Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

Prima horum Commentariorum Pars.

IVRAMENTVM, vt eius definitionem statim explicemus,

1

^† inuocatio est diuini numinis in testimonium. Nam qui aliquid se facturũfacturum cum iuramento promittit, Deum ipsum in testem illius ꝓmissionispromissionis, ac veluti spōsoremsponsorem appellat. Rursus qui aliquid affirmat aut negat verum esse, iuramento præstito, Deum ipsum citat in illius veritatis testimonium: quasi Deus testis sit illius affirmationis aut negationis. Hoc eleganter probat diuus Augustinus in sermone 28. de verbis Apostoli Iacobi, dum inquit: Quid est, per Deum, nisi testis est Deus? IdẽIdem apparet ex pluribus iuris vtriusque locis, quibus manifestissimè traditur Sacramenti, & iurisiurandi religionẽreligionem in ipsum DeũDeum dirigi, potiùs quàm in priuatũpriuatum hominem, cui præstatur. c. debitores. c. si verò, & c. verum. de iureiur. quam ob rem Cæsarea constitutione decretum est, iurisiurandi contemptam religionem satis Deum vltorem habere. Sic Cicero lib. 3. de officijs scribit: Est enim iusiurandum affirmatio religiosa. Quod autem affirmatè quasi Deo teste promiseris, id tenendum est. Iam enim nōnon ad iram Deorum, quæ nulla est, sed ad iustitiam, & ad fidem pertinet. Hęc Cicero, qui iuramenti definitionem sua comprobauit autoritate: atque ita ferè omnes Iuris diuini & humani interpretes, etiāsietiamsi varias tradiderint iurisiurandi definitiones, in hanc tamen vnanimi consensu conuenerunt, vt iuramentum sit adsumptio nominis diuini ad confirmādamconfirmandam iurantis fidem, quæ quidem probatur in c. quantumlibet. 47. dist. ex Augustino in Epistola 127. ad Hypponenses. Simpliciter, inquit, fateor charitati vestræ coram Domino Deo nostro, qui est testis mihi super animam meam. optimus textus ad idem in capit. & si Christus. de iureiur. colum. 3. versicu. alioquin. l. 1. titu. 11. part. 3. Idem probatur autoritate glo. in sum. 22. q. 1. diui Thomæ 2. 2. quæst. 89. art. 1. Host. in sum. Panor. Alciat. Felin. & aliorum in Rubr. de iureiur. Bald. in l. 1. ff. eod. tit. in 1. quęst. & in cap. 1. §. item Sacramenta. 2. colum. de pace iuram. firman. tametsi Ioan. de Selua in tract. de iureiur. quæstion. 1. & Anton. Corsetus in Rubric. eiusdem tituli, admodum anxij conentur alias iuramenti definitiones tradere: cùm tamen hęc sit congrua, facilis, atque omninò iusta definitio, quemadmodum ex multis, quæ ab ea per me deducentur, apparebit. Etenim ad hanc definitionem omnia penè tendunt, quę de iuramenti ratione potissimè à plerisque traduntur: siquidem diuini numinis testimonium eam vim habet, vt multa quidem hoc in tractatu ex eo maximam auctoritatem habeant, quòd ad maiorem iuramenti & diuini testimonij fidem conducere videantur. Idcircò ab ipsius definitionis verbis præsertim ea deducam, quæ in hac prima huius Relectionis parte dicenda sunt.

Primùm ex supràscripta iuramenti definitione infertur

2

^† iuramentum & Sacramentum synonyma esse: saltem dictionem hanc, Sacramentum, idem quod iuramentum significare, secundum Panorm. in Rubr. de iureiur. text. in c. qui Sacramento. 22. quæst. 4. in Auth. |

p. 200

Sacramenta puberum. C. si aduer. vend. c. 1. §. item Sacramenta. de pace iura. firmand. nam præter multa alia Sacramentum appellatur iuramentum seu obligatio, diuini numinis testimonio & interuentu confirmata, auctore Festo. Id enim, inquit, Sacramentum dici, quod iurisiurandi sacratione interposita geritur. Hinc militiæ Sacramenta, siquidem vt Vegetius lib. 1. de re milit. scribit, milites iurare solent, & ideò militiæ sacramenta dicũturdicuntur. l. miles agrum. §. ignominiosa. ff. de re mil. Quintilianus lib. 12. c. 2. Sed hæc inter ipsos, qui velut Sacramento rogati, vel etiāetiam superstitione constricti, nefas esse ducunt à suscepta semel persuasione discedere. Cornelius Tacitus libr. 1. addebat Messala Valerius, renouandum per annos Sacramentum in nomen Tiberij. Vnde Suetonius in Cęsare capite quadragesimosecundo iurando adstrictum, teneri Sacramento dixit, tametsi & alia multa Sacramentum significet. Etenim in genere, dictio ista idem insinuat, quod Græcè μυςίρη ν, nempe sacrum secretum, aut religiosum arcanum: plerunque equidem omnem rem sacram absconditam, etiamsi alterius rei signum non sit: vt dicimus Sacramentum diuinitatis. Qua de re est text. elegans in capi. multi. 1. quæstio. 1. quo in sensu Paulus ad Ephesios 1. scribit, Deum nobis Sacramentum voluntatis suæ notum fecisse secũdumsecundum beneplacitum suum, quod alijs generationibus non est agnitum, sed absconditum à seculis: nempe gentes esse concorporales, & comparticipes promissionis eius in Christo Iesu, in quo omnes habemus fiduciam, accessum in confidentia per fidem ad ipsum. Idem 1. ad Timoth. 3. inquit, Et manifestè magnum est pietatis SacramẽtumSacramentum, quod manifestatum est in carne. Verùm apud Christianæ religionis cultores, & Catholicæ Eccle. Doct. frequentissimè sacramentum dicitur sacrę rei signum, quod eius similitudinem gerit, cuius signum est: quemadmodum signa & figuræ veteris Testamenti sacramenta appellantur. Augustinus etenim contra Faustum Manichæum, lib. 96. c. 3. asseuerat Sacramenta, quæ obseruabantur ex lege, prænunciatiua tantùm fuisse Christi venturi. Idem August. epist. 23. ad BonifaciũBonifacium Episcopum, tradit, oportere res, quibus Sacramenta constant, imaginem & similitudinem gerere earum rerum, quarum signa & Sacramenta esse dicuntur. Sic, quia Baptismus lauat, completur in aqua. Eucharistia reficit, panis & vini speciem accipiens. Vnctio fouet, ideoq́ue in oleo ministratur. Pœnitentia sub manifesta forma iudicij absoluit. Tandem speciali quodam iure iuxta legem Euangelicam, Sacramentum significat signum visibile inuisibilis gratię Dei, quāquam Deus efficaciter, & certò in ipsis operatur, modò ritè nec indignè tractentur. Qua ratione diuus August. libr. 10. de ciuit. Dei. c. 5. & c. sacrificium. de consecra. dist. 2. Sacramentum definit esse sacrum signũsignum visibilis formæ, & inuisibilis gratię. Notat Magister sententiarum. lib. 4. & est ferè cōmuniscommunis omnium Theologorum sententia. Deniq;Denique Sacramenta dicuntur, quia sub tegumento corporalium rerum diuina virtus secretiùs operatur salutem: sicuti Gregorius autor est in dict. cap. multi.

Apud veteres Ethnicos, quemadmodum Varro testis est lib. 2. de lingua Latina, Sacramentum dicebatur pecunia, quæ in æde sacra à litigantibus deponebatur. Nam qui petebat, & qui inficiabatur de alijs rebus, vtrique quingentos æris ad Pontificem deponebant: de alijs item rebus certum numerum assium. Qui iudicio autem vicerat, suum SacramentũSacramentum à sacro auferebat: victi ad ærarium redibat, id est victus ea pecunia, quam deposuerat, mulctabatur in pœnam iniustæ litigationis: quæ ærario cedebat. Sacramentum verò hæc pecunia dicebatur à loco sacro, vbi ea deponebatur. Quidam autem re ipsa non deponebant, sed simpliciter spondebant. Ex quibus dictum est, Sacramento vel sponsione contendere, Item Sacramento vel sponsione vincere, apud Ciceronem, præsertim in oratione pro Milone, & in oratione pro domo sua ad Pontifices: Valerium Maximum libro 7. c. 7. & 8. Explicarunt eleganter Budæus in l. 2. ff. de origine iur. §. & cùm placuisset. atque Andreas Alciat. in l. pecuniæ verbum. ff. de verbor. signifi. Est & hac de re pulcher locus apud eundem Ciceronem li. 1. de Orato. vbi iusto Sacramento cōtenderecontendere Oratori cum Pythagoræis non licere dixit Scæuola. IdẽIdem adnotauit Alc. in Rub. de iureiu. nu. 6. Nec tamen in hoc tractatu de iuramento Sacramentum ita strictè accipiendum est, vt significet illud tantùm iuramentũiuramentum, quod supra sacrum fiat, puta altare, reliquias, vel libros Euangeliorum. Nam etiamsi iuramentũiuramentum verbo tantùm factum fuerit, nihilominùs Sacramentum dicetur: sicuti post Panor. cęteri in d. Rub. de iureiur. responderunt.

Iusiurandum autem à iure dicitur, & ex eo à iure deriuatur, quòd id quod iuratur, pro lege habendum sit, & veluti ius sit sanctè seruandum. l. 5. §. dato. ff. de iureiur. vel quia diuinum numen pro iure veritatis constituitur: quasi non aliud sit, Deum iurare, quàm Deum pro iure veritatis constituere, aut ius veritatis reddere Deo, cui velut ipsissimæ veritati, propriè competit dictorum omnium, & commentorum veritatem suo testimonio stabilire. Vnde iurare est promittere adhibito testimonio diuino, nos id ita seruaturos, ac si ius esset, vel id quod affirmamus, ius veritatis habere. Dictionem autem istam iusiurandum, cùm vnica sit ex compositione, diuisit more Poëtico Iuuenal. Satyr. 13. Quòd dubitaret depositum retinere, & fraudem iure tueri iurando. Et Ouidius in Epistola Cydippes ad |

p. 201

Acontium: Quid tibi nunc prodest iurandi formula iuris?

Secundò principaliter ex eadem definitione infertur,

3

^† iuramentum assertionis de repræsenti aut præterita: & iuramentum promissionis rei futuræ, non differre specie quidem ad constituendam distinctam peccati speciem in eius transgressione. Nam cùm in vtroque Deus testis aduocetur, eadem erit ratio: nempe diuini testimonij, cuius non distinguitur species ex eo, quòd super futuro aut pręsenti, vel præterito Deus ipse testificetur: sicuti probat Caiet. 2. 2. quæst. 89. art. 1. eiusq́ue conclusio proderit quo ad iudicium animæ interius, in quo iuxta communem regulam peccata distinguenda nominatim sunt per eorum proprias species: vtriusque verò iuramenti, assertorij, & promissorij, grauitatem & gradus distinxit elegātereleganter, summaq́;summaque cũcum eruditione Dominicus à Soto in Institutione de cauendo iuramentorum abusu, par. 1. c. 7. & sequentibus: per hoc tamen non diffiteor, quandoq;quandoque in exteriori iudicio quo ad punitionem discrimen cōstituiconstitui posse inter iuramentũiuramentum assertorium & ꝓmissoriumpromissorium: quod inferius opportuniori loco tractabitur. Quin & Chrysippus apud Io. Stobæum, sermone 26. scribit, aliud esse, verum iurare, & aliud, fideliter iurare: item peierare, & falsum iurare. Nam verum iurare, & falsum iurare, ad iuramẽtumiuramentum assertorium pertinent: at fideliter iurare & peierare, ad promissorium iuramentum, quemadmodum ipse Chrysippus longiùs explicat.

Tertiò deducitur ex his,

4

^† an ad iuramentũiuramentum sint necessaria verba? quidam etenim existimarunt, iuramentum fieri non posse sine verbis. hoc primum autoritate text. in c. & si Christus. de iureiur. dum inquit, iuramentũiuramentum esse sermonem. Deinde adducitur tex. in Nouella Iustiniani de mandatis Principum. §. sed neq;neque. dũdum prohibet præsidibus, ne verbum, id est, iusiurandũiusiurandum temerè cuiquācuiquam indulgeant. eadem opinio maximāmaximam vim capit ex c. pen. de iureiur. vbi ex solo consensu iuramentum iam semel præstitum minimè extenditur: igitur verba ad iurandũiurandum necessaria sunt. Idem deducitur ex sententia Caij Iurisconsulti, qui libr. 2. Institutionum scribit, oriri ex iureiu. quòd libertus patrono præstat obligationem, quæ verbis contrahitur: tametsi ea non tam verborum solennitate, quàm religione cōfirmeturconfirmetur. Quamobrem verba fore necessaria ad iurādumiurandum, expressim asserunt Bart. in l. & per iusiurandum. ff. de acceptil. idem in l. qui iurasse. ff. de iureiur. Alberi. Fulgos. & Roma. in l. 1. in prin. ff. de verb. obligat. Hanc autem opinionem quidam veram esse censent in his, qui loqui possunt: at in his, qui loqui non possunt, tenent verba nōnon esse necessaria ad iuramenti vinculum: sed sufficere signa. Sic etenim visum est Paulo Are. & Alex. in dict. l. 1. quorum opinio magis communis est, saltem apud iuris Cæsarei interpretes, vt testatur Ioan. Crot. ibi colu. 4. & Alciat. libr. Parerg. c. 2. quam & idem Alciat. probare videtur in Rubr. de iureiur. num. 21. asseuerans eam in praxi receptam esse: eandem sentẽtiamsententiam sequitur Ioan. de Selua. in tracta. de iuramento. 1. parte. q. 2. & Andr. Tiraq. de legibus connub. glo. 5. num. 18. quibus adstipulatur glo. in c. testes. 3. q. 9. quæ asserit, mutum posse dicere testimonium, modò sciat scribere. Quod communi omnium iudicio receptum est, secundum Præposit. in c. cùm apud. de sponsal. & tamen ad testificandum iuramentum necessarium est. Sic & ad contractum matrimonij verba esse necessaria in his, qui loqui possunt, visum est quibusdam, quorum sententiam gl. & Henric. referunt in c. tuæ. de sponsal. Hæc tamen ratio ex eo deficit, quòd verior sit opinio, in matrimonij contractu verba necessaria non esse, etiam in his, qui loqui possunt: sicuti in d. cap. tuę. Doctor. responderunt. Et nos probauimus in Epitome de sponsalibus. 2. parte. cap. 4. num. 1. quamobrem in hac de iuramento cōtrouersiacontrouersia fortassis magis probabitur, etiam in his, qui loqui possunt, verba minimè fore necessaria: quoniam iuramentum Deo præstatur, qui solius mentis inspector est: c. si quid inuenisti. 14. quæst. 5. & ca. erubescant. 32. dist. atque ita opinionem istam tenuerunt gloss. in summa. 22. q. 1. Panor. in Rub. de iureiur. Iacob. Petrus & Cynus in Authent. Sacramenta puberum. C. si aduers. vendi. eademq́;eademque sequuntur dicentes communem esse Lancelot. Galiaula in d. l. 1. colu. vltim. principij. ff. de verb. obliga. & Anton. Corset. in Rubr. de iureiur. q. 6. huc pertinet, quod ex Alexide tradit Ioan. Stobæus, sermone 25. firmum, inquit, est iuramentum, si solùm annuero. Quod, si alicui probatur, ad iuramentum verba fore necessaria, id intelligendum est ad certiorem probationem iuramenti, vel ad manifestam mentis significationem: non quòd ad substantiam iuramenti verba omninò & præcisè requirantur. Nam nullo pacto iure defendi poterit, nec admittendum est. Non oberit text. in dict. §. sed neque. siquidem communis illius constitutionis interpretatio perabsurda est: cùm ibi de iuramento non tractetur, sed de fide publica, aut priuilegio, ac diplomate securitatis: quod vulgus appellat saluum conductum. Inquit enim Iustinianus: sed neque cuiquam concedant τοὺσ καλσουμένουσ λόγοσ, id est, fidem publicam: quam dicit vulgò appellari verba. Idcircò ea constitutio nōnon potest cōmodècommode huic quęstioni, quam de iuramento disputamus, aptari.

Cęterùm

5

^† vrget admodum pro priori sententia text. in d. c. penul. quo apparet, non satis esse ad iuramenti religionem, & vinculum ipsum interiorem consensum iurandi, nec ipsam mentem iurantis, nisi verbis iuramen|

p. 202

tum ipsum explicetur. Id sanè deducitur, si consideremus illius capitis decisionem, in hæc verba: Clericus, qui iurauit, se statuta in Ecclesia sua edita seruaturum: promittens per idem iuramentum, statutum, quod postmodum subsequutum est, fideliter obseruare: licèt transgredi non debuerat, quod promisit, non tenetur ad illius obseruantiam ex debito præstiti iuramenti. His equidem verbis Romanus Pontifex insinuat, iuramentum semel super re quadam præstitum nōnon posse simpliciter consensu iurantis ad alium casum extendi, quo ad vim iuramẽtiiuramenti, nisi expressim iterum fiat. Vnde colligitur non sufficere iurandi mentem, nisi & verba iuramentum significantia fuerint expressa. Sed huic inductioni respondetur, in eo capite de iuramenti extensione, non de iuramento mente tantùm & animo concepto tractari. Nam quod iuramentum absque verbis animi tantùm deliberatione fieri possit, inibi non negatur: licet decisum fuerit, absque nouo iurandi animo iuramentum semel iam præstitum minimè extẽdiextendi, quoad eius vim, etiam ex consensu & voluntate iurantis. In quo tex. ille in dict. cap. penult. celebris est. Hanc etenim ex eo conclusionem mirè commendantes adnotarunt Abb. & Docto. ibi Anto. de But. in c. ab excommunicato. num. 23. de rescript. Soc. consilio 99. lib. 3. col. 2. Iaso. in l. Gallus. §. idem credendum. col. 3. ff. de lib. & posthu. & in l. 1. §. post operis. ff. de noui oper. nuncia. colu. 2. Catellian. Cotta in memoralibus, dictione iuramentum. & Andr. Tiraq. in lib. de legib. connubial. glo. 5. nu. 120. Vnde illud etiam colligitur, quòd ad effectum verum iuramenti, item & ad periurium non sufficiat relatio ad aliud iuramentum: tametsi ea fiat per ipsummet iurantem. Ex quibus multa inferre possem: sed quædāquædam potissimùm explicabo ad vberiorem huius adnotationis cognitionem.

Primùm equidem, si semel iuramentũiuramentum præstiterim de soluendis centum aureis Titio: ac demum dixerim postea, me promittere equũequum dare Sempronio sub eodem iuramento iam præstito: tenebor omninò ex vi promissionis equum dare Sempronio, non tamen ex vi iuramenti, nec ero periurus si non dedero: quod in specie Ant. de But. respondit in d. c. ab excōmunicatoexcommunicato. num. 23. de quo tamen statim latiùs tractabitur.

Secundò cōstatconstat ex his intellectus ad l. diem proferre. ad l. si cùm dies. in princ. ff. de arbitris. Etenim si compromissum

6

^† factum fuerit in iudicem aliquem, vt is intra certum diem causam definiat, præstitũq́;præstitumque fuerit iuramẽtumiuramentum parendi, & stādistandi sententiæ per eum intra diem latæ: ac demũdemum prorogetur cōpromissicompromissi dies, nōnon cẽsebiturcensebitur iuramentũiuramentum prorogatum, nisi expressim iterũiterum iuretur: quod deducitur à decisione Io. And. in Spec. addit. tit. de iureiu. ad fi. EtiāsiEtiamsi prorogatio fuerit facta cum. eisdem clausulis, & vinculis primi compromissi: atque idem erit, si prorogatio fuerit intra terminum & diem primi compromissi: ita quidem, vt censeatur vnum & idem compromissum, secundum Socyn in d. consil. 99. colum. 2. vbi ad hoc expressim adducit tex. in d. c. pen. & Ant. de But. sententiam in d. c. ab excommunicato. quibus accedit quod eleganter scripsit Cardi. in Clemen. 1. §. nos itaque. 5. q. de iureiur. existimans, quòd qui iuramento præstito promisit soluere alteri centum aureos intra decem dies, qui per creditorem in alium diem fuerint prorogati: non erit periurus, quamuis eam pecuniāpecuniam non soluerit intra diem ab ipso creditore prorogatum. Idem voluit Bal. consi. 436. lib. 1. Catellia. Cotta in Memoriali. dictione, iuramentum. Iason licet dubius, in l. lecta. 5. notab. ff. si certum peta. eandem opinionem Cardi. dicit esse veriorem Dec. in cap. de causis. de offi. delegat. nume. 7. vbi ex ea tenet idem, quod paulò antè de cōpromissicompromissi prorogatione dicebamus. Contrarium sanè aduersus Cardi. tenuerunt, Feli. in c. 1. de iureiur. col. 1. & 2. idem Feli. in c. 2. de sponsal. nume. 34. Ias. in l. 1. §. & post operis. ff. de noui oper. nuncia. nu. 8. Deci. in c. præterea. de appellat. col. 2. quo in loco idem tenet post Inn. & alios ibi, quo ad sententiam excommunicationis latam in TitiũTitium, nisi is intra decem dies satisfecerit: nānam si illi decem dies in alios decem proferantur, his transcursis locus erit excōmunicationisexcommunicationis censurę. Idem probat Rebuff. in concordatis Rubr. de prorogatione. Sic & Bal. in c. venerabilem. col. 3. de elect. idem quod ad periurium asseuerat. Quia prorogatio facta videtur cum omnibus qualitatibus, & clausulis illius rei, quæ prorogatur. l. lecta. ff. si cert. peta. l. legem. C. locati. gl. in c. hi qui auctoritate. de præb. in 6. gloss. in l. sed si manẽtemanente. ff. de precario. l. 2. §. si Iudex. ff. de iudi. hoc ipsum verũverum esse censent Bart. Imol. & DD. in dict. §. & post operis. nume. 6. idem Bart. in l. cùm stipulatus sim mihi à Proculo. ff. de verborum oblig. penulti. col. ex quibus satis dubia redditur Card. & aliorum opinio, nōnon tantùm quo ad iuramentum compromissi, sed & quo ad iuramentum pręstitum à debitore circa æris alieni solutionem. Nam & Decius in d. c. de causis. testatur opinionẽopinionem Cardi. communiter reprobari, tametsi pro Cardi. admodum vrgeat text. in l. Labeo. la 2. §. vlti. ff. de arbitr. l. item quæritur. §. qui impleto. ff. locat. vbi probatur, fideiussores primùm datos ad alicuius obligationis tutelam, non extendi, nec censeri datos ad illius prorogationem: atque inde sequitur, quòd prorogatio facta per creditorem debitori, liberat fideiussorẽfideiussorem, qui obligatus erat, ac tenebatur simul cũcum debitore intra certum diem soluere. idem not. Bal. per illum tex. in l. si cùm Hermes. C. de locato. Pau. Cast. per tex. ibi, in l. 4. in prin. ff. de damno infect. Abb. |

p. 203

in c. constitutus. de fideiuss. col. vlti. quos Dec. sequitur in d. c. pręterea. colu. 2. quibus tamen respondetur, supràscriptam Iurisconsultorum sentẽtiamsententiam eò veram esse, quòd prorogatio fiat in præiudicium tantùm eorum, qui eidem cōsensereconsensere, non autem in damnum absentiũabsentium, & sic fideiussorum, qui nullum dedere consensum prorogationi. idem not. Aufre. in Capella Tholosana. 181. Barb. cons. 31. col. vlt. l. 1. Rebuff. in concor. tit. de prorogatione. in glo. Franc. qua ratione, cùm fideiussor minimè consentiat ꝓrogationiprorogationi, quæ quodammodò videtur nouum contractum induxisse: minimè dicendum est, eum, quantùm ad prorogationẽprorogationem, obligari. Pręterea quo ad cōpromissicompromissi dubitationem, illud plurimùm obstat, quòd, si fiat prorogatio compromissi, non censetur pœna repetita. l. seruus ea. ff. de seruis expor. Bald. in l. pen. §. vxor. ff. solu. mat. Bal. idẽidem in l. si à te. C. de pact. inter emp. & vendit. Hippo. in sing. 300. & tamen huic obiectioni respondetur, non esse idem de pœna, quod de iuramẽtoiuramento: siquidem pœna odiosa est, non ita iuramentum, quòd tantùm adijcitur ad maiorem promissionis vim. Pœnam verò censeri adhuc repetitam in prorogatione, quidam opinantur, per tex. in l. cùm stipulatus sim mihi à Proculo. ff. de verb. oblig. vbi ex IuriscōsultoIurisconsulto Bart. & alij adnotarunt, pœnam non censeri à creditore debitori remissam per hoc, ꝙquod creditor diẽdiem solutionis debitori prorogauerit: imò iuxta cōmunemcommunem omnium opinionem, si debitor intra diem prorogatum non soluerit, ad pœnam tenebitur. Sed hac in controuersia ipse distinguendam esse opinor prorogationis formam. Quandoq;Quandoque enim ex prorogatione ad tempus ipsum additum producitur cōuentioconuentio aut obligatio prior, quæ alioqui elapso die primitus constituto extingueretur: vt in compromisso: & tunc quidem pœna non censebitur repetita regulariter, nisi expressè vel tacitè possit colligi in eius repetitionem contrahentes cōsensisseconsensisse. Sic etenim procedit decisio Bal. in d. §. vxor. quandoq;quandoque autem prorogatio nullam inducit obligationem ad tempus vel diem prorogatum: sed extendit ipsum diem, qui pręfinitus fuerat debitori ad solutionẽsolutionem eius, quod soluere aut præstare purè tenebatur: quo casu, cùm elapso eo die obligatio extincta nōnon sit, sed maneat: prorogatio non mutat obligationis qualitatem, nec eius conditionem: idcircò adhuc manet ad pœnam integra obligatio.

Tertiò, inde subinfertur, debitorem alicuius quantitatis, quam soluere intra diem sub pœna promiserit, adhuc ad pœnam obligari, si creditor diem protulerit, nec debitor intra eũeum diem satisfecerit. quod constat in d. l. cùm stipulatus sim mihi à Proculo, & his, quæ inibi Doctor. adnotarunt.

Quartò apparet, fideiussorem eius, qui verè debitor est, ac debitam quantitatem intra diem certũcertum soluere promiserit, minimè ab obligatione fideiussoria eximi, licèt creditor diem solutionis debitori prorogauerit. Nam quod paulò antè adnotauimus ex l. Labeo. §. vltimo. ff. de arbitris. locum obtinet, vbi dies appositus tendit ad obligationis extinctionem: non autem, vbi dies ille obligationem non extinguit, sed solutioni dictus est, fitq́;fitque eius ꝓrogatioprorogatio miserationis causa: sicuti in hac specie explicarunt Hosti. Ancha. Imo. & Abb. in d. c. cōstitutusconstitutus. Bart. in l. Lucius. §. Paulus. ff. de administ. tutor. Alex. Ias. nu. 9. Deci. & Curt. Iunior. nu. 11. in l. lecta. ff. si cert. petat. Hippol. in Rub. ff. de fideiuss. q. 6. quorũquorum opinio cōmuniscommunis est secundũsecundum Ias. & Deci. in d. l. lecta. opti. tex. in l. vlti. C. de vsu. rei iudic. ad fin. quibus accedit satis congrua ratio, qua certissimi iuris est, debitorem promittentem creditori debitam quantitatem soluere intra diem certum, duo quidẽquidem promisisse: nempe centum creditori soluturũsoluturum, & eidem solutioni satisfacturum intra decem dies: vnde licet decem dies fuerint elapsi aut prorogati, nihilominùs manet obligatio ad solutionem. l. Celsus. ff. de arbit. c. cùm dilecti. de dolo & contuma.

Quintò, vt difficultatem istam ampliùs perstringamus, colligitur decisionẽdecisionem Cardi. falsam esse. Imò si debitor cum iuramento promiserit centum intra mensem creditori soluere: etiāsietiamsi ea dies fuerit per creditorem prorogata, nihilominùs debitor manet obligatus ad solutionem cum iuramento: & ideò periurus erit, si intra diem prorogatũprorogatum creditori non satisfecerit: sicuti aduersus Cardi. Bal. Feli. Ias. Deci. & alij, paulò antè citati existimarunt: & deinde Deci. ac Franc. Curt. in d. l. lect. nu. 11. Bar. Imo. & alij in d. §. & post operis. Marcus Ant. Blancus de Compromissis. q. 7. nu. 58.

Sextò, si rectè ac diligẽterdiligenter supràscriptam resolutionem obseruauerimus, manifestum erit in quæstione de compromisso, cuius modò mẽtionemmentionem fecimus, prorogationem compromissi factam iam extincto priori compromisso, eiusq́ue die transcursa, minimè censeri factam cũcum repetitione iuramenti præstiti in primi compromissi obseruationem, si hæc prorogatio simpliciter fiat. Nam in hac specie nōnon est vera prioris compromissi prorogatio, sed nouum compromissum, secundum gl. & communem in l. sed si manente. ff. de precario. Bartol. & Alexan. per text. ibi in l. dies. ff. de damno infect. notatur in cap. hi, qui auctoritate. de præbend. in 6.

Septimò, hinc deducitur quid dicẽdumdicendum sit, vbi prorogatio diei fit intra tempus ipsum ab initio appositum compromisso: an & iuramẽtumiuramentum censeatur repetitum quo ad diem prorogatam? & sanè si ab initio compromissum cum iuramento ita constitutũconstitutum sit, vt ipsi arbitri vel cōpromittentescompromittentes diem possint prorogare: tunc prorogatio intra diem facta easdẽeasdem qualitates habet, etiam quo ad iuramentũiuramentum sensum habet, |

p. 204

vt iurans sub religione Sacramenti promittat stare sententiæ arbitrorum, quam ipsi dixerint intra diem ab initio definitum, vel postmodum prorogatum: nec in hac specie de iuramenti extensione tractatur: quemadmodum explicat Deci. in d. l. lecta. idem in dict. capi. de causis. de offi. deleg. nu. 7. & Marcus Ant. Blancus in dict. tract. de compromissis. q. 6. nu. 58. post Bal. in d. consi. 436. lib. 1. qui eleganter loquitur.

Octauò, si prorogatio diei & compromissi fiat intra diem ipsum, simpliciter tamen, nulla data prorogandi potestate ab initio, sed ex cōsensuconsensu compromittentium: quidam censent nōnon videri repetitum iuramẽtumiuramentum ipsum. quod ita visum est Socyno in d. cons. 99. col. 2. lib. 3. Bal. in d. cons. 439. lib. 1. Deci. in d. l. lecta. nu. 14. & in d. c. de causis. nu. 7. Marc. Anto. in d. q. 7. nu. 58. quibus adstipulatur text. insignis in d. c. pe. de iureiur. quo probatur ad iuramenti religionem, & vt quis ex iuramento teneatur, non esse satis, quòd fiat promissio per relationem ad iuramentum iam præstitum: sed est necessaria specialis iurandi forma, vel verbis vel mente concepta. vnde non sufficiet voluntas extendendi iuramentũiuramentum iam pręstitum ad aliam causam. Huic tamen rationi conantur quidam respondere illum text. intelligentes eo casu, quo iuramentum primum non fuerit præstitũpræstitum super ea re, de qua postmodùm in extẽsioneextensione aut relatione agitur. Primum siquidem iuramentum in illius capitis casu fuit præstitum super statutis iam eo tempore editis: relatio autem postmodũpostmodum sequuta ad id iuramentum, agit de statutis editis post primum iuramentum, & sic de re distincta ab ea, quæ in primo iuramento tractatur. At vbi iuramentum & eius extensio super eadem re contingunt, dubio procul ad religionem iuramenti satis erit sufficiens relatio ad primum iuramentum facta. cuius resolutionis adducunt auctorem Barto. in l. vlti. C. de vend. reb. ciuita. cuius tamen sensus verè non ita accipiendus, sed in hunc modũmodum, vt promissio sub virtute iuramenti iam præstiti, sufficiens sit ad periurij reatũreatum, quoties iuramentum primò pręstitum comprehendebat id, de quo nunc agitur: ita quidem de interpretatione potiùs quàm de extensione iuramenti tractatur: atque ideò Bart. sententia non omninò excludit decisionem tex. in d. c. pen. quo ad ꝓbationemprobationem pręmissæ illationis. Cuius contrarium expressim deducitur ex Bart. Imol. & Ias. in d. §. & post operis. quorum quidem, & aliorũaliorum, qui eandem sentẽtiamsententiam sequuti fuerunt, mens in id tendit, vt prorogatio compromissi iurati, eandem iuramenti religionem, & eius vim repetat, quantum ad diem prorogatum, idem sensere ferè omnes, quibus opinio Cardi. in d. §. nos itaque. displicuit. sed adhuc mihi verior videtur Socyni, & aliorum responsio.

Nonò, ex prænotatis apparet, idem dicendum fore eo in casu, quo dies compromissi ꝓrogaturprorogatur, ea expressa cōditioneconditione, vt omnes prioris diei clausulæ, & iuramentum repetita esse intelligantur: aut si compromittentes in prorogatione ꝓmiserintpromiserint sub iuramento priùs pręstito stare sententiæ arbitrorũarbitrorum. Etenim non sufficit hæc relatio iuramenti ad vim ipsius periurij, nec ad alios eius effectus, nisi iuramentũiuramentum in specie, ac formaliter præstitum fuerit: quod probatur in d. c. pen. Nam quoties dies compromissi prorogatur, licet quodammodò possit censeri idem compromissum. l. nōnon ex omnibus. §. vlt. l. non distinguemus. §. dies. & l. seq. ff. de rece. arbitr. nota. in l. sed & si manente. ff. de precar. hoc verum est, quo ad eius substātiamsubstantiam, non tamen quo ad ea, quæ requirũtrequirunt specialem formāformam, siquidem negari non potest, quo ad tẽpustempus additũadditum, nouum videri compromissum, secundũsecundum Bal. in l. si cùm dies. ff. de arbi. Nec oberit huic illationi, ꝙquod compromittẽtescompromittentes in prorogatione dixerint, se promittere per idem iuramentum iam ab initio præstitũpræstitum stare sententiæ arbitrorũarbitrorum latæ intra diem prorogatum: quia nihilominùs non censetur iuramentũiuramentum in specie, prout oportet, repetitũrepetitum: quod satis constat in d. c. pen. vbi his fermè verbis est facta relatio ad primũprimum iuramentum: tametsi Cald. ibi voluerit in hoc casu iuramenti præstationem solenniter factam fuisse: quasi iuratum sit per creaturam & rem sacram eo ipso, quòd per iuramentum iam præstitum iterũiterum aliquid promissum fuerit. hoc etenim admittendum non est, nec Rom. Ponti. in d. c. pen. admittere voluit, sentiens hanc relationem minimè sufficere ad iuramenti formam.

Decimò, illud est in hac controuersia ex prædictis obseruandum, censeri quidem iuramentum præstitum quo ad omnes iuramenti effectus per extensionem aut relationem ad iuramentum primò præstitum, quoties ex aliquot verbis aut coniecturis possit deprehendi mens & intentio iurantis. Nam cùm verba præcisè necessaria non sint ad iuramenti vim & effectum, satis erit mentem præsumi vel ex coniecturis, vel verbis quibusdam expressis constare: quemadmodum Panormi. post alios considerat in dict. cap. pen. nu. 4. Quo fit, vt, si quis iuramento iam præstito ad aliam rem vtatur, promittens & iurans eam agere per primum iuramentum, tunc sanè non iudicetur iuramenti extensio, sed potiùs eius solennis forma, quasi iurauerit is expressim per numen illud, aut rem sacram, per quam priùs iurauerat.

Fortassis quibusdam disputationem istāistam diligentiùs perstringentibus placebit, quo ad octauam & nonam illationẽillationem, rem esse aliter diiudicandam: atq;atque ob id existimabunt hi, prorogationem compromissi etiam simpliciter factam, aut saltem cum relatione ad iuramentum primò præstitum, iuratam censeri quo ad |

p. 205

omnes iuramenti effectus, quod probare conabuntur auctoritate eorum, quos octaua illatione retulimus: & quia censetur vnum & idem compromissum: atque iuramentum non tantùm in casu vero, sed in ficto sit intelligendum: sicuti paulò pòst tractabitur in hac prima huius Relectionis parte. Nec tũctunc oberit tex. in d. c. penult. qui tantùm agit de extensione iuramenti ad aliam rem distinctam, quæ sub primo iuramento minimè comprehendebatur. Etenim primum iuramentum in specie illius decretalis non continebat id, in quo postmodum promissio fit cum relatione ad primum iuramentum. At secus erit, vbi primum iuramentum & promissio postmodum facta, idem continet quo ad effectum. Nam etiamsi primum iuramentum ad tempus certum restrictum fuerit, ideoq́ue eius vis peritura sit eo tempore finito, tamen quia eiusdem temporis extensio fit per legitimam conuentionem cum prioris iuramenti relatione & extensione, eaq́ue prorogatio circa eandem rem contingat, æquissimi iuris est, vt eo casu prioris iuramenti vis obtineat etiam quo ad diem prorogatum, cùm semper de re tractetur, quæ sub prioris iuramenti religione fuerat comprehensa. quod si exactè perpendatur, Bart. significauit in d. l. vlt. C. de vend. reb. ciuit. sic denique sententia Antonij in d. c. ab excommunicato. de rescript. cuius mentionem fecimus in prima huius quæstionis illatione, optimè deducitur ex text. in d. c. penult. de iureiurand. vnde apparet tertiam. & principalem illationem, qua probauimus non esse ad iurandum verba necessaria, verissimam esse, iureq́ue optimo defendi, etiam in his, qui loqui possunt.

Quartò tam ex definitione iuramenti, quàm ex his, quæ proximè diximus, infertur, falsam esse Card. sententiam: is inquam in c. præterea. in 1. de spons. scribit, nusquam dici

7

^† quenquam periurum, nec quo ad periurij relatum censeri iuramentum præstitum, nisi fidem interposuerit expressè per verbum iuro. Hanc opinionem refert & sequitur alter Card. Alexand. in dicto capit. præterea, quæ tamen falsa est manifestè, pluribus quidem rationibus: sed potissimùm, quia ad iuramenti vim & religionem satis est, quòd Deus in testimonium aduocetur, sicuti in definitione constat: Deus verò in testem aduocari potest absque specifica mentione huius verbi, iuro: ideoq́ue error Card. patet, & conuincitur palàm. Deinde hac de re sunt tex. in cap. etsi Christus. de iureiurand. c. & iurabunt. 22. q. 1. & in c. ego N. eod. titul. quibus probatur, posse iuramenta præstari absque hoc verbo, iuro, quod item adnotarunt Abb. in c. querelam. colum. 3. de iureiur. Ioan. de Selua, in tractat. de iureiur. part. 1. quæst. penult. Lancelot. Galiaula in l. 1. in princip. c. vlt. ff. de verborum obligat. qui possunt aduersus Card. autores adduci: ne quis existimet, eius opinionem nondum improbatam à quoquam fuisse. quamuis opus non est hac in re autorem aliquem citare ad conuincendam ita falsam conclusionem. Maximè ex eo, nec ipse Cardin. posset inficiari, multa esse iuramenta, quæ per alia verba, aliaq́ue forma absq;absque hoc verbo, iuro, concipiuntur: idq́ue varijs testimonijs constat. Nam & in lege veteri satis celebratur iuramentum illud: Viuit Dominus, viuit Deus, ipse enim Deus iurauit, Num. cap. 21. viuo ego. & Hierem. cap. 4. iurabis, viuit. Deus. Sic & Paulus ad Romanos scribẽsscribens, sæpe iurauit per hæc verba: Testor Deum, testis est mihi Deus, ad Rom. cap. 1. Item 1. ad Corint. cap. 15. inquit Apostolus: Quotidie morior per gloriam nostram. quæ verba iuxta Græca exemplaria manifestissimam iurationem ostendunt, vt animaduertit Romanus Pontifex in dicto cap. etsi Christus. Augustinus in cap. non est. 22. quæst. 1. ex eodem August. lib. 1. de sermone Domini in monte, idem explicat ipse hanc ambiguitatem ex Græco dissoluens, sermone 30. de verbis Apostoli. Est autem apud Græcos præpositio quædam, quæ adiuncta accusatiuo iuramẽtumiuramentum inducit. sic enim Græci per Iouem iurant νὴ τὸν δία, id est, per Iouem. vnde cùm Apostolus scripsit ad Corinth. καθ, κμέραν ἀποθσκω, νὴ την ἡμ ραν καύχησιν, id est, quotidie morior per gloriāgloriam nostram. iurauit equidem per gloriam, quam habebat in Christo Iesu domino nostro. quibus tandem satis apparet, non esse necessarium hoc verbum, iuro, ad iuramenti religionem, & effectum: imò apud Card. in his commentarijs, qui vulgò nunc typis excussi circunferuntur, ipse non potui prædictam decisionem deprehendere.

p. 206

§. PRIMVS.

QVintò principaliter, si definitio adamussim perpẽdaturperpendatur, ex ea probabitur,

1

^† ad iuramẽtiiuramenti religionem non esse necessarium, quòd fiat tactis Euangelijs, nec alijs diuinis Scripturis, nec super aliqua re sacra. Etenim si id tantùm exigitur, quòd Deus in testimoniũtestimonium vocetur, colligitur apertè satis esse, vt verum sit iuramentum, aliquid promitti, aut affirmari adducendo Deum in testem. Idem apparet in capit. etsi Christus. de iureiurand. vbi per hæc simplicia verba, testis est mihi Deus, iuramentum inducitur. ad idem conducit text. in capit. si aliqua. 22. quæst. 1. quo in loco ex auctoritate Chrysostomi tradit Gratianus ita esse iuramentum, si per Deum iuretur, ac si per sacra Dei Euangelia iuratum fuerit. Huc pertinet text. in c. rursus, qui Clerici vel vouent. quo constat votum simplex non distingui à solenni, quo ad Deum, & quo ad veram voti obligationem: sic igitur nec iuramentum præstitum tactis sacrosanctis Euangelijs à simplici iuramento distinguitur, quo ad veram iuramenti religionem. Vnde regulariter non est necessarium, quòd iuramentum fiat super re sacra, nec tactis sacris Scripturis, quemadmodum communi Doct. sententia probatur in Rub. de iureiur. vbi Alci. num. 29. scribit hanc opinionem communem esse, eam sequutus. Quandoq;Quandoque tamen satius est, iuramentum fieri tactis rebus sacris: quandoq;quandoque necessarium. Satiùs equidem ad terrorem hominum, qui temerè iuramenta violare non erubescunt. nam etiamsi idem periurium contrahatur ab eo, qui simpliciter iurauit, & ab eo, qui tactis sacrosanctis Euangelijs, aut alijs rebus sacris iuramentum præstitit: maior tamen pœna plerunq;plerunque à legibus in posteriori casu, quàm in priori statuitur: ac grauius quidem est peccatũpeccatum, ac deniq;denique maior peierandi religio ob maiorem iurantium timorem. Scribit etenim August. in epistol. 154. ad Publicolam: quantò enim id per quod iuratur magis sanctum est, tātòtanto magis est pœnale periurium. c. mouet te. 22. quæst. 1. Nam & d. Thom. docet. 22. quæst. 98. art. 3. ad 2. grauius esse peccatum, quo ad periurium, si quis solenniter iuret per Euangelium, quàm si per Deum communi sermone, tum propter scandalum, tum propter maiorẽmaiorem deliberationẽdeliberationem. Qualiter autem homagium fieri consueuerit apud Hispanos, tradit l. 4. tit. 26. part. 4. & l. 25. tit. 16. par. 3. de quo etiam scribit Carol. Mol. in consuet. Paris. §. 2. gl. 3. col. 3. & Spec. tit. de feud. §. 2. nu. 12 Homagium autem Græcam dictionem esse, non temerè asseuerari potest. Nam sicut Panagium græca dictio significat iuramentum illud, quod regi post electione meius, aut sanè aliàs omnes sibi subditi præstant, quasi πᾶ ἀγιον, id est, commune iusiurandum, aut omnium iuramentum, autore Paul. Aemil. de rebus FrancorũFrancorum. lib. 6. & lib. 7. in eius initio. Sic homagiũhomagium, & Græcè ὁμαλγιον dici potest iuramentum commune, quod simul præstatur ab ἁ μὸν, quod est simul.

