SVMMARIVM. -  1 Venatio an possit per Principem, aut iudicem inferiorem in locis publicis prohiberi. -  2 Venatores acquirunt animalia, quæ nullius propria sunt, etiamsi venatio fuerit iusta ex causa prohibita. -  3 Clericus venator contra Canonis prohibitionem, acquirit animalia, quæ venatus fuerit. -  4 Capta per venationem a iudice prohibitam, non sunt in animæ iudicio restituenda. -  5 Venator ingrediens fundum domino prohibente, an acquirat sibi feras, quas acceperit. & numero 9. -  6 Intellectus Regiæ legis 16 tit. 28. part. 3. -  7 Simonia qualiter impediat acquisitionem beneficij Ecclesiastici, quod simoniacè collatum sit. -  8 Collatio beneficij facta simoniacè ignoranti, an teneat ipso iure. -  9 Quid de eo, qui à Romano Pontifice habuit beneficium per simoniam cum ipsomet Papa conuentam. -  10 Jntellect. l. si quisquam. ff. de diuers. & temp. præscript. -  11 Prohibentes venationem, & venatores, tenentur restituere damnum illatum alienis agris. -  12 Piscaturæ, & venationis interesse etiam dari potest. -  13 Fera ab vno percussa, & ab alio capta, cuius efficiatur? -  14 Venator tenetur restituere in animæ iudicio animalia per venationem capta, quæ propria erant alterius. -  15 Interpretatio l. 3. §. item feras. ff. de acquir. poss. 
 
§. OCTAVVS. 
 
DECIMOQVARTO ab eadẽ radice procedit restitutionis obligatio, quæ inꝗri solet in his, quę per venationem aut piscationem à priuatis acquirũtr, præsertim in locis, vbi venatio aut piscatio vetita est. Cuius quæstionis examen & illam exigit, an iustè possit venatio per Principes prohiberi? Et quibusdam visum est, non posse à Principe venationem iustè prohiberi. Qui verò huic opinioni subscripsêre, ea ratione mouentur, quòd Princeps † non possit ea, quæ sunt iuris gentium & naturalis, tollere. §. sed naturalia quidẽ. Instit. de Iure natur. gent. & ciuili. text. in principio. 5. distin. & cap. vlt. distinct. 6. Huius verò Iuris Naturalis & gentium propria est venandi libertas: igitur ea per Principẽ tolli nequit. Consequens manifestè patet, minor autẽ argumentationis pars probatur in l. 1. & 3. & in l. quod in littore. ff. de acquir. rerum dom. §. ferę. Institut. de rerum diuisi. l. 1. in princip. ff. de acquiren. possessio. quibus etiam constat, in his, quæ nullius sunt, natura ipsa dominium acquiri per priorem occupationem, cuiusmodi sunt feræ, volucres, pisces, & similia his animalia. Idem probatur in l. 16. titul. 28 partita. tertia. Etenim summus Deus omnia animalia creauit in hominum vsum, & cibum. Genes. capit. 1. Quod & ex Chrysippo Cicero docuit libro 3. de Finibus. cumq́ue hæc animalia communia ipsa natura fecerit, planè licet per eandem naturæ legem cuilibet primò capienti, ea sibi acquirere, sicuti Iurisconsulti adnotarunt, & præter hos libro primo de Officijs, inquit Cicero, similisq́ue est priuatorum possessionum descriptio. Ex quo quia suum cuiusq; fit eorum, quæ naturæ fuerant communia, quod cuique obtigit, id quisque teneat. Hæc Cicero. Sic & Aristoteles libro 1. Politic. capit. 5. venationem inter antiquissima vitę genera retulit. Atque ita venationem per Principes prohiberi non posse voluerunt Hostiens. Ioan. Andr. Cardinal. & Anton. in capit. non est. de decimis. Decius consilio 197. & consilio 271. Matthæ. Afflict. in constituti. Neapolit. libro 3. Rubr. 1. numero nono. textus optimus in capitulo 1. §. nemo retia. de pace tenenda, & eius violat. Idem tenent Gulielm. Benedict. in cap. Raynuntius. de testamentis. in verbo, & vxorem nomine Adelasiam. numero 868. cum sequentibus. Andreas Tiraquell. de nobilitate, capit. 37. nume. 140. Thom. Grammat. decisione 67. nume. 9. Rebuffus in l. vnica. C. de venat. fera. lib. 11. Stephanus Bertran. consilio 255. libro 1. numero 8. Iacobus à S. Georg. in tracta. de feudis. §. & cum venationibus. Chassan. in consuetud. Burg. Rubr. 13. §. 7. & Iaso. consilio 119. libro 4. quo in loco scribit hanc sententiam communem esse. & licet in contrarium possit induci text. in dict. §. nemo retia. tamen iuxta quorundam interpretationem hanc partem probat, dum in eo, ne pax violetur, prohibita est venatio, quę non fiat ad vrsos, & apros capiendos. Nihilominùs vtcunque illa constitutio accipiatur, palàm significat, posse ex causis varijs à Principe venationem prohiberi. sic etenim inibi adnotare videntur Martin. Lauden. & Cardi. Alex. cæteriq́ue Doct. idemq́ue tenuerunt Rebuff. Steph. Bertrand. Chassa. Thom. Gram. Guliel. Benedi. num. 869. Andr. Tiraq. ac ferè omnes paulò antè citati. & Boëri. in consuetudine Bituricen. titu. de consuetud. prędiorum. §. 5. qui fatentur, ex causa iusta venationẽ prohiberi posse, quib. adstipulatur gl. in c. qui venatoribus. 66 distinct. & ibi Card. à Turre Crema. Caieta. in tract. 17. quæstionum. c. 12. Ioan. à Medina de restitutione. quæstio. 12. & Domini. Sot. lib. 4. de iustitia & iur quæstione 6. artic. 5. vnde plures Regiæ constitutiones ex varijs causis prohibentes in locis publicis venatione iure & rectitudine iustitiæ defenduntur. Nam & Ioan. Faber in §. flumina. Institut. de rerum diuis. licet contendant Principibus inferioribus non competere ius prohibendi venationem, id tamen proprium esse Principis supremi manifestè fatetur. Nec dubito, hanc posteriorem sententiam itidem frequentiori Doctorum calculo receptam esse: atque inde colligitur, non admodum inter se Doctores hac in re dissidere. Illud verò prętermittendũ non est, eam rationem, qua contra prohibitionem venationis nostrates vtuntur, incongruā ac fragilem esse, minimeq́ue aptam huic disputationi, nam licet Iure naturæ omnia sint re ipsa communia, possunt tamen à Republica & Principibus, qui eorum, quæ in nullius bonis sunt, dispensationem habent, quædam priuatis ita concedi, vt in posterum ea priuata non communia sint. §. singulorum. Institut. de rerum diuis. l. 1. ff. de acquiren. rer. domin. etiam absque corporali occupatione. quod Caiet. concedit in dicto capit. 12. ad hæc facit, quòd sicut occupatio rerum, quæ nullius sunt priuatim, Iure Naturali efficit illud, quod prius commune erat proprium ipsius occupantis. l. 1. ff. de acquirend. possess. cuius modò mentionem fecimus, ita ipsa res publica, eiúsue Rector poterit, quę communia prius erant, nulliusq́ue in bonis habebantur, in priuatum Iure dominij transferre, Iure siquidem naturali omnia fuêre ab initio communia, & tamen humana lege facta est rerum distinctio inter priuatos, post quam distinctionem non licet cuiquam occupare dictam rem, & alicui priuata lege humana addictam. sicuti eleganter tradit Conrad. in lib. de contractibus. quęstio. 10. & seq. 
 
