus in c. si quis presbyter. 2. quaest. 5. quem dixit singul. Abb. in d. cap. vlt. quo in loco Barb. col 4. eiusdem mentionem fecit. Etenim ex eo apparet, presbyterum non teneri, cum iuramentum praestat, sacra tangere: sed satis esse per suam consecrationem tangendo proprium pectus iurare. Idem adnotauit Guido Papae. quaest. 615. quamobrem considerandum est, Episcopum aut presbyterum regulariter in praestandis iuramentis non teneri sacra tangere. Ab hac tamen regula excipiuntur causae graues, item & omnes illae, in quibus iure expressum specialiter sit, Episcopum aut presbyterum debere tactis sacris iuramentum praestare, sicuti docet Panor. in d. c. vlt. de iura. calum. 
 
Sexto, cum ex definitione constet, per iuramentum Deum ipsum adduci in testem, patet manifeste, periurium [art. 4] saltem iuramenti assertorij, semper esse mortale crimen, etiam si in re leuissima contingat. Nam citare Deum in testem falsi, charitati eius contrarium est. Quia atrocissima fit iniuria in eius veritatem, quae quidem contumelia non potest absque peccato mortali contingere. quod nos ex diuo Thom. in secund. 2. quaest. 98. art. 3. adnotauimus, cap. 1. numer. 2. lib 1. Variar. resolutio. quo in loco de iuramento promissorio in re leui praestito etiam tractauimus. His accedit, quod mendacium simplex vtcunque in re leuissima contingat, non potest dici citra peccatum saltem veniale, capitul. primo. 22. quaest. 2. mendacium igitur non simplex, sed cum testimonio diuini numinis contingens, dubio procul absque mortali culpa dici non poterit. Sic sane periurium assertorium nulla ex causa defendi potest, quin mortale crimen sit, etiam si fuerit ob cauendam mortem innocentis, ob liberandam a proditione & incendio totam rempub. aut sane ob saluandam proximi animam ab aeterna damnatione: cuius rei testis est locupletissimus diuus Augustinus in libro contra mendacium. qui de simplici mendacio express im loquutus, idem fortiori ratione praemittit in mendacio, non simplici, sed quod periurium admistum habeat. 
 
Septimo ab eadem definitione deducitur quaestionis illius resolutio, qua contrauertitur, an liceat iurare per creaturas. [art. 5] Etenim cum in iuramento de testimonio diuino tractetur, planum quibusdam videtur non esse per creaturas iurandum: imo id iuramentum ad speciem idololatriae pertinere, etiam si iuratio vera sit: quandoquidem per haec iuramenta constituitur in creaturis iuramenti finis, illisque reuerentia Deo debita exhibetur. quod probare quidam conantur authoritate Euangel. Matth. capit. 5. quo in loco Iesus inquit: Nolite iurare omnino, nec per coelum, nec per terram. Quibus verbis, vt Hieronymus asseuerat, non prohibuit Christus iuramentum, quod per Deum fit, sed quod per creaturas praestatur. Sic & eundem locum intellexit Innocent. tert. Pontifex Max. in capit. etsi Christus. de iureiurand. His accedit text. in capit. si quis per capillum. 22. q. 1. vbi Pius Papa acerrime increpat, ac reprehendit iurantes per creaturas, eosque puniendos esse graui poena censet. Idem constat in Authentic. vt non luxurientur contra naturam. Qua quidem constitutione satis reprobatum extat, quod per membra Christi, aut Virginis beatissimae, aut per creaturas iuretur. In contrarium adduci solet text. in cap. 42. Genes. vbi apparet Ioseph iurasse per salutem Pharaonis. Ad idem satis frequenter constat apud Christianae religionis cultores per Euangelium, & per crucem iurari, & sane id fieri absque offensa diuini numinis. cap. qui iurat. 22. quaest. 5. cap. si aliqua 22. quaest. 