Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

back | | continue

Section

HVIVS operis, candide Lector, duæ erunt partes, quarum Prima de sponsalibus. Secunda de matrimonio tractabit. Rursus primam in quinque capita diuidimus, quibus sequẽtiasequentia explicabimus. Primum, sponsaliorum diffinitionem. Secundum, ætatem ad sponsalia requisitam. Tertium, quibus verbis sponsalia contrahantur. Quartum, sponsaliorum effectum, & quo pacto ipsa sponsalia in matrimonium transeant. Quintum, qualiter sponsalia dissoluantur.

Ex Cap. sequenti.

SVMMARIVM.

1 Sponsaliorum definitio, & eiusdem nominis ratio.
2 Sponsalia etiam dici munera, quæ ab sponso sponsæ dari solent.
3 Sponsalia propriè dici, quæ de futuro appellamus, quandoque tamen & id vsu frequentiori, quæ de præsenti iuris PōtificijPontificij professores appellant. & num. 5.
4 Sponsa ante nuptialem benedictionem, vel carnis copulam: vxor verò postea à sacra scriptura, Canonibus, & communi appellatione, dicitur.
5 Intellectus ad l. non sine. C. de bonis quæ liberis.
6 Vlpianum in l. si vxor. §. Diuus. ff. de adult. in sponsa de futuro intelligendum esse.
7 Intellecta, atque exactè perpensa verba Bartol. in eodem §. Diuus.
8 Adulterium minimè committi cum alterius sponsa, quam de futuro appellamus.
9 Verus Vlpianisensus in d. §. Diuus.
10 Eiusdem interpretatio in §. si minor. sub eadem lege.
11 Papiniani non inelegans intellectus in l. miles. §. quærebatur. ff. de adult.
12 Percutiens clericum cum sponsa fornicantem, an sit excommunicatus sententia Canonis.
13 Filius, natus ex fornicatione, cum alterius sponsa de futuro contingenti, adulterinus non est.
14 Qui cum alterius sponsa de futuro fornicatur, in interiori animæ iudicio, non tenetur hanc qualitatem sponsaliorum sacerdoti indicare.
15 Regia lex secunda, titulo decimoquinto, libro 8. ordinat. ad vnguem exponitur.
16 Verus ac germanus sensus l. sciendum. ff. ad l. Pomp. de parricid.

CAPVT PRIMVM.

SPONSALIA,

^† autore Florentino, sunt futurarum nuptiarum promissio: ex eo sic dicta, quòd veteres per stipulationẽstipulationem futuras sibi vxores sponderent. l. 1. & 2. ff. de sponsa. l. sponsio. ff. de verborum significat. & ibi Alciat. cap. nostrates. 30. q. 5. & hæc quidem sæpissimè præcedebant nuptiarum fœdera, quę varijs gentiũgentium moribus solenniter sanciebantur. Nam & Lactantius Firmia. libro 2. diuin. instit. c. 10. autor est, aqua & igni nuptiarum fœdera contrahi solere, eò quòd humore, ac calore animantium fœtus corporẽturcorporentur. Cuius solennitatis meminit Iurisconsultus in l. pen. ff. de donat. inter virum & vxor. vbi Budæus id elegātereleganter explicat, & Plutarchus in Problematis Romanis, c. 1. qua in re, qui priscorum ritus nosse cupit, legat Quintum Curtium libr. 8. vbi agit de Alexandri & Roxanes cōnubioconnubio. Alexan. ab Alexan. Dierum genial. lib. 1. c. 24. Virgil. Polyd. de Inuento. rerum, libr. 1. cap. 4. Ludouic. Cælium lectio. antiq. lib. 15. cap. 15. & 17. Nobis, qui Christi fidem profitemur, satis sit ab ecclesia sancitum esse in nuptijs contrahendis morem religioni maximè cōformemconformem, quem tradit text. in c. aliter. & c. nostrates. & c. fœminæ. 30. q. 5. nec is ad vinculi coniugalis effectum attinet, vt probat tex. in c. 1. de sponsal. cum communi Doctorum intellectu. Huic etiam sponsaliorum significationi aptari potest alia ratio, qua cōstatconstat sponsorem dici eum, qui pro alio promittebat, & inde sponsalia dicta, quia is, qui vxorem ducturus erat, non ab ipsa, sed ab eo, vnde ducturus erat, nempe à patre, vel à fratre stipulabatur, eam in matrimonium ductum iri, vt ex Aulo Gellio lib. 4. c. 4. deducit Alciat. lib. 1. pare. cap. 2. Quibus & illud adijciendũadijciendum est: sponsalia

^† etiam dici munera, quæ ab sponso sponsæ dabantur. l. 1. C. si nup. ex rescrip. petan. & in Rub. & l. 1. C. si rector prouinciæ spōsaliasponsalia dederit. li. 3. C. Theodosiani. Sic primo Regum, cap. 18. scribitur: Non habet rex sponsalia necesse, nisi tantùm centum præputia Philistinorum.

Non tamen inficior,

^† sponsalia dici quandoque non tantùm futuri coniugalis consen|

p. 2

sus promissionem, quam sponsalia de futuro magistra voce appellamus, verùm ipsam mutui cōiugalisconiugalis consensus dationem, quam sponsalia de præsenti dicimus: vnde sponsam eam dicemus, quæ verè matrimonio addicta est. quod sacra Scriptura, & Iura Canonica passim obseruant. cap. tertio loco. de præsum. c. 2. c. fi. de spons. duo. c. cōiugesconiugens. c. qui desponsatādesponsatam. 27. q. 2. nōnon ex eo tātùmtantum, quòd futura traditio corporum promittatur, vt existimat Abb. in c. pe. de spons. & Feli. in Rubr. de spons. 2. col. sed ex eo, quòd matrimonium per spōsionemsponsionem, id est, per stipulationem, vt moris est, contrahatur per interrogationem, & responsionem. cap. penultim. de spon.

Quod etiam apud veteres fieri solebat, siquide vxor interrogabatur à viro, an vellet sibi esse materfa. rursus vir ab vxore interrogabatur, an vellet sibi esse paterfa. autore Boëtio lib. 2. Topico. quem Alci. retulit in l. pronunciatum. §. matrem. ff. de ver. sig. & Tiraq. de ll. connub. l. 3. col. 3. Hinc nostrates

^† vxorem ab sponsa, quæ coniugalem consensum præstitit, hoc solo distinguunt, quòd vxor post nuptialem benedictionem, & solennitatem, seu carnis copulam, dicatur: antea verò sponsa appelletur. c. ex publico. de conuers. cōiugconiug. quam significationem diuina etiam Scriptura obseruat, & eam frequens vsus recepit. secundum Abb. in dict. c. ex publico. vbi text. ea vtitur. notat Anchar. consil. 21. col. penult. Feli. in Rubr. de sponsa. optimè Deci. consi. 540. sed & has sponsas quandoque dici coniuges, vel vxores constat, non re præsentium, sed spe futurorum, ex eo, quòd propter fidem, quam in desponsatione dederunt, postea efficiantur verè vxores. c. sic quippe. 27. q. 2. vbi Gratia. ex pluribus autoritatibus hoc ipsum probat, cuius est locupletissimus testis Hierony. aduersus Heluidium de perpetua virginitate beatæ Mariæ. 2. Tomo.

Verùm apud Iurisconsultos proprior, ac frequẽtiorfrequentior est prima sponsaliorũsponsaliorum, atq;atque sponsarum significatio, quas sponsas propriè intelligimus, quas de futuro appellamus: quod Abb. Ant. & Felin. in Rubr. de spons. & contrà Lagus in Methodica Iuris. tit. de nup. fatentur.

Ex quo infertur

^† primò intellectus ad l. non sine. C. de bonis, quæ libe. vt intelligenda propriè sit in spōsissponsis de futuro, quibus sponsalitia largitas ita conuenit, vt minimè de hoc dubitare liceat. l. cùm veterum. C. de donati. ante nupt. Authenti. vt spons. largit. collat. 8. Regia l. 2. tit. 11. part. 4. nam de sponsis de præsenti iam idem statuerat l. 1. C. de bonis quę libe. sub nomine viri, & vxoris.

Secundò

^† ex his patet l. si vxor. §. Diuus. ff. de adulte. dum coitum alterius cum sponsa vindicare permittit, in sponsa, quam de futuro vocamus, intelligendam esse, vt propriam Iurisconsultorum significationem sequamur. Nec huic interpretationi Bart. ibi aduersatur, dicẽsdicens, spem matrimonij, quāquam ibi violari prohibet lex, intelligi, quando sponsalia iam sunt contracta de præsenti. non enim exigit Bart. sponsalia, quæ nos de præsenti vocamus, esse contracta, sed contractum sponsaliorum iam præcessisse cum promissione præstandi futurum consensum cōiugalemconiugalem, vt spes matrimonij posset dici.

^† Nam aliàs, inquit ipse, spōsalibussponsalibus nōnon præcedẽtibuspræcedentibus nōnon diceretur spes matrimonij, ex eadem l. §. si quis vxorem. vbi maritus nōnon accusat vxorem propter adulterium, quod commiserat ante matrimonium cōtractumcontractum, cùm ibi nulla spōsaliasponsalia ipsum matrimonium præcesserint. Nec decet opinari ita ineptum Bart. sensum fuisse, vt minimè putaret spem matrimonij dici post sponsalia futurum matrimonium promittentia. Id verò constat Bart. aduertisse nōnon posse dici spem, nisi ex aliquo actu præcedẽtipræcedenti, quod probat tex. vbi Bar. in l. quod seruus. ff. de cond. ob causam. Bart. idem in l. qui Romæ. §. duo fratres. ff. de verb. oblig. q. 6. Abb. & Imol. in c. 2. de renun. optimè Aymon Sauillianus consil. 11. colum. 2. & 3. sensit tex. in l. non solùm. §. si libertus. ff. de excusat. tuto. Sic etiam dictam l. vxor. §. Diuus. intelligit gloss. in c. quemadmodum. in verb. sponsam. de iureiur. Abb. & Præp. in c. discretionem. de eo, qui cogno. cons. vxor. Oldrad. & Albe. in l. miles. §. quærebatur. ff. de adulte. Quæ omnia non temerè adduximus, sed vt quosdam obiter ostenderemus hallucinari, quippe qui in sponsa de præsenti d. §. Diuus. intellexere, quorum primas obtinet gl. in c. si verò. in 1. de sent. excom. ibi recepta cōmunitercommuniter. Ana. in c. 1. de adult. Fel. in Rub. de spon. 2. col. id certè falsum, & ab illius legis vero sensu est alienum. Qua lege sic perpensa, quidam probare conāturconantur, adulterium committi cum alterius sponsa de futuro. gl. in dicto c. quemadmodum. Abb. & Præp. in dict. c. discretionem. Oldrad. & Alberi. in d. §. quærebatur. pro quibus videri potest tex. sub eadẽeadem lege si vxor. §. si minor. vbi iure sponsi potest quis adulterium cum propria sponsa commissum accusare, quamuis iure mariti non sponsa alterius committitur. Quod tantum abest, vt probem, vt apertissimis argumẽtisargumentis id falsum esse conuincam.

^† Primum enim à definitione adulterij argumentũargumentum assumo. Est autẽautem adulterium, coitus mentalis, vel realis, per quem alterius thorus violatur. c. lex illa. §. adulterium. 36. q. 1. l. inter. §. 1. ff. de adulte. l. inter stuprum. ff. de verborũverborum significat. & colligitur hæc definitio ex diuo Thom. in 2. 2. q. 154. artic. 8. gl. in Rub. C. de adulte. Docto. in Rubr. infrà de adulte. sed coitus cum sponsa non violat thorum alterius: Ius enim sponso non cōpetitcompetit accedendi ad sponsam ante coniugalem consensum expressum, vel tacitum: igitur non erit adulterium coitus, cum sponsa alterius cōtingenscontingens. |

p. 3

Secundò eadem l. inter. asserit adulterium solum cum nupta committi: sponsa verò nupta non est: ergo coitus cum ea adulterinus minimè censetur. quod etiam probat dict. l. si vxor. §. si quis vxorem. Tertiò eandem opinionem probo autoritate glo. in cap. quidam desponsauit. 27. q. 2. quæ negat adulterium committi cum sponsa alterius de futuro. gl. etiam in d. c. discretionem. cum sponsa tantum de præsenti adulterium committi, notat. vbi Cardin. hanc opinionem apertè sequitur. idem probat glo. in cap. si verò. in 1. de sentent. excommun. quibus conuenit, quod Anto. in dict. c. discretionem. notat, dicens, adulterium committi ex iniuria illata vinculo matrimonij, etiam ante copulam. idem tenent Ana. in dicto cap. 1. de adult. Felin. in Rub. de spon. 2. colum. ac Ioan. Lupi huius sententiæ esse videtur in Rubrica, C. de donationib. §. 20. in princip. Mihi tamen hoc ipsum asserenti obijciet statim lector, me cōtrariacontraria opinari: quippe qui §. Diuus. in sponsa de futuro intellexerim, & negem cũcum ea adulterium committi. Cui ego respondeo, ex rescripto

^† Imperatoris licere sponso coitum alterius cum sponsa vindicare. per text. in dicto §. Diuus. non tamen ex eo, quòd ille coitus sit adulterinus. sed vel quia iniuria atrox sponso infertur, propter spem matrimonij, vnde sponsus non vindicat hanc fornicationem, eò quòd sit adulterium: sed ratione atrocis iniuriæ sibi illatę, quemadmodum iniuriam sponsæ illatam vindicare licet ob eandem matrimonij spem. l. item apud Labeonem. §. sponsam quoque. ff. de iureiur. vel saltem in dict. §. Diuus. sponsus nōnon vindicat illam fornicationem iure adulterij, quod mihi sat est. atque hunc opinor esse verum sensum dicti §. Diuus.

Non

^† obstat §. si minor. sub eadem l. quia loquitur in accusatione, quę fit iure sponsi, nōnon iure adulterij, quod apertè ex eius litera constat. Vel erit ille tex. intelligendus in sponsa ad domum traducta, cum qua ex illa traductione consensus coniugalis saltem tacitus intercesserat: cũcum illa esset nubilis, malitia supplente ætatem, vt ibi constat. & probatur hic traductionis effectus in l. mulierem. ff. de ritu nupt. à lege tamen sponsa appellatur ante duodecimum annũannum traducta: non vxor, quia lex illam ętatẽętatem vxoribus statuerat. l. in sponsalibus. ff. de sponsal. quam ætatem malitia præueniri posse quo ad vxoris nomẽnomen, lex Ciuilis minimè permiserat: imò etiāetiam nuptam ante duodecimum annum non appellari vxorem, donec duodecimus annus sit cōpletuscompletus. probat l. minorem. ff. de ritu nupt. & sponsalibus præcedentibus, si nuptiæ sequantur ante duodecimum annum solenniter, nomẽnomen sponsaliorum, & sponsæ adhuc durat. l. quæsitum. ff. de sponsalibus. tametsi ad matrimonij vim, malitia ætatem suppleat, quod alibi trademus.

Ex his

^† subinfertur intellectus ad tex. in l. miles. §. quærebatur. ff. de adul. dum dicit eum non esse adulterum, qui sponsam alterius acceperit vxorẽvxorem, & cognouerit carnaliter: nam idem est dicendum, si cum ea absq;absque coniugio fornicetur, quamuis iniuriam irroget sponso: ob quam vel iniuriarum actionẽactionem in iudicium sponsus deducere poterit, vel iure sponsi illud crimen vindicare, non iure mariti, nec ratione adulterij.

Secundò ex eadem assertione cōstatconstat,

^† quòd quamuis clericum cum vxore fornicantem percutiens, non teneatur absolutionem excommunicationis petere à summo Pontifice. c. 3. ad fin. de sen. excom. eam tamen petere debet ab ipso Romano Pontifice, si clericum cum sponsa de futuro fornicantem, percusserit, vti sensit gloss. ab omnibus approbata in d. c. 3. sed ratione iniuriæ, quæ ipsi sponso infertur ex hoc crimine, crederem ipsum excusari, & satis esse ab episcopo eundem absolui: nam & ex eodem c. apparet, percutientem clericum cum sorore fornicantem excusari.

