Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

TERTIAE PARTIS RELECTIONIS INITIVM.

HVius operis initio enũciataenunciata partitio nos iam admonet, vt vsucapionis vim & effectum exponamus. Cuius rei cōtrouersiacontrouersia necessariò deducitur ab ea quęstione, |

p. 416

qua disputari solet, sitne iusta lex, quæ vsucapionem instituerit in Republica? cùm ex ea dominia ab vno in alium absq;absque consensu prioris domini, sola humanæ legis auctoritate transferantur. Hîc tamen de præscriptione, quæ mala fide procedit, minimè tractabitur, saltem in specie: sed in genere de vsucapione, eiusq́ue iustitia agendum erit: Idcircò hanc proponimus conclusionem.

Potuit lex humana iustissimè dominium priuatum ab vno in alterum transferre

1

^† vsucapionis, aut præscriptionis ratione. Hæc probatur. Etenim humana lex potest ob vtilitatem publicam dominium priuatum ab vno tollere, & in alium transferre. Lex verò id agens ex causa vsucapionis, maximam reipublicæ vtilitatem affert, ac semper attulit: igitur cōstatconstat quod in hac assertione constituimus. Atque huius argumentationis vltima pars, quæ ex prioribus rem deducit, manifesta est. Maior verò propositionis pars ex eo apparet, quòd lex humana eo tempore, quo res omnes erant communes ante particularem rerum occupationem, potuit eius sola auctoritate priuatis dominia rerum concedere & tradere, quod apertissimè probatur à Conrado de contract. quæstio. 9. & 11. Ergo eadem lex post illam diuisionem rerũrerum priuatis factam itidem poterit ex iusta causa dominium vnius, eiq́ue acquisitum ab eo tollere, & in alterũalterum transferre, quia non minor est legis potestas ad tollendum dominia præmissa causa vtilitatis publicæ, nunc post rerum communium particularem dominij acquisitionem, quàm fuerit tunc, cùm omnia erant communia & indiuisa, atque auctoritate legis facta fuere priuata. Habuit enim tunc lex auctoritatem concedẽdiconcedendi aliquot ex rebus communibus ob iustam causam aliquibus, reliquis ab earum vsu exclusis. Eadem ergo habet & nunc potestatem easdem res ab his, qui earum dominium habent, ratione publicæ vtilitatis tollere, & alijs adijcere. Deinde lex humana, quæ iusta sit, inter subditos vim habet ex eo, quòd subditi consenserint in imperium & administrationem legislatoris, eademq́ue ratione subditi consenserunt in legem iustè à principe latam, quod satis manifestum est: idcircò lex iusta, quæ vsucapioni vim dederit, eamq́ue induxerit, consensum habet tacitum omnium subditorum, qui quidem consensus tacitus sufficiens est, vt virtute legis iustæ dominium ab vno in alterum absq;absque consensu expresso transferatur. Minor huius argumentationis pars tangit iustitiam legis inducentis præscriptionem: nempe vtrum iustam habuerit legislator causam transferendi dominium ab vno in alterum ratione temporis? Et quidem hæc iustitia constat ab vtilitate Reipublicæ, cui conuenit dominia rerum non esse incerta: item quòd lites, quæ alioqui frequentissimè contingerent, aliqua ex parte à Republica exterminentur. Item euidentius ostenditur, si paulò latius rem istam repetamus. Nam vsucapio in primis videtur refragari naturali æquitati, cui conuenit, quòd nemo cum alterius iactura fiat locupletior. l. nam hoc natura. ff. de condictionibus indebit. l. iure naturæ. ff. de regul. iuris. Tamen ex aduerso obijcitur, eam æquitatem quandoque incommodāincommodam, & sanè pernitiosam esse communi hominum societati, cui lege naturali omnes inseruire tenemur, cuiusq́ue ratione vt ea conseruetur, passim leges humanæ instituuntur, quarum finis non alius est, quàm humani conuictus, & humanæ, communisq́;communisque societatis conseruatio. In hoc deniq;denique vsucapio instituta legibus humanis est, vt Reipublicæ, communiq́;communique hominum societati consultum sit. Ea etenim cessante, incertus semper esset possessor, an res, quam ab alio emit, alioúe titulo habuit, suasit, nécne. Quod minimè Reipublicę commodum est. imò damnum infert. l. 1. ff. de vsucapio. quòd si nullo tempore certa sint rerum dominia, hominum commercia facilè intermittentur, atq;atque inculti iacebunt agri, quorum cultura Reipublicæ vtilis omnino censetur: timens namque possessor, ne quādoquando dominus verus fundi, eum sibi auferat, illius curam abijciet, & incultum manere sinet, quemadmodum scribit Theophilus in princip. Instit. de vsucap. Et præterea vsucapionis lex alia ratione iustificatur à Iurisconsulto, in l. vlt. ff. pro suo. ergo inquit Neratius, vsucapio rerum constituta est, vt aliquis litium finis esset. Sic & Cicero pro Cecinna, vsucapionem inquit esse finem solicitudinis, ac periculi litium. His tandem rationibus introducta vsucapio minimè infringit regulam illam iuris naturalis, quæ cum alieno detrimento nos locupletari vetat, sed eam potius moderatrice ratione interpretatur, ne ab alia lege, quæ conseruationem & quietem communis societatis iniunxit, discederetur. Sic legibus duodecim tabularum fundi, & agri biennio vsucapiebantur, cæteræ autem res anno tantùm, cuius legis meminere Iustinianus in l. 1. C. de vsucapioni. transform. Cic. lib. 2. Topicorum. Idem in oratione pro Cecinna. Plato item lib. 12. de legib. ad eius Reipublicæ, quam ipse instituebat, regimen statuit, rem mobilem palàm & publicè possessam, anno vsucapi: si clàm possideatur ea res, triennio quidem, & id in vrbe. At in agro palàm, quinquennio: occultè verò, decennio vsucapi. Laudat Cicero de Officijs, libro secundo, Aratum Sycionium, quòd is, cùm patriam suam tyrannide multis annis oppressam liberasset, exulesq́ue reduxisset, possessiones iustas triginta iam & quadraginta annis obtentas mouere, atque exulibus restituere, ideo iniquum esse censuit, quòd tam longo spacio multa hæreditatibus, multa emptionibus, multa dotibus tenebantur sine iniuria. Hinc sanè fit, vt nulla Christiana Respublica sit, quæ proprijs statutis legibus vsucapionem mobilium & immobilium rerum nōnon probauerit, easq́;easque leges iustas |

p. 417

esse ostendit Scotus in 4. sententia. distinctio. 15. conclusione 2. & sequentibus. Thomas in quodlibet. 12. quæstione 24. quorum opinio communis est apud Theologos: sicuti eam sequutus asserit Hadrian. in 4. sententia. tractat. de restitutione. eodem capite, quo de præscriptionibus agit. Ex hac vsucapionis iustitia plura possent deduci, quorum aliquot, quia maiorem hactenus habuerunt controuersiam, breui quadam resolutione abijciam.