His accedit, quòd humana lex vel Princeps facere potest, vt dominium rei priuatæ, quæ dominum habet, absque traditione transferatur in alterum ipsius domini consensu, qui exigitur ad tollendam iniuriam. l. vltim. C. de sacrosanct. Eccles. l. raptores. C. de Episcop. & Cleric. notatur in l. traditionibus. C. de pactis. ergo earum rerum, quæ nullius sunt, & Principis dispensationi subiacent, poterit Princeps dominium absque apprehensione corporali in priuatum transferre. Hinc etiam constat, Principem posse harum rerum, quæ communes sunt, ex causa occupationem priuatis interdicere, & sic venationem ipsam prohibere. Ad rationem autem respondetur, feras, volucres & cętera animalia iure naturæ non esse communia positiuè & affirmatiuè, quia omnium propria sint communis domini causa. Sed negatiuè, quia nullius sint, & Iure Naturę nulli sint applicatę, secundum Thom. 1. 2. quęstione 94. articu. 5. & Caieta. dicto capit. 12. ideò lex humana potest ea vni potiùs quàm alteri ex causa concedere. ex quibus infertur, venationem Iure naturali omnibus permissam, ex varijs causis posse per Principes prohiberi: quemadmodum auctores proximè citati fatentur, & præter eas Syluester, in verbo, venatio. Hęc denique collectio seu argumentatio parum valida est, hoc est, Iure Naturali permissum: ergo per legem humanam prohiberi non potest, cùm multa sint Iure Naturæ licita, quæ inspecta Reipublicæ vtilitate, & iuxta æquissimum communitatis regimen per legem humanam prohiberi possunt. Quod si ita argumentemur: Hoc est Iure naturæ prohibitum, ergo lege humana permitti non potest, valida omninò est, & firmissima probatio. 
 
Igitur Princeps habens potestatem legis condendę, venationem prohibere ex varijs causis poterit, secundum omnes. Inferior autem à Principe iurisdictionem habens, idem agere poterit ad tempus aliquod, & ex causa iustissima, non quidem per legem, quam statuere non valet, sed per edictum. Perpetuò verò non potest Princeps, qui superiorem habet prohibere venationem, nisi ius id per immemorialem pręscriptionẽ legitimè acquisierit. quod sentiunt Ioan. Andr. Anton. & alij, quorum meminimus superius. atq; ex Theologis Caiet. in summa, in verbo, venatio. quæ quidẽ pręscriptio cautè est recipienda, & seruanda in iudicio exteriori, item & in conscientię foro, præsertim si ea initium à Tyrannide habuerit. His equidem prænotatis ad quæstionis propositę definitionem, duas constituo cōclusiones, ex quibus poterit facillimè hæc controuersia dissolui. 
 
Prima conclusio. Prohibita † venatione ob venatoris vel temporis rationem, aut propter aliam causam publicam, vel priuatam, non tamen ex eo, quòd animalia propria sint alicuius, acquisitum ex ea non est in conscientiæ iudicio restituendum. Hęc assertio constat, quia leges prohibentes venationem in his casibus, non prohibent, nec vetant acquisitionem ipsam ferarum, sed vsum venationis causa honestatis, vel simili: idcircò nulla oritur à venatione prohibita, obligatio restituendi. Sicuti & acquisitum ex meretricio non est necessariò in animæ iudicio restituendum, licet Iure diuino & naturali vsus meretricius damnatus sit, & prohibitus. deinde manifesta est conclusionis ratio, nam si qua obligatio restituendum per venationem prohibitam contingere in hac specie potest, ea deducenda est à commutatiua iustitia, quę per venationem infringatur: at hæc minimè infringitur, cùm nullum damnum detur alteri, siquidem captę ferę nullius sint, nec ex venatione auferatur alicui, quod eius sit proprium, vel ei debitum: igitur nulla est obligatio ad restitutionem. 
 
Primùm, ex hac conclusione deducitur interpretatio earum constitutionum, quæ Clericis venationem interdicunt, nam quamuis suapte natura venatio † honesta sit, & vtilis, tamen Clericis ea est interdicta. cap. quorundam. 74. distinct. cap. qui venatoribus. 86. distinctio. Cle. 1. §. porrò. de stat. mona. l. 47. titu. 6. part. 1. cap. 1. & per totum titulum de Cleric. vena. vbi Docto. Innoc. & Abb. in c. dudum. in 2. de electio. Felin. in c. auditis. colum. penult. de præscript. Quicquid verò captum fuerit à Clericis, etiam illicitè venantibus, proprium capientium fit, nec in iudicio animę restituendum erit. Idem adnotandum erit quo ad Laicos, quibus etiam est interdicta venatio tempore festo, ne impediantur, & retrahantur studio venandi ab officijs diuinis. glossa & Doctores in c. Esau. & in dicto c. qui venatoribus. 86. distin. etenim si eo tempore quis venationem exerceat, malè quidem agit, sed non tenetur ad restitutionem eorum, quæ per venationem habuerit. 
 
Secundò hinc apparet variarum Regiarum constitutionum intellectus. Sunt enim plures leges huius regni, quæ venationem certis ex causis prohibent adhuc in locis publicis & cōmunibus. lege namque Regia 40. titul. vltim. libro 8. ordin. prohibetur venatio leporum tempore niuium. tunc etiam non licet perdices aucupari. l. 165. apud Madritium condita anno M. quingentesimo, vicesimooctauo. vtrunque veteri lege interdictum erat Tauri ab Henrico tertio, anno M. quadragentesimo secundo, à qua deducta fuit dicta lex 40. sic & Regia constitutione inter pragmaticas sanctiones vetitum est, ne quis feras venetur cum retibus, alijsúe instrumentis aptis ad ferarũ depopulationem, vel hominũ periculum. quod potuit adnotari ex dicto §. nemo retia. & l. qui foueas. ff. ad l. Aquiliam. Platea in l. vnica. C. de venat. ferar. vbi Rebuffus. quem sequuntur alij, præsertim Stephanus Bertrandus in dicto consilio 255. libro primo. & Chassanæ. in consuetudine Burgund. Rubr. 13. §. 7. numero 3. scribit, posse per Principes interdici venationem, quæ fit cum instrumento Tonę, quia eo plures extinguuntur & capiuntur feræ: atque inde sequitur animalium syluestrium, & ferarum innumera extinctio, quæ Reipublicæ incommoda est. lex item vigesimaoctaua Pintię statuta, anno millesimo, quingentesimo, tricesimoseptimo prohibet, ne quis cum sclopo venetur, cùm propter tonitrua arcabusiorum fugentur, & terreantur aues & feræ. omnibus etenim his casibus, si quis aduersus legis prohibitionem venetur, licet punire per iudicem, valeat, non tamen tenebitur ad restitutionem auium & ferarum, quas aucupio, vel venatione acquisierit, aut ceperit: quod & in specie adnotauit Ioannes à Medina, dicta quæstione 12. 
 
Tertiò ex hoc falsum esse opinor, quod Ioan. Faber, & Claudi. Cantitium in dict. §. feræ. Chassa. in dicto §. 7. & Iacobinus in tractatu de feudis. §. & cum venationibus, scripsêre asseuerantes, capta † per venationem à iudice prohibitam non effici ipsorum capientium. Etenim in hunc sensum, vt per iudicem possint ea tolli à capientibus in pœnam criminis, planè procedit: at ex hoc non sequitur, venatores ipsos eas feras & animalia per venationem, propria non fecisse: atque ideò in animæ iudicio non tenentur hi ad restitutionem, tametsi grauiter peccauerint contemnendo iudicis præceptum. 
 