2

^† Apud veteres etiāetiam in his iuramẽtisiuramentis præstandis, & si falsam religionem colerent, quædāquædam peculiaris religio obseruabatur ad timorẽtimorem diuini numinis, quod maximè timebant atq;atque reuerebāturreuerebantur, ne periuria committerẽtcommitterent. Nam C. Plin. naturalis historiæ lib. 31. c. 2. Amnis, inquit, Olachias in Bithynia BriazũBriazum adluit, hoc est & templo, & Deo nomen, cuius gurgite periuri notantur pati velut flammāflammam vrentem. Philostratus ad hæc in vita Apollonij Tyanæi lib. 1. agens de eo loco. Est aũtautem, ait, iuxta Tyana aqua, quam aiunt Ioui sacratāsacratam, quam indigenæ inextinguibilem vocant. Fons eius frigidus sanè scatet, ebulit nōnon secus atq;atque igne calefactus lebes: hanc pueris & iusiurandi fidem seruantibus viris aspectu placidam, gustuq́;gustuque dulcem perhibent, periuris verò & infidis, palàm aduersatur: epota namq́ue oculos pedesq́ue, ac manus peierantis inuadit aqua intercute, ac tabe totum corpus inquinans, nec illinc discedendi datur facultas: sed eo loco permanentes coram aqua ipsa suam deplorant infirmitatem palàm, quòd peierauerint profitentes. Macrob. lib. 5. Saturnal. cap. 19. Palicorum historiam enarrans ad interpretationem carminis Virgil. lib. 9. Aeneid. vbi implacabilis ara Palici, scribit: Lacus non longè inde sunt, quos incolæ Delos appellant, fratresq́ue eos Palicorum existimant, & habentur in cultu maximo, præcipueq́ue circa exigendum iuxta eos iusiurandum, præsens & efficax numen ostenditur. Nam cùm furti negati, vel eiuscemodi rei fides quæritur, & iusiurandum à suspecto petitur, vterq;vterque ab omni contagione mundi ad crateras accedunt, accepto prius fideiussore à persona, quæ iuratura est de soluendo eo, quod peteretur, si addixisset euẽtuseuentus: illic inuocato numine testatum faciebat esse iurato, de quo iurabat, quod si fideliter faceret, discedebat illæsus: si verò subesset iureiurando mala conscientia, mox in lacu amittebat vitāvitam falsus iurator. Hæc res ita religionem fratrũfratrum commẽdabatcommendabat, vt crateres quidẽquidem implacabiles vocarentur: hactenus Macrob. Idem ferè tradit ex Arist. Leonicus lib. 2. de vari. histor. ca. 6. Hinc Silius Italicus lib. 14. scribit: Et qui præsenti domitant periura Palici pectora supplicio. Cuius & aliorũaliorum ideò libẽterlibenter mentionẽmentionem fecimus, quòd manifestũmanifestum sit adhuc apud Ethnicos, iuramenti religionẽreligionem ita obseruatam fuisse, vt grauiora existimarentur ea periuria, quæ contingerent in iuramẽtisiuramentis super rebus quibusdāquibusdam sacris præstitis: ac deinde diuina vltio expectaretur, timereturq́;timereturque ab his qui specialia quædāquædam numina, quo ad iuramẽtiiuramenti religionem, minimè vererẽturvererentur. Scribit & ad hæc Pausanias in Corinthiacis, vbi de Portuno meminit: Est & cella quod penetrale appellant, aditus est ad eam subterraneus. ibi verò Portunum latere aiunt: ac si quis vel ciuis, vel hospes eo in loco |

p. 207

peierarit, quia periurij pœnas det, effugere nulla ratione queat. Idem Pausanias in priore Eliacorum tradit multa de iureiurando, quod olim autore Homero, fiebat super exectis suis testiculis: & de signo apud Olympiam Iouis Horcij, id est, iusiurandi vindicis, cuius facies erat perfidiosis hominibus formidanda. Idem fortasse, quem Romani diuũdiuum Fidium appellarunt. Erat & apud Siculos iusiurādumiusiurandum, quod magnum appellabant. Nam is qui fidem præstat, autore Plutar. in Dionis vita, descendit in templũtemplum Thesmophorum, & quibusdāquibusdam pactis sacrificijs, Deæ purpuram induit, tum ardentẽardentem captāscaptans faculāfaculam iurat. Hac sanè ratione ob maiorẽmaiorem quidem iurantiũiurantium timorẽtimorem olim permissum fuit, quòd iuramenta præstarẽturpræstarentur, ac fierent in ecclesijs sub sanctorũsanctorum reliquijs. l. generaliter. §. vlt. C. de reb. credit. regia l. 1. & 19. tit. 11. part. 3. quod & Bal. pręter alios adnotauit in c. 1. col. 1. de noua for. fidel. & in c. 1. §. item sacramẽtasacramenta. 2. col. de pace iura. firmand. Hodie verò Taurina consti. 67. iustissimis profectò de causis statutũstatutum est, quòd iuramẽtaiuramenta minimè fiant, nec præstẽturpræstentur super altarib. aut sanctorum reliquijs, quāmuisquamuis id à parte petitũpetitum fuerit. Est igitur obseruandũobseruandum regulariter nōnon esse necessarium ad verāveram iuramẽtiiuramenti religionẽreligionem, quòd id fiat super rebus sacris eis equidẽequidem tactis, licet hæc solẽnitassolemnitas aliquot in casib. iure necessaria sit, in quibus iuramentũiuramentum aliter præstitũpræstitum vim vllam nōnon habet, quantũquantum attinet ad iuris effectus, quẽadmodumquemadmodum communi omnium Doct. sentẽtiasententia definitum extat in d. rub. de iureiur. & probatur in c. hortamur. 3. q. 9. c. testimoniũtestimonium. 11. q. 1. Clem. 1. §. porrò. de hæret. c. vlt. in princ. de iura. calum. & alijs in locis iuris vtriusq;vtriusque, vbi requiritur ad effectus iuramenti, quod præstetur tactis rebus sacris. Quòd si lex exprimat, corporaliter iurādũiurandum esse, satis erit, scripturam quamlibet sacram tangi: si verò in specie sanxerit, iuramentũiuramentum præstandum fore super euangelijs, tunc necessariò fieri debet tactis euangeliorũeuangeliorum libris: gloss. in auth. vt iusiurandũiusiurandum, quod pręst. collatio. 2. ver, quatuor. & in d. Cle. 1. §. porrò. quāquam dixit singul. Abb. in c. vlt. de iuram. cal. 2. col. idem in c. tuis. col. vlt. de testib. Dixit magistr. esse Barb. in d. c. vlt. col. 4. meliorem iuris Ias. in auth. sacramenta puberum. col. 3. C. si aduers. vendit. commẽdatcommendat Abb. in c. & si Christus. & in rub. de iureiu. Nam cùm in iuramento testis à iure exigatur, quòd fiat tactis Euangelijs, receptum est nōnon aliter testimonium validum esse, nisi fiat iuramentum tactis Euangelijs, nec sufficit alium sacrum librũlibrum tangi iure scripto considerato: consuetudine tamen obtentum est, satis esse, id iuramentũiuramentum præstari super crucem: glo. insignis in d. Authen. vt iusiurandum, cuius meminit Alexand. in l. 3. §. iurari. ff. de iureiurand. notat Abb. in dict. capit. tuis. col. vlt. idem in cap. fraternitatis. de testib. ad finẽfinem. & consil. 68. lib. 2. Imò si à tabellione scriptum sit, Sempronium iuratum dixisse hoc testimonium, præsumendum erit, hunc testem solenniter iuramentum præstitisse, tactis inquam sacrosanctis Euangelijs, aut cruce, secundum Imol. consil. 56. præsertim quia ita consueuere tabelliones scribere, vt post alios explicat And. Alcia. in rubr. de iureiur. in fine: ex eo, quòd per locum à consuetudine generali præsumantur seruata seruanda, vt inquit Baldus in l. vlt. in fine. C. si ex fals. instrument.

Cæterùm in casibus iure expressis, quibus iuramentum fieri debet tactis sacrosanctis Euangelijs, etiam Episcopus

3

^† iurare debet tactis ipsis Euangelijs, c. testimonium. § episcopus. 11. quæst. 1. in auth. de sanctissimis epis. §. nulli. ver. in dictum c. ego N. de iureiur. cap. quoties. 1. q. 7. c. quoties. §. porrò. de purgatio canoni. quibus refragatur text. in d. c. vlt. in princ. de iurament. calum. qui probat, Episcopum iurantem non teneri sacra tangere. idem voluit glo. in c. vt circa. de elect. in 6. text. optimus in c. si quis presbyter. 2. quæst. 5. quem dixit singul. Abb. in d. cap. vlt. quo in loco Barb. col 4. eiusdem mentionem fecit. Etenim ex eo apparet, presbyterum non teneri, cùm iuramentum præstat, sacra tangere: sed satis esse per suam consecrationem tangendo proprium pectus iurare. Idem adnotauit Guido Papæ. quæst. 615. quamobrem considerandum est, Episcopum aut presbyterum regulariter in præstandis iuramentis non teneri sacra tangere. Ab hac tamen regula excipiũturexcipiuntur causæ graues, item & omnes illæ, in quibus iure expressum specialiter sit, Episcopum aut presbyterum debere tactis sacris iuramentum præstare, sicuti docet Panor. in d. c. vlt. de iura. calum.

Sextò, cùm ex definitione constet, per iuramentum Deum ipsum adduci in testem, patet manifestè, periurium

4

^† saltem iuramenti assertorij, semper esse mortale crimen, etiam si in re leuissima contingat. Nam citare Deum in testem falsi, charitati eius contrarium est. Quia atrocissima fit iniuria in eius veritatem, quæ quidem contumelia non potest absq;absque peccato mortali contingere. quod nos ex diuo Thom. in secund. 2. quæst. 98. art. 3. adnotauimus, cap. 1. numer. 2. lib 1. Variar. resolutio. quo in loco de iuramento promissorio in re leui præstito etiam tractauimus. His accedit, quòd mendacium simplex vtcunq;vtcunque in re leuissima contingat, non potest dici citra peccatum saltem veniale, capitul. primo. 22. quæst. 2. mendacium igitur non simplex, sed cum testimonio diuini numinis contingens, dubio procul absq;absque mortali culpa dici non poterit. Sic sanè periurium assertorium nulla ex causa defendi potest, quin mortale crimen sit, etiam si fuerit ob cauẽdamcauendam mortem innocentis, ob liberandam à proditione & incendio totam rempub. aut sanè ob saluandam proximi animam ab æterna damnatione: cuius rei testis est locupletissimus diuus Augustinus in libro contra mendacium. qui de simplici mendacio express im loquutus, |

p. 208

idem fortiori ratione præmittit in mendacio, non simplici, sed quod periurium admistum habeat.

Septimò ab eadem definitione deducitur quæstionis illius resolutio, qua contrauertitur, an liceat iurare per creaturas.

5

^† Etenim cùm in iuramento de testimonio diuino tractetur, planum quibusdam videtur non esse per creaturas iurandum: imò id iuramentum ad speciem idololatriæ pertinere, etiam si iuratio vera sit: quandoquidem per hæc iuramenta constituitur in creaturis iuramenti finis, illisq́ue reuerentia Deo debita exhibetur. quod probare quidam conantur authoritate Euangel. Matth. capit. 5. quo in loco Iesus inquit: Nolite iurare omnino, nec per cœlum, nec per terram. Quibus verbis, vt Hieronymus asseuerat, non prohibuit Christus iuramentum, quod per Deum fit, sed quod per creaturas præstatur. Sic & eundem locum intellexit Innocent. tert. Pontifex Max. in capit. etsi Christus. de iureiurand. His accedit text. in capit. si quis per capillum. 22. q. 1. vbi Pius Papa acerrimè increpat, ac reprehendit iurantes per creaturas, eosq́ue puniendos esse graui pœna censet. Idem constat in Authentic. vt non luxurientur contra naturam. Qua quidem constitutione satis reprobatum extat, quòd per membra Christi, aut Virginis beatissimæ, aut per creaturas iuretur. In contrarium adduci solet text. in cap. 42. Genes. vbi apparet Ioseph iurasse per salutem Pharaonis. Ad idem satis frequenter constat apud Christianæ religionis cultores per Euangelium, & per crucem iurari, & sanè id fieri absque offensa diuini numinis. cap. qui iurat. 22. quæst. 5. cap. si aliqua 22. quæst. 1. cap. ego N. de iureiur. quod & alibi sæpissimè commemoratur. ergo per creaturas iuramenta fieri possunt, nec inde vllum contrahitur peccatum. Hac ratione gloss. in dicto capit. etsi Christus. verb. creaturam, scribit, iuramenta per creaturas fieri posse in casibus iure expressis, non in alijs. ea tamen resolutio non rectè difficultatem istam explicat, siquidem rationem verāveram omittit, ex qua quandoque licitum esse iudicetur iuramentum per creaturas. idcircò agendum est de intellectu earum auctoritatum, quas modò in huius quęstionis examen adduximus. Primùm etenim locus ille Matthæi cap. 5. non ita indistinctè intelligendus est, vt Innocentius eum intellexit: Nam dupliciter per creaturas iurare contingit, vno modo constituendo in illis iuramenti finem, & exhibendo eis reuerentiam, quæ Deo debetur: & tunc species est idololatriæ, & blasphemia quædam, licet veritas iurationi subsit. Atque iuxta hunc sensum iuramenta per creaturas fieri non debent: imò illicita sunt, maximaq́ue ratione improbantur. Altero modo iuratur per creaturas, referendo eas in creatorem. cuius numen & maiestas in illis existunt, seu qua ex parte à Deo ipso creaturæ, sunt conditæ. hoc enim casu licitum est per creaturas iurare eo modo, quo licitum est per Deum ipsum iuramentum facere. Iuxta hunc sensum accipiendæ sunt auctoritates, quibus probatur, licitum esse iurare per creaturas: quemadmodum tradiderunt sanct. Thom. 2. 2. quæstio. 89. artic. 6. Panormitanus post alios in dicto capitul. etsi Christus. colum. 4. de iureiurand. & Selua. in tractat. de iureiurand. parte 1. quæst. vltim. sic, cùm quis iuramentum præstat per Euangelium, iurare intelligitur per Deum, cuius veritas in ipso Euangelio continetur. Item qui iurat per crucem, per ipsum iurat Deum, qui in eo ligno crucis mortem passus est pro redemptione humani generis. Illud autem iuramentum, quod fit per salutem principis, cuius meminit sacra historia dicto capit. 42. Genesis. & l. si duo. §. vltim. ff. de iureiurand. in vim potius execrationis assumitur, quasi creatura adducatur, vt in ea iudicium diuinum exerceatur, & eius salus Deo obligetur: sicuti cùm quis per propriam vitam, per filium suum, aut per aliam creaturam, quam admodum diligit, iurat. Quandoque salus Principis in vim iuramenti intelligitur adducta ad testimonium, vt tandem per Deum iuratum esse intelligitur, cuius in iudicio præcipuè vera Principis salus consistit, & submittitur: Aut equidem iuratur per veritatem diuinæ iustitiæ, ad cuius exequutionem Principes terræ constituuntur, vt Thomas in dicto artic. 6. interpretatur posteriorem sensum sequutus, execrationis verò sensus aptior est his iuramentis, nisi aliud subiecta materia dictauerit. Nam creaturam iustitiæ Dei in confirmationem veritatis sic obstringimus & obligamus, vt si aliter res habeat quàm affirmamus, Deus in illa creatura vlciscatur periurium nostrum.

Non oberit locus ille Matthæi capit. quinto, quia verba Christi, quæ inibi referuntur, intelligi possunt de iuramento, quod fit per creaturas, secundum sensum priorem: nempe exhibendo eis reuerentiam, quæ Deo soli debetur, & constituendo in eis iuramenti vim, & finem. Hoc etenim modo illicitum est per creaturas iurare, quemadmodum Hieronymus, Thomas, & alij interpretantur. Aut planè sensus illorum verborum is est, vt Christus nos deterrere voluerit ab omni iurandi forma, siue per Deum, siue per creaturas: siquidem, vt author est Augustinus, ne quis arbitraretur, iuramenta quæ fiunt per creaturas, non deberi Deo, admonuit nos Christus veritatis contrariæ, docens hæc esse vera iuramenta: & ideò ab eis abstinendum fore, ita quidem, vt quibus casibus per Deum iurare non licuerit, nec item liceat iurare per creaturas. Vnde argumentatur Christus Iesus à minori ad maius, prohibens etenim iuramenta per creaturas in Deum relatas, prohibet ma|

p. 209

nifestè iuramenta per ipsum Deum. Nec tamen ex hoc statim sequitur, non esse licitum iurare indistinctè: nam dubitationem istam paulò pòst dissoluemus.

Id verò quod adduximus ex cap. si quis per capillum. ita erit intelligendũintelligendum, vt sciamus

6

^† blasphemiam esse iurare per pudẽdapudenda mẽbramembra Christi, aut Virginis Mariæ. hæc namq;namque iuramenta non possunt fieri absque maxima iniuria diuini nominis. Blasphemia siquidem est propriè vituperium, aut conuitium cum diminutione honoris diuini, vt explicat Hugo de sancto Victore. lib. de fructu carnis & spiritu. cap. 6. de quo in hac prima huius operis parte aliquid inferius tractabitur. Igitur & si Christus re vera habeat illa membra pudẽdapudenda, vt quilibet alius verus & integer homo: eaq́;eaque ratione illa nominantes minimè mentiantur: tamen dum illa in Christi ignominiam, & vituperium nominant, volentes ex ipso modo pronunciandi innuere aliquid esse in Christo ignominiosum, & vituperabile, blasphemi veri sunt: & ideò grauissimis pœnis puniuntur, in dicto capitulo, si quis per capillum. & præsertim in dict. authentica, vt non luxurientur contra naturam, quo pœna mortis imponitur. Quam constitutionem ita intellexit Ioan. de Selua, in tractat. de iureiurand. parte 1. quæst. vltim. qui eam pœnam mortis locum habere cẽsetcenset aduersus eos, qui per membra Christi inhonesta iurauerint, cùm ea iuratio manifestam blasphemiam habeat: quod etiam probatur à multis alijs, quorum mentio statim fiet. maximè iurationem istam per membra inhonesta Christi, blasphemiam esse, deducit ex blasphemiæ definitione Alfonsus à Castro, libro primo, de iusta hære. punit. cap. 12. Non me latet quibusdam visum esse, blasphemiam committi aduersus maiestatem diuinam, si quis per Dei, aut Virginis matris membra quæcunque, etiam honesta, iurauerit, quod sensit gloss. in capit. 2. de maledicis. dum allegat text. in dicto cap. si quis per capillum. Bartol. in dict. authentic. vt non luxurien. contra natur. Alexand. consilio 233. lib. 6. hanc tamen opinionem ipse tunc solùm admitterem, vbi quis esset consuetus his vti iurationibus: nam eo casu propter contemptum satis præsumptum diuinæ maiestatis, existimarem eum blasphemum esse, & puniendum fore graui pœna, quæ in dict. authent. statuta est, secundum Petrum, Cynum, Bald. & Salicet. in l. 2. C. de rebus credit. & iureiur. Bald. in l. 2. C. ad l. Iul. maiest. Anani. in dict. capit. 2. de maledi. col. 8. & Nicol. Boëri. decisione 301. numer. 1. Imò fortassis nec illius Authenticæ constitutionis pœna, nec item per leges Regias statuta contra blasphemos in praxi, obtinebit in eos, qui per membra Christi, etiam pudenda, iurauerint: tametsi grauissimè sint arbitrio iudicis puniendi. Nam & Syluester in verb. iuramentum. 2. quæstio. vltim. censet non esse veram blasphemiam, sed fictam, & virtualem, si quis per inhonesta membra Christi iurauerit, licet secũdumsecundum eum mortaliter peccauerit. Iuratio verò per membra honesta Christi, si desit contemptus, & consuetudo iurandi, non est mortale crimen: sed veniale, vt colligitur ex Angel. in verb. iuramentum. 3. quæstio. 12. quod probatur in dicto capitul. si quis per capillum. vbi pœna imponitur ita iurantibus: ex qua signũsignum maximum est, eam iurationem culpam habere. quamuis Syluest. nullum esse in hoc peccatum existimet, si absint contemptus, & irreuerentia. idem tenet Florent. 2. parte. titul. 10. capitul. 4. in princip. Hæc autem de Praxi diximus, existimantes nihilominus proteruos istos, qui per membra Christi, maximè inhonesta, iurauerint, seuerissimè puniendos fore. siquidem Carolus Cæsar lege lata in Toletano conuentu, anno vicesimoquinto sanxerit, pœnas statutas aduersus blasphemos per Pragmaticas constitutiones, debere obtinere, & infligendas esse contra iurantes per membra Christi, & Deiparæ Virginis. Verùm in hac quæstione obseruandum est, iuramentum præstitum per creaturas eo modo, & sensu, quibus à iure reprobatur, nempe exhibendo ipsis creaturis reuerentiam, nihilominus seruandum fore iuramenti ratione, sicuti probat text. in dicto capitul. & si Christus. versicul. & quamuis. vnde adnotarunt Abb. & alij. iuramentum seruandum esse, in vim iuramenti, etiam si fiat eo modo, quo iure prohibitum est. idem notat ipse Panorm. in capitulo secundo, de arbit. hanc conclusionem inducens ad intellectum authent. decernimus. C. de arbit. quæ licet iuramentum fieri prohibeat, non tamen ex hoc tollit iuramenti vim, quam id habet ex l. naturali & diuina, quo ad rationem periurij. idem dicendum erit in eo casu, qui traditur à Taurina constitutione 67. cuius paulò antè mentionem fecimus: text. tamen in dicto capitul. & si Christus. planè procedit, quantum ad hanc conclusionem, si iuramẽtumiuramentum fiat per creaturas relatas in ipsum creatorem. hoc etenim in sensu verum constituitur iuramentum, quod & rationem periurij habet, si non fuerit seruatum: quemadmodum cōstatconstat ex his, quæ paulò antè diximus. sic & iuramenta præstita per Deum ipsum, aut per diuorum reliquias ad ipsum Deum relatas, aut per sancta Euangelia: etiam si à iure prohibeantur quandoque ob specialem rationem, quæ non pertinet ad iustitiam, nec veritatem, comites scilicet iuramenti, de quibus aliàs nihilominus iuramenta censentur, vimq́;vimque iuramenti habent quo ad periurij notam. Etenim quamuis prohibitum sit, iuramentum fieri super aliqua re sacra, ob aliquam specialem causam, quæ legislatorem ad eam prohibitionem induxerit: tamen si fiat, rationem habet periurij, si falsum fuerit, quod sub iuramento asseueratur, vel nōnon fuerit ipsius promissionis seruata fides. Hoc |

p. 210

enim in dicto capit. & si Christus. satis probatur. Imò & si absq;absque iudicio iuramentum fiat assertorium, periurium ex eo constabit, si falsitas iurationi subsit. Quòd si per creaturas iuratum fuerit, exhibendo eis reuerentiam illam, quæ soli Deo debetur: aut in eas dirigendo iuramenti finem, tunc aliter erit res definienda, quandoquidem hoc iuramentum ad idololatriam pertineat, sitq́;sitque par omnino his iuramẽtisiuramentis, quæ per falsos deos præstantur. c. si quis. 22. quæst. 1. idcircò

7

^† quæritur, an iuramentum per falsos deos factum, sit seruādumseruandum, & rationem habeat veri iuramenti, quo ad periurium, & alios iuris effectus? & sanè quòd Christianus iurāsiurans per falsos deos, & si grauissimè peccet, teneatur id iuramentum seruare, not. Inno. Panor. col. vlt. & alij. in d. c. & si Christus. Alexan. in l. 3. §. vlt. ff. de iureiur. Ioan. de Selua. in tract. de iureiur. q. 1. ad fin. pro quorum sententia induci solet ex diuo Aug. sermone 28. de verbis Apost. text. in c. ecce dico. 22. q. 5. in hæc verba: Ecce dico claritati vestræ, & qui super lapidem falsum iurat periurus est. vnde hoc dico? quia multi etiam in hoc falluntur, & putant, quia nihil est per quod iurant, non se crimine teneri periurij. Prorsus periurus es, quia per id, quod sanctum non putas, falsum iuras. si tu illud sanctum non putas, sanctum puta, cui iuras: non enim quando iuras, tibi aut lapidi, sed proximo tuo iuras: homini iuras ante lapidem, sed nunquid non ante Deum? non te audit lapis loquentem, sed punit Deus te fallentem. Hactenus Gratianus ex August. ad cuius canonis aut decreti intellectum duo sunt consideranda. Primum quidem, quid August. senserit,

8

^† dum mentionem fecit iuramenti, quod super lapidem fit? & sanè apud Gentiles omnium iuramentorum sanctissimũsanctissimum erat, Iouem lapidem iurare: inde sumptum, vt quidam interpretantur, quòd in prisco feriendi fœderis ritu Pater patratus manutenens lapidem conceptis verbis iuraret, & tunc suem lapide feriret, dicens, si fefellero, Iouem cæterosq́;cæterosque deos precor sic me feriant, vt & ego hodie porcum hunc silice percutiam: aut in populum Romanum ita conceptis verbis, si populus Romanus prior defecerit publico consilio, tu Iupiter illum sic ferito, vt ego hunc porcum hodie feriam. statimq́;statimque Pater patratus porcum saxo silice percutiebat, quemadmodum auctor est Titus Liuius lib. 1. ab vrbe condita, Decadis primæ. Idem Liuius lib. 21. agnum in hoc iuramento percuti refert, ita scribens de Annibale, præmiaq́;præmiaque militibus promittente, eaq́;eaque vt rata scirent fore, agnum læua manu, dextra silicem retinens, si falleret, Iouem cæterosq́;cæterosque precatus deos ita se mactarent, quemadmodum ipse agnum mactasset: & secundum precationem caput pecudis saxo illisit. Huius iuramenti meminere Aulus Gellius libro 1. nocti. Atti. capit. 21. Iouem, inquiens, lapidem, quod sanctissimum iusiurandum est habitum, paratus sum ego iurare. Vergilium hoc nunquam scripsisse miror. Marcus Tul. lib. Epist. 7. ad Trebatium, Epist. 12. scribens, Quomodo autem tibi placebit, Iouem lapidem iurare, cùm scias iratum esse Iouem nemini posse? item Apuleius in Sermone, de Deo Socratis: quid igitur, inquit, iurabo per Iouem lapidem Romano vetustissimo ritu? Alijs placet huius iuramenti originem deduci ex eo, quòd olim apud Romanos iuraturi per Iouem lapidem, tenere silicem solebant: eiusmodi ferè verba pronunciantes: si sciens fallo, qui me despicit, salua vrbe, arceq́ue, bonis eijciat, vt ego hunc lapidem, statim autem lapidem proijciebat. Cuius quidem ritus auctor est Festus Pompeius, cui conuenit mirum in modum Polybius ita scribens: ergo, inquit, Carthaginenses deos patrios iurati sunt. Deinde Romani per lapidem, secundum vetustissimum ritum, Martis, Quiriniq́;Quirinique numinibus aditis, iusiurandum præstiterunt. Ritus verò lapidis fuit huiusmodi: Fæcialis sumpto in manibus lapide, postquam de fœdere inter Patres conuenerat, hæc verba dixit: si rectè ac sine dolo malo hoc fœdus, atque hoc iusiurandum facio, dij mihi cuncta præstent felicia. Sin aliter aut ago, aut cogito, cæteris omnibus saluis ipse peream, vti lapis hic de manibus meis decidet. Nec plura loquutus manu lapidem excussit: hæc apud Polybium. Huc pertinet locus subobscurus apud Ciceronem, lib. 7. epistolar. epistola 1. ad Marium, cuius hæc sunt verba: Delitiæ verò tuæ noster Aesopus eiusmodi fuit, vt ei desinere per omnes homines liceret: is iurare cùm cœpisset, vox eum defecit in illo loco, si sciens fallo. His accedit Plutarchus in Silla, vbi L. Cinnæ cōsulisconsulis meminit, is, inquit, Capitolium ascendens, lapidemq́ue manu tenens, iuratus est sibi: Deinde præsente multitudine imprecatus est, nisi amorem in illum, beneuolentiamq́ue seruasset, non secus ex vrbe extrudi, ac lapis è manu: & lapidem abiecit in humum: hæc Plutarchus. igitur ex his apparet, quid apud Augustinum sit per lapidem, aut super lapidem iurare.

Alterum, quod ad prædicti cap. intellectum attinet, ex eodem August. sermone deducitur, apud quem in his codicibus, qui modò quàm emendatissimi circunferuntur, aliter locus ille legitur, quàm apud Gratianum. Et ecce, inquit Augustin. dico charitati vestræ, & qui per lapidem falsum iurat, periurus est. vnde hoc dico? quia multi & in hoc falluntur, & putant quia nihil est, per quod iurant, non se crimine teneri periurij. prorsus periurus es, quia per id, quod sanctum putas, falsum iuras. Sed ego illum sanctum non puto. sanctum puta, cui iuras: non enim quando iuras, tibi aut lapidi iuras, sed proximo iuras. Homini iuras ante lapidem: sed nunquid nōnon ante Deum? non te audit lapis loquentẽloquentem, sed punit te Deus fallentem. hactenus Aug. qui aduersus iurantẽiurantem per falsos |

p. 211

Deos, vt eum periurum esse conuincat, argumentatur à diuisione, aut à sufficienti partium numeratione, duos casus constituens, vnum quidem, cùm is, qui iurat per lapidem, vel falsos Deos, putat sanctum esse id, per quod iurat: alterum, vbi iuramentum præstans non putat sanctum esse id, per quod iurat. Et in vtroque casu censet periurum esse, qui falsum iurauerit: in primo quidem, quia falsum iurat, per id, quod sanctum putat: in secundo ex eo, quòd falsum iurat per id, quod sanctum putat is, cui iurat, vel quia existimare debet illum, cui iurat, sanctum esse, quo ad iuramẽtiiuramenti & promissionis exequutionem. Vnde ipse opinor apud Gratia num deprauatam esse Augustini literam, quæ vtcunq;vtcunque sit, probat, periurum esse eum, qui per falsos Deos iurauerit, atque ideò in iuramento promissorio vera erit Doctorum sentẽtiasententia, dum ipsi opinantur, iurantem per falsos Deos, teneri ad iuramenti obseruationem.

Eandem opinionem

9

^† plurimum coadiuuat text. in cap. mouet te. 22. q. 1. ex eodem August. in episto. ad Publicolam, epistola quidem 154. cuius hæc sunt verba íuxta ipsius August. text. Mouet te certè, vtrum eius fide vtendum sit, qui vt eam seruet per dæmonia iurauerit, vbi te volo priùs considerare, vtrum si quispiam per Deos falsos iurauerit, se fidem seruaturum & eam non seruauerit, non tibi videatur bis peccasse? Si enim tali iuratione promissam custodierit fidem, ideò tantùm peccasse iudicaretur, quia per tales Deos iurauerit, illud autem nemo reprehenderet, quia fidem seruauit. Nunc verò quia iurauit per quos non debuit, & contra pollicitam fidem, fecit quod non debuit, bis vtique peccauit. Ac per hoc qui vtitur fide illius, quem constat iurasse per Deos falsos, & vtitur non ad malam rem, sed ad licitam, & bonam, non peccato eius se sociat, quo per dæmonia iurauit, sed bono pacto eius, qui fidem seruauit. Hæc August. quem referre libuit, quia apud Gratianum aliquot eius verba fuere mutata. Attamen hac auctoritate constat, seruandum fore iuramentum, quod fit per falsos Deos. Imò & illud ex eo loco deducitur, non peccare eum, qui ad confirmandam simplicem conuentionem exigit iuramentum ab eo, qui per falsos Deos iuraturus est, nempe ab infideli. Qua ratione motus scribit Angelus in Summa, in verbo, superstitio. §. 13. posse

10

^† quempiam absque peccato vti alterius maleficio ad tollendum malum ab alio, vel à se, modò ille maleficus paratus sit artem illam exercere, sicuti potest fidelis ab infideli, quem certò scit per falsos Deos iuraturum, exigere iurationem ad confirmationem pacti simplicis. Verùm opinionem istam Angeli falsam esse censet Syluest. in verbo, maleficium. quæstio. 8. dicens opinionem istam esse valde absurdam, & periculosam, nec posse commodè iure defendi. Cùm petitio ista, aut vsus huius operę sit directè consensus in peccatum, quia per illud maleficium aliter tolli malum non potest, quàm cum peccato mortali, sicut manifestum est. Nam quisquis ab alio petit, vt faciat id quod sine peccato facere non potest, peccat: quia sic petens consentit iniquitati alterius, inducendo illum ad peccandum. Nec vllam habet excusationem à peccato, petens, vt alter maleficio vtatur, quòd maleficus ille, à quo petit, paratus erat ad cuiuscunque petitionem maleficium operari. Etenim & si ille paratus esset, non tamen hoc particulare maleficium fuisset operatus, nisi ille petijsset. Vnde euidenter apparet, illius petitionem causam fuisse proximam, quòd maleficus ille illud in specie maleficium commiserit. Siquidem si petens non fuisset maleficus, non fuisset illud particulare maleficium operatus, & illo petente fecit, ergo ille petens fuit causa, quòd alius maleficium perpetraret. Idcircò illum peccare conuincitur, quia alium ad peccatum induxit, & proximam peccati causam dedit. Sic denique Angeli sententia improbatur, aduersus quem contrarium tenuere Ioan. Maior. in 4. sentent. distinctio. 34. quæstio. 2. colum. 8. Caietan. in opusculis. quæst. de maleficijs. & eruditissimè Alphonsus à Cast. libro 1. de iusta hæret. punit. capit. 15. quibus parum oberit tex. in dicto cap. mouet te. Quia ille qui petit ab infideli, quòd simplex pactum iuratione confirmet, non equidem petit quòd id iuramentum per falsos Deos fiat. Sed petit iuramentum. quod ab altero potuisset legitimè per verum Deum præstari, cùm res licita petita fuerit. Si autem infidelis per falsos Deos iurat, culpa est ipsius iurantis, non autem iuramentũiuramentum exigentis, quia is, qui exigit, id petit ab illo, quod ille, si vellet, bene facere potuisset. Quòd si quis ab infideli petierit, vt is per falsos Deos iuramentum præstet, peccaret dubio procul petens id, quod apertè peccatum est. Sic qui petit mutuam pecuniam ab eo, quem scit aliter quàm sub vsuris non mutuaturum, non peccat. Quia rem petit, quæ non solùm sine peccato, sed & meritò fieri potest. Si autem vsurarius non vult dare mutuum sine vsura, culpa est ipsius vsurarij, non autem petentis, qui petit ab altero quod ille, si vellet, sine peccato, & cum merito facere posset. Nam si petijsset quis mutuam pecuniam sibi dari sub vsuris, certè peccaret, qua de re tractauere Caietan. 22. quæstio. 78. articul. 4. post Sanct. Thom. ibi. Adrianus. Quod libro 3. articul. 2. Syluest. in verb. vsura. vltimo, secund. colum. Abb. Anania. & Card. in capitu. super eo. de vsuris. Fit igitur ex præmissis satis manifestum, seruandum fore iuramentum, quod fuerit factum per falsos Deos.

Ego sanè, quoties iuramentum fit ab infideli, non quidem per falsos Deos, sed per Deum creatorem cœli & terræ, quem naturali lu|

p. 212

mine cognouit, quamuis à lege Euangelica is alienus sit, existimo hanc iurationem verum iuramentum esse, eiusq́;eiusque ratione periurium committi, si vel falsum iuretur, vel quod promissum sit, non fuerit seruatum. Fit etenim hoc iuramentum per verũverum, non per falsum Deum, atq;atque ideò veram iusiurandi religionem habet. At si iuramentum fiat per falsos deos, quos veros esse existimat qui iurat, idem erit. Quia & iuramentum istud vim habet, ac rationem periurij propter opinionem illius, qui id iuramentum præstat, quod diuus August. planè fatetur in d. epist. ad Publicolam, & in dict. Sermone 28. cap. ecce dico. 22. q. 5. verùm si iuramentum fiat per falsos deos ab eo, qui prorsus censet eos deos falsos esse, tunc iuramentum hoc veram rationem iuramenti non habet, nec verè periurium in hac specie constitui potest. Deficit equidem iurisiurandi propria definitio, quandoquidem nec re, nec opinione diuinum hîc aduocetur testimonium. Nam quod Augustinus censet in d. c. ecce dico. in secundo dictionis membro, non pertinet ad verum periurium, sed potiùs ad simplicis promissionis, & fidei violationem, quæ peccatum est, & sanè grauissimum, cùm proximus iniquissimè decipiatur. Qua ratione communis opinio iuxta distinctionem istam erit intelligenda. Nec Christianus minimè errans in intellectu circa diuinum numen Dei, maximè humani generis redemptoris, si per Iouem iurauerit, periurus erit, etiam si nec promissionem custodierit, vel falsum tali testimonio dixerit, nec iuramentũiuramentum istud eas vires habebit, quæ per leges, aut Canones iuramentis tribuuntur. Qualiter verò iurare debeātdebeant, aut consueuerint infideles, explicat Regia l. 19. cum sequen. titu. 11. part. 3.

His omnibus adijciendum est, non esse omninò certum, quod Diuus Augusti. ad Publicolam in dict. epist. 154. scripsit, & à Gratiano relatum est in d. c. mouet te. 22. quæstio. 1. dicens, minus malum esse per Deum falsum iurare veraciter, quàm per Deum verum fallaciter. Hæc etenim sententia rectè defendi non potest, cùm iuramentum præstitum per falsos Deos ad idololatriam pertineat, eaq́ue iuratio crimen idololatriæ sit, quod peccatum aduersus primum præceptum Decalogi committitur, cuius transgressio maiorem culpam habet, quàm secundi præcepti de iuramento violato. Ex eo quidem, quòd maior fiat, & atrocior iniuria Deo ab eo, qui illum negat esse verè vnum Deum, quàm ab eo, qui contra eius dignitatem eum in falsum testimonium adducit. Est etenim prius crimen contra ipsius Dei propriam substantiam. Nec cuiquam dubium esse poterit, isthæc iuramenta, quæ per falsos Deos fiunt, ad idololatriæ crimen omninò pertinere, sicuti probatur Hieremiæ capit. 5. apud quem Deus filijs Israel improbat, quòd ab eo veluti apostatæ defecerint & iurauerint in his, qui non erant dij. Idem tradit Chrysostomus in imperfecto, dicens: Idololatram se facit omnis, qui per aliud à Deo iurat. Ex quibus & alijs, satis eruditè hanc sententiam Augustini sic examinat Dominicus à Soto in tract. de cauendo iuramentorum abusu, parte q._ cap. 6.

Postremò, nec illud est prætermittendum, quòd periurium propriè minimè committatur ab eo, qui peruersè per falsos Deos iurat. Ex hoc etenim quòd peruersa iuratio sit, non contrahitur periurij crimen, nisi vel falsitas subsit, vel fides ipsa violetur, quemadmodum in specie admonet diuus Thomas 2. 2. quæst. 99. articulo 1. ad secundum. Nam si Comites huic iurationi accesserint, nempe veritas, iustitia & necessitas, etiam si sit iuramentum hoc peruersum, quia per falsos Deos præstitum fuerit, non poterit periurij nota propriè is, qui iurauerit, censeri. atq;atque hæc quidem dicta sint de iuramentis, quæ per creaturas, aut per falsos Deos fieri solent.

§. SECVNDVS.

OCTAVO ex eadem iuramenti definitione apparet, quòd discrimen sit inter simplicem loquelam, & iuramentum. Etenim si cōsideremusconsideremus propriam iuramenti naturam, & conditionem, veramq́;veramque substantiam, quæ ex diffinitione colligitur, proculdubio manifestum erit, simplicem loquelam à iuramento differre, ex eo præsertim

1

^† quòd in simplici loquela nullum sit diuini numinis testimonium, at in iuramento semper assertio, & promissio contingant diuino numine in testem aduocato, atque ideò iure Pontificio, & Cæsareo multi competunt effectus iuramento, quos nequaquam habet simplex promissio, sicuti constat in Authen. sacramenta puberum. C. si aduers. vendit. c. cùm contingat. c. debitores. de iureiuran. & alijs plerisque in locis. Nam & Doctores quidam diligenter conati sunt plures iuramenti effectus vnum in locum congerere, vt manifesta esset tanta vis iuramẽtiiuramenti. Quibus omnibus obijcitur text. in c. iuramenti. 22. q. 5. quem Gratianus ex Chrysostomo transtulit in hæc verba: Iuramenti huiusmodi causa |

p. 213

est. Quia omnis qui iurat, ad hoc iurat, vt quod verum est loquatur. Et ideò Dominus inter iuramentum & loquelam nostram, nullam vult esse distantiam, quia sicut in iuramento nullam conuenit esse perfidiam, ita quoque in verbis nostris nullam debet esse mendacium, quia vtrumq;vtrumque, & periurium & mendacium diuini iudicij pœna damnatur. Hæc Gratianus ex Diuo Chrysostomo. Vnde colligitur, apud Deum nullam differentiam constitui inter simplicem loquelam & iuramentum. Idem probatur in capitu. querelam. ne prælati vices suas. Sed tamen hæc dubitatio poterit aliquot modis satis congruè & verè dissolui.

Primùm etenim verum est, iuramentum, & simplicem promissionem, atque assertionem parem vim habere simpliciter, quo ad obligationem: nam sicut tenetur quis seruare promissum cum iuramento, ita & absque iuramento factam pollicitationem custodire debet. Sic quemadmodum non licet falsum dicere, nec periurium committere per iuratam assertionem, ita nec licitum est mendacium dicere, vtroque etenim casu peccatum committitur. quod probatur in dicto capitu. iuramenti. 22. quæstio. 5. Non tamen est par ratio iuramenti, & simplicis promissionis, aut assertionis, quo ad fractionẽfractionem, & violationem: siquidem grauius peccat qui frangit iuramentum, aut non custodit promissionem iuratam, vel falsum sub iuramento asserit, quàm qui simplicem violat promissionem, vel mendacium simplex dixerit, atq;atque ideò grauiori pœna prius delictum, ꝗ̈quam posterius punitur. gl. in c. pen. de iureiur. Cuius quidem discriminis manifesta ratio est ob diuinum testimonium, quod vel contemnitur, vel falsæ assertioni adijcitur, sicuti Thomas explicat. 2. 2. quæstio. 89. articul. 8. Qua quidem ex causa constat, periurium semper esse mortale peccatum, siue in re graui, siue in re leui, prout superiùs in hac ipsa Relectione adnotauimus. §. præcedenti. numer. 4. varijsq́ue pœnis puniendum fore in Republica Christiana, de quibus inferius in specie tractabimus. At in simplici promissione, vel assertione non iurata, & si peccatum contingat, id tamen non pertinet præcipuè ad irreuerentiam Dei, sed ad iniuriam hominis, qui inde fallitur. Huius rei testis est Sophocles ita de iuramento scribens apud Ioannem Stobæum, Sermone 25. Apposito iureiurando, cautior & diligentior animus fit. A duobus enim sibi tum cauet, & ne lædat amicos, & ne peccet in Deos. Elegantiùs discrimen istud inter simplicem promissionem, & iuramentum constituit apud Ouidium Acontius ad Cydippen:

Promisit pater hanc, hæc adiurauit amanti:
Ille homines, hæc est testificata Deam.
Hic metuit mendax, sed & hæc per iura vocari.
Num dubitas hic sit maior, an ille metus?