Primùm hinc facilimè, ni fallor, expendi poterit ea quæstio, qua dubitari solet

2

^† an ex præscriptione acquiratur dominium directum, vel vtile? Nam frequentiori nostratium sententia illud obtentum est, quòd ex triennali vsucapione transferatur dominium directum: at ex præscriptione decem, viginti, vel triginta annorum, tantùm translatũtranslatum sit in præscribentem dominium vtile, directum verò maneat penes illum, aduersus quem præscriptum fuerit. Hanc opinionem veram esse censent gloss. in authent. nisi tricennalis. C. de bonis mater. gloss. in l. traditionibus. C. de pact. & in princip. Institut. de vsucapi. quas sequuti sunt Bartol. & Doctor. in dicta authent. nisi tricennalis. & in præcitatis locis. Panormitanus in rubric. de præscriptio. Idem in cap. cæterùm. de iudic. num. 20. & Deci. ibi. numer. 17. Eandem sententiam fatentur communem esse passim vtriusq;vtriusque iuris interpretes, præsertim Ias. in d. l. traditionibus. Felin. & Alciat. in d. rubric. de præscrip. Francis. Balb. in tract. de præscript. 2. part. principal. 2. quæst. Aret. in dict. principal. Instit. de vsucapio. Ioannes Hannibal in rubr. ff. de vsucapio. num. 113. & probatur in l. si duo patroni. §. Iulianus. ff. de iureiurand. vbi vtilis actio datur præscribenti. Idem in l. 1. ad finem. ff. de aqua pluuia arcend. deinde præscribenti competit exceptio: ergo priori domino competit actio. l. super longi. C. de longi tempor. præscript. l. si quis emptionis. C. de præscript. triginta vel quadraginta annorum. Quibus & alia ratio accedit, quòd dominium iure naturali quæsitum, quodq́;quodque directum est, non potest humana & ciuili lege tolli. l. eas obligationes. ff. de cap. diminut. ergo per præscriptionem lege humana inductam non potest dominium istud directum tolli. his sanè auctoritatibus & rationibus potissimũpotissimum hæc opinio comprobatur: & item auctoritate Iurisconsulti in l. si quis diuturno. in princip. ff. quemadmod. seruit. vendic. vbi Iurisconsultus acquisita seruitute inquit, vtilem actionem præscribentem habere ad ius seruitutis.

Cæterùm contrariam sentẽtiamsententiam, imò quòd vsucapione decem, vel viginti annorum dominium directum transferatur auctoritate legis humanæ ex vsu, probare conantur Martinus, Petrus à Bella Pertica, & Iacobus Butricarius in dicta authent. nisi tricennalis. gl. in summa. 16. q. 3. Faber, & Portius in princip. Institu. de vsucap. Alciat. in rubr. de præscript. num. 33. & in l. vt sunt. ff. de verborum signif. Deci. in l. vlt. C. de edict. diui Adrian. tollend. col. 1. Ioann. Igneus in l. 1. §. domini. el 1. ff. ad Syllani. Idem latius in l. contractus. ff. de regul. iur. num. 130. cuius rationes aduersus Deci. defendit Rogeri. de Mota. in l. traditionibus. C. de pact. num. 94. Eandem opinionem fatentur veriorem esse, & tenent Eguinarius Baro, Instit. de vsucap. colum. 2. Ioan. Corasi. in l. seruitutes. in 4. num. 13. ff. de seruituti. Idem Corasius. lib. 6. Miscellan. cap. 20. & Conrad. de contract. q. 15. conclusio. 3. Quæ quidem opinio probatur ex eo, quòd plurium Iurisconsultorum testimonio constet, vsucapione & præscriptione dominium acquiri præscribenti. l. 3. ff. de vsucap. l. acquiritur. §. non solũsokum. ff. de acquir. rer. dom. l. traditionibus. C. de pact. auth. nisi tricennale. C. de bonis mater. dominij autem verbo directum esse in dubio intelligendum. l. 1. §. qui in perpetuum. ff. si ager vectig. cùm potentior sit adsumẽdaadsumenda significatio in dubio. l. quæritur. ff. de statu hom. l. domum. ff. de contra. empt. c. penult de senten. excom.

Secundo loco huic sententiæ adstipulatur ratio satis cōgruacongrua. Lex etenim humana ex iusta causa habet potestatem transferẽditransferendi dominiũdominium ab vno in alterum, sicuti modò probauimus, non tantùm vtile, sed & directum: quod negari non potest. alioqui dominium, quod in pœnam criminis transfertur ab vno in alterum, directum non esset, sed tantùm vtile: quod omnino falsum est. Igitur certum sit, humanam legem posse causa vsucapionis transferre dominium directũdirectum in præscribentem. Huius aũtautem dominij directi translationem fecisse legem inducentem vsucapionem & pręscriptionem, satis apparet ex locis proxima ratione citatis. & præterea, quia manifesti iuris est, auctoritate legis præscriptionis causa dominium in præscribentem transferri: nec distinctio alicubi in ea specie fit dominij directi ab vtili, quod lex minimè indistinctũindistinctum dimitteret, si voluisset tantùm dominiũdominium vtile in præscribentẽpræscribentem transferri.

Tertiò eadem sentẽtiasententia habet auctoritatem à lege duodecim tabularum: item à Iustiniano Cæsare in princ. & §. 1. de vsucapioni. Quibus in locis pariter statuitur acquisitio dominij rætioneratione præscriptionis rerum mobiliũmobilium & immobilium: additq́;additque Iustinianus ex præscriptione rerũrerum dominiũdominium acquiri, cùm mentionem fecisset rerum mobilium & immobilium: ergo vt par sit vtriusq;vtriusque pręscriptionis conditio, ob eandem legis parem, vnamq́;vnamque vtriusq;vtriusque determinationẽdeterminationem. l. nam hoc iure. ff. de vulga. par est, quòd dominiũdominium directum rerũrerum etiam immobiliũimmobilium in pręscribentẽpręscribentem trāsferaturtransferatur. Hæc eadẽeadem argumentatio fieri potest ex l. traditio. C. de pact. vbi paria cẽsenturcensentur, ꝙquod dominiũdominium trāsferaturtransferatur traditione & vsucapione, & tamẽtamen palāpalam est traditionib. dominiũdominium directum, non tantũtantum vtile transferri.

p. 418

Quartò aduersus communem opinionem vrget text. in c. inter memoratos. 16. q. 3. quo in loco dominium acquisitum præscriptione, appellatur æternum. Sic & in c. clerici. ead. q. dominium hoc proprietas dicitur, vnde coniectare licet, & deducere, directum dominium præscriptione acquiri.

Quintò, vt partem istam iustiorem esse ostendam, aut saltem minimè conuinci auctoritate tot doctissimorum virorum, qui contrariam magno conatu admittendam esse opinantur: libẽterlibenter quæram, quo iure hi doctores

3

^† vsucapionem triennalem distinxerint à longi temporis præscriptione, censentes ex triennali directum dominium acquiri: non ita ex præscriptione longi temporis? Etenim si respōderintresponderint in vsucapione Iurisconsultum hanc conclusionem palàm probare in l. 3. ff. de vsucapio. vt Dinus in hac reg. censet, num. 10. profectò mirabor maximè, viros eruditione insignes hac auctoritate sententiam istam probasse. Nam Iurisconsultus in d. l. 3. non tantùm tractat de vsucapione rerum mobilium, sed & de immobilium præscriptione: nam & hæc vsucapio dicitur. l. 4. §. si tu vi. l. si per errorem. ff. eod. tit. Nec vllibi in tract. de vsucapionibus, Iurisconsulti, quorum responsa in Pandectas Iustinianus retulit, hanc distinctionem fecere. Imò ab eis rerum immobilium & mobilium præscriptio, dicitur vsucapio: & à Cicerone, & alijs veteribus latinæ linguæ auctoribus, quorum dictiones in his, quæ ad vsucapionem pertinent, non aliæ sunt, quàm hæ, quibus & Iurisconsulti vtuntur, nusquam mentio fit rei immobilis pręscriptionis sub alio nomine & titulo, quàm vsucapionis. Præterea licet non desint rationes, quibus moti legumlatores potuissent inducere, quòd directũdirectum dominiũdominium ex vsucapione rerũrerum mobiliũmobilium acquiratur, vtile verò tantũtantum ex præscriptione rerũrerum immobilium: nempe ob vilẽvilem & abiectāabiectam rerũrerum mobiliũmobilium possessionẽpossessionem. l. peregrè. in prin. & l. si rem mobilẽmobilem. ff. de acquir. possess. & quia facilius ac firmius res mobiles acquirantur. l. 3. §. Nerua filius. ff. de acq. possess. tamen legislator ex his, & alijs rationibus statuit, minus tempus sufficere ad vsucapiendum res mobiles, quàm immobiles: nec in qualitate dominij & distinctione directi ab vtili quidquam definiuit: imò pariter, cùm vsucapio tam de mobilibus quàm immobilibus sit necessarò accipienda, ex ea generaliter acquiri dominium censuit in dicta l. 3. tametsi iam lege duodecim tabularum sancitum esset, minori tempore acquiri mobilia, quàm immobilia. Nec distinctionem istam ita vtilẽvtilem, & maximi effectus tacuissent IuriscōsultiIurisconsulti, si ea lege ciuili RomanorũRomanorum alicubi facta fuisset.