Quartò ab eadem conclusione fit, vt licet grauis iniuria fiat domino fundi priuati, si venator quis eum ingrediatur ipso domino prohibente. l. iniuriarum. §. vltimo. ff. de iniur. l. Diuus. ff. de seruit. Rustic. prædio. §. ferę. versicu. planè. Institut. de rerum diuisio. non tamen ex hoc tenebitur ad restitutionem auium, aut ferarum venator ipse, qui domino venante fundum alienum ingressus fuerit, secundum gloss. Angel. & Paul. Castren. in dict. l. diuus. gloss. in l. 4. ff. de acquirendo rerum dominio. Bart. in l. 1. §. omnia. ff. eod. titu. Dynum in dict. l. 3. Plateam in d. l. vnica. Felin. in capit. omnes leges. 1. distinct. colum. vltim. quorum opinio communis est, vt fatentur Ange. & Cantiuncula in d. §. feræ. ac Iacobinus in d. §. & cum venationibus. horum est potissima ratio, quia, & si lege humana ob iniuriam domini vetitum sit, ne quis eius agrum eo inuito ingrediatur: non tamen ex hoc acquisitio ferarum, † quæ intra eum agrum in nullius bonis sunt, est impedita, nec per hanc prohibitionem feræ ipsius agri domino applicantur, nec eius propriæ efficiuntur: imò adhuc liberæ manent Iure Naturali, vt primo occupantis fiant. Probatur hoc euidentius, nam si in hac specie feræ ipsius agri priuati essent propriæ domini fundi, vel id contingeret per applicationem legis, vel per occupationem, nullum horum hîc datur: igitur adhuc ea animalia communia manent, nec in vllius bonis sunt, iuxta propriam Iuris Naturalis dispositionem. Lex equidem humana prohibens ne quis inuito domino agrum alienũ ingrediatur ad venationem exercendam, non impedit animalium, quæ nullius sunt, primo occupātis acquisitionem, nec ea animalia applicat domino fundi, donec & ipse dominus ea occupauerit Iure Naturali. idcircò venator ad restitutionem non teneatur eorum quidem animalium, quę à domino fundi non fuêre pręoccupata. huic sententię in foro conscientiæ subscribit Ioan. à Medina d. quæst. 12. & ita iure respondendum erit, tametsi glo. in d. §. feræ. & Alber. in d. l. diuus. teneant quo ad iudiciale forũ in hoc casu feras captas non effici capientis, sed ipsius domini priuati fundi: quam opinionem probat † textus singularis in l. 16. titul. 28. part. 3. cui tamen respondet Ioannes à Medina, eam constitutionem pœnalem esse: atque ideò in animæ iudicio minimè seruandam fore, nec obligare, donec per iudicem exteriorem quis cogatur ad restitutionem lata sententia. idem asseuerat dubius tamen Dominic. Sot. in dict. quæst. 6. artic. 4. Ego sanè non puto hanc responsionem congruam, aut sufficientem fore, si admittamus per legem Regiam impeditam esse in hoc casu ferarum acquisitionem, siquidem manifesti iuris est, posse legem humanam ex causa impedire rerum, quæ in nullius bonis sunt, acquisitionem, easq́; res alteri applicare, vel cōmunia ipsi communitati dimittere: ac tunc res istas contra legem occupans, nequaquam sibi acquirit. vnde necessariò ad restitutionem obligatur. Alioqui sequeretur, quòd posset quis iustè retinere ea, quę scit ad ipsum non pertinere, vel quòd humana lex ex iusta causa non possit prohibere quarundam rerum acquisitionem: vtrunque sanè falsum est, & ipsi naturali rationi contrarium. Quod de lege pœnali dicitur, eam quidem in animæ iudicio seruandam non esse: ita, ni fallor, accipiendum est, vt pœnalis lex, quæ in pœnam criminis sanxit priuationẽ dominij quarundam rerum, postquam illæ res iam acquisitę priuatis fuerint, & in eorum dominium transierint: minimè in animæ iudicio recipienda sit in hunc sensum, vt delinquens teneatur bona illa dimittere, & fisco reddere, propter rationes, quas alibi huic sententiæ aptauimus, donec per iudicem eadem bona, vt per legis exequutorem auferantur. ea verò lex, quæ vel in pœnam, vel ob aliam causam, impedit alicuius rei primam acquisitionem, eiusdemq́ue dominij translationem in eum, qui antea nullum ius priuatim ad ea habuit, profectò in conscientię iudicio seruanda est, nec hac lege constituta poterit priuatus eandem rem retinere, quippe qui nullum dominium nec ius in ea habeat lege impediente eius acquisitionem: quę quidem lex etsi pœnalis sit, nullam requirit hominis exequutionem quo ad pœnam istam, cùm lege ipsa fiat plena & integra exequutio. huc pertinet, quod Caiet. scribit 2. 2. quęsti. 62. artic. 3. existimans, pœnas censurę & irregularitatis, hisq́ue similes, quibus negatiuè in pœnam quis efficitur indignus ipso iure, aut incapax alicuius rei, in foro animę vim & effectum habere, quia nullam requirunt positiuam actionem iudicis, ad earum exequutionem. huius ego sententiæ mentionem feci in Epitome ad 4. librum Decret. part. 2. capit. 6. §. 8. numero 16. & capit. 8. §. 5. numero 8. Quo in loco respondi, filium spurium, qui à lege humana, eademq́ue iustissima incapax ipso iure constituitur paternę hæreditatis, non posse parentis bona etiam ex eius consensu post ipsius obitum obtinere in animæ iudicio. Non alia profectò ratione, quàm quòd lex humana constituens & efficiens aliquem ipso iure incapacem alicuius rei, eiusq́ue acquisitionem impediens, siue id statuerit in pœnam, siue ob aliam causam, in foro conscientiæ vim & obligationem habeat. 
 
Ad idem tendit, quòd si beneficij collatio fiat ei, qui ob pœnam, vel ob aliam causam irregularis sit, ac Sacerdotiorũ incapax ipso iure, nẽpe quia illegitimus, nulla est ab initio, nec vllum ius tribuit in beneficio: imò tenetur ꝗs beneficium dimittere, & fructus ab eo perceptos in animę iudicio restituere: quippe qui nullo titulo nec iure beneficium acquisierit, secundum Dynum in regul. iur. in 6. Innocent. in c. cùm nostris. de concess. præb. Felinus in cap. 2. colum. 3. de rescript. Lampert. de iure patronat. libro 2. part. 1. quæstione 9. artic. 4. Milis in repet. in verbo, irregularis, vt homicida. Paulus Parisi. consilio 136. numero 40. libro 4. & Rebuffum in tract. de pacificis poss. numero 226. textus optimus in capi. dudum. in 1. de elect. quicquid contrarium voluerit Francus in d. reg. 1. 
 
Sic, qui beneficium habuit per simoniam ab eo, vel ab altero eo sciente commissam, nullum ius ab initio in Sacerdotio acquisiuit, ac titulus nullus est ipso iure, & ea ratione tenetur etiam in animę iudicio beneficium dimittere, fructusq́ue omnes restituere, etiam iam consumptos: quod tenet diuus Thomas 2. 2. quæstione 100. art. 6. ad 3. & sequuntur eum communiter Theologi. probatur in capit. de simoniaco. & c. de regularibus. de simon. capi. ordinationes. 1. quæstione 1. c. si quis Episcopus. eadem causa. & q. hac de re est apertior Romani Pontificis constitutio in extrauag. 2. tit. de simon. inter communes. quæ verè tunc obtinet, quo ad pœnam priuationis ipso iure & excommunicationis, cùm datio spiritualis & temporalis iam præcesserit, quasi non sufficiat quo ad illius constitutionis pœnas, simoniam commissam esse per traditionem rei spiritualis, & temporalis promissionem: sicuti adnotarunt Chassador. decis. 5. Ludouicus Gomez. in regul. de triennali. quæst. 12. & Martinus Azpilcueta in cap. si quando. de rescript. colum. 11. Quòd si quis beneficium habuerit per simoniam ab alio eo ignorante commissam, tenetur postmodùm, cùm hoc sciuerit, illud beneficium dimittere, fructusq́; non consumptos bona fide reddere adhuc in conscientiæ foro, auctore diuo Thoma dicto artic. 6. ad 4. & probatur hæc sententia quo ad iudiciale forum, in c. pen. de electio. c. nobis. & c. ex insinuatione. notat vbique Panorm. sed pręsertim in cap. de simoniaco. de simo. nec quo ad hunc ignorantem admittenda est Pauli Veneti constitutio in d. extraua. valet etenim collatio ipso iure, licet sit rescindenda ratione iniquæ & illicitæ acquisitionis: quemadmodum in dictis Canonibus expressum est. quod potest quo ad forensem praxim non paruam quandoque vtilitatem adducere. quod tradit Ludoui. Gomes. in dicta quæstione 12. 
 
Cęterùm prædictę constitutionis Pauli Veneti in dict. extrauag. 2. vt hoc obiter adnotemus, meminere pręter Chassa. Gomez. & Martin. in præcitatis locis. Felinus in capit. de cætero. colum. vltim. de re iudicat. idem in cap. in nostra. Corol. 2. de rescript. Rochus Curti. de iure patronat verb. & vtile. quæstione 3. Ioan. Bernard. in practica criminali. capit. 85. Florent. 2. part. titu. 24. capit. 65. Syluest. in verbo, excommunicatio. 7. casu 42. & in verbo, simonia. quæst. 9. ex quibus Syluest. & Florent. existimant totam eam constitutionem, etiam quo ad excommunicationem, latam in non reuelantes crimen simoniæ, ante Paulum Venetum tribuendam Martino quinto in Concilio Constantiensi, & in extrauagāti eiusdem constitutione. de hac verò sententia dicere non possum, qui eam non legerim. at in Concilio Constantiensi, sessione 43. prior pars extrauagantis secundę statuta est. nempe inibi sancitum fuit, simoniacum etiam occultum ipso iure beneficio priuatum esse, ita quidem, vt nullum in eo ius ab initio acquisierit: atque ideò nec fructus facere suos, & præterea excommunicatum esse ea excommunicatione, quæ à solo Romano Pontifice tolli valeat. Posterior autem pars constitutionis Pauli Veneti inibi non continetur, quę quidem tractat de excommunicatione lata contra non reuelantes crimen simoniæ: ab eaq́ue excommunicatione non posse quenquam absolui ab alio quàm Romano Pontifice, statuit. atque hęc posterior pars secundum Syluest. obtinet contra existentes in Romana curia, qui summo Pontifici, aut illi, cui vices suas commiserit ipse, crimen simonię nō reuelauerint. Quin & hanc excommunicationis pœnam iam per desuetudinem quandam abolitam esse, adseuerant idem Syluester & Florent. in d. titu. 24. c. 66. 
 