Ex quibus constat, & in falsitate simplicis adsertionis peccatum contingere, vt & contingit in falsitate iuramenti, seu iuratæ adseuerationis. Item in fractione simplicis promissionis similiter peccatum committi, sicut & in violatione iuramenti: sed tamen in priori casu peccatum hoc esse mẽdaciummendacium simplex, vel non ita graue crimen, quia homo fallitur: in posteriori esse periurium, atque peccatum grauius quidem, quia Deo fiat irreuerentia.

Secundò, aliter poterit discerni auctoritas illa, quæ à Gratiano adducitur in dicto capitulo, iuramenti. vt ea minimè obtineat, quo ad vinculum, neque enim tantùm fit differentia inter simplicem loquelam, & iuramentum, quo ad grauitatem criminis ab eo commissi qui peierat, vel fidem frangit, sed etiam quo ad ipsum obligationis vinculum. Nam obligatio quæritur ex conuentione iurata, plures effectus sortitur, & habet, qui simplici conuentioni minimè competunt. Quos denique effectus iuris vtriusq;vtriusque Doctores passim tradidere multa conuentionibus iuratis tribuentes, quæ nequaquam sunt promissionibus simplicib. concedenda, quod notatur in capit. constitutus, de rescript. Et præsertim per Anton. Corsettum in Rubric. de iureiurand. Marcum Antonium de Baueria, in tracta. de viribus, & virtute iuramenti. Et hi effectus his contractibus competunt, qui etiam absque iuramento validi sunt censendi, & vim habent efficacem: atq;atque ita hanc interpretationem deduximus ex glos. in dicto cap. iuramenti. glos. & Panormitan. in dict. cap. penult. de iureiurand. Abb. in proœmio Gregor. columna vltima.

Tertiò, adhuc maximum discrimen constituitur inter simplicem loquelam, & iuramentum in contractibus, qui alioqui inualidi iure censentur, vel possunt aliqua actione rescindi. Hi etenim vel ratione iuramenti validi omninò censentur, nec possunt vlla actione retractari, capitu. cùm contingat. de iureiurand. capitu. quamuis pactum. de cuius interpretatione modò agimus. Et Authentic. Sacramenta puberum. C. si aduers. vendit. Quandoque sanè ratione iuramenti contractus adhuc inualidus, nec robur adsumens à iuramento, rescindi non potest, nec ad eius rescissionem agendum est, donec obtenta fuerit absolutio à vinculo iuramenti, quod patet in promissione soluendi vsuras, quæ etiam iuramento præstito adhuc inualida est, & iniquè extorta, tamen promissor tenetur vsuras soluere, vel absolutionem à iuramento præstito petere, & obtinere. capitu. debitores. capit. primo. de iureiur. Quorum intellectum latiùs tradidimus libr. 1. Variar. Resolutio. capitu. 4. Sic & in iuramento per metum præstito, quamuis id nōnon confirmet contractum, nec sit ex eo tandem commodum acquirendum, nihilominus iurans tenetur id seruare, vel ab eo absolutionẽabsolutionem petere, & obtinere. Quia absque salutis æternæ interitu poterit |

p. 214

iurans quod promisit cum iuramento seruare, c. si verò. c. verum. de iureiurando. cuius quæstionis resolutionem tractauimus in dict. cap. 4. & in Epitome de sponsalib. 2. part. cap. 3. §. 5. nume. 2. tandem si in his casibus iuramentum omissum fuisset, dubio procul simplices promissiones parum prodessent, nec vllum haberent effectum, atq;atque ideo & in hoc maximè differt iurata promissio à simplici, quod notant Abb. & Felin. col. 2. in d. c. debitores.

Nonò, ab eadem definitione deducitur quæstionis illius resolutio, qua quæritur,

2

^† an interpositio fidei sit iuramentum? Quidam enim existimarunt, fidei interpositionem iuramentum esse, atque ideò assertionem, & promissionem per fidem promittentis contingentes, iuratas ex eo censeri, quôd sub fide processerint. Vnde subsequitur violatores fidei periuros esse, quod adnotarunt glos. Abb. & Doct. in capit. querelam. per text. ibi, ne prælat. vices suas. idem Abbas & Felin. in capitu. querelam. de iureiurand. Archidiaco. in summa 22. quæ. 1. quorum sentẽtiasententia huic innititur rationi, Quòd fides iuxta eius propriam significationem ad rem sacram pertineat. Deinde eadem sententia probari videtur in dict. c. querelam, ne prælati vices suas. Sic denique in specie, & expressim Archidiacon. in dicta Summa paria facit quòd iuramentum fiat per rem sacram, & per fidem. Verùm idem Archidiacon. in cap. iuramenti. 22. quæstio. 5. & in capit. 1. de sepult. in 6. quamuis velit, ac senserit promissionẽpromissionem factam per fidem iuratam esse, tamen non censet esse periurij pœna ordinaria puniendum fidei violatorem, vt planè puniretur qui iuramentum per rem sacram præstitum violasset. idem sensit gl. in cap. penul. de iureiuran. Imò eo in loco Bernardus notat, non esse verè iuramentum illud, quod fit sub fidei commemoratione, sicuti constat ex his, quæ in proxima illatione diximus. hoc ipsum notat Rota antiqua. 138. Et sanè controuersiam istam existimamus distinctione quadam dirimi omninò posse. Siquidem fides iuxta duplicem sensum hac in parte conuentionibus accedere poterit. Aut etenim adsumitur pro fide humana, quam & Gentiles, Turci ac Sarraceni seruare tenentur iure naturali gentium, item pro fide nobilitatis, quæ eam significat fidem, quam nobiles præ cæteris in humanis conuentionibus præstare solent, & debent. Et profectò in his casibus promissio, vel assertio facta sub mentione fidei, per fidem inquam, non inducit iuramentum, nec vim, aut religionem eius habet quo ad periurium, nec quo ad alios iuris effectus. Cuius conclusionis ea est irrefragabilis ratio, quòd iuramenti propria natura verè exigat, id per Deum, vel sacram rem præstari, quemadmodum in definitione dictum est. Idcircò quoties fides humana expressim conuentionibus accesserit, nihil ibidem sacrum in testimonium adducitur, eaq́ue ex causa nullum adest pactis eisdem iuramentum. Sic equidem procedit, & intelligenda est ea sententia, quæ dictat, fidei intercessionem conuentionibus accedentem, non efficere iuramentum, nec eius vim, aut religionem habere. Quamobrem si quis contractum aliquem fecerit, quem expressim fide humana, vel ea, quæ nobilitatis iure, ac titulo passim conuentionibus accedit, seruare promiserit, non censebitur ex hoc contractus hic iuratus, nec iuramenti priuilegia obtinebit. Quandoque verò fides in pactis, & conuentionibus intercedit in eo sensu, quo pro virtute Theologica adsumitur, & tunc iuramentum, eiusq́ue veros effectus inducit. Quia vt res sacra in testimonium adducitur, atque ideò iuramentum propriè dicetur, si quis per fidem Christiani, aut per fidem Christi aliquid asseuerauerit, aut seruare promiserit. Quam equidem distinctionem ipse colligo ex Andrea Alciat. in Rubri. de iureiurand. nu 5. Dominic. à Soto in relectione de iuramento, par. 1. cap. 4. & ex his, quæ traduntur per Felin. in cap. 2. de sponsalib. num. 15. & Caieta. 2. 2. q. 89. arti. 6. vbi scribit, fidei interpositionem, id est, promissionem factam per fidem, non esse iuramentum, quia fides tunc non adsumitur pro virtute Theologica. Vnde sensit, fidei mentionem, quoties ea pro virtute Theologica adsumpta fuerit, & promissionibus aut assertionibus in testimonium accesserit, iuramentum efficere. Addit tamen eleganter idem Caieta. in dubio intelligendam esse hanc promissionem de fide humana, non de fide, vt ea est virtus Theologica. Fit igitur ex his satis perspicua huius quæstionis resolutio, quæ notanda est ad effectus veri iuramenti, & ad periurij pœnas vtroque iure statutas.

Decimò, omnibus his, quæ circa iuramenti cognitionem, & definitionem dicta fuere, ad amussim consideratis, statim sese offert disputatio, An

3

^† ex iuramento actio & obligatio oriantur? Etenim rationi consonum est, quòd in tanta iuramenti religione, quæ diuinam maiestatem testem habet, actio, & obligatio statim oriantur. Hoc probare videtur tex. in cap. cùm cōtingatcontingat de iureiu. & hoc in c. quāuisquamuis pactum. Quibus satis manifestum est, contractus alioqui inualidos, & quibus nulla efficax actio nec obligatio competit, ita validos fieri iuramenti religione, vt ex eis obligatio & actio oriantur. Idem deducitur ex capit. debitores. & cap. 1. de iureiur. vbi iuramentum de soluendis vsuris acquirit vsurario obligationem alterius, & actionem ad petendas vsuras, nisi vel absolutio Episcopi, aut remissio vsurarij accesserit. Ad hæc item facit gloss. memorabilis in cap. quoties cordis oculos. 1. q. 7. quæ sensit iuxta quorundam intellectum, ex iuramento obligationem & actionem oriri.

Quod ea ratione comprobatur, quia iuramentum omninò seruandũseruandum est, quoties id non |

p. 215

tendit in vinculum iniquitatis, nec salutis æternæ dispendium inducit. Quibus deniq;denique rationibus sunt qui opinentur, Iure Pontificio ex iuramento obligationem, & actionem oriri, vt tandem si quis iureiurando polliceatur se daturum, aut facturum aliquid nulla causa expressim nominata, nihilominus ex hac promissione oriantur obligatio & actio. Quod verum esse censent Ioan. And & Hostien. in c. cùm venissent. de instit. Bart. in l. si quis pro eo. ff. de fideiussor. col. 2. Felin. post alios in d. c. 1. de iureiuran. S. Thomas 2. 2. q. 89. articu. 7. quam opinionem sequuntur, & defendunt Fortuni. in c. 1. de pact. nu. 26. Ioan Corasi. in præludijs ad l. admonendi. ff. de iureiuran. nu. 17. imò eam fatentur communem esse, & probant iure veriorem censendam fore Anton. Corset. in Rub de iureiur. q. 11. Ioan. de Selua. 3. parte. tracta. de iureiu. col. 2. & And. Alci. in c. cùm cōtingatcontingat. de iureiur. nu. 172. His enim suffragatur, quòd constitutiones Pontificiæ, quæ de iuramentis statutæ sunt, palàm constituerunt iuramentum seruandum esse, modò eius obseruatio non inducat salutis spiritualis dispendium, hæc verò verba obligationem, & actionem oriri pręmittere videntur, secundum Bart. & eius sequaces in l. vnica. col. 3. ff. de condict. ex lege. igitur iuri consonum est, Pontificia lege actionem parti ex iuramento priuatim competere. Et prætereà, si ex pacto nudo Iure Canonico actio datur priuato. c. 1. de pact. quemadmodum communi omnium sententia definitum est, fortiori ratione ex promissione iurata dabitur actio ipsi, cui præstitum est iuramentum. Nam & in promissionibus iuratis illud negari nōnon potest, quòd promissio parti & priuato fiat Deo teste, & eo intercedente, tametsi & quidam hoc temerè, ni fallor, negauerint.

Contrariam sententiam tenuit Innoc. in d. c. cùm venissent, de institutio. quo in loco existimat, etiam iur. Pontificio ex iuramento non nasci obligationem, nec dari actionem: idq́ue plerisque placuit, præsertim Ias. in l. iusiurandum quod exconuentione. ff. de iureiur. post Roma ibi ea demum ratione, quòd Iure Ciuili satis receptum sit, ex iuramento promissorio obligationem, & actionem minimè oriri. l. si quis pro eod. ff. de fideiusso. quod lege Pontificia nequaquam reperitur expressim mutatum: atq;atque ideò iure etiam Pontificio seruandum est. capit. 1. & 2. de noui operis nunciatio. Imò & hanc opinionem Innoc. fatentur communem esse Ias. in dict. l. iusiurandum quod ex conuentione. Fortuni. in dict. cap. 1. de pactis. nu. 26. & Corasi. in dict. l. admonendi. numer. 17. Ex qua quidem opinione planè deducitur adhuc Iure Canonico ex iuramento, nec obligationem nasci, nec actionem dari: sed tantùm iudicis officium competere ad eius obseruationem, idq́;idque plurimùm refert ad libellum concipiendum, vt petitor in iudicio obtineat. Qui verò huic opinioni accessere, varijs modis conantur respondere his rationibus, quas in prioris sententiæ confirmationem adduximus. Sed quia pręcipua huius quæstionis disputatio pendet ab intellectu Iurisconsulti in dicta l. si quis pro eodem. oportet hic perpẽdereperpendere, an verum sit quod ex eo loco frequentissimè Bartol. & alij deduxerunt: nempe Iure Cæsareo ex iuramento nec

4

^† obligationem oriri, nec actionem dari: vnde subinferunt iuramentum non esse modum inducendæ obligationis. Nam si quis pro eo, qui libertus non est, fideiusserit, quia se præstaturum operas iurauerit, non tenebitur, vt Iurisconsulto visum est. quo fit, manifestum esse, ex ea promissione iurata, nec ciuilem, nec naturalem obligationem oriri. Quòd si ciuilis aut naturalis præcederet, teneret ut vtique fideiussor. l. fideius. §. fideiussor. ff. de fideiussor. Imò hæc iurata promissio nec vim habet pacti nudi: quia secundum Bartol. qui iurat, non parti. sed Deo promittit. capit. debitores. de iureiur. atque ideò pactum id dici non potest, cùm non sit duorum consensus. l. prima. ff. de pactis. Hæc autem posterior ratio satis est debilis ad probādumprobandum promissionem iuratam adhuc nec pacti nudi vim obtinere. Siquidem & ea promissio plerunque, & frequentissimè pactum est: cùm consensus accesserit iurantis, & eius, cui iuramentum fit, saltem tacitus. l. qui patitur. ff. mādatmandat. Idcircò verè pactum, ea promissio quæ iuramento fit, censebitur. Nec quicquam oberit text. in d. capit. debitores, vbi probatur, ex iuramento Deo, non parti, obligationem acquiri. Id etenim verum est in his casibus, quibus obligatio parti quæri non potest ob turpitudinem quæ acquisitionem impedit. Si quis equidem promittat Titio vsuras soluere cum iuramento: nulla profectò Titio quæritur obligatio, quia quo ad eum, promissio, aut potiùs promissionis extorsio illicita est. Attamen propter religionem iuramenti, quia is qui iurauit, licitè potest iuramentum seruare, idq́ue Deo reddere, quem habuit promissionis testem, cogitur vsuras soluere ad petitionem ipsius vsurarij, qui obligationi erga Deum iuratæ adiectus censetur, quo ad solutionem, eaq́;eaque adiectio in ipsius adiecti fauorem intercessit: ideoq́ue is agere poterit, & remittere illam obligationem iuramenti, quemadmodum explicarunt Anton. & Imol. 2. colum. in dict. cap. debitores. Fortuni. eleganter in d. cap. 1. de pactis. numero 27. secundum quos nec principaliter, nec minùs principaliter ex iuramento de soluendis vsuris obligatio parti, & sic vsurario quęritur: quamuis Card. Abb. & Felin. in d. c. debitores. existimauerint, minùs principaliter, & vt vulgò dici solet, secũdariòsecundario, parti obligationem quæri, quod iure defendi nōnon potest. refragatur enim Ius naturale, quod acquisitionem istam impedit. IuramẽtumIuramentum verò ob eius religionem eum effectum habet, vt vsuræ promissæ cum |

p. 216

iuramento, soluendæ omninò sint, quia Deo reddi debet iuramentum, licet statim repeti possint vsuræ. Sed si quod iuramento promittitur, licitum sit ex parte promittentis, & illius cui promissio fit, certè nulla ratio vrget, quin existimemus, ex iuramento parti, Deo teste & intercessore, promitti, & obligationem acquiri. quod probat præter alia multa text. singularis in capit. ecce. 22. q. 5. Quamobrem hæc posterior Bartol. ratio satis friuola apparet, & tamen hæc opinio, quòd Iure ciuili ex iuramento promissorio nec obligatio, nec actio nascatur, communis est, sicuti testantur Alexand. Ias. & Cagnolus in l. si quis maior. C. de transac. & Lancel. Galiaula in Rub. ff. de verb. oblig. fol. 6. colum. 3. Fortun. in d. cap. 1. de pact. nume. 23. & Corasi. in d. l. admonendi. num. 12. Cæterùm aduersus hanc communem sententiam est gl. in l. 1. C. de operis libertor. quæ expressim voluit, etiam Iure ciuili ex iuramento promissorio actionem & obligationem oriri, & competere. Eius opinionem conāturconantur defendere, alijs frequentissimè refragantibus, Fortun. Corasius in præcitatis locis, & Francis. Purpura. in d. l. si quis maior. notab. 21. Et probatur hæc sententia contra communem in l. vt iurisiurandi. ff. de oper. libert. vbi Iurisconsultus palàm fatetur, oriri obligationem, & actionem competere ex iuramento, quo libertus operas patrono præstare promiserit. l. vlti. ff. de lib caus.

Huic verò autoritati non satis respondetur, si sequuti Barto. & aliorum opinionem dixerimus, speciale esse in liberto, quòd ex iuramento operarum promissorio obligetur. Quia non

5

^† est verè speciale in iuramento liberti, quod in dicta lege à IuriscōsultoIurisconsulto responsum fuit. Quę quidẽquidem res eo ampliùs manifesta erit, quo ipsam ab exordio examinauerimus. Sciendum etenim est, operarum officialium promissionem ab ingenuo emissam nullam producere obligationem, quia deberi alij quàm patrono non possunt, atque ideò nullum obligant nisi libertum, cùm libertatis causa imponāturimponantur. l. 2. & l. operæ. ff. de ope. liber. etiam si per stipulationem solennẽsolennem fuerint promissæ, d. l. operæ in rerum. & in l. seruus. ff. eo. tit. tex. optimus, in l. penult. ff. de obsequijs à lib. pat. præstan. & in l. pen. ff. si quis à paren. fuerit manumis. ex quib. constat, frustra operas libertatis causa solitas imponi parentem liberos manumittentem stipulari, tametsi iuramentum promissioni accesserit. tradit post alios Ias. in l. si non sortem. §. libertus. colum. 7. ff. de condict. indeb. libertus autem has operas polliceri per stipulationem, aut iureiurando dubio procul poterit. l. vt iusiurandi. superiùs citata. Idq́ue statutum est in præmium libertatis. Hinc sanè fit hac in quæstione controuersiæ discrimen in hoc constituendum fore, quòd operarum promissor libertus, vel ingenuus sit. Nam libertus promittens operas per stipulationem, vel iusiurandum obligatur, cui obligationi legitimè accedit fide iussor. Ingenuus verò promittens operas, vel per solennem stipulationem, vel per iusiurandum, non obligatur, nec Ius Ciuile talem promissionem admittit, imò eam improbat, adeò quidem vt nec velit, fideiussorem ei accedere, dict. l. si quis pro eod. quæ Iurisconsulti responsio alioqui à veteribus prauè intellecta, non procedit ex eo, quòd iusiurandum Iure Ciuili nec obligationem, nec actionem inducat. Nam & in ea specie, quæ traditur in dict. l. si quis pro eod. si ingenuus per solennem stipulationem operas promisisset, non obligaretur, nec huic promissioni posset accedere fideiussor, sicuti constat in dict. l. operæ in rerum. & in d. l. seruus. ff. de ope. libert. Qua ratione satis liquet, nihil pertinere ad Iurisconsulti responsum, quòd ex iuramento obligatio Iure Cæsareo non nascatur, id etenim parum refert, cùm & ex solenni stipulatione Iure Ciuili obligatio nascatur, & actio competat, & tamen idem Iurisconsultus respondisset in promissione, quæ facta fuisset per solennem stipulationem. Igitur ratio decisionis illius ea est, quòd promissio operarum ab ingenuo procedens, vtcunque fiat, vel per iusiurādumiusiurandum, vel solennem stipulationem, nec obligationẽobligationem inducat, nec actionem pariat. Vnde erroneum est, aut saltem non satis conueniens existimare Iurisconsultum in dict. l. si quis pro eod. ex eo respondisse non procedere fideiussoriam obligationem, quia ingenuus per iusiurandum operas promisisset, siquidem eodem modo nec procederet obligatio fideiussoria, imò nec principalis, si per stipulationem solennem operæ fuissent promissæ. Promissio autem operarum in dubio de officialibus intelligitur, hoc est, de his, quæ in officio consistentes personale commodum respiciunt, vt adesse patrono, patronum comitari. l. vt iurisiurandi. §. dabitur. l. operæ enim. l. quoties certè. l. interdum. ff. de oper. libert. notat Barto. in dict. l. si non sortem. §. libertus. ff. de condict. indebit. colum. penult. officiales verò operæ, libertis & patronis conueniunt. dict. l. operæ in rerum ff. de oper. libert. Fabriles equidem non solis libertis conueniunt, sed quibuscunque, & à quibuscunque pręstari possunt, non enim spectant ad personale ministerium, sed opus duntaxat faciendum respiciunt, quales à fabris, sutoribus, & alijs præstari solent. l. 3. ff. de vsu. & vsufruct. leg. dict. l. operæ in rerum, secundo respons. Qua ratione Iurisconsulti responsio in d. l. si quis pro eod. intelligenda est de operibus officialibus, non de fabrilibus. Nam hæ etiam ab ingenuo possunt promitti. Tandem his quæ diximus, diligenter examinatis constat, Iure Pontificio, & Cæsareo obligationem nasci, & actionem competere ex iuramento promissorio, secundum opinionem eorum, quibus communis sententia hac in quæstione displicuit.

§. TERTIVS.

VNDECIMO, ab eadem iuramenti definitione, quæ eius cognitionem apertissimè ostendit, apparet quanta sit iuramenti vis, quamq́;quamque graue sit iuramenti vinculum. Nam licet ipse, cui iuratum sit, possit iusiurandum remittere. c. 1. de iureiurand. cum similibus.

1

^† tamen præter eum nemo habet potestatem remittendi iuramentum in fauorem alicuius priuati præstitum. Idcircò maximè illud erit obseruandum, quòd vbi iuramentum comprehendit id quod in fauorem & commodum alicuius priuati tendit, satis censetur vinculum iuramenti remissum, si eius obligationem priuatus remittat, sicuti in d. c. 1. expressim probatur, & in c. 2. de sponsalib. Quib. in locis latè hoc ipsum tradit Felin. Oldr. optimè consil. 241. Diuus Thomas 2. 2. q. 89. artic. 9. & Ioan. Lupin. in Rubr. de donat. inter virum & vxo. §. 45. Verùm pręter hoc controuertitur, an possit per dispensationem superioris, nempe Principis ecclesiastici, Papę, inquam, vel Episcopi, iuramẽtumiuramentum remitti. Et sanè quibusdam placet, id fieri posse præsertim auctoritate Roma. Pontificis.

2

^† Nam in omni iuramento semper intelligitur excepta superioris auctoritas. text. celebris in c. constitutus. de rescript. vbi gloss. alias auctoritates adducit, & post eam Abb. Felin. & alij. Ias. in l. vlt. ff. qui satisda. cog. Thomas in d. artic. 9. text. item facit ad hoc in c. venientes. de iureiuran. Et præterea Romanus Pontif. potest votum remittere, & in voto dispensare, vt statim probabitur: igitur & in iuramento, cùm votum Deo principaliter fiat, eiq́ue sit omninò reddendum. Votum autem posse per dispensationem Romani Pontificis tolli & remitti, constat ex notatis per me in c. 2 de testamen. nume. 10. & sequentibus. Sed in hac quæstione aliquot sunt præmittenda ad eius faciliorem expeditionem.

Primùm, admodum distincta esse hæc duo, scilicet, in quolibet iuramento intelligi semper exceptam esse auctoritatem superioris, & per iuramentum non intelligi derogatum iuri ipsius superioris. Etenim primum, hunc sensum habet, quòd iuramentum minimè sit seruandum, quoties cōstiteritconstiterit ipsum superiorem velle id non seruare: nam hæc voluntas superioris, modò de ea constet, satis sufficiens est, vt iuramenti obligatio censeatur remissa, dum tamen superior ex causa vinculum iuramenti remiserit, notantur in dict. c. constitutus. Item per Tho & Caieta. in d. arti. 9. & art. 10.

Secundum autem non requirit manifestam superioris voluntatem, in eo, quòd iuramẽtumiuramentum non seruetur. imò etiam si non appareat de voluntate Romani Pontificis, aut alterius superioris, nullo pacto ita seruandum est, quòd iuri superioris præiudicet: quemadmodum nec seruandum erit in præiudicium priuati. Esset siquidem tunc iniquissima iurisiurandi obseruatio: atque ideò contra regulam illam, quæ dictat, Iuramentum non debere esse iniquitatis vinculum, probat hoc text. in d. c. venientes. de iureiu. vbi Ioan. And & Imol. idem videntur adnotasse. Nam si quis inferior statutum fecerit, idemq́;idemque iuramento firmauerit de sententijs statim mandandis exequutioni non obstante appellatione, tenetur quidem appellationi ad superiorem interpositæ deferre, non obstante iuramento, quod non potuit præiudicium facere iuri superioris, qui ius hoc habet, vt ad eum appelletur: licet nondum appareat superioris hac in re voluntas, sicuti in d. c. veniẽtesvenientes. responsum est ab ipso Romano Pontifice.

Secundò est animaduertendum, in iuramentis

3

^† assertorijs non posse contingere dispensationem: nam materia iuramenti assertorij pertinet ad actum iam præteritum, qui mutabilis non est, vnde vel statim fuit verum, vel falsum iuramentum propter veritatem aut falsitatem actus iam præteriti. Dispensatio autem in hac specie esset contra Ius diuinum, & naturale, iuxta quod tenemur Deum in testem veritatis adducere. Etenim postquam iuramentum materiam habuit, quæ ab ipso tolli non potest, necessariò dispensatio repellenda est: quippè quæ ad actum iuramenti potiùs quàm ad eiusdem materiam tunc verè pertineret. quod eleganter Thom. explicat 2. 2. q. 89. artic. 9. igitur dispen|

p. 218

satio in iuramento tantùm, promissorio contingere poterit, non in assertorio.

Tertiò, ad huius quæstionis resolutionem erit præmittendum, minimè posse procedere, nec obtinere dispensationem quo ad vinculum iuramenti, vt aliquid contra iuramentum fiat. Est etenim ea dispensatio impossibilis, quandoquidem iuramenti vis, eiusq́ue obseruatio sub præcepto diuino contineatur: atque ideò cùm dispensatio nōnon possit procedere contra Ius diuinum, nec poterit quidem contra iuramentum. Igitur in hoc tendit dispensatio iuramenti, vt id quod sub iuramento cadebat, minimè sub eo contineatur, nec cadat, quasi non existens debita materia iuramenti, atq;atque ita dispensatio in hoc casu respicit materiam iuramenti, nec contraria est pręcepto diuino de iuramenti obseruatione. Sicut & in voto. in quo dispẽsatiodispensatio locum habet in hunc sensum, vt per eam explicetur id, quod sub voto continebatur, & à vouente promissum fuerat per legem sibi ipsi impositam, in aliquo casu, vel simpliciter esse malum, vel inutile, aut maioris boni impeditiuum: idcircò in voto dispensatio necessaria est, quemadmodum docet S. Thom. 2. 2. q. de voto 88. artic. 10. & de iuramento. q. 89. arti. 9. quem sequuntur cæteri Theologi, præsertim hi Doctor. quorum statim mentionem faciemus, & quorum meminimus in dict. c. 2 de testamentis. num. 10.

Quartò considerandum est, veram dispensationem in voto,

4

^† & in iuramento inde procedere, quòd id quod simpliciter, vel vniuersaliter est honestum aut vtile, & ideò optimè comprehendatur sub voto, vel iuramento: secundũsecundum aliquam particularem causam possit esse, vel in utile, vel inhonestum, aut sanè non debita voti, nec iuramenti materia. Pertinet autem ad summum Pontif & ad alios ecclesiæ Principes, ac Prælatos huius particularis causæ examen, vt tandem iudicent hi Prælati, an æquum sit voti obligationem, vel iuramenti religionem in casibus peculiaribus remittere: alioqui sanè sub iuramento, & sub voto vniuersaliter comprehensis. Nam vbi manifestè id quod in votum, aut iuramẽtumiuramentum deducitur, inhonestum est aut iniquum, tunc nulla est necessaria dispensatio, imò iuramentum, & votum irrita sunt. Quòd si dubium sit hoc, an promissum voto vel iuramento, possit esse debita voti & iuramenti materia, Episcopus id poterit declarare, nec dicetur ea declaratio propriè dispensatio: quem admodum hæc colliguntur ex diuo Thoma in d. quæst. 88. artic. 10. & quæst. 89. artic. 9.

Quintò hinc deducitur, posse regulariter à Romano Pontifice concedi dispensationem in voto ob aliquam iustam causam, quæ iuxta præmissa eam dispensationem æquam, iustamq́ue efficiat. Quod pręter alios probat Thomas dict. articu. 10. idem in 4. sentent. distinct. 38. q. 1. artic. 4. & hi, quorum ipse memini in d. c. 2. de test. nu. 10. & sequentibus. ex quibus hoc ipsum frequentiori Doctorum sententia receptũreceptum est.

Sextò apparet, faciliorem multò esse commutationẽcommutationem voti, quàm sit eius dispensatio, nam dispensatio in totum, & absolutè remittit voti obligationem, non sic cōmutatiocommutatio. Etenim vota omnia temporalia possunt commutari in perpetuum religionis ingressum absq;absque auctoritate superioris, tex. in c. scripturę. de voto. Tho. 2. 2. q. 83. artic. 12. Regia lex 7. titu. 8. parte 1. glo. in cap. monacho. 20. quæst. 4. Panor. & Felin. in c. peruenit. in 2. de iureiuran. Rom. in sing. 498. Corse. in singu. in verb. votum. Syluest. in verb. votum. 4. q. 7. adeò quidem, vt etiam intra annũannum probationis contingat liberatio à votis, nōnon tātùmtantum personalibus, vt ieiunio, & oratione, sed & à realibus, nempe à soluenda eleemosyna, quod aduersus Sylu. constat ratione vrgentissĩmavrgentissima. poterat enim votum ieiunij in melius commutari, scilicet in eleemosynam: ergo poterit eleemosyna in melius, nempe in ingressum religionis cōmutaricommutari. Idem satis constat ex c. licet. de regularib. vbi responsum est, posse quẽquem transire ad strictiorem religionem sine licentia obtenta à pręlato. Hæ verò cōmutationescommutationes ratione manifesta probantur: quia Deus melius & gratius acceptabit opus id quod melius sit. c. quod super his, de voto. Quòd si commutatio non fiat in ingressum religionis, etiāetiam si fiat in melius, non potest fieri absq;absque auctoritate superioris. c. 1. de voto. Abb. Imol. & Feli. in d. c. peruenit. de iureiu. Feli. in c. quod super. col. 1. de fide instru. d. Regia lex 7. tit. 8 part. 1. à quibus Anto. in d. c. peruenit. & Syluest. in verb. votum. 4. q. 7. dissentiunt in eo casu: vbi id quod cum voto commutatur, non esset cum ipso voto compatibile, nec sanè posset cum voto concurrere, tunc etenim, quia votum est impedimentum maioris boni, non est necessaria superioris auctoritas. Ego verò quicquid alij scripserint, existimo tunc necessariam esse auctoritatem superioris ad voti commutationem, cùm sit ille, qui vouerit, incertus, & dubius an fiat cōmutatiocommutatio in melius, atq;atque ita est intelligendus tex. in d. c. 1. de voto. At vbi qui votum emiserit, certus sit commutationem fieri in melius, planè nulla erit auctoritas superioris necessaria. Huius opinionis auctor est Caieta. 2. 2. in q. 88. artic. 12. siue commutatio fiat in religionis ingressum, siue in aliud bonum, quod melius absque vllo dubio fit: secundum eundem. quod & Thomas sensit, dum in d. articu. 12. scribit, superioris, & prælati auctoritatem necessariam esse in commutandis votis, ad definiẽdumdefiniendum quod sit gratius Deo. Igitur quoties hoc certum erit, nempe illud esse gratius Deo, in quod fit cōmutatiocommutatio voti, nulla erit auctoritas prælati necessaria. IdẽIdem sensit ipse Caie. in summa, in verb. voti cōmutatiocommutatio. tex optimus in d. c. peruenit. de iureiu. probat & Domini à Soto lib. 8. de iusti. & iur. q. 4. arti. 3. Sic & in materia text. in capit. licet. de pœnit. & remis|

p. 219

sio. vbi Abb. Cardin. & Anchar. existimarunt, necessariam esse auctoritatem præ lati superioris, vt qui promisit, vel tenetur ex alia causa dies aliquot ieiunare in pane & aqua, possit ob necessitatem vti leguminibus, piscibus, aut alijs cibis ad sustentationem. Si tamen hæc necessitas certa sit, non erit necessaria prælati auctoritas, quæ tunc demum requiritur, cùm incertum est, aut dubium, adsítne necessitas illa, quam Roman. Pontifex ibi exegit, quod adnotarunt Caietan. in summa, in verbo, à ieiunio excusantia. idem in dict. artic. 12. Ioan. Maior. in 4. senten. distinctione 38. quæstione 3. ad finem.

Est etiam prælati superioris auctoritas necessaria ad commutationem voti, quoties ea commutatio fit in non melius, sed in æquè bonũbonum opus. in hac etenim specie si adsit iusta commutationis causa, potest prælatus eam permittere, & decernere, nec fieri debet absque eius auctoritate, secundum Caietan. in dicto articulo 12.

Illud verò erit præ cæteris obseruandum, voti commutationem in hoc à dispensatione differre, quòd dispensatio omninò remittit voti obligationem: commutatio verò in æquale, aut melius fieri debet, iuxta Aristotelis sententiam libr. 5. Ethic. vnde qui potestatem habeat commutandi vota, non quidem dispensandi, nōnon aliter poterit ea potestate vti, quàm per voti commutationem in melius, vel in æquale: sicuti idem Caiet. respondit in d. art. 12.

Septimò principaliter hinc ad materiam iuramenti colligitur, non posse etiam per Romanum Pontificem dispensari quo ad iuramentum, nisi adsit iusta dispensandi causa, saltem in materia non pertinenti ad liberam Romani Pontificis dispensationem. Quod tenent S. Thomas in dict. quæst. 89. articu. 9. vbi Caiet. gl. & Doct. in c. quanto. de iureiurand & in cap. constitutus. de rescript. vbi Abb. & Felin. Abb. consi. 12. vlt. dubio, & consi. 71. col. vlt. lib. 1. Car. in Clement. 1. §. vlt. quæst. penul. de iureiur. Decius in cap. significasti. de elect. col. 5. Syluest. in verb. iuramentum. 5. q. 2. Aymon Sauilli. consil. 7. nume. 8. tradit Ioan. de Selua, in tractat. de iureiuran. 4. q. 4. Etenim si iuramentum fuerit priuato præstitum super aliquo contractu vel conuentione, non poterit summus Pontifex eius obligationem per dispensationem remittere, nisi subsit causa, quæ iustam efficiat iuramenti remissionem.

Octauò subinfertur, posse summum Pontificem

5

^† per dispensationem, iuramenti vinculum & obligationem tollere aut remittere, ratione materiæ, quæ ad eius liberam dispositionem pertinet. Nam in hoc casu procedit planè illud, quod solet dici, in quolibet iuramento semper censeri exceptam superioris auctoritatem, habet etenim Romanus Pontifex potestatem in beneficijs ecclesiasticis augendis, aut diminuendis: item quo ad eorum ministeria, si quis igitur numerum Canonicorum in aliqua ecclesia statutum intrauit, non videtur contra iuramentum fecisse, si ex dispensatione Romani Pontificis aliquem vltra numerum in Canonicum admiserit. capit. constitutus. vbi Doctor. de rescript. Item, si quis iurauerit non alienare res Ecclesiarum, poterit ex dispensatione Roman. Pontif. alienationem rerum Ecclesiasticarum permittere, & celebrare. Multa siquidem ex hac octaua adnotatione poterunt deduci, si consideremus sigillatim omnia, quæ distributioni & dispositioni Roman. Pontif. subijciuntur. Præsertim illud est obseruandum, quòd si quis iurauerit quandam legem seruare, aut quoddam statutum, quod per Principis Roma. dispensationem possit relaxari, aut aliquo casu suspendi: poterit quidem idem Princeps in hoc iuramento dispensare quo ad vinculum statuti, & iuramenti. quod d. Thom. sensit in d. q. 89. art. 9. & inibi expressum Caieta. & est communis opi. in d. c. constitutus. Hostien. Abb. & Doct. in c. quanto. nu. 8. de iureiur.

Nonò subinde constat, posse absolutionem à iuramento dari à Rom. Pontif. & ab alijs pręlatis Ecclesiæ, ratione quidem publici officij: quia expedit fieri ad vtilitatem Reipubl. quandoque in pœnam humanæ sæuitiæ, quę contingit in iuramentis extortis ad solutionem vsurarum cap. 1. c. debitores. de iureiur. de quo & nos aliqua tradidimus lib. 1. Variar. Resolu. c. 4. num. 5. quo in loco, & in Epitome de sponsal. 2. part. cap. 3. §. 5. idem diximus de iuramento per metum extorto, à quo datur absolutio per prælatos ecclesiæ ratione publici officij in pœnam eius, cui iuratum est: vel humanæ sæuitiæ. Nam iuramenta ita præstita iurantem obligant ad eorum obseruationem, quæ potest contingere absque iurantis peccato: datur tamen ex ea causa absolutio, & hæc potest ab Episcopo peti & dari capit. si verò. capit. cùm quidam. §. vlt. de iureiurand. Quandoque iuramenta remittuntur ex officio publico ad punitionem eius, cui præstita fuere, propter aliquod crimen commissum ab eo, aut propter excommunicationem, cuius causa remittitur iuramentum fidelitatis præstitum excommunicato. c. nos sanctorum. & c. iuratos. 15. quæst. 6. cap. vlt. de hæreticis. notatur in c. inter alia. de senten. excommu. atque hæc equidem nona illatio manifestè exponitur à Caiet. in d. q. 89. arti. 9.

Decimò ex præmissis apparet, quandoque ab Ecclesia indirectè iuramenta remitti in totum, per naturam rationis consequentis ab antecedẽtiantecedenti. Quemadmodum accidere solet, cùm aliquis Episcopus, vel aliquis Princeps priuatur Episcopatu, vel regno: nam ex hoc statim sequitur, iuramenta his à subditis præstita remissa censeri. capitu. ad Apostolicæ. de re iudicata. in 6. idem dicendum est, quoties statuta religionis, aut alicuius collegij per superiorem reuocāturreuocantur, aut tolluntur: statim etenim hi, qui |

p. 220

iurarunt eadẽeadem statuta seruare, absoluti censentur ab illo iuramento. quod & idem Caiet. admonet in d. art. 9. notatur apud nos in d. c. constitutus. de rescript.

Hæc sanè de absolutione à vinculo iuramenti, & de dispensatione vtcunque explicuimus, non ignari multa à Doct. in hac re tractari in d. c. 1. de iureiur. per Ioan. item à Selua in tract. de iureiur. 4. part. q. 4. sed tamen hæc pro resolutione sufficere arbitramur. Sed & si absolutio à iuramento absque iusta causa ex certa scientia Principis detur, iniqua erit isthæc dispensatio: tametsi quo ad pœnas legis humanæ aduersus periuros statutas satis proderit, siquidem eas remisisse Princeps intelligitur, quod facere potuit ex natura legis humanæ, quæ liberæ dispositioni Principis subijcitur. Quemadmodum & alibi docuimus Rom. Pontif. in Simonię crimine dispensantem, tollere pœnas iure statutas aduersus Simoniacos: non tamen posse tollere, nec permittere Simoniæ vitiũvitium, vtpotè Iure diuino improbatum, & deniq;denique naturali, de quo disputauimus breuiter in relectione c. peccatum. de reg. iur. in 6. part. 2. q. 8. nu. 9. sic & iuramento, si summus Pontif. absque causa, & vbi iustè dispensare non potest, eius vinculum remittat, non reddet iurantem immunem à peccato periurij, licet pœnas iure humano contra periuros inductas remisisse videatur. Proinde cauendum est, ne quis temerè opinetur, indistinctè se immunem & tutum esse à periurio contra diuinam Maiesta. commisso, per quamlibet Romani Pontificis dispensationem. Nam etiam si velit summus ecclesiæ Præsul iuramenti religionem & vinculum eiusdem remittere, quandoq;quandoque id facere non poterit, secundum ea, quæ à nobis paulò antè tradita fuere.

Sed in his casibus, quibus summus Pontifex potest à

6

^† iuramento absoluere, & in eo dispensare, necessarium erit, quòd sciat actum iuratum esse, scientiamq́ue habeat iuramenti. nam & si Princeps potestatem habeat: requiritur in eo voluntas, quæ non ita planè constat, nisi demus, & constituamus in eo scientiam perfectam eius actus, quem per dispensationem tollere conatur, in specie verò quòd sit necessaria mentio iuramenti, vbi actus iuratus fuerit, probat gloss. celebris in c. cùm non deceat. de elect. in 6. quæ asseuerat, generalem Canonum, vel statutorum derogationem minimè tollere statutum iuratum. quam glo. existimant esse singul. Roman. sing. 7. Alexand. in l. 1. col. pen. ff. ad l. Falcid. Abb. col. 3. Felin. col. 2. in c. constitutus. de rescript. not. Bart. in l. omnes populi. 3. q. principali. ff. de iustitia & iur. quod & ipse latiùs examinaui in Rubr de testament. part. 2. num. 19. Quo in loco illam quæstionem tractaui, an ad derogationem actus iurati sit mentionem eiusdem ita facere, vt ea sit apposita clausula in derogatione, quæ hanc verborum conceptionem habet: non obstante quocunque statuto habente quæcunque verba derogatoria, quæ híc forent ad verbum referenda: ea etenim pro expressis habemus. Nam & hæc clausula maximas vires habet, sicuti in dict. Rub. explicuimus.