Non oberunt huic opinioni ea quæ contrariæ sententiæ authores adducunt.

4

^† Et primò l. si duo patroni. §. Iulianus. ff. de iureiur. Cuius hic est contextus literæ: Iulianus ait, eum qui iurauit fundum suum esse, post longi temporis præscriptionem, etiam vtilem actionem habere debere. Hæc Iurisconsultus. Qui variè à doctoribus intelligitur. Nam quidam arbitrantur longi temporis præscriptionem in ea specie allegari ab eo, contra quem iuratum est. Vnde qui semel iurauit ex aduersarij delatione fundum suum esse, habet ex iuramento actionem vtilem, nōnon obstante quòd aduersarius post hoc iuramentum longo tempore fundum possederit. Quasi tunc non sufficiat longi temporis præscriptio, sed sit necessaria maior præscriptio perpetua actione per delationem iuramenti: atque non tantùm habet qui iurauit actionem realem, quam priusquam iurasset habebat, quæ perpetua fuerit per litis contestationem: sed etiam actionem vtilem ex iuramento, quæ quidem actio perpetua est vsq;vsque ad quadraginta annos. l. nam & postea. §. si is qui temporali. ff. de iureiur. de quo tractat Regia lex 14. titulo vndecimo. Partita tertia. Hippo. in singul. 141. Rodericus Xuares in repetit. l. post rem. ff. de re iudic. versic. considera vltimò, & singulariter. & secundum gloss. & Alex. in dicto §. Iulianus. ac Rodericum in dicto versic. considera. locus hic Iurisconsulti, tractat de præscriptione iam cœpta tempore delationis iuramenti: vel de vsucapione post iam delatum iuramentum incipienda: quem sensum Regia lex admittit, atq;atque post alios Iason in d. §. Iulianus. Potest aliter locus Iurisconsulti adsumi in eum sensum, vt interpretemur, post ipsam vsucapionem finitam, possessorem in iudicium vocatũvocatum opposita exceptione ac præscriptione longi temporis, iuramentum actori detulisse, eumq́;eumque ex delatione iurasse. Habet enim tantam vim iuramentum ex delatione præstitum, quòd & aduersus longi temporis præscriptionem actionem vtilem iuranti acquirit: nec tantùm extinguit ius præscriptionis, quo extincto actor habet pristinam actionem directam iure dominij, sed & vtilem ex iuramenti vi acquirit ipsi iuranti. Hæc quidem interpretatio, licet Iasoni nōnon admodum placeat, cùm is existimet non conuenire textui, deducitur à gl. ibi, in princ. & Bartol. in §. si quis iurauerit. eiusdem l. si duo patroni. tandem iuxta has interpretationes minimè obstat Iuliani responsum opinioni, quam vltimo loco aduersus communem probauimus: nec communi sententiæ suffragatur. Quòd si dixerit quis Iuliani sententiam procedere in præscriptione eius, qui iurauit, vt sit sensus, quòd is, qui iurauit ex delatione alterius fundum suum esse, si postea præscripserit rem ipsam longo tempore habere eum etiam vtilem actionem: quemadmodũquemadmodum eum textum intellexere Iacob. Butr. Richard. Alber. Bar. & Iason. tunc ipse respondeo, actionem illam vtilem dari ex iuramento, nōnon ex pręscriptione: nam de viribus iuramenti agitur in eo titulo, non de viribus pręscriptionis: idcirco inibi responsum est, post iuramentum habere iurantem, qui etiam ratione tituli iuramenti |

p. 419

præscripserit fundum bona fide, actionem vtilem ex iuramento sibi delato, non tantùm actionem directam ex præscriptione: huiusq́ue responsi non est leuis effectus, sicuti Iason post alios ibidem tradidit. Quamobrem potius probatur in dicto responso posterior opinio, quàm prior. Mihi sanè potius placet, quòd in d. §. Iulianus. præscriptio allegetur ab eo, qui iuramentum detulerat. Id enim magis consonum est Iurisconsulti mẽtimenti, quàm quòd ab eo, qui iurauit, eadem non ita vtiliter proponatur: & iuxta hunc intellectum, si intellexerimus iuramentum præstitum fuisse post præscriptionem perfectam, oportet comma, & duo puncta post dictionem illam, Pręscriptionem, apponere.

Item non obest tex. in l. 1. ad fi. ff. de aqua pluuia. arcend. & in l. si quis diuturno. in princ. ff. quemad. seruit. amitta. nam in prædictis locis tantùm tractatur de vtili actione pro vtili seruitute, aut quasi seruitute: non de vtili dominio, quæ quidem distinctam habent rationem ex eo, quòd in seruitutibus agatur de re incorporali, quæ verè & propriè non possidetur, sed quasi possidetur. l. seruus. §. incorporales. ff. de acquir. rerum dom. l. sequitur. §. si viam. ff. de vsucapionib. Idcircò mirum non est, quòd seruitus acquisita præscriptione, differat ab ea, quæ consensu domini constituta conuentione sit: & appellatur quasi seruitus, vtilemq́;vtilemque actionem habet. illa etenim, quæ pacto & conuentione sit constituta, propriè seruitus dicitur: at ea, quæ vsu temporis sit acquisita, quasi seruitus appellatur, quippe quæ non fit continuata, propria & vera possessione.

Deinde leges omnes, quæ præscribenti exceptionẽexceptionem competere asseuerant, non probant actionem eum nōnon habere directam: nec ex eis constat, illum, contra quem præscriptum est, habere adhuc post præscriptionem, actionem directam. loquuntur enim de exceptione intentionis & facti, cuius meminit glo. in l. qui se debere. ff. de cond. cau. dat. de qua & nos disputauimus in principio huius Relectionis.

Vltima verò ratio prorsus est fragilis, licet ea vtantur Abb. in cap. cæterùm. de iudic. nu. 20. & Dec. ibi, num. 17. ex l. eas obligationes. ff. de cap. diminutio. dicentes, legem humanam non posse per vsucapionem