Tertiò

^† hinc patet, filios ex tali fornicatione natos, non esse adulterinos, quod ad plurium Legum, & Canonum intellectum plurimùm cōducitconducit. Quartò colligitur ex his, eum, qui cum alterius sponsa de futuro fornicatus fuerit, non teneri ad confitendum sacerdoti hanc circumstantiam, seu qualitatem sponsaliorũsponsaliorum: nec ipsammet sponsam ad hoc adstringi, cùm hæc

^† qualitas speciem peccati non mutet, omnibus tamen iniuriāiniuriam passis, satisfactio debetur. receptum enim est frequentiori calculo, circunstantias, quæ non mutant criminis speciem, nōnon esse reuelandas sacerdoti in interiori animæ iudicio. Tho. in 4. dist. 17. q. 3. Floren. 3. par. tit. 17. c. 17. §. 5. Syluest. in ver. confessio. 1. q. 9. & verb. circũstantiacircunstantia. ac Martinus Nauarrus, quem præceptorem Salmanticæ habuimus. at nunc Coimbricæ nōnon vulgari stipendio Ius Canonicum prositentem, propter eius summam Iuris Vtriusq;Vtriusque sapientiāsapientiam, & mores integerrimos, veneramur. is inquam in c. consideret. de pœn. dist. 5. in prin. dum tractatũtractatum de circunstantijs exactissima diligẽtiadiligentia expendit, hanc cōmunemcommunem opinionem probat. Quintò consequitur ex suprà dictis, pœnas à Canonibus Legibúsue, pro adulterij crimine speciatim designatas, locum nōnon habere ꝓpro coitu cũcum alterius sponsa ante cōiugalemconiugalem consensum perpetrato. quam assertionẽassertionem plurimùm coadiuuant Regiæ ll. vna sub titu. 15. libr. 8. in ordinat. quæ 2. est. altera 81. inter leges Tauri sancitas. Dicta tamẽtamen l. 2. exigit ad adulterij pœnas ipsos sponsos, qui cōiugalemconiugalem consensum præstiterunt, cōstitutosconstitutos fore in ætate perfecta duodecim annorũannorum in fœmina, quatuordecim in viro, per Canones ad matrimoniũmatrimonium requisita, quasi l. illa velit sancire, pœnas adulterij nōnon habere locũlocum, quando violatur matrimonium, quod ante perfectam ætatem cōtractumcontractum, ma|

p. 4

litia supplente ætatis defectum, verum matrimonium iudicatur, vt alibi dicemus, si fœmina ante ætatis annum duodecimũduodecimum discretionem habens, contrahat matrimoniũmatrimonium, & ex eo quòd ab alio quàm à marito cognita fuerit, appareat apta matrimonio, verum cōiugiumconiugium iudicatur. gl. & ibi DD. in c. vno. §. 1. de despon. impube. in 6. sequitur eam Præpo. dicens, esse communiter approbatam in c. de illis. in 2. eo. tit. &

^† tamen lex illa regia hoc casu non videtur permittere adulterij accusationem, quam oporteret permitti saltem iure sponsaliorum, sicuti permisit Iurisconsultus in d. l. si vxor. §. si minor. quo fit, vt Regia lex sit intelligẽdaintelligenda. Primò, vt verum adulterium, commissum tamen ante ætatẽætatem nubilem à Iure diffinitam, lege Regia impunitum sit. quod probare videtur Regia lex 4. tit. 19. part. 6. atq;atque etiam l. si minor. ff. de adult. ita, vt licet Iure Communi huius criminis accusatio sponsaliorũsponsaliorum Iure sit permissa, adulterij verò ratione prohibita, ex d. l. si minor. adiuncto §. si minor. l. si vxor. Iure tamen Regio omninò impunitum sit adulteriũadulterium, commissum ab sponsa de præsenti, malitia ætatis defectum supplẽtesupplente: imò eadem Regia lex probat immunem esse fœminam maiorem ætate nubili adulterium committentem, si sponsus minor sit quatuordecim annorum. quod durũdurum est, si ipse sponsus matrimonio aptus sponsalia de præsenti contraxerat. Vnde secundò Regia lex intelligi potest, quādoquando sponsus nondum erat perfectæ ætatis ad matrimoniũmatrimonium, nec ex eius parte constabat potentia ad carnalem coitũcoitum, tametsi sponsa potens ad eum esset. quo casu matrimonium nōnon est. ideo nec adulteriũadulterium committitur: non enim arbitror velle legem illam impunitum relinquere adulteriũadulterium commissum cum sponsa de præsenti, quæ viri potens est ante duodecimũduodecimum annum, si ipse sponsus ætatis sit perfectæ, vel coniugio aptus ex præmatura potẽtiapotentia coitus, cùm in his casibus verum matrimonium contractum fuerit.

Nec obstant leges, prohibẽtesprohibentes minores nubili ætate accusari de adulterio, quia ex præsumptione procedunt, quasi nōnon sit vero simile luxuriæ crimen ab eis committi, nec prohibẽtprohibent accusationem omninò, sed præsumptionem innocentię inducunt. non tamẽtamen inficior adulteros minores ætate nubili, non ita acriter, vt maiores, puniendos esse, etiam adulterio verè probato. Tertiò potest lex Regia intelligi, vt etiam verè adulterio cōmissocommisso, in hoc casu marito non liceat occidere adulteros, nisi ipsum matrimonium iam inter maiores nubili ætate constet, etiamsi malitia supplente ætatem sit illud verum cōiugiumconiugium, quod lex induxit propter defectum ætatis.

Tertiò principaliter ex præmissa sponsaliorum cognitione

^† deducitur interpretatio vera l. sed sciẽdumsciendum. ff. ad l. Pomp. de parri. vbi Iurisconsultus asserit legem Pompeiam in sponsis locum habere, vt intelligamus sponsos illos, qui promiserunt præstare cōiugalemconiugalem consensum, quos de futuro appellamus: nam in sponsis de pręsenti apertè id cautum, & expositum fuerat in l. 1. ff. ad legem Pomp. de parri. notat. gloss. in §. alia. Institu. de pub. iudic. vbi probatur in occidente vxorem, locum habere legem Pompeiam: atq;atque eadem ratione in vxore occidente virum idem seruabitur, sicuti probatur in d. l. 1. & eleganter expressit doctissimus ille vir, qui Alphonsi Regis imperio leges, quas Partitas Hispani vocamus, cōcinnauitconcinnauit, in l. 12. titulo 8. parte septima.

Denique, vt summatim agamus, cùm de sponsis mentio occurrerit in aliqua lege, aut alia quauis parte, quę explicanda sit, de his intelligendum est, qui nondum matrimonium contraxere, coniugali consensu præstito, ni aliud suadeat communis, ac frequens vsus loquendi, eiúsue intẽtiointentio, qui legem cōdiditcondidit, contractum, aut testamentum fecit: qua in re pręter Feli. in Rubr. de sponsal. legito Paul. Parisi. consi. 62. colum. 3. volum. 4.

Ex Cap. sequenti.

SVMMARIVM.

1 Aetas septem annorum ad sponsalia requisita præmaturo iudicio, ac malitia suppleri & præueniri potest.
2 Sponsaliorum contractus annum septimum ita completum exigit, vt inceptus minimè sufficiat.
3 Sponsalia ante septennium contracta ex consensu tacito, post septennium conualescunt.

CAPVT SECVNDVM, DE ætate ad sponsalia requisita.

AETAS

^† verò ad sponsalia contrahenda nōnon ita matura, ac prouecta, vt ad matrimonium exigẽdaexigenda est, cùm sit satis ipsos sponsos, quid agātagant, intelligere, vt inquit Iurisconsultus in l. in sponsalib. ff. de sponsal. septem annos requirens, quod Iura Canonica passim probant. c. literis. ac accessit c. ad dissoluendum. de desponsat. impube. adeò, vt nec malitia contrahentiũcontrahentium pręueniri hanc ætatem posse, existimet Abb. in c. iuuenis. de sponsa. quia vbi certa ætas ad intellectum & discretionem requiritur à Iure, non potest suppleri malitia, nec præcoci iudicio. l. qua ætate. ff. de testa. ex communi intellectu. quem etiam sequitur Francisc. in Rubr. de testamen. in 6. versi. primò prohibetur. sensit gl. in c. si pater. verb. impuberes. de testam. in 6. vnde si impubes ante legitimālegitimam ætatem religionẽreligionem profiteatur solenniter, professio est nulla. c. 1. de regu. in 6. etiamsi maximè discretus sit puer, ac doli omninò capax. gloss. ibi communiter appro|

p. 5

bata in c. postulasti. de regu. quam Abb. sequitur in c. significatum. eod. tit. idem notat Cardi. in Cle. fi. de ætat. & qualit. q. 3. Abb. in c. attestationes. de despon. impuber. Syluest. in verb. religio. 2. q. 12. & in verb. religio. 3. q. 2. & Caiet. in verb. votum. vers. imperfecto. His ergo probari potest Abb. opinio in d. c. iuuenis. cui etiam suffragatur Regia l. 6. titu. 1. part. 4. quæ dum matrimonij mentionem facit, ætatem malitia suppleri dicit: sed vbi de sponsalibus loquitur, de supplenda ætate verbũverbum nullum: erit tamen dicta lex reducenda ad Canonum decisionem. Eandem Abb. sentẽtiamsententiam sequitur Brunellus in tracta. de spons. concl. 4. Sed Bernar. in d. c. iuuenis. contrarium palàm asserit, dicens in casu illius text. sponsalia ante septenniũseptennium valida esse, malitia ætatis defectum supplebat: & quamuis quo ad intellectum illius text. non recipiatur glo. illa: tamen in hoc dicto communiter eam probari, testatur ibi Præp. quæ quidem opinio probatur ex ratione Iurisconsulti in d. l. in sponsalibus. dicentis satis esse, sponsos, quid agant, intelligere. igitur si præcocis iudicij paruulus quid in hoc contractu agat, satis intelligit, non video, cur ætas exactè expectanda sit: nam & ea ratione, qua ante ætatem matrimonio designatam pręmatura potentia ad generandum ipsum ætatis defectum supplet, in sponsalibus ipse intelectus idem efficiet: quo fit, vt glo. opinionem veriorem esse existimem. quam etiam Thom. asserit in 4. distinct. 27. q. 2. arti. 2. gloss. in cap. sponsam. de sponsa. Ioannes Andr. Domi. & Franc. in cap. vno. in princ. de sponsalibus, in 6. Bald. consi. 44. in 4. vol.

Hæc

^† tamen ætas septem annorum ita perfecta esse debet, vt non sufficiat septimum annum esse inceptum, nisi completus sit. c. literas. & c. sequenti, de despons. impube. & potest suaderi ex verbis iurium, quæ exigunt septem annos in contrahentibus sponsalia, quo quidem casu non est satis annũannum esse inceptum, sicut esset, si iura permitterent sponsalia contrahi posse ab existẽtibusexistentibus in septimo anno. gl. quæ ita distinxit in Clem. fin. de ætate & qualitate, ibi ab omnibus recepta. Bart. & alij in l. si cui legetur. ff. de legatis primo. Abb. in ca. cùm in cunctis. in princ. de elect. Felin. in cap. cùm vicesimum. de offic. deleg. col. pen. quam distinctionem communem esse fatetur Corne. consi. 213. in 1. vol. dies tamen vltimus anni vtroque casu sufficit etiāetiam inceptus, licet nondum sit completus. l. qua ætate. ff. de testam. quam ad hāchanc rem allegat Abb. in c. attestationes. de desp. impube. ætas verò septem annorum ex eo ad sponsalia sufficiẽssufficiens videtur, quòd voluntas, quæ in naturali cōsensuconsensu quiescit, cadit in impuberem, qui ætatem septem annorum compleuerit. l. si infanti. §. vltim. iuncta l. potuit. C. de iure delib. tradit Zasius in quæst. 2. de Iudæis.

Cæterùm

^† si sponsalia ante septennium contrahantur, & nulla sint, post septennium tamen conualescunt, ex tacito etiam consensu ad sponsalia deducto. gl. quam ibi notātnotant Abb. & Docto. in c. literas. de despons. impub. probat text. secundum Abb. ibi, in cap. duo pueri. eod. tit. & in cap. vnico. in princ. eodem tit. in 6. hic enim consensus ad hunc contractũcontractum sponsaliorum sufficiens est.

Ex Cap. sequenti.

SVMMARIVM.

1 Sponsalia contrahuntur verbis, ex quibus futurus coniugalis consensus promittitur,
2 Sponsalia verbis præsenti consensui aptis contracta, quæ tamen ætate impediente, non possunt esse de præsenti, ex iuris interpretatione erunt de futuro.
3 Vera ratio ad text. in cap. vnico. §. 1. de desponsatio. impuber. in 6.

CAPVT TERTIVM, QVIBVS verbis sponsalia contrahuntur.

HIS

^† verbis, quibus ad futurum matrimonium consensus promittitur, vera sponsalia contrahuntur. cap. penulti. vbi notant Abb. & Præpos. cap. ex literis S. Syluani. c. sicut. de spons. c. iurauit. de probat. & ibi Abb. illis autem

^† verbis, quibus coniugalis cōsensusconsensus significatur, impediente tamen ætatis defectu, legitimus ad matrimoniũmatrimonium non censetur, contrahuntur sponsalia iuris interpretatione, quamuis ex conceptis verbis matrimonium censendum foret. ca. vnico. §. 1. de despons. impub. in 6. & ante illum tex. probatur idem in c. à nobis, secundum Pręp. ibi & in c. attestationes. & in c. fi. eo. ti. tametsi ex antiquioribus quidam nec sponsalia cōtrahicontrahi existimabant, quando minores ætate ad matrimonium requisita, per verba coniugio apta contraxerunt: ex eo enim, quòd actus intentus minimè valebat, vt matrimonium impediente ætatis defectu, nec valere debebat ille actus eo modo, quo fieri poterat: nempe vt sponsalia, quemadmodum disputat gl. in d. c. à nobis. cuius controuersiam refert glo. in cap. vnico. de despons. impube. in 6. versicu. de futuro. Nec videtur procedere illius text. decisio, si aduertamus ad opinionẽopinionem Bart. quę communis est in l. 1. §. si quis ita. ff. de verborum obligation. vbi scribit per illum tex. actum eomodo, quo agitur, inualidum, minimè valere eo modo, quo fieri rectè potuit, si tractetur de obligatione contrahenda, quæ à duorum voluntate pendet. idem probare videtur text. in l. eo tempore. vers. fideiussorem. ff. de peculio. & leg. 1. §. deinde. ff. quod iussu. cùm ergo actus hic pendeat à voluntate duorum, & agatur de obligatione cōtrahendacontrahenda, nec, vt factus est, va|

p. 6

lere potuit, scilicet ad matrimonium, nequaquam prodesse debet ad sponsalia, quæ contrahi rectè poterant: qua ratione, ne ab illius §. 1. decisione discederet, noster Coryphæus Panor. in c. cùm super. de offi. deleg. illum tex. contra Bart. & communem notat ab eadem opinione recedens. Verùm quia Bart. opinio iure recepta videtur, conuenit,

^† vt ad illum text. in d. §. 1. aliquot rationes assignemus, ne subuertat, quæ diu à Iuriscons. recepta sunt, & primò Alex. col. 3. Soci. co. pe. Ias. nu. 19. Lanc. Galiaul. conclus. 7. in d. §. si quis ita. & Fran. in d. c. vnico. §. 1. col. 1. Ant. & Præp. in d. c. à nobis. & Fel. in c. cùm super. co. 3. intelligere vidẽturvidentur. tex. in d. §. 1. quādoquando actus nōnon valet, vt agitur, ex defectu causę efficientis, id est, personæ. quo casu actus deficiens in casu efficienti valet eo modo, quo agi potuit, si non valet, vt agitur, etiamsi tractemus de actu à duorũduorum voluntate dependenti. atq;atque ex Bar. in d. §. si quis ita. colligunt hunc intellectũintellectum iuniores quidam paulò antè citati. Bart. tamen loquitur quando tractatur de obligatione dissoluenda, fauore liberationis: tunc etenim actus, qui non valet, vt fit ex defectu personæ, & sic causæ efficiẽtisefficientis, valet eo modo, quo fieri potuit. l. quacunque ratione. ff. de procurat. non autem loquitur Bart. quando agitur de contrahenda obligatione, vt ibi perpendunt Alciat. 7. conclus. & Crot. conclus. 8. qui allegat text. in c. ex parte. de conc. præb. & in l. maritus. C. de procur. ad probandum, quòd actus inualidus, vt fit propter defectum causæ efficientis, non valet, vt fieri poterat, quando agitur de obligatione contrahenda. & quamuis Crotto respondere poteram, tamẽtamen quia hoc ipsum est, quod Barto. voluit, atque in dubium reuocari poterat communis opinio, quod modò tractare non vacat. Sit secundus intellectus ad text. in dicto cap. 1. §. 1. vt procedat matrimonij fauore, qui fortasse quibusdam nōnon placebit, quippe quibus huiusmodi responsiones ratione iusta destitutæ minimè applaudeātapplaudeant. Potest igitur tertiò ille text. intelligi, vt eius decisio locum habeat optimo iure, quia sub contractu matrimonij etiam sponsaliorum conuentio comprehenditur, vbi enim id, quod fieri poterat sub eo, quod fit includitur, actus inualidus eo pacto, quo fit, valet eo, quo fieri poterat. l. tam angusti. ff. de serui. vbi Ang. Albe. Flori. & commun. hoc ipsum notant, & sequuntur DD. in d. §. si quis ita. Hinc ergo dari potest ad dict. §. 1. decidendi ratio: quam Crot. in d. §. si quis ita. conclu. 8. reddit. & ante eum opinor Io. Monac. & Domi. in d. cap. vnico. §. 1. eiusdem sententiæ fuisse: nec detractat Henri. qui in d. c. à nobis. dixit illum §. primum procedere ob intentionem cōtrahentiumcontrahentium, qui videntur sponsalia voluisse contrahere, casu quo matrimonium inualidum foret. Quibus igitur verbis sponsalia contrahantur, ex d. regula constat, quam diligẽtiusdiligentius tractabimus, vbi quibus verbis matrimonium cōtrahaturcontrahatur, explicabimus.