1. cap. ego N. de iureiur. quod & alibi saepissime commemoratur. ergo per creaturas iuramenta fieri possunt, nec inde vllum contrahitur peccatum. Hac ratione gloss. in dicto capit. etsi Christus. verb. creaturam, scribit, iuramenta per creaturas fieri posse in casibus iure expressis, non in alijs. ea tamen resolutio non recte difficultatem istam explicat, siquidem rationem veram omittit, ex qua quandoque licitum esse iudicetur iuramentum per creaturas. idcirco agendum est de intellectu earum auctoritatum, quas modo in huius questionis examen adduximus. Primum etenim locus ille Matthaei cap. 5. non ita indistincte intelligendus est, vt Innocentius eum intellexit: Nam dupliciter per creaturas iurare contingit, vno modo constituendo in illis iuramenti finem, & exhibendo eis reuerentiam, quae Deo debetur: & tunc species est idololatriae, & blasphemia quaedam, licet veritas iurationi subsit. Atque iuxta hunc sensum iuramenta per creaturas fieri non debent: imo illicita sunt, maximaque ratione improbantur. Altero modo iuratur per creaturas, referendo eas in creatorem. cuius numen & maiestas in illis existunt, seu qua ex parte a Deo ipso creaturae, sunt conditae. hoc enim casu licitum est per creaturas iurare eo modo, quo licitum est per Deum ipsum iuramentum facere. Iuxta hunc sensum accipiendae sunt auctoritates, quibus probatur, licitum esse iurare per creaturas: quemadmodum tradiderunt sanct. Thom. 2. 2. quaestio. 89. artic. 6. Panormitanus post alios in dicto capitul. etsi Christus. colum. 4. de iureiurand. & Selua. in tractat. de iureiurand. parte 1. quaest. vltim. sic, cum quis iuramentum praestat per Euangelium, iurare intelligitur per Deum, cuius veritas in ipso Euangelio continetur. Item qui iurat per crucem, per ipsum iurat Deum, qui in eo ligno crucis mortem passus est pro redemptione humani generis. Illud autem iuramentum, quod fit per salutem principis, cuius meminit sacra historia dicto capit. 42. Genesis. & l. si duo. §. vltim. ff. de iureiurand. in vim potius execrationis assumitur, quasi creatura adducatur, vt in ea iudicium diuinum exerceatur, & eius salus Deo obligetur: sicuti cum quis per propriam vitam, per filium suum, aut per aliam creaturam, quam admodum diligit, iurat. Quandoque salus Principis in vim iuramenti intelligitur adducta ad testimonium, vt tandem per Deum iuratum esse intelligitur, cuius in iudicio praecipue vera Principis salus consistit, & submittitur: Aut equidem iuratur per veritatem diuinae iustitiae, ad cuius exequutionem Principes terrae constituuntur, vt Thomas in dicto artic. 6. interpretatur posteriorem sensum sequutus, execrationis vero sensus aptior est his iuramentis, nisi aliud subiecta materia dictauerit. Nam creaturam iustitiae Dei in confirmationem veritatis sic obstringimus & obligamus, vt si aliter res habeat quam affirmamus, Deus in illa creatura vlciscatur periurium nostrum. 
 
Non oberit locus ille Matthaei capit. quinto, quia verba Christi, quae inibi referuntur, intelligi possunt de iuramento, quod fit per creaturas, secundum sensum priorem: nempe exhibendo eis reuerentiam, quae Deo soli debetur, & constituendo in eis iuramenti vim, & finem. Hoc etenim modo illicitum est per creaturas iurare, quemadmodum Hieronymus, Thomas, & alij interpretantur. Aut plane sensus illorum verborum is est, vt Christus nos deterrere voluerit ab omni iurandi forma, siue per Deum, siue per creaturas: siquidem, vt author est Augustinus, ne quis arbitraretur, iuramenta quae fiunt per creaturas, non deberi Deo, admonuit nos Christus veritatis contrariae, docens haec esse vera iuramenta: & ideo ab eis abstinendum fore, ita quidem, vt quibus casibus per Deum iurare non licuerit, nec item liceat iurare per creaturas. Vnde argumentatur Christus Iesus a minori ad maius, prohibens etenim iuramenta per creaturas in Deum relatas, prohibet manifeste iuramenta per ipsum Deum. Nec tamen ex hoc statim sequitur, non esse licitum iurare indistincte: nam dubitationem istam paulo post dissoluemus. 