5

^† dominium directum à priori domino tollere & transferre in vsucapientem: quia dominium directum competit iure naturali, cui lex ciuilis humana derogare nōnon potest. Profectò satiùs esset viris doctrina præstantibus his rationibus abstinere, quàm ita leuiter argumentari. Quid obsecro refert quo ad iuris naturalis rationem, quòd per vsucapionem dominium directum, vel vtile potius acquiratur? cùm etiam vtile tantùm dominium sit sufficiens, vt iustè vsus ipsius rei, vtilitas & commodum liberè in vsucapientem sint translata. Deinde si lege humana non potest ab aliquo dominium directum auferri, non poterit nec in pœnam delicti rerum dominium directum à delinquẽtedelinquente in principem lege humana transmitti, quod falsum est, & manifestè erroneũerroneum. Sic deniq;denique aduersus ipsum Panormitanum & communem, nec per triennalem vsucapionem dominium directum lege humana posse acquiri: & tamen dubio procul id acquiritur. Nec video rationem congruam, qua probari possit, dominium vtile non ita esse penes alicuius rei verum dominium iure naturali, sicut directum: quo fit, vt si directum sit iuris naturalis, ita erit & vtile. Maximè quòd & si fateamur dominum verum alicuius rei habere ius in ea, ac dominium naturali ratione & iure: id planè procedit, modò intelligamus dominium, sicut & libertatem ipsius hominis, quæ iure naturali competit cuique, subditum esse Reipub. & eius administrationibus, qui ad vtile regimen subditorum possint legibus statutis de dominio rerum, & de ipsorum subditorum personis disponere. In hoc enim palàm consensere hi, qui se reipublicæ, & principibus subdidere. Hinc etenim deducitur, ius illud naturale, quo dominium propriæ rei quis habet, quodq́;quodque dictat, dominium hoc à nemine auferendum fore, habere, & assumere interpretationem ab alia eiusdem iuris naturalis ratione, qua obtentum est, homines ipsos, eorũq́;eorumque res subditos esse reipublicæ, eiusq́;eiusque principibus, vt vtilitati communitatis subueniant: atque ita in his, quæ ad eiusdem communitatis vtilitatẽvtilitatem necessaria sunt, parere debent subditi, nec recusare possunt legum, vel principum imperia. Leges verò vsucapionem inducentes iusta ex causa, in totius communitatis vtilitatem statutæ sunt: Idcircò in controuersiam iniquitatis trahi non debẽtdebent, & præterea posset dici dominia rerum non omnino esse distincta iure naturali, sed humano per particularem earundem rerũrerum communiũcommunium applicationem, de quo in reg. peccatum. tractantes de venatione, disputauimus: quamuis iuris naturalis principium sit, nemini faciendam esse iniuriam: nemini nocendum esse, & ea ratione res propria alicuius non est ab eius dominio, cum iniuria auferenda: sic etenim dominium per vsucapionem in aliquem translatũtranslatum, iure potius quàm iniuria, aufertur à priori domino. Ex quibus patet responsio ad argumentationem. Nam etsi dominia rerum sint iuris naturalis, & ea quæ sunt iuris naturalis humana lege non possint auferri, nōnon sequitur ex hoc, præscriptione, aut vsucapione dominia auferri contra ius naturale: nec ex hoc ius naturale violari, quia id potius interpretationem adsumit à ratione moderatrice, quæ & ipsius iuris naturalis pars est.

Igitur, quicquid Nostrates velint, ego constitutissimũconstitutissimum esse propono, præscriptione quacunque, quæ iusta lege probata, & instituta sit, |

p. 420

dominium directum vsucapienti acquiri, nec penes priorem dominum id manere: atque ideo non solùm præscribenti vtile dominium competere, sed & directum.

Verùm prior sententia, quæ frequentiori suffragio recepta fuit, plures habet interpretationes ac restrictiones, quibus eiusdem auctores eam perstringunt, & limitant. eas tradidere Felin. in rubric. de præscriptio. Ias. & alij in d. l. traditionib. Idem §. omnium. de actio. num. 72. Ioan. Hannib. in d. l. naturaliter. in repet. Rub. de vsucapio. num. 84. & sequentibus. Ioan. Igneus in d. §. domini. l. 1. ff. ad Syllania. Pręter hęc illud est adnotandum, quòd dominium directum non potest esse penes duos insolidum: & ideo iuxta communem sentẽtiamsententiam dominium directũdirectum manet adhuc post præscriptionem penes ipsum priorem dominum: dominium autem vtile acquiritur præscribenti. At secundum opinionem communi contrarium dominium directum acquiritur præscribenti, nullumq́;nullumque manet apud priorem dominum ex ratione l. si vt certo. §. si duobus. ff. commodat. Vnde si alicubi scriptum sit, eum, contra quem præscriptum fuerit, dominum directum esse, id intelligendũintelligendum est, olim, scilicet ante perfectam præscriptionẽpræscriptionem, vtcunq;vtcunque sit, etiam si obtineat ea sententia, quæ habet,

6

^† dominium tantùm vtile acquiri præscribenti: hoc tamen dominium vsucapione acquisitũacquisitum verum dominium est, ac directo præfertur. glo. in l. si ædes. in 1. ff. de seruitu. vrban. præd. & in l. 3. §. ex pluribus. ff. de acquir. poss. Bart. in l. 1. & ibi Iason, num. 57. ff. eod. tit. Sic & qui agit rei vendicatione obtinere debet in ea actione, si probauerit se rem illam, quam petit, legitimè præscripsisse, secundum Spec. titul. de loca. §. nunc aliqua. versic. Quinquagesimosextò quæritur. Bart. in l. minor. §. 1. col. penul. ff. de euictio. Innocent. in cap. cæterùm. de iudic. colum. pen. Felin. in rubric. de præscript. colum. 3. Abb. in c. cùm contingat. notab. 1. de decimis. Alexan. consil. 90. lib. 2. col. 3. Paulum Paris. consil. 104. lib. 31. num. 93. Bald. & Paul. Castrens. in l. cùm res. C. de proba. Panor. in d. c. cæterùm. col. penult. Balb. de præscript. 2. parte princ. colum. 3. Quorum opinio communis est. Quamobrem illud sit absq;absque controuersia, hoc dominium vtile sufficiens esse ad agẽdumagendum, & obtinendum rei vendicatione: item & ad excludẽdumexcludendum veterem dominum agentem ex directo, sicuti & Alex. explicat in d. §. ex pluribus. colum. 3.

§. PRIMVS.

SAtis in initio huius tertiæ partis exposuimus contrarias Doctorum sententias in ea quæstione, qua solet discuti, an dominium directum acquiratur præscribenti: ac tandem ostendimus frequentiori auctorum consensu in eam itum esse opinionem, quòd dominium directum maneat penes veterem possessorem: vtile tantùm præscribenti acquiratur. Idcircò oportet expendere, quid operetur illud dominium directum manens apud veterem possessorem: & quid referat vsucapienti acquiri dominium tantùm vtile, non directum: subijciam enim aliquot huius disputationis vtilitates.

Primùm quidem, licet verum sit, & saltem crebriori Doctorum sententia receptũreceptum, eum qui rem aliquāaliquam bona fide & titulo, decem, aut viginti annis vsuceperit

1

^† habere actionẽactionem realem ad vendicandam eandem rem à veteri domino, contra quem pręscripsit, quiq́;quique eam rem demum finita præscriptione possidet. l. si quis emptionis. in princ. C. de præscript. trigint. vel quadragint. ann. iuncta glo. ibi, quæ huius opinionis auctores citauit Ioann. & Bulgarum: quorum sentẽtiamsententiam fatentur communem esse Salic. ibi & Balb. de præscript. 2. part. 3. partis princ. quæstio. 6. colum. 1. Attamen qui vsuceperit rem alterius 30. ann. absq;absque titulo, bona quidem fide, habet actionem aduersus quemcunq;quemcunque possessorem ad rei vendicationem, modò non sit priori rei dominus. Nam ab hoc non poterit rem istam vendicare: idq́ue procedit propter dominium directum, quod manet apud ipsum priorem dominum, contra quem præscriptio processerat. textus optimus in d. l. si quis emptionis. §. 1. iuxta opinionem gloss. quam sequuntur Iacobus Butr. Baldus, Angelus, & Salicetus. Quorum opinio communis est, sicuti Salicetus ibi, & Balbus in dicta quæstione sexta, expressim fatentur, eandemq́ue sententiam probat textus in specie in l. 21. tit. 29. part. 3. Ego sanè, nisi Regia lex hāchanc opinionem probaret, contrariam potius eligerem, veramq́;veramque esse censerem, sequutus Placenti. Cynum, & Alber. in d. §. 1. ea præsertim ratione, |