Ex Cap. sequenti.

SVMMARIVM.

1 Promittens contractum agere, licet nondum ex hoc contraxerit, contrahere tamen tenetur,
2 Promittens aliquam fœmināfœminam ducere in vxorem, etiam absabsque iuramento: eam accipere tenetur, præstito coniugali consensu: alioquin mortale crimen committit.
3 Sponsio prima futuri coniugalis consensus præfertur secundæ etiam iuratæ.
4 Ecclesia nec vult, nec potest secluso consensu eorum, qui cōiungendiconiungendi sunt, matrimoniũmatrimonium efficere.
5 Vera interpretatio cap. requisiuit. de sponsal.
6 Matrimonium, metu cōtractumcontractum, est nullũnullum omninò, etiāsietiamsi vim passus coactus sit eāeam vxorem accipere, cui priùs cōiugalemconiugalem cōsensumconsensum promiserat.
7 Ecclesia tolerat quandoque minus malum, vt maius euitetur.
8 Simplex fornicatio peccatum mortale est, & iure naturali prohibita.
9 Quæ dicatur concubina, & quo pacto meretrices in Republica tolerentur.

CAPVT QVARTVM, DE sponsaliorum effectu & vinculo.

DE sponsaliorum

^† effectu & obligatione acturus illud præmitto, quòd is, qui sponsalia contraxerit, tenetur coniugalem consensum præstare, & sic promissum absoluere: in cæteris enim contractibus his, qui cōtraherecontrahere promisit, licet nondum ex hoc contraxerit, contrahere tamen tenetur. l. si fideiussor. §. meminisse. ff. de le. 1. l. si quis stipulatus sit Stichum. §. vlt. ff. de ver. obli. qui enim promisit fideiubere, & si verè fideiussor nōnon sit, tenetur tamen fideiubere: qui locare promisit, locare tenetur. l. in bonæfidei. §. si tamen. ff. de eo quod cer. loc. & qui vendere promisit, vendere tenetur, not. in l. si sterilis. §. pen. ff. de act. emp. Bar. & alij in l. si eũeum. §. qui iniuriarum. ff. si quis caut. ex quo patet, promittentẽpromittentem aliquam in sponsam accepturũaccepturum, nondum sponsalia contraxisse, sed sponsaliorũsponsaliorum contractum promisisse, vt docet Vincen. quem ibi sequitur Io. Andr. in c. si inter. de spon. Henri. in c. is qui fidem. pe. col. eo. tit. Nico. Milis in Repert. in verb. sponsalia non contrahuntur. & And. Tiraq. libr. 2. de retract. §. fi. nu. 53. longè equidem distat promissio cōtrahendicontrahendi ab ipso contractu, etiamsi promissio sit facta cũcum iuramento, vt tradit Nicol. Boër. decis. 3. col. 1. & 2. dicens ex hoc filiam, quæ iuramento præstito promisit renunciare bonis paternis, nōnon teneri ad renunciandum iuramento adiecto, sed satis esse simpliciter renunciare. Qua de re modò non disputo, eam tractaturus in ca. quam|

p. 7

uis pactum. de pactis in 6. in initio 3. part. numero 3.

^† Sed tamen in matrimonij contractu illud constat omninò debere illud contrahere eum, qui promisit aliquam in vxorem accipere. tex. est in c. ex literis S. Syluani. in c. sicut. in c. requisiuit. de sponsa. & in c. 2. eod. tit. licet in hac promissione iuramentum præstitum non fuerit. probat tex. in c. de illis. el 1. versi. mulierem. de despon. impube. vbi hoc notat Abb. post Hosti. & Henr. idem Abb. in d. c. ex literis. colum. 2. optimus tex. in c. iuramenti. 22. qu. 5. vnde mortaliter peccat sponsus, qui non vult coniugalem cōsensumconsensum præstare. Tho. in 4. dist. 27. quæst. 2. col. 1. Flo. 3. par. ti. 1. c. 18. §. fin. Sylu. in ver. sponsalia. q. 4. & probatur in c. 1. de sponsa. duo. not. Fel. in c. 1. de pact. 6. declarat.

^† Imò iure tenetur quis primam sponsam, cui fidem dedit futuri consensus, absque iuramenti religione, vxorem accipere, etiamsi post prima sponsalia alteri eandem fidem sub iuramenti vinculo præstiterit, notant Inno. Io. And. Abb. Præp. & Rauen. in c. sicut. de sponsa. Florent. in d. §. fin. Reg. l. 8. tit. 1. par. 4. quorum sententia plurimum probatur ex Tho. & Palu. in 4. dist. 28. q. 1. asserentibus sponsalia de futuro non effici matrimonium, ex eo, quòd postmodũpostmodum iureiurando firmentur, vnde in propria quæstione non dissoluuntur prima sponsalia per secũdasecunda iureiurādoiureiurando præstito cōtractacontracta. ad hoc ipsum tendit, quod notant Host. Ant. Abb. & Henr. in cap. veniens. de iureiur. dicentes iuramentum directè contrarium priori promissioni, quam quis seruare tenetur, temerarium esse, & minimè obligare, cùm sit in dispendium salutis æternæ, & soneat peccatum mortale, quod cōmittereturcommitteretur, si promissio prior non seruaretur, nec aduersatur Inno. ibi. quia ipse dicit seruādumseruandum iuramentum, & priori promissioni satisfaciendũsatisfaciendum esse, vbi innuit, nōnon esse omninò priorem promissionem violandam, vt secundum iuramentum seruetur, sed iuramentũiuramentum seruandum esse, quando id non obuiat directè prioris promissionis satisfactioni, casu quo illis satisfiat, si id quod interest, soluatur, & hũchunc ego opinor esse sensum Inn. ex Anto. Abb. & Henr. ibi, quamuis Imo. verbis Innoc. mordicus adhærens aliter sentiat.

Ex his opinio glo. in d. c. de illis. erronea est, dũdum dicit sponsos, qui promiserunt cōiugalemconiugalem cōsensumconsensum sine iuramento, non esse compellẽdoscompellendos à iudice matrimonium cōtraherecontrahere, id etenim falsum est, tametsi idem asserat Conrad. Lagus in Methodo iuris, titu. de nuptijs.

Secundò, hinc constat perperàm dubitasse Abb. in c. requisiuit. de sponsa, an peccet spōsussponsus, qui ex sponsione non vult coniugalẽconiugalem contractum, quem promisit perficere. Est enim hæc dubitatio Iuris naturalis, diuini, & humani principijs maximè aduersa.

Nec refragatur his, quę modò diximus. tex. ille memorandus in d. c. requisiuit. ex quo cōstatconstat, nōnon esse ab Ecclesia cogẽdoscogendos sponsos promissum cōsensumconsensum præstare, in cuius interpretatione illud animaduerto ex Host. Ant. & Præpo. in c. fi. de sponsa. duo. Abb. & Præpo. in c. is, qui fidẽfidem. de spon. EcclesiāEcclesiam

^† nec velle nec posse matrimonium aliquod constituere sine cōsensuconsensu eorũeorum, qui coniungendi sunt, quia impediretur finis, ad quem tendit matrimoniũmatrimonium, si aliqui ab Ecclesia inuiti coniungerentur, inuitis etenim coniugibus non bene ꝓcederẽtprocederent procreatio atq;atque educatio prolis. Item inuiti sic copulati ad alios coitus fornicarios libenter accederent, atq;atque illa animorum societas omninò cessaret, quare constat ab Ecclesia tale matrimoniũmatrimonium sine consensu iniungi nōnon posse, quod probat efficaciter Franciscus à Victoria Religione, quāquam ex diui Dominici instituto profitetur, insignis, ac eruditione egregia inter primarios sacræ Theologiæ Professores censendus: is inquam in relectione, quam Salmanticæ de matrimonij contractu disseruit, assertionem hanc pluribus rationibus veram esse ostendit. Ecclesia

^† ergo id statuit, vt sponsi admonerentur, ac censuris Ecclesiasticis cogerentur promissum coniugalem consensum præstare, vt in c. ex literis S. Sylu. de spon. sed cùm libera debeant esse cōiugiaconiugia, neq;neque à iudice metus inferri debeat sponsis, ne eorum cōsensusconsensus auferatur, oportet, vt hæc sit moderata coactio, vnde si iudex videat sponsum ita obstinatum esse, vt liberè consentire coniugio nolit, potiùs monitione vti debet, quàm exactissima coactione, ex qua cōsensusconsensus sequutus nec liber esset, nec verè dici consensus posset, saltem ad huiusmodi sacramentum, atq;atque difficiles infelicesq́;infelicesque exitus è talibus nuptijs euenire par esset: hæc enim vitādavitanda sunt, quemadmodum Papa in d. c. requisiuit, iudicibus Ecclesiasticis iniungit, ne fortè eorum auctoritate, atque indiscreta coactione, matrimonia, quæ nulla sunt deficiente cōsensuconsensu, adulteria forent, vt optimè explicat Fortu. in c. 1. de pact. numero 30.

Ex quibus

^† consequens est, quòd si spōsussponsus, qui liberè sponsalia contraxit, metu cōpellaturcompellatur illum consensum cōiugalemconiugalem præstare, matrimonium erit nullum ipso iure, quod Ab. notat in d. c. requisiuit, & Fortu. in dict. num. 30. qui idem repetit in tracta. de vlt. fin. illat. 2. colum. 12. dicens ad hoc esse decisionem singularem in d. c. requisiuit.

Secundò

^† subinfertur, Ecclesiam quandoq;quandoque tolerare minus malum præsens, ob euitādumeuitandum maius malum futurũfuturum, quod verisimilibus coniecturis speratur, probatur in dicto c. requisiuit, quem text. ad hoc dicit singula. Ioan. Lupi. in c. per vestras. §. 18. numero 16. optimus text. in c. inter opera. de spons. vbi Ecclesia meretrices tolerat, ob euitandam promiscuam luxuriam in Republica, fœdissimásque coniunctiones, tametsi meretrices esse, & ad eas nos accedere, mortale peccatum sit. ca. mere|

p. 8

trices. 32. qu. 4. etiamsi ipsa meretrix soluta sit, & qui ad eam accedit à cōiugioconiugio, ordine, ac religionis, seu castitatis voto, liber sit: simplex

^† enim fornicatio mortale peccatum est, & iure naturali vetita. vti probat Tho. 22. q. 154. arti. 4. idem Tho. in 4. sent. dist. 33. q. 1. art. 3. Maior. in 3. sent. dist. 27. q. 29. Lactan. Firm. li. 6. c. 23. glo. per tex. ibi. in Cle. ad nostram. de hæret. ad finem. Ioan. à Medina de resti. q. 19. nam & hæresis esset asserere fornicationem, etiāetiam simplicem, non esse peccatum mortale, quam hęresim egregiè conuincit Alfon. de Castro, vir acutissimo ingenio, ac præsigni eruditione præditus, lib. de hæresibus, in dictione coitus. His etiam suffragatur August. homi. 49. à Gratiano relatus in cap. audite. 34. dist. idem denique August. in sermonibus de tempore, dominica 22. sermo. 2. qua in re audacter nimis nostrates loquuntur, dum Bar. in l. pen. ff. de cōcubiconcubi. Alexand. in l. ex facto. §. si quis rogatus. num. 13. ff. ad Trebel. & Ant. Rossel. in tract. de legitim. lib. 1. col. 5. asserunt simplicem concubinatum iure naturali legitimum coitum esse, ad differentiam adulterij, incestus & coitus contra naturam, qui illegitimi complexus dicuntur, etiam iure naturæ, rectius enim dicerent simplicem concubinatum lege ciuili non puniri, maximè, quia etiam Iure ciuili simplex fornicatio est illicita, quamuis cum cōcubinaconcubina. tex. in c. 1. de filijs nat. ex matri. ad Morgan. cōtractocontracto. Illud tamẽtamen adnotare libet à Canonibus antiquis, veras

^† vxores dici, quandoque concubinas, eò, quòd absque dotalibus instrumẽtisinstrumentis, cæterisq́;cæterisque solẽnitatibussolennitatibus à Iure ciuili introductis fuit coniugium celebratum. quod Grati. probat in c. omnibus. & ca. seq. 34. dist. quæ iura inter prima notabilia retulit Cate. Cotta. sacra autem scriptura eas fœminas, quas sancti patres præter proprias vxores carnaliter cognouere, easq́;easque in contubernio veluti vxorẽvxorem ancillas retinebātretinebant, promiscuè appellat vxores vel cōcubinasconcubinas, veras tamẽtamen vxores præcedenti nuptiarum solennitate coniunctas, nunquam concubinas nominauit, auctore Aug. libro 1. quæstionum super Genes. c. 90. & Magistro in 4. dist. 23. explicat idem Aug. libr. 16. de Ciuit. Dei. c. 34. scribens Cethuram veram Abrahæ vxorem peculiari ministerio dici cōcubinamconcubinam. Gene. c. 25. Etenim autore Tho. in dist. 33. q. 1. artic. 3. ad 3. vbicunq;vbicunque in veteri testamento legitur, aliquos sanctos viros concubinas habuisse, oportet dicere, eas illis fuisse matrimonio iunctas, & tamen aliquo modo concubinas dici, quòd aliquid habebant de ratione vxoris, & aliquid de ratione concubinæ. Nam secundum quod matrimonium ordinatur ad suum principalem finẽfinem, qui est prolis procreatio, sic erant vxores. Sed secundum quod ordinatur ad secundarium finem, qui est dispensatio familiæ, & mutua communicatio operum viri & vxoris, & simul cohabitatio, sic vxores non erant, quæ primæ vxori accedebant, sed concubinæ appellabāturappellabantur, quasi simile aliquid habentes cum cōcubinaconcubina, in hoc scilicet, quòd poterat eijci à lecto, & à domo, sicut illa, quæ verè est cōcubinaconcubina. Vnde & de Agar dicitur per Saram & Abraham, Eijce ancillam hanc, & filium eius. quam tamen priùs dederat ipsa viro suo vxorem. Talis dicitur fuisse Bala ipsi Iaco. Genes. c. 35. sic & doctissimus Aloisius Lippomanus super Gene. cap. 22. inquit, concubinæ olim erant, non illegitimæ & fornicariæ, sed vxores minimè principales, quarum filijs non debebatur hæreditas, nec æqualis honor, non sacerdotium, non primogenitura, munera tātùmtantum recipiebant, & mutua se charitate cōplectebanturcomplectebantur, & sese iuuabant. Hæc Aloisius. Alibi & frequentius cōcubinaconcubina dicitur mulier domi in contubernio retenta. ca. non omnis. 32. q. 2. atque eodem pacto Iura ciuilia Pandectarum, quæ de concubinis loquuntur, intelligẽdaintelligenda sunt, erat enim apud veteres concubinæ nomen honestum, cùm ea loco vxoris haberetur, atque citra criminis notam, vxor autem minimè dicebatur, quia non fuisset solẽnitersolenniter ducta ex Iurisconsulto, in l. Masurius. ff. de verb. signific. vbi hoc ipsum notat Alciat. Ecclesia igitur, ac totius Christiani orbis Catholici Principes Lupanaria permittunt, non quòd illud peccatum approbent, sed vt adulteria, incestus, atque alia luxuriæ crimina compescant. Nam & diuus August. lib. 2. de ordine, scribit, Tolle meretrices de mundo, & Sodomia totus efficietur reprobus. quem Tho. citat 22. q. 10. art. 11. idem Thom. de regim. princi. ca. 14. tribuit hoc Augu. lib. 13. de Ciui. Dei. Sed & ipse Aug. li. 14. de Ciui. Dei. c. 18. dicit, terrenam ciuitatem licitum fecisse scortorum vsum. Idem Ioan. Eccius profitetur in Homil. 1. super ca. 7. Matth. in festo diuæ Magdalenæ. Hinc Solon Atheniensis, primus emptas meretrices iuuẽtutiiuuentuti cōparauitcomparauit, vt effuso illic libidinis impetu quid turpius cogitare desisterent, quod annotauit Ludo. Cœlius lib. 8. lectio. antiq. cap. 4. & Alex. ab Alex. lib. 4. c. 1. & Alcia. in d. l. Masurius. Potest hoc comprobari ex ca. duo mala. 13. dist. & ex Arist. li. 5. Ethi. c. 3. quo in loco inquit, minus malum boni vicem habere, si maiori malo comparetur. Nec sequitur, Hoc fit, & tamen nec lege Ciuili, nec Canonica punitur, ergò est licitum, hāchanc enim collectionem destruit tex. singul. in l. at si quis. §. diuus autem Marcus. ff. de relig. & sump. fune. quem dixit notabilem Bald. in l. 3. C. de sacrosanct. Eccles. & singul. idem Bald. consilio 15. in 1. volu. & And. Tiraquel. de iure marit. l. connubiali. 8. optima gloss. in c. denique. 4. distinct. poteratq́ue hęc nostra interpretatio pluribus alijs similibus adductis reddi fortior, quæ omittimus, ne præscriptũpræscriptum nobis limitem transgrediamur.