Apud veteres ante eam constitutionem satis controuersum erat, an collatio beneficij per simoniam contingens, ipso iure nulla esset, ita quidem, vt ex hoc impediretur Sacerdoti acquisitio, quippe, quę simoniaco ob crimen incapaci minimè conueniret, nam Doct. in cap. per tuas. in 2. de simo. Abb. in capi. cùm Clerici. de pact. Anchar. cons. 293. senserunt collationem beneficij simoniacè factam ipso iure nullam esse. Idq́ue alij admiserunt quo ad simoniam publicam, non tamen quo ad occultam. de quibus Gomes. tractat in dicta qu. 12. Sed sanè constitutio Concilij Constantiensis, & Pauli Veneti expressim hanc soluit ambiguitatem, cùm ea statutum sit, simoniam etiam occultam nullum ius ab initio acquirere in beneficio, quod per simoniam habuit, idq́ue meritissimè, siquidem in pœnam criminis lege humana fit simoniacus eiusdem beneficij incapax ipso iure. Vnde non tantùm in foro exteriori, sed in iudicio animæ huius beneficij, & fructuum ex eo perceptorum restitutio necessaria est ea ratione, quam aduersus Ioan. à Medina pro intellectu Regiæ legis adnotauimus. Non inficior me in hac obiectione dissoluenda longiùs fortassis, quàm venationis tractatui par erat, progressum fuisse: id tamen mihi cōdonandum est, cùm propter expeditiorem & interiorem huius disputationis cognitionem, tum ex eo, quòd & nostra digressio satis conueniens sit huius regulę peccatum, interpretationi. Imò & eadem causa nihilominùs adhuc libenter quæram, quam ob rem collatio † simoniacè facta ignoranti valeat ipso iure, donec in pœnam criminis à iudice rescindatur. & tamen diuus Thomas in animæ iudicio censeat, hunc, qui beneficium habuit ex simonia ab alio eo inscio commissa, teneri etiam ante sententiam ad restitutionem, cùm pœnali legi locus non sit in foro conscientię ante iudicis exteriorem exequutionem. Huic dubitationi facillimè respondebimus, si diui Thomæ sententiam hac de re sequamur: is, inquam, in dicto artic. 6. ad tertium, hæc scribit: Ad tertium dicendum, quòd hoc, quòd aliquis priuetur eo, quod accepit, nō solùm est pœna peccati, sed etiam quandoque est effectus acquisitionis iniustæ, puta, cùm aliquis emit rem aliquam ab eo, qui vendere non potest. rursus idem Thomas scripserat in responsione ad quęstionem in hunc sanè modum, respondeo dicendum, quòd nullus potest licitè retinere id, quod contra voluntatem domini acquisiuit, puta, si aliquis dispensator de rebus domini sui daret alicui contra voluntatem & ordinationem domini sui, ille, qui acciperet, licitè retinere non posset. Dominus autem, cuius Ecclesiarum prælati sunt dispensatores & ministri, ordinauit, vt spiritualia gratis darentur, secundum illud Matthæ. 10. gratis accepistis, gratis date: & ideò, qui muneris interuentu spiritualia quæcunque adsequitur, ea licitè retinere non potest. Hactenus Thomas, cuius verba in specie retuli, vt ex eis valeat lector satis percipere, simoniacam Sacerdotiorum collationem, & itidem aliarum dignitatum & beneficiorum concessionem nullam esse, nec ius aliquod inquisitionis tribuere ei, cui facta fuerit, non quidem in pœnam criminis, sed quia ex natura rei iure ipso naturali hæc acquisitio impediatur diuina voluntate, sine qua spiritualia vendi non possunt. Idcircò qui ea ex venditione habuerit, iure iustitiæ commutatiuæ dimittere tenetur, & restituere ipsis Ecclesijs particularibus, vel Ecclesię vniuersali: materia etenim vendibilis non est, atque ex eo titulo emptionis acquiri nequit, vnde restitutionis obligatio meritò deducitur. Inde palàm consequitur beneficium acquisitum per simoniam, inscio eo, cui collatum est, commissam, etiam in foro animæ dimittendum fore, cùm illud habens perceperit, & cognouerit vitium simoniæ, quia ipsa acquisitio peccat propria natura rei, quæ in venditionem deduci nequit absque consensu diuino. qua ratione beneficium hoc acquiri non potuit, nec fuit acquisitum ei, cui collatum est. Sicuti nec res vendita alicui ignoranti venditorem eam non potuisse vendere, ei non acquiritur ab initio. Et idem probatur, quia si materia vendibilis non est, vt constat, parum refert, quòd emptor bona fide emerit, aut quòd quis bona fide eam habuerit, si tamẽ emptionis conuentio præcesserit, vt ea daretur. quod maximè est notandum. 
 
Sed iuxta hunc sensum diui Thomę, dubium est, quamobrem iura Pontificia in hoc casu statuerint, collationem beneficij non ipso iure irritam, sed rescindendam esse, cùm ex diui Thomæ opinione ab initio ex propria natura fuerit ipse actus nullus, nec potuerit vim aliquam habere lege humana, quę diuinum consensum supplere nequit? Nam & bona fides ementis rem alienam absque domini consensu, vel possidentis rem aliquam ex titulo nullo, tantùm eum defendit, dum ipsa bona fides manet: at accedente mala fide statim restituere ipsam possessor tenetur, nec est expectanda iudicis sententia, quæ videtur in hac nostra specie requiri ad rescissionem collationis. Ego, si vera est sancti Thomæ ratio, arbitror, etiam iure humano hanc simoniacam collationem factam alicui simonię vitium ignoranti ab initio, nullam fuisse, & ideò per iudicem exteriorem cogendum eum fore beneficium dimittere cum fructibus à die scientię, & malę fidei perceptis, & percipiendis, & qui eo tempore nondum fuerant consumpti: atque item ab eo die statim teneri ad dimittendum beneficium sibi collatum secundum omnes. Quod minimè procederet saltem quo ad fructus perceptos, si titulus ab initio iure humano foret validus, cùm fructus nequaquam debeantur apud iudicem exteriorem ante sententiam, vel saltem ante malam fidem, vbi quis per sententiam priuandus est, non priuatus ipso iure, secundum varias opiniones, quas hac de re tradidimus in Epitome in 4. decreta. 2. parte. capit. 6. §. 8. numero 7. vnde fructus percepti ante scientiam criminis, licet nondum consumpti, profectò si titulus ab initio validus foret, minimè essent restituendi, cùm fuerint percepti eo tempore, quo quis titulum ipso iure validum, & bonam fidem habuit. Igitur Pontificiæ decisiones, quæ hanc simoniacam collationem rescindendam per sententiam fore statuerunt, referendæ sunt ad reuocationem facti, quę potiùs declaratio quædam est, quàm reuocatio iuris, vt tandem iudex pronunciet, eam collationem, quatenus ita facta est, reuocandam esse, & reuocari, ac declaret ab initio nullam fuisse. Sæpissimè etenim hæ declarationes apud iura Pontificia nouæ quædam reuocationes appellantur. Hinc sanè deducitur titulum hunc simoniacum nullum ipso iure fuisse, & ea ex causa per iudicem reuocari, non in pœnam criminis. 
 