p. 421

quòd præscriptio hæc tricennalis bona fide perfecta, eandem vim habet, quam præscriptio decem, vel viginti annorum, quæ cum titulo, & bona fide processerit. text. singul. in c. placuit. §. potest. 16. q. 3. Dinus in hac reg. nu. 9. Abb. in cap. illud. de præscript. colum. 3. Balbus in 2. parte princip. quæstion. 2. Idemq́;Idemque apparet in dicta l. si quis emptionis. §. 1. vbi simile præsidium inquit Imperator dari huic præscriptioni ei, quod dederat in initio, dicta l. si quis emptionis. præscriptioni decem vel viginti annorum cum titulo, & bona fide. Nec obstat textus in dicto §. 1. versic. ita tamen: quia referendus est ad præscriptionem triginta annorũannorum mala fide continuatam, quæ tantùm acquirit præscribenti exceptionem iure Ciuili. Hanc item opinionem Placentini sequuti sunt Petrus & Raynerius in dicto §. 1. quorum meminit Alexan. in consil. 238. lib. 6. colum. 1. vltimo loco referens hanc sententiam, dubius tamen: sed & eam sequitur Corneus in consil. 14. col. 6. lib. 3. Ex quibus non ita est auctoritate Doctor. hæc posterior opinio destituta, quòd omnino videatur improbata.

Secundò, etsi verum sit, quòd habens dominium vtile, & agens rei vendicatione, possit in libello dicere, se dominum esse rei petitæ, ac defendi possit ea libelli asseueratio, intelligendo de vtili dominio, secundum Bar. & communem in l. sed si possessori. §. item si iurauero. ff. de iureiur. Abb. in c. Cæterùm. de iudic. num. 20. tamen

2

^† si habens dominium vtile, dixerit in libello se habere proprietatem, talis libellus nōnon procedit, nec admittẽdusadmittendus est, nec defendi potest, quia verbum, proprietas, nusquam accipitur obliquè, vt de quasi proprietate intelligatur, auctore Baldo, in l. cùm res. ad finem. C. de probat. cuius opinio communiter recepta videtur ex traditis ab Alex. in l. si quis vi. §. differentia. ff. de acquir. posses. col. penult. defenditurq́;defenditurque à Decio in d. c. cæterùm. nume. 17. aduersus Iason. qui in d. §. item si iurauero. numero 27. à Baldo discedit, leui profectò ratione. Errat enim Iason, dũdum probare vult, emphyteutæ libellum, quo se asserit proprietarium esse, defendi posse, si intelligamus ratione vtilis dominij proprietarium esse. Quod falsum est, habet siquidem emphyteuta vtile dominium debilius profectò, quàm acquisitum per præscriptionem: nam illud non vincit directum, istud verò directo præfertur. nec emphyteuta dici potest quasi proprietarius, cùm quasi proprietas dicatur in rebus incorporalibus. c. vlt. de iud. quam ob rem falsam esse censeo Iasonis opinionem, & tamen itidem falsa est Baldi, sequaciumq́;sequaciumque decisio, dum ipsi existimant, non posse procedere libellum, quo is, qui præscripsit, agens rei vendicatione, asserit se proprietarium esse, siquidem iure optimo is libellus defenditur. Est etenim text. in c. clerici. 26. q. 3. vbi dominium acquisitum per præscriptionem, proprietas appellatur: vnde obiter si Bald. opinio admittenda sit, cùm censet dictionem istam, Proprietas, non accipi obliquè, nec posse intelligi de dominio vtili, sed omnino intelligẽdamintelligendam esse de directo dominio: infero ex d. c. clerici. manifestè reprobari communem sententiam, quæ existimatione auctorum definiuit, præscriptione dominium vtile tantùm acquiri. At nihilominus ipse opinor dictionem istam obliquè adsumi quandoque pro quasi proprietate, quemadmodum constat in rubric. de causa possessionis & proprietatis, sub qua in ipsius tituli tractatu de quasi proprietate agitur.

Tertiò ab ipsa communi sententia deducitur,

3

^† quòd vetus possessor dominus directus rei vsucaptæ & præscriptæ, ratione dominij directi penes ipsum remanentis agere contra eum, qui non præscripsit, nec ius habet à præscribente, obtinet tamen, & possidet rem præscriptam: nec hic ea conuentus actione poterit excipere de iure præscribentis: sicuti respondent Dinus in hac regul. num. 21. Petrus in dicta authent. nisi tricennale. quem ibi sequuntur alij. & Balb. de præscriptio. secunda parte princ. 2. quæstio. Quorum opinio communis est, secundum Alciatum in rubric. de præscript. nu. 10. Qui censet hanc sententiam procedere, etiam si teneamus per præscriptionem acquiri dominium directum præscribenti, quia non inconuenit, quòd dominium directum sit apud duos: apud vnum auctoritate legis, apud alium naturalis cuiusdam traditionis iure. Idem repetit ipse Alciatus in l. traditionibus. C. de pactis. quod apud me dubium est: scio etenim idem dominium non posse penes duos insolidum esse. d. l. si vt certo. §. si duobus. ff. commodat. Nisi dixerit quispiam dominium directum acquiri præscribenti ad effectum, vt is possit rem ipsam defendere etiam à veteri domino & possessore, & eam vendicare ab eodem, & ab alio quocunq;quocunque. Hoc autem ius dominij directi non est penes alium, qui nullānullam habet causam à præscribente: idcircò conuentus is in iudicio actione reali ab eo, qui probat eiusdem rei dominium, nōnon potest allegare dominium illud extinctum esse præscriptione, cùm reus iste nec præscripserit, nec ius habuerit à præscribente. Non inficior adhuc difficillimè posse hanc opinionem defendi, si vera est conclusio, quam aduersus communem probauimus, asseuerantes, dominium directum præscribenti acquiri: non enim habet vllum ius agendi antiquus possessor, cui non suffragatur. l. si quis emptionis. §. 1. de præscrip. 30. vel 40. annor. quia is text. procedit in præscriptione mala fide continuata. Fortassis poterit obtinere hæc opin. Petri, & aliorum, inspecta quadam æquitate, quæ dictat, veterẽveterem dominũdominum, & possessorẽpossessorem agentẽagentem rei vẽdicationevendicatione, minimè posse excludi ab alio quàm à pręscribẽtepręscribente, vel ab eo ius & causam.

p. 422

Quartò, hinc colligitur interpretatio receptæ cuiusdam sententiæ, qua obtentum est, actionem datiuam minimè transire ad hæredes, quamuis natiua benè transeat. glo. celebris in l. cùm precariò. ff. de precario. quam dicit peregrinam esse Ias. in l. iuris gentium. col. 2. ff. de pact. tametsi eam esse falsam probare conatur Fortun. in d. l. iuris gentium. ex eo, quòd cùm à lege detur actio, nulla ratio dictat, quin & ea ad hæredes transeat. l. à Titio. ff. de verb. obli. Et pręterea actio, cuius meminit l. quoties. C. de donat. quæ sub modo ad hæredes transit: quod inibi apparet, & tamen datiua est, secundum Bar. in l. 1. ff. de actio. & obli. probatur igitur

4

^† actionem datiuam ad hæredes transire, contra prædictæ gl. conclusionẽconclusionem: qua verò præmissa infertur actionem competentem illi, aduersus quem fuerit vsucaptum & præscriptum, concessa contra vsucapionem restitutione in integrum, ad hæredes eius transire, quia natiua sit, propter dominium directum, quo nondum per præscriptionem fuerat priuatus antiquus possessor, quod in specie declarat Bartol. in l. vlt. C. ex quib. caus. maior. quem ibi Doctores sequuntur, & Iason in §. rursus. de actionib. num. 80.