Ex §. sequenti.

p. 9
Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

1 Qua ratione sponsalia, sequuta carnis copula, matrimonium efficiantur.
2 Præsumptionem matrimonij ab Ecclesia inductam, ex copula post sponsalia sequuta, iuris & de iure censeri.
3 Confessio probat aduersus præsumptionem iuris, & de iure.
4 An confessio in causa matrimoniali sit probatio legitima.
5 Delatio iuramenti in cōiugaliconiugali controuersia sit admittenda, an non.
6 Confessio minimè est admittenda contra præsumptionem consensus coniugalis, ex coitu procedẽtemprocedentem.
7 Indirecta probatio aduersus præmissam præsumptionem admittenda est.
8 Ex coitu cum sponsa matrimonium præsumitur, etiamsi sponsa ab alio quàm sponso cognita fuerit.
9 In conscientiæ foro defectus consensus assertione ipsius confitentis probatur: atatque ideò non iudicatur matrimonium ex copula, quæ sponsalia subsequitur.
10 Contractis duobus sponsalibus, secunda in matrimonium transeunt per carnalem coitum.
11 Coitus prædictāprædictam matrimonij præsumptionem inducit, etiam si metu conditionali contingat.
12 Qualiter coacta voluntas, voluntas sit, atatque inibi explicatur tex. in cap. meritò. 15. q. 1.
13 Coitus sponsalia præcedens, nil conducit ad cōiugalisconiugalis consensus præsumptionem.
14 Lex Regia Tauri explicatur.
15 Matrimonium minimè censetur, nec dici potest consummatũconsummatum, propter copulam præcedentem.
16 Optimus intellectus ad c. 2. de conuers. coniugat.
17 Carnalis cōmixtiocommixtio cum sponsa etiam incerta, cōiugijconiugij præsumptionem inducit.
18 Protestatio dissensus nōnon impedit dictam præsumptionem oriri.
19 Nixus copulæ hanc præsumptionem minimè inducit.
20 Nixus copulæ circa sponsalia iuris interpretatione de futuro, verbis tamen de præsenti, an aliquid operetur.

§. PRIMVS.

NVNC agendum est,

^† qualiter sponsalia in matrimoniũmatrimonium transeant: & primò constat, sponsalia in coniugium transire per carnis copulam: quæ post ipsa sponsalia inter sponsos contigit. c. veniens. el 2. de spōsspons. c. is, qui fidẽfidem. eo. tit. non ex eo, quod Canones velint, sine nouo consensu coniugali, ex sola copula matrimonium inter sponsos decernere, sed quia Ecclesia præsumit ex illa carnali coniunctione consensum coniugalem: quam præsumptionem meritò Canones statuerunt ex præmissa consensus cōiugalisconiugalis promissione, & simul ne dicamus copulam illam carnalem esse mortale peccatum: quod dubio procul dicendum esset, nisi inter sponsum & sponsam animarum affectio coniugalis, præsenti consensu daretur: nec præsumendum delictum est. l. meritò. ff. pro socio. l. Quintus. ff. de dona. int. vir. & vxor. iustis igitur rationibus Ecclesia præsumit sponsum, carnaliter ad sponsam accedentem, præmissam promissionem ad effectũeffectum deducere, potiùs quàm crimen velle committere, ad eam fornicario affectu accedendo.

Ex quibus plurima deducenda sunt, & primò Ecclesiam

^† ita vrgentem hanc pręsumptionem iudicasse, vt super ea, tanquam super certo consensu statuerit: & ideò præsumptionem hanc iuris, & de iure censemus. ex glo. in di. ca. is, qui fidem. communiter recepta per tex. ibi. glo. in c. seruum. 50. dist. notatur in l. siue possidetis. C. de probat. Abb. & Feli. in cap. quanto. de præsumpt. Alciat. in tracta. de pręsump. in princip. quo fit, vt in contrarium probatio non admittatur. vt in d. c. is, qui fidem. probatur. & in l. antiquæ. C. ad Velleia. & in l. fina. C. ad Macedo.

Secundò, quamuis

^† cōtracontra præsumptionem iuris, & de iure probatio per confessionem eius, pro quo ius præsumit, recipienda sit. iuxta glo. in l. in contractibus, versic. nullo modo. C. de non nu. pec. quam conclusionem repetit idem Accurs. in Auth. de æqualit. doti. §. aliud. versic. scribat. & dicit singul. Alex. in l. 1. §. si is, qui quadraginta. ff. ad Trebellian. & idem in l. à diuo Pio. §. si pignora. ff. de re iudicat. Lanfr. in cap. quoniam. de prob. num. 40. Bald. Noue. de dot. 6. part. principali. priuil. 2. & Corset. in sing. in verb. senten. Barto. etiam eam sequitur in Authen. sed iam necesse. C. de donati. ante nup. à quibus & alijs, qui ad idem citari poterant, hoc communiter receptum est, aduersus tamen hanc Canonis præsumptionem probatio non admittitur, etiam per confessionem illius, qui pro matrimonio cōtenditcontendit. quod notant Abb. & Doct. communiter in dicto cap. is, qui fidem. Feli. in c. quanto. de præsumpt. nume. 3. Alciat. in tracta. de præsumpt. 2. par. nume. 9. à quibus illa ratio traditur: quia

^† in matrimoniali causa nōnon statur cōfessioniconfessioni litigantis. ca. super eo. de eo qui cogn. cons. vxo. suæ. quæ mihi nōnon placet, ex eo, quòd licet confessioni litigantis contra matrimonium credendum non sit, tamen confessioni illius, qui contendit matrimonium esse contractum, & valuisse, stari debet aduersus ipsum matrimonium. glo. in c. attestationes. de despons. impu. in verb. euasisse. quam ibi Abb. & Rauena dicunt singul. & Roma. singul. 614. notant Hostien. Abb. & Doctor. in c. penul. de |

p. 10

raptor. non enim est præsumendũpræsumendum, quenquam sine causa sibijpsi contradicere. Hæc tamen cōclusioconclusio non omninò recipienda est, non enim vendicat sibi locum, quando esset præsumptio aliqua collusionis inter litigantes. ita Hostien. Abb. & Præpos. in d. c. attestationes. qui omnes tenent plurimum in hoc valere iudicis arbitrium, quod etiam notat Brunel. in tractat. de spons. quæst. 29. pro quo est optima glo. quam ita intelligunt Hostien. Abb. & Doct. in ca. penult. de rapto. ex qua constat confessioni in præiudicium matrimonij standum esse, quando fit ab vtroque coniuge, & eam fama coadiuuat. Secundò non procedit, quando ex illa confessione alij, qui in eadem causa non litigat, fieret præiudicium, vt notat Aret. consil. 13. colum. 5. & 6. sentit Abb. in c. mulieri. de iureiuran.

^† dum asserit in causa matrimoniali non esse deferendum iuramentum Actori ab ipso Reo, nec Reo ab Actore, etiamsi nullæ essent aliæ probationes, quando ex hoc iuramẽtoiuramento posset præiudicium alij quàm deferenti inferri: cùm ille, qui non detulit, contendat cum altero ex litigantibus matrimonium contraxisse, vel contractum non tenuisse: si enim ex delatione alter iuraret pro matrimonio, & istud iuramentum teneret: tertius, qui prætendit matrimonium cum litigante contraxisse, maneret aliquo pacto elusus: sic etiam si ex delatione iuramentum fieret contra matrimonium, tertius, qui contendit matrimoniũmatrimonium, per eum cum altero ex litigantibus contractum, non valuisse, propter primum coniugium, super quo litigatur, frustraretur suo iure, quod forsan habet, quo fit, vt delatio iuramenti, etiam vbi nulla adest probatio in causa coniugali, sed Reus est omninò absoluendus, minimè sit admittenda, quando ex illa delatione posset alij nocumentum aliquod inferri: qui tamen eandem litem minimè tractat, ex eius verò decisione sperat damnum, aut commodum, quo ad propriam causam. Imò maris & fœminæ confessio asserentium matrimonium inter eos contractum fuisse, absque testibus tamen & clàm, admittenda non est, vbi ex ea præiudicium fieret alteri coniugio. gl. in cap. si quis diuinis. 30. q. 5. Domi. consil. 27. Reg. l. 2. tit. 3. par. 4. sic etiam est intelligendus tex. in cap. 2. de clandest. despons. dicens, posse matrimonium clàm contractum: ex confessione vtriusque coniugis, ab Ecclesia publicum iudicari atque nunciari. Sic sanè vtriusque coniugis cōfessioconfessio matrimonium probat, quoties fit eo tempore, quo alteri matrimonio minimè fit præiudicium, & potest expressim nouo consensu contrahi coniugium. gloss. & ibi Panor. in d. c. super eo. col. 2. versic. secundo casu. Probatur in cap. 2. de clandest. despon. notant Hostiens. in summa de sponsal. & matrimon. §. qualiter contrahatur. col. 2. versic. Sed si ambo confitentur. & Dec. consi. 133. col. 1. & 2. quorũquorum opinio communis est, secundum Curti. Iunio. cons. 27. col. 2. ex quibus optimè perpendi potest Regia lex 10. titul. 11. part. 3. dicens in matrimoniali causa posse iuramentum ab Actore ipsi Reo deferri.

Ex quo infero, quòd licet Actor, qui pro matrimonio agit, possit, non data probatione legitima, Reo, qui absoluendus alioquin est, iuramentum deferre super ipso contractu matrimonij, an præcesserit, vel ne, sicut ex aduerso ipse Reus potest Actori etiam idem iuramẽtumiuramentum deferre, cessante alterius præiudicio: posset enim nouo præstito consensu matrimoniũmatrimonium contrahere, tamen si cōtenditcontendit Actor, non subesse, in matrimonio iam legitimè probato, aliquod impedimentum Reo id allegante, non potest ipse Actor Reo deferre iuramentum super illo impedimento: quia matrimonio legitimè contracto, & iam probato præiudicaret, & est maxima collusionis suspicio, vt not. optimè Abb. in dicto capit. mulieri. column. 4.

Hinc etiam perpendi potest gloss. in d. capi. mulieri. quæ dixit in matrimoniali causa non esse deferendum iuramentum habenti probationem semiplenam, quam gloss. præter alios dicit notab. Alex. in l. 3. in princip. ff. de iureiuran. & singul. Ias. in repeti. l. admonendi. ff. eodem. numero 277. vbi Bar. idem notat colum. antepenul. & Ioan. de Selua in tract. de iureiu. tertia parte, in fine. est enim dicta conclusio vera, nisi iudex concurrentibus aliquot coniecturis, atque attenta personarum qualitate arbitretur, iuramentum esse deferendum habenti probationem semiplenam, quę ita dictis coniecturis coadiuuatur, vt non simpliciter dici debeat semiplena probatio. His enim rectè à iudice pensatis, potest talis delatio iuramenti fieri, siue agatur de quæstione, an matrimonium fuerit contractum, siue de aliquo impedimento ipsius coniugij. Abb. in dicto capi. mulieri. colum. 3. & 4. & penul. Alexand. in dicta l. 3. Ias. in dicta l. admonendi. numero 281. vbi Curt. Iunior numero 67. dicit hanc opinionem esse communem, quam ibi approbat Curt. senior, fallentia 65. Ioan. Coras. libro 3. miscella. cap. 4. & Hyppol. singul. 27. Regia l. 10. titu. 11. par. 3. quo pacto intelligenda est gloss. in cap. vidua. de regul. quæ dixit etiam in coniugali causa deferẽdumdeferendum esse iuramentum ei, qui semiplenè ꝓbauitprobauit, quibus illud addendum est, standum fore confessioni litigantis, quando agitur ad thori separationem, text. quem ibi Docto. notant in cap. ex literis. de diuort. quem etiam dicit singul. Romanus singul. 614.

Igitur vt ad institutum redeam, si confessioni illius, qui pro matrimonio stat, cōtracontra ipsum matrimonium creditur, cessante collusionis suspitione, alteriusq́;alteriusque matrimonij præiudicio, consequens est in cap. is, qui fidem. non

^† esse |

p. 11

ex hoc contra illam præsumptionem repellẽdamrepellendam confessionem illius, qui pro matrimonio agit. Veram ergo rationẽrationem esse nos opinamur: quia confitenti non potest esse notus defectus consensus in altero cōiugeconiuge, cùm ille in animo consistat, nec credere debet sponsa ipsi sponso profitenti dissensum ante coitum, ne præsumat ab eo committi mortale crimen, & quamuis posset hic defectus apparere, illa tamen cognitio plena non est. defectus autem cōsensusconsensus in ipso confitente, non satis constat: cùm ei fides non detur, propriam turpitudinem proferenti. Cùm ergo cognitio illius rei, quæ probanda est, non sit satis sufficiens in confitente, nec digna tanta fide, vt Iuris canonici vrgentissimæ præsumptioni sit præferenda, admittenda non est.

Tertiò ex prædictis colligitur

^† contra dictādictam Iuris canonici pręsumptionem, admittendam esse probationem, quæ indirectè & per obliquum ipsi præsumptioni obuiat. Si enim sponsus, qui contra matrimonium stat, probare velit, illa sponsalia ante coitũcoitum fuisse mutuo consensu, vel alias legitimè soluta. vt in c. 2. de spōspon. vel nulla fuisse propter aliquod impedimentum, admittendus est, secundum Abb. & Præpo. col. 4. in d. cap. is qui fidem. & Feli. in cap. cùm M. col. pen. de consti. & probatur ex gl. celebri in Clem. vnica. de proba. quæ dixit probationem indirectam admitti cōtracontra præsumptionem iuris & de iure. quam dicit sing. Imo. ibi. auream Felin. in c. quanto, de præsumpt. & solennem idem Feli. in cap. cùm à nobis. de testib. col. 3. notat Alciat. de præsump. 2. par. numero 3.