Quòd si contendat quis, titulũ hunc ab initio ipso iure validum fuisse: sed tamen in pœnam delicti reuocari debere per iudicis sententiam, tunc sanè ipse possessor beneficij nullum crimen commisit, nec culpam aliquam contraxit, donec scientiam habuit simoniæ, etenim tenebatur statim id dimittere: ideoq́; non dimittens beneficium ita acquisitum, ratum habere videtur simoniæ crimen, eaq́; ratione ad fructus tenebitur, ab eo die perceptos, iuxta eam opinionem, quæ probat, delinquentem priuandum per sententiam aliqua re, teneri ad fructus perceptos à die commissi criminis, atque ad eorum restitutionem posse per Iudicem condẽnari. Et tamen diuus Thomas pronunciauit, etiam in iudicio animę hũc teneri ad fructus perceptos ante scientiam criminis, modò hi consumpti non sint bona fide. vnde vel hæc sententia diui Thomæ falsa est, vel certè minimè cōuenit opinioni, quam modò tractamus, & quæ dictat, in pœnam criminis hunc possessorem beneficij eo priuandum per sententiam Iudicis fore. Mihi profectò verior videtur Thomę opinio, propter ipsius rei naturam, & rationes ab eo adductas. Et fortassis iura humana hunc habere poterũt sensum, vt collatio beneficij facta per simoniam ignoranti, sit ex propria vi, & natura nulla, quamuis statim huic ignoranti per iura humana noua fiat, & à labe simoniæ immunis collatio, ad tempus vsq; scientiæ & malæ fidei, atq; ad effectum vt percipere valeat eiusdem beneficij fructus, eosq́; absq; fraude consumere. 
 
Ex eadem diui Thomæ ratione probatur habẽtem beneficium per simoniam, cum ipso Romano Pontifice conuentam, vel commissam ipso sciente, nullum ius in eo habere, nec acquirere, cùm ex natura rei, lege naturali & diuina, quibus Papa derogare non potest, ipsa acquisitio impedita sit absque diuino consensu: nec Romanus Pōtifex simoniæ labem permittere valet, nec vitium & culpam simoniæ remittere, imò & ipse simoniacus est, si simoniam commiserit, nempe si spiritualia, quæ iure naturali & diuino vendi non possunt, vendiderit. quod notant Doctores in capitulo 1. de simon. Thomas in 4. distinctione 25. q. 3. artic. 3. Syluest. in verb. simo. §. 4. Card. à Turre cremata, in capit. latorem. 1. quæstio. 1. ad 3. & est omnium communis sententia. Etenim Papa non potest id permittere, quod iure diuino & naturali illicitum & prohibitum extat, quemadmodum satis manifestum est, & vbique à Theologis & Canonistis frequentissimè receptum. 
 
Et licet quibusdam visum fuerit, Romanum Pontificem simoniam non committere per pactiones istas super beneficijs factas, nam ita hoc indistinctè probant gloss. & Doctor. in capit. ex parte. in primo, de offic. delegat. Anto. Cardin. & Doctor. in capit. 1. de simo. Decius in consil. 141. & latissimè Iacobati. in tractat. de Concilio. libro 4. articul. 5. quorum opinionem veram esse in beneficijs simplicibus: ita non curatis, cùm in his simonia vetita sit iure diuino, existimant Panormit. in capit extirpandæ. §. quia verò. colum. penultima. de præbend. & in dicto capit. ex parte. & in dicto capit. 1. Ioan. Maior. in 4. senten. distinctione 25. quæstione 3. columna penult. Syluest. in verbo, simonia. quæstio. 3. Carolus Molinæ. in Alexand. consil. 93. lib. 6. tamen verior est ea sententia, qua diffinitum est, simoniam non tantùm in ordinibus, sed & in beneficijs etiam simplicibus iure diuino, & naturali vetitam esse, siquidem simonia iure diuino prohibita est non tantùm in spiritualibus, sed & in his, quæ spiritualibus annexa sunt. Thom. secunda secundæ quæst. 100. artic. 4. atque ita in specie latè probat Caiet. in opusculo de simonia, quæstio. 1. cui suffragatur textus in capitul. ex multis. 1. quæst. 3. vbi legis diuinæ prohibentis simoniam auctoritas, ad omnia ecclesiastica traditur. ad idem text. in capit. ex diligenti. de simonia. sic summus Pontifex etiam in simplicibus beneficijs simoniam punit in dict. extrauagant. 2. de simonia. permittens eam iure diuino damnatam esse. 
 
Non me latet frequentiori Doctorum sententia receptum esse, quòd collatio beneficij simoniacè facta, nō ex natura ipsa conuentionis, sed in pœnam criminis nulla sit, quasi voluntas accesserit conferentis, qui beneficium ecclesiasticum dare potuit, tametsi hæc datio admistam habeat iniquitatem ob prætensam æstimationem spiritualis ad temporale. vnde secundum Doctor. iure diuino pœna æternæ damnationis infligitur simoniacis, licet valeat eo iure collatio beneficij facta ratione simoniæ. Quod maximè refragatur verbis sancti Thomæ, quæ & à Cardin. sancti Sixti referuntur in capit. statuimus. 1. quæstione prima. columna 1. & 3. in secundo. 
 
Hinc etiam expẽdi poterit, quod à plerisq; in controuersiam adducitur, an Papa scienter conferens alicui beneficium † ob aliquod temporale, videatur cum eo dispensare circa pœnas iuris humani & Pontificij? & nisi expressim dispensauerit Romanus Pontifex, non censeri tacitè ex hoc easdem pœnas remittere, tenent Panor. in cap. 1. de simonia. Adria. quodlibet. nono artic. vltim. vers. ad 4. Ioan. Maior. in distinct. 25. quæst. 3. colum. penult. quam in partem, dubius tamen, inclinat Caiet. secunda secundæ quæstio. 100. articul. vltim. idem colligitur ex Ioan. Andrea in regul. cui licet. de regul. iur. in 6. ex contrario remissas esse à summo Pontifice pœnas iuris Canonici, si ex certa scientia beneficium alicui simoniacè contulerit, tenent Syluest. in verbo, simonia. §. quarto. & 19. Paluda. in 4. distinct. 25. quæst. 4. Felin. in dicto capit. 1. de simo. & in capit. de cætero. colum. vltim. de re iud. & Cardin. à Turre cremat. in capit. latorem. 1. quæst. 1. num. 4. Dominic. Sot. de iustit. & iur. lib. 9. quæstio. 5. articul. 2. ad fin. & q. 8. artic. 2. quorum opinio probatur ex eo, quòd Princeps sciens aliquem iure humano impeditum dignitatem habere, eam illi nihilominus conferens, videatur tacitè & implicitè eum capacem efficere, & cum eo dispensare: sicuti notant Bart. in l. Barbarius. num. 12. ff. de offic. præt. Alexand. in l. quidam consulebant. per text. ibi. ff. de re iudic. text. & ibi gloss. in l. 2. C. de crim. sacrilegij. Romanus consilio 327. Panorm. in cap. cùm in cunctis. §. inferiora. 3. colum. & in cap. innotuit. col. 4. de electio. & idem in cap. 2. colum. 2. de schismat. Felin. in cap. præterea. nume. 9. de testibus cogend. Ioan. Staphil. de literis gratiæ & iust. folio 83. cui sententiæ & ipse potius accedam, sequutus euidentem coniecturam voluntatis ipsius principis. quo fit, vt si teneamus, collationem simoniacam beneficiorum in pœnam criminis nullam esse ipso iure, dicendum sit in hac specie pœnam istam simul, & alias iuris positiui remissas esse à Romano Pontifice. At si sequamur opinionẽ diui Thomæ, oportet pręsumere, tacita principis voluntate, denuò iterum collationem factam esse huius sacerdotij, & eam quidem immunem, ac liberam à simoniæ vitio. 
 
Hæc tandem eò tendunt, vt certissimum sit, legem humanam siue in pœnam, siue ob aliam causam, impedientem primam alicuius rei acquisitionem, in animæ iudicio locum habere, ac seruandam fore, nec posse eandem rem absque obligatione restitutionis iure obtineri, quod satis hactenus ostensum est, poteratq́ue latiùs idem probari. Igitur Partitarũ lex, quæ de venatione tractat, aliam interpretationem patitur. Nam etsi ea constitutio statuerit, feras captas in fundo alieno à venatore, qui per dominum ingredi prohibitus fuerit, ad fundi dominum pertinere, non ex hoc impedit primam illarum ferarum acquisitionem, sed tantùm sanxit eas feras domino fundi restituendas in pœnam vetiti ingressus. vnde donec Iudex secundum eandem legem per sententiam condemnauerit venatorem ad restitutionem, legemq́; ipsam exequatur, minimè in conscientiæ foro venator tenebitur ad ferarum restitutionem. 
 