 
Id vero quod adduximus ex cap. si quis per capillum. ita erit intelligendum, vt sciamus [art. 6] blasphemiam esse iurare per pudenda membra Christi, aut Virginis Mariae. haec namque iuramenta non possunt fieri absque maxima iniuria diuini nominis. Blasphemia siquidem est proprie vituperium, aut conuitium cum diminutione honoris diuini, vt explicat Hugo de sancto Victore. lib. de fructu carnis & spiritu. cap. 6. de quo in hac prima huius operis parte aliquid inferius tractabitur. Igitur & si Christus re vera habeat illa membra pudenda, vt quilibet alius verus & integer homo: eaque ratione illa nominantes minime mentiantur: tamen dum illa in Christi ignominiam, & vituperium nominant, volentes ex ipso modo pronunciandi innuere aliquid esse in Christo ignominiosum, & vituperabile, blasphemi veri sunt: & ideo grauissimis poenis puniuntur, in dicto capitulo, si quis per capillum. & praesertim in dict. authentica, vt non luxurientur contra naturam, quo poena mortis imponitur. Quam constitutionem ita intellexit Ioan. de Selua, in tractat. de iureiurand. parte 1. quaest. vltim. qui eam poenam mortis locum habere censet aduersus eos, qui per membra Christi inhonesta iurauerint, cum ea iuratio manifestam blasphemiam habeat: quod etiam probatur a multis alijs, quorum mentio statim fiet. maxime iurationem istam per membra inhonesta Christi, blasphemiam esse, deducit ex blasphemiae definitione Alfonsus a Castro, libro primo, de iusta haere. punit. cap. 12. Non me latet quibusdam visum esse, blasphemiam committi aduersus maiestatem diuinam, si quis per Dei, aut Virginis matris membra quaecunque, etiam honesta, iurauerit, quod sensit gloss. in capit. 2. de maledicis. dum allegat text. in dicto cap. si quis per capillum. Bartol. in dict. authentic. vt non luxurien. contra natur. Alexand. consilio 233. lib. 6. hanc tamen opinionem ipse tunc solum admitterem, vbi quis esset consuetus his vti iurationibus: nam eo casu propter contemptum satis praesumptum diuinae maiestatis, existimarem eum blasphemum esse, & puniendum fore graui poena, quae in dict. authent. statuta est, secundum Petrum, Cynum, Bald. & Salicet. in l. 2. C. de rebus credit. & iureiur. Bald. in l. 2. C. ad l. Iul. maiest. Anani. in dict. capit. 2. de maledi. col. 8. & Nicol. Boeri. decisione 301. numer. 1. Imo fortassis nec illius Authenticae constitutionis poena, nec item per leges Regias statuta contra blasphemos in praxi, obtinebit in eos, qui per membra Christi, etiam pudenda, iurauerint: tametsi grauissime sint arbitrio iudicis puniendi. Nam & Syluester in verb. iuramentum. 2. quaestio. vltim. censet non esse veram blasphemiam, sed fictam, & virtualem, si quis per inhonesta membra Christi iurauerit, licet secundum eum mortaliter peccauerit. Iuratio vero per membra honesta Christi, si desit contemptus, & consuetudo iurandi, non est mortale crimen: sed veniale, vt colligitur ex Angel. in verb. iuramentum. 3. quaestio. 12. quod probatur in dicto capitul. si quis per capillum. vbi poena imponitur ita iurantibus: ex qua signum maximum est, eam iurationem culpam habere. quamuis Syluest. nullum esse in hoc peccatum existimet, si absint contemptus, & irreuerentia. idem tenet Florent. 2. parte. titul. 10. capitul. 