Quartò infertur ex ratione

^† dictæ decret. sponsalia in matrimonium transire per coitũcoitum, etiamsi post sponsalia ante coitum cum sponso, fuerit sponsa cum alio fornicata. Nam quāuisquamuis propter illam fornicationem dissolui possint sponsalia. c. quemadmodum. de iureiu. donec tamen iudicio Ecclesiæ fuerint dissoluta, manet sponsaliorum vinculum, vt not. gloss. in c. de illis. in 1. de despon impu. Henri. & Præp. in cap. de illis. de spons. col. fin. Regial. 8. titu. 1. parte 4. nondum ergo per sponsum sponsaliorum dissolutione petita, nōnon video cur sponsalia per coitum, matrimonium nōnon efficiantur, ex dicto coniugali consensu à Canonibus pręsumpto, quamuis Ioan. de Neuizanis in Sylua nupt. li. 2. nu. 12. dum plurima congessit, contrarium notauerit, id falsò tribuens Feli. in d. c. cum M. colum. pen. apud quem ego nōdumnondum hoc notare potui, & si sæpiùs ex consulto autorem legerim.

Quintò ex præmissis patet, quòd in foro interiori animæ, vbi

^† creditur ipsi confitenti, si sponsus diceret se ad sponsam accessisse affectione fornicaria, non coniugali, non iudicarentur illa sponsalia matrimonium: non ex eo, quòd coniugium illud verum sit in foro exteriori: non tamen in interiori, sed quia iudex exterior iudicare debet ex illa canonis pręsumptione, nec probationem recipiet in contrarium, & ideò iudicat matrimonium esse, quod verè non est, at iudex interior iudicat ex defectu consensus coniugalis, qui sibi constat, ita notant Abb. Anto. & Præp. in d. c. is, qui fidem. Socyn. consil. 28. 1. volumi. Anch. in Reg. possessor. col. 7. de reg. iu. in 6. optimè Tho. quodlib. 5. art. 15. & est hæc opinio à Theologis & Canonistis recepta, vt Syluest. asserit, in verb. matrimonium. 2. quæstio. 15. & probatur in c. tua nos. de spōsspons. cuius intellectum alibi attingam. Hosti. tamen in d. c. is, qui fidem. minimè à dicta opinione discedens, licet Abb. eum contra eandem opinionem alleget, optat fieri ab Ecclesia cōstitutionemconstitutionem, in qua sponsus, qui cum sponsa carnale commercium habuit, redderetur inhabilis ad matrimonium cum alia contrahendũcontrahendum: sicuti ab Ecclesia redditur inhabilis ad contrahendum matrimonium consanguineus intra quartum gradum, in quo errat Host. quamuis enim Papa possit ex causa iusta reddere aliquem inhabilem ad contrahẽdumcontrahendum matrimonium (quod proprio loco dicetur) non tamen potest Ecclesia matrimonium cōstituereconstituere sine consensu. vt in d. c. is, qui fidem. idem Host. & Abb. fatentur. Sylue. d. q. 15. & nos idem probauimus in interpretatione text. in c. requisiuit. de spons. Item Sylu. d. q. 15. in hac eadem conclu. credit in foro interiori nōnon esse matrimonium censendum, si sponsus, qui cognouit sponsam, fateatur se omninò dubitare, an tempore coitus affectum habuerit coniugalem, an fornicariũfornicarium. Ego verò opinor in hoc casu iudicandum esse matrimonium: certiùs enim est, affectum habuisse cōiugalemconiugalem, quàm fornicarium, & sic consensum ad mortale crimen, vt constat ex penitissima. capit. is, qui fidem, ratione: nisi iam post copulam cum spōsasponsa, verum & indubitatum matrimonium cum altera contraxisset: tunc etenim tutiùs est, secundo coniugio certiori adhærere. ex c. iuuenis. de spons. c. 2. §. item si. de pœni. dist. 7. nam si res verè dubia est, & tangit salutem animæ, oportet eligere certius, vbi imminet præcisa electio, quod in dictis iuribus probatur, adiunctis his, quæ notat Florent. 1. part. titul. 3. cap. 10. §. 10. colu. 3. doctè & eleganter Martin. Nauar. in c. si quis autem. de pœnit. dist. 7. numero 34.

Sextò, ex his etiam constat,

^† contractis duobus sponsalibus, secunda sponsalia in matrimonium transire per copulam cũcum secunda spōsasponsa contingentem. quod Io. Maior asserit in 4. dist. 27. qu. 5. casu 2. & Syluest. in verb. spōsaliasponsalia. q. 10. idem Ioan. And. Ant. & Præp. col. 3. tametsi dubius in d. ca. is, qui fidem. Idem Præp. in c. de illis. de spons. colu. pen. & Brun. in tracta. de spons. q. 8. nu. 3. pro quibus opti. tex. in ca. pen. de spons. ca. licet. c. fi. de spons. duo. vbi coniu|

p. 12

gium primum nondum copula consummatũconsummatum, non tollitur per secundum, & si carnali copula consummetur: quia in primo cōiugioconiugio iam aderat consensus cōiugalisconiugalis, igitur, si in primo non intercessisset coniugalis consensus, sed tantùm sponsio, tolleretur per secundũsecundum, quod hic datur ex coitu. Prætereà tex. in c. duo pueri. de despons. impub. ibi hoc notante Præpo. col. 1. probat spōsaliasponsalia tolli per matrimonium, quod ab initio sponsaliorum vim tantùm habuit, sed successu temporis effectum est coniugium: sic ergo quamuis matrimoniũmatrimonium ex secundis sponsalibus statim contractũcontractum non fuerit, sed tantùm sponsio quædam futuri cōsensusconsensus, quia tamen ex coitu consensus ille coniugalis datur præsumptione Canonis, tolluntur priora sponsalia. Scio tamen rem esse dubiam ex eo, quòd secunda sponsalia primis nōnon præferuntur, nec eis pręiudicant. c. sicut. de sponsa. nec consensus coniugalis ex copula præsumi debet, ne præsumamus peccatum mortale in sponso, qui eo ipso frangit fidem priori spōsæsponsæ. Verùm his respondeo, secunda sponsalia, licet primis minimè præferantur, nec præiudicent, valuisse tamen vi promissionis ad hoc, vt si quando cōtingeretcontingeret mori primam sponsam, vel ad matrimonium impediri, vel dissolui prima sponsalia, teneretur sponsus cum secunda contrahere matrimonium, non ergo nulla fuerunt secunda sponsalia. Secundò dico validiorem esse præsumptionem consensus coniugalis, quæ ex coitu à Canone colligitur, cùm habeat initium voluntatis in contractis sponsalibus cum secunda, quam illa præsumptio dissensus ad euitādumeuitandum mortale peccatum, quod violando fidem committeretur: potioribus enim rationibus adducor, vt potiùs coniecter sponsum voluisse violare fidem promissionis primæ, quàm vt præsumam coitum cum secũdasecunda sponsa fornicarium fuisse.

Septimò hinc etiam infero

^† sponsalia in matrimonium transire ex prædicto consensu ab Ecclesia præsumpto, per coitum sponsi & spōsæsponsæ, etiamsi sponsus timore mortis sibi illato coactus sit sponsam cognoscere, illa etenim copula si fornicario affectu peracta fuit, etiam metu acerrimo, peccatum mortale fuit. ca. sacris. de his, quæ vi metúsue cau. non ergo debet præsumi in sponso hoc crimen mortale, sed potius, metu secluso, in animo affectum coniugalem habuisse: nam potius mori debet, quàm peccato consentire. vnde iustius est præsumere ab sponso eum actum sine mortali peccato perpetratum fuisse, quàm eum voluisse animam reatu mortalis culpæ commaculare. huius opi. auctor est mihi Hosti. in d. c. is qui fidem. dicens 2. col. quòd mulier potest allegare contra præsumptionem illius tex. se oppressam fuisse vi præcisa. virum autem hoc non posse dicere: quia vir opprimi non potest, nec solent viri à fœminis præcisè ad coitum cogi: sentit ergo Hosti. quòd cessante præcisa oppressione carnis commixtio per metũmetum contingens, matrimonij præsumptionem inducit. idem tenet Pau. in 4. distin. 29. q. 1. art. 4. pro quibus optimus est text. in ca. insuper. qui Cleri. vel vouent. neque ille timor posset dici cadens in constantem virum, quod in interpretatione cap. cùm locum. de sponsal. ostendam. Distinxit verò Hostiens. vim præcisam seu absolutāabsolutam à vi conditionali, vt distinxit tex. in c. sacris. de his, quæ vi metúsue cau. c. contra Christianos. de hære. in 6. cap. maiores. §. item quæritur. de baptis. vis enim præcisa est, quæ nos aliquid ita compellit agere, vt in nobis nōnon sit, vtrum agamus vel non agamus: sicuti ventus impellit ac defert in aliquem locum. ad id aptissimus tex. in c. constat. 1. q. 1. c. presbyterorum. §. qui autem. 50. dist. cōditionalisconditionalis autem mixtam habet voluntatem: siquidem in nobis voluntas est, attamen timore quodam illa voluntas elicitur, quod ex Arist. constat 3. Ethic. c. 1. vnde Tho. 22. q. 108. art. fin. dicit

^† coactionem timoris non facere simpliciter inuoluntarium, sed habere voluntarium mixtum. idẽidem Tho. 12. q. 6. art. 6. Almain in morali. c. 3. & Fortu. in tract. de vlti. fin. illat. 21. col. 16. Hinc dicitur in c. meritò. 15. q. 1. voluntatem coactam, voluntatem esse, & idem in l. si mulier. §. si metu. ff. quod met. cau. est enim voluntas simpliciter, ita, vt libera non sit. Tho. in 4. dist. 29. Abb. in c. de muliere. de sponsal. Card. in c. verum. de iureiur. sensit Bald. in l. pen. C. quom. & quan. iud. quamuis Dec. in l. velle. ff. de reg. iur. dicat coactam voluntatem esse secundum quid, id est, coactam, non simplicem, quasi dicat non esse absolutam & liberam. & licet Dec. optimum sensum habuerit, rectior est primus dicendi modus, scilicet coactam voluntatem simpliciter voluntatem esse. actiones enim, quæ per timorem fiunt, mixtæ sunt, magis tamen sunt similes spontaneis, quia principium earum est in nostra voluntate, & ideò denominantur simpliciter volũtarięvoluntarię actiones illæ. Verùm quia secluso metu illo, agẽsagens illas minimè eligeret, dicuntur inuoluntariæ. Imò Arist. d. c. 1. dicit simpliciter dici inuita ea, quæ timore fiunt, non tamen intelligas quo ad actiones ipsas, illæ enim in actu simpliciter sunt voluntariæ, vt ipse docet, sed quo ad apprehensionem dici possunt simpliciter inuitæ, quia eas agens non eligeret cessante timore: ita intelligit Aristo. Tho. in d. q. 6. ar. 6. id verò quod in actu cōsideraturconsideratur, debet considerari simpliciter: quod autem consideratur apprehensione, secũdumsecundum quid non simpliciter, vt docet Tho. ex Arist. dicente, ea quæ fiunt timore, per se inuita esse: actiones autem circa particularia fiunt, hæc autem spontanea esse. cuius sensus est, auctore Eustratio. per se enim perinde est, ac vniuersaliter. In agendis autem rebus, vana omnis est vniuersalis ratio, actiones enim in particula|

p. 13

ribus sunt: in particularibus verò spontaneæ concipiuntur: quare cōsequiturconsequitur, vt in quibus maximam vim habent actiones, vt vel spontaneæ dicantur, vel inuitæ, in his constitutæ, spōtaneæspontaneæ magis quàm inuitæ sint, ex quib. omnibus hanc septimam interpretationem cũcum Hosti. probamus, tametsi refragẽturrefragentur Abb. & Præpo. in c. consultationi. de spons. Floren. 3. part. tit. 1. c. 7. ad fi. Pau. Pari. cons. 58. num. 69. & cōsilconsil. 60. numer. 34. volumi. 4. Anton. & Henri. in dict. cap. is, qui fidem. column. pen. vbi Præpo. col. 4. fatetur eorum opin. contra Host. cōmucommu. esse.

Octauò, vt quibusdāquibusdam rem hanc prauè intelligentibus occurramus, perpẽdimusperpendimus Iura canonica dictam præsumptionem

^† inducentia copulam contingentem post sponsalia considerasse, ita, vt coitus ipsa sponsalia præcedens minimè sufficiat, vt sponso illa matrimonium iudicetur. Sic tex. in cap. veniens. in 2. de spōsspons. inquit, si post fidem præstitam cognouerit. Sic ca. is, qui fidem. de spons. dixit carnali copula subsequuta. igitur non sufficit præcedens coitus. Abb. in c. veniens. in 2. desponsa. Soc. consil. 28. 1. volum. col. 3. Henr. in c. attestationes. colum. fin. de despons. impub. & ex Theologis Io. Maio. in 4. dist. 28. q. 1. & Syluest. in verb. diuortium. q. 1. & in ver. sponsalia. q. 10. vnde cōcludensconcludens Titium eius sponsam SemproniāSemproniam carnaliter cognouisse, non esset testis sufficiens ad hoc, vt matrimonium iudicaretur: potuit enim eam cognoscere ante sponsalia: oportet ergo probare post sponsionem illam cognouisse, vt notat Abb. in d. c. veniens. & ibi Anto. & Præp. & Dec. in c. in præsentia. de proba. nume. 24. Ioan. Cro. in tract. de testib. nume. 288. Tho. Grammat. consil. 26. col. 1. Hinc

^† etiāetiam Regia l. 52. Tauri, à Caroli Cæsaris matre condita, quę statuit propter osculum, spōsamsponsam lucrari dimidiam partem rerum, quas ei sponsus dederat, etiam iam præstito coniugali consensu ante copulam, est intelligenda, quando osculum post sponsalia præstitum fuit, secùs verò si ante. vt ibi eius interpres Ioan. Lupi notauit. nu. 8. & 9. quod etiam subseruiet ad intellectũintellectum. l. si ab sponso. C. de dona. ante nupt. à qua differt Regia l. quæ in sponsis etiam de præsenti iam maritali consensu coniugatis ante copulam loquitur: illa verò in sponsis de futuro ante coniugalem consensum. Cęterùm octauam hanc conclusionem Hippo. nostra ætate vir doctissimus, sed in referendo aliorum dicta, quàm in perscrutando diligentior in singul. 500. propria ipsius auctoritate dictis auctoribus non citatis impugnat, contrariam probāsprobans ex Claudio, in Rubr. ff. solut. matri. & Ioan. de Neuiza. in sylua nupt. lib. 2. nume. 12. quorum neuter id tenet, quamuis in argumentum sit, quod Claud. scribit, dicens, matrimoniũmatrimonium censeri copula carnali consummatum, etiam ex coitu præcedenti: atque ob id sicut Papa non potest dispẽsaredispensare, vt dissoluatur matrimonium copula carnali consummatum, quando copula post matrimonium contingit: ita nec dirimere potest matrimonium, cui præmissa fuit commixtio carnis, citat ad id Bald. in capit. licet. de translatio. Episcopi. qui tamen in hoc est valde dubius. Ego verò si compertum haberem, Papam posse dissoluere coniugium,

^† nondum carnali copula consummatum, quod alibi tractabo, minimè dubitarem, posse & illud soluere, cui præmissa fuit carnalis copula non sequuta, non enim dicitur coniugium consummatum ex coitu præcedenti, sed ex sequuto: ille siquidem fornicarius est, hic verò coniugalis, sicuti Socyn. fatetur in dict. consil. 28. 1. volum. nec omninò ab eo diuertit ipse Ioan. de Neuiz. quem pro se aduocat Hip. vides ergo qualiter ipse Hip. propria ipsius auctoritate nouam ac certè falsam opin. conceperit? nam quod in cap. tanta. qui filij sint legi. scribitur, statutum est ab Ecclesia fauore ꝓlisprolis susceptæ, vt legitima sit, quòd si Hippo. opinio vera esset, oporteret fateri, filios susceptos non tantũtantum effici legitimos per matrimonium subsequutum, sed etiam per sponsalia, quæ de futuro dicimus: quod minimè fatebor. Subindè constat ex vera huiusce opinionis

^† cognitione non vulgaris intellectus ad text. in capi. 2. de conuers. coniugat. quo cautum est, posse sponsam iam coniugali consensu præstito ante copulam religionem profiteri, atque ex ea professione dissolui coniugium illud: idem enim dicendum erit, si post coniugalem consensum, vel eius sponsionem coitus non contigerit, quamuis prius carnalis copula præcesserit: illa enim coniugalis non fuit, sed fornicaria, nec in illa traditio coniugalis dari potest, quæ in illo c. 2. iuribusq́;iuribusque similibus exigitur. ita Paul. de Castr. in l. pe. C. de Episco. & Cleri. & Ioan. Boschoeus lib. 1. de nupt. colu. 2. nec etiam impediet copula præcedẽspræcedens spōsaliasponsalia, quin spōsussponsus possit profiteri religionem, quæ impediret, si conclusio Hippo. vera foret: cùm ex eo matrimonium illud dici deberet cōsummatumconsummatum.