Quintò, ab eadem conclusione, quam de venatione constituimus, infertur venatores & capientes feras, aliaq́ue animalia intra fundum alienum, non teneri in animæ iudicio ad restitutionem, sibiq́ue acquirere capta animalia, etiamsi agri dominus ius venandi intra eum alicui locauerit, aut in vniuersum venationem in eo fundo prohibuerit, ea ratione, quòd ipse capere velit easdem feras, intra proprium agrum enutritas, & pecunia vendere. hanc opinionem idem Ioannes à Medina probat in dicta quæstione duodecima, cuius ea est potissima ratio, quòd sicut ante prohibitionem domini, ita & post eam dominus ipse nullum ius habet ad feras intra proprium agrum enutritas. Etenim vt ante prohibitionem illæ feræ nullius erant: ita & post, nullius sunt: idcirco capientis efficiuntur, nec prohibitio domini eum effectum operatur, quòd ea animalia, vel ipsius efficiantur, priusquam capiantur, vel postquam eo prohibente fuerint per alium capta, in ipsius domini, non capientis dominium transeant. atq; ita hanc sententiam censeo veram esse, licet Florian. in dicta l. diuus Iacob. de feud. in capit. & cum venationibus. Chassanæ. in dicto §. 7. rubrica 13. Felin. in capitul. omnes leges. vltim. colum. distinct. 1. & Claud. Cantiuncula, in dicto §. feræ. existiment, feras à venatoribus captas in eo agro, cuius fructus consistunt, & percipiuntur ex venatione, minimè capientium effici, nec ad eos pertinere, sed esse domino fundi restituendas. per textum in l. item si fundi. §. aucupiorum. ff. de vsufruct. quo probatur, reditus venationis ad vsumfructuarium fundi pertinere. Nam & iure Cæsareo dubia est etiam in exteriori iudicio ea opinio ex glossa, in dicta l. diuus. cuius superiùs mentionem fecimus. 
 
Sed etsi certa esset apud Iudicem exteriorem, in foro tamen conscientiæ, non ita obtineret, sicuti apparet ex his, quæ in præcedenti illatione adnotauimus. Etenim quòd fundi fructus in venationem ferarum referatur, parum refert: aut profectò nō plus, quàm ipsius domini prohibitio, ne quis eius agrum vel fundum ingrediatur. Non obstat textus in dicto §. aucupiorum. dum Iurisconsultus inquit: Aucupiorum quoque, & venationum reditum Cassius ait libro octauo, Iure Ciuili ad fructuarium pertinere: ergo & piscationum. Hactenus Iurisconsultus. Etenim ex eo loco deducuntur plura. 
 
Primùm, vsumfructuarium posse venari in eo fundo, in quo vsumfructum habet, nec posse à proprietario prohiberi, ne venetur ipse vsufructuarius. Quod item probatur in l. vsumfructuarium. ff. de vsufructu. deinde colligitur ab auctoritate Iurisconsulti, ad ipsum vsumfructuarium pertinere, quòd is permittat, vel licentiam exhibeat venandi in fundo, cuius vsumfructum habet: eademq́ue ratione vsusfructuarius poterit prohibere, ne quis fundum ad venandum ingrediatur. 
 
Tertiò, inde apparet, pecuniam pacto promissam pro licentia venandi alicui concessa, ad vsumfructuarium pertinere: quia cùm ipse possit, & ius habeat prohibendi, ne fundum quis ingrediatur, poterit iustè vendere facultatem & licentiam ingrediendi ad venandum, vel ad alium licitum vsum. Hinc tamen non sequitur, feras intra fundum enutritas, esse fundi proprium fructum, vel eas pertinere ad vsumfructuarium iure dominij, cùm ipse in ijs, quæ nullius sunt, & iure naturali communia censentur, non plus iuris habeat, quàm quiuis alius. 
 
Sextò, deducitur vera interpretatio textus, in l. si quisquam. ff. de diuers. & tempor. præscript. quo responsum est, posse alicui competere ex vsucapione ius piscandi, aut venandi in aliquo fluminis publici diuerticulo, vel in aliqua publici agri parte, ita quidem, vt possit prohibere alijs piscationem & venationem. Idem probat textus in l. sanè si maris. ff. de iniur. quod obtinet, vel præscriptione tanti temporis, cuius initium memoriam hominum excedat, vel consuetudine legitimo consensu populi statuta, quemadmodum latè tradiderunt Bald. in rubr. ff. de rerum diuisione. colum. 1. Angel. Aret. in §. flumina. Institut. de rerum diuisione. Francis. Balb. in tract. de præscript. 5. parte. principal. 4. parte. quæstione 6. optimè Aymon Sauil. in tract. de antiquita. tempor. 4. parte. cap. materia ista. num. 80. Sic & princeps potest priuilegium priuato concedere, vt ipse solus in aliqua parte maris publici, vel agri, piscari & venari possit, aliosq́; ne id faciant prohibere. glos. in dicta l. si quisquam. & in dicta l. sanè si maris. & in l. venditor. in princip. per text. ibi. ff. commu. præd. vbi Iurisconsultus de Thynnarijs tractat, quas Hispani dicimus Almadrauas: & sic de piscatione Thynnorum. nam & thynnariam piscationem dixit Vlpianus. Vnde nos Thynnaria dicere possumus loca in ipso maris littore, in quibus capiuntur thynni. Sed & hæc loca ita quidem parata & instructa, vt thynni, & alij huiusmodi pisces capiantur, Cetaria, aut cetariæ dicuntur Latinè apud Plinium libro 9. cap. 30. & cap. 15. quibus in locis meminit Plinius cetariarum apud Hispanos. Sic & Horatius lib. secundo Sermon. Satyra 5. inquit: 
 
 "Plures annabunt Thynni, & cetaria crescent." 
 
Idem adnotauit post alios Accursiũ sequutus Carol. Ruin. consil. 28. & 29. num. 11. Etenim licet in his speciebus quis contra prohibitionem venetur, aut piscetur, in iudicio animæ, nequaquam tenebitur ad restitutionem piscium, aut ferarũ, quas habuerit: quod probatur ex rationibus, & conclusione prænotatis: in foro autem iudiciali cogetur restituere in hac specie, propter decisionem legis Partitarum, & propter opinionem gloss. in dicto §. feræ. quibus ferè decisum est, venatorem cogendum esse restituere ea, quæ venatus fuerit prohibente illo, qui prohibere poterat. 
 
Septimò, hinc probatur, venatione prohibita in locis adhuc publicis, per inferiorem à principe absq; iusta causa, qui tamen præscriptione immemoriali, aut priuilegio, aut consensu communitatis, ius prohibendi acquisiuit, quæ iura maximè sunt in iudicio animæ, & quo ad Deum examinanda, ne Tyrannidem sapiant: quòd si quis aduersus hanc prohibitionem venetur, sibi acquirit feras, quas venatione habuit, nec tenetur in conscientiæ foro eas restituere: quod probatur si rationes, & conclusionem, quas modò præmisimus, diligenter obseruemus. Et fortassis in foro iudiciali, & si vera foret sententia glossæ, in dicto §. feræ. quæ lege Regia partita. comprobata est, ipse illam conclusionem seruandam esse censerem, cùm quis habet ius prohibendi venationem ea ratione, quòd fundus priuatus sit, non communis, vel quia ipsi soli ius venationis competit, & non alteri eo inuito. Alioqui vbi venatio prohibetur in vniuersum, quo ad loca publica alijs ex causis, tunc satis erit quòd iudex condemnet ad pœnam legis, vel statuti, aut edicti prohibentis, nec debet necessariò ad restitutionem animalium condemnare. 
 
Illud profectò prætermittendum non est, quòd prohibentes venationem, † vel in locis publicis, vel priuatis, etiam proprijs, tenentur ad restitutionem damni vicinis illati ex multitudine animalium, quæ in loco prohibito ob interdictam venationem enutrita exterius erumpunt, & messibus, ac segetibus exitium, ac deuastationem inferunt: sicuti eleganter respondit Caieta. in tract. 17. quęstionum, capit. duodecimo. Nec iusta est excusatio prohibentium venationem intra proprios agros, si permiserint eorundem animalium occisionem, quoties proprium fundum egressa in vicinorum agros diuerterint. Etenim tenentur hi, qui prohibita venatione causam dederint animalium multitudini, & deinde ex hoc vicinorum prædiorum damno, vel illas feras includere, aut earum innumeram multitudinem extinguere, saltem diminuere, vel permittere liberam venationem, aut illatum damnum soluere. argumento textus in l. 2. §. vlt. ff. si quadru. paup. fecisse dica. l. item Mela. §. item cum eo. ff. ad legem Aquiliam. l. hi enim. l. & generaliter. & l. qua vulgo. ff. de ædilit. edict. & eorum quæ notant Romanus singul. septingentesimoquarto. Innoc. Abb. & Doct. in cap. ad audientiam. de homicid. 
 