4. in princip. Haec autem de Praxi diximus, existimantes nihilominus proteruos istos, qui per membra Christi, maxime inhonesta, iurauerint, seuerissime puniendos fore. siquidem Carolus Caesar lege lata in Toletano conuentu, anno vicesimoquinto sanxerit, poenas statutas aduersus blasphemos per Pragmaticas constitutiones, debere obtinere, & infligendas esse contra iurantes per membra Christi, & Deiparae Virginis. Verum in hac quaestione obseruandum est, iuramentum praestitum per creaturas eo modo, & sensu, quibus a iure reprobatur, nempe exhibendo ipsis creaturis reuerentiam, nihilominus seruandum fore iuramenti ratione, sicuti probat text. in dicto capitul. & si Christus. versicul. & quamuis. vnde adnotarunt Abb. & alij. iuramentum seruandum esse, in vim iuramenti, etiam si fiat eo modo, quo iure prohibitum est. idem notat ipse Panorm. in capitulo secundo, de arbit. hanc conclusionem inducens ad intellectum authent. decernimus. C. de arbit. quae licet iuramentum fieri prohibeat, non tamen ex hoc tollit iuramenti vim, quam id habet ex l. naturali & diuina, quo ad rationem periurij. idem dicendum erit in eo casu, qui traditur a Taurina constitutione 67. cuius paulo ante mentionem fecimus: text. tamen in dicto capitul. & si Christus. plane procedit, quantum ad hanc conclusionem, si iuramentum fiat per creaturas relatas in ipsum creatorem. hoc etenim in sensu verum constituitur iuramentum, quod & rationem periurij habet, si non fuerit seruatum: quemadmodum constat ex his, quae paulo ante diximus. sic & iuramenta praestita per Deum ipsum, aut per diuorum reliquias ad ipsum Deum relatas, aut per sancta Euangelia: etiam si a iure prohibeantur quandoque ob specialem rationem, quae non pertinet ad iustitiam, nec veritatem, comites scilicet iuramenti, de quibus alias nihilominus iuramenta censentur, vimque iuramenti habent quo ad periurij notam. Etenim quamuis prohibitum sit, iuramentum fieri super aliqua re sacra, ob aliquam specialem causam, quae legislatorem ad eam prohibitionem induxerit: tamen si fiat, rationem habet periurij, si falsum fuerit, quod sub iuramento asseueratur, vel non fuerit ipsius promissionis seruata fides. Hoc enim in dicto capit. & si Christus. satis probatur. Imo & si absque iudicio iuramentum fiat assertorium, periurium ex eo constabit, si falsitas iurationi subsit. Quod si per creaturas iuratum fuerit, exhibendo eis reuerentiam illam, quae soli Deo debetur: aut in eas dirigendo iuramenti finem, tunc aliter erit res definienda, quandoquidem hoc iuramentum ad idololatriam pertineat, sitque par omnino his iuramentis, quae per falsos deos praestantur. c. si quis. 22. quaest. 1. idcirco [art. 7] quaeritur, an iuramentum per falsos deos factum, sit seruandum, & rationem habeat veri iuramenti, quo ad periurium, & alios iuris effectus? & sane quod Christianus iurans per falsos deos, & si grauissime peccet, teneatur id iuramentum seruare, not. Inno. Panor. col. vlt. & alij. in d. c. & si Christus. Alexan. in l. 3. §. vlt. ff. de iureiur. Ioan. de Selua. in tract. de iureiur. q. 1. ad fin. pro quorum sententia induci solet ex diuo Aug. sermone 28. de verbis Apost. text. in c. ecce dico. 22. q. 5. in haec verba: Ecce dico claritati vestrae, & qui super lapidem falsum iurat periurus est. vnde hoc dico? quia multi etiam in hoc falluntur, & putant, quia nihil est per quod iurant, non se crimine teneri periurij. Prorsus periurus es, quia per id, quod sanctum non putas, falsum iuras. si tu illud sanctum non putas, sanctum puta, cui iuras: non enim quando iuras, tibi aut lapidi, sed proximo tuo iuras: homini iuras ante lapidem, sed