Nonò, hæc Canonis præsumptio adeò vrget,

^† vt matrimonium præsumamus per copulam sequutam cum sponsa incerta: nempè quando quis ex tribus puellis sororibus, iurauit vnam ducturum vxorem: si enim aliquam ex eis post hanc promissionem cognouerit, erit eius maritus censendus. Hosti. & Abb. in c. ex literis. 2. de sponsa. quorum opinio placet Floren. 3. part. titu. 1. cap. 18. colum. 2. & Sylue. in verb. matrimonium. 2. qu. 11. vbi subdit esse hanc opi. communem, quam probat Regia l. 11. titu. 1. part. 4. Cùm enim ille sponsus teneatur ex vi promissionis vnam ex illis ducere in vxorem, præsumitur illam, quam cognouit, vxorio ac maritali affectu cognouisse. ex dicto cap. is, qui fidem. gloss. tamen in dict. |

p. 14

ca. ex literis. quam ibi sequuntur Ioan. Andre. Anton. Henr. & Cardinal. diuersum tenet, dicens, quòd nec sunt spōsaliasponsalia cum illa cognita, nec matrimonium: licet iudex ex officio debeat compellere hunc virum ad illam ducendam: quia, cùm eam cognouerit, non potest aliam ex illis sororibus vxorem ducere, & sic nec iuramentum seruare, pro quo fortis text. est in capit. 1. in princip. de spons. in 6. vbi ex sponsalibus certis, quamuis nullis, oritur impedimentum publicæ honestatis iustitiæ: & tamen ex his non oritur, vt constat: potest enim quamlibet ex his ante copulam ducere: ergo hæc non sunt sponsalia: si enim sponsalia essent, oriretur ex eis impedimentum: si sponsalia non sunt, consequitur matrimoniũmatrimonium ex coitu non esse iudicandum, nec præsumendum. Ego à recepta & communi sententia nōnon discedo, propter illam pręsumptionem, quam modò explicui: hæc enim spōsaliasponsalia sunt, quamuis incerta, & ideo ex eis non oritur impedimentum publicæ honestatis iustitiæ: oritur tamen obligatio recipiendi in vxorem vnam ex illis sororibus, ex præmissa sponsione, cui optimè conuenit sponsaliorũsponsaliorum definitio. Præterea sponsalia incerta, nempe conditionalia in matrimonium transeunt, sequuta copula. cap. super eo. & cap. per tuas. de conditio. appo. igitur & ista sponsalia per coitum transibunt in matrimonium, licet incerta sint.

Decimò hîc notandum est, præfatæ Decretalis præsumptionem adeò maturè ab ecclesia introductam, vt etiamsi protestetur

^† sponsus ipsa sponsa præsente & consentiente, se nolle per coitum matrimonio consentire, nihilominùs iudicandum sit ab Ecclesia matrimonium copula sequuta: nam & Canon. præsumit propter coitum sponsos ab hac protestatione recessisse, sicut & à conditione. ca. super eo. c. per tuas. de cond. appo. ca. de illis. eod. titu. quod expressè notat glo. in d. cap. per tuas. ibi communiter recepta. Abb. in cap. cùm M. nume. 20. de consti. Felin. ibi num. 80. & Ripa num. 95. dicens hanc opinionem communem, quam notat Aretin. consil. 142. column. 7. Rube. consil. 60. Iaso. in l. non solùm. §. morte. ff. de noui oper. nunciat. numer. 14. & ibi Rube. numer. 520. Arelatens. in additio. ad Alciat. in tracta. de pręsumptio. 2. par. numero 20. idem notant Docto. in dicto capi. veniens. el 2. de sponsa.

Vndecimò ad perfectam huiusce rei cognitionem infertur, adeò esse copulam necessariam inter sponsos, vt matrimonium iudicetur, vt

^† ipsa tentatio, seu nixus copulæ subsequutus minimè sufficiat. capi. final. de sponsa. cùm enim conatus non habuerit effectum, nōnon potest ex eo præsumi consensus coniugalis, etiamsi ille nixus inter habiles ad matrimonium contigerit, ex dicta ratione. ita Abb. in dicto cap. fin. Io. And. Domi. & Franc. in c. 1. §. idem, de desponsat. impuber. in 6. quorũquorum opinio communis est, vt testatur Præpos. in d. c. fi. & eam sequutus idem fatetur Syluest. in verb. matrimonium. 2. q. 16. & Alcia. in tract. de præsump. reg. 3. præsump. 38. idem notat Aret. cōsilconsil. 142. col. 5. quamuis contrariũcontrarium teneant Cald. & Præp. in d. cap. fin.

Hinc etiam constat

^† per nixum copulæ non effici matrimonium etiam illa sponsalia, quæ verbis consensum præsentem exprimunt, tamen deficiente ætate, à iure intelliguntur de futuro, nempe contracta inter impuberes, vel inter puberem & impuberem probat text. in cap. attestationes. de despon. impube. Vnde impubes, qui per verba consensum coniugalem exprimentia contraxit, etiamsi sæpè nixus fuerit, spōsamsponsam cognoscere carnaliter, potest resilire ab sponsalibus, adueniente ætate. Subdit tamen ille text. hoc fallere, vbi consensisset impubes in matrimonium prope ipsam ætatem perfectam, post ipsum nixum copulæ, etiam multò ante illum cōsensumconsensum præcedentem. Ant. Abb. Præpos. & communis ibi, quod non video alia ratione probari, nisi ex eo, quòd præsumatur discretio ad consensum ratione ætatis pubertati proximæ, & ex nixu potentia ad coitum: his ergo duobus adiunctis præsumitur matrimonium esse perfectum quod etiam Cardi. ibid. 2. colum. videtur sentire, ex quibus etiam colligo, conatum copulæ prope ipsam ætatem perfectam, efficere matrimonium sponsalia illa verbis de præsenti, iuris tamen interpretatione de futuro. ita Hostiens. Anto. & Præpo. in dict. capit. attestationes. illum text. ad hoc notantes. Hinc infert Præp. ibi esse differentiam inter sponsalia re & verbis de futuro, & sponsalia sola iuris interpretatione de futuro. prima enim non transeunt in coniugium per nixum copulæ, vt in d. cap. fin. secunda verò transeunt in coniugium per conatũconatum copulæ, prope ipsam ætatem perfectam contingentem. Ego verò, vt quid ipse sentiam, planè fatear, credo solum conatum copulæ, etiam prope ipsam ætatem perfectam, minimè efficere coniugium: nulla enim ratio id persuadere potest, nisi præsumptio consensus coniugalis: ista autem non colligitur ex nixu copulæ: vt in dicto capit. final. probatur: igitur conatus copulæ, etiam prope ætatem perfectam, coniugium non efficit. & si dixeris, faciliùs colligi ex signis consensum coniugalem post sponsalia verbis de præsenti contracta, quàm post spōsaliasponsalia re & verbis de futuro, id ego fateor, modò signa illa, ex quibus consensus coniugalis præsumendus est, post ætatem perfectam cōtingantcontingant, & non ante illam. vt statim dicam in intellectu capitu. 1. §. idem. de desponsa. impube. in 6. quo fit, vt ipse credam malè Præpo. aduertisse: conatus enim in dicto capit. attestationes, etiam iuxta communem interpretatio|

p. 15

nem, consensum non inducit, nec eius præsumptionem, sed præsumptionem potentiæ ad coitum: discretio verò ad consensum, ex proxima ætate perpenditur, si consensus ipse tunc præstetur, quod probatur in ca. continebatur. de desponsa. impub.

Ex §. secundo.

SVMMARIVM.

1 Sponsalia de futuro traductione sponsæ ad domũdomum non efficiuntur matrimonium.
2 Sponsalia, quæ re & verbis de futuro appellamus, per oscula, amplexus, & similia signa, nequaquānequaquam transeunt in matrimonium.
3 Sponsalia iuris interpretatione de futuro, verbis autem de præsenti, an per prædicta signa matrimonium efficiantur.
4 Exactè perpenditur intellectus ad text. in c. vnico. §. 1. de spons. impub. in 6.

§. SECVNDVS.

SECVNDO

^† sponsalia transeũttranseunt in coniugium, si spōsussponsus sponsam ad domum traduxerit: ex hoc enim præsumitur inter eos coniugalis cōsensusconsensus. probatur in l. mulierem. ff. de ritu nupt. notat Ioan. Andr. in capitu. final. de sponsal. quem sequitur Alciat. in tracta. de præsumpt. regu. 3. præsumpt. 38. idem notat Angel. in Authen. quibus mod. natural. effician. leg. §. fina. Dec. in cap. iurauit. de probatio. 1. col. sed contrarium est verius: non enim hæc præsumptio est Iure canonico introducta. ita Cald. Anto. & Abb. quorum opinio cōmuniscommunis est, secundum Præpo. ibi, qui eam sequitur in d. c. fi. dicit eandem opinio. communem, eam sequutus Aret. consilio 142. column. 5. potest tamen prima opinio procedere duobus casibus. Primò, quando est dubium graue, an præcesserint sponsalia de futuro, an de præsenti: in hoc enim dubio ex traductione ad domum præsumi potest, præcedentia spōsaliasponsalia fuisse de præsenti: & sic præstitum fuisse ante traductionem consensum coniugalem, ex Baldo & Salyceto in l. cùm te. C. de donatio. ante nupti. Secundò potest Ioan. And. opinio procedere, quando sponsa fuit traducta ad sponsi domum cum illa solẽnitatesolennitate, qua duci solent vxores ad maritorum domos. arg. ca. vidua. de regul. ita Abb. in c. ex parte. numero 26. de restitu. spoliat. Ioan. Lupi in Rub. de donatio. §. 57. sic etiam est intelligenda d. l. mulierem. ff. de ritu nupt. Hactenus ergo in hac re nullam vidimus differentiam inter sponsalia re & verbis de futuro, & sponsalia verbis quidem de pręsenti, at iuris intellectu de futuro, igitur, vt aliquod discrimen demus, inter hæc tractare oportet, an sponsalia efficiantur matrimonium, per aliquot alias coniecturas à præmissis distinctas.

Ergo adnotandum est,

^† sponsalia re & verbis de futuro, non transire in matrimonium per amplexus, oscula, munera, aliáue similia signa. tex. in cap. 1. de matrimo. contra. contra inter. Eccle. vbi Ioan. Andr. id notat, & reputat ibi Abb. singul. & Anto. Cors. in singu. in verbo, matrimonium. idem Ioan. Andre. & Doct. communiter in c. 1. §. idem, de despons. impub. in 6. & Paris. consilio 62. colum. 1. volum. 4. ex quo falsa est Anto. & Præp. opinio in cap. fina. de desponsa. impube. dicentium, per subarrationem sponsalia matrimonium effici. vbi Præpo. dicit esse ibi text. cui responderi nōnon potest: sed ille text. dum dicit, desponsauit, est intelligendus per verba, de præsenti. sicut Innocent. ibi, ac cæteri communiter intelligunt: à quibus etiam in d. c. fin. de sponsa. impube. asseritur, sponsalia re & verbis de futuro, non effici matrimonium per subarrationem. posset tamen procedere opinio Anto. quando ex ipsa subarratione consensus coniugalis colligeretur: quod regulare non est, sed id locum habet in casibus, quos in secunda parte explicabimus. cap. 4. in princip.

Sponsalia

^† verò iuris intellectu de futuro, verbis tamen consensum præsentem exprimentia, quamuis adueniente ætate, & contradictione cessante, non efficiantur matrimonium, tamen post ætatem perfectam dictis signis intercedentibus consensus coniugalis præsumitur, & matrimonium censentur. tex. est sic per gloss. & Docto. intellectus in capit. 1. §. 1. de desponsa. impube. in 6. nam dum text. ille ex consensu tacito illa sponsalia matrimonium esse iudicat, gloss. ac cæteri interpretantur illum consensum colligi ex cohabitatione, amplexibus, & similibus signis. quem intellectum approbat Henr. post alios in c. attestationes. colum. 2. de desponsa. impub. Ludou. Gozadi. consil. secundo. colum. pen. Carol. Ruinus consilio 203. volum. 1. Deci. qui hanc opinio. communem esse fatetur. consilio 368. & Parisi. consilio 51. volumin. quarto. columna 2. quem etiam sensum sermone Hispano exhibet Regia lex tertia, titulo primo, parte quarta, & probatur, quia sicut per copulam Roma. Pontifex præsumit ibi consensum, vt illa sponsalia matrimonium efficiantur per alia signa, ex quibus detur perseuerantia in cōsensuconsensu iam præstito minori ætate, iudicat esse matrimonium adueniente ætate: sic etenim inquit, nisi euidenter constiterit eosdem contrahentes cum perseuerantia eiusdem voluntatis ad pubertatis tempora peruenisse, maximè, quia quod constat ex coniecturis, dicitur euidenter constare. l. 1. C. de testament. milit. l. licet Imperator. ff. de legat. 1. Hanc tamen illius text. interpretationem cōmunicommuni omnium iudicio receptam, nōnon omninò |

p. 16

veram esse putamus ex sequentibus.

^† Primò, quia constat hæc sponsalia esse de futuro, & nōnon matrimonium, faciliúsque solui, quàm sponsalia illa, quæ verbis & re futurum consensum præ se ferunt, quod in c. de illis. el 1. de desponsa. impube. probatur: cur ergo faciliùs hæc quàm illa in coniugium transire iudicamus? Secundò, matrimonium post sponsalia in iure non datur, nisi ex cōsensuconsensu denuò expressè præstito, vel tacitè præsumpto per copulam, similéue signum, atq;atque ita vrgentem coniecturam. ca. fina. de despon. Si enim sponsalia ponimus, necesse est, vt coniugium demus, vtriusq;vtriusque consensum coniugalem euidenter adesse: cur igitur ex amplexibus, osculis, ac similibus coniecturis consensum hunc præsumimus? Tertiò, in dict. §. 1. Roma. Pontifex ad præsumendum coniugalem consensum exigit copulam, similémue coniecturam, ex qua solet à iure post sponsalia consensus præsumi: vnde oscula, amplexus, & similia, copulæ carnali adæquare, prorsus videtur absurdum. Quartò, id constare dicitur euidenter, quod constat ex cōiecturisconiecturis à lege, vel Canone approbatis. Ias. in d. l. licèt Imperator. colum. 3. & idem in d. l. 1. C. de testam. milit. nullibi tamen video dictas Doct. coniecturas iure Canonico probatas: ergo in eis minimè erit præfata decisio intelligenda. Quintò, ille text. exigit consensus ante pubertatem præstiti perseuerantiāperseuerantiam, id est, quòd nunc in matrimonium contrahentes consentiant, sicut in ætate minori consenserant expressè, si per ætatem licuisset. Nam dum ille text. exigit in signum cōsensusconsensus carnis copulam, vel alium modum, ego intelligo traductionem solẽnemsolennem ad domum, vt paulò antè dicebam, vel subarrationem, quæ sufficiat, vt sponsalia verè de futuro efficiantur matrimonium, quod sequenti parte in principio c. 4. trademus. quibus adducor, vt ægrè feram hunc illius text. communem intellectum.

Hæc tamen communi declaratione præmissa, eam intelligo, quādoquando signailla, nempe amplexus, oscula, & similia, iam ætate completa processerunt, nec sat esse existimo, si illa inter proximos pubertati contingant, auctore Areti. in consi. 142. col. 6. pro quo adest tex. in dict. ca. 1. §. 1. dum dicit, ad pubertatis tempora peruenisse: requirit enim ætatem omninò completam ex Bartol. in l. si cui legetur. ff. de leg. 1. atque idem mihi probat Innoc. quem in hac parte sequuntur ibi Antoni. & Prępos. in capitul. attestationes. de despons. impub. quamuis ibi Henr. colum. 2. existimet satis esse, quòd hæc signa prope ipsam ætatem perfectam interueniant. Sed pręcedens opinio verior est, etiamsi malitia ætatis defectum suppleat, secundum Carolum Ruinum, consilio 203. volumine primo.