Præterea licet secundum quorundam opinionem, quam modò probauimus, qui venatur in alieno fundo domino prohibente, non teneatur in animæ iudicio ad restitutionẽ eorum animalium, quæ per venationem habuerit, nec ad eorum æstimationem, tenetur tamen ad æstimationem damni, quod per eam venationem domino prohibenti dederit. In hac verò æstimatione habenda est ratio animalium, quæ nisi extraneus venatus fuisset, dominus fundi, eiusúe conductor habuisset, suaq́; fecisset per apprehensionem. Item habenda ratio est venationis, quæ in eo fundo per dominum solum exerceri solebat. Tandem hic venator, qui domino prohibente agrum alienũ ingreditur, non tenetur ad restitutionem ratione captorum animalium, sed ratione damni illati per venationem ipsi do mino, qui venari iure, & iustitia solitus intra proprium agrum fuerat, quod in specie visum est Ioann. à Medina, in dicta quæstione duodecima. Imò & venatores omnino tenentur ad damnum, quod agri domino intulere in fructibus & segetibus, etiamsi expressa prohibitio non fuerit præmissa, cùm sufficiat tacita, quo ad istud damnum. 
 
Sed proximè dictis obstat fortissimè Iurisconsulti responsum, in l. quemadmodum. §. planè. ff. ad legem Aquiliam. planè, inquit Vlpianus, si culpa nautarum id factum sit, lege Aquilia agendum. Sed † vbi dam ni iniuria agitur ob retia, non piscium, qui adeò capti non sunt, fieri æstimationem, cùm incertum fuerit an caperentur. Idemq́; & in venatoribus & aucupibus probandum. Hactenus ipse Iurisconsultus, à quo non posse incertum piscium, aut ferarum in venationibus & piscationibus æstimari, quia plura contingere possent, ob quæ nec feræ, nec pisces caperentur, adnotarunt Paulus de Cast. in l. nō vtiq;. §. vlt. ff. de eo quod cert. loco. Romanus in singulari. 681. Præposit. in c. iuuenis. de sponsalib. tertia col. Boërius in additionibus ad Dinum, in rubric. de regulis iuris. secunda columna. & Scoliastes quidam Panor. in c. commissum. de deci. litera E. asseuerantes minimè deberi æstimationẽ, nec interesse piscationis, aut venationis ab eo, qui alterum iniuria & iniquè piscari, aut venari impedierit, eiusúe retia ruperit. idem & in eo, qui piscatorem aut venatorem, qui victum inde quærebat, percusserit vel occiderit, nam licet alioqui operæ percussi, aut occisi præsentes, & futuræ soleant æstimari. l. ex hac. ff. si quadrup. paup. feciss. dicat. piscatoris tamen, aut venatoris percussi operæ minimè æstimabuntur, vt omnino incertæ. facit ad hoc textus in §. illud quæsitum. Institut. de rerum diuisio. Sed Iurisconsulti locus in dicto §. planè, ita accipiendus est, vt obtineat in littoribus & fluminibus, vbi piscatio certa non est, sed admodum rara, & incerta, quod plerumque contingere solet: siquidem piscatores hac ratione sæpius eluduntur, quàm capiant. At vbi piscatio, aut venatio vberrima & optima est, ac certissima, quæ fallere non solet, profectò tunc amissio captus piscium, propinquum est interesse & probabile: vnde æstimari debet. l. ait lex. in fine. ff. ad legem Aquiliam. cum l. sequenti. sicuti eleganter explicat Carolus Molinæus, in l. vnica. C. de sententia. quæ pro eo quod interest. numero octuagesimoquarto. quo fit, vt impeditus piscari, aut venari ab eo, qui iure impedire non potuit, agere valeat non tantùm ad retia rupta, eorumq́; æstimationem: sed & ad æstimationem piscaturæ, quæ iuxta tempus & locum certa imminebat. 
 
Quin & præter hanc æstimationẽ potest & altera in his piscationibus & venatio nibus constitui æstimatio, si piscator aut venator certum quotidie lucrum habeat ex pacto, quod cum altero pepigerit, vel ei det centum pro cuiuslibet diei piscatura. Etenim ex hac pactione, piscator habere debet pro cuiuslibet diei piscatura centum, & ea certissima, siue piscatio vberrima sit, siue sterilis, textus singularis in l. si iactum retis. ff. de actio. empt. quo in loco Iurisconsultus illum approbat contractum, quo iactus retis emitur, quicunque is futurus sit. Idcircò inibi est etiam responsum, quòd si piscator præmissa conuentione inita nolit remittere, emptor poterit aduersus eum agere ad æstimationem, atque æstimabitur incertum illius iactus, id est, alea illa, quæ in venditionem deducta fuit, quod & Bartolus tradit in l. cotem. §. qui maximos. secunda columna. ff. de public. facit textus in l. nec emptio. ff. de contra. emptione. Nec ex Iurisconsulto intelligas, incertam esse huius rei æstimationem, sed esse æstimandam aleam illam, & iactum retis, qui ob varium successum & dubium, incertum quid dicitur à Iurisconsulto. Hinc & illud constat in prædictæ l. exemplo, emptorem posse agere contra venditorem ad iactum retis, vel ad eius æstimationem, vt modò diximus, etiam si maior sit ęstimatio, quàm precium conuentum: nam id plerumque euenire poterit, atque eadem ratione deducitur, posse venditorem impeditum iactum retis mittere, agere aduersus impedientem non tantùm ad precium conuentum, sed etiam ad illam æstimationem iactus retis, quam emptori soluere coactus venditor fuerit. Ex quibus tandem apparet defendi posse opinionem Ioannis à Medina, cuius paulò antè mentionem fecimus. Inde etiam probatur, piscatoris & venatoris percussi, aut occisi, operas æstimandas fore, & posse iustissimè æstimari: quidquid præcitati Doctores voluerint. Sic etiam patet error illius, qui Panormitano scholia adiecit, in dicto capitulo, commissum. dum scripsit: impedientem aliquem piscari, vel retia piscatoris rumpentem, non teneri ecclesiæ ad æstimationem eius, quod ex piscatura decimæ ratione poterat competere. Etenim falsa est hæc opinio, quia & ipsi piscatori, aut venatori restituenda est æstimatio piscaturæ arbitrio boni viri, & huius æstimationis pars decima Ecclesiæ debetur, vbi ex piscationibus & venationibus decima soluitur. 
 
Postremò est hac in re animaduertendum ad textum, in dicto §. illud quæsitum. Instit. de rerum diui. quo responsum est, feram † ab aliquo venatore, etiam letali, secundum Theophilum, vulnere, non aliter effici vulnerantis, quàm si ab eo capta fuerit: & ideò si ea vulnerata fugiens per alium capta sit, ipsius capientis fieri. probatur hoc & in l. naturalem. §. illud. ff. de acquirendo rerum dom. notat Bart. in l. quo minus. quæstione quinta. ff. de fluminibus. & idem erit in fera per retia, & instrumenta venatoris illaqueata: nam si per alium, quàm apponentem retia, fuerit capta ex ipsis laqueis, eius efficitur, non illius, qui rete posuit. Regia l. 20. titulo 28. part. tertia. quæ quidem constitutio addit in aliquot huius regni locis cōtrarium seruari, vt sit ipsius feram percutientis, aut illaqueantis venationis instrumento, quod fori lex expressim aperit & refert libro tertio, titulo quarto, l. 17. hanc item opinionem, vt fera sit percutientis, seruari consuetudine, testatur gloss. in dicta l. naturalem. §. illud. Nam cùm in hac specie minimè tractetur de pœna constituenda, etiam in foro conscientiæ & animæ iudicio, erit seruandum id, quod per leges humanas vel consuetudines legitimè præscriptas, fuerit statutum. 
 