His equidem illa quæstio satis aptè conuenire videtur, qua controuertitur, an

7

^† lex ciuilis, Imperator, seu Princeps secularis possit iuramenti vinculum remittere? Accurs. etenim in l. adigere. §. vlt. ff. de iure patro. scribit, legem ciuilem habere vim Apostolicam, quo ad remittenda iuramẽtaiuramenta. quam gl. commendarunt Bald. in l. non dubium. C. de legib. colum. 2. Baptista de sancto Seuerino in l. omnes populi. ff. de iustit. & iur. colum. 33. & plures alij, quorum Ias. meminit in l. vlti. ff. qui satisda. cogan. vbi est glos. similis, quibus suffragatur Iurisconsultus in d. l. vlti. respondens, non videri contra iuramentum fecisse eum, qui iuratus in iudicio sistere, id ex concessa causa facere omiserit, ad idem tendit responsum d. l. adigere. §. vlti. Quò refertur lex Iulia de maritandis ordinibus, quæ remittit iusiurandum liberto in hoc impositum, ne vxorem duceret. hoc ipsum deducitur ex l. vlt. ff. ad municipal. quo in loco Papinianus inquit, Imperatores Seuerus, & Antonius rescripserunt, gratiam se facere iurisiurandi ei, qui iurauerat se ordini non interfuturum: & postea Duumuir creatus esset. Huc etiam pertinet text. in l. si quis inquilinos. §. vlt. ff. de legat. 1. vbi probatur, iusiurandum contra vim legum in testamento præstitum, nullum esse. His etenim auctoritatibus satis apparet, legem secularem posse circa iuramentorum vinculum, & religionem aliquid disponere & statuere. Contrarium planè colligitur ex eo, quòd cùm iuramenti religio ad reuerentiāreuerentiam, & fidem Deo præstandam pertineat: ratione quadam cōsequenticonsequenti, ad iudices ac prælatos Ecclesiasticos, veluti res spiritualis spectare videatur eius declaratio, interpretatioq́ue. text. celebris in capit. venerabilem. de elect. optimus item in c. nouit. de iudic. c. cùm contingat. c. debitores. de iureiurand. quibus & huius cap. Quamuis pactum. decisio satis congruè accedit. Quamobrem leges seculares de iuramentorum viribus disponentes nullas esse ob defectum potestatis & iurisdictionis ad statuendum in ipso quidem Legislatore, asserunt Paul. Castrens. & Salicet. in Auth. sacramenta puberum. pen. col. C. si aduers. vend. Cynus, Salicet. & Paul. in l. vlt. C. si contra ius vel vtilit. publ. Hostiens. Imol. & Docto. in c. quanto. de iureiu. Abb. post Ioan. And. in c. tua. el primo, de decimis. & alij plerique, quorum mentio fit ab Alexan. & Iaso. in l. vlt. ff. qui satisdar. cogan. Nihilominus tamen ad huius quæstionis integram, ni fallimur, cognitionem sunt aliquot adnotanda.

Primùm, posse Legislatorem Laicum circa iuramentum præstandum statuere, aliqua ex causa prohibendo: ne id fiat aut præstetur, |

p. 221

text. elegans in l. quæ sub conditione. §. si quis sub iurisiurandi. ff. de condi. instit. vbi Iurisconsultus respondit, hæredem iussum à testatore aliquid iuramento præstito promittere, minimè teneri id iuramentum præstare, sed tamen cogendũcogendum fore id facere, quod testator iniunxerit. Ecce igitur quo pacto lex secularis prohibeat iuramentum fieri, idq́ue ex causis iustis facere poterit, quod in specie adnotarunt Imo. & Domin. col. vlt. in hoc c. Quamuis. Ias. in Authen. sacramenta puberum. C. si aduers. vend. col. vlt. Idem Ias. in d. l. vlt. ff. qui satisdar. cogan. Fortun. in tractat. de vltimo fine iuris, illat. 20. potest etenim contingere, quòd plurimum intersit Reipub. aliquot iuramenta minimè fieri, atque ideò Princeps secularis prohibere iustè poterit, ne talia iuramenta præstentur. Nam & in specie d. l. quæ sub conditione, ex testamento deducitur obligatio ad præstandum iuramentum, hanc verò obligationem Legislator, qui Reipublicæ curam habet, ex causa potest remittere, nec per hoc censetur iuramentum remisisse, cùm id nondum præstitum fuerit.

Huius equídem conclusionis probatio à Iasone etiam adsumitur ex dict. l. adigere. §. vlt. qui tamen locus de iuramento præstito potiùs, quàm de præstando tractat, idcircò isthæc Iasonis inductio improbatur à Fortunio in dicta illat. 20. Est tamen textus hac de re satis expressus in l. 2. C. de indict. vidui. tollend. qui prohibet, iuramentum fieri de viduitate seruanda, etiam si id à testatore, vel à lege veteri indictum fuerit. idem in matre, quæ tutelam filij capit ex lege: non enim debet, nec tenetur iuramentum præstare de seruanda viduitate, sicuti notatur in Authentic. matri & auiæ. C. quando multorum tutorum officio fungi possit. Authentic. sacramentum. C. eodem titu. Authen. vt matres sine prohibitione tuto. ger. §. vlt. Regia lex 4. titu. 16. part. 6.

Hinc sanè meritò disputabitur, an

3

^† Regia constitutio procedere possit, quæ 6. est titu. 1. libro 3. ordina. prohibens grauissimis pœnis aduersus tabelliones statutis iuramenta fieri, & in contractibus apponi, ea quidem ex causa, quòd mille contingant fraudes aduersus iurisdictionem secularem, & Regiam, siquidem multi contrahentes ad effugiendos iudices Regios, diligenter curant quòd contractus fiant iuramento præstito ad hoc, vt etiam Laici possint conueniri apud Iudicem ecclesiast. etiam si rei sint. Etenim ea l. ad euitandas fraudes, quæ frequentissimè ob cap. cùm. C. Laicus. de foro competen. in 6. fiebant ad conueniendos Laicos apud Iudicem ecclesiast. iusta quidem esse videtur, sic deniq;denique eam defendit Ioan. Lup. in repet. c. per vestras. §. vlt. nu. 20. de dona. inter vir. & vxor. scribens, Regiam hanc constitutionẽconstitutionem ex eo procedere, quòd circa iuramentum præstandum statuerit, quod Legislatori æquum visum fuit, ac Reipub. maximè conuenire. Sed tamen hæc Regia constitutio procedit in contractibus, qui absque vinculo iuramenti validi sunt, non autem in his, qui secluso iuramento nulli, aut inualidi iure censentur, vel rescindi beneficio ætatis possunt. Cuius distinctionis rationes latè examinat Didacus à Segura in rep. l. 1. §. si vir. nu. 138. ff. de acq. pos. eam sequutus, quam etiam admittẽdamadmittendam esse censent Ioan. Lup. in d. §. vlt. nu. 30. & Guliel. Benedic. in repet. c. Raynutius. de testa. in verb. duas habens filias. num. 247. quorum ea est potissima ratio, quòd iuramentum appositum contractibus alio qui absque religione iuramenti validis, omninò videatur adiectum in fraudem iurisdictionis secularis, quę perturbanda non est. c. nouit. de iudicijs. QuamobrẽQuamobrem cùm contractus aliquis validus sit, nec possit beneficio ætatis minoris rescindi, satis manifesta videtur ea fraus, quæ ratione constitutionis vlti. de foro compet. in 6. omnes ferè Laicos contrahentes ad iudicem ecclesiasticum trahere tendit. Imò hæc ipsa Regiæ constitutionis interpretatio expressim Pragmatica sanctione Regum Catholic. Fernand. & Elizabeth comprobata fuit Talaueræ, anno 1482. qua tandem permissum est, quòd iuramentum apponatur & fiat in contractibus, qui absque iuramenti religione minimè validi censentur, & in compromissis, ac donationibus perpetuis. Altera item Pragmatica eorundem Regum sanctione apud Madritium, anno 1502. confirmata fuit prima ordinationum Regiarum constitutio, hoc addito, quòd in contractibus locutionum, quæ fiunt de reditibus ecclesiasticis, possit iuramentum apponi. Est & ad hæc optimus textus in l. 61. de las Alcaualas, quæ declarationem præmissam, quam ex Segura & alijs adduximus, satis in specie probat. Non me latet dubium quidem esse, an lex Ciuilis, & secularis possit prohibere iuramentum præstandum ex ea causa, vt effugiant Laici constitutionem vltimam de foro compe. in 6. sed nihilominus quod modò diximus æquum esse censemus, videntes passim mille fieri fraudes aduersus Regiam iurisdictionem præter intentionem Romanorum Pontif. & veterum Canonum, potissimè cùm nulla ex alia ratione contractibus additur iuramentum, quàm vt locus sit ecclesiasticæ iurisdictioni contra Laicos.

Secundum, quod in hac quæstione est animaduertendum, ad iuramentum præstitum pertinet, in quo illud erit maximè obseruandum, Principem, aut legem secularem non posse vinculum iuramẽtiiuramenti remittere, etiam ex causa, quoties ad hanc remissionem est absolutio à iuramento necessaria. Absolutio etenim à vinculo religionis alij quàm vel Pontifici summo, vel Episcopis conuenire non poterit. cap. si verò. c. cum quidam. §. vlt. c. 1. de iureiurand. c. venerabilem. de elect. Hostiens. Abb. & Doct. post gloss. ibi in capitu. quanto. de iureiurand. |

p. 222

vbi hanc secundam conclusionem expressim probarunt.

His suffragatur ratio satis sufficiens. Agitur siquidem in absolutione à vinculo iuramenti de religione, & spirituali quadam ac diuina obligatione, cuius remissio, aut absolutio, quoties ea necessaria sit, ad eum tantùm pertinet, ad quem cura religionis præcipuè spectat.

Tertium illud verè considerandum est, posse legem secularem ex ratione naturalis, diuini, & humani iuris, maximè Canonici, vel ex natura contractus, alteriúsue actus, cui accessit iuramentum, interpretari, fuerítne iuramentum licitum, quóue pacto sit intelligendum. Hæc autem conclusio ex eo constat, quòd Princeps secularis ac ciuilis Legislator ius habeat interpretandi humanas dispositiones, eorum inquam, in quos ius habet ferendi leges: ita quidem vt possit conuentionum, promissionum, testamentorum, & similium actuum verba interpretari. Item, idem Legislator discernere valet, an actus humani sint liciti, an Reipublicæ, cuius curam gerit, aduersi & contrarij. Alioqui si hoc ius Principi seculari negatum esse dixerimus, planè poterimus ab eo ius principatus, iusq́ue ferendi leges tollere. Nam potissimùm Legum latores hæc curant, quò Rempublicam quietiùs administrent. Iuramenta verò, quæ actibus humanis adscribuntur, eodem modo sunt regulariter intelligenda, quo ijsdem actus. Siquidem iurans nihil aliud iuramento promittit, quàm quòd simplici promiserat verbo: simplicemq́ue promissionem iuramenti religione confirmat. Vnde fit manifesta ratio, quæ ostendit, iuramentum intelligẽdumintelligendum fore iuxta interpretationem, quam actus ille humanus, cui adijcitur, ex legibus secularibus patitur. Deinde patet, ciuilẽciuilem Legislatorem ius habere declarandi, qualiter iuramentorum verba, quæ actionibus humanis adijciuntur, sint intelligenda: & an ea dispositio humana Reipublicæ, totiusq́ue communitatis bono contraria sit, & præiudicet. Sic denique satis iure probatur hæc tertia conclusio, ex qua plura deriuantur.

Primum intellect. ad text. l. vlt. ff. qui satisda. cogan. non enim secundum Iurisconsul. ibi videtur contra iuramentum fecisse, qui postquam semel iurauit in iudicio sistere, id ex concessa à iure causa agere omiserit. Nam nihil aliud hoc iuramento pollicitus est, quàm in iudicio sistere: hic verò actus sistendi in iudicio non ita superstitiosè intelligendus est, vt quolibet die, aut quolibet momento sistere quis teneatur, siquidem nec tenetur diebus feriatis, nec morbo graui impeditus, nec vocatus à maiori iudice in iudicio sistere. Habet sanè hæc promissio sistendi in iudicio varias conditiones ex legibus humanis, & secularibus, quibus iudiciorum ritus, & auctoritas submittuntur. Vnde iuramentum præstitum super promissione sistendi in iudicio, verè ita intelligendum est, vt qui iurauit nequaquam sistere teneatur in his casibus, quibus à Iure humano, & legibus secularibus immunis censetur ab obligatione sistendi in iudicio, etiam si sistere promiserit. Quod, vt eleganter explicat Fortu. in dict. tract. de vlti. fin. iur. illat. 20. deducitur à mente ipsius iurantis, qui iuratus sistere in iudicio minimè promiserit, nec intẽditintendit promittere quòd sistet in iudicio his diebus, quibus nec ius redditur, nec vlla ex parte commodè potest in iudicio præsens esse. Deinde propriũproprium iuramentum qui iurat, intellexit secundum iuris interpretationes, nec in alium sensum iurationem accepit, quod rectè fieri ab eo potuit, atque ideò non aliter est eius iuratio accipienda. capit. Quintauallis. c. ad nostram. de iureiurand. c. ex parte. cap. ad audientiam. de cler. non resid. l. si libertus. ff. de oper. libert. qua ratione Bald. in l. non dubium. col. pen. C. de legib. gl. in d. l. vlt. Et Doct. quidam ibidem falluntur, dum sentiunt in specie d. l. vlt. Ius Ciuile remittere iuramentum, & iurantem verè quidem periurum fuisse, sed tamen fictè iuris fictione periurum non esse. Hæc etenim est verè commentitia Iurisconsulti interpretatio. Nam inibi iurans periurus non est, nec in casibus, quibus iure redditur immunis à sistendo in iudicio, necessaria est remissio iuramenti: cùm id non obliget tunc iurantem. Est igitur propria interpretatio à Iure humano facta eius quidem actus, & promissionis, quibus iuramentum accessit.

Secundò, ex hac tertia conclusione colligitur propria ratio.

10

^† text. in l. vlt. C. de non num. pec. vbi qui iuratus promisit soluere centum sibi mutuo numerata, poterit nihilominus intra biennium opponere exceptionem non numeratæ pecuniæ, quam opponere potuisset, si simpliciter cauisset pecuniam mutuatam soluturum. Iuramentum enim in illius constitutionis responso intelligitur iuxta iurantis consensum ex legis ciuilis interpretatione deductum: non alia ratione quàm quòd hæc promissio de soluenda pecunia mutuata, fiat aut præsumatur facta spe futuræ numerationis, vt explicat Fortun. in l si vnus. §. pactus. numer. 11. ff. de pact. attigimus & nos obiter in 2. parte. Rubric. de testam. nume. 12. idem confirmatur: quia iuramentum intra limites consensus à lege præsumptos, & actus humani interpretatione constitutos addit obligationi religionis vinculum, non tamen hos limites excedit, secundum ea, quæ traduntur per Bartol. in l. Titia. §. Imperator. ff. de legat. 2. & in l. si quis pro eod. numer. 15. ff. de fideiussor. iurans equidem contractum literarum, & promittens pecuniæ solutionem, quamuis obligationi consentiat, sub spe tamen futuræ numerationis consensit, & ob illam causam, idcircò causa illa cessante, nec numeratione sequuta, rectè absque |

p. 223

labe periurij non numeratæ pecuniæ exceptionem obijciet, cùm ipse nec iurauerit, nec obligationi consenserit eo casu, quo pecunia numeranda non esset, quod animaduertendum est: nam id Ias. in l. si conuenerit. num. 16. ff. de iurisdict. om. iud. post Alex. ibi, & Imol. in capit. 1. de iudic. & in c. per tuas. de arbi. ac Dec. in d. c. 1. num. 23. videntur hac in specie adnotare. Illud tamen obiter adnotandum est, exceptionem non numeratæ pecuniæ apud Gallos non admitti, etiam intra biennium, etiam aduersus simplicem cautionem, vt testatur Rupellanus lib. 1. Forensi. Institut. cap. 35. nec apud Bituricenses teste Boërio in consuet. Bituric. tit. de iurisdict. cap. 8. nec ipse apud Hispanos vnquam vidi admissam fuisse ad effectum, vt creditori intra biennium incumbat onus probandi pecuniam verè numeratam fuisse. Sic deniq;denique d. l. vlt. C. de non numerata pecunia, quo ad istam quęstionem explicanda est omnino. Vnde eiusdem constitutionis respōsioresponsio tunc sanè obtinet, cùm quis iurauit se soluturũsoluturum, aut promissionem soluendi confirmauit iuramento: at si iurasset se recepisse mutuam pecuniam, exemptionem non numeratæ pecuniæ amittit, ne eam opponens veniat contra iuramentum, & alleget se fuisse periurum, quemadmodum in d. l. vlt. adnotarunt Bald. Salic. & Paul. Castren. Bald. item consil. 447. lib. 1. Alexan. in l. Seius & Augerius. colum. vlt. ff. ad l. Falci. Dec. in l. qui pecuniam. num. 4. ff. si cert. petat. quod Accur. communi omnium consensu receptus satis probat, ita intelligens d. l. vlt. Vnde manifestissimè errare vidẽturvidentur, quid l vlt. responsum etiam eo sensu accipiunt, vt de iuramento præstito circa numerationem etiam accipiatur: quo quidem errore labitur Ioan. Imo. in c. cùm cōtingatcontingat. nu. 85. ver. sed aduerte. de iureiur. & alij. quos optimè reprehendit Emanuel à Costa. in l. si ex cautione. C. de non numerata pecunia. Fallent. 9.

Tertiò, hinc apparet interpretatio text.

11

^† in d. l. adigere. §. vlt. ff. de iure patron. vbi Iurisconsultus iuramentum à liberto præstitum de non contrahendis nuptijs remittit, id est, iure remissum esse interpretatur. Nam si iuramentum id obligasset semel, certè non posset per legem secularem remitti. Sed quia id iuramentum nusquam obligauit, potuit lex humana interpretari, vim & potestatem iuramenti explicando, nullam ex eo constitutam fuisse obligationem. Hanc verò interpretationem Iurisconsultus exponit aucto ritate l. Iulię de maritandis ordinibus. Etenim conditio aut promissio de non contrahendis nuptijs, apud Roman. olim ita odiosa censebatur, Reipublicæq́ue & eius vtilitati contraria, vt à testamentis, alijsq́ue actibus omnino remitteretur, atque ea semota, purus manebat actus, ac si conditioni obtemperatum fuisset. l. mulieri & Titio. ff. de condit. & demonstr. l. 2. C. de indic. vidui. tollen. l. sed si hoc. §. fin. cum sequent. ff. de condit. & demonstrat. idemq́ue nos obiter adnotauimus in Epitome ad quartum librum Decret. 2. part. c. 3. §. 9. num. 11. & lib. 1. varia. resolut. capit. 19. num. 9. Igitur cùm actus hic, cuius meminit Iurisconsultus in dict. l. adigere. §. vltim. habeat promissionem contrariam vtilitati Reipublicæ, secundum iuris humani manifestam decisionem, necessariò sequitur, iusiurandum non posse illius actus, nec promissionis obligationem inducere, quandoquidem nemo possit proprio iuramento Reipublicæ, nec deniq;denique alteri priuato præiudicare. Ius namq;namque ciuile præcipuè ob vtilitatem reipublicæ promissionem de non contrahendis nuptijs palàm improbauit, eam esse reipublicæ perniciosam decernẽsdecernens, quamobrem nec iuramentum eam potuit honestam efficere: reg. non est obligatorium. de reg. iur. in 6. quod & ratione naturali probatur. actus siquidem Reipublicæ contrarius & perniciosus natura ipsa est improbatus, eo ipso quòd ea dictet vtilitatem communitatis omnibus alijs præferendam esse, cui quidem vtilitati, priuatorum consensus nocere iure non potest quacunque conuentione. l. filiusfamiliàs. §. veterani. ff. de procur. cum alijs, quæ notantur in l. si quis in conscribendo. C. de pact. cap. si diligenti. de foro compet. l. ius publicum. ff. de pactis. nec iuramentum quicquam facit hac in specie, cùm tractetur de iure publico, aut saltem alterius à iurante. cap. venientes. cap. cùm contingat. capit. intellecto. de iureiur. idcirco hæc est magis congrua interpretatio ad text. in dicta l. adigere. §. vlt. quam & Fortun. exposuit in dict. tractat. de vltim. fine. illatio. 20. optimè reprobans Accursium, & alios, qui in dicto §. vltim. adnotarunt, quo ad iuramenti remissionem legem habere vim Apostolicam: nam id falsum est, cùm non tractetur ibidem de absolutione à iuramẽtiiuramenti vinculo, sed tantùm de eius interpretatione.

Quartò, hinc constat defensio tex. in l. si quis inquilinos. §. vltim. ff. de legat. 1. quo responsum est, iuramentum nullam habere vim, nec obseruandum esse, quoties quod iuratur, bonis moribus aduersum est. Ea siquidem responsio conformis est iuri Pontificio & naturali, quibus est satis apertum, non debere iuramentum esse vinculum iniquitatis. Vnde si quod iuramento promittitur, iustitiæ, & bonis moribus contrarium est, dubio procul id non est seruandum. Nec video cur ius Ciuile hac in parte interpretari, & explicare non possit ea, quæ sunt bonis moribus contraria, cùm & Legislator secularis, quo ad Reipublicæ regimen verè interpretari possit iuris naturalis, præcepta, leges & statuta hac de re sancire, vt circa homicidium, adulterium, furtum, falsum testimonium, & his similia, quorum interpretatio necessaria est ad optimam Reipublicæ institutionem. l. vt vim. ff. de iusti. & iure. l. bona fides. ff. depos. nec hoc indiget maiori probatione, cùm |

p. 224

verè negari non possit: alioqui Legislatores seculares satis strictam haberent potestatẽpotestatem ferendi leges super actibus verè temporalibus: quod satis absurdum esset, alienumq́ue à diuina ac naturali institutione. At si semel à lege seculari fuerit definitum, aliquid esse contrarium bonis moribus, & planè iniquum, manifestè conuincetur, eum actum iuramento confirmari non posse, vt is licitus censeri debeat.

Principaliter quartò erit obseruandum, legem ciuilem, humanam quidem & secularem, ipsumq́;ipsumque principem posse iusiurandum remittere in ea materia, quæ ipsius principis, legisúe secularis potestati subijcitur. Nec remissio ista vim absolutionis obtinet, quia iuramentum sub hac conditione ligat iurātemiurantem, nisi princeps superior, cui iuramenti materia submittitur, aliud voluerit ac decreuerit: sicuti & illam conditionem iuramentum priuato præstitum semper patitur, nisi priuatus ille iuramentum remiserit. Hoc ipsum est, quod passim adnotatur, in quolibet quidem iuramẽtoiuramento intelligi exceptāexceptam superioris autoritatẽautoritatem, quo ad ea scilicet, quæ ad superioris potestatem pertinent: cùm illi per iuramentum præiudicium fieri non possit. cap. constitutus. de rescript. Quo fit, vt planè appareat ratio germana ad Iurisconsulti responsum in l. vltim. ff. ad munici. Si quis etenim iurauerit, se ordini non interfuturum, poterit princeps secularis hoc iuramentum remittere, si ille in magistratum ordinis, aut in decurionem fuerit electus. Nam hoc iuramentum præstitum in hac materia de ciuilibus magistratibus, ad quos subeundos Respublica & Princeps, qui eius administrationem habet, poterũtpoterunt quemlibet cogere ob vtilitatem publicam, hunc intellectum, hancúe conditionem patitur, nisi princeps aliud iusserit. aliter etenim esset iuramentum perniciosum, & vinculum iniquitatis. Sic denique est interpretandum quod vulgò dici solet, in omni quidem iuramento intelligi exceptam esse superioris auctoritatem. Atq;Atque ita defendi possunt aliquot iuris Cæsarei decisiones, quorum tutelam & defensionem diligenter suscepit Fortunius in dict. illat. 20. tametsi Panor. & alij in cap. tua nos, de decimis. existimauerint eas leges nullas omnino esse. Qua de re tractabitur in 2. parte huius Relectionis, cùm examinabitur regul. iuris Canonici, quæ dictat iuramentum contra bonos mores non esse obligatorium.

Quintò ex his manifestè constat, Ius Ciuile ac seculare posse leges statuere super puniendis periurijs, quod nos probauimus in Epitome ad quartum librum Decretalium, 2. part. c. 6. num. 20. notat idem Fortun. in dict. illat. 20.

Sextò hinc dubium est, an lex secularis possit tollere effectum iuramenti, cuius meminit text. in cap. debitores. de iureiur. nam Imbertus Rupell. libr. 1. Forens. Instit. cap. 33. testatur, eum effectum apud Gallos sublatum esse, quod non potest aliter defendi, quàm ex patientia. & quadam tacita episcoporum absolutione. aut tandem iudices negant actionem efficacem vsurario agẽtiagenti ad vsurarum solutionem, etiam si debitor eas fuerit iuramento præstito pollicitus, quod æquissimum est.

Septimò apparet, dubiam esse Galliæ praxim, cuius meminit Carolus Molinæus in additionibus ad Alexan. consil. 27. lib. quæq́;quæque nusquam recepit constitutionem Authent. sacramenta puberum. C. si aduers. vendi. vbi ratione iuramenti negatur minoribus ætate in integrum restitutio aduersus enormem læsionem, quam ætatis facilitate patiuntur in contractibus. Forsan enim ea praxis ob dissimulationem Romani Pontificis, & Episcoporum, excusationem habet, vel ex eo defenditur, quòd consuetudo forensis laicorum potuerit tollere à iuramento eam vim, & effectum, quem ei leges seculares dederant. Atque tunc ex ratione c. cùm contingat. c. debitores. c. si verò. de iureiurand. licet in integrum restitutio minori. qui iurauit, concedatur: nihilominus quia egit contra iuramentum, quod potuit seruare absq;absque interitu, & periculo salutis spiritualis, actor periurus censebitur. idcircò prior practici styli defensio magis applaudet.

Hæc diximus de legibus ciuilibus, quæ circa vires iuramenti disponunt. Nec enim possunt effectus iuramenti, quos habet ex lege naturali, diuina vel canonica, tollere, cùm isthæc materia præcipuè pertineat ad Romanos Pontifices, ob religionem iurisiurandi. text. celebris in cap. venerabilem. de elect. Qui licet probet declarationem iuramenti, an id licitum vel illicitum sit, ad Romanum Pontificem pertinere: ea tamen constitutio hac in parte procedit propter materiam subiectam, quæ ad summũsummum Pontificem pertinebat, non ad alium. quandoquidem nullus poterat de causa illa cognòscere, aut iudicare, præter Romanum Pontificem, ex eo, quòd ibidem ageretur de iuramento præstito super electione veri & iusti Imperatoris: non tamen ex hoc negatur in ea constitutione, ius interpretandi iuramenta, an ea licita sint, vel illicita, posse ad Principes & Legislatores seculares pertinere: tametsi verum sit ad summũsummum Pontificem maximè pertinere ius explicandi veros effectus iuramenti deducendos quidem à ratione legis naturalis vel diuinæ. Qui verò nosse cupit multa alia de hoc articulo, legat Fortunium in dicto tractat. de vltimo fine, illat. 20.

Cæterùm quia de absolutione ab obligatione voti & iuramenti tractauimus, operę precium erit expendere. an possit

12

^† quilibet prælatus absoluere, aut dispẽsaredispensare super voto pœnali, priusquam opus illud, quod sub pœna interdictum est, committatur. Et sanè si votum fiat alicuius operis absolutè, poterit super eodem voto dispensare is prælatus, qui ius & potestatem |

p. 225

habet super ea re, quæ in votum deducta est, dispensandi, vt si quis vouerit non ludere. Nam in omni voto quilibet episcopus dispensat, prærer votum religionis & peregrinationis Hierosolymitanæ, vt communiter receptum est. Et explicat diligenter Domi. Soto. lib. 8. de iustit. & iure. quæst. 4. artic. 3. vbi idem tradit in voto perpetuæ castitatis, & Romanæ, ac Compostellanæ peregrinationis. Quorum primum iure, duo verò vltima consuetudine asserit excipi ab Episcoporum dispensatione. At si in hunc modum votum conceptum fuerit, vt quis vouerit non ludere sub pœna religionis, aut Hierosolymitanæ peregrinationis, ante commissam pœnam poterit quilibet Episcopus, cui vouens subditus sit, dispensare ex causa quidem, post commissam autẽautem pœnam quidam censent, posse votum pœnale religionis, aut peregrinationis Hierosolymitanæ dispensari per EpiscopũEpiscopum, quamuis votum istud peregrinationis huius, vel religionis, nullius admittat prælati dispensationem, nisi ea concedatur à Romano Pontifice: quando votum hoc est absolutum. Differentiæ ratio inde sumitur, quòd vouens directè & absolutè religionem in animo habet, & desiderio illam profiteri vt rem sibi gratissimam, atque ideo votum deliberationem habuit perfectam. Sed qui vouit lege pœnæ religionem, aut peregrinationem, non habet animo ea quæ vouet, nec ideo promittit illa quòd sibi sint cordi: imò ad ea tanquam sibi ingrata & molesta, in pœnam obligari voluit: vnde forsan iusta causa est, quòd per Episcopum fiat, & concedatur dispensatio. His accedit, quòd forsan quibusdam videbitur, non omnia vota conditionalia & pœnalia, esse deliberatione iusta emissa: nam Ambrosius Catharinus contra Caiet. censet, non valere votum hoc: promitto ingredi religionem, si commisero adulterium, quod valere asserit Caiet. in summa, in verbo, votum. Nihilominus tutior est eorum opinio, qui censent adhuc in hoc casu post commissam pœnam necessariam esse Romani Pontificis dispensationem: quia iam est contracta ex voto obligatio ad religionem, cuius equidem voto derogare per dispensationem nemo potest, præter ipsum Romanum Pontificem. atque ita in hac quæstione visum est Dominico à Soto, in institutione de cauendo iuramentorum abusu, parte 1. capit. 9. Et lib. 8. de iustitia & iure. quæstio. 2. artic. 1. & quæstio. 4. artic. 3. Nec enim deficit promissio saltem implicita ad votum religionis, in huius quæstionis specie. Vnde par est, quòd obligationem ad religionem ex causa voti inductam esse iudicemus. Qua in re illud est obiter adnotandum, in quolibet voto, præsertim religionis, esse necessariam explicitam, aut saltem implicitam promissionem: nec propositum ingrediendi religionem, & in ea permanendi perpetuò sufficeret. text. elegans in c. literaturam. de voto. Aliud etenim est promittere ingressum, & professionem religionis, aliud habere propositum ingrediendi, profitendi, ac perseuerandi: Nam qui propositum habet, nec explicitè nec implicitè promittit professionem religionis, cùm aliud sit proponere, aliud deliberatè promittere, sicuti eleganter explicat Caiet. lib. 17. responsionum. capit. 7. Et Dom. Soto. d. lib. 8. quæst. 1. artic. 2. tametsi Doctores iuris Canonici interpretes non possint excusari à non satis diligenti huius articuli examinatione. sic sanè text. in cap. consulti. de regular. dum propositum absolutum sufficere censet ad perpetuam religionem, intelligendus est de proposito absoluto, ex quo tamen possit deduci saltem implicita religionis perpetuæ promissio, alioqui minimè conueniret ea responsio cum c. literaturam. Quòd si quis votum fecerit ingrediendi religionem, minimè pollicitus explicitè, vel implicitè perpetuam religionem, censetur vouisse secundum ius, vt tandem gaudeat anni probatione, intra quem possit pœnitere, si viderit eum statum sibi commodum, aut gratum non esse. sic enim Thom. censet in 2. 2. quæst. 189. artic. 4. quem sequuntur Deci. in cap. in præsentia. de proba. num. 55. Archi. in cap. scimus. 12. q. 1. Henric. in c. statuimus. colum. 3. de regul. & Florent. 3. par. tit. 16. c. 2. q. 4. Syluest. in verb. religio. 2. q. 19. & Ias. in l. si quis hæredem. nume. 13. C. de institut & substit. Ex mente tamen S. Thomæ deducitur secus esse dicendum, vbi quis votum fecerit, aut promiserit profiteri in aliqua religione, vel esse religiosum. quod & Syluest. notat. Imò si quis vouerit fieri religiosum, intelligitur votũvotum istud in anno quidem probationis: non tamẽtamen de perfecta & perpetua religione. Item si vouerit quispiam, esse religiosum, ea tamen intentione & mente, vt velit gaudere anno probationis, poterit intra annum ante professionem tacitam vel expressam à monasterio exire: sicuti vtrunq;vtrunque docere conatur Caiet. in d. art. 4. quæ omnia omninò notanda sunt ad perfectam voti obligationem, vt sciamus qua ratione teneatur quis ex deliberata promissione ad votum vel religionis, vel alterius boni, ac pij operis.

§. QVARTVS.

OBiter in præcedenti §. tractauimus de interpretatione iuramenti, iuxta consensum & mentem iurantis, atque item secundum ipsius actus iurati propriam conditionem & naturam: oportet tamen modò eādemeandem materiam iterum altius exponere, ab origine & radice deducendo, quid de hac re iura explicuerint.

Nam

1

^† illud iuris est apertissimi, iuramentum propriam assumere naturam actus, cui apponitur, & secundum eam intelligendum omnino esse. Hoc probatur in d. l. vlt. C. de non numer. pecun. vbi iuramentum, quo quis iurat soluere pecuniam sibi mutuò numeratam, eam conditionem habet, vt intra biennium possit qui iurauit opponere exceptionem non num. pecun. sicuti paulò antè dictum est. Hæc siquidem promissio soluendi pecuniam numeratānumeratam, propriam hanc naturam habet, quòd possit intra biennium obijci exceptio non nume. pecu. idem constat in c. quemadmodum. de iureiur. Etenim qui iurat aliquam in vxorem se ducturum, non tenebitur eam vxorem ducere, si post hanc promissionem ipsa fuerit fornicata, quia huius sponsalitiæ promissionis illud proprium est, quòd sponsa nōnon fornicetur: igitur iuramentum non mutat hanc propriam huius actus naturam. facit optimus tex. in l. vlt. C. de lib. caus. Sed ne quis mihi statim obijciat plures effectus, quos contractus iurati habent, quosq́;quosque minimè habuissent absq;absque iuramento, inquirere necesse est huius conclusionis verum intellectum. Et sanè ita est hæc propositio accipienda, vt de natura propria. & à primordio ipsi actui conuenienti, non de accidentali intelligatur. sic deniq;denique iuramentum assumit actus naturam primordialem, vt ita loquar, non accidentalẽaccidentalem: ea siquidem propter vim iuramẽtiiuramenti plerunq;plerunque mutatur, quod satis euidenter ex multis apparebit, quæ de effectibus iuramẽtiiuramenti traduntur, & à me statim tradentur: & hoc probatur eleganter autoritate Iurisconsulti. l. item veniut. §. cùm prædixerimus. ff. de pet. hæred. vbi distinctio maxima fit inter ea, quæ ab initio naturaliter insunt actui, & ea, quæ ex accidenti ei conueniunt: vt actio alteri subrogata secundum primordialem naturam, non secundum accidentalem subrogetur. notat gloss. in l. certi condictio. in princ. ff. si cert. pet. cuius præter Bart. & Doct. ibi meminit Bal. in cap. vlt. col. 3. de iureiur. idem Bald. in l. vnica. §. sed si non. C. de rei vxo. actio. eius tamen intellectum examinat Zasius lib. 1. singul. respons. ca. 14. ex quibus communi omnium consensu receptum est iuramentum naturam primordialem actus, cui accessit, sequi: non accidẽtalemaccidentalem, quod notant in specie Aret. col. penult. & Deci. num. 23. in c. 1. de iudic. & ibi Alcia. num. 46. Sed tamen dubitatur, quæ dicantur naturalia & accidentalia contractus, vel actus alicuius? Bald. equidem in l. 1. col. 1. C. commodat. eleganter ac subtiliter scribit, ea, quæ veniunt accidentaliter triplici ratione contingere, ratione equidem moræ, culpæ, vel conuentionis ea verò dici naturalia, quæ procedunt virtute quadam ab initio à propria rei specie. cui cognitioni plurimũplurimum accedit text. in l. pacta conuenta. ff. de contrah. emption. & in dict. §. cùm prædixerimus. vbi gl. hoc ipsum sensit, Sic sanè secundum hanc traditionem aduertendum erit in actibus iuratis ad ea, quæ ex natura. vel ex accidenti eidem actui conueniant. Vt deniq;denique sit omnino compertum iuramentum alicui actui accedens, sequi naturam ipsius actus principalis, in quo interponitur, quod non semel ex d. l. vlt. adnotauimus. Cuius ad hoc meminere Bal. in c. cùm omnes. col. pen. & c. quæ in ecclesiarum col. 5. de constitut. Abb. in c. cùm contingat. de iureiurand. nu. 14. text. elegans, sicuti Ias. ibi notat, in l. sed etsi possessori. §. item si iurauero. ff. de iureiur. Quibus & illud suffragatur, quòd iuram entum non auget obligationem, nec consensum, sed ei tantum intra limites suos manẽtimanenti addit religionis vinculum, quod voluit Bald. in l. si procurator. col. 3. vers. & prædicta sunt vera. ff. de condic. indebit. Nam qui iurat actum aliquem, nisi aliud expressim addiderit, illum iurare intelligitur iuxta sensum, naturam, & qualitates proprias, quas ille actus habet ex natura sua, secundum leges humanas. arg. l. Titius. in fin. ff. ad Trebel. Quamobrem præter multa quæ de interpretatione iuramenti hac in parte adduci possent, duo tātùmtantum generaliter adnotabimus. Primum quidem iuramentum esse intelligendum secundum naturam, conditiones & qualitates, quas actus, cui accessit ab exordio, ex proprietate eiusdem per legẽlegem Canonicam & Ciuilem consequitur. Secundum, omnino iuramentum ita intelligendum fore, vt nullam interpretationem præter consensum iurantis patiatur. capit. Quintauallis. de iureiur. cap. cum iuramento. de homi. notatur in c. veniens. de iureiur. Ex quibus aliquot inferam: nam de effectibus, qui procedunt à religionis vinculis, passim à Doctoribus traditur.

Primùm quidem hinc colligitur vera

2

^† interpretatio text. in l. quoties. C. de rei vendic. ex qua si quis domum Titio vendiderit primò, & deinde eandem Sempronio vendat, & tra|

p. 227

dat: dominium huius domus in Sempronium transfertur, nec Titius poterit aduersus secundum emptorem agere. Nam etiam si prior venditio iurata fuerit, nihilominus eadem decisio obtinebit, cùm natura contractus emptionis & venditionis ea sit, vt ante traditionem dominium in emptorem minimè censeatur translatum, donec perfecta traditio fiat: & idcirco si res vendita alicui, alteri ante traditionem vendatur, & eidem tradita fuerit, hic secũdussecundus emptor efficitur perfectus dominus rei emptæ. l. 1. cum alijs ff. de actio. emp. atque ita d. l. quoties. intellexit Ioan. Imol. in c. cùm contingat, de iureiur. num. 81. quem sequuntur Ias. in ead. l. quoties. num. 36. Hippo. in l. qui duobus. numer. 9. ff. de falsis. & Ludo. Gozad. in consil. 14. num. 2. eandem opinionem & nos probauimus in Epitome ad 4. libr. Decret. 1. part. cap. 5. num. 9. cui accedit text. in cap. sicut. de spons. qui probat, sponsalia etiam iurata, per subsequens matrimonium dissolui.

Secundò infertur maxima extensio ad text. in cap. cùm locum. de spons. Ex quo patet, matrimonium metu contractum nullum esse ipso iure, id etenim verum est, etiam si contractus is coniugalis iuratus fuerit. Nam id iuramentum, licet alioqui metu præstitum validum sit ipso iure, donec absolutio ab eo præstita fuerit, accedẽsaccedens contractui coniugali eius naturam sortitur, vt ratione metus nullum sit ipso iure, nec absolutionem exigat, quia materia subiecta, quæ speciali quadam ratione omnino liberum consensum requirit, operatur quòd iuramentum prorsus sit nullum. quemadmodum latiùs disputaui in 2. parte Epitomes. capit. 3. §. 5. num. 2.

Tertiò ex præmissis deducitur ratio eius opinionis, quam Bartol. explicat in l. Titia Seio. §. Imperator. q. vlt. ff. de legat. 2. vbi Bald. & Cuma. post eũeum existimant,

3

^† donationem etiāetiam iuramento pręstito firmatam posse reuocari, si donator post eam liberos habuerit, secundũsecundum l. si vnquāvnquam. C. de reuocan. donatio. ex qua constat, donationis cuiuslibet proprium esse, quòd ea reuocetur, si donator liberos habuerit. vnde cùm iuramentum appositum donationi sequatur naturam & proprietatem eiusdem, satis constat, non deficere propter iuramenti adiectionem hanc donationis proprietatẽproprietatem, & naturam primæuam. Quam opinionem sequuntur plures, quos refert Andreas Tiraquel. in d. l. si vnquam. in principio. numer. 168. ex quibus apparet eam communem esse.

Quartò, ex his poterit perpendi veritas eius resolutionis, quam in rubr. de testament. 2. parte. num. 10. explicuimus circa duarum quæstionum dubitationem. Quarum prima est de donatione iurata inter virum & vxorem, an ea habeat conditionem istam, quòd præmoriatur donatario donator? Altera quidem est de donatione causa mortis etiam iurata, an possit ad mortem vsque reuocari? Nam harum controuersiarum definitio ex eo pendet, an iuramentum tollat harum donationum propriam naturam, quod inibi latè tractauimus.

Quintò ab eadem radice procedit, quod Bald. scribit in cap. ex rescripto. de iureiurand. existimans, fideiussorem

4

^† cum iuramẽtoiuramento promittentem se soluturum creditori, quicquid à debitore principalis is adsequi non possit, teneri omnino ad solutionẽsolutionem debitæ pecuniæ, etiam nulla facta excussione. Etenim si vires iuramenti rectè perpendamus, manifestè apparebit, falsam esse hanc Baldi sententiam. beneficium siquidem excussionis hac in specie non tantùm ex conuentione hominis, sed ex propria natura, & primæua contractus deducitur, ac oritur. l. decem. ff. de verborum obligat. l. 1. C. de conueni. fisci debit. l. vltim. in princip. ff. si cert. petat. quo in loco Alexand. Iason & Decius, Baldi opinionem falsam esse asseuerant, ea ratione, quòd iuramentum sortiatur planè qualitates, & conditiones eius actus, cui accedit dict. l. vltim. C. de non numer. pecunia. cap. ex parte de cleri. non resid. imò & fortiori casu dicendum erit, quemcunque fideiussorem habiturum esse beneficium excussionis. & authent. præsenti. C. de fideiussori. etiam si contractum fideiussionis iurauerit, cùm hoc beneficium cuilibet fideiussori ex natura contractus competat. quod eleganter Bald. sibi contrarius docet in capitul. cùm contingat. de iureiurand. 7. conclusione, dicens, ex instrumento propter iuramentum oriri obligationem fideiussoriam cum omnibus qualitatibus & beneficijs, quæ habent aliæ obligationes fideiussoriæ. Vnde palàm voluit Bald. beneficium excussionis minimè tolli per iuramentum, quam sententiam iterum sequuti sunt Barbat. in consilio 43. lib. 2. num. 10. Andr. Alciat. in dicto capitul. cùm contingat. numero 174. Tiraquel. in d. c. si vnquam. in princip. numero 147. tametsi Baldum in dicto capitul. ex rescripto. sequantur Alexand. in consilio 29. lib. 7. colum. vltim. & Hippo. in rub. ff. de fideiussorib. numero 9. tenentes, beneficium excussionis excludi per iuramentum ipsius fideiussoris contractum iurantis, ex ratione text. in capitul. ex rescripto. cui responderi poterit in eo text. quod dicitur iuramentum seruandum fore, intelligendum esse seruato ordine compulsionis, vt prius. fiat excussio in principalibus debitoribus: & demum fideiussores compellāturcompellantur soluere: quemadmodum eam decisionem intellexit Barbat. in d. consil. 43. col. penult. lib. 2.