Secundò, eandem opinionẽopinionem intelligo, quādoquando illa sponsalia, verbis de pręsenti, iuris tamen intellectu de futuro contracta fuêre inter maiores septennio, & secùs esse opinor, si contracta forent à minoribus septennio, ac post septennium consensu tacito comprobata. Hęc enim sponsalia adueniente ætate, non efficiuntur matrimonium, etiamsi oscula, amplexus, & similes coniecturæ dentur, præter nouum expressum consensum, vel ex copula deductum, qui sufficeret ad hoc. ita Ioannes Andr. in dicto capit. 1. §. idem. cui subscribit Henric. in dicto capi. attestationes. colum. penulti. & Collector decisionum Rotæ in nouis decisionibus 462. tametsi dicat, iudices in prætorio Rotę contrariam sententiam sequutos fuisse, cum Archi. Domini. & Franco. in dicto §. primo, quorum opinio communis est: quibus & ego libenter consentirem, ni viderem primam, & communem illius text. interpretationem nimis latam esse.

Ex Cap. quinto.

SVMMARIVM.

1 Sponsalia etiam iurata soluuntur mutuo cōsensuconsensu contrahentium.
2 Sponsaliorum dissolutionem potest petere sponsus, si fuerit sponsa ab alio cognita post sponsalia, etiam vi præcisa.
3 An idem sit dicendum in sponsa de præsenti, coniugio nondum consummato.
4 Sponsalia minimè dissoluuntur propter superuenientem sponsæ paupertatem.
5 Mulier contrahens matrimonium vel sponsalia, an censeatur dedisse in dotem marito vel sponso propria bona.
6 Iurans aliquam accipere vxorem, an teneatur contrahere cum ea matrimonium, si cum ipsa diues sit, nolit ei dotem assignare. & numero 4.
7 Sponsa de futuro an teneatur expectare sponsum absentem.
8 Sponsalia dissoluuntur adueniente die, quæ fuit matrimonio contrahendo præsignata.
9 Sponsalia per matrimonium omninò soluuntur, etiamsi fuerint iuramento firmata.
10 Lege, Quoties. C. de rei ven. habere locum, etiāsietiamsi prima venditio fuerit iurata.
11 Sponsalia ex religionis professione tolluntur.
12 Sponsalia quandoque iudicio Ecclesiæ soluuntur, interdum ipso iure absque sententia euanescunt.

CAP. V. QVIBVS MODIS sponsalia soluantur.

QVINTA nunc restat huius tractatus pars, in qua agere oportet, quonam pacto sponsalia dissoluantur. & primò ea constat

^† dissolui mutuo contrahentium dis|

p. 17

sensu, sicut cęteri contractus, ex quibus ita argumentatur text. in capitul. 2. de sponsal. qui Ius commune, nōnon dispensationem induxit, ex intellect. Tancre. quem ibi cæteri contra Bernard. sequuntur. Sola enim promissio in sponsalibus fit: ab hac ergo promissione licet promittentibus discedere, nullisq́ue ex dissensu iniuriam irrogant, vnde quamuis sponsalia iuramento firmentur, possunt dissolui mutuo iurantium dissensu, secundum communem ibi. Nam & si iuramentum in Deum dirigatur, id tamen fit tanquam in testem promissionis, quæ alteri fit. Est siquidem Deus testis illius promissionis ad hominis vtilitatem, maiori sub vinculo, ex eo, quòd ipse Deus sit testis, quasi homo alter testis esset: fit ergo iniuria Deo propter illud testimonium, si homini illi, cui ipso teste est facta promissio, fides frangatur: at si homo ille obligationem illam remittat, Deus item illam remittit. capi. 1. de iureiur. vbi Abb. & Doctor. id explicant. Oldrad. consil. 241. Ioan. Lupi, in Rubric. de donat. §. 45. & diuus Thom. 22. quæstion. 89. articul. 9. Nec obstat text. in dicto capit. 2. dicens ex patientia id tolerari, quasi dicat non de iure: id enim text. expressit propter vulgares, apud quos posset forsan scandalum oriri ex hac dissolutione sponsaliorum: ideò dicit monendos esse contrahentes sponsalia, ne illa dissoluant: non tamen compellendos: eorum enim consensus sufficiens est ad illa dissoluenda.

Secundò, sponsalia dissoluuntur fornicatione sequuta: si enim

^† sponsa cum alio fornicetur, non tenetur sponsus contrahere cum ea matrimonium, imò absolui potest ab illa promissione. c. quemadmodum, de iureiuran. vbi probatur secundum Abba. & Docto. idem esse, si sponsalia sint iurata. notat gloss. in cap. sic quippe. 27. q. 2. Prępo. post alios in cap. de illis. de spon. id tamen intelligitur volente illo, cui facta est iniuria: si enim sponsus vellet non obstante fornicatione sponsam accipere in vxorem, esset sponsa cogenda cum eo matrimonium contrahere, alioquin ex fornicatione sponsa consequeretur commodum. Sic ex aduerso, si sponsus fornicetur, non tenetur spōsasponsa cum eo matrimonium contrahere. Abb. in d. cap. quemadmodum. in princi. idem consil. 48. 1. volumi. Regia l. 8. titul. 1. part. 4. Imò si ipsa sponsa vi præcisa esset cognita, adhuc non teneretur sponsus eam accipere in vxorem, sed petere posset sponsaliorum dissolutionem. gloss. in capit. raptor. 27. quæst. 2. gloss. in d. cap. quemadmodum. versicul. oculos. in fin. quam ibi sequuntur Ioan. Andr. Abb. Imol. & cæteri Docto. neque enim cogendus est quis contrahere bigamiæ vitium, nondum præstito coniugali consensu. idem notat Regia l. 8. paulò antè adducta. idem repetit Abba. in cap. discretionem. de eo, qui cog. cons. vxor. suæ, post alios ibi. in sponsa

^† tamen de præsenti, secùs esse asserit Abb. in dict. capi. discretionem, quod ipse intelligo, vt matrimonium, quo ad vinculum, dissoluatur: non enim dissoluitur: sed quo ad thorum dissolui posset propter fornicationem commissam metu, & sic vi conditionali: crederem tamen secùs esse, si sponsa cognita & oppressa esset vi pręcisa, ex his, quæ de metu dicebam. præced. cap. nume. 11. tametsi Abb. consil. 4. 1. volumi. in vtroque casu velit à prędicta pœna sponsam de pręsenti, vel vxorem immunem esse. Sed

^† quamuis ipsa sponsa, quæ diues erat tempore sponsaliorum, ad paupertatem redacta sit, tenetur nihilominùs sponsus eam ducere in vxorem. gl. in dict. capit. quemadmodum. versicu. oculos. quæ intelligenda est, quando nihil dare promisit ipsa sponsa in dotem sponso: nam si promisisset, non teneretur sponsus cum ea contrahere, nisi id daretur. ita Ioan. Andr. Anton. Imol. & alij in dict. c. quemadmodum. in prin. per text. in c. de illis. de condit. appo. iuxta cōmunemcommunem eius intellectum. & l. si ita stipulatus fuero, te sisti. §. si tibi nupsero. ff. de verbor. obligat. in fin. quibus addo quod Bald. notauit in cap. iurauit. de proba. dicens, quòd iurans aliquam accipere in vxorem, etiam nulla dotis promissione præmissa, non est compellendus eam ducere, si ipsa diues sit, & nolit dotẽdotem congruentem sibi assignare. sequitur eum Ioan. Lup. in cap. per vestras. de donat. 3. notab. §. 2. Verùm Panormit. in dict. capit. quemadmodum. glo. ibi reprobat, dicens, sponsum non teneri ad ducendam sponsam in vxorem, si post spōsaliasponsalia ipsa sit effecta pauperior, etiamsi nihil sponso dare promiserit: iuramentum etenim est intelligendum rebus sic stantibus, ac non mutatis, vt ibi constat: & tamen sponsa censetur tacitè omnia bona sua in dotem promisisse, sicuti

^† mulier, quæ matrimonium contrahit, habens patrimonium, censetur illud marito in dotem viri dignitati cōuenientemconuenientem dare, notat Barto. in l. si constante. ff. soluto matrimonio. numer. 78. Ego tamen non sequor in hoc Abb. imò pro communi opinio. iudicandum esse censeo: nam quod Abb. dicit, iure non probatur: non enim est verum, quòd mulier habens bona, si simpliciter contrahat matrimonium, videatur illa in dotem dare, etiam attenta dignitate mariti: id enim falsum est, vt notat glo. rectè intellecta. & Bal. ibi. in l. mulier bona. ff. de iure dot. Bart. idem in quęst. 7. inci. mulier habens. colum. 3. & alij, quos refert & sequitur Dec. cons. 521. colu. 4. & Mayne. in l. in ambiguis, pro dot. nume. 163. ff. de regu. iur. nec aliqua lege contrariũcontrarium probatur, vt ipsa glo. fatetur: imò auctore Salyce. ibidem potiùs probatur hæc nostra opinio in l. cùm post. §. gener. ff. de iure do. & in l. quære. ff. eo. tit. & in l. si ex causa. §. 1. ff. de minori. not. Steph. in Necyomantia, dial. 27. & si vera foret |

p. 18

opinio Bartol. in dicta l. si constante, esset intelligenda in muliere, quæ matrimonium contrahit, non sic in ea, quæ sponsalia tantùm contraheret, vbi tantæ præsumptionis ratio non esset ita efficax. nec valeret argumentũargumentum à dote certa in specie promissa ad illam à lege subintellectam. vti Ias. in eodem casu notat in §. fuerat. de actio. numero. 127.

^† Subinde fateor illam opinio. quam ex Bald. in c. iurauit. retuli, nōnon probari omninò Iure, quando ipse sponsus esset diues, & haberet bona, ex quibus posset seipsum, & sponsam alere: sibi nam que imputet sponsus paupertatem dotis, quippe qui de ipsa dote constituenda pactum non fecit. quin & contra Panormi. dicendum est, imputandum esse sponso, qui fortunæ bonis confidit: si quis etenim sponsalia contraxisset cum puella pulcherrima, quæ tandem labẽtelabente tempore pulchritudinem amisit, non tamen priuata est oculis, nec naribus, nec arbitror ob id sponsalia dissolui posse.

Tertiò possunt dissolui sponsalia,

^† si sponsus sit ab sens, & vagetur per orbem, modò expectetur per triennium, si nescitur, quo in loco sit. l. secunda. C. de repud. Regia l. 8. titu. primo. part. 4. Si verò sponsus sit intra prouinciam, expectari debet per biennium. l. secunda. C. de sponsal. ita tamen, vt si absentia sit necessaria ex iusto impedimento, expectetur, quousque cesset illud impedimentum. l. sæpè. ff. de spons. nisi ex periculo fornicationis Iudex det licentiam sponsę ad contrahendum matrimonium cum alio. argu. c. fin. de eo, qui cogno. consang. vxo. Hanc etiam distinctionem à Iure Ciuili collectam esse seruandam Iure Canonico tenent Ioan. Andr. Hostien. & Anto. in cap. de illis. de spons. Syluest. in verb. sponsalia. q. 10. atque dictam legem 2. C. de spon. Iure Canonico admittunt. Hosti. Ioan. Andre. & Abb. in c. sicut. de sponsal. 2. col. Sed idem Abb. Card. & Præp. in d. c. de illis. dictas leges in Foro Canonico minimè admittunt: imò asserunt Iure Canonico sponsam non teneri ad expectandum sponsum vagantem per orbem, sed posse petere licentiam ad contrahendum matrimonium, per text. in d. c. de illis. liberum sit. illa equidem verba excludunt licentiam sponsi, atque moram illam biennij, vel triennij. argu. gloss. in Clem. dudum. verb. liberè. de sepult. quam sequuntur Abb. Barb. & Alciat. in c. 1. de offic. ordi. 3. notab. & Curtius 2. parte de feudis. q. 2. Deci. in c. si pro debilitate. de offic. deleg. Bald. Card. & Imol. in c. quæ in Ecclesiarum. de consti. Anto. Burg. in c. 1. de empt. Curtius Iunior consil. 2. 1. col. Iudicis tamen autoritas in hac nostra quæstione requiritur. Henri. & Præp. in d. c. de illis. gloss. in c. de illis. in 1. de despons. impube. vnde glo. in d. cap. de illis. de spons. dum allegat l. 2. C. de repud. non vult illam esse Iure Canonico seruandam, sed eam ad differentiam Canonum, & Legum adduxit. Hinc constat Abb. in d. c. sicut. dum 2. col. dicit. dict. l. 2. C. de spons. procedere, nisi sponsalia essent iurata: quia tunc autoritas superioris foret necessaria, non rectè perpendisse ea, quæ priùs dixerat in d. c. de illis. nam siue sponsalia sint iuramẽtoiuramento firmata, siue sola simplici promissione, lex illa, quæ Ciuilis est, Iure Canonum non procedit, & vtrobique Iudicis Ecclesiastici autoritas est necessaria ad sponsalia dissoluenda. Credo tamen, vt hoc diligentiùs absoluam, sponsum in loco propinquo absentem, vel expectandum esse, vel requirendum, vt intra certum tempus contrahat matrimonium, ex ratione illius c. de illis. de sponsal. quòd si iusto impedimento detineretur, non temerè sunt sponsalia soluenda, sed attenta sponsæ qualitate, quæ forsan ex mora periculum pateretur, quod colligitur ex Hostien. in d. c. de illis. vbi text. non loquitur in his casibus.

Quartò principaliter

^† sponsalia dissoluuntur lapsu temporis in sponsaliorum contractu constituti ad matrimonium contrahendum. text. in c. sicut. de spons. vbi gloss. dicit esse speciale in matrimonio, vt post lapsum terminum promittens minimè sit obligatus. habẽthabent siquidem sponsalia hanc tacitam cōditionemconditionem, vt mutuo dissensu dissoluantur. vnde si sponsus requirat ab sponsa, vt matrimonium contrahat certo die, & ipsa nolit, ipse requirens liber videtur à sponsalibus. si etiam ipse velit huic dissensui consentire, vt sentiunt Card. & Præp. in d. c. sicut. Ego tamen hanc opi. Card. & Præp. intelligo veram esse. Primò, quando apparet alterum requisitum, vt cōtrahatcontrahat, nolle illo tempore, nec alio cōtraherecontrahere: tunc enim dissensus colligitur, alioqui licet ipse prouocatus, respondeat, illo tempore nolle matrimonium contrahere, nōnon sequitur eum dissentire, quia forsan illud tempus non videtur sibi conueniens ad contrahendũcontrahendum ob aliquam causam. Secundò procedit tex. in d. c. sicut. quando terminus adijcitur sponsalibus ad limitandam obligationẽobligationem, & adeam restringẽdamrestringendam, ita, vt lapso termino, expiret: tunc enim extinguitur obligatio. ille tamen, per quem stetit, tenetur ex illa culpa, vt in dict. cap. sicut. & probatur in l. si fideiussor. §. fin. ff. mand. l. obligationum. §. 1. ff. de actio. & oblig. l. damni. §. Sabini. ff. de dam. infect. sed in dubio ex gloss. Anto. Abb. & Præp. in dict. cap. sicut. terminus tempore sponsaliorum appositus ad contrahendum, censetur adiectus causa restringendæ obligationis, quia nullus cōtractuscontractus est initus perfectè, sed ille terminus ad initium alterius contractus datur. vnde tunc terminus restringit ita obligationem, vt eo lapso, non duret. quod etiam notauit Archi. in cap. nuptiarum. 27. quæst. 2. Abb. & Imol. in cap. cùm dilecti. de dolo & cont. Hinc Angel. & Alexan. in l. si insulam. col. pe. ff. soluto matri. notant, |

p. 19

quòd vbi dies adijcitur causa inuitandæ obligationis, non est locus purgationi moræ. pro quibus argumentum est l. traiectitiæ. §. de illo. ff. de act. & obli. l. commissoriæ. C. de pact. inter emp. secùs ergo erit, vbi dies adijcitur obligationi iam perfectæ, & contractui consummato. quo casu dies potiùs censetur adiectus ad solicitandum effectum obligationis, quàm ad extinguendam ipsam obligationem. l. Celsus. ff. de arbitr. cap. cùm dilecti. de dol. & contu. ex quo Abb. in dict. cap. sicut. dicit, quòd si cōtractiscontractis iam sponsalibus ex interuallo tractetur de die nuptiarum, lapsus illius diei non liberat sponsum à sponsione & promissione matrimonij contrahendi, etiamsi ipse illo die paratus esset contrahere. quæ quidem adnotatio mihi placet, licet Præp. displiceat.