nunquid non ante Deum? non te audit lapis loquentem, sed punit Deus te fallentem. Hactenus Gratianus ex August. ad cuius canonis aut decreti intellectum duo sunt consideranda. Primum quidem, quid August. senserit, [art. 8] dum mentionem fecit iuramenti, quod super lapidem fit? & sane apud Gentiles omnium iuramentorum sanctissimum erat, Iouem lapidem iurare: inde sumptum, vt quidam interpretantur, quod in prisco feriendi foederis ritu Pater patratus manutenens lapidem conceptis verbis iuraret, & tunc suem lapide feriret, dicens, si fefellero, Iouem caeterosque deos precor sic me feriant, vt & ego hodie porcum hunc silice percutiam: aut in populum Romanum ita conceptis verbis, si populus Romanus prior defecerit publico consilio, tu Iupiter illum sic ferito, vt ego hunc porcum hodie feriam. statimque Pater patratus porcum saxo silice percutiebat, quemadmodum auctor est Titus Liuius lib. 1. ab vrbe condita, Decadis primae. Idem Liuius lib. 21. agnum in hoc iuramento percuti refert, ita scribens de Annibale, praemiaque militibus promittente, eaque vt rata scirent fore, agnum laeua manu, dextra silicem retinens, si falleret, Iouem caeterosque precatus deos ita se mactarent, quemadmodum ipse agnum mactasset: & secundum precationem caput pecudis saxo illisit. Huius iuramenti meminere Aulus Gellius libro 1. nocti. Atti. capit. 21. Iouem, inquiens, lapidem, quod sanctissimum iusiurandum est habitum, paratus sum ego iurare. Vergilium hoc nunquam scripsisse miror. Marcus Tul. lib. Epist. 7. ad Trebatium, Epist. 12. scribens, Quomodo autem tibi placebit, Iouem lapidem iurare, cum scias iratum esse Iouem nemini posse? item Apuleius in Sermone, de Deo Socratis: quid igitur, inquit, iurabo per Iouem lapidem Romano vetustissimo ritu? Alijs placet huius iuramenti originem deduci ex eo, quod olim apud Romanos iuraturi per Iouem lapidem, tenere silicem solebant: eiusmodi fere verba pronunciantes: si sciens fallo, qui me despicit, salua vrbe, arceque, bonis eijciat, vt ego hunc lapidem, statim autem lapidem proijciebat. Cuius quidem ritus auctor est Festus Pompeius, cui conuenit mirum in modum Polybius ita scribens: ergo, inquit, Carthaginenses deos patrios iurati sunt. Deinde Romani per lapidem, secundum vetustissimum ritum, Martis, Quirinique numinibus aditis, iusiurandum praestiterunt. Ritus vero lapidis fuit huiusmodi: Faecialis sumpto in manibus lapide, postquam de foedere inter Patres conuenerat, haec verba dixit: si recte ac sine dolo malo hoc foedus, atque hoc iusiurandum facio, dij mihi cuncta praestent felicia. Sin aliter aut ago, aut cogito, caeteris omnibus saluis ipse peream, vti lapis hic de manibus meis decidet. Nec plura loquutus manu lapidem excussit: haec apud Polybium. Huc pertinet locus subobscurus apud Ciceronem, lib. 7. epistolar. epistola 1. ad Marium, cuius haec sunt verba: Delitiae vero tuae noster Aesopus eiusmodi fuit, vt ei desinere per omnes homines liceret: is iurare cum coepisset, vox eum defecit in illo loco, si sciens fallo. His accedit Plutarchus in Silla, vbi L. Cinnae consulis meminit, is, inquit, Capitolium ascendens, lapidemque manu tenens, iuratus est sibi: Deinde praesente multitudine imprecatus est, nisi amorem in illum, beneuolentiamque seruasset, non secus ex vrbe extrudi, ac lapis e manu: & lapidem abiecit in humum: haec Plutarchus. igitur ex his apparet, quid apud Augustinum sit per lapidem, aut super lapidem iurare. 