Sextò hinc deducitur, an verum sit quod idem Bald. docet in c. querelam. de iureiur. asseuerans,

5

^† emphyteutam, qui pensionem constitutam in cōtractucontractu pro re data in emphyteusim soluere iurauerit, pręcisè teneri ad solutionem, ita quidẽquidem, vt emphyteusim amittat si non |

p. 228

soluerit pensionem, etiam biennio nondum elapso, quod probatur arg. tex. in l. si quis maior. C. de transact. quo sancitum extat, eum qui contractum, seu conuentionem seruare iurauerit, commodo eiusdem contractus cariturum, si iuramentum non seruauerit: quamobrem Bald. sequuntur Alex. consil. 85. lib. 1. idem Alexand. & iuniores in d. l. si quis maior. Catellia. Cott. in memoralib. dictione, emphyteuta. Francis. à Ripa in capit. 2. de rescriptis. colum. 5. Hippo. singul. 226. & est communis opinio, sicuti eam sequutus asserit Ludouic. Gozadi. in consil. 57. colum. 3. & penult. eamq́ue vt communem seruari in prætorio Rotæ testatur Guiliel. Chassad. decisione 2. tit. de iureiur. quo in loco scribit communi sentẽtiasententia receptum esse, quòd d. l. si quis maior. locum habeat in quocunque contractu. Contraria sententia verior profectò videtur propter naturam ac proprietatem huius contractus emphyteutici, cuius proprium est, non amitti emphyteusim, ob non solutam pensionem intra biennium. capit. potuit. de locat. l. vltim. C. de iure emphyt. Hæc verò proprietas non tollitur per iuramentum, quia ex huius contractus specie descendit, vt in simili dicebat Bald. in l. 1. C. de commodat. Sic sanè hanc Baldi opinionem improbant Carolus Molinæus in dict. Alexand. consilio 85. in prima additione. & Curtius Iunior, in dicta l. si quis maior. numer. 30. Nec oberit eadem responsio dict. l. si quis maior. quia etiam si in omnibus, & quibuscunque contractibus locum haberet, esset tamen intelligenda eo quidem sensu, vt iuramentum acciperet omnes conditiones, quas contractus, cui accedit iure ipso, ab exordio recipit: sicuti superius iam satis dictum est. Præsertim eiusdem constitutionis decisio cessat, parumq́ue nobis nocet, si teneamus eandem responsionem solum procedere in contractu transactionis, non in alijs, quasi ea responsio speciale quid contineat in transactionis contractu, secundum Riminal. Parpaliam & Alciat. ibi. Corne. consilio 246. libro tertio. Carolus Molinæus in dicto consilio Alexand. 85. qua ratione mihi displicet, quod Matthæ. Mathes. adnotauit in notab. 50. scribens, venditorem ab actione euictionis liberum omnino esse, si emptor minimè soluerit intra diem constitutum precium, quod promisit & iurauit soluere, licet post diem nihilominus id soluerit. Etenim falsam esse censeo hanc sententiam, tametsi ea procedat à communi Doctor. opinione, quæ asserit dicta l. si quis maior. obtinere in omnibus contractibus, & conuentionibus iuratis. Fit igitur ex his, non esse veram Baldi assertionem in dicto capit. querelam. imò, ni fallor, existimo ex mente illius capitis deduci posse contrarium, siquidem post biennium à cessatione solutionis pensionis agitur ibi ad priuationem rei, cuius ratione soluere pensionem iurauit condemnatus. Etenim quòd emphyteuta non possit ob cessationem pensionis soluendæ priuari emphyteusi intra biennium, proprium est eiusdem contractus, ab eius exordio & natura, non ex accidenti.

Septimò ex prænotatis infertur intellectus ad text. in capit. vltim. de emption. & venditio. atque ad omnia iura, quibus statutum est, venditorem teneri de euictione, si requisitus admonitusq́ue non defenderit emptorem conuentum rei vendicatione, ad rei venditæ restitutionem. Etenim quibusdam placet ratione iuramenti omnino teneri venditorem etiam non admonitum defendere emptorem, si sciuerit, ei litem motam fuisse. quod Imol. voluit in l. quod te mihi. ff. si cert. petat. cuius opinionem ipse examinaui lib. 3. variar. resolut. c. 17. num. 5.

Octauò illud hac ex causa in examen incidit, an qui promisit cum iuramento aliquid facere, teneatur, & cogendus sit precisè facere, an satis ei sit, si velit soluere id, quod alterius hac de re intersit? Nam iure ciuili

6

^† qui tenetur facere non cogitur præcisè ad factum: sed liberatur si velit præstare interesse. l. stipulationes non diuiduntur. ff. de verborum obligat. l. si quis ab alio. ff. de re iudicat. At si promissio fuerit iurata, tenebitur promittens, & præcisè erit cogendus facere. gloss. celebris in l. si pecuniam. in principio. ff. de condict. caus. dat. quam dicit singul. Imol. in capit. 1. colum. penult. de iudic. Ias. in §. actionum. colum. 8. de action. Idem Iason, dicens hanc esse communem opinionem, in dicta l. si pecuniam. Idem Iason & Doctor. in dicta l. stipulationes non diuiduntur. gloss. similis in capit ex literis. in 2. de sponsalibus. quam Præposit. ibi ad hoc notat. text. optimus in capitul. querelam. vbi Anton. ne prælat. vices suas. Aretin. in capitul. primo. de iudic. colum. penult. eandem opinionem latè defendit Fortuni. in capitul. 1. numero 17. de pact. Aduersus tamen hanc communem conatur tenere Corne. in consilio 246. libro quarto, tenent Anania in dicto capitul. querelam. & Matthæ. Afflict. decisione Neapolit. 295. sensit Decius in dicto capitulo primo, de iudic. numero 23. ea ratione, quòd iurans aliquid facere, videtur iuramentum fecisse iuxta qualitates huic obligationi, & promissioni iure accessorias, cum ea scilicet facultate, quòd liberetur præstando interesse, si nolit agere, nec consensit præcisæ promissioni: denique ex eo quòd iuramentum naturam actus, cui accedit, sortitur. Huic verò rationi, si res ista exactè perpendatur, facillimè respondetur. Nam promissio faciendi ex propria natura habet consensum, & necessitatem præcisè faciendi: hoc etenim secundum propriam verborum significationem hæc promissio inducit, ex accidenti tamen, hoc est, ex mora, quia promittens facere non vult, ad interesse tenetur: vnde cùm hæc obligatio ad interesse in promissionibus facti sit ex acci|

p. 229

denti propter moram, minimè erit iuramentum secundum eam intelligendum, sed secundum primæuam obligationis naturam, quemadmodum Aretin. respondet in dict. capit. primo, de iudic. colum. penultim. possumus aliter huic obiectioni satisfacere, si præmittamus. ob religionis causam iuramenta intelligenda fore potiùs iuxta iura Pontificia quàm secularia: quemadmodum superiùs probatum est, atque ideo verum erit, quoties hac in parte ius Cæsareum iuri Pontificio contrarium fuerit, standum esse iuri Pontificio, & tamen iure Canonico absque iuramento, si quis facere promiserit, præcisè facere cogitur. argum. text. in capitulo primo. & capitul. qualiter. de pactis. idque expressim notant Abbas, in capit. per tuas. colum. 4. de arbitr. & in capitulo, veniens. de iureiur. Roman. in dict. l. stipulationes non diuiduntur. & ibi Iason numero 33. Anton. Burgens. in rubric. de emption. & vendition. columna secunda. & Fortun. in capitulo primo, de pactis. numero 19. Igitur licet iure ciuili nemo sit cogendus præcisè ad factum, sed liberetur præstando interesse: attamen quia iure Pontificio, secundum quod iurati contractus sunt interpretandi, promissor facti præcisè agere compellitur, consequens est, ratione iuramenti, etiam à iudice seculari promissorem cogendum fore præcisè facere, cùm hæc promissio potius sit intelligenda iuxta naturam actui iure Pontificio, quàm Cæsareo conuenientem in ea specie, quæ variè ab vtroque iure intelligitur.

Hæc verò communis sententia, quæ dictat, cogendum esse præcisè agere eum, qui facere cum iuramento promiserit, procedit, modò qui iurauit possit facere, quod iuratus promisit, sitq́ue illi possibile hoc factum, vt latè notat Aymon Sauilli, in consil. 12. pluribus hanc opinionem comprobans.

Atque hæc notanda sunt, licet Ioan. Andre. in dicto capitul. qualiter. & Felin. in dicto capit. 1. de pactis. numero 9. tenuerint, etiam iure Canonico promissorem facti omnino liberari, si velit præstare id quod interest: nec cogendum esse præcisè facere, per text. in capit. dilecti. de arbitris. cui respondetur ibidem, ideo non cogi quem præcisè ad factum, sed liberari præstatione pœnæ, quia alternatiuè censetur obligatus ad factum, vel ad pœnam, qui facere sub pœna promisit.

Nonò eadem ferè ratione controuertitur

7

^† interpretatio textus in l. si conuenerit. ff. de iurisdict. omnium iudic. vbi Iurisconsultus respondit, pactum prærogatæ iurisdictionis tolli per pœnitentiam prorogantis ante litem contestatam. Nam si pactum istud fuerit iuramento firmatum, quibusdam placet, non est locum pœnitentiæ: quod notant ex religione iuramenti Imol. & Aretin. in capit. primo, de iudic. Angel. Fulgosi. Paulus de Castro. Alexand. & Iason. in dict. l. si conuenerit. col. 2. quorum opinio communis est, vt fatentur Decius in d. capitulo primo. numero 23. & ibi Alciat. numero 45. in repet. qui eandem opinionem sequitur: & probatur ista pars per rationes præcedentis conclusionis: & deinde quia huius promissionis & prorogationis propria natura est, quòd omninò seruetur: tametsi ex accidenti, ne quis cogatur coram iudice non suo litigare admittatur pœnitentia. Et quia Anton. Abb. & Dec. in dicto capitul. 1. numero 23. contrariam sententiam veriorem esse existimant, tenentes, pactum prorogatæ iurisdictionis, etiam iuratum, ante litem contestatam per pœnitentiam prorogantis tolli: existimo communem opinionem veriorem esse duabus quidem rationibus, quæ licet alioqui dubiæ sint, vt quidam arbitrantur, attamen plurimum earum authoritas persuadebit, ob religionem iuramẽtiiuramenti non esse admittendam pœnitentiam. Primùm, quia adhuc iure ciuili pœnitentia prorogantis minimè tollit prorogationis pactum, etiam ante litis contestationem contingens. Nam dict. l. si conuenerit, intelligẽdaintelligenda est de voluntate vtriusque paciscentis mutata: siquidem vterque inuito iudice, de cuius honore agitur, mutare poterit voluntatem: nec Iurisconsultus inibi loquitur de mutatione voluntatis vnius tantùm: sed inquit, si mutata fuerit voluntas, vnde absolutè de vtriusque voluntate mutata vera est interpretatio, quod eleganter in d. l. si conuenerit. notauit Alberic. & post eum Deci. in dicto capitul. primo. de iudic. numero 19. Andre. Alciat. ibi. numero 32 idem Alciat. lib. 2. Paradox. capit. 17. & Coras. lib. 4. Miscella. capit. 5. atque hæc ipsa opinio maximè probabilis est, ne dicamus ita facilè iudicium, & pactorum authoritatem eludi, si permiserimus, pœnitentia vnius tantum pactum prorogandæ iurisdictionis, aut non declinandi iudicis alieni iurisdictionem tolli. Nec in praxi admittenda foret responsio Iurisconsulti, si quis post pactum prorogandæ iurisdictionis alicuius iudicis, quæ prorogari potuisset, etiam ante litem contestatam pœniteret. Secundò illud ad hanc probationem adducitur, quod quidam asseuerant tenentes, iure Pontificio in specie d. l. si conuenerit, etiam si ea secundum communem intellectum accipiatur, non esse locum pœnitentiæ, atq;atque ideo inter ius Canonicum & Ciuile distinguendum esse opinantur. Alexand. in dict. l. si conuenerit. 3. Fall. Bald. in l. si quis in conscribendo. C. de episcop. & clericis. Dec. in dicto capitulo primo, de iudic. numero 8. ea quidem ratione, quia secundum communem sententiam Alberic. Barto. & aliorum, in dict. l. si conuenerit. Abb. in dicto capitulo primo. vbi Dec. numer. 20. scribit eam communem esse dicta Iurisconsulti responsio procedit in pacto nudo, |

p. 230

quod iure ciuili actionem non producit: quasi secus sit in stipulatione. Et licet Iason in dict. l. si conuenerit. num. 28. post Petrum, & Cynum, in l. si qui ex consensu. 3. quæst. C. de episc. & cleri. Ioan. Andre. in Specul. titul. de iudic. comp. adit. §. 1. & Alciat. in repet. cap. 1. de iudic. num. 38. teneant aduersus communem, Iurisconsulti responsum, in d. l. si conuenerit. etiam procedere si prorogatio fiat per stipulationem quod mihi verius apparet, quicquid enim sit de illius responsi principali intellectu, ipse opinor, nihil referre, fiat ea prorogatio per pactum nudum, an per stipulationem: nihilominus apparet ex his, quàm variè d. responsum eius interpretes acceperint, vt tandem ratione iuramenti iustè possimus pœnitentiam minimè admittere: cùm iuramentum sit secundum iura Pontificia interpretandum: iure autem Pontificio, imò & Cæsareo dubium sit, an possit pactio illa prorogandi iurisdictionem ante litem cōtestatamcontestatam pœnitentia tantùm prorogantis tolli.

Decimò hinc satis poterit disputari propria & vera examinatio text. in capit. ad nostram. de iureiurand. cuius decisio elegans est, & egregiè probat eum, qui datis creditori pignoribus iurauerit,

8

^† quantitatem mutuò datam se soluturum, teneri præcisè ad eius solutionem, nec posse obijcere fructuum ex pignoribus perceptorum computationem in principalem sortem. Etenim ea constitutio videtur iuramentum interpretari contra naturānaturam propriam contractus mutui & pignoraticij. Est nanq;nanque propriũproprium contractus mutui datis pignoribus, quod fructus percepti ex eisdem in sortem principalem imputentur, vtque ipsam extenuent. l. 1. C. de pignor. actio. l. 21. titul. 13. part. 5. capit. 1. 2. & cap. conquestus, de vsur. cap. cùm contra. de pignorib. Alioqui esset cōtractuscontractus vsurarius, adeò quidẽquidem, quòd si debitor in cōtractucontractu mutui datis pignoribus donationem fecerit creditori fructuum, quos ex pignore percipiet, etiam ob merita præsumetur omnino contractus vsurarius: quod notat Domini. in consilio 12. imò si creditor ex pignore fructus perceperit excedentes ipsam sortem, tenebitur debitori simul cum pignore restituere, quod ex fructibus vltra sortem habuit, secundum Bald. in dict. l. 1. C. de pignor. actio. notatur in d. c. cùm contra. & per Ana. in d. c. 1. de vsur. Nec tantùm fructus percepti sortem extenuant, sed & percipiendi, id est, qui per creditorem potuissent percipi. gl. in d. c. cùm contra. & in d. l. 1. text. opt. in dict. l. 2. de pigno. actio. & in l. 2. C. de part. pigno. notant Alexand. in l. apud Iulianum. §. 1. ff. de legat. 1. Anania in d. c. 1. de vsur. Sed quia Host. in sum. tit. de pigno. §. quando efficaciter. vers. sed nunquid. Pau. de Cast. in d. l. 1. C. de pig. act. & Rauen. in d. c. 1. contrariũcontrarium tenere videntur, existimantes, creditorem solùm de fructibus perceptis, non de percipiendis teneri: oportet distinguere secundũsecundum Abb. in d. c. 1. & in d. c. cùm cōtracontra. NāNam si cōtractuscontractus mutui, & pignoris factus est gratia vtriusq;vtriusque, vt in dubio præsumendũpræsumendum est, tũctunc tenetur creditor ad fructus, quos potuisset ipse percipere, non tantùm ad perceptos. Quòd autem communiter hic contractus fiat gratia vtriusque, probatur in §. vltim. quibus mod. re contra. obligat. quo quidẽquidem casu tenetur quis de dolo, lata, & leui culpa. Sed si fiat contractus pignoris gratia debitoris tantùm, quia creditor nolebat pignus, nec id petebat: tenebitur quidem de perceptis tantùm, aut de his, quos omisit percipere dolo, aut lata culpa, iuxta distinctionem text in regul. contractus. ff. de regul. iur. quòd si domus data fuerit in pignus, & actum sit, vt eam creditor habitaret, tenebitur creditor ad pensionem, quam ipse solitus erat soluere: non ad eam, qua pro conductione domus ab alio percipere potuisset. l. si ea. in 1. C. de vsur. Paul. Castrens. in l. 1. C. de pignor. actio. fructus verò in sortem computandi planè sunt ab ipso creditore ex pignore percepti, vt modò diximus: & præterea à debitore creditori præstitæ operæ, quæ communiter æstimationem pecuniariam patiantur. l. vltim. C. de capti. & postlimi. reuer. l. 11. titul. 29 part. 2. text. in d. cap. 1. de vsur. & in d. l. 2. C. de pig. actio. notat Iason in §. in bonæ fidei. num. 65. Instit. de actionib. quòd si ita proprium huius contractus est, fructus in sortem computari, mirum profectò videtur, quòd in d. c. ad nostram. responsum est. Et tamen ex ea decisione frequenter adnotatur,

9

^† quòd si quis iurauerit centum Titio soluere, non poterit compensationem obijcere, etiam eius quantitatis, quæ certa ac liquida sit, quasi iuramentum sit in specifica forma obseruandum. c. debitores. de iureiur. compensatio autem non est vera, sed ficta solutio. l. si cum filio. ff. de compen. idem probat tex. in l. 3. ff. eo. Ideo inquit Iurisconsultus, compensatio necessaria est, quia interest nostra potius non soluere, quàm solutum repetere. Igitur qui compensat, minimè soluit saltem iure. facit ad hoc text. optim. in l. Iulianus. ff. de condit. & demonstrat. ibi, quasi dederit. Et quibus hunc effectum tribuendum esse iuramento censent Innocent. Hosti. Ioan. Andr. Collectari. Anto. & in specie Imol. in d. c. ad nostram. Matthe. notab 54. Are. consil. 100. longitudo. col. 2. Zasius in §. in bonæ fidei. num. 27. de actio. Corset. in repet. rub. de iureiur. priuil. 15. quorum opinio communis est, vt eam sequuti fatentur Felin. in d. c. ad nostram. col. vlt. Ias. in d. §. in bonæ fidei. col. penul. & idem in l. eum qui. §. si iurauero. ff. de iureiur. colum. 2. Ludouic. Gozadi. consil. 69. colum. 1. Andr. Tiraq. lib. 1. de retract. §. 3. gloss. 3. num. 6. vbi plures ad hoc authores allegat Socin. item in l. Iulianus. ff. de condit. & demonstr. fatetur hanc sententiāsententiam communem esse. Huic opinioni adhuc suffragat̃suffragatur quod iuris est apertissimi, nẽpenempe |

p. 231

compensationem opponi non posse aduersum eum, qui depositum repetit. l. penul. C. deposit. l. vltim. C. de compensat. c. vlt. §. sanè. de deposito. Regia lex 5. tit. 3. & l. 27. tit. 14. part. 5. ob maximam fidem, quam depositarius tenetur deponenti seruare, eo quòd plurimum ei crediderit, glos. in l. hoc negotium. ff. de compen. Ang. & Ias. num. 10. in d. §. in bonæ fidei. igitur & ratione iuramenti mirum non est idem statui, propter eius maximam religionem.

Cæterùm contraria sententia placuit Barto. in l. amplius. ff. rem rat. habe. vbi tradit, eum qui iurauit soluere, non esse periurum, si compensationem obijciat. quod & idem voluere Angel. & Cuman. ibi. Ioan. Faber in d. §. in bonæ fidei. colum. 4. & Platea ibi. col. 1. Bald. in d. cap. ad nostram. & ibi Panormitan. colum. vlt. idem Panormitan. in capit. cùm dilectus. colum. 8. de ordin. cognit. idem in capit. cùm inter. de exception. numero 24. Alexand. consil. 12. col. vltim. libr. 2. Imola sibi contrarius in dict. l. Iulianus. ff. de cond. & demonst. & Carol. Molin. in tractat. de contractib. q. 43. qui testatur hanc opinionem esse communem apud Legistas: licet fateatur priorem à Canonistis magis receptam esse, quemadmodum paulò antè tradidimus.

His authoribus adstipulantur plura. Primùm text. celebris in l. 4. §. soluisse. ff. de re iudicat. Soluisse, inquit Iurisconsultus, accipere debemus non tantùm eum, qui soluit, verùm omnem omninò, qui ea obligatione liberatus est, quo in loco dictat text. eum omnino soluere, qui liberatus sit ea obligatione: idq́ue verè, ac ipso iure, iuxta gloss. de dictione omnino. in l. 1. §. si pecuniam. ff. deposit. gloss. in l. obsignatione. C. de solut. notat Bart. in l. 1. ff. iudi. solui. Sed qui compensat, liberatur. l. si ambo. ff. de compensat. ergo is omnino, ipso iure, & verè soluisse intelligitur. Maximè, quia ipso iure compensatio fit quantitatis, cum quantitate etiam ad liberandum pignus. l. si constat. & ibi gloss. C. de compensat. Secundò illud potissimè adduci poterit, quod ex eodem §. soluisse, aliter deducitur: nempe quo ad rei iudicatæ exequutionem & solutionem eius causa faciendam sufficere compensationem: quod latè notat & tradit Felin. in capit. suborta. dere iudic. colum. 2. Tertiò idem comprobatur authoritate text. in l. si debitor. ff. qui potio. in pign. hab. Nihil enim, inquit, interest compensare, an soluere. Deinde & quartò eadem opinio potissimè instruitur ex eo, quòd debitor facto creditoris, qui quod debet, non soluit, impeditur: imò iam impeditus fuisse videtur, quominus sua die soluat: & sic inutilis est actio ei per quem stat. l. potior. in fine. ff. qui pot. in pignor. habe. Quintò idem constat ex l. dedisse. ff. de verborum signif. & in l. vel permutauit. ff. de lib. caus. vbi dedisse intelligendus est, qui compensauit. Sextò huic opinioni plurimum accedit, quòd licet iuramentum sit strictè, & in specifica forma seruandum, nihilominus iuramentum de soluẽdosoluendo satis seruatur per compensationem, quia conditiones sunt adimplendæ in forma specifica, nec per æquipollens satis est eas seruari. l. Mæuius. & l. qui hæredi. ff. de condi & demonstra. & tamen conditio soluendi impletur per compensationem. l. si peculium. §. de illo. ff. de statu. lib. vers. quòd si hæredi. & in d. l. Iulianus. ff. de condit. & demonst. Nam & si Iurisconsultus ibidem in responso. l. Iulianus. de acceptilatione loquatur. idem est dicendum, cùm acceptilatio minus sit quàm solutio. l. si accepto latum. §. 1. & ibi Bart. ff. de acceptil. Alex. in l. si marito. §. 1. ff. solut. matrim. quibus rationibus satis defensa, & probata videtur opinio Bartol. in dict. l. amplius. aduersus ea, quæ notantur in dicto capit. ad nostram. quamobrem ipse existimo regulariter Bart. sententiam veriorem esse: & præterea posse iure defendi, quòd debitor iurans soluere creditori certam quantitatem sibi mutuò datam, sub pignoribus, optimè possit absque vlla periurij labe opponere compensationem fructuum, quos ex pignoribus perceperit.

Ea verò, quæ priorem opinionem probare videbantur, possunt absque difficultate tolli: nam licet compensatio ficta solutio sit, non tamen sequitur, eam fictam solutionem non sufficere ad satisfaciendum iuratæ promissioni de soluendo: cùm hæc ficta solutio, quæ per compensationem fit, à reali satisfactione æris alieni procedat. habuit enim creditor quantitatem, quæ debitæ pecuniæ æquiualens est, atque ideo etiam si iuramentum sit in specifica forma seruandum, satis per compensationem, quæ realis est quędam satisfactio, seruatur, præsertim quia quod in specifica forma impleri debet, satis impletur performam iuxta mentem disponentis omnino æquiualentem: quod probatur in d. l. Iulianus. & in d. l. si peculium. §. de illo. vbi constat, compensationem simillimam esse, quo ad omnes effectus iuris, & facti, verę solutioni. Nec aliunde à vera solutione differt, quàm quòd tempore compensationis vera numeratio non fiat, quæ tamen prius in effectu facta fuerat.

Item non obstat argumentatio à deposito facta, quia ob specialem fidem, quam seruare tenentur depositarij, illud inductum est à lege ex mente contrahentium. Et quia depositum non fit ea intentione, vt in ius, ac dominium depositarij transmittatur res deposita: Non sic in iuramento simpliciter præstito, quod est intelligendum secundũsecundum ea, quæ actui iurato conueniunt, aut iure conuenire possunt, sicut superius dictum est.

Superest respondere Decretali, ad nostram. quæ videtur hac in controuersia negotium nobis facessere. Variè siquidem ea constitutio intelligitur, cuius examinationi præmittendum est, compensationem fructuum ex pignoribus |

p. 232

perceptorum ipso iure fieri cum ipsa sorte principali, quoties fructus ipsi iam sunt à creditore consumpti, vel redacti in id, quod recipit functionem cum ipso debito: vt adnotarunt Card. Ana. & Doct. in d. cap. 1. de vsur. Bart. Alexand. & Ias. in l. si diuortio. §. ob donationes. ff. solut. matrimo. vnde ita est intelligenda gloss. in dicto capitulo primo, quæ de hac compensatione, quæ ipso iure fit, tractat. Quibus sanè præmissis quidam opinantur in dicto capitulo ad nostram. non admitti compensationem, nec computationem fructuum ex eo,

10

^† quòd debitor iuratus creditor promiserit datis pignoribus, quòd donec solueret debitam quantitatem nullum grauamen super eisdem ei inferret: quasi intellexerit non tantùm de grauamine facti, & sic iniusto: sed & de grauamine iuris. argument. gloss. in l. Lucius. §. tres hæredes. ff. ad Trebell. gloss. & Docto. in l. clam. in principio. ff. de acquirend. poss. molestia etenim infertur, cùm quis iudicialiter vexatur. Authent. de fideiuss. §. 1. in verb. molestus. l. 1. & ibi Bald. C. de nundinis. tradit Paulus Castrens. consilio 204. columna secunda, libro primo. hic tamen intellectus, etiam si probetur à Panormitan. in dicto capit. ad nostram. mihi non placet. Nam quoties quis promittit alteri adhuc iuramento præstito, nullum alteri grauamen inferre, planè ea promissio intelligitur de grauamine iniquo & iniusto: non autem de ea molestia, quæ iure permittente licita est, nec enim de hac promissor sensit, quippe qui noluerit ex ea promissione renunciare his, quæ sibi iure licent & conceduntur. l. Aurelius. §. Caius. ff. de libera. leg Bald. in l. 1. colum. 5. C. de his, quæ pœnæ nomi. gloss. in l. si seruum. §. prætor. ff. de acquirend. hæred. Bald. in l. 1. C. de vsufruct. glo. in capit. pro illorum. de præben. Imola in l. paterfamiliàs. ff. de hæred. instit. Anton. Corsett. in singul. in verb. molestia. Abb. in capit. audita. de restit. spolia. Felin. & Dec. in capit. in præsentia. colum. 1. de probatio. Felin. in capitul. causam quæ. colum. 11. versicul. non obstante. de rescript. ex quibus patet, promittentem alteri nullum ei grauamen inferre, nec molestiam facere posse, nisi aliud ex mente contrahentiũcontrahentium deducatur, iure aduersus eundem experiri.

Secundò solet responderi ad text. in dicto capitul. ad nostram. ideò in ea specie non fuisse admissam compẽsationemcompensationem: quia debitor ipsos fructus dederat in pignus, atque ideò cùm hoc casu fructus ipsi vt species considerentur, non est locus compensationi de specie ad quantitatem. capit. vltim. de deposit. l. vltim. C. de compensat. l. si conuenerit. in 2. ff. de pigno. actio. l. si non sortem. §. si centum. ff. de condict. indeb. l. si ex pecunia. C. de rei vendicat. quam interpretationem ad dict. text. adnotarunt Imola ibi, & Socin. in regul. verb. accipere vltra sortem. colum. 3. sed nec hic intellect. placet. Nam fructus, qui consumptione fiunt accipientis, & consumentis, nec seruando seruari possunt, non solent in pignus dari. de natura siquidem pignoris est, quòd non transeat in dominium creditoris. l. prima. §. per seruum corporalem. ff. de acquirend. possessio. Et præterea si fructus nōnon sunt consumpti, nec redacti in id quod recipit functionem cum debito, nullus est locus compensationi: quemadmodum superiùs explicuimus. Si verò iam consumpti fuerint, aut redacti in id quod functionem cum debito recipiat, etiam si expressim dati forent in pignus, minimè negari posset compensatio, cùm iam essent effecti ipsius creditoris. Quòd si quis existimauerit Imolæ intellectum probari in dicto capitulo ad nostram. dum in eo dicitur, quasdam ab eis possessiones, & reditus recepit in pignore: illi planè respondebimus, reditus inibi fore intelligendos non ipsos fructus, sed iura quædam percipiendi anno quolibet certam quantitatem: quæ quidem iura reditus appellantur, & inter bona immobilia censentur. Cle. exiui. versicul. cumq́ue annui reditus. de verborum significatione. atque ideo hi reditus congruè dantur, & accipiuntur in pignus: hoc ipsum palàm idem textus probat, dum in eo expressim continetur, creditorem de possessionibus & reditibus fructus percepisse. De reditibus enim, id est, de iuribus percipiendi annuam quātitatemquantitatem, cùm de reditibus annuis fructus percipiantur, secundum Baldum, in Proœmio feudo. columna quinta.

Tertiò, Bartholus, Socinus, in dicta l. Iulianus. col. vltima, aliter existimat intelligendam esse decisionem text. in dicto capitulo ad nostram. scribens, non admitti in eo responso compensationem fructuum ea ratione, quia qui iurauit pecuniam debitam soluere, cùm satis certus fuerit tempore iuramenti de fructibus percipiendis ex pignoribus, huic compensationi visus est renunciare: vnde tenebitur ratione iuramenti, & ratione huius tacitæ renunciationis ante omnia soluere quantitatem debitam, & postea poterit agere ad fructus perceptos, ex pignoribus repetendos: habebit autem hæc tacita renunciatio vim ratione iuramenti: cùm debitor iuret soluere quantitatem sibi mutuò datam. Sic Ioann. à Medina, vir doctissimus, in tractat. de restitut. quæstio. tertia. causa vltima, eadem consideratione censet admittendam esse compensationem non obstante iuramento, tempore iuramenti nulla aderat spes, nec ius apparebat compensationis. Quasi, quod & Socin. scribit, nequaquam sit admittenda compensatio eo casu, quo tempore iuramenti iam aderat ius, vel spes compensationis: sicuti probatur in dicto capitulo ad nostram. Sed si animaduertamus ad propriam vim iuramenti, quæ non extendit consensum ad ea, de quibus actum non est, ego existimo, iurantem soluere quantitatem mutuò |

p. 233

sibi datam, eam habere mentem, vt soluat absolutè ipsam pecuniam mutuatam eo casu, quo per creditorem non fuerint percepti ex pignoribus tot fructus, qui possint eam extenuare: nec verosimile est, eum cogitasse de non obijcienda compensatione fructuum, qui apud creditorem iuxta iuris vtriusque regulas manere debent in compensationem sortis principalis: quòd si verum, nec potest vllo modo negari iuramenta esse intelligenda secundum iuris interpretationem conuenientem quidem actui, cui iuramentum accedit, profectò qui datis pignoribus iurat soluere pecuniam mutuò sibi datam, poterit compensationem fructuum obijcere, cùm ea sit huius promissionis natura.

Quartò, præmissis interpretationibus vtcunque adnotatis considerandum est, idcircò in dicto capit. ad nostram. fructuum compensationem admissam non fuisse ante veram debitæ quantitatis solutionem, quia nondum erat liquidum, quantum creditor ex fructibus percepisset. Compensatio verò nusquam admittenda est, nisi ea de liquido fiat. l. si debeas. ff. de compensat. notat Bartol. in l. frater à fratre. ff. de condict. indebit. quòd autem in dicto capitul. ad nostram. non fuerit liquida quantitas à creditore ex fructibus pignorum percepta, patet, quia ex fructibus erant expensæ deducendæ, vt inibi significatur ibi, deductis expensis. l. fructus. ff. solut. matrim. l. sumptus. ff. de rei vendic. At si quis dixerit, secundum hanc considerationem nusquam fore locum compensationi fructuum in debitam quantitatem: cùm semper sint expensæ deducendæ: respondebimus, quoties promissio solutionis absque iuramento præcesserit, posse compensationem opponi, si breuiter iudicis, aut boni viri arbitrio possit ad liquidum deduci, quid ex fructibus deductis expensis creditor perceperit: sed si iuramentum præstitum fuerit, tunc compensatio non poterit opponi, nisi omnino, & statim appareat liquidò, quod ex fructibus creditor perceperit: atq;atque hunc esse opinamur iuramenti effectum, & proprium intellectum text. in d. c. ad nostram.

§. QVINTVS.

RVrsus in hoc tractatu de interpretatione iuramenti solet examinari,

1

^† an sit iuramentum intelligendum iuxta iurantis mentem & sensum, si is aliter iurationem acceperit, quam is, cui iuratum est, intellexerit? & sanè iuramenti verba, sicut & quæcunq;quæcunque alia, intelligenda, & accipienda sunt secundum communem aut proprium intellectum, quem significatione ipsa ostendunt. capit. ex literis. de sponsalib. l. librorum. §. quod tamen Cassius. ff. de legat. 3. cum alijs, quæ frequenter ad hoc citantur atque ita quo ad iudicium exterius interpretatio iuramenti facienda est iuxta iuris vtriusque regulas, & verborum propriam, & communem significationem: quemadmodum in præcedentibus Paragraphis dictum extat. At in animæ interiori iudicio, si de iuramenti intellectu tractemus, est elegans diui Isidori autoritas, libro 2. de summo bono. capit. 31. quacunque, inquit, arte verborum quis iurat, Deus tamen, qui conscientiæ testis est, ita hoc accipit, sicut ille, cui iuratur intelligit. capit. quacunq;quacunque. 22. quæstio. 5. vnde planè colligitur, iuramenta intelligenda fore secundum mẽtemmentem & sensum illius, cui iuratur. Huic verò autoritati obstat ratio satis vrgens, quæ dictat iuramenti obligationem, sicut & omnes alias à consensu iurantis procedere. Etenim cùm agatur de ipsius iurantis obligatione ab eius promissione, assertionéue sub testimonio diuini nominis deducenda, palàm est aduersus iurantis consensum, & intentionem in iudicio exteriori eam constitui non posse, cùm lex humana nihil quo ad obligationem hac in specie præter iurantis consensum inducat, nec deniq;denique eius voluntati contrarium, siquidem lex de interpretatione iuramenti tractat, deq́;deque eius viribus & effectibus ita quidem cautè, vt nihil contrarium consensui iurantis adhuc pro viribus iuramenti statuerit. c. quintauallis. c. veniens. de iureiur. l. vlt. C. de non nume. pecu. l. vlt. ff. qui satisd. cog. nec verè quo ad Deum iuramentum dici potest absque iurantis consensu & mente. Sic Euripides in Hippo. de eo, qui verbis tantùm, non mente, nec consensu iurauerat, scripsit:

Ηγῶσσ' ὀμώμοχ', ἡ δὲφρὴν ἀνώμ αῖϑ

Cuius meminit Ioannes Stobæus, Sermone 28. traduxitq́ue Cicero id in Latinam linguam libro tertio de Officijs: Lingua iurata est, mente iuraui nihil. Quod elegantissimè explicat apud Ouidium Cydippe ad Acontium:

p. 234

Quid tibi nunc prodest iurandi formula iuris?

Lingua́Linguaque præsentem testificata deam?
Quæ iurat mens est: nil coniurauimus illa,
Illa fidem dictis addere sola potest.
Consilium, prudens́prudensque animi sent entia iurat:
Et nisi iudicij vincula nulla valent.
Si tibi coniugium volui promittere nostrum,
Exige polliciti debita iura tori.
Sed si nil dedimus, præter sine pectore vocem,
Verba suis frustra viribus orba tenes.

Huc potissimùm spectat Gratianus in capit. qui peierare. 22. quæst. 5. §. ex his. vbi: ex his, inquit, omnibus colligitur, quòd iuramenta secundum intentionem præstantis, non recipientis à Deo iudicantur. Idem probatur in c. 1. de iureiur. in 6. quo fit, satis perplexam esse quæstionem istam, eiusq́ue definitionem admodum vtilem ac necessariam fore ad plurima dubia, quæ hac de re in animæ iudicio contingere possunt.

Quamobrem Innocent. & Panormit. in cap. veniens. de iureiu. distinguunt forum exterius ab interiori, asseuerantes, in foro interiori, iuramenta esse accipienda secundum intentionem, & mentem iurantis: non eius, cui iuratum fuerit: in exteriori verò adsumendam esse interpretationem eius, cui iuratur, modò is intellexerit, secundum ius, & veram ac propriam verborum significationem. Prior huius distinctionis pars probatur in cap. humanæ aures. 22. q. 5. eamq́ue sequitur Ioan. de Selua, in tractat. de iureiur. 2. part. q. 2. est tamen intelligenda hæc

2

^† opinio, vbi iurans nulla fuerit vsus arte, calliditate, versutia, & dolo in verborum conceptione: quòd si is, qui iurauit, vsus fuerit in cōceptioneconceptione verborum iuramenti dolo, arte, aut calliditate ad decipiendum eum, cui iuratur, tunc etiāetiam in foro animæ iuramentum intelligendum est secundum sensum & mentem eius, cui fuerit præstitum: ita sanè rem istam explicarunt text. in d. §. ex his. sub c. qui peierare. Diuus Thom. 2. 2. quæst. 89. art. 7. ad quartum. vbi Caiet. optimè. & Hostien. in d. c. veniens. modò is, cui iuratur, iuramentum acceperit iuxta debitum sensum. Quòd si dixeris, hanc opinionem esse falsam, ex eo quòd impossibile sit, quenquam obligari iurisiurandi obligatione absq;absque eius animo & consensu: respondebo libenter, animaduertendum esse ad duo. Primùm equidẽequidem, quòd si iurans habuit intentionem iurandi, nōnon poterit huic animo opponere intentionem nōnon promittendi nec obligandi seipsum ex iuramento. Non enim potest separari animus iurādiiurandi ab obligatione seruandi iuramentum: imò animus iurandi necessariò includit obligationem ex ipso iuramento procedentem ad eius obseruationem. Idcircò non tantùm in exteriori iudicio, sed & in interiori tenetur, qui iurauit animo iurandi seruare iuramentum, nec poterit aliquo pacto excusari ex eo, quòd asseueret non habuisse animum seruandi iuramentum, nec seipsum obligandi. Secundò est considerandũconsiderandum, iurantem animo tamen non iurandi, minimè obligari in conscientiæ iudicio ratione iuramenti, quia animum iurandi non habuit. Sed tamen hic peccatum mortale committit, quippe qui pernicioso vtatur mendacio in graue dispendium publicæ, & humanæ actionis: ad cuius confirmationem & tutiorem vim solent iuramenta exigi: atq;atque ideo, si is, à quo iuramentũiuramentum exigitur ad cōfirmationemconfirmationem alicuius actus, non habeat iurandi animum, publicæ vtilitati, & humanis commercijs illudit.

Deinde diuinam maiestatem offendit, quippe qui actu exteriori iudicat diuinum testimonium, actu verò interiori dissentiat ab hac inuocatione diuini testimonij: quod nihil aliud est quàm quædam diuini numinis illusio. Quibus tandem fit hac in specie peccatũpeccatum mortale committi ab eo, qui hac fraude in iuramentis vsus fuerit. Sicuti eruditè docet Caiet. in dicto articulo 7. ex cuius rationibus ipse colligo, hunc ita iurantem teneri quidem, etiam in animæ iudicio seruare iuramentum, si id exigatur, non ratione iuramenti ex vi eiusdem, sed ratione vitandi scandali exterioris, quod verè oriretur, si iuramentum non seruaret. Pro quo facit sententia Bald. in l. ei qui seruo. C. quod cum eo. scribentis, eum, qui promisit alteri centum aureos absq;absque animo promittendi, non teneri absolutè ex promissione, sed ex alia æquitate cogendum fore promissa seruare. Quod iustissimum esse videtur, ne alioqui tot fallacijs, occasio detur in commercijs & humanis commutationibus. Quòd si quis vim iuramenti, eiusq́ue religionem piè ac sanctè obseruare velit, vt planè tenetur, is omnino fallacias omnes, dolos, ac technas in eius conceptione, & formula effugere debet. Qua ratione aperitur sensus eius captionis, qua Dauus ille Teren. vsus est, cùm ipse puerum Mysidi tradidit ad ponendũponendum ad ędes Simonis, vt ea astutia Chremetem deterreat, ne filiam Pamphilo elocet. Etenim cùm Mysis ei dixerit: Quamobrem id tute non facis? inquit Dauus, quia si fortè opus sit ad herum iusiurandũdum mihi nōnon apposuisse, vt liquidò possim. Nam quid sit liquidò iurare, pleriq;plerique dubitarũtdubitarunt. SiquidẽSiquidem Fran. Duar. lib. 1. dispu. c. 2. existimat liquidò iurare, nihil aliud esse, quàm verè iurare, multaq́;multaque adducit in hanc rem testimonia, atq;atque ita interpretatur Terentij locum, & Iurisconsultum in l. alias. ff. de iureiur. Ego sanè apud Iurisconsultum itidem intelligo, liquidò iurare, in hunc sensum accipiendum esse, vt verè iurare interpretemur. At apud Terentium contendam profectò emphasim subesse in ea Daui oratione. quis enim non videt, tot adeò fallacijs Dauum vsum fuisse in appositione pueri ad Simonis ædes, vt planè iuxta sensum interrogantis non posset is prorsus à periurio excusari? idq́ue |

p. 235

potissimùm si Iurisconsultorum responsa, aliorumq́ue prudentissimorum dicta virorum sequamur, quibus passim admonemur non tantùm eum fecisse actũactum, qui verè eum fecerit, sed & qui fieri mandauerit. l. 1. §. deiecisse. ff. de vi & vi arma. l. item apud LabeonẽLabeonem. §. fecisse. ff. de iniur. l. is damnũdamnum. & l. hoc iure. §. 2. ff. de reg. iur. c. mulieres. §. vl. de sen. excom. idcircò serui illius fallacissimi circumspecta cōditioneconditione, opinor sic accipiẽdumaccipiendum eius cōmentumcommentum, vt liquidò iurare nihil aliud sit, ꝗ̈quam verè iuxta ipsorum verborum propriam & manifestam significationem, nulla subintellecta ex mẽtemente legis interpretatione, iurare. Etenim qui non apposuit puerum, tametsi tradiderit alteri apponendum, & iusserit apponi, propriè secundum apertissimum & manifestum verborũverborum sensum, ac verè dicitur puerum non apposuisse, quamuis ex legis mente, & sensu à Iurisconsultis, & viris prudẽtissimisprudentissimis subintellecto, qui per alium fecit, fictè fecisse dicatur. l. nemo. ff. de duob. reis. l. si non sortem. §. libertus. ff. de condi. indeb. l. 1. §. ne autem. C. de cadu. tollen. l. aut qui aliter. §. vlti. ff. quod vi aut clam. tradidere latè Barto. in l. si is qui pro emptore. ff. de vsucap. nu. 56. & ibi Ias. nu. 358. idem Ias. in l. si quis id quod. ff. de iurisdi. om. iudi. vbi Dec. col. pen. idem Dec. in d. l. is damnum. ff. de reg. iu. idem in cons. 604. Alex. in l. 3. §. procurator. ff. quod quisque iu. & alij plerique passim rem istāistam multis in locis examinantes. Hinc palàm est, non satis locum illum Donatum intellexisse, qui eam dictionem exponit in hunc modũmodum: liquidò, purè & manifestè, alij securè interpretantur. Hæc si quidẽquidem interpretamenta nōnon rectè cōueniuntconueniunt vero sensui, nisi ea iuxta propositam à nobis huius loci cognitionẽcognitionem accipiāturaccipiantur. optimè verò Duare. Accur. arguit inconcinnæ interpretationis, dum in d. l. alias, liquidò ab eo assumitur pro manifestè. Hinc

3

^† deniq;denique apparet quid dicendum sit de eo, qui per metum iurat, nec tamen habuit iurandi intentionẽintentionem nec mentem. Nam hic peccabit quidẽquidem mortaliter ob illusionẽillusionem, quam prætextu diuini testimonij conatur facere. quod Caie. docet in d. ar. 7. quidquid hac in specie Pan. contrariũcontrarium senserit in c. si verò. de iureiu. col. vl. nec enim ob quẽcunq;quemcunque metum debet quis hac illusione vti, nempe mendacio isto, quo perniciosè verbis exterioribus adsumit testimonium diuinum, non tamen mente, ex quo mendacium est manifestum, cùm aliud verbis explicuerit, quàm mente conceperit, & tamen ante absolutionem tenetur iuramentum hoc seruare, quia ecclesia quo ad exterius iudiciũiudicium potius præsumit iurandi animum, ne præsumat mortale peccatum. cap. verum. de iureiur. l. merito. ff. pro socio.