Quintò soluuntur

^† sponsalia per matrimonium subsequens, etiam absque copula. text. in cap. sicut. & cap. si inter. & cap. de illis. de sponsal. ex quibus id receptum est communiter, etiamsi prima sponsalia essent iurata, quod in dict. cap. sicut. apertè probatur. nec est necessaria ad hanc dissolutionem Iudicis autoritas, licet Conrad. Lagus in Metho. Iuris, titul. de nupti. contrarium opinetur. Item nec obstat, tunc à periuro matrimoniũmatrimonium contrahi, cùm matrimonium, à periuro contractum, validum sit, quod alibi dicemus. Huic sententiæ simile est, quod Ioan. ab Imol. notat in cap. cùm contingat. de iureiuran. nume. 81. dicens: Quòd si quis vendat rem quandam duobus, ac secundo emptori eam tradiderit, illius censetur effecta, nec potest ab eo auferri prætextu primæ venditionis, etiam iuratæ.

^† per l. quoties. C de rei vendi. vbi hoc optimè probatur. Imol. sequuntur Hippo. in l. qui duobus. numero 9. ff. de falsa. Ias. dicta l. quoties. numero 36. Et Gozadin. consilio 14. numero 2. Subdit Imol. idem dicendum esse, quando primo promisit etiam cum iuramento vendere, & tamen vendidit secundo: hæc enim secunda venditio tenet, & ex ea potest compelli ad tradendam rem venditam. Crederem tamen ego, quòd si ante venditionem, vel traditionem vendidisset illi, cui iurauerat vendere, esset eius venditio potior ad compellendum venditorem, vt illi traderet rem potiùs, quàm alteri, propter vinculum iuramenti. Posset etiam esse secunda venditio, vel eius causa facta traditio nulla, si primus, cui promisit vendere, vel vendidit, cum iuramento, venditorem extraiudicialiter admoneret, vt seruaret iuramentum, neq;neque quidquam contra id ageret directè, vel indirectè, appellatione proposita ad Iudicem Ecclesiasticum: tunc equidem venditio, aut traditio, post hanc appellationẽappellationem facta, esset nulla, tanquam facta appellatione pendente. ita Ias. in dict. l. quoties. numer. 36. ac Gerar. sing. 98. licet ipse Gerar. Imol. impugnet in 2. casu.

Sextò

^† sponsalia soluuntur per ingressum religionis professione sequuta, nam si matrimonium ante copulam ita soluitur, etiāetiam quoad vinculum, cap. ex publico. de conuers. coniug. c. ex parte. eo. tit. à fortiori ergo sponsalia ita soluentur, quod omnes fatentur. Nec oberit c. commissum. de sponsa. quia licet dicat text. ibi cōsulendoconsulendo, tutiùs fore matrimonium contrahere, ac demum religionem ingredi, non tamen id ita fieri præcipit, nec promissor contrahere tenetur, si velit religionem profiteri. ita Abb. & Præpo. ibi perpenso secundo intellectu gloss. idem notat Palud. in 4. distin. 28. q. 1. in fin. Nam & si Iure certum sit, posse tutè sponsum ingredi religionẽreligionem, dimissa sponsa, & tutiùs esse cōtraherecontrahere, ac demùm religionem profiteri, non ex hoc sequitur hoc esse necessarium: sat enim est tenere, quod certum est, tametsi consilium sit eligere certius, quod probatur: nam ad salutem animæ promptior est via castitatis, quàm coniugij. c. nuptiæ. 32. q. 1. Clement. exiui. in princi. de verbo. signifi. & tamen potest quis tutè eligere viam coniugij. c. integritas. 32. q. 1. c. gesta. cum gloss. 74. dist. igitur potest quis, dimissa sponsa, tutè religionem profiteri, quamuis tutiùs sit cum ea contrahere, fidem præstitam, & iuramentum absoluens, & postmodum Monasticam vitam eligere. Præterea potest optimè dici, quòd in d. c. commissum. sponsus nolebat statim deliberare religionem profiteri, sed id in animum absque voto induxerat, ideo Papa ei consulit, vt contrahat, atque fidem seruet: & postea, si velit, religionem profiteatur. nec Rom. Ponti. consuleret ei matrimonij contractum, si statim vellet deliberato animo religionem profiteri. ex his, quæ ibi notat gloss. & est intellectus Innocent. quem alij simpliciter referunt.

Soluuntur tandem sponsalia pluribus alijs modis,

^† quandoq;quandoque sentẽtiasententia Iudicis Ecclesiastici. quod frequentius est. gloss. in c. de illis. in 1. de despons. impu. Henri. & Præpo. in c. de illis. de spons. quandoque absque sententia ipso Iure, vt traditur post gloss. ibidem. & in cap. sic quippe. 27. q. 2. quam dicit ordi. Bald. in l. fin. in princ. col. 3. C. de episc. & cleri. & in l. iubemus. in vlti. §. 1. C. eo. tradit Tho. in 4. distinct. 27. q. 2. artic. fi. Regia l. 8. titul. 1. part. 4. è quibus libet vltimo loco tractare, quo pacto sponsalia dissoluantur, eò quòd ætate minori contracta fuerint.

Ex §. primo.

SVMMARIVM.

1 Impubes, sponsalia contrahens, poterit, adueniente pubertate, ab eis recedere.
2 Contractis sponsalibus à duobus impuberibus. qui primò ad ætatem perfectam accesserit, poterit statim huic contractui refragari.
p. 20
3 Impubes, contrahens spōsaliasponsalia, præstito iuramento, minimè potest ab eis resilire.
4 Iuramentum ab impubere, doli tamen capace, præstitum, ipsum iurantem obligat, cōtractumcontractum verò ab eo factum minimè firmat.
5 Maior, sponsalia contrahens cum minore, ab eis recedere nequit.
6 Adnotatio quædam nouiter animaduersa ex c. de illis. el. 1. de despons. impub. refellitur.
7 Matrimonium, a pubere contractum, sponsalia cum impubere præcedentia dissoluit, licet is pubes à sponsalibus dissentire nequeat.
8 Sponsalia iuris tantùm interpretatione de futuro, contracta à pubere, & impubere, non effici matrimonium ex consensu impuberis ætatem legitimam attingentis, nisi et pubes consentiat.

§. PRIMVS.

SEPTIMO igitur solent in Iure sponsalia dissolui,

^† eò, quòd contracta fuerint in minori ætate ex solo impuberis dissensu: is enim si dissentiat, sponsalia dissoluuntur, licet verbis de præsenti, re tamen de futuro, ipsa sponsalia sint contracta. verùm hic dissensus ante ætatem perfectam non admittitur, propter ætatis fragilem constantiam: sæpè enim impuberes contraherent, ac sæpè à contractibus dissentirent. gloss. Card. & Præp. in c. de illis. in 1. de despons. impube. quamuis vterque impubes peteret contractus dissolutionem. secundum Præp. ibi. quod probatur in c. à nobis. eo. tit.

^† In contractis verò sponsalibus à duobus impuberibus, is, qui priùs ad ætatem perfectam peruenit, non tenetur alium expectare, qui adhuc impubes est: sed poterit statim contradicere, ac recedere ab sponsalibus, secundum communem, quam Abb. & Præp. in d. c. de illis. col. 2. sequuntur. & probatur: nānam si hic potest dissentire altero impubere ad pubertatem perueniente, non video, cur modò non possit contradicere, cùm ipse iam sit ætatis perfectæ, licet glo. in d. c. de illis. versi. cùm sponsalia. & seq. teneat, hunc perfectam ætatem adeptum non posse dissentire, donec alter eandem perfectam ætatem habuerit. Nec tātùmtantum poterit, imò tenetur statim contradicere, si nolit sponsalibus stare, alioqui postea non poterit. sed erunt illa sponsalia firma, quo ad effectũeffectum sponsaliorũsponsaliorum, quamuis non, quo ad vim matrimonij. Hosti. col. 2. Henr. & Præpo. in d. c. de illis. qui hanc asserit esse communẽcommunem opinionem. Nec obstat, quòd secundum hanc communem opinionem nulla videatur cōstituiconstitui differentia inter vers. si verò, & vers. vltimum. in d. c. de illis. quia constat manifestũmanifestum discrimen: nam in §. si verò. loquitur text. quando tempore contractus alter erat pubes, & is, qui tempore contractus fuerat impubes, factus pubes, petebat dissolui sponsalia. at in §. vltim. is, qui tempore cōtractuscontractus fuit pubes, petebat sponsalia dissolui ante pubertatem alterius, secundum Abb. Præp. & commu. ibi, quibus suffragatur Reg. l. 8. tit. 1. part. 4. quæ ita illum text. interpretatur. ex quibus apparet primo casu contradictionem admittendam esse, non in secundo.

^† His adde impuberem sponsalia præstito iuramento contrahentem ratione ætatis non posse ab his recedere, sed ille cōtractuscontractus in vim, & effectum sponsaliorum firmus est. gloss. quæ singul. est secundum Abb. ibi in dict. c. de illis. quam & cæteri Iuris Canonici Interpretes sequuntur, quod intelligendũintelligendum est, quando illud iuramentum pręstitum fuit ab impubere, qui tamen ita erat proximus pubertati, vt intellectum, ac discretionem haberet: is enim iuramento se adstringere potest. gloss. Abb. & Doct. in c. ex literis. in 2. de spons. & probari videtur in l. fin. §. in eum. ff. de lib. caus. idem Bart. Corne. & Ias. colum. 4. in Authent. sacramenta puberum. C. si aduers. vendit. dicentes,

^† contractum à minore gestum, de Iure tamen inualidum, iuramẽtoiuramento præstito, validum fore, etiamsi iuramentum sit præstitum à pupillo, qui tamen erat doli capax. in quo Bart. asserit hanc opinionem communẽcommunem esse. idem voluit Abb. consil. 108. in 2. volu. Deci. in l. pupillum. ff. de regu. iur. nec me latet gloss. Cynum, & alios in d. Authenti. sacramenta. contrarium voluisse, asserentes, non firmari cōtractumcontractum inualidum à pupillo, etiam doli capace initum, iuramento ab eo præstito, ex eo, quòd d. Authenti. pubertatem exigat, vt iuramentum firmet contractum Iure inualidum propter ætatis defectum. neque refert, quòd iuramentum valeat ob discretionem, cùm aliud sit iuramentum obligare, aliud contractum inualidum ratum efficere. primo siquidem casu sequitur dandam fore absolutionem, ratione imperfectæ ætatis, quæ absolutio necessaria est. nōnon tamen ex hoc sequitur, ipsum contractum illo iuramento firmari. ita hanc opinionem vltimam scribit communem esse Alex. in l. quiiurasse. in princ. ff. de iureiur. & Alciat. qui plures allegat in c. cùm contingat. de iureiur. nu. 141. vbi eam sequitur. & mihi verior, atque æquior videtur, præterquàm in sponsaliorum cōtractucontractu ex d. c. ex literis. in 2. in quo quidem contractu ætas non ita stricta, & certa est, sicut in cæteris, cùm eam suppleri ex discretione, iudicio, & intellectu constet. qua ratione hanc opinionem sequor, minimè adhærens responsionibus, quas Alciat. ad text. in d. c. ex literis. dare conatur. atque huic opinioni, quam ex Alex. communem esse diximus, suffragantur duæ Regiæ leges, quarum prima est l. 56. tit. 5. part. 5. altera est l. 6. titu. 19. part. 6. Cæterùm hæc omnia intelligenda sunt, quando tempore

^† contractus vterque impubes est, vel alter tantùm: is verò, qui dissentit, impubes contraxerat, vnde in ipso, qui impubes erat tem|

p. 21

pore contractus sponsaliorum, manifestum est, nullum dissensui locum esse: imò contractui stare tenetur, quo ad sponsaliorum vim, vt probat text. in d. cap. de illis. nec mirum esse debet, hunc contractum ex dissensu impuberis dissolui posse, non tamen ex cōtradictionecontradictione puberis, sicuti si maior cum minore contraheret sine tutoris autoritate, contractus teneret vtique in fauorem minoris, nec posset maior dissentire, licet minor liberè posset à contractu discedere. l. eo minus. C. de procura. neq;neque hîc agitur de matrimonio, quod exigit vtriusque consensum perfectum, sed de promissione futuri matrimonij. & sic de sponsalibus, vti gloss. & cæteri explicant in d. c. de illis. Hinc constat contractus sponsalibus inter puberem, & impuberem esse sponsalia vtriusque respectu, tametsi minor possit ab eis recedere. quod aptissimè probat text. in c. fin. de despons. impub. & in c. vnico. §. 1. eod. tit. in 6. alioqui si non esset in hoc contractu vtriusque ad sponsalia cōsensusconsensus, non oriretur ex eo impedimentum publicæ honestatis iustitiæ, vt constat in c. 1. in princip. de spons. in 6. & tamen oritur id impedimentum. c. literas. & c. accessit. de desponsa. impu. igitur ex consensu non tantùm maioris, sed & minoris hic contractus verè est sponsaliorum. quo fit, vt Fortu. Garsias Hispanus apud Italos non minorem in Vtriusque Iuris prudentia gloriam assequutus, quam apud nos in Cæsaris supremo Hispaniarum Prætorio. in l. 1. col. 3. ff. de pact. non exactè

^† perpenderit text. in d. c. de illis. ex eo notans Iure Canonico ex pollicitatione actionem oriri: id enim, sit ne verum, non disputo, tamen ibi non probari cōtendamcontendam liberè, cùm consensus vtriusque, puberis & impuberis ibi detur. & sic pollicitatio dici illa promissio non potest.

Ex his deducitur

^† matrimonium à pubere cum alia contractum valere, atq;atque dicta sponsalia omninò soluere. gloss. Ioan. Andr. Hosti. Præp. & alij in d. c. de illis. in 1. de despons. impub. Rota Noua. 450. Regia l. 8. titu. 1. part. 4. Nec video dubium in hoc versari, quando pubes contraxit matrimonium, priusquàm impubes ad ætatem perfectam accedens, consentiat matrimonio contracto in minori ætate: illud verò maximè dubium est, an idem sit dicendum, quando pubes matrimonium contraxit, postquam sciuit impuberem iam ætatem perfectam habentem, illi coniugio consensum præstitisse. & Syluest. verb. matrimonium. 5. q. 8. in ea est sententia, vt

^† opinetur sponsalia, quæ verbis de præsenti, Iuris verò intellectu de futuro censentur, eò, quòd à pubere, & impubere contracta sint, in matrimonium transire, si impubes ætate iam perfecta, factus maior, cōsentiatconsentiat illi matrimonio, tametsi pubes dissentire velit, eiusq́ue consensu minimè expectato. idem asserit Ludouicus Gozadi. consil. 2. nu. 11. 27. & 28. contra quos, ni fallor, Iuris Canonici est decisio apertissima in cap. 1. §. 1. de despon. impub. in 6. vbi matrimonium contractum inter duos impuberes, vel inter puberem & impuberem non efficitur perfectum, nec firmum, pubertate accedente, nisi nouus vtriusque consensus accedat ad matrimonium tacitus, vel expressus. Item, si matrimonium contractum inter puberem & impuberem, iuris intellectu sponsalia de futuro iudicatur, quod nec Syluest. nec Gozadin. negabunt, cur dicere audent hæc sponsalia ex alterius tantùm consensu in matrimonium transire? contra textum ca. super eo. de condit. appo. gloss. receptam communiter in dicto capitulo, de illis. Huic etiam Syluest. opinioni refragatur autoritas Hosti. Anto. Henri. qui in d. c. de illis. planè fatentur dicta sponsalia, etiam impubere ætatem perfectissimam iam adepto, nec contradicente, dissolui ex omnibus causis, ex quibus sponsalia re, & verbis de futuro dissoluuntur. vnde ego nōnon video, quo iure defendi possit horum Doct. opinio. aduersus quos adest optimum Bald. responsum consil. 194. & consi. 200. in 3. vol. & tandem post primam huius operis editionem legi Carol. Ruin. consil. 203. volum. 1. quo doctissimus ille vir nostram sententiam probat. Atque hæc de sponsaliorum tractatu sufficiant.

back | | continue

Covarrubias ...: Opera Omnia

Ex Cap. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex Cap. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex Cap. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex Cap. sequenti.

SVMMARIVM.

p. 9 Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. secundo.

SVMMARIVM.

Ex Cap. quinto.

SVMMARIVM.

Ex §. primo.

SVMMARIVM.

p. 9
Ex §. sequenti.