 
Alterum, quod ad praedicti cap. intellectum attinet, ex eodem August. sermone deducitur, apud quem in his codicibus, qui modo quam emendatissimi circunferuntur, aliter locus ille legitur, quam apud Gratianum. Et ecce, inquit Augustin. dico charitati vestrae, & qui per lapidem falsum iurat, periurus est. vnde hoc dico? quia multi & in hoc falluntur, & putant quia nihil est, per quod iurant, non se crimine teneri periurij. prorsus periurus es, quia per id, quod sanctum putas, falsum iuras. Sed ego illum sanctum non puto. sanctum puta, cui iuras: non enim quando iuras, tibi aut lapidi iuras, sed proximo iuras. Homini iuras ante lapidem: sed nunquid non ante Deum? non te audit lapis loquentem, sed punit te Deus fallentem. hactenus Aug. qui aduersus iurantem per falsos Deos, vt eum periurum esse conuincat, argumentatur a diuisione, aut a sufficienti partium numeratione, duos casus constituens, vnum quidem, cum is, qui iurat per lapidem, vel falsos Deos, putat sanctum esse id, per quod iurat: alterum, vbi iuramentum praestans non putat sanctum esse id, per quod iurat. Et in vtroque casu censet periurum esse, qui falsum iurauerit: in primo quidem, quia falsum iurat, per id, quod sanctum putat: in secundo ex eo, quod falsum iurat per id, quod sanctum putat is, cui iurat, vel quia existimare debet illum, cui iurat, sanctum esse, quo ad iuramenti & promissionis exequutionem. Vnde ipse opinor apud Gratia num deprauatam esse Augustini literam, quae vtcunque sit, probat, periurum esse eum, qui per falsos Deos iurauerit, atque ideo in iuramento promissorio vera erit Doctorum sententia, dum ipsi opinantur, iurantem per falsos Deos, teneri ad iuramenti obseruationem. 
 
Eandem opinionem [art. 9] plurimum coadiuuat text. in cap. mouet te. 22. q. 1. ex eodem August. in episto. ad Publicolam, epistola quidem 154. cuius haec sunt verba íuxta ipsius August. text. Mouet te certe, vtrum eius fide vtendum sit, qui vt eam seruet per daemonia iurauerit, vbi te volo prius considerare, vtrum si quispiam per Deos falsos iurauerit, se fidem seruaturum & eam non seruauerit, non tibi videatur bis peccasse? Si enim tali iuratione promissam custodierit fidem, ideo tantum peccasse iudicaretur, quia per tales Deos iurauerit, illud autem nemo reprehenderet, quia fidem seruauit. Nunc vero quia iurauit per quos non debuit, & contra pollicitam fidem, fecit quod non debuit, bis vtique peccauit. Ac per hoc qui vtitur fide illius, quem constat iurasse per Deos falsos, & vtitur non ad malam rem, sed ad licitam, & bonam, non peccato eius se sociat, quo per daemonia iurauit, sed bono pacto eius, qui fidem seruauit. Haec August. quem referre libuit, quia apud Gratianum aliquot eius verba fuere mutata. Attamen hac auctoritate constat, seruandum fore iuramentum, quod fit per falsos Deos. Imo & illud ex eo loco deducitur, non peccare eum, qui ad confirmandam simplicem conuentionem exigit iuramentum ab eo, qui per falsos Deos iuraturus est, nempe ab infideli. Qua ratione motus scribit Angelus in Summa, in verbo, superstitio. §. 