Cæterùm hac in parte de iuramenti interpretatione illud optimè congruit, an vim habeat contra hæredem, & in hæredum fauorem? & sanè in hac controuersia illud semper mihi placuit, quòd iuramẽtumiuramentum, quo ad periurij crimen, & animæ vinculum, minimè transeat

4

^† in hæredem iurantis: bene tamen in hæredem eius cui iuratũiuratum fuerit, nisi materia subiecta contrariam interpretationem suadeat. Hoc enim iam diu probauimus in c. requisisti. de testamen. 2. col. id verò modò latius repetemus, quia locus hic aptior sit huic negocio peragendo. Prior resolutionis pars ex eo manifesta est, quòd ex iuramento quædam spiritualis obligatio deducitur, quo ad vim religionis, hæc autem animam tantùm iurantis ligat: sicuti cæteri spirituales contractus, voti scilicet, & similes. c. vnic. 30. q. 2. vnde si quis iuratus aliquid facere, aut dare promiserit, eius hæres licet teneatur, vt hæres stare contractui, & promissum soluere, non tamen sub vinculo, & religione iuramenti, vt si non fecerit, periurus censeri debeat, secundum Abb. & Doct. in c. veritatis. de iureiu. Ioan. And. in c. vlti. de sepul. Bal. & Paul. in l. grege legato. ff. de legat. 1. Bald. in l. vlti. col. 4. C. de pact. Bart. & Bald. in l. generaliter. C. de reb. credi. Tho. 2. 2. q. 98. art. 2. ad 4. Alciat. in c. cùm contingat. de iureiu. nu. 120. & ibi Imol. nu. 18. Posterior verò pars apparet, & ꝓbaturprobatur: quia qui iurat Titio decem dare, id iuramentum facit secundũsecundum interpretationẽinterpretationem iustāiustam eius actus, cui iuratio adhæret, sicuti superius nōnon semel admonuimus, at actus hic absq;absque vllo dubio secundum iuris decisiones ad hæredes Titij transit, igitur is qui iurauit, tenebitur & hæredibus Titij sub iuramenti religione, quæ eius animam obligat ad periurij reatum, & pœnāpœnam. quod secùs est in proximo casu, in quo bona hæredis, & eius persona, quo ad obligationis exequutionem, per defunctum, promittentẽpromittentem obligata censentur, non tamẽtamen animæ quo ad periurij pœnam & culpam, atq;atque ita receptum est, iuramentũiuramentum ex parte iurantis esse personale, quemadmodum DD. adnotarunt in d. c. veritatis. ex parte verò eius, cui iuratũiuratum sit, nos opinamur ad hæredes, & successores transire, quod cōstatconstat in d. c. veritatis. si eius decisio rectè consideretur. Respondemus, inquit tex. vt hęredes tui, qui nobis, vel alicui successorum nostrorũnostrorum iurauerint, alijs iurare minimè cōpellanturcompellantur: Catholicis tamen successorib. nostris, qui pro tẽporetempore fuerint & homagij, & fidelitatis puritatẽpuritatem nihilominus ac si iurassent omni tẽporetempore teneantur absq;absque tergiuersatione aliqua fideliter obseruare. Hactenus Clemens tertius Pontifex maximus, qui palàm sensit, sat esse ꝙquod semel iuratum sit Rom. Pontifici, vt qui iurauit ratione iuramenti, teneatur fidem seruare ipsius Romani Pontif. successorib. vnde plura possunt deduci.

Primùm falsum esse, quod quidam existimarunt, dicentes iuramẽtumiuramentum ex parte eius, cui præstatur, personale esse, nec ad eius hæredes transire, licet id ita esse asseuerent Bald. Fulgo. & Rom. in l. sed si hac. ff. de in ius vocand. quos dubius tamen sequi videtur Curt. iunior in l. si quis maior. C. de trans. nu. 25.

Secundò apparet verus intellectus propriaq́;propriaque |

p. 236

5

^† interpretatio ad text. in d. c. veritatis. in hunc sanè modum, vt manifestum fiat iuramentum, cuius inibi mentio fit, ad hæredes eius, cui iuratum est, transire, etiam si hæredum, nec successorum mentio nulla facta fuerit in formula iuramenti, qua in re existimamus falsam esse glo. ibi communiter receptam, teste Imol. dum dixit, necessariam fuisse mẽtionemmentionem successorum, vt iuramentum illud ad successores eius, cui præstitum fuit, transiret: etenim iuramentum simpliciter præstitum in re, quæ successoribus competit, ad eos omninò transit.

Tertiò constat, iuramentum præstitum alicui expresso nomine proprio in re tamen ad dignitatem pertinenti, ad successorem dignitatis transire. Nam in dubio an aliquis actus sit personæ vel dignitati tribuendus, ex coniecturis id deprehenditur, vt probat text. elegans in d. c. requisisti. de testamen. notant Abb. Felin. & Deci. in c. quoniam Abb. de offic. deleg. text & ibi Bart. in l. penult. ff. de reb. dub. & ibi Paul. de Cast. Bal. item in d. c. quoniam Abb. Soci. cons. 34. lib. 3. col. 2. Alciat. de præsum. reg. 1. præsum. 28. coniectura verò satis sufficiens est, quòd actus ipse fiat respectu rei ad dignitatem pertinentis, quemadmodum longius in d. c. requisisti, probare conati sumus.

Quartò deducitur ex his, errare Ant. Card. Abb. & Doct. dum in d. c. veritatis. existimant, necessariam esse in formula iuramenti saltem ipsius dignitatis mentionem, vt iuramentum extendatur ad successores in dignitate. Hæc etenim conclusio falsa videtur ex his, quæ modò explicuimus.

Quintò, ex eiusdem distinctionis parte posteriori colligitur, verum esse quod Bald. scripsit in c. 1. §. præterea. de prohibita feud. aliena. per Fred. nu. 23. dicens, quòd si quis iurauerit alicui se præstaturum ei auxilium cōtracontra omnem hominẽhominem, præter Carolum quartũquartum, per hoc etiāetiam censetur exceptus eius filius Ladislaus, qui in Imperio successit. Cùm hæc formula iuramẽtiiuramenti etiam quo ad exceptionẽexceptionem cōceptaconcepta sit in re, quæ ad Imperatoris dignitatem attinet. Sextò hinc, si priorem distinctionis partẽpartem cōsideremusconsideremus, satis probatur, quod idem Bal. notauit in l. liberti libertæq́;libertæque. col. pen. C. de ope. liber. qui asseuerat, hæredem feudatarij non esse periurũperiurum, si debita ministeria, quæ defunctus præstare iurauerat, minimè præstiterit, nisi reuocet, ac repetat iuramentũiuramentum. arg, l. si cuius. ff. de vsufr. quāobremquamobrem successori eius, cui iuratũiuratum est ratione dignitatis alicuius, fit ab ipso iurante repetitio iuramẽtiiuramenti, non quia ea necessaria sit, sed quòd ea fiat in recognitionẽrecognitionem beneficij, & feudi, vt quis nouũnouum dominum recognoscat. tex. opti. in c. longinquitate. 12. q. 2. & c. 1. §. præterea. de prohi. feu. alie. per Fred. pro quo gl. in Auth. qui rẽrem. C. de sacr. eccl. Pau. Cast. in Auth. si quas ruinas. C. eo. ti. Bar. in l. 1. C. de iur. emph. ex quib. solet adnotari emphyteutāemphyteutam, qui rem in emphyteusim accepit, statim dato iusto precio, teneri nihilominus quotannis vel vnum nummũnummum soluere domino directo in recognitionem huius dominij, quæ quidem recognitio fit iure emphyteusis.

Septimò, maximè apparet ex præmissa resolutione, errasse Bald. in l. vnica. §. exceptio. C. de cadu. tollen. & Ias. consil. 159. col. 3. lib. 2. dum tenuerunt, successorem vasalli, nouumq́;nouumque clientulum non teneri ad sacramentum fidelitatis præstandum, nec ad homagium faciendum domino, quando prædecessor iuramentum domino præstitit expressim pro se, & eius successoribus. Nam licet ita iurans voluerit vinculo iuramenti seipsum, & successores adstringere, parum hæc proderit voluntas, cùm iuramentum ex parte iurantis sit personale: atque ideò tenetur successor iuramentum fidelitatis præstare, quod idem Bald. notauit in c. quæ in Ecclesiarum. de constit. col. penul. versi. sed nunquid. Aluarot. in c. 1. in princip. num. 7. quæ fuit prima caus. bene. amit. Carol. Molin. in consue. Parisi. titu. 1. §. 2. gloss. 4. num. 49. idq́ue sensere Doct. in dict. c. veritatis. atque Iaco. à sanct. Georgio, in feudi inuest. versi. qui quidem inuestitus. col. 9. versi. amplius dico.

Octauò, his attentè perpensis quamuis verum sit, recognitionem faciendam esse ab ipsomet iurante nouo domino, etiam si veteri iuramentum præstiterit expressim pro ipso domino, & eius successoribus: sicuti paulò ante probauimus, minimè tamen tenebitur hanc recognitionem nouo iuramento stabilire, siquidem iam semel iurauerit, nec vinculum iuramenti defenderit. text. in d. c. veritatis. de iureiur. Specul. in titu. de feudo. §. quoniam. vers. hoc etiam nota. num. 68. Alex. consi. 79. col. penul. lib. 7. atque ita in specie ista necessariam esse simplicem recognitionem notant Bald. & Henri. in dict. capi. veritatis. quorum meminit, eos quidem sequutus Carol. Molinæ. in dict. gl. 4. numer. 50.

Nonò, ab eadem resolutione procedit

6

^† intelle. ad text. in cap. vlt. de foro competen. in 6. vbi constitutum est, ratione iuramenti posse Laicum, etiam Reum apud iudicem ecclesiasticum conueniri: cùm agatur in ea lite de obseruatione iuramenti. isthæc enim decisio locum obtinet in ipsomet iurante, non autem in eius hærede, nam eius hæres non poterit conueniri coram iudice ecclesiastico: cùm iuramentum sit ex parte iurantis personale, & illa constitutio procedat ab ipsa religione iuramenti, & ad periuria euitanda, sic sanè illum text. intellexere Ioan. Andre. & Abb. in cap. vltim, de sepul. Bald. in Authen. sacramenta puberum. in fine. C. si aduers. vend. idem Bald. in Rubri. ff. de iureiurand. Iacob. à Bellouisu in repeti. §. contrahentes. num. 65. de foro compet. lib. 6. Anto. & Panor. in c. cùm sit generale. de foro compet. & Roman. in singul. 216. tradit Paul. Parisi. in consi. 75. lib. 3. colum. 1. & vlt. & omnes hi, quo|

p. 237

rum mentionem fecimus in priori parte huius principalis distinctionis. Econtrariò autem non tantùm is, cui iuratum fuit, sed & eius hæres poterit ad iurantem obseruationem iurati contractus apud ecclesiasticum iudicem conuenire, quod ex posteriori distinctionis parte constat.

Illud sanè in hoc articulo prætermittendum non est, an regulariter si deferatur à lege iuramentum alicui, censeatur etiam deferri eius hæredi? & in specie tractatur

7

^† de intellectu tex. in l. si quando. C. vnde vi. & c. vlt. de his, quæ vi met. caus. fiunt. quibus constitutum est, quòd super quantitate damni illati, si constet de vi, & iniuria illata, stetur iuramento damnum passi. His constitutionibus conueniunt l. 2. titu. 11. part. 3. l. 4. titu. 7. part 5. l. 10. titu. 9. eadem part. Bald. equidem in l. ait prætor. in princip. ff. de iureiuran. fatetur, in his casibus, & similibus iuramentum à lege deferri damnum passo: non tamen eius hæredi: nam probatio per iuramentum ad hæredem non transit, vt idem Bald. asserit in l. 2. ff. de condi. indeb. Contrarium tamen adnotarunt Paul. Cast. & Doct. ex glos. ibi in l. si per alium. §. vlt. ff. ne quis eum, qui in ius vocat. quorum opinio ex eo probatur, quod constitutio dict. l. si quando. ex parte damnum passi fauorabilis sit, atque ideò extendenda. glos. & Bald in l. 2. C. de in ius vocand. Dynus in reg. possessor. de regul. iur. in 6. colum. 4. Abb. in c. non dubium. de senten. excommun. Iason in l. 1 C. de success. edict. 2 colum. His suffragatur tex. in cap. 1. in princip. si de inuest. inter domi. & vas. lis oriatur. domino, inquit tex. inuestituram fecisse negante, si testibus res probari non poterit, possessoris sacramento decidatur. idem in eorum successoribus obseruetur. Quibus quidem verbis satis probatur communis opinio contra Bald. aduersus quem est & decisio Matthæi Afflictis 169. vbi scribit iuramentum in litem deferri ratione doli successori in beneficio ecclesiastico de his, quæ acta fuerant tempore præcessoris. idem notat Catellian. Cotta in memoralibus, in dictione, iuramentum in litem. Verum tamen est iuramentum in casu dict. l. si quando. minimè deferri contra hæredem eius, qui vim intulit: sicuti notat Faber ibidem, cui plurimum patrocinatur tex. in l. 4. C. de in litem iu. & l. 6. titu. 11. part. 3. tametsi contrarium notauerint Ias. in l. in actionibus. ff. de in lit. iur. & Chass. consil. 7. col. penul.

Verùm cùm in iuramento tractetur de animæ obligatione, solet hinc adnotari, iuramentum non posse per procuratorem præstari, nisi speciale mandatum is procurator habeat. Imò & in genere, non posse iuramentum præstari per procuratorem, probatur ex eo, quòd iuratio sit actus religionis, qui à persona minimè separatur. d. c. veritatis. de iureiu. & asseuerat Bal. in l. vnica. §. ne autem. col. 1. C. de cadu. tollen. vnde idem Bald. in l. 1. q. vlt. ff. de rer. díui. scripsit in materia feudi, iuramentum fidelitatis non posse per procuratorem exhiberi: cùm ipsa fidelitas sit per ipsummet clientulum, & feudatarium exhibenda. Huc etiam pertinet tex. glos. & Domini. in c. 2. de iuramen. calum. in 6. vbi patet, hæredem cogendum fore iurare de calumnia, etiam si defunctus iam in eadem lite idem iuramentum præstiterit. Attamen ad huius quæstionis perfectam cognitionem vnicam conclusionem proponimus, præmittentes id, quod dubio procul certissimum est, nempe

8

^† iuramentum per procuratorem nusquam præstari posse absque speciali mandato: cùm tractetur de obligatione spirituali, quę consensum specialem potissimè exigit. c. vlti. de procur. in 6. cap. vnico. 30. quæst. 2. nec enim absque speciali consensu obligari quis potest, quo ad grauissimum animæ, & religionis vinculum, præsertim quòd periurij crimen ex hoc immineat in iuramento promissorio, nec verisimile sit quenquam, etiam si velit aliquid promittere, eam promissionem fortissimo iuramenti vinculo, & religione stabilire, in iuramento verò assertorio id facilius apparer: quia procurator nulla ratione potest iuramento nomine domini præstito asserere vt verũverum aliquid, nisi specialiter habeat in mandatis formulam istam: cùm alioqui dubius, & incertus sit, an dominus id verum esse sciat: item, an sub iuramento requisitus id verum esse asseueraret, atque ideò cùm vinculum iuramenti assertorij certam veritatem exigat, ea planè non potest per procuratorem nomine domini iuramento in eius animam præstito adseuerari.

Sit igitur vnica conclusio. Iuramentum verè præstari potest per procuratorem, aut nuncium habentem speciale mandatum ad iurandum id, de quo in iuramento tractatur. hæc conclusio probatur in cap. vlt. de iuramen. calum. in 6. vbi communi omnium sententia idem receptum est & in l. qui bona. §. si alieno. ff. de damno infecto. quo in loco Bartol. & Docto. hanc opinionem vt iure certissimam præmittunt. hoc autem iuramentum per procuratorem fit in animam domini, sicuti probat tex. in c. 2. de testib. in 6. eandem sententiam probat tex. elegans adhuc in materia, & tractatu fidelitatis in c. 1. §. verum. de statu reg. in 6. qui probat, ex consensu domini posse vasallum iuramentum fidelitatis præstare per procuratorem habentem ad hoc speciale mandatum, quem text. ad hoc dicit singu. Roman. in singu. 798. quam ob rem idem Roman. & alij post eum in d. §. si alieno. aduersus Bald. tenent, iuramentum fidelitatis posse per procuratorem præstari: modò is habeat mandatum speciale. Quam opinionem communem esse asseuerant Iacob. de sancto Georgio in tractat. de feud. & inuesti. §. qui quidem inuestiti pręstiterunt iuramentum fidelitatis. colum 3. & Chassan. in consuetu. Burgund. Rubric. 3. §. 2. num. 3. |

p. 238

quam sententiam tenuerunt Arch. in cap. tibi domino. 63. dist. & Bald. in c. 1. §. nulla. per quos fiat inuesti. est tamen intelligenda hæc assertio, modò dominus ipse non contradicat, quem admodum probat text. in d. §. verum. notat Iacobinus in d. col. 3. nisi vasallus sit ita iustè impeditus, quòd non possit commodè ad dominum ipsum accedere, tunc etenim poterit etiam domino inuito mittere procuratorem, aut nuncium speciali mandato instructum ad præstandum iuramentum fidelitatis, quod notat Bald. in cap. 1. §. nisi iusta. numer. 6. glos. ibi. quo tempore miles. Hæc verò conclusio à quibusdam adeò vera censetur, vt & eam intelligant etiam in eo casu, quo lex requirit iuramentum propria manu exhiberi: nam & tunc existimātexistimant sufficere, id fieri per procuratorem habentem speciale mandatum, quibus obstat text. quem inibi ad hoc notat Panor. in c. licet. in 2. de testib. ad idem text. in c. si verò. in 2. de senten. excom. quem ad probationem huius conclusionis existimant singul. esse Felin. in d. c. licet. colum. 2. optima glos. in c. 2. in verb. proprijs. de hære. in 6. quæ in hac ipsa specie eandem sententiam probat. Sic & Ludouic. Roman. in d §. si alieno. meminit text. in d. c. si verò, ex eoq́ue prædictam conclusionem notat: scilicet, iuramentum non posse fieri per procuratorem, etiam habentem speciale mandatum, vbi lex requirit, quòd manu propria id fiat. Attamen Alexander in d. §. si alieno. vlti. colum. ita intellexit illum textum, vt censeat non habere locum eius decisionem in procuratore habente speciale mandatum, quasi iuramentum in ea specie præstari per procuratorem non possit, nisi is habeat mandatum speciale. Quæ quidem interpretatio minimè placet ob auctoritatem gl. in Clement. 1. de vita & honesta. cleri. in verbo, publicè, quæ probat, non posse per alium fieri quod ex lege, vel Canone agendum est à propria persona. idcircò aliter oportet in hac quæstione distinguere in hunc sanè modum, vt si lex exigat in aliquo actu proprium alicuius iuramentum, possit tunc iuramentum per procuratorem habentem speciale mandatum præstari, & fieri: modò is actus eius conditionis sit, quòd per alium geri possit, Ioan. Dominic. & Doctores in capitu. vt circa. de electi. in 6. textus optimus in dict. cap. licet. de testibus. quo in loco apparet, testem nec testimonium per alium dicere, nec iuramentum ad id necessarium præstare posse, etiamsi mandatum adsit speciale. Sed si lex requirat iuramentum fieri, aut præstari propria manu, illud planè per alium præstari nec fieri poterit, etiam cum speciali mandato, tex. in dict. c. si verò. quem ita intellexit Felinus in d. c. licet. sensit Domin. in d. c. vt circa. §. penul. atque ita resolutionem istam, eiusq́ue distinctionem prætorium Rotæ seruat secundum Chassiodor. decisio. 1. de iureiu. vbi ipse eam sequitur. sensit eandem opinionem Cardin. in Clemen. 1. de iureiur. notabil. 21. qui per tex. ibi existimat, posse per alium fieri in his quæ nullius, vel modici sunt præiudicij, quod iuxta iuris regulas propria persona, aut proprijs manibus agendum est. Idem notarunt Felinus in d. c. licet. colum. 2. de testib. Deci. in c. cùm parati. numer. 5. de appellationibus. & Ias. in l. si is, qui pro emptore. ff. de vsucap. nu. 374. qui hac de re latiùs scribit.

Est tamen satis frequens dubitatio, quòd mandatum sufficiat ad iurandum de calumnia, nam id speciale requiritur. Quidam etenim censent, sufficere mandatum generale ad omnes causas, & speciale ad iurandum de calumnia: licet non exprimatur in specie causa, super qua iuramentum hoc præstandum sit, nam in animam domini nihilominus poterit ex hoc mandato fieri calumniæ iuramentum: sicuti receptum est in praxi, secundum Barto. & Alexand. in d. l. qui bona §. si alieno. & Capellam Tholosanam 132. quæ quidem praxis iniusta videtur: siquidem propriè verum iuramentum in hac specie per hunc procuratorem in animam domini fieri non potest. Nam in ea lite, quæ inscio, & ignorante domino tractatur, iuramentum hoc fieri non valet: quia nulla est certitudo, quod absit in eius litis defensione, aut prosequutione calumnia. Forsan enim eam dominus minimè defenderet, hísue defensionibus nequaquam vteretur, si eius litis scientiāscientiam haberet. idcircò fatua est ist hæc procuratoris iuratio: tametsi & Mathesila. notab. 150. prędicti forensis vsus meminerit. Quamobrem iustius, ac iure verius est, quòd hoc mandatum non sufficiat, sed sit necessarium mandatum speciale ad iurandum de calumnia in speciatim nominata causa, & lite: secundum Bartol. in d. §. si alieno. eundem Bart. in l. 2. C. de iureiurando. propter calum. Abb. & Barba. in cap. in pertractandis. de iuramen. calum. quorum opinio magis communis est, & probatur à simili in l. si quis mihi bona. §. sed vtrum. ff. de acquiren. hęredit. eandem sententiam tenet Alex. in d. §. si alieno. Nam cùm hic procurator iurare debeat in animam domini, non poterit absque eius speciali consensu eam obligare: præsertim vbi agitur de periurio committendo, quod grauissimum crimen est, nec procurator quibuscunque verbis constitutus mandatum habere videtur, ad scelus aliquod nomine domini perpetrandum. l. 3. §. si procurator. ff. quod quisque iur. l. procurator. ff. de condit. indeb. His equidem probauimus, nusquam posse iuramentum per alium, nuncium scilicet, aut procuratorem fieri, in animam domini, nisi ipse habeat mandatum speciale: posse tamen regulariter præstari dato ad id mandato speciali, quod maximè obseruandum est, vt miremur interim, plurima in iudicijs frequentissimè alieno nomine præstari iuramenta, quæ minimè forent admittenda.

§. SEXTVS.

POST hæc autem operæprecium erit de comitibus iuramenti agere, nam vt iuramentum honestè fiat, aliquot necessaria sunt, sine quib. id permissum non, imò iure optimo improbatum. Huic verò quæstioni opportunè conuenit in quirere, an iuramentum sit actus licitus per se, & an fuerit lege Euangelica prohibita iuratio? & quibusdam videbitur, iuramentum prohibitum esse lege Euangelica, iuxta illud Matthæi cap. 5. quo in loco inquit Christus Redemptor noster, Sit sermo vester, est est: non non: quod autem his abundantius est, à malo est. idem Iacobus Apostol. admonet cap. 5. Epistolæ scribens, Nolite iurare. Sic Hieronymus in dicto cap. 5. Matthæi adseuerat, Euangelicam veritatem non recipere iuramentum: cùm omnis sermo fidelis pro iureiurando sit. capitu. considera. 22. quæstione 1. Et idem Hieronymus in cap. 4. Hieremiæ scribit, Euangelium nos prohibere iurare. item & Zachariæ capit. 8. testatur, Dominum in Euangelio præcepisse, ne iuremus. Hoc ipsum & Theophylactus probat, dicens: In lege Mosaica non erat malum iurare: post Christum autem malum est, sicut & circuncidi, & in summa quicquid est Iudaicum. & præterea quod à malo est, illicitum esse videtur. Matth. cap. 7. Non potest arbor mala fructus bonos facere: sed iuramentum à malo est, vt constat in præcitato capit. 5. Matthæi. igitur illicitum esse apparet. & tamen nihilominus proponimus primam hac in controuersia conclusionem.

Iuramentum

1

^† lege Euangelica prohibitum non est. Hæc probatur auctoritate Pauli ad Hębræos c. 6. vbi Apostolus inquit: Homines per maiorem se iurant: & omnis controuersiæ eorum finis est iuramentum. deinde, si iuratio peccatum esset, nōnon ita frequenter iurasset idem Apostolus 1. ad Corinth. cap. 15. Quotidie morior per vestram gloriam fratres. idem 2. ad Corinth. capit. 1. Testem, inquit, Deum inuoco super animam meam, quia parcens vobis nondum veni Corinthum. & ad Galatas 1. Quæ autem scribo vobis, ecce coram Deo, quia non mentior. Ad Ro. 1. Testis est mihi Deus, cui seruio in spiritu meo. Hanc denique assertionem multis comprobat d. Aug. in serm. 28. de verbis Apost. & in lib. contra mendaciũmendacium. & in lib. contra Manichæos. & de sermone domini in monte. 22. text. opt. in c. si peccatum. q. 1. & in c. & si Christus. de iureiu. Nam quod ex Euangelio in contrarium adduximus, nōnon est intelligendum de malo culpæ ipsius iurantis, sed de culpa ipsius exigentis iuramentum, qui sit nimium incredulus, quemadmodum ipse Aug. explicat in d. lib. de sermone Domini in monte. Romanus Pontifex in d. c. & si Christus. Tho. in 2. 2. q. 89. art. 2. Aut sanè ideò Christus dixit, quod amplius est, à malo est. Quia iuramentum oriatur à malo pœnæ, sitq́ue malum pœnæ propter ingenium, & conditionem mortalium, quibus post peccatum Adæ non est facilè de rebus occultis fidem adhibere citra testes, & iuramenta, etenim si status humanæ innocentiæ perdurasset, nunquam concessum fuisset hominibus iurare, eo quòd nulla tunc esset iurandi necessitas, sed simplici verbo præstarent homines mutuò sibi fidem. Cùm serpens ille hanc plagam humano generi impegerit, siquidem & ipse mendax semper fuit, vt habetur Ioan. cap. 8. inde auctoritas hominum læsa fuit adeò quidem, vt non facilè homines digni sint, quibus adhibeatur fides, iuxta illud Psalm. 15. Ego dixi in excessu meo: omnis homo mendax. sic & hanc interpretationem idem Augu. & Romanus Pontifex in d. c. & si Christus ad Matthæi locum vt congruam admiserunt. cap. ita ergo. 22. quæst, 1. Quamobrem diuus Chrysostomus in commentarijs super Matthæ. cap. 5. illum locum: à malo est, de diabolo interpretatur. Nimirum vt ait Theophyla. quòd omnis infidelitatis diabolus primus sit auctor. Et præterea Iesus Redemptor noster licet in d. c 5. Matth. per creaturas iurare prohibuerit, nusquam tamen vetuit iurare per creatorem, secundum Hieronymum inibi, & Innocentium tertium in dicto cap. & si Christus. Aptior tamen est auctoritati Euangelicæ, & Iacobi epistolæ ea interpretatio, vt constituamus, iuramentum tunc illicitum esse, ac semper fuisse, cùm ei desint comites illi, & circumstantiæ, quæ solent id reddere licitum, non nunquam honestum religionis officium: quòd si fiat iuramentum adhibitis eius comitibus, nulla ex parte illicitum esse potest, iuxta communem sanctorum virorum traditionem. Deinde, vt obiter Hieronymi auctori|

p. 240

tati satisfaciamus, forsan voluit Christus ostendere maximum discrimen, quod latissimum patet inter antiquam Synagogam, & nouam Ecclesiam. Nam cùm Iudæi auctore Paulo ad Galat. 4. veluti paruuli essent in fide nihil à seruis differentes, aliqua eius pro eorum imbecillitate indulgebantur, quæ prouectioribus iam Christianis, & tanquam filijs ad legitimam ætatem adultis, atque his qui hæreditatem per mortem Christi adiuerunt, non sunt cum tanta licentia concedenda. Quamobrem iuramentorum vsus multò turpior est Christianis, quàm Iudæis. Christiani enim deberent illa sanctimoniæ, & religionis veræ opera præstare, quæ vbique illis absque omni iuramento fidem, & iustam comparent auctoritatem. Nam etsi Deus antiquitùs iurasse legatur, tamen Magister noster Christus nunquam iurauit, vtitur equidem his verbis, Amen, Amen, quæ à iurandi significatione sunt aliena: idemq́ue significant, ac si diceret: verè, verè, seu firmiter dico vobis: quemadmodum constat apud Lucam c. 5. ex quibus illud planè verum est, iuramentum non esse prohibitum lege diuina, imò permissum. Quod Augustinus probat, & sequuntur eum Innocentius tertius in d. c. & si Christus. & ibid. Docto. sanctus Thomas in d. quæstion. 89. articul. 2. Ioan. Arboreus libro 9. Theosophiæ c. 17. Nec

2

^† tamen hinc necessariò sequitur, etiam si admittamus primam interpretationem Euangelici testimonij, peccare omninò eum qui iuramentum ab altero exegerit, nec enim vbique peccat: cùm possit iusta ex causa iuramentum ad maiorem promissionis vel assertionis cōfirmationemconfirmationem exigere absque vllo crimine. Extat hac de re diui Augustini testimonium elegans in Sermo. 28. de verbis Apostoli cap. qui exigit. 22. quæst. 5. Qui exigit, inquit, iurationem, multum interest si nescit, illum iuraturum falsum, an scit. Si enim nescit, & idem dicit, iura mihi, vt fides ei sit, non est peccatum, tamen humana tentatio est. Si autem scit, eum fecisse, & cogit eum iurare, homicida est. Ille enim se suo periurio interimit: sed iste manum interficienti & impressit & pressit. Hæc Augustinus apud Gratianum. sed in dicto sermone 28. de verbis Apostoli ita legitur apud Augustinum: qui de malo ipsius exigentis iuramentum præfatus hæc subdit verba: tene ergo linguam, & consuetudinem quantum potes, non quomodo quidam quando illis dicitur: verum dicis, non credo, non fecisti, non credo, Deus iudicet, iura mihi. & ipse, qui exigit iurationem multum interest si nescit, illum falsum iuraturum, an scit. Si enim nescit, & ideò dicit, iura mihi, vt ei fides fiat, non audeo dicere non esse peccatum, tamen humana tentatio est. Si autem scit, eum fecisse, & nouit fecisse, vidit fecisse, & cogit iurare, homicida est, ille enim suo se periurio perimit, sed iste manum interficientis & impressit & pressit. Hactenus Augu. cuius verba libuit referre, vt planior esset eius sensus: qui apud Gratianum non ita patet. Et tamen illud erit prænotandum, non statim peccare eum, qui iuramentum exigit ab eo, quẽquem scit falsum iuraturum. Nam si hoc exigat publico fungens officio, & munere iuxta ordinem Iuris, minimè peccat, secundum Tho. 2. 2. quæstione 98. articu. 4.

Imò, si rem istam penitius inspexerimus. manifestum erit,

3

^† iusiurandum nonnunquam officium esse, non modò licitum & honestum, verùm & religiosum, ac laude dignum. Nam & si quod scriptum est Deuteronom. capit. 6. per nomen Dei iurabis, ad promissionem quandam tacitam habentem prohibitionem iurandi per falsos Deos potius, quàm ad præceptionem referendum sit: attamen sæpenumerò vsu ueniet iusiurandum præceptum esse, nempe, dum potestas publica exigere à ciue potest iuramentum ad detegenda, coërcendaq́ue mala, quæ vergunt in Reipublicæ dispendium. imò quandoque tenetur quis non requisitus iusiurandum offerre ad confirmationem testimonij, quod dicere tenetur, ad liberandum innocentem à damno aut pro alio magno Reipublicæ commodo, sicuti colligitur ex traditis in capitulo, intimauit. de testibus. & per Thomam 2. 2. quæstione 70. articul. 1. Atque secundum hanc interpretationem illud Psalmistæ obtinet: Laudabuntur omnes, qui iurant in eo, scilicet in Deo. Hoc ipsum probatur ex proprijs iuramenti causis, quæ duæ sunt: altera de ratione finis, cùm iuramentum sit omnis controuersiæ finis, ad confirmationem, teste Paulo ad Hebræ. capitu. 6. idem tradit Iurisconsultus in l. 1. ff. de iureiurand. maximum, inquit, remedium expediendarum litium in vsum venit iurisiurandi religio. Altera verò causa, quæ iuramentum honestum, ac laude dignum reddit, est honor, qui Deo à iurante defertur, dum illum confitetur esse fontem primum veritatis. Nam sicuti reliquas humanarum scientiarum veritates per sua prima principia philosophi demonstrant, siquidem auctore Aristotele 1. Physic. tunc arbitramur scire vnamquamque rem, dum principia prima cognoscimus vsque ad elementa: ita dubia omnia rerum contingentium, quæ aliter constare non possunt, per diuinum testimonium, quasi per primum, maximumq́ue veritatis principium meritò confirmamus. Hinc denique fit, iurandi virtutem, vbi ea legitima sit, ad religionem pertinere, cùm ad cultum Dei pertineat, quem iurantes confitentur infallibilem omnium veritatem, & scientiam habere, cui omnia etiam cordium abditissima sunt in conspectu. capitu. nouit. de iudic. sic in dict. l. 1. ff. de iureiurando. & in l. 2. C. eodem titulo. iurandi officium religio nuncupatur, quæ quidem ad secundum præceptum prioris tabulæ referenda est. Etenim dum in eo cauetur |

p. 241

vsurpatio diuini nominis in vanum, significatur diuinam venerationem esse & religionem, iuramentum exhibere, vbi iurandi adsit necessitas. Vnde Hieremiæ capit. 5. conqueritur Deus de filijs Israël, quòd eum dereliquissent, iurassentq́ue in his, qui non erant dij. Deuteronomij capit. 6. scribitur: Deum tuum timebis, & illi soli seruies. ac deinde subditur: per nomen illius iurabis. Aristoteles item 1. Metaphysicorum, capit. 3. res, inquit, honorabilissima est iuramentum: cuius ideò venerationem nunquam antiqui tribuerunt, nisi illis, quos pro Deis colebant. Sic denique Diuus Thomas in quæstione 89. articulo 4. probat, iuramentum actum religionis esse. Hæc verò virtus non est de genere illarum, quæ ex obiecto proprio, & per se sunt virtutes, quæ nihil aliud desiderant, vt bene fiant, quàm vt nulla illis adsit, aut apponatur circumstantia praua, sed de genere earum, quæ non sunt omninò virtutes, nisi propter necessitatem: sicuti pœnitentia, virtus, quæ in statu innocentiæ minimè fuisset virtus: sed propter necessitatem peccati virtutis nomen habuit. etenim sicut sunt virtutes quædam ad tuendam bonam valetudinem animi: ita sunt & aliæ virtutes ad eam reparandam, si quando fuerit amissa. Sic & hominis natura integra non exigebat vindicationem: at si mali sint, & præuaricatores, virtus necessaria est, nam non vindicamus, nisi malefacta. Et sicut vindicatio sceleris alieni supponit vitium in alio, sic vindicatio sceleris proprij supponit vitium proprium. quam ob rem pœnitentia virtus dicitur, etiam si distincta sit ab alijs virtutibus: quemadmodum explicat Thomas in 4. sentent. distinctio. 14. quæstione 1. articul. 1. quæstione 3. & ibi Palud. quæstione 2. columna tertia. idem Thomas 3. part. quæstione 85. articulo 2. eruditissimè Melchior Cano in Relectione de pœnitentia, parte 2. Iuramentum igitur virtus est ad religionem pertinens, non equidem per seipsam, sed supposita necessitate expetenda. Conuenit etenim inter auctores catholicos, iuramentum non esse ponendum inter ea, quæ sua natura bona sunt, sed inter necessaria: sicuti explicant Augustinus de verbis Domini in monte, libro 1. & Ioannes Chrysostomus Homelia 26. ad populum Antiochenum. Propter multam, inquit, incredulitatem non hominem volunt sponsorem, sed Deum. Hinc sanè quod diuus Thomas scripsit 2. 2. quæstione 89. articulo 2. dicens, iuramentum secundum se esse licitum, & honestum: intelligendum est secundum indiuiduos comites suæ honestatis, atque ideò non est iuramentum bonum per se appetendum: tametsi per necessitatem sit honestum adhibitis alijs eius comitibus: sicuti hæc & alia id genus eleganter scribit Domin. à Soto in Relectione de iurament. parte 1. capitul. secund. hanc verò diui Thomæ interpretationem idem Thomas tradidit ea quæstione 89. articul. 5. Igitur de comitibus iuramenti necessariò hac in parte agendum erit, vt etiam obiter interpretemur textum in dicto capit. & si Christus. quo in loco Innocentius tertius asseuerat, iuramentum per se malum non esse. Nec enim, inquit, iuramentum per se bonum esse: quod si dixisset, posset id intelligi eo pacto, quo diui Thomæ sententiam intelleximus: sed Romanus Pontifex inibi testatur, iuramentum non esse de his actibus, qui sunt per se omninò mali, nec possunt aliquo casu licere, vt furtum, adulterium. Sed de his actibus, qui non sunt per se mali, imò possunt esse liciti iuxta quasdam circumstantias, & ornatus: mali autem itidem ex causa. Nam iuramentum prohibetur sæpissimè ex eo, quòd fiat non adhibitis eius comitibus, quibus id potissimùm honestatur. Primus

4

^† iuramenti comes ipsum iudicium traditur, à quo ipsa iurandi necessitas est. tres etenim sunt eius comites, iuxta illud Hieremiæ capit. 4. Iurabis, viuit Dominus, in veritate, & iudicio, & in iustitia. quem locum Hieronymus interpretatur ita scribens: animaduertendum quòd iusiurandum hos habet tres comites: veritatem, iudicium, atque iustitiam. Et addit, si ista defuerint, nequaquam erit iuramentum, sed periurium. capit. 2. 22. quæstione 2. capitulo vltim. 22. quæstione 4. gloss. in dicto capitulo. & si Christus. versiculo, iustitia. Diuus Thomas 2. 2. quæstione 89. articulo tertio. horum autem comitum quemlibet separatim tractabimus: nec temerè primum esse diximus necessitatem ipsam iurandi: quia hunc potissimùm existimamus iuramenti ornatum: nempe, quòd id fiat iudicio comite, siquidem primus hic comes, quod ad iudicium attinet, alios complecti videtur. Ex quo deducitur, fieri non debere iuramentum, nisi ex causa necessitatis, vt tandem id fiat, maxima cum circumspectione in re quidem graui, & vbi iuratio necessaria est ad persuadendum id, quod iuramento asseueratur. est enim temeritas quædam, & planè irreuerentia diuinæ maiestatis, citra necessitatem pro quibuscunque rebus, etiam minimis iurare. Nam id est assumere nomen Dei in vanum, cùm frustra fiat iuramentum, suoq́ue fine careat. finis autem iurisiurandi est ipsa necessitas persuasionis & fidei, vt veritas confirmetur, ac credatur asserenti, & promittenti. Hic autem statim deficit, si iuramentum fiat, vbi nulla adest ad persuadendum iurandi necessitas. Quanta verò necessitas ad iurandum sit requirenda, maximè admonuit Isocrates apud Ioannem Stobæum sermone 25. Sacramentum, inquit, oblatum tibi duabus de causis iurato, vel, vt teipsum turpi suspitione liberes, vel, vt amicos ex magnis periculis eripias. Pecuniarum verò gratia, & si iustam causam habeas, nullum Deum iuraueris. Sin minus, |

p. 242

alijs periurus, alijs auarus videberis. Hæc Isocrat. Sed & Pythia Lacedæmonijs vnum genus iurisiurandi proponens respondit: Satius, ac melius illis fore, si absque iureiurando affirmassent, teste Plutarcho in problematis Roma. capit. 27. qui ex Phauorino tradit, veteres iussisse pueris Herculem iuraturis exire domũdomum, & sub dium progredi: idq́ue de industria, vt moram efficeret ea solennitas, & deliberandi daret spacium, ne pueri sic temerè deierare insuescerent. Præterea iuramentum caret iudicio, si id frequenter fiat, cùm ex frequenti iuratione magnum sit peierandi periculum, sæpeq́ue periurium inde contingat. Legitur etenim Ecclesiastici capit. 23. Iurationi non assuescat os tuum: multi enim casus in illa. Et iterum: Vir multùm iurans replebitur iniquitate, & non discedet à domo eius plaga. retulit text. in dicto capit. & si Christus. est igitur iurandi consuetudo periculosa, quippè quæ viam periurijs sternat. Necessitas autem iurandi tunc verè contingit, quando illa veritas, quæ iuramento firmanda est, nequeat alia via comprobari, eaq́ue iuratio necessaria sit tuendæ charitati: siquidem Deus non est qualibet ex causa in testem vocandus. Quia & prudentia huius comitis ratione ad iurandum requiritur: nempe, vt iuramentum fiat præuia consultatione, maturoq́ue iudicij examine. Dicitur autem iuramentum, quod hoc comite caret, à diuo Hieronymo periurium, in præcitatis locis, non ex eo, quòd verè periurij crimen hinc possit omninò deduci: sed quia sit hæc incauta iuratio, quemadmodum exponit glossa, ibi communiter recepta in capit. tua nos. de iureiurando. incauta verò iuratio quodammodo periurium dici poterit, quia iurans exponit se periculo peierandi ob incautam iurationem, vt tradit Thomas 2. 2. quæstione 98. articulo 1. & 2. qua ratione, vbi de periurio, quo ad eius propriam vim & significationem, tractabitur, de hoc improprio periurio nulla erit ratio habenda. Est etenim propriè periurium, mendacium iuramento firmatum, secundum Thom. in d. artic. 1. quæstion. 98.