Hinc subinfertur, propter actionem istam natiuam, quæ per rescissionem competit, fructus etiam restitui ei, cui conceditur in integrum restitutio: quod minimè obtineret, si actio foret datiua, tunc enim fructus non restituerentur, cùm actio noua modò detur, sicuti Salic. adnotauit in l. vlt. col. penult. C. ex quib. caus. maior. cuius opinio quo ad partem vltimam, mihi dubia videtur: ex ea enim sequeretur, quòd si actio omnino sublata per restitutionem in integrum restituatur, nequaquam fructus erunt restituendi: quod est contra Iurisconsultum, in l. quod si minor. §. restitutio. ff. de minori. à quo satis apertè colligitur, concessa in integrum restitutione, non tantũtantum rem ipsam, aut actionem restitui, sed & fructus. deducitur enim qui restituitur ad illum statum, quem habuit ante læsionem perfectam. Hæc refert actionem omnino iam extinctam à lege dari beneficio restitutionis, vel natiuam restitui: hoc manifestè patet. Nam per contractũcontractum, & spontaneam traditionem titulo venditionis transfertur dominium directum: nec apud venditorem manet, & tamen si venditor aduersus contractum restituatur, is habebit actionem ad rem ipsam, & ad fructus, cùm ante restitutionem nec directam, nec vtilem actionẽactionem haberet. Quin & contra Salicet. vrget, quòd si quis nactus sit restitutionis beneficium aduersus vsucapionem triennalem, quæ directum dominium transtulit in vsucapientem, nullo quidem iure actionis, nec dominij manente apud veterem dominum & possessorem, restitutionis ratione res ipsa cum fructibus redditur: his ergo constat opinionem Salic. dubiam esse. Illud tamen ex hac disputatione deducitur, maximum esse discrimen, an rescissoria actio per prætoris restitutionem data, ac restituta, sublata præscriptione, detur, & cōpetatcompetat. domino directo, qui ante restitutionem directum habebat dominium, an nullum habenti rei dominium, quia priori casu datur actio directa, posteriori vtilis: nec par ius est vtriusq;vtriusque, imò dissimilium, vt constat ex notatis per Bart. in l. 1. ff. de actionib. & oblig. col. 3. Iasonem in l. cùm fundus. §. seruum tuum. nu. 15. ff. si cert. peta. quo in loco tractat, vtilem actionem non habere priuilegia directè.

Quintò, hinc etiam patet, illum, contra quẽquem, sit pręscriptum absq;absque restitutione in integrum habere actionem rescissoriam, si verum est, quòd is habeat directum dominium: nam si non retinet dominium illud directum, restitutio necessaria est, vt actio rescissoria competat, iuxta resolutionem Bart. in l. in honorarijs. ff. de action. & obligat. Salic. in l. vlt. C. quibus ex caus. maior. 2. colum. Angel. in d. §. rursus. de actio. Sed hæc illatio non procedit ex eo, quia communis opinio Bart. distinctionem reprobat, sicuti fatetur Iason, eum sequutus in dict. 1. rursus. num. 82.

Sextò, ex his quibusdam placet, dominium acquisitum per præscriptionem

5

^† tolli posse per principem sine causa, quia vtile est, non directum. sic Bald. censuit in l. vltim. colum. 2. C. senten. rescind. non poss. quem sequitur Deci. in c. quæ in ecclesiarum. de constit. num. 26. verùm Felinus ibi. numer. 49. tenet contrariam sententiam. Etenim quamuis modus acquirendi dominium hoc sit de iure humano, & illum modum princeps possit tollere, dominium tamẽtamen ex hoc iure acquisitum, iustum censetur, nec illud poterit princeps sine causa tollere: nam maximam irrogaret iniuriam ei, qui rem acquisiuit lege humana, & iusta permittente, quod Felin. probat, alios allegans, cui etiam patrocinantur, quæ elegātereleganter tradit Fortun. in l. Gallus. §. & quid si tantùm. ff. de liber. & posthum. col. 132.

Septimò non inutiliter infertur, quòd licet alioqui legatum rei propriæ ipsius legatarij, non teneat tanquam inutile. l. 1. C. com. de leg. & in §. si rem. Instit. de lega. tamen si legatarius rem præscripserat aduersus legantem, tenet legatũlegatum, ac valet, vtileq́;vtileque censetur propter directũdirectum dominiũdominium, quod mansit penes ipsum testatorẽtestatorem, & ꝓpterpropter alia, quæ superiùs cōmemorauimuscommemorauimus.

Octauò eadẽeadem ferè ratione hinc datur & constituitur intellectus ad communẽcommunem IuriscōsultorũIurisconsultorum conclusionẽconclusionem, qua traditũtraditum est, quòd testator legando rem alienam, etiam si ea sit hæredis, non transfert in legatarium dominium, secundum ea, quæ adnotantur in l. 1. C. cōmuniacommunia de lega. nos item explicuimus in c. Raynaldus. de testa. §. 1. in prin. Nam si rẽrem legatālegatam hæres aduersus testatorẽtestatorem pręscriptione acꝗsieratacquisierat, trās| p. 423ferturtransfertur in legatarium dominium illud directum, quod testator habebat: cui non præfertur dominium vtile hæredis, quia ipse tenetur ad legatum.

Nonò ab eadem radice constat, non esse inutile legatum, etiamsi extraneus ante aditam hæreditatem legatam rem vsuceperit per præscriptionem: potest enim esse vtile ratione directi dominij, secundum Bald. in l. 1. C. com. de legat. num. 23.

Decimò, eodem iure defenditur quod adnotauit Ripa in l. nemo potest. numero 103. ff. de legat. 1. qui expressim, & in specie scribit, veterem dominum, & antiquum possessorem, contra quem est res iusta præscriptione acquisita vsucapienti, posse eandem rem absque peccato, & iustissimè retinere, si post perfectam vsucapionem ad eum deuenerit. Hanc tamen opinionem ipse dubiam esse opinor. Etenim videtur, quòd teneatur hic, qui modò rem possidet, eam restituere vsucapienti, si verum est ipsum ex humana, & iusta lege dominium eiusdem rei adhuc vtile tantùm acquisisse. Nam si hoc dominium eius proprium est, etiam in animæ iudicio, sicuti §. seq. probabitur, nulla ex causa iusta poterit id eo inuito alter retinere.

Vndecimò ex suprascripta Doctor. resolutione probari potest, dominium directum, aduersus quem est vsu captum ex longo tempore, posse impedire

6

^† confiscationem rei præscriptæ, ne ea fiat ob delictum præscribentis: sicut posset illam rem iam vsucaptam ratione directi dominij à tertio possessore vendicare: quod in specie ita visum est Ioanni de Platea, in l. vlt. 2. quæst. C. de bonis vacant. lib. 10. cuius opinio mihi dubia semper visa fuit. Nam licet dominus hic directus, cuius res præscriptione longi temporis acquisita fuit præscribenti, possit illam à tertio possessore, qui nec præscripsit, nec ius habet à præscribente, vendicare. Fiscus tamen causam habet à præscribente, & succedit in ius præscribentis: idcircò non poterit impediri ratione directi dominij confiscatio. Deinde alia ratione iustissimè refellitur Plateæ sententia. is enim qui præscripsit, poterat rem illam liberè alienare, sicuti iuris apertissimi: confiscatio verò non impeditur nisi eo casu, quo non poterat criminis reus alienare liberè bona, quorum confiscatio tractatur. Bart. communiter receptus in l. si finita. §. si de vectigalibus. ff. de dam. infect. num. 12. quibus rationibus existimo non posse Plateæ opinionem veram esse.