Secunda proponitur in hoc venationis tractatu conclusio. Venatio † & piscatio ferarum & piscium, qui priuatim alicuius proprij sint, adeò natura rei prohibentur, vt non secùs ad restitutionem venatores, piscatoresq́; teneantur, quàm si domesticum, & mite alicuius animal capiant. Probatur hæc conclusio ratione iustitiæ commutatiuæ, à qua deducitur obligatio restituendi ex causa acceptionis iniquæ, quæ processit in damnum & iniuriam proximi, cuius propria res capitur & aufertur. Vnde & in hoc casu potest dominus aduersus venatorem agere actione furti. §. Gallinarum. Institut. de rerum diuisio. l. Pomponius scribit. §. idem Pomponius. ff. famil. herciscun. l. vsumfructuarium. ff. de vsufruct. quæ quidem Iurisconsultorum responsa hanc conclusionem & illationem præmittunt, sed & ipse aliquot ex hac assertione deducam, quò facilius percipiatur eius intellectus. 
 
Primùm, hinc infertur, venatorem teneri ad restitutionem animalium, quæ quis priuatim inclusa viuarijs, leporarijs, piscinis, aut stagnis habebat, etiamsi ab his locis animalia hæc exire soleant, modò habeant consuetudinem eundi & redeundi: cùm isthæc animalia non habeant libertatem omnino exeundi loca septa, saltem possit dominus exitum impedire facilimè, occlusis viuarijs. Idem erit in apibus priuato alueo inclusis, & de ceruis priuatæ syluæ muro circundatæ. Constatq́ue hoc corollarium in l. tertia. §. item feras. ff. de acquirenda possessio. & in dicto §. feræ. cum sequentibus. & in l. 21. titul. §. 28. parti. tertia. Procedit tamen quando hæc viuaria, leporaria, piscinæ, & stagna facta fuerint priuata hominum opera, quòd si ab ipsis animalibus naturaliter facta fuerunt absque industria priuatorum, secùs erit. ex §. apium. Instit. de rerum diuisio. 
 
Secundò hinc colligitur, horum animalium restitutionem faciendam esse eorum priuato domino, etiam si capta fuerint extra locum illum, quo includuntur, modò non amiserint eundi & redeundi consuetudinem. Adhuc enim propria sunt illius, qui ea incluserit, quòd expressim in conscientiæ iudicio adnotauit Ioannes à Medina, dicta quæstione duodecima. & probatur in locis modò citatis, quamuis venator nulla arte, nec industria vsus fuerit ad deducenda illa animalia extra septa, & loca quibus includuntur, in locum sanè publicum. At in casu primæ conclusionis venator etiam arte, & industria educens feras, & animalia extra locum prohibitum, nō tenetur ad restitutionem animalium, licet possit quandoq; dici, eum obligari ad damni ex hac venatione illati compensationem, iuxta ea, quæ tradidimus septimo prioris conclusionis corollario. ad nihilum autem teneretur venator, qui feras & animalia extra locum vetitum, absq; vlla eius fraude digressa caperet & occideret, quod superiùs satis probatum est. 
 
Tertiò, ex hoc manifesti iuris est, quòd si quis arte & fraude columbas deducat ab alterius columbario, adq́; proprium attrahat, tenebitur is ad columbarum restitutionẽ, etiam in animæ iudicio. Eritq́; in foro iudiciali puniendus, secundum ea, quæ hac de re notauit Cæpola de seruit. rusti. prædio. c. de columbario. & c. de venatione. 
 
Quartò, planè constat ex secunda conclusione ratio, quare prohibeantur venatores, & alij quicunq;, balistis, similibúsue instrumentis vti ad occidendas columbas, quæ in priuatis columbarijs nutriuntur, quod Cæpola tradit in d. c. de columbarijs. Guido Papæ, quæstio. 218. Regia lex 22. facit ad idem. tit. 28. part. 3. permissum tamẽ est quibuscunque, vt certo quodam spacio loci à columbarijs remoti columbas occidere possint, idq́ue spacium iuxta decretum supremi Senatus vnius leucæ limitibus definitum est. 
 
His verò quæ diximus, partim refragatur text. singularis in l. tertia. §. item feras. ff. de acquirenda possess. quo in loco Iurisconsultus respondit, animalia in clusa † viuarijs, & columbarijs priuatis, pisces item in piscinam congregatos à domino fundi possideri: non sic pisces inclusos in stagnis, nec feras in saltibus circumseptis degentes & euagantes: nam hæ à domino fundi minimè possidentur. Ecce igitur qualiter non omnino par ius sit in saltibus circumseptis, & stagnis, quod in viuarijs, piscinis, & columbarijs, atque ideò cùm inter hæc ratio differentiæ à Iurisconsulto constituatur, patet in his non esse hanc secundam conclusionem omnino constituendam. Huic autem obiectioni primùm respondetur, quo ad dominium, nō esse discrimen vllum inter stagna & saltus, piscinas & viuaria, modò saltus & stagna, vtcunque longissimi spacij sint, manu hominum, & priuata industria fuerint circumsepta & fabrefacta: hancq́ue sententiam olim Salmanticæ publicè veram esse probare conatus fuit, tametsi quo ad possessionem piscium, & ferarum in particulari, distinctio Iurisconsulti mihi maximè placeat: hancq́; arbitror esse illius responsi veram interpretationẽ, quam deduxi ab Accursio ibi, quem sequuntur Angel. Imol. Alex. & Doctor. communiter, & præ cæteris Vincenti. Hercul. in §. Nerua filius. nu. 2. eiusdem l. 3. sed licet quo ad possessionem manifesta sit, ac certissima Iurisconsulti & Interpretum differentia: eaq́ue ex litera illius responsi expressim constet, tamen adhuc, & quo ad dominium eandem esse differentiam admittendam à priori discedens sententia nunc opinor, propter rationem, qua Iuriscōsultus, eiusq́; interpretes vtuntur. ea enim, quòd pisces stagnorum, & feræ in saltibus circumseptis enutritæ, libertati naturali relictæ sint, quæ quidem ratio probat hos pisces, hasq́ue feras nondum in vllius dominium transisse, donec per occupationem capiantur. oportet tamen, cùm discrimen constitutum sit à Iurisconsulto inter viuaria, & saltus, etiam circumseptos, piscinam & stagna, diligenter perpendere harum dictionum proprietatem, secundum quam Iurisconsulti responsum accipiendum est. Viuaria quidem dicuntur loci, quibus vel aues, vel pisces, vel feræ continentur ad victum humanum, hominum quidem industria animalibus in ea loca immissis, vt nutriantur, aliaq́; progenerent ad mensuram delitias, ex l. vsufructuarius venari. §. viuarijs. ff. de vsufructuarijs. Plin. libr. nono, capitulo quinquagesimoquarto, & lib. 8. cap. 52. dicuntur etiam viuaria apud Columellam, lib. 8. cap. 1. loci, vbi nemoribus clausis pecudes syluestres custodiuntur. Stagna dicuntur, quòd temporalem continent aquam inibi stagnantem, quæ plerumq; hyeme cogitur, nec fluit, nec refluit. l. 1. ff. vt in flumi. publi. nauig. lic. Piscina verò est ea, in quam pisces humana industria mittuntur, vt ibidem nutriantur. Igitur quo ad dominium & possessionem pisces piscinarum, & feræ viuariorum, pertinent ad dominum fundi, cui piscina & viuaria accedunt. At pisces stagnorum, & feræ in nemoribus circumseptis euagantes, non sunt ipsius domini, nec quo ad possessionem, nec quo ad dominium, quoties saltus, vel stagna natura loci, arborum densitate, aut rupibus circumsepta sunt. Quòd si fuerint circumsepta nemora ipsa, & stagna, opera & industria hominum, tunc idem erit, ac si pisces & feræ nihilominus relictæ sint in naturali libertate. Sed si hominum opera ita sint animalia circumsepta, vt naturalis libertas earum ex hoc impedita sit, profectò non video, qua ratione hæc ad agri dominum nō pertineant. Nisi velis ad literam obseruare Iurisconsulti responsum in dicto §. item feras. cuius hæc sunt pulchra verba. Item feras bestias, quas viuarijs incluserimus, & pisces, quos in piscinam coniecerimus, à nobis possideri. Sed eos pisces, qui in stagno sunt, aut feras, quæ in syluis circumseptis euagentur, à nobis non possideri, quoniam relictę sint in libertate naturali: alioqui etiam si quis syluam emerit, videri eum omnes feras possidere, quod falsum est. Hæc Iurisconsultus. Qui coniectionem piscium in piscinam, & cōclusionem ferarum in viuaria hominum industria, & opera facta, ne feræ vagari possint, exigit, vt earum possessio fundi domino competat, & acquisita sit.