Secundus

5

^† iuramenti comes veritas est. Nam actus mortales ex fine speciem sortiuntur, finis autem iuramenti est confirmatio dicti humani. huic verò confirmationi falsitas opponitur, quæ dubio procul finem iuramenti extinguit, atque tollit omninò. atque ideò à falsitate præcipuè constat peruersitas iuramenti: deq́ue ratione periurij falsitas est, vt docet sanctus Thomas 2. 2. quæstione 98. articu. 1. quo fit, vt veritas sit necessarius comes iuramenti, quæ quidem si deficiat, periurium proprium efficit, quia veritas penitus requiritur in iuramento, vt id, quod asseritur verum, omninò sit, atque id, quod negatur, sit vtique falsum. in promissorio autem iuramento, vt id, quod promittitur, tempore & loco impleatur, abest etenim à iuramento omnis eius substantia, si veritas deficiat: adsumiturq́ue nomen Dei in vanum. Qua ratione veritas est medulla, & substantia honestatis iuramenti. Peccatum ergo, & mortale est omne assertorium iuramentum, si veritas desit, etiam si id ioco fuerit factum, imò maiorem irreuerentiam committit in Deum, qui ioco falsum iurat, vt docet Thomas dicta quæstione 98. articulo 3. sic periurus grauiter punitur iure humano pręter diuinam punitionem, quod statim à nobis latiùs tractabitur in §. quo pœnas aduersus periuros statutas explicabimus. Nec de hoc iuramenti comite amplius hîc tractare libet. quandoquidem res sit omninò expedita, absque veritate iuramentum periurium quidem esse grauissimum, & mortale crimen.

Tertius

6

^† iuramenti comes à iustitia pendet, & verè requirit ad iuramenti honestatem quòd sit licitum, aut decens id, quod iuratur: quemadmodum constat ex his locis, quæ paulò antè adduximus ad comites iuramenti, vnde sequuntur plura. Primùm, quòd iuramentum vergens in dispendium salutis æternę, nullo pacto seruandum est. capit. non est obligatorium. de regulis iur. in 6. capit. si verò. capit. cùm quidam. §. vlti. capit. sicut. de iureiurando. capit. in malis. capit. qui sacramento. cum multis alijs eiusdem. quæstione 22. quæstio. 4. impia etenim est promissio, quæ scelere adimpletur. Nam vbicunque aliquid promittitur, quod impleri non potest, ideò quia illicitum sit, vel dedecens, aut iure prohibitum, vel diuinis consilijs contrarium, nulla contrahitur obligatio: cùm Deus neminem ad aliquod ex his obliget. Qua ratione in cap. nerui. 13. distin. & in cap. duo mala. eadem distinct. scriptum extat, minus malum esse iuramentum noxium frangere, quàm implere. imò verè nulla est hîc iuramenti violatio: quandoquidem ex suprà dictis non sit huic iuramẽtoiuramento vlla obligandi vis. quod & sanctus Thomas explicat 2. 2. quæst. 89. articulo 7.

Secundò hinc sequitur, omne iuramentum promissorium, quod rem illicitam, vel indecentem, aut diuinis consilijs contrariam contineat, peccatum esse. vsurpat enim ociosè quis nomen Dei in vanum, si iuramento id promittat, quod non licet, vel non debet soluere, ex causis modò expositis. derogat etenim venerationi diuinæ maiestatis, qui eam in huiusmodi promissionum testimonium adducit, atq;atque ita hæc iuramenta temeraria dicuntur. cap. definitio. 22. quæst. 4. c. sicut nostris de iureiurand. notatur in c. Florentinum. 85. distinct.

Tertiò patet ex his, hæc iuramenta temeraria tunc ad peccatũpeccatum mortale pertinere, cùm id, quod sub iuramento includitur, & promittitur, crimen est mortale, secundum omnes in dict. c. si verò. glos. in dict. c. sicut in nostris. & in d. c. FlorẽtinumFlorentinum. Nam si obseruatio huiusmodi |

p. 243

iuramenti crimen est mortale, idem peccatum admittitur, quando iuramentum præstatur: eadem equidem ratione, qua prohibetur res, etiam interdicitur iuramentum promissorium eiusdem rei patrandæ. Et præter alia, quæ ad grauitatem huius peccati adduci possunt, constat maximam irreuerentiam contra maiestatem diuinam committi, si quis Deum ad rei illicitæ, & sub mortalis criminis reatu prohibitæ promissionem, testem aduocauerit. Deinde, si ita iurans animum habet agendi quod iuramento promisit, planè constat, eam intentionem peccatum esse mortale: quòd si animus desit faciendi, consequitur manifestè itidem mortalem culpam contrahi, quia nomen Dei in vanum iurans adsumpsit, Deum ipsum in testem adsumens falsæ promissionis: quod iam in hac relectione in specie adnotauimus. idcircò peccatum hîc mortale constituitur.

Quartò deducitur iuramentum, & tunc temerarium esse, cùm aliquid promittitur, quod venialem culpam habet. glos. in c. fina. aliquid. 22. q. 3. Ioan. And. Domin. & Francis. in hoc cap. quamuis. de pac. in 6. vbi Geor. Natam notab. 7. idem notat & Ioan. de Selua in tracta. de iureiuran. 3. parte. 4. limit. Nam cùm veniale peccatum opponatur feruori charitatis, consequitur ex hoc, nullam posse, etiam præstito iuramento, cōstituiconstitui obligationem ad id agendum, quod venialem habet culpam: atque ideò maximam esse temeritatem iuramento promittere rem hac culpa dignam. notant Abb. & Felin. post alios in d. c. si verò.

Hinc & quintò constat, iuramentum promissorium venialis actus, & culpæ, peccatum esse veniale. Quia etsi iurans adimpleat quod promisit, solùm venialiter peccat: & qui iurat veniale opus facturum, non se illaqueat, ne iuramentum implere possit, nisi tantùm sub reatu veniali: vnde non peccat dum iurat, nisi venialiter, atq;atque ita in specie notat Caietan. in dict. quæstio. 89. articu. 7. in responsione ad 2. & Syluest. in verb. iuramentum. 4. quæst. 1. & in verb. iuramentum. 2. quęstio. 7. idem ipse Caietan. in Summa, verb. periurium promissorium. tametsi Catharinus admonuerit, cauendum esse ab hac opinione.

Sextò, adhuc ex præmissis patet, si ad amussim hanc materiam expendamus, non satis sufficientem esse argumentationem istam, iuramentum quodcunque vergens in dispendium salutis æternæ, seruandum non est, igitur iuramentum quodlibet, quod non tendat in detrimentum salutis ęternæ, seruandum erit. Hæc etenim collectio minimè valet.

7

^† Sunt sanè quędam iuramenta promissoria, quæ etiam si possint seruari: quia ex eo nullum dispendium salutis spiritualis sequitur: attamen nulla est obligatio ex ea promissione deducta, quæ iurantem cogat ad seruandum id, quod iuramento promisit. Sunt ad hęc pulchra verba S. Tho. in d. q. 89. articu. 7. ad secundum, in hunc equidem modum. Si quis autem iurat, se facturum aliquod peccatum, & peccat iurando, & peccat iuramentum seruando. Si quis verò iurat se nōnon facturum aliquod melius bonum, quod tamen facere non tenetur, peccat quidem iurando in quantum ponit obijcem spiritui sancto, qui est boni propositi inspirator: non tamen peccat iuramentum seruando, sed multò melius facit, si non seruet. Hactenus Thom. Idem adnotauit ipse Tho. lib. 3. q. 14. & Panor. in d. c. si verò. col. 3. & colligitur ex Gratiani resolutione in c. vlti. §. vlt. 22. quæst. 4. vnde si quis iureiurando promittat, non mutuare pecunias, non fideiubere: certè in casibus quibus id officium impendere tenetur sub mortalis, aut venialis culpæ reatu, dubio procul peccabit si iuramentum seruet, & peccabit item iurando. Sed vbi non tenetur id officium in alterum exercere, sed est opus optimum: profectò peccauit iurando, & venialiter, vt ex Caietano in Summa, & in Commentarijs ad Thomam adnotauimus: non tamen peccabit seruando iuramentum: nec illud violabit, si mutuam pecuniam alteri dederit, aut pro eo fideiusserit: quod satis constat ex Thoma Gratiano & Abba. in præcitatis locis. Ex quibus opinor manifestum esse Hippolyt. lapsum, qui in repetitio. Rubr. ff. de fideiussoribus. opinatur, numero 28. post hoc iuramentum, cuius modò meminimus de non fideiubendo emissum, iurantem non posse fideiubere, nec valere fideiussionem: quod, ni fallor, falsissimum est. Sic & dum Oldr. in con. 90. sensit, iurantem in hac specie nec posse fideiubere, nec mutuare, nisi existenti in extrema necessitate: itidem labitur, quia non obstante iuramento poterit qui iurauit, mutuare cuicunque, & pro quocunque fideiubere, etiam si is non sit extrema in necessitate cōstitutusconstitutus. Hinc etiam patet, non rectè rationem huius quæstionis perpendisse Catharinum: dum aduersus Caietanum falsum esse censet, quod modò diximus, in hoc iuramento veniale, non mortale peccatum committi.

Hinc etiam expendendum est, quod Gratianus

8

^† docet in dict. cap. vlt. 22. quæst. 4. est etiam, inquit, quod iuratur, aliquando vitiosum non in natura sui, sed ex causis extrauenientibus, veluti cùm aliquis post votum castitatis iurat alicui, se habiturum eam in coniugem. Coniugem namque habere, in seipso malum non est, tamen huic ex voto perniciosum est, hoc autem iuramentum, etiam si illicitum sit, non tamen seruari prohibetur, sed de violatione voti pœnitentia sibi iubetur indici. Hactenus Gratianus, qui parum sibi constans, multa quidem hac in propositione & sentit, & asseuerat, quæ nullo pacto defendi simul possunt. Idem auctor paulò antè inquit. Aliquando namque iuramento deest iustitia, veluti cùm quispiam post votum castitatis ducit |

p. 244

vxorem iuramento firmans, nunquam se ab ea discessurum: quod quamuis illicitum fit, quia iustitia sibi probatur deesse: tamen auctoritate Augustini seruari præcipitur. ad quorum verborum perfectam interpretationem præmittendum est, præcitatum capitu. vlt. 22. quæstione 4. deductum esse ex diuo Ambrosio libro 3. de officijs. capit. 10. vsque ad versiculum, illicitum ergo iuramentum: quo Gratianus ipse in epitomen quæstionem colligit. Deinde illud est considerandum, post simplex votum castitatis, si quis vxorem ducat, etiam absque iuramento, matrimonium tenet, teneturq́ue cum vxore cohabitare, ac debitum coniugale reddere: aut ante copulam, & matrimonij consummationem religionem ingredi, & profiteri. Imò planè, si nondum matrimonium fuerit consummatum, tenebitur religionem ingredi, & profiteri ea ratione, qua tenetur votum iuxta vires proprias seruare, & effugere periculum votum violandi, si cum vxore cohabitet. Nam licet teneatur exigenti debitum reddere, non tamen potest exigere absque voti iniuria, & violatione: itaque si matrimonium nondum sit consummatum ad hoc, quod modò diximus, tenetur. Et nihilominus matrimonium tenet, ac firmum est. capit. consuluit. & capitu. rursus. qui cler. vel vouent. tametsi contrahens matrimonium post votum castitatis mortaliter peccet: quippè qui contra votum egerit, se ipsum adstringens debiti coniugalis redditioni, quæ castitati aduersatur, vt in dict. capit. vlti. satis probatur. Pręter hæc profectò, si iuramenti vim consideremus, nullo pacto negari potest, hoc iuramentum de matrimonio contrahendo emissum post votum castitatis, illicitum esse, & minimè obligatorium: sicuti patet rationibus paulò antè adductis, & ipsius Gratiani testimonio, non testatur, hoc iuramentum illicitum esse, ac perniciosum, & voto contrarium. Mirum igitur videbitur quibusdam, quod statim subdit Gratianus, non esse prohibitum, quòd iuramentum hoc seruetur. Nam si per hoc iuramentum, & eius obseruationem votum violatur, non potest id iurisiurandum obligare, ad rem inquam illicitam, & sic ad voti violationem. Quamobrem vel Gratianus maximè errat, vel eum habere debet sensum, vt intelligamus non de iuramento ducendi vxorem: siquidem hoc iuramentum seruandum non est, post votum castitatis præstitum, imò prohibetur omninò seruari, quia voto castitatis contrarium est, & tendit in violationem voti, sed de iuramento habendi & tractandi, vt vxorem eam fœminam, quam per verba, quæ de præsenti didicimus, in vxorem acceperat etiam post simplex votum ipse, qui iurat, vel modò tempore iuramẽtiiuramenti accipit. Sic sanè duas hac in controuersia cōstituimusconstituimus conclusiones, quarum prior dictat iuramentũiuramentum post votum castitatis pręstitum, de accipienda aliqua fœmina in vxorẽvxorem per verba, quæ de futuro dicimus, nec iurantem obligare, nec seruādumseruandum fore, imò id illicitum esse, & mortale crimen committi, si seruetur. Posterior conclusio exponit, iuramentum post votum castitatis præstitum, de habenda fœmina in vxorẽvxorem, matrimonio cum ea contracto per verba perfectum cōiugijconiugij consensum significantia, seruandũseruandum fore, quo ad debiti coniugalis redditionem: licet id incautè, & illicitè præstitum fuerit ante matrimonij cōtractumcontractum, & teneatur iurans religionẽreligionem aliquam ante coniugij consummationem ingredi, ac profiteri. Hoc etenim est quod Gratian. sensit, dum in d. c. vlt. vtitur verbis significantib. contractũcontractum matrimonij perfectum, saltem in vers. vnde datur intelligi. quamuis an sit perfectus matrimonij contractus per illam promissionem, qua quis aliquam fœminam pollicetur se in vxorem habiturũhabiturum: quibus verbis vtitur Gratianus in part. vlt. d. c. satis dubium sit secundum ea, quæ notauimus in epitome ad 4. lib. Decret. 2 par. c. 4. §. 1. nu. 5. & verè in casu huius posterioris conclusionis, nihil iuramentum operatur, nisi quo ad maiorem transgressionis culpam propter periurium, siquidẽsiquidem etiam absque iuramento contractus coniugalis iam perfectus indissolubilem inducit cohabitandi obligationem, quamuis votum simplex castitatis præcesserit.

Hæc autem

9

^† iuramenta, quibus iustitia deficit, periuria appellantur, in c. sicut nostris. de iureiur. in c. qui sacramento. 22. q. 4. nullo etenim in futurum expectato tempore iuramenta ista, dum emittuntur, periuria sunt propter iustitiæ & iudicij defectum, secundum Tho. 2. 2. q. 98. artic. 2. ad 2. Nam requiritur ad honestatem iuramenti quòd sit licitum, & honestum id, quod iuratur: atque ideò qui iurat se adulterium commissurum, statim periurus est, licet reuera sit completurus iuramentum non quidem ex eo quòd iuramentum non seruauerit, sed quia iurauit id, quod fas non erat perficere, aut non tenebatur etiam post iuramentum facere. Idcircò in ipso iurādiiurandi actu periurium perpetratur, frangiturq́ue iuramentum, cùm id fiat promittendo id, quod seruandum necessariò non est, nec vllam seruandi obligationem inducit, vel quod absq;absque crimine, & culpa seruari non potest. Qua ratione multis canonibus statutum est, pro his iurationib. incautionis pœnitentiam iurantibus iniungendam fore.

Hinc sanè definiri poterit quæstio illa. An hæc iuramenta temeraria, quæ quandoq;quandoque periuria dicuntur, sint punienda ea pœna. quæ aduersus periuros statuta est? Nam text. in c. sicut nostris. de iureiuran. & in c. grauis admodùm. de censi. probat, pro his incautis iurationibus congruam pœnitentiāpœnitentiam fore indulgendam, nec priuāduspriuandus est quis beneficio ecclesiastico, quemadmodum pro vero periurio priuaretur. glos. in cap. definitio. 22. q. 4. & in c. Florentinum. 85. dist. Ex contrario sese offert responsio text. in |

p. 245

c. tua nos. de iureiuran. vbi si quis iuramentum illicitum primò præstiterit, ac deinde contrarium fecerit iuramentum, beneficio ecclesiastico priuatur. Idcircò Doctores quidam Iuris Canonici interpretes existimant, decisionem text. in dict. c. tua nos. ita esse intelligendam, vt priuatio beneficij non fiat in ea specie propter iuramentum illicitum, sed quia quo ad vulgi opinionem contrarium pręstans iuramentum cōstituitconstituit se iurans in periurio, quod vitare non poterat eo ipso, quòd duo aduersa & contraria iuramento pollicitus fuerit, atq;atque ita eum text. interpretantur Innoc. Ioan. Andr. Abb. Imol. & Docto. magis communiter in d. c. tua nos. qua in re vulgi opinio, & scandalum consideratur: cùm periurium vulgus existimet necessariò committendum fore ex ea iuratione: sicuti post alios admonet Felin. in dict. capi. tua nos. quem text. ita intellexere, eum commendantes Roman. singul. 510. & Ripa in cap. 2. de rescript. colum. 3. Sed licet hæc opinio communis sit, mihi tamen nusquam placuit: video etenim prius iuramentum nullam habuisse obligandi vim, nec habere: atque ideò non posse verè, & propriè periurium contingere, tametsi non fiat id quod in eam iurationem deductum fuerat: id verò quod posteriori iuramento promissum est, absque vllo periurij reatu fieri quidem potuit. Nec est absolutio necessaria à priori iuramento: cùm ex eo nullum iurationis vinculum processerit. Quamobrem aliter intelligi poterit responsio text. in dicto capitu. tua nos. Nam prius iuramentum, cuius inibi mentio fit, de soluenda pensione maiori, potuit, ac poterat ab ipso iurante absque periculo spiritualis salutis seruari ad eius vitam: & ideò in hoc sensu iuramentum illud validum fuit, quo ad obligationem saltem ante absolutionem, quæ necessaria est, & omninò præstanda, ex eo quod iniquè fuerit iuratio extorta de pensione soluenda, non quidem instituta Episcopi auctoritate, nec solita, sed noua: vt cōstatconstat ex dicto capit. significauit. & capitu. Grauis. de censibus. & quia ante absolutionem istam in specie capit. tua nos. contrarium iuramentum præstitit Clericus, ac seipsum constituit in certo periurio, nisi absolutio fuerit obtenta, punitur pro periurio priuatione beneficij: quemadmodum ibidem adnotarunt Cardin. & Felin. colum. penult. quia siue seruauerit prius, siue posterius iuramentum, manifesta est periurij culpa: si prius, ex eo quod violat posterius: si posterius, ex eo quod violat prius, quod ante absolutionem seruare tenebatur. Atque hæc dicta breuiter sint de comitibus iuramenti: reliqua verò ad hanc quæstionem pertinentia non admodum recondita, nec difficilia sunt: & quæ diximus, ea tantùm ratione tradidimus, vt propositæ materiæ, quo ad qualemcunque cognitionem, satisfaceremus.

§. SEPTIMVS.

HIS omnibus ad huius materiæ cognitionem pręnotatis, de ipsius periurij pœna tractādumtractandum erit, cuius equidem grauitas multis constat, quæ tamen consultò missa facimus: satis etenim est, crimen istud grauissimum esse multisq́ue nominibus è Republica extirpandum.

1

^† Nam id esse grauius homicidio. Sanctus Thomas existimat in quodlibet. 1. articu. 18. rationibus sanè vrgentissimis. Si quidem periurium est transgressio præcepti prioris tabulæ: & ex eo honori, ac reuerentiæ Dei optimi maximi detrahitur: ideoq́ue iniuria Deo fit: quæ maior est omnibus alijs, quibus proximus offenditur. Deinde vt ait Paulus, omnis controuersiæ finis est iuramentum. Quod si ita est, consequitur planè, maius esse crimen periurium, quàm homicidium: alioqui homicidæ, nec adulterę nusquam iuramentum deferretur: quoniam coniectura esset, quòd per periurium, tanquam per exilius peccatum maiora contingerent, & celarent crimina. Quo argumento Thom. vtitur in dicto articu. 18. mihi tamen non satis placet. Quia ex eadem collectione tantùm deducitur, maiori pœna homicidium puniri, quàm periurium, quod verissimum est regulariter. Quamobrem cùm tractatur in foro exteriori de puniendis criminibus, deq́ue eis quo ad punitionem detegendis, tunc argumentatio Thomæ in praxim deducitur: in foro etenim interiori nulla est huiusmodi consideratio. Nam si accusatus homicidij crimen id non commiserit, nullum |

p. 246

adest in iuramento periculum nec periurij timor est: si verò illud scelus perpetrauerit, per periurium, quod forsan timetur, non effugit homicidij culpam. Idcircò argumentatio ista quo ad culpam peccati non admodùm vrget. At in foro exteriori, vbi de pœna tractatur, solùm de maiori vel minori supplicio est controuersia. Nam si maiori pœna puniretur periurium, quàm homicidium, optima constitueretur coniectura, quòd Reus homicidij delatus minimè auderet interrogatus sub iuramento crimen negare, ob timorem maioris pœnæ: si verò minori pœna periurium quàm homicidium puniendum foret, præsumeretur quidem Reum iuratum, vt vera de crimine homicidij responderet, negaturum quidem homicidium timore maioris pœnæ, sibi propter homicidium iniungendæ. Sic sanè, dum Sanctus Thomas argumentatur ex auctoritate Pauli Apostoli, tantum sequeretur ex eius consideratione, quòd si maiori pœna puniretur homicidium, quàm periurium, non esset iuramentum omnium controuersiarum finis: sed si iuramentum est omnium controuersiarum finis, vt verè Paulus testatur, esset profectò grauior pœna pro periurio, quàm pro cæteris criminibus infligenda, ex argumentatione Diui Thomæ, ne quis ob timorem maioris pœnæ pro alijs criminibus subeundæ periurium committere auderet. Hoc autem adhuc non sufficeret: quia detecto periurio vtrumque crimen detegitur: nempe periurium, & id crimen, cuius quis apud iudicem accusatur. Igitur non omninò conuincit argumentatio Thomæ, præsertim quòd sunt aliquot crimina euidentet maiora periurio, vt hæresis, idololatria: & tamen vbi agitur de his detegendis, Reus ipse per iuramenti religionem interrogatur. Omnium equidem controuersiarum finis est iuramentum, teste Paulo. quia id exigitur ad veritatem inquirendam: nec præsumendum erit, quòd Reus alicuius criminis delatus velit periurij crimen committere, illudq́ue iam commissis addere, atque ita passim videmus Reos in iudicium delatos, & de criminibus periurio maioribus interrogatos, palàm fateri culpam: quia non ita audent iam perpetratis sceleribus periurium addere: cuius quidem nulla est congrua satisfactio casu, quo tenentur interrogati respondere, nisi Reipublicæ & proximo damnum illatum restituerint: restitutio autem plerunque, quo ad Rempublicam, minimè fieri potest, nisi responsio iurata, quæ periurium induxit, retractetur. Vnde fit, vt existimem alijs rationibus grauitatem periurij probandam fore: quæ dubio procul constat ex prima, quam modò adduximus, ratione: & ex alijs, quarum meminit Gulielmus Peraldus in Summa de vitijs & virtu. 2. Tomo. tractat. 9. 2 part. capitu. 4. quo in loco duodecim rationes adducit, quæ grauitatem huius criminis ostendunt, præter quas illud est potissimè obseruandum, quòd periurium funditus euertit humana commercia: omnium enim actionum humani conuictus firmissimum stabilimentum est, dictorum & conuentorum fides, quę simpliciter violata maximum damnum infert: quanto magis idem continget, si iuramento stabilita violetur: igitur de pœnis huius criminis acturi primùm de pœna simplicis periurij: secundò, de punitione periurij in iudicio contingentis circa veritatis assertionem: tertiò, de blasphemijs tractabimus.

Primò denique loco, præter culpam, quam periuri, quo ad criminis reatum, cōtraxeruntcontraxerunt, cuius ratio apud diuinum tribunal examinanda est,

2

^† puniendi sunt à iudicibus, & legibus publicis, non tantùm Ecclesiasticis, sed & secularibus: quod probat text. in l. si quis maior. C. de transactio. not. optimè Roma. in consil. 512. cuius & nos meminimus in Epitome ad 4. Decreta lib. 2. part. capitu. 6. in princip. nume. 20. Nam etsi Cæsarea constitutio in l. 2. de rebus cred. dixerit, iusiurandi contemptam religionem satis habere vltorem ipsum Deum: id tamen vel obtinet, vbi nulla ex periurio fit iniuria proximo, vt Accurs. & Doctor. ibi existimant, vel non conuincit, non posse à Principe Laico periuria puniri in hoc seculo, præter diuinam Dei punitionem: quemadmodum & plura delicta in Republica puniuntur, quæ tantùm pertinent ad offensam diuinæ maiestatis: quod satis est manifestum. Aut sanè Imperator, vt rationem redderet, cur periuria non puniantur grauissimè, pœna inquam corporali, præmisit, hoc crimen maximam vltionem à Deo expectare, quamuis ab hominibus non ita seuerè fuerit punitum.

Punitur tandem

3

^† periurium simplex, priuato præiudicium irrogans iure Pontificio pœna depositionis ab ordine. text. & ibi Doctores in capitu. cùm non ab homine. de iudic. notat Panormit. in capitu. tua. de iureiurand. Quinimò & periurus beneficio Ecclesiastico priuandus est per sententiam, non tamen est ipso iure priuatus. textus optimus vbi gloss. & eius interpretes ita opinantur in c. querelam. de iureiuran. glos. in cap. illud de excessib. pręla. gloss. in cap. quicunque. 6. quæstio. 1. Abb. & alij in capitul. 2. de rescript. quo in loco Felin. Deci. & Ripa fatentur, hanc opinionem communem esse: idem asseuerant, eam sequuti Ioannes à Selua, de iureiurand. quæstio. vlti. & in tractat. de beneficio 3. part. quæstio. 2. Ioannes Bernard. in sua Practi. cap. 86. Cæsar Lambert. de iure patron. 1. part. 2. lib. quæstio. 9. articu. 15. eandem veram esse censet Andr. Alciat. in dict. cap cùm non ab homine. & probatur in cap. in nostra de procur. licet Rebuffus in tract. de pacificis possess. nume. 218. velit tenere, periurum priuatum esse ipso iure beneficijs ecclesiasti|

p. 247

cis, quæ iam tempore periurij obtinebat, quæ quidem opinio communi omnium sententiæ refragatur. Existimat tamen ipse Rebuffus collationem beneficij factam periuro esse nullam ipso iure: cuius opinionis auctores sunt Abb. & Docto. in dicto capitul. querelam. de iureiur. Aufrerius in Capella Tolosan. quæst. 17. Dec. in capit. dilecti. col. 2. de exceptio. Felin. in capit. 2. de rescript. col. 3. & Nicol. Milis in verb. periurus. text. optimus in capit. accedens. de accusat. Fred. tamen in consil. 50. tenet contrariam sententiam: imò quòd hæc collatio non sit nulla ipso iure, sed rescindenda. Priori verò opinioni suffragatur, quòd periurus sit infamis, vt paulò pòst tradetur: collatio autem beneficij facta infami, sit nulla ipso iure, regul. infamibus. de regul. iur. in 6. Ego quidem opinor non omnino verum esse, quòd collatio beneficij facta infami sit nulla ipso iure: nam eam validam ante sententiam fore tenuerunt Federic. in d. consil. 50. Card. & Felin. in d. cap. querelam. de iureiuran. idem Felin. in d. c. 2. de rescript. colum. 3. & præmittit Cald. consil. 20. tit. de præb. probat text. vbi Innoc. in cap. inter dilectos. de excess. prælat. nisi ea collatio fiat infami notorio infamia quidem iuris: tũctunc etenim collatio est nulla ipso iure: quemadmodum explicant Abb. num. 6. in d. c. inter dilectos. idem Abb. in c. super eod. ad finem. de electio. Felin. in d. c. 2. num. 4. Ioan. de Selua, in tract. de beneficio. 3. part. q. 3. col. 5. & hæc de infamia iuris: nam de infamia facti tradit Calder. in d. consil. 20. de præb. & post eum optimè Marti. ab Azpilcueta in c. si quando. de rescript. colum. 52. Idcircò cautè dixit Rebuff. vbi suprà num 221. eius opinionem, & aliorum, quos modò citauimus, procedere, quādoquando quis esset per sententiam declaratus periurus, & postea fieret ei collatio: tunc sanè collatio ista nulla est ipso iure, non aliàs. Quasi velit tunc demum collationem factam periuro & infami, nullam esse, cùm infamia notoria sit. Atque, vt rem istam tandem definiamus, ego existimo, collationem beneficij periuro factam nullam esse ipso iure, quando infamia hæc ex periurio notoria sit: non aliàs. Item in alio & secundo casu, nempe cùm collatio beneficij periuro facta fuerit auctoritate literarum Apostolicarum ad beneficia: harum siquidem literarum præcipua ratio est quæ à morum honestate procedit, idcircò non est collatio beneficij valida, imò nulla ipso iure censetur, si fiat harum literarum auctoritate ei, qui infamis sit, secundum Calde. in d. consil. 20. & consil. 4. de accusa. Felin. in d. c. 2. col. 3. de rescript. & in c. inquisitionis. de accusat. colum. 2. Rebuff. in d. tract. de pacificis poss. num. 222. his accedit, quod alienum est à mente Rom. Pon. infames ac periuros sub literis ad beneficia contineri, cùm potius ea velit clericis bonis moribus præditis conferri. Vnde placet profectò Cald. sententia in infamia iuris: item & in infamia facti.

Periurium

4

^† item vtroque iure, Pontificio, & Cæsareo, punitur pœna infamiæ. l. si quis maior. C. de transactio. cap. infames. 6. quæst. 1. gl. in dicto capitul. querelam. de iureiuran. modò periurium promissorium sit, atque in iuramento promissorio contigerit: nam ex periurio assertorio infamis quis non efficitur. gloss. in l. Lucius. ff. de infamibus. gloss. in dicto capitul. quicunq;quicunque 6. quæst. 1. notat sanctus Thomas 2. 2. q. 98. articul. 3. Bald. in rubric. de iureiurand. Abbas in capit. testimonium. columna 8. de testib. vbi Felin. num. 20. & Lambert. de iure patron. 1. part. 2. lib. quæst. 9. articul. 15. & Lanfrancus in capit. quoniam contra. de probationibus. in verb. testes. num. 135. testantur hanc distinctionem communem esse: quæ tamen intelligenda est, vt periurium promissorium circa contractum infamiam irroget, iuxta dictam l. si quis maior. quæ in hac specie expressim hanc pœnam infert. cui conuenit Regia lex 26. titul. 11. part. 3. & l. 2. titul. 5. part. 7. Quòd si quis in specie capitul. debitores. de iureiurand. periurus fuerit, quippe qui non soluerit vsuras, quas præstare promiserat, infamis non erit: vt notant Felin. in dicto capit. testimonium. numer. 21. & Lambert. in dict. articul. 15. Periurium autem assertorium rei præsentis, vel præteritæ, iure ciuili punitur pœna criminis stellionatus, & ideò periurus ad tempus exulat. l. vltim. ff. de crimi. stellionat. At periurium promissorium hanc etiam iure ciuili pœnam habet, vt præter infamiam periurus contractus pœnam soluat, & actionem, omneq́ue conuentionis commodum amittat. d. l. si quis maior. vbi Docto. communiter hoc adnotarunt. & in dict. l. 2. C. de rebus credit. Ias. in §. item si quis. in 2. num. 63. de actionibus. idem in l. si duo patroni. ff. de iureiurand. Ioan. à Selua. de iureiurand. quæst. vltima tradit vndecim periurij pœnas Chassanæ. in consuet. Burgund. rubric. 10. §. 12. quas apud ipsum Lector facilimè legere poterit. Iure quidem Regio, qui iuramentum promissorium violauerit, omnia bona amittit, eaq́ue fisco Regis adiudicantur. l. 1. titul. 6. libr. 8. ordinat. Ex quibus præter alios intellectus, quos paulò antè tradidimus ad l. 2. C. de rebus credit. apparet, posse eandem constitutionem intelligi quo ad pœnam ordinariam: nam quantum ad extraordinariam, frequenter periuria per humanos iudices puniuntur, sicuti no. glo. in Auth. scenicas non solùm si fideiussores præstent. quam dixit singul. Curt. Iunior in l. si quis maior. C. de transact. col. vlt.

Secundò agendum erit de periurio, quod in iudicio circa veritatis testimonium committitur Si

5

^† quis etenim in iudicio interrogatus alicuius controuersiæ causa, dixerit testimonium aduersus veritatem, dubio procul falsum committit, falsiq́ue reus efficitur. l. 1. ff. de falsis. in princip. capit. 1. de crim. falsi. l. nullum. C. de testib. Nec solùm committit falsum testis, |

p. 248

qui responderit contrarium eius, quòd verè ipse sciebat: sed & is qui interrogatus de aliqua re veritatem tacuerit, dixeritq́ue se nihil scire. quod probat text. in d. capit. 1. capit. quisquis. & ibi gloss. 11. quæstio. 3. Bald. in l. data opera. numero 29. C. qui accusare non possunt. gloss. in capit. cùm dilecti. de accusat. in verb. plenam. & in verb. meram. Felin. in capit. 1. de testib. cogend. numero 3. Regia 42. titul. 16. part. 3. & l. 1. titul. 7. part. 7. tacere siquidem vbi loquendum est, & loqui vbi tacere oportet, & est necessarium, peccatum erit secundum Thomam 2. 2. quæst. 73. articul. 1. & Floren. 1. parte. titul. 2. cap. 4. §. 5. Quòd si testis interrogatus veritatem tacuerit forsan absque dolo, quippe qui homo integræ famæ, & opinionis de actu post longum tempus interrogetur, excusabitur planè ex præsumpta quadam simplicitate, licet constet illius actus scientiam eum habuisse: sicuti adnotarunt Riminald. in l. qui accusare. C. de edendo. colum. 2. & Anton. Rube. consilio 16. potest autem testis falsum dicere testimonium in decem prædicamentis, quæ commemorat Azo in Proœmio C. eleganter. Bald. in l. data opera. numero 31. C. qui accusare non poss. & sanè testis falsum dicens testimonium, multis ex nominibus execrandus. Nam & antiquitus qui apud Romanos falsum testimonium dixissent, è Saxo Tarpeio deijciebantur, vt auctor est Gellius libro 20. Nocti. Attica. capitul. primo. quo in loco Sext. Cæcilius magno Reipublicæ malo existimat legem hanc duodecim tabularum obsoleuisse. Acerbitas, inquit, plerumque vlciscendi maleficij, benè atque cautè viuendi disciplina est. Item & Athenis in Areopago grauissimum exercebatur iudicium ψευδομαρτυριῶν, id est, falsorũfalsorum testium, auctore Demosthene: tametsi Cicero in oratione pro L. Flacco Græcorum fidem in dandis mutuis falsis testimonijs maximè improbet. Quibus concinit, quod Euripides in Iphigenia Taurica scribit: Græcia nequaquam nouit fidem. Etiam si Atticus testis prouerbio dictus sit is, qui probatissimus & incorruptissimus est. Sicuti & Attica fides, etenim Velleius Paterculus, adeò, inquit, certa Atheniensium in Romanos fides fuit, vt semper, & in omni re quicquid syncera fide gereretur, id Romani Attica fide fieri prædicarent. Sic Græca fides pro certa fide assumitur apud Ausonium ad Paulum. & de Philone villico suo inquit: Mutuatur ad Græcam fidem. apud Plautum in Asinaria, Græca fides dicitur, vbi non verbis, nec stipulationibus, sed pręsenti pecunia res agitur. Diem, Aquam, Solem, Lunam, Noctem, hæc argento non emo. Cætera, quo volumus vti, Græca mercamur fide, id est, numerata pecunia. Quæ forsan deflecti possunt in id, vt per ironiam dicta esse censeantur: ideoq́ue existimemus præsenti pecunia rem agi, quòd fides Græca parum constans sit, & improbatissima. Pœna autem deiectionis è Saxo Tarpeio, iam pridem obsoleuit, siquidem & Modestinus respondit in l. si diutino. §. vltimo. ff. de pœnis. non posse quem sic damnari, vt de Saxo præcipitetur. Titus Liuius libro 29. scribit, Marcum Liuium, C. Claudium collegam Censorium equum vendere iussisse, quod summæ notæ erat duarum rerum causa, quarum præcipua fuit, quòd aduersus eum falsum testimonium dixisset. De pœna item falsi testis tradit Strabo libro 15. apud Indos falsum testem extremis decurtari. Iosephus etiam auctor est libro 4. Antiquit. cap. 6. Mosaica lege cautum fuisse, vt testis falsus ea pateretur, quæ is contra quem falsò testificatur, passurus esset. eadem lex constat capit. 19. Deuteron. Primus autem omniũomnium Charondas testi falso mulctam indixit: quemadmodum meminit Aristot. lib. 2. Ethico. cap. 10. huius criminis grauitatem ostendit Salomon Prouerb. capit. 6. testem, inquit, fallacem odit Dominus. Et rursus capit. 25. Homo, qui contra proximum suum loquitur falsum testimonium, iaculum est, gladius & sagitta acuta. Quòd si testis verum dixerit, pecuniam tamen ex ea causa acceperit, vt scilicet testificaretur, falsi adhuc pœna tenebitur. glo. in l. 1. §. 1. & ibi Bartol. ff. de falsis. Abb. in capit. 1. de crimi. falsi. idem Abb. & Felin. numero 30. in capit. licet. de probatio. Hippol. in d. l. 1. §. 1. de fals. Ias. in l. Diuus. num. 27. ff. de re iudicat. Doct. in cap. 1. de testi. quorum opinio magis communis est, mihi tamen nōnon omnino placet: video etenim crimen falsi non posse conuenire his, qui verum dixerint: atq;atque ideo testis, qui falsum absq;absque pecuniæ munere & corruptione testificatus fuerit, falsi crimine notabitur: non sic testis, qui licet pecuniam, vt testificaretur, recepit, nihilominus verum dixerit, nam falsi reus non erit. Sic Philip. Decius in capit. 1. de testibus. tenet, hunc testem non esse puniendum falsi pœna, sed alia extra ordinem, arbitrio iudicis, cuius opinio. l. styli. 115. probatur. inficior grauius esse crimen, si quis simul pecuniam acceperit, & falsum dixerit, quàm si pecuniam tantùm acceperit, verum autem fuerit testificatus, aut falsum absque pecuniæ receptione: attamen vt locus sit crimini falsi, & eius pœnis, oportet quòd testis falsum dixerit testimonium. Sed & si quis testimonium dixerit in iudicio, contrarium tamen ei, quod iuratus extra iudicium dixerat, falsi item pœna tenebitur, secundum Bartol. in l. eos. vltim. colum. ff. de fals. Tyndarum in tract. de testibus. capit. 11. Matth. de Afflict. in constitu. Neapolit. lib. 3. tit. de periurijs. num. 14. quorum opinio admodum est dubia, imò mihi falsa videtur. Nam si quis extra iudicium etiam cum iuramento contra veritatem responderit, non punitur ordinaria pœna falsi, sicut notat Alberic. 2. parte statut. quæstio. 147. idem contra Bartol. tradit Hippolyt. in dicta l. eos. numero 11. Bald. in capitul. 1. §. si enim. quid sit inuestitu. in feudo. columna 2. |

p. 249

atque Alexand. in consilio 74. libro 1. scribit, communem opinionem esse Bartolo contrariam. Felin. etiam à Bartol. discedit in capitulo, cùm in tua. de testibus. vbi extra iudicium responsio data est absque iuramento: nam si quis iuratus respondisset falsum etiam extra iudicium, ipse Felin. Bartol. sententiam defendit, vt pœna falsi locum habeat. Ego verò fateor, periurum hunc esse, & pœna periurij puniendum fore, non pœna falsi, quasi ea tantùm admittenda sit contra testem in iudicio falsum. quod Alberic. in dict. quæst. 147. significare videtur: tametsi Alexand. Hippol. & alij, qui Bartol. sententiam improbarunt, expressim loquantur quando extra iudicium absque iuramento quis respondisset contrariũcontrarium eius, quod modò in iudicio testificatur. Nec me præterit, in hac specie quoties quis contraria responderit, primò quidem extra iudicium iuramento præstito, ac demum in iudicio per solenne testimonium coram iudice, hoc posterius responsum non esse admittendum, nec fidem ei exhibendam propter manifestum periurium, quemadmodum ipse tradidit lib. 2. variar. resolutio. capit. 13. numero 7.

Testis autem,

6

^† qui falsum dixerit testimonium punitur iure Pontificio, si clericus sit, depositione, & detrusione in monasterium, vt ibi pœnitentiam tanti sceleris agat, secundum Panor. in capit. 1. de crimi. fal. text. optimus in c. si Episcopus. 50. distinct. nisi clericus ex officio iudicis, tunc puniendus sit nulla constituta contra eum accusatione: quia in hoc casu punitur pœna extraordinaria iudicis puniẽtispunientis arbitrio. text. & ibi glo. in §. presbyteri. 5. quæst. 6. Sic & iure Ciuili dicens falsum testimonium, si puniatur à iudice ex officio citra accusationem, quia apud eum dixit falsum testimonium, extra ordinem arbitrio iudicis punitur: non ordinaria pœna. l. nullum. & ibi gloss. C. de testib. l. vltim. tit. 16. part. 3. not. Ioan. Ferrari. in Pract. in rub. de forma iuramenti testis. col. 3. quòd si iudicio ordinario accusationis actum sit contra testem falsum, punitur is falsi criminis pœna, quæ traditur in l. 1. §. vlt. ff. de falsis. prob. text. in l. eos. ff. eod. tit. l. 13. tit. 8. lib. 2. fori, vt tandem pœna falsi in homine libero sit deportatio, & omniũomnium bonorum publicatio: in seruo autem vltimum supplicium. Sed si quis in causa capitali falsum aduersus reum testimonium dixerit, puniendus erit eadem pœna, qua puniretur reus ipse, si criminis conuictus foret. text. in l. 1. §. 1. & ibi Bartol. ff. de sicarijs. cuius meminere Bald. in c. 1. in principio, de pace tenend. & eius violatori. col. vlt. Ias. in l. & si legibus. C. si contra ius vel vtilit. pub & in l. si duo patroni. §. vlt. ff. de iureiur. Felin. in c. sicut. de testib. Chassanæ. in consuetud. Burgundiæ, rub. 10. col. 10. tex. optim. in c. satis. 33. quæst. 5. cuius mentionem fecit Aret. in c. super his. de accusat. num. 24 idem glo. sensit in cap. Rex debet. 23. quæst. 5. est & in his regnis, hac de re egregia decisio in l. 83. Tauri. cuius & nos obiter meminimus, libro Variarum resolutio. 2. cap. 9. probat hoc ipsum text. Deut. cap. 19.