Duodecimò ex distinctione communi omniũomnium consensu recepta deducitur, triennali vsucapione actionem tolli ipso iure, ita quidem, quòd priori domino nulla cōpetitcompetit actio ipso iure, secundum Fel. in cap. ad aures. de præscr. num. 4. tametsi longi temporis præscriptione actio ipso iure non tollatur, sed ope exceptionis. text. optim. in d. c. ad aures. Et est communis opinio, vt testatur Balb. de præscript. parte 1. q. 8. qui, & Fel. in d. c. ad aures. in specie asserunt, posse nihilominus iudicem agentem ex officio repellere, argumento deducto ex glos. in l. vbi pactum. C. de transact.

Decimotertiò hinc poterit perpendi pulchra decisio Baldi in c. 1. §. si quis per triginta. si de feudo fuerit controuer. col. vlt. qui auctoritate Gulielmi de Cuneo, in l. si quis emptionis. C. de præscript. triginta vel quadrag. ann. q. 2. scribit, dominum directum, aduersus quem res est præscripta, posse ratione directi dominij eandem rem præscribere titulo pro suo, absq;absque alio speciali titulo, si possessionem rei bona fide obtinuerit. quam sentẽtiamsententiam Balbus sequitur de præscriptio. 3. part. quæst. 12. atque hic dubio procul est huius controuersię insignis effectus.

Decimoquartò, ab hoc directo dominio, quod secũdumsecundum opinionem communẽcommunem manet apud veterem dominum & possessorem, infertur, quòd si quis rem ab alio primò præscriptam demùm tempore legibus definito præscripserit, & res illa ad tertium quendam possessorem nōnon habentem causam ab vltimo præscribente peruenerit, ac simul aduersus eum actionem ad iudicium deduxerit antiquus eiusdem rei dominus, & possessor: item is, qui rem primò præscripserat, præfertur dominus directus ratione dominij directi, quod nondum amisit: quemadmodum voluit Petrus à Bella Pertica in d. l. si quis emptionis. 2. col. de præscriptio. triginta vel quadraginta annorum.

Hæc sanè tractauimus, vt planè ostenderemus plurimum referre, quòd præscribens dominium directum, an vtile, vsucapione acquisierit, siquidem dominium directum manens penes veterem possessorem, contra quem præscriptio processit, maximam habet atque affert vtilitatem, tametsi, quod ingenuè fateor, veriorem esse censeam opinionem illam, quæ dictat, etiam dominium directum acquiri præscribenti.

p. 424

§. SECVNDVS.

PRæterea, quæ de viribus præscriptionis tractata fuere in proximis paragraphis, illud non infrequenter quæritur

1

^† an in animæ iudicio qui rem aliquam præscripsit titulo, & bona fide, ac tempore legibus definito, teneatur eandem rem restituere, si post perfectam præscriptionem habeat scientiam, & sciuerit, rem illam alienam fuisse: vel an possit eam rem tutè quo ad Deum possidere, & retinere? Etenim Ant. in c. vigilanti. de præscript. Bartol. in extrauag. ad reprimendum. in verbo, denunciationem. Ioan. Andr. in hac regul. possessor. Alciat. in l. quinq;quinque pedum. in princ. C. finium regundo. Summa Rosella in verb. præscriptio. in ea sunt sententia, vt existiment, non posse iustè in animæ iudicio retineri rem legitimo tempore, & bona fide præscriptam, si is, qui præscripsit, post perfectam iure præscriptionem, sciuerit rem illam alienam fuisse ante præscriptionem. Quasi in conscientiæ iudicio illud obtineat, quòd nemo cum aliena iactura locuples efficiatur. regul. locupletari. de reg. iuris, in 6. Et præterea, quia humana lex vsucapionem & præscriptionem inducens, eam tantùm induxerit quo ad hoc, vt præscribens in iudicio exteriori eo titulo præscriptionis sit munitus, nec tamen per hoc quicquam iuris lex tribuit præscribenti.

Cæterùm contrariam sentẽtiamsententiam possumus non admodum difficili probatione veram esse ostendere, quamobrem in hac quæstione vnicam constituimus conclusionem. Qui rem alienam iuxta legis humanæ constitutiones vsuceperit, aut præscripserit, potest iustissimè eam possidere in animæ iudicio, nec tenetur eam veteri domino restituere, etiam si sciat rem alienam fuisse. Hæc assertio præmittit ad eius veritatem præscriptionem iure humano perfectam titulo, bona fide, & tempore legibus definito: & deinde quòd scientia rei alienę habita sit post iam perfectam pręscriptionem. Probatur conclusio ex eo, quòd lex iusta in animæ iudicio vim obtinet, ac seruanda est. glo. communi omnium consensu recepta in c. quæ in ecclesiarum. de constitut. S. Thomas 1. 2. q. 96. artic. 4. lex verò inducens præscriptionem iusta est, sicuti iam probauimus: & ea transfert dominium in vsucapientem: igitur hæc dominij translatio, & in animæ iudicio seruari, & rata haberi debet. Deinde si vera foret prior opinio, sequeretur, comperta veritate rei, posse iudicem interioris fori, & iudicem exteriorem contraria pronunciare, & vtrunque iustè: quod adeò absurdum est, vt quiuis mediocri præditus eruditione hoc minimè posse contingere palāpalam testetur. Siquidem vterque Iudex tenetur ius suum vnicuiq;vnicuique reddere, ac iustitiam in pronunciando amplecti, vt iudicium æquũæquum sit. Idcirco impossibile iure censetur contrarias sententias ex iustitia ferri in eadem re, & iuxta eandem cognitionem: vnde vel altera necesse est quòd sit iniqua, vel parem vtraq;vtraque habere debet definitionem. At si is, qui præscripsit rem aliquam bona fide, & titulo, eam in iudicio petierit ab eo, qui olim fuerat illius rei dominus, iustissimè per iudicẽiudicem damnatur possessor olim dominus ad restitutionẽrestitutionem rei petitæ, eaq́;eaque res adiudicatur præscribenti, qui iudicis & legis auctoritate potest eam obtinere. Mihi profectò, vt liberè quid in hac quæstione, & similibus sentio, expressim, & ingenuè fatear, satis certum est, eum, qui habet auctoritatem legis humanæ, & iustæ, minimè procedentis ob præsumptionẽpræsumptionem, sed ad rationẽrationem illius veritatis, quæ & in animæ iudicio cognita est, tutum esse quo ad Deum, nec teneri ad restitutionẽrestitutionem: quod in c. cùm esses. de testamentis. itidem in simili controuersia probare conatus sum. Deniq;Denique hanc principalem conclusionem, quam in hoc articulo exposuimus, veram esse cẽsentcensent, gl. Panor. Collectari. Aegidius & alij in d. c. vigilanti. Innoc. in c. cura. de iure patronat. Bald. in consilio 315. lib. 3. Thomas quodlib. 12. art. 24. Conrad. de contract. q. 15. concl. 3. & 4. Scotus, Paluda. & Maior in 4. sent. distin. 15. quæst. 11. Adria. in tract. de restitutione. c. de præscriptione. Ioan. Medina de restit. q. 18. Dominic. Soto lib. 4. de iustit. & iur. q. 5. artic. 4. Dec. in c. 1. de constit. num. 18. Francis. Balbus de præscript. 2. part. 3. part. princip. q. 9. quam opinionem communem esse fatentur eam sequuti Florent. 2. part. titul. 1. cap. 15. §. vltimo. & Syluest. in verbo, præscript. 1. §. 13. Non oberit huic opinioni, quod Alciat. comminiscitur, scribens, in animæ iudicio cessare potissimam rationem, ex qua præscriptio iure humano instituta est, scilicet, vt lites exterminentur, quæ alioqui forent in Republica frequentissimæ, nisi lex vsucapionis & præscriptionis introducta foret.