13. posse [art. 10] quempiam absque peccato vti alterius maleficio ad tollendum malum ab alio, vel a se, modo ille maleficus paratus sit artem illam exercere, sicuti potest fidelis ab infideli, quem certo scit per falsos Deos iuraturum, exigere iurationem ad confirmationem pacti simplicis. Verum opinionem istam Angeli falsam esse censet Syluest. in verbo, maleficium. quaestio. 8. dicens opinionem istam esse valde absurdam, & periculosam, nec posse commode iure defendi. Cum petitio ista, aut vsus huius opere sit directe consensus in peccatum, quia per illud maleficium aliter tolli malum non potest, quam cum peccato mortali, sicut manifestum est. Nam quisquis ab alio petit, vt faciat id quod sine peccato facere non potest, peccat: quia sic petens consentit iniquitati alterius, inducendo illum ad peccandum. Nec vllam habet excusationem a peccato, petens, vt alter maleficio vtatur, quod maleficus ille, a quo petit, paratus erat ad cuiuscunque petitionem maleficium operari. Etenim & si ille paratus esset, non tamen hoc particulare maleficium fuisset operatus, nisi ille petijsset. Vnde euidenter apparet, illius petitionem causam fuisse proximam, quod maleficus ille illud in specie maleficium commiserit. Siquidem si petens non fuisset maleficus, non fuisset illud particulare maleficium operatus, & illo petente fecit, ergo ille petens fuit causa, quod alius maleficium perpetraret. Idcirco illum peccare conuincitur, quia alium ad peccatum induxit, & proximam peccati causam dedit. Sic denique Angeli sententia improbatur, aduersus quem contrarium tenuere Ioan. Maior. in 4. sentent. distinctio. 34. quaestio. 2. colum. 8. Caietan. in opusculis. quaest. de maleficijs. & eruditissime Alphonsus a Cast. libro 1. de iusta haeret. punit. capit. 15. quibus parum oberit tex. in dicto cap. mouet te. Quia ille qui petit ab infideli, quod simplex pactum iuratione confirmet, non equidem petit quod id iuramentum per falsos Deos fiat. Sed petit iuramentum. quod ab altero potuisset legitime per verum Deum praestari, cum res licita petita fuerit. Si autem infidelis per falsos Deos iurat, culpa est ipsius iurantis, non autem iuramentum exigentis, quia is, qui exigit, id petit ab illo, quod ille, si vellet, bene facere potuisset. Quod si quis ab infideli petierit, vt is per falsos Deos iuramentum praestet, peccaret dubio procul petens id, quod aperte peccatum est. Sic qui petit mutuam pecuniam ab eo, quem scit aliter quam sub vsuris non mutuaturum, non peccat. Quia rem petit, quae non solum sine peccato, sed & merito fieri potest. Si autem vsurarius non vult dare mutuum sine vsura, culpa est ipsius vsurarij, non autem petentis, qui petit ab altero quod ille, si vellet, sine peccato, & cum merito facere posset. Nam si petijsset quis mutuam pecuniam sibi dari sub vsuris, certe peccaret, qua de re tractauere Caietan. 22. quaestio. 78. articul. 4. post Sanct. Thom. ibi. Adrianus. Quod libro 3. articul. 2. Syluest. in verb. vsura. vltimo, secund. colum. Abb. Anania. & Card. in capitu. super eo. de vsuris. Fit igitur ex praemissis satis manifestum, seruandum fore iuramentum, quod fuerit factum per falsos Deos. 