Pœnæ verò statutæ aduersus falsos testes non admittentur, nec admittendæ sunt, vbi testis falsum dixerit in his, quæ accessoria sunt, nec ad substantiam actus pertinent: tunc etenim pœna extraordinaria punienda est falsitas ista: quemadmodum not. Spec. tit. de teste. §. 1. vers. item quòd aliquid de suo. num. 87. & ibi Ioann. And. Ang. in l. Lucius. ff. de his, qui not. infamia. Hippol. in singul. 76. Innoc. ante alios in capit. fraternitatis. de hæret. cui sentẽtiæsententiæ suffragatur, quòd falsitas minimè punitur, si contingat in his, quæ siue vera siue falsa sint, nemini nocere possunt. glos. in l. damus. C. de falsis. quam Docto. inibi sequuntur. & Socin. consil. 104. libro 1. Hippol. in l. 1. §. præterea. ff. de sicarijs. num. 14. idem & Socin. in consilio 185. libro 2. qui hanc opinionem testificatur communem esse. Est & ad hoc ipsum glo. Abb. Imol. & Doctor. in cap. quanto. de iureiur. in verb. nomine patris. notat Ant. Rube consil. 16. Item punitur pœna falsi is, qui testem ad dicendum falfum testimonium induxit, aut testem munere & dono corrupit, vt aduersus veritatem testificaretur. l. 1. ff. de fals. Regia lex 1. titul. 7. part. 7. vbi expressim hoc probatur. Nec tamen ex hoc causam amittit: siquidem is tantùm ius litis & causæ perdit, qui falsum committit circa acta causæ, non qui circa testes ipsos aliaúe instrumenta, quæ ad causæ acta non attinent. text. in l. in fraudem. §. quoties. ff. de iure fisci. quem ita Bartolus ibi intellexit. quem sequitur Benedict. à Plumbino, in l. qui agnitis. ff. de exceptio. rei iudicat. columna 15. tradit Hippolyt. in Rubric. C. de probationibus. numero 186. cum sequentibus. & est hæc opinio communis, secundum Alex. & Ias. in l. diuus. colum. 4. ff. de re iudic. & Deci. in cap. cùm venerabilis. de except. num. 30. qui tamen conatur aduersus Bartol. distinctionem disputare.

Lege Regia testis falsum dicens testimonium, punitur pœna quadam satis extranea. Nam ei extrahuntur dentes, non quidem omnes, sed quinta eorum pars, etiam si hoc testimonium dixerit in causis ciuilibus. l. 3. titul. de falsis. libro 4. fori, quam legem ipse video in praxi admissam esse, siue iudex ad punitionem istam procedat ex officio, siue ad accusationẽaccusationem alicuius. Quidam opinantur lege veteri huius regni, testi falso omnes dentes extrahendos fuisse: at que ita legem obtinuisse, in hæc verba: Quitenle los dientes. Idq́ue iustissimum fuit: & tandem adiectis literis paulum corrupta dictione scriptum fuisse: Quintenle los dientes. Qua de re nihil certum affirmare audeo.

His verò, quæ de puniendis periurijs diximus, illud est adijciendum, quòd periurus ra|

p. 250

tione iuramenti de calumnia non est

7

^† puniendus, nec aduersus eum procedi potest per viam inquisitionis, nec per modum accusationis: quia satis Deum vltorem habet, qua in specie intelligenda est l. 2. de rebus credit. secundum gloss. in princ. Institut. de pœna teme. litigant. in verb. religione. quod expressim adnotarunt Bald. in consil. 299. libro 5. Federic. consil. 23. Rebuffus in tract. de pacificis possess. num. 219. quorum ratio ea potissima est, quòd sit fragilis humana memoria, etiam in factis proprijs: atq;atque ideo licet quis iuramentum in iudicio præstiterit de calumnia, & victus fuerit, non ex hoc arguitur, eum periurum fuisse. Imò si locus foret accusationi, aut inquisitioni ad punitionem periurij, ex iuramento de calumnia commissi, profectò mille quotidie proponerentur accusationes aduersus periuros, totidemq́ue inquisitiones à iudicibus ex officio instituerentur: quæ quidem res satis esset in Republica perniciosa, quippe quæ daret ansam multis calumnijs & delationibus. Non inficior, periurium à iuramento calumniæ procedens puniendum fore, quoties per ipsius iurātisiurantis confessionem, aut per euidentem probationem constaret, iurantem vel in iuratione ipsa, vel aduersus eam calumnia vsum fuisse. cap. vlt. de iureiur. in 6.

Tertiò, de blasphemijs agendum erit: nam eas ad periuria, & temeraria iuramẽtaiuramenta quidam existimātexistimant pertinere, cùm plerumq;plerumque potius sunt execrationes quædam. Est autem

8

^† blasphemus qui negat aliquid de Deo, quod ei conueniat: aut tribuit Deo aliquid, quod ei nequaquam conuenit, quemadmodum S. Thomas explicat 2. 2. quæst. 13. artic. 1. & ibi Caiet. Syluest. in verbo, blasphemia. quæst. 1. Nam blasphemiæ nomen significare videtur quandam derogationem alicuius excellentis bonitatis, maximè diuinæ. Atque ideo blasphemus est, qui diuinæ maiestati derogat, eius potestati aut bonitati detrahens. Et hæc quidem propriè: impropriè etenim quodlibet conuitium in Deum prolatum, & itidem contumelia maledictióue in ipsum Deum, aut virginem matrem, aut sanctos, blasphemiæ nomen habent. Probatur equidem hæc ad blasphemiæ crimen pertinere, in capit. 2. de maledicis. notant Anania ibi. Bart. in l. item apud Labeonem. §. ait Prætor. ff. de iniur. idem in consilio 274. quidam Pellinus. Socin. consil. 102. libro 2. Matthæ. Afflict. in constitut. Neapolit. de blasphemijs. colum. 3. Thom. Grammat. decis. 50. Bart. Socin. consil. 119. libr. 4. quorum opinio communis est, & eam rationem habet, quòd maledictio, aut imprecatio Deo minimè conueniat, quippe cui nullũnullum possit malum contingere aut nocere. Idem de conuitio respondendum erit: cùm id tendat in derogationem diuinæ maiestatis, & excellentiæ. Præsertim hoc constat ex blasphemiæ definitione, quam tradit Hugo de sancto Victore, lib. de fructu carnis & spiritus, cap. 6. ita scribens: Blasphemia est cum quadam probrosa irreligiositate, & diminutione honoris diuini vituperium, aut conuitium. Diximus autem priorem definitionem ex sancto Thom. ad blasphemias propriè pertinere quæ vel negant aliquid de Deo, quòd ei maximè conueniat, vel tribuunt Deo, quod ab eius excellentia est omnino alienum: & idem distinximus proprias blasphemias ab improprijs, quæ etsi maximis pœnis sint puniendæ, admodumq́ue blasphemiæ nomen habere debeant, non tamen veræ blasphemiæ sunt: quia directè non tendunt ad derogationem diuinæ potestatis, & eius excellentiæ: vt quidam existimant, tametsi ego censeam eas blasphemias in Christiana republica eodem iure, eisdemq́ue constitutionibus, cum alijs adæquandas fore. Nam eas verè blasphemias esse opinor, quicquid alij dixerint, etiam iuxta Thomæ definitionem: siquidem nec maledictio, nec conuitium Deo possunt aliqua ex parte conuenire. Ex his oportet aliquot speciales examinare vulgi in iram excandescentis sermones, qui multis nominibus sunt execrandi: sed tamẽtamen refert censere, an sint veræ blasphemiæ, vt locus sit Regijs pragmaticis constitutionibus, alijsq́;alijsque pœnis iure communi aduersus blasphemos in Deum statutis, quod satis vtile apparet.

Primò quidem deducitur, an blasphemus sit, qui dixerit: hoc fiet à despecto de dio, sicuti Doctores Itali referunt? & Bald. in consil. 476. libro 3. incipit: ille qui dicit,

9

^† in ea est sententia, vt opinetur, hæc verba ad blasphemiam non pertinere, quia potius sunt iniuriosa verba, eumq́ue sensum habere videntur: quòd sicut multa mala fiunt Deo nolente speciali concursu, & quæ diuinæ maiestati displicent: ita & hoc malum fiet, etiamsi Deo displiceat. quibus verbis non derogatur immensæ Dei potestati: atque ita sequitur Bald. Alexand. in additionibus ad Bartol. in d. l. apud Labeonem. §. ait Prætor. & Felin. in Proœmio Decretal. colum. 4. idem notauerat Angel. in l. his verbis. §. 1. ff. de hæredi. instit. contrarium tamen plerisque visum est iure verius esse. Nam isthæc verba nullo pacto possunt à culpa blasphemiæ excusari: siquidem manifestè tendunt in derogationem potestatis diuinæ: quasi blasphemus velit, id agendum esse, etiamsi Deus omnipotens noluerit: quo quidem sensu omnipotentis Dei maiestas læditur. Et præterea etiamsi hic sensus abesset, non potest aliter his verbis aptari interpretatio, quin in contemptum diuinæ maiestatis, eiusq́ue potestatis pronunciata censeantur: quo fit, vt Baldi sententiam falsam esse existimauerint Imol. in dict. l. his verbis. §. 1. ff. de hæred. instit. Socin. in dicto consilio 102. libro 1. Boërius decis. 301. Thomas Grammatic. in d. decis. 50. quo in loco testatur ita in Regio Neapolitano Prætorio pronunciatum fuisse. Quibus accedit Pragmatica huius Regni constitu|

p. 251

tio, quæ prima est, & inter alia quæ ad blasphemiam pertinent, hæc verba connumerat: à despecho de Dios.

Secundò, vt ad alia verba accedamus, quæ in eadem constitutione continentur, hinc possumus considerare, an illa verba: abnego Deum, non credo in Deum, sint blasphema? & dubio procul, si ad falsam affirmationem, aut negationem referantur, Apostasiæ crimen inducunt. Nam qui ait, se non credere in Deum, nisi id, quod falsum est, verum sit, iam Deum diffitetur. Imò & si hæc execratio ad verum referatur, minimè congrua iuratio est: quoniam Deus sub hac forma non allegatur in testem, sed potius eius nomen blasphematur. scelestissimum enim crimen est, Deum, cuius nutu conditi simus, cuius prouidentia gubernamur, abnegare: & quod prodigiosum est, Deum ipsum renegare. aduersantur sanè hæc verba confessioni fidei, atque ideo etiamsi ad veritatis confirmationem his vteretur verbis, blasphemus est iudicandus, quippe qui Deum in testem non adducat illius veræ negationis, aut assertionis: sed potius diuinæ maiestati tribuat, quod aliquo casu ea temerè negari possit.

Tertiò, in eadem Regia constitutione subsequitur aliud verbum, nempe, mal grado aya Dios: quod manifestam habet blasphemiæ culpam: tribuit etenim blasphemus hic Deo id, quod est omnino ab eo alienum, quia Deo nihil mali potest contingere.

Quartò, eadem constitutio subdit idem de hac imprecatione: No ha poder en Dios. Quæ potestati Dei omnipotentis aduersatur: ideoq́ue blasphemia censetur, pœnisq́ue eius punitur.

Quintò, idem inibi dicitur de hac oratione, Pese à Dios. Deum tædat, displiceat Deo: non enim conuenit displicentia Deo, nisi de his, quæ ab hominibus prauè, & aduersus eius præcepta committuntur, qua ratione detrahit excellentiæ diuinæ, qui hos humanos effectus illi tribuit. Et præterea hoc verbum hominis est ægritudinem sui animi respuentis in Deum, quasi Deus nostris afficiatur perturbationibus, & odium quis Deo aduersus homines tribuat, quos diligere maximè præcepit. Hæ sanè quinque imprecationes in dicta constitutione Regia maximè improbantur, & puniuntur, vt blasphemiæ.

Sextò, hinc deducitur quid dicendum sit de ea oratione, quæ irascenti animo in hunc modũdum pronũciaturprnunciatur, per Dei vitam: Hispanicè, por vida de Dios. Nam apud Toletum Carolus Cæsar anno vigesimo quinto statuit hanc orationem eandem habere pœnam, quæ per pragmaticam constitutionem fuerat contra blasphemos statuta. Et profectò hæc oratio non habet eũeum sensum, quem illa, viuit Deus: quia cùm dicimus per Dei vitam, non inuocamus simpliciter Deum in testem, sed est execratorium verbum: quemadmodum & illud, per vitam patris. Etenim salutem patris quis in pœnam adstringit, & vltionem, si aliter res est, quàm is affirmat. Vnde blasphemia est maxima per Dei vitam iurare, aut execrari. Quia ipsam Dei vitam designat, qui ita execratur vltioni, ac si Deus de seipso supplicium sumere posset. Deinde ex his verbis significatur, vitāvitam Dei posse finiri, & eum mortalem esse, quod admodum blasphemum est.

Septimò patet, cur ad blasphemiam referenda sint verba illa: Deuoueo Deo: deuodo à Dios. quorum eadem Toletana constitutio, & Regia responsio meminit, ea exæquāsexæquans præcedentibus. Nam hæc verba ferè eundem sensum habent, quem illa, descreo: non credo in Deum: abnego Deum. Forsan ista verba, deuodo à Dios, Latinè reddi debent: deuoto Deum, id est, maledico Deum. Nam Augustinus lib. quæstionum super Numeros, cap. 40. deuotare maledicere interpretatur, ex vulgi vsu, & interpretatione, vt anathematizare apud Marcum, capit. 14. Petrus cœpit anathematizare & iurare, quia non noui hominem. Iurauit enim Petrus per execrationem, maledictionem sibi imprecatus, si nouisset hominem. Quod iuramentum grauissimum est, vt testis est Augustinus super Psalm. 7. illa autem oratio, voueo Deo, nōnon tam ad iuramentũiuramentum, quàm ad expressum votum pertinet. quamobrem cùm hæc verba ad futurum aliquid referuntur, quod pollicemur, voti formam & speciem habent: ideoq́ue tunc ad voti materiam attinet: & inspiciendum est, quid fuerit promissum. At si nihil promittatur futurum, sed velut iuratoria verba proferantur assertionis, aut negationis, ineptissima loquutio est, cùm Deus in testem minimè allegetur.

Octauò, eadem Regia responsio sub eisdem pœnis prohibet iuramenta per membra Christi. Quia hîc potius blasphemia contrahitur, quàm iuramentum. Quemadmodum etenim cùm quis per Dei vitam iurat, execrationis forma vtitur in eum sensum, vt Dei vita in discrimine constituatur, si quod affirmatur verum non sit: ita & quando quis vtitur his verbis, per caput Christi, & similibus: capiti Dei malum imprecatur, si falsitas assertioni subsit. atque ideo hæc formula execrandi, vel ad blasphemiam attinet, vel ineptissima est, plurimum maiestati diuinæ derogans. de hac verò iuratione paulò antè diximus, cùm tractauimus eam quæstionem: an liceat iurare per membra Dei.

Nonò, hinc patet qua ratione huius regni pragmatica constitutio, quæ prima est, eadem pœnas inflixit his, qui de Virgine intemerata, deiparaq́ue Maria eadem verba dixerint, quæ de Deo ipso dicta blasphemiam inducũtinducunt. Nam vt scribit S. Thomas in 2. 2. quæst. 13. articul. 1. Sicut Deus in sanctis suis laudatur, in quantum laudantur opera, quæ Deus in Sanctis efficit: |

p. 252

ita, vt blasphemia, quæ confertur in sanctos in Deum consequenter tendit, præsertim si in beatissimam virginem Mariam, vnde maxima ratione præfata constitutio stabilita est ad coërcendas improbissimorum hominum linguas. Nam & l. 3. tit. 28. part. 7. duplo maiorem pœnam statuit in blasphemantes sacratissimam Virginem, quàm cæteros sanctos.

Decimò eodem iure constat iurationem istam, per intemeratam deiparæ Virginitatem, esse omnino improbam. Nec enim Deus hîc in testem adducitur alicuius veritatis: sed execratio est linguæ temerè in iram excandescentis. Vnde Carolus Cæsar Hispaniarum Rex apud Madritium, anno quingentesimo vigesimo octauo l. 68. sanxit, hanc temeritatem puniendam esse pœnis statutis aduersus blasphemos, in d. pragmat. 1. & in constitutione Toletana anni vigesimiquinti.

Vndecimò, eadem Madricia lege improbantur iurationes istæ, & blasphemiæ: eisdemq́ue pœnis veteris pragmaticæ, ac Toletanæ legis puniuntur, videlicet, Abnego fidem, aut chrisma, quod recepi: Reniego de la fe: o de la chrisma, que recebi. quæ quidem verba ad manifestam blasphemiam pertinent, & ad infidelitatẽinfidelitatem. Item illa eadem lege ad hunc & eundem modum puniuntur. Sicuti Deus est veritas, vt Deus est filius virginis Mariæ: hæ siquidem æquiparationes nostrarum veritatum cum diuinis, blasphemiæ nomen habere videntur. Quamobrem dum falsitas sub his iurationibus affirmatur, fœdissimum est periurium cum blasphemia coniunctum. quòd si affirmatio veri veritate polleat, adhuc non fugiunt, qui hisce verbis vtuntur, blasphemiæ crimen, & culpam: quemadmodum hæc eleganter explicat Dominic. à Soto, in Relectione de iuramento. capitul. 6. scribens in hunc sanè modum: Nam quamuis veritas, vt aiunt Philosophi, eò quòd adæquatio rei ad intellectum in indiuisibili consistit, non recipiat magis, nec minus, tamẽtamen quia veritates æternæ & diuinæ ipsissimæ sunt, inaccessæq́ue veritates, ac subinde principium, & finis creaturarum omnium, nulla nostrarum veritatum cum illis est comparādacomparanda. Imò est quædam hæc nōnon infima blasphemię species, quæ vel à nostra superbia procedit, vel nostra inflam matur iracundia: dum tantam nobis fidem præstari affectamus, qui & decipi solemus, & decipere, quanta inuertibili debetur veritati diuinæ.

Duodecimò, verè ex his colligitur, verum esse quod Socin. respondit in consilio 119. libro 4. dicens: Blasphemiam esse, si quis in Christianam fidem aliquid iniuriosè obiecerit, quod eius auctoritati & certitudini deroget: quasi verè in Deum ipsum fidei auctorem, & patronum dictum esse videatur. Cùm fides Catholica ab auctore ipso certitudinem infallibilem habeat.

Blasphemi autem

10

^† olim veteri lege pœna mortis puniebantur. Leuit. capit. 24. Qui blasphemauerit nomen Domini, morte moriatur: lapidibus opprimet eum omnis multitudo, siue ille ciuis, siue peregrinus fuerit. Sic & propter blasphemiam Senacherib, angelus Domini vna nocte totum exercitum percussit, ipseq́;ipseque à filijs postea interfectus est. 4. Reg. c. 19. Varias autem punitiones diuinæ vindictæ blasphemis illatas commemorat Chassanæus in consilio 1. num. 68. & seq. & Boërius decisione 301. tametsi quandoque possit crimen hoc culpam habere venialem, nempe, cùm quis non aduertens verba, quæ pronunciat, esse blasphemiam, ex aliqua passione in ea prorumpat eorum significationem minimè considerans. Nam hoc casu peccatum veniale tantùm committitur. Quòd si quis aduertat, verba, quæ effutit, blasphemiam esse, minimè excusatur à peccato mortali ex iracundiæ impetu, sicut nec ille, qui eadem affectus passione aliquem occideret, secundum Thom. 2. 2. quæst. 13. articul. 2. ad finem. Habet autem blasphemia grauitatem infidelitatis, vt scribit idem Thom. d. q. 13. articul. 3. opponitur etenim confessioni fidei, & tamen, quemadmodum inibi explicat Caieta. de ratione blasphemiæ, non est sentire in intellectu, aut dicere ex eodẽeodem intellectus errore aliquid falsum de Deo. Qui enim blasphemat, licet non sentiat, nec intellectu perceperit, falsum esse quod dicit, dicendo tamen induit personam sentientis sic esse, vt ore pronunciat. & deinde, quia sentire falsum de Deo, & dicere de Deo falsum contingunt super materia indebita, & habent obiectum ipsam fidem: vtrumque, sentire & dicere ad grauitatem infidelitatis pertinet, tametsi dicere falsum de Deo non sit vera infidelitas, sicut est sentire de Deo falsum, habet tamen grauitatem ex materia, & hæc grauitas pertinet ad infidelitatem propter obiectum fidei, & præterea eo quòd eadem ratione actus hic sit per se malus, atque opponatur perfectæ confessioni fidei. Propriè autem & verè, vt sit blasphemia infidelitas, necessariò exigit intellectus errorem, nempe, quòd quis sentiat falsum de Deo, cùm possit blasphemia contingere salua fide, absque falsa opinione de Deo, exercendo solam detestationem voluntatis. Nam sicut in fide duo contingunt, scilicet, assentire articulis fidei, & dicere exteriori loquutione, vel interiori ea, quæ sunt fidei: quorum primum pertinet ad ipsam fidem: secundum ad confessionem fidei, iuxta illud: Credidi propter quod loquutus sum. ita in infidelitate inueniuntur duo: Primum quidem dissensus ab his, quæ sunt fidei: secundum, dicere intus, vel exterius contraria his, quæ sunt fidei. Prius horum spectat propriè ad infidelitatis vitium, & illius species est, atq;atque in errore intellectus consistit. Posterius autem ad blasphemiæ vitium attinet, ita quòd blasphemia propriè contingit dicendo intus, vel exterius aliquid contra |

p. 153

Deum. Deinde quia in materia morali, cùm de actibus est sermo, intelligitur de voluntarijs: idcircò blasphemia consistit in dicendo voluntate, & sponte contra Deum. Quemadmodum Caietan. explicat in dict. quęst. 13. artic. 1. qui ad maiorem huius quæstionis elucidationem scribit, posse blasphemiam cum fide & sine fide contingere, atque vtroque modo non tantùm actu & verbo exteriori, sed etiam interiori. Potest siquidem quis credens Deum omnipotentem esse, velle dicere secum, vt iniuriam Deo faciat, quòd Deus non potest aliquid, & in hoc mendacio delectari. Quia potest oppositum eius, quod scit & credit, concipere, quamuis non possit tali opposito assentire. Omnis autem blasphemia quia est voluntaria, procedit à voluntate mala: non tamen omnis blasphemia contingit cum voluntate affecta ad derogandum diuinæ excellentiæ & maiestati. Sicut & credere in Deum est voluntarium, non tamen semper procedit à voluntate affecta charitate Dei. Vnde malitia ista, & affectus derogandi per blasphemiam diuinæ excellentię se habet ad blasphemiam, sicut charitas ad fidem. Hinc sanè fit, vt blasphemia possit contingere exterius & interius, secundum solam voluntatem simplicem absque affectu derogandi maiestati, & excellentiæ diuinæ. Hanc appellat diuus Thomas blasphemiam secundum solam opinionem intellectus. Aliter etiam blasphemia datur cum effectu detestandi Deum, & inferendi ei iniuriam, ac derogandi maiestati diuinæ, & eius excellentię: & sic cum affectu detestationis: & hæc à præcedenti distinguitur ex ipsa malitia. Vtraque autem blasphemia si exteriùs non erumpat, cordis tantùm est: si verò actum exteriorem habeat, exterior blasphemia censetur: quod ipse Thomas explicat in d. artic. 1. blasphemia verò non credentis in Christum, id est, Sarraceni, Turcæ, alteriúsue infidelis est solùm blasphemia secundum se, quia, quando blasphemus non credit contra Deum se dicere, solùm est blasphemia ex parte Dei blasphemati. Blasphemia sanè illius, qui credit in Christum, est blasphemia secundum se, & secũdumsecundum blasphemantem: ac per hoc perfectior est blasphemia sine infidelitate, quàm cum ipsa infidelitate coniuncta. Nam, vt inquit Petrus 2. c. 2. melius erat eis veritatẽveritatem nōnon agnoscere, quàm post agnitam retroire. atq;atque ita Caieta. adnotauit in d. q. 13. artic. 3.

Iure Pontificio blasphemia punitur publica pœnitentia: & si fuerit blasphemus laicus iniungitur iudici seculari, vt eum puniat pœna pecuniaria. tex. in c. 2. de maledi. Synodus autem Lateranensis sub Iulio secundo cœpta, & deinde sub Leone decimo continuata, sessione 9. aduersus blasphemos crimen hoc maximè detestata pœnis grauissimis insequitur, his, quæ sequuntur, verbis:

Ad abolendam verò execrabilem blasphemiam, quæ in maximũmaximum diuini nominis, & Sanctorum contemptum supra modum inualuit, statuimus & ordinamus, vt quicunq;quicunque Deo palàm seu publicè maledixerit, contumeliosisq́;contumeliosisque ac obscœnis verbis dominum nostrum Iesum Christum, vel gloriosam virginẽvirginem Mariam eius genitricem expressè blasphemauerit, si munus publicum, iurisdictionémue gesserit, perdat emolumenta trium mensium pro prima & secunda vice dicti officij: si tertiò deliquerit, illo eo ipso priuatus existat.

Si Clericus vel Sacerdos fuerit, eo ipso, quòd de delicto huiusmodi fuerit conuictus, etiam beneficiorum, quęcunque habuerit fructibus applicandis, vt infra vnius anni mulctetur. Et hoc sit pro prima vice, qua blasphemus ita deliquerit. Pro secunda verò si ita deliquerit, & conuictus fuerit, si vnicum habuerit beneficium, eo priuetur. Si autem plura, quod ordinarius maluerit, id amittere cogatur. Quod si tertiò eius sceleris arguatur & conuincatur, dignitatibus ac beneficijs omnibus, quæcunque habuerit, eo ipso priuatus existat: ad eaq́ue vlteriùs retinenda inhabilis reddatur, eaq́ue liberè impetrari & conferri possint. Laicus verò blasphemus, si nobilis fuerit, pœna vigintiquinque ducatorum mulctetur, & pro secunda vice quinquaginta fabricæ Basilicæ Principis Apostolorum de vrbe applicandorum, & alijs, vt infrà deducitur. Pro tertia verò nobilitatẽnobilitatem perdat. Si verò ignobilis ac plebeius fuerit, in carcerem detrudatur. Quòd si vltra duas vices publicè blasphemus deprehensus fuerit, mitra infami per integrum diem ante fores Ecclesiæ principalis mitratus stare cogatur. Si verò pluries in hoc ipsum peccatum lapsus fuerit, ad perpetuos carceres, vel ad triremes damnetur, ad iudicis deputati arbitrium. In foro autem consciẽtiæconscientiæ nemo blasphemiæ Reus absque grauissima pœnitentia seueri confessoris arbitrio iniuncta possit absolui. Qui verò sanctos reliquos blasphemauerit, arbitrio iudicis rationẽrationem personarum habituri mitiùs aliquantò puniri volumus.

Statuimus etiam, vt seculares iudices, qui contra tales blasphemiæ conuictos non animaduerterint, eósque iustis pœnis minimè affecerint, quantum in eis fuerit, quasi eidem sceleri obnoxij eisdem quoque pœnis subijciantur. Qui verò in illis inquirendis puniendisq́ue diligentes, & seueri fuerint, pro qualibet vice decem annorum indulgentiam consequantur, & tertiam partem mulctæ pecuniarię habeant. Quicunq;Quicunque verò blasphemantem audierint, eum verbis acriter obiurgare teneantur, si citra periculum suum id fieri posse continget, eundemq́ue deferre vel notificare apud iudicem Ecclesiasticum seu secularem intra triduum debeātdebeant. Quòd si plures |

p. 254

dictum blasphemantem simul audiuerint, singuli eum accusare teneantur, nisi fortè omnes conuenerint, vt vnus pro cunctis tali fungatur officio.

Quos omnes in virtute sanctæ obedientiæ hortamur, & monemus in Domino, vt pro diuini nominis honore ac reuerentia in suis domibus, ac cæteris præmissa omnia seruari, & exactissimè exequi mandent, ac faciant, vberrimam ab ipso domino Deo tam boni operis ac pij mercedem habituri. Similemq́ue annorum decem indulgentiam ab Apostolica sede consequuturi, cum tertia parte mulctę, qua dictus blasphemus plectetur, quoties tale scelus puniendum curauerint: quam quidem indulgentiam, & reliquam tertiam mulctæ partem accusatori blasphemi nomen deferenti similiter concedi, & assignari volumus: alijs pœnis contra huiusmodi blasphemos per sacros Canones expressis, nihilominùs in suo robore manentibus. Hactenus synodus ipsa Lateranensis.

Sed quia pœnam dicti capit. 2. de maledic. Laici tantùm, non Clerici subire debent, secũdumsecundum Ioan. Andream, & Abb. ibi. & Hostien. in summa de maledicis. §. blasphemantes. versic. grauior. etiam sciendum est, quòd Clerici blasphemi deponẽdideponendi sunt ab ordine Ecclesiastico & Clericali. text. optimus in capit. si quis per capillum. 22. quæstio. 1. quę quidem pœna vel obtinuit vel obtinere debet data in corrigibilitate, vel consuetudine blasphemandi: quemadmodum notat Hostiens. in dict. versic. grauior. & Alexand. in consil. 72. lib. 1. colum. 4. aut sanè cùm ita grauis fuerit blasphemia, quòd maximam inducat diuinę maiestatis iniuriam: sicuti Panormit. in dict. capit. 2. existimat, quem sequitur Ioannes Bernard. in practica criminali. capit. 103. cùm alioqui pœna dicti Canonis sit iam olim antiquata per desuetudinem: sicuti idem Hostiens. testatur in d. §. blasphemantes.

Iure autem ciuili blasphemi olim pœna mortis puniebantur. text. in Authent. vt non luxuri. contra natu. §. præterea. cuius quidem constitutionis pœna tunc locum habet, cùm quis ex consuetudine & incorrigibilitate Deum blasphemauerit: quod adnotarunt Petrus, Cynus, Bald. & Salycet. in l. 2. C. de rebus creditis. Alexand. in consilio 233. lib. 6. colum. 1. Anani. in dict. capit. 2. de maledict. colum. 8. & Nicol. Boëri. in decisio. 201. numer. 11. Iaso. in l. si duo patroni. §. vlti. & in l. 3. §. iurari. ff. de iureiur. & tamen adhuc ea pœna in desuetudinem abijt: sicuti asseuerat Lucas de Penna. in l. omnes iudices. C. de delatoribus. lib. 1. colum. 3.

Iure

11

^† Regio variè blasphemus punitur, præsertim iure Partitarum, quod 7. Partit. titul. 28. continetur. Quo in loco Alfonsus Rex diligentissimè pœnas aduersus blasphemos distinxit, & statuit. Præsertim quòd plebeius pro prima blasphemia verberetur, pro secunda notetur in labijs ferro candenti signo crucis, pro tertia lingua mutilus fiat, eiq́ue abscindatur. ita sanè l. 4. statutum est. Sic & apud Gallos præter alias pœnas blasphemo pro sexta blasphemia labium superius, pro septima inferius abscinditur, ita quidem, vt dentes appareant: pro octaua verò blasphemia lingua amputatur: sicuti statutum fuit per Carolum octauum, & Ludouicum duodecimum, teste Nicolao Boërio dicta decisione 201. numero 15. qui hanc labiorum & linguæ abscisionem ad Ludouicum duodecimum refert: cùm tamen & Carolus octauus sanxerit aduersus blasphemum, quòd is pro secunda blasphemia puniatur pœna abscisionis superioris labij, pro tertia inferioris, pro quarta linguæ: alijs item pœnis per eum statutis: sicuti refertur in stylo Parlamenti sub constitutionibus Regijs. titu. de maledicis & blasphemis. alias verò pœnas aduersus blasphemos statutas iuxta varias prouinciarum leges, refert ipse Nicolaus Boërius in dicta decisio. 301. vbi etiam tractat de his, qui non lingua, sed manibus offendunt diuinam maiestatem, eius imagines, aut virginis Mariæ, aut Sanctorum lædentes, qua de re Regia lex 5. titu. 28. part. 7. itidem agit blasphemus etiam iure Neapolitani regni abscisione linguæ punitur iuxta constitutionem de blasphemantibus. tametsi ea pœna per vsum commutata sit in linguæ perforationem, quæ clauo publicè fiat: secundum Thomam Grammatic. decisio. 50. iure deinde huius regni postmodùm constitutum est, quòd blasphemus in curia Principis, aut intra quinque leucas puniatur pœna verberum, & amputationis linguæ: extra curiam autem puniatur pœna amputationis linguæ, & amissionis dimidiæ partis bonorum. l. 2. titu. 8. lib. 8. ordinat. Attamen nouis constitutionibus praxis aliam recepit huius criminis punitionem, siquidem blasphemus pro prima blasphemia punitur carcere vnius mensis: pro secunda exilio sex mensium à loco habitationis, & mille quadrantum pœna in tres distribuenda partes, quarum vna accusatori, alia iudici, tertia pauperibus competit. Pro tertia verò blasphemia clauo lingua perforabitur, nisi blasphemus sit ex his, qui scutiferi apud nos appellantur, vel maioris conditionis homo: quia is pro tertia blasphemia punitur exilio vnius anni, & mulcta duorum millium quadrantum, quod in Pragmatica prima constitutum est, & deinde per Carolum Cæsarem Toleti anno. M. D. vigesimoquinto. Prædicta tamen linguæ fixio, aut perforatio, quę clauo fit, aliquot in locis in desuetudinem abijt, ac mutata est in eam pœnam, qua ligno premitur lingua. Hispani lignum hoc Mordaxa appellamus. Seneca verò id lignum lin|

p. 255

guarium latinè dixit lib. 4. de beneficijs. capit. 36. damno, inquit, castigabo promittentis temeritatem. Ecce, vt doleat tibi, vt postea consideratiùs loquaris, quod dicere solemus, linguarium dabo. Ita enim eum locum legit noster Pincianus vir, Latinè Græceq́ue peritissimus, & præter hæc in emendandis veteribus latinę linguæ auctoribus felicissimo præditus iudicio. is inquam in suis ad Senecam adnotationib. linguarium interpretatur lignũlignum, quo blasphemantium premitur lingua. Nam & veteres Senecæ codices linguarium ea in parte agnoscunt: tametsi variè locus is à viris doctissimis legatur.

His equidem præmissis pœnis aduersus blasphemos statutis non est prætermittendũprætermittendum,

12

^† blasphemum à testimonio repellendum esse in his causis, quæ testes exigunt omni exceptione maiores: quemadmodum placet Alexand. in consilio 152. libr. 5. columna 4. Decio consilio 163. numero 10. Thomę Grammatic. voto 22. numero 5. & 6. modò blasphemus fuerit semel saltem etiam pœna pecuniaria pro hoc crimine damnatus: quod not. Nicol. Boër. in dicta decisio. 301. numer. 13. post gloss. Superantij in constitutionibus Neapolitan. titul. de blasphematoribus, quibus refragatur, quòd blasphemus iure Ciuili infamis non sit, auctore Baldo in consilio 152. libro 1. columna 1. quem sequitur Aymon Sauillian. cons. 6. colum. 2. text. optimus in l. famosi. ff. ad l. Iuliam maiest. Lubricum, inquit Iurisconsultus, Linguæ non debet facilè trahi ad pœnam. Sed nihilominùs hac in quæstione, etiamsi verum sit, blasphemum infamem nōnon esse infamia quidem iuris: attamen ipse censeo post vnicam huius criminis condemnationẽcondemnationem non esse hunc idoneum testem in his causis, quæ requirunt testes omni exceptione maiores. quod probatur ex cap. licet causam. de probatio. vbi in causa ardua non admittitur testis, cuius fides aliqua ex parte diluitur. Nec negare possumus blasphemum post condemnationem esse infamem: saltem infamia facti. Atque ideò non est omninò testis idoneus, de quo ipse tractaui in Epitome ad 4. lib. Decret. §. vlt. nume. 7. & 8.

Quid de consuetudine blasphemandi: an ea excuset à pœna exteriori? & quibusdam forsan videbitur, consuetudinem prouinciæ excusare blasphemos à pœna exteriori & temporali, iuxta gloss. in capit. cùm venerabilis. de consuetud. quæ probat, prauam consuetudinem excusare à pœna exteriori, licet ea non excuset à peccato & culpa. similis gloss. in capit. deniq;denique. 4. distinctio. quas commendat Roma. in singul. 19. & Cremens. in singul. 149. est etiam gloss. in cap. sanè. de tempor. ordina. tradit multa hac de re Rochus Curtius in cap. vlti. de consuetud. fol. paruo 14. notat Cardin. in consilio 132. colum. 2. Roman. consilio 467. multa tamen, quę ad huius conclusionis comprobationem citantur, pertinent ad consuetudinem, quæ dubium actum interpretatur, eum inquam licitum esse dictans. Si quid etenim fiat, quod in dubio est, an sit illicitum Iure consuetudinis, vel licitum est, vel impunibile: quod Bartol. sensit in l. quis sit fugitiuus. §. apud Labeonem. ff. de ædilit. edict. cuius nos alibi mentionem fecimus, eius opinionem examinantes. hoc ipsum Bartol. in l. singularia. ff. si certum peta. significare videtur. quo in loco Iaso & alij idem explicant. quòd si aliquid verè illicitum sit, ac legi diuinæ vel naturali contrarium, profectò consuetudo vtcunque sit longi temporis, minimè excusat à pœna temporali, & exteriori saltem à tota, licet excuset ab aliqua parte pœnæ: quemadmodum adnotarunt Præpo. in dict. capi. denique. Iaso in dict. l. singularia. Hippolyt. in l. 1. limitatio. 19. ff. de sicarijs. Deci. in capit. nam concupiscentiam. 2. lect. de constitu. senserat Innoc. in cap. sanè. de offic. ordin. tametsi contingat quibusdam rationibus peculiaribus minimè puniri in Republica actum aliquẽaliquem, qui legi naturali & diuinæ contrarius sit: vt simplex fornicatio in meretricibus. Nec tamen id accidit ratione consuetudinis excusantis à pœna: sed quia Reipublicæ intersit ob morum prauitatem eam fornicationem dissimulatione quadam permittere ad maius malum euitandum. Blasphemia verò, cùm sit maximũmaximum crimen, legi equidem naturali, diuinę & humanæ contrarium, minimè debet ob vsum & consuetudinem prouinciarum impunita dimitti: idq́;idque senserunt Iason in l. ait prętor. §. iurari. 5. col. ff. de iureiuran. & Gerard. singul. 83. Thomas Grammatic. decision. 50. colum. 2. excusatur tamen frequenter ad mitiorem punitionem blasphemus, qui iracũdięiracundię calore blasphemauit. Archidiaco. in cap. quid ergo. 23. q. 4. Deci. consil. 163. nume. 10. modò calor iracundiæ à iusta causa oriatur: secùs si ex iniusta: sicuti explicant Abb. & Anania in capit. 2. de maledi. Iason in l. filiam tuam. C. de inoffic. testamento.

Crimen autem blasphemiæ absque vllo discrimine puniri potest per iudicem Ecclesiasticum & secularem. capit. 2. de maledic. tradit latè & eleganter Bartol. Socyn. consilio 119. lib. 4. & an aduersus blasphemos possint procedere inquisitores hæreticæ prauitatis pendent ab ea quæstione, qua tractari solet, sit ne blasphemia hæresis, quam obiter paulò antè tetigimus, & latiùs exponit Alfonsus à Castro lib. 1. de iusta hæreticorum punitio. capit. 12. etenim, vbi blasphemia attentis eius circũstantijscircunstantijs vel hæresis sit, vel præsumi possit error intellectus, aut denique adsit suspicio hæresis, poterunt inquisitores eam punire: sicut de sortilegijs cauetur in capit. accusatus. §. sanè. de hæretic. in 6. qua de re multa tradit elegan|

p. 256

ter pro eius insigni eruditione Iacob. Septimancensis in Institutionib. Catholicis aduersus hæreses cap. 8.

Postremò solet dubitari, quem sensum habeant illa præcepta, quæ plerunq;plerunque iniunguntur à pręlatis subditis, qui iuramento obedientiam promisere: his quidem verbis: sub pœna præstiti iuramenti. & satis constat hæc significatio, quòd id præcipiatur sub pœna periurij: nempe quasi dixerit quis, hoc tibi præcipio sub iuramento mihi præstito, ita, vt si non feceris, periurus sis. Nam pœna iuramenti præstiti periurium est, & eius supplicium, quod solet periuris infligi. Nec enim iuramentum præstitum est pœna, nec periurium ipsum absolutè, quia culpa est: sed sensus huius loquutionis est sub pœna præstiti iuramenti: id est, sub pœna, quæ debet ei imponi, qui iuramentum violauerit, vnde Genitiuus ille, præstiti iuramenti, nōnon stat intransitiuè, id est, sub pœna, quę est præstitum iuramentum. quod explicat Ioannes Driedo, in Christiana libertate, pagina 172. quo in loco scribit, omnia mandata Rectoris vniuersitatis alicuius, vt intersint Scholastici alicui congregationi, Missarum celebrationi, non esse durè accipienda etiamsi fiant sub pœna præstiti iuramenti, quasi mandator ipse voluerit ita vocatos ad mortale periurij crimen obligare, si non fecerint quod eis mandatum fuerit. Etenim pręsumendum est attenta pia mandantis intentione, quòd in his communibus congregationibus, quæ magni ponderis non sunt, tantùm voluerit ad memoriam iuramentum reuocare, ne per contemptum omittant subditi obedire eius præceptis: non tamen, vt periurium ab his committatur. quod maximè est obseruandum, ne passim quis temerè periurij Reus damnetur, etiamsi omisit facere, quod superior mandauerit. Hæc de prima huius Relectionis parte.

Finis primæ partis.

Covarrubias ...: Opera Omnia

p. 199
CONSTITVTIONIS SECVNDAE EX RVBRICA DE PACTIS, LIB. VI. CVIVS INITIVM, QVAMVIS PACTVM. INSCRIBITVR: NON INVTILIS INTER. PREFATIO. Auctore Didaco Couarruuias à Leyua, Regio Consiliario.

Prima huius Relectionis pars, ex cuius initio hæc colliguntur.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

p. 217
Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

p. 239
Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Covarrubias ...: Opera Omnia

p. 199 CONSTITVTIONIS SECVNDAE EX RVBRICA DE PACTIS, LIB. VI. CVIVS INITIVM, QVAMVIS PACTVM. INSCRIBITVR: NON INVTILIS INTER. PREFATIO. Auctore Didaco Couarruuias à Leyua, Regio Consiliario.

Prima huius Relectionis pars, ex cuius initio hæc colliguntur.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

p. 217 Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

p. 239 Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

p. 199
CONSTITVTIONIS SECVNDAE EX RVBRICA DE PACTIS, LIB. VI. CVIVS INITIVM, QVAMVIS PACTVM. INSCRIBITVR: NON INVTILIS INTER. PREFATIO. Auctore Didaco Couarruuias à Leyua, Regio Consiliario.

p. 217
Ex §. sequenti.

p. 239
Ex §. sequenti.