 
Ego sane, quoties iuramentum fit ab infideli, non quidem per falsos Deos, sed per Deum creatorem coeli & terrae, quem naturali lumine cognouit, quamuis a lege Euangelica is alienus sit, existimo hanc iurationem verum iuramentum esse, eiusque ratione periurium committi, si vel falsum iuretur, vel quod promissum sit, non fuerit seruatum. Fit etenim hoc iuramentum per verum, non per falsum Deum, atque ideo veram iusiurandi religionem habet. At si iuramentum fiat per falsos deos, quos veros esse existimat qui iurat, idem erit. Quia & iuramentum istud vim habet, ac rationem periurij propter opinionem illius, qui id iuramentum praestat, quod diuus August. plane fatetur in d. epist. ad Publicolam, & in dict. Sermone 28. cap. ecce dico. 22. q. 5. verum si iuramentum fiat per falsos deos ab eo, qui prorsus censet eos deos falsos esse, tunc iuramentum hoc veram rationem iuramenti non habet, nec vere periurium in hac specie constitui potest. Deficit equidem iurisiurandi propria definitio, quandoquidem nec re, nec opinione diuinum hic aduocetur testimonium. Nam quod Augustinus censet in d. c. ecce dico. in secundo dictionis membro, non pertinet ad verum periurium, sed potius ad simplicis promissionis, & fidei violationem, quae peccatum est, & sane grauissimum, cum proximus iniquissime decipiatur. Qua ratione communis opinio iuxta distinctionem istam erit intelligenda. Nec Christianus minime errans in intellectu circa diuinum numen Dei, maxime humani generis redemptoris, si per Iouem iurauerit, periurus erit, etiam si nec promissionem custodierit, vel falsum tali testimonio dixerit, nec iuramentum istud eas vires habebit, quae per leges, aut Canones iuramentis tribuuntur. Qualiter vero iurare debeant, aut consueuerint infideles, explicat Regia l. 19. cum sequen. titu. 11. part. 3. 
 
His omnibus adijciendum est, non esse omnino certum, quod Diuus Augusti. ad Publicolam in dict. epist. 154. scripsit, & a Gratiano relatum est in d. c. mouet te. 22. quaestio. 1. dicens, minus malum esse per Deum falsum iurare veraciter, quam per Deum verum fallaciter. Haec etenim sententia recte defendi non potest, cum iuramentum praestitum per falsos Deos ad idololatriam pertineat, eaque iuratio crimen idololatriae sit, quod peccatum aduersus primum praeceptum Decalogi committitur, cuius transgressio maiorem culpam habet, quam secundi praecepti de iuramento violato. Ex eo quidem, quod maior fiat, & atrocior iniuria Deo ab eo, qui illum negat esse vere vnum Deum, quam ab eo, qui contra eius dignitatem eum in falsum testimonium adducit. Est etenim prius crimen contra ipsius Dei propriam substantiam. Nec cuiquam dubium esse poterit, isthaec iuramenta, quae per falsos Deos fiunt, ad idololatriae crimen omnino pertinere, sicuti probatur Hieremiae capit. 5. apud quem Deus filijs Israel improbat, quod ab eo veluti apostatae defecerint & iurauerint in his, qui non erant dij. Idem tradit Chrysostomus in imperfecto, dicens: Idololatram se facit omnis, qui per aliud a Deo iurat. Ex quibus & alijs, satis erudite hanc sententiam Augustini sic examinat Dominicus a Soto in tract. de cauendo iuramentorum abusu, parte q._ cap. 6. 
 
Postremo, nec illud est praetermittendum, quod periurium proprie minime committatur ab eo, qui peruerse per falsos Deos iurat. Ex hoc etenim quod peruersa iuratio sit, non contrahitur periurij crimen, nisi vel falsitas subsit, vel fides ipsa violetur, quemadmodum in specie admonet diuus Thomas 2. 2. quaest. 99. articulo 1. ad secundum. Nam si Comites huic iurationi accesserint, nempe veritas, iustitia & necessitas, etiam si sit iuramentum hoc peruersum, quia per falsos Deos praestitum fuerit, non poterit periurij nota proprie is, qui iurauerit, censeri. atque haec quidem dicta sint de iuramentis, quae per creaturas, aut per falsos Deos fieri solent.