2

^† Nam licet hęc ratio in animę iudicio non obtineat, sed tantùm in foro exteriori, quo ad Reipublicę administrationem, id tamen sufficit ad iustitiam legis humanę, quę quidem iustitia efficit, vt lex quęcunq;quęcunque non solùm in foro iudicij exterioris, sed & in foro conscientię seruanda sit, cùm vtrobique iustitia legis obtineat. Quod secus esset, quando in animę iudicio cessaret iustitia legis humanę, quę apud exteriorem iudicem vigorẽvigorem habet: sicuti constitutissimũconstitutissimum est de lege humana procedente à pręsumptione: ea enim lex iusta est in foro exteriori & interiori, propter pręsumptionem, & tamen si de veritate constet, vbique deficit: sed frequentissimè in foro animę, vbi veritas semper est tractanda, nec locus est pręsumptionib. Et adhuc in hac specie non est lex iniusta, nec eo nomine censetur, sed ab ea receditur, quia deficit ratio, ex qua iustitia legis deducitur. QuamobrẽQuamobrem satis est ad iustitiāiustitiam humanę legis aliquid vt certum |

p. 425

statuentis, eius rationem foro exteriori, & reipublicæ conuenire, vt ipsa lex iusta vtrobique & in foro animæ censenda sit: tametsi in animę iudicio plerunq;plerunque seruari lex non debeat ob varias causas, præsertim ob materiam subiectam, ex qua legislatoris mens constat, quæ eò dirigitur, vt in interiori foro minimè ad praxim eius lex admittatur. Sic sanè lex humana agens de præsumptionibus, vel pœnam delinquentibus statuens, & his similes, iustæ quidẽquidem leges sunt in vtroque foro, & apud Deum, & apud homines, non tamen sunt omnino seruandæ in iudicio interiori propter subiectam materiam, secundum quam humani & diuini legislatoris intentio in id tendit, vt in eo iudicio leges istæ minimè seruentur. Quo fit, vt lex humana etiam in foro animæ admittenda sit, quamuis ratio, ex qua originem habuit, propria sit fori exterioris, nec foro interiori conueniat. Etenim tunc deficiente ratione legis, deficit & ipsa lex, quando deficiente ratione legis, deficit & ipsius legis iustitia. Hoc verò longius repetam ad huiuscemodi examen, ne quis statim in quancunq;quancunque argumentationem impingat. lex equidem præscriptionem & vsucapionem inducens, varias rationes ad eius iustitiam habuit, quæ in id tendunt, vt Reipublicæ tranquillitas statuatur. Nam vsucapio introducta est, vt certa sint rerum dominia, vt lites, & contentiones in Republica effugiantur, vtq́;vtque negligentia dominorum, qui res proprias tanto tempore repetere non curant, aliqua ex parte puniatur: quò diligentior quisq;quisque sit, videns sibi nocere negligentiam. Hic est finis à lege humana prætensus in vniuersum. Nec tamen statim cessabit lex, si aliquo tempore, aut aliquot casibus hæ rationes deficiant, nisi in vniuersum defecerint. Ratio siquidem legis, quæ vniuersalis est, & in finem vniuersalem tendit, legem ipsam integram, & omnino inuiolatam tutatur, nisi in vniuersum cessauerit, etiam si aliquot casibus, aliqua ex parte defecerit. vnde leges humanæ vsucapionem statuentes minimè deficient, quamuis earum rationes aliquādoaliquando defecerint, nisi in vniuersum deficiant: quia ratio vera huius legis, eiusq́;eiusque finis vniuersalis est. Sic etiam si in animę iudicio non sit locus litibus, nec dominiorum incertitudini: attamen adhuc manet lex vsucapionis inconcussa, cùm eius ratio non cessauerit in vniuersum: quod semper est hac in re considerandum, maximè quia iustitia legis adhuc defenditur, & perpetua est quo ad forum exterius, idcircò & perpetua esse debet quo ad animæ iudicium, quicquid Alciat. excogitauerit.

Ex his primò constat, opinionem glo. Imol. & Panormit. veram esse etiam in eo casu,

3

^† quo antiquus rei possessor, & dominus nullam negligentiæ culpam contraxerit: etenim & in hac specie præscriptio lege humana perfecta tutum reddit in animæ iudicio eum, qui præscripsit. quam sententiam probant Innoc. in c. quia plerique. de immunit. ecclesiæ. & Syluest. in verb. præscriptio. 1. q. 14. dum tenent, eum qui rem aliquam præscripserit, tutum esse in animæ iudicio, etiamsi possit dari aduersus præscriptionem restitutio in integrum, interim donec pręscriptio per restitutionem in integrum rescindatur, & tamen aduersus præscriptionem tunc restitutioni locus est, cùm ipse dominus, aduersus quem præscriptio procedit, nullam culpam habuit, nec vllam negligentiam contraxit, quemadmodum statim explicabimus, præsertim si dominus maior sit vigintiquinq;vigintiquinque annis: nam minoribus propria negligentia non nocet, quia eis restitutio concedatur ad læsionem vitandam. Sed & hoc Corollarium probatur aduersus Maiorem, & Adria. alia ratione, qua constat, rationem illam vsucapionis, vt negligentes puniantur, non esse principalem, nec vnicam introducendæ pręscriptionis, vt constat. Imò etsi esset vnica, cùm sit vniuersalis, vt cesset lex, deberet & ipsa ratio in vniuersum cessare.

Sententiam contra Adrianum defendit, & probat Domini. Soto. libr. 4. de iust. & iur. q. 5. artic. 4.

Secundò infertur, legem humanam, quæ præscriptionem induxit, non esse pœnalem, nec conditionem legis pœnalis habere, quod patet: quia etsi inter alias huius legis rationes ea vna sit, vt puniatur negligentia, quam habuit dominus in repetendo, & negligẽdonegligendo rem suam, eamq́;eamque procurando, adsunt tamen huius legis potiores rationes, nempe, vt dominia rerum certa sint, litesq́;litestque è Republica exterminentur, quamobrem non fuit principaliter statuta vsucapio in pœnam negligentiæ. Nam & vsucapio, præscriptioq́ue aduersus ignorantem, & eum qui nullam commiserit negligentiam, imò fuerit diligentissimus in procurando propriam rem, procedit, & vires obtinet. text. optim. in d. c. vigilanti. l. vltim. C. de longi temp. præscript. Regia l. 18. titul. 29. partic. 3. siue hæc ignorantia sit circa ipsam præscriptionem, quia dominus ignorat possidentem præscribere: siue circa ius & titulum ipsius rei, quia ignorat se ius in re per alium possessa habere: siue ignoret factum, ex quo competit ius in re illa, quam alius, qui præscribit, possidet: sicuti probatur in d. l. vlt. & gloss. in d. c. vigilanti. in verb. latentibus. vbi Felin. colum. 4. Balb. de præscript. 4. part. 4. partis principal. q. 28. Socinus in l. cùm filius. §. in hac. colum. 5. ff. de verborum obligationib. qui expressim improbant, & falsum esse ostendunt, quod in hac re tradit Petrus Perusinus in tract. de quarta episcopali. c. 2. ad finem: scribẽsscribens, præscriptionem procedere aduersus ignorantem, quando is ignorat alterum præscribere, scit tamen se ius in re habere, sed minimè procedere contra eum, qui ignorat ius in re habere: vel etsi sciat |

p. 426

se ius habere, ignorat tamen factum & initium, ex quo ius illud sibi competat. Etenim hęc distinctio Petri falsa est, nec potest subsistere propter generalem decisionem text. in d. l. vltim. C. de longi temp. præscript.

Tertiò ab eadem radice colligitur, non esse admitten dam denunciationem Euangelicam contra illum, qui rem alienam bona fide, & iuxta legis humanæ conditiones præscriptione acquisiuit: cùm is nequaquam peccatum committat rem illam detinendo, etiam si habuerit scientiam rei alienæ post perfectam præscriptionem: quod latè tradunt Doctores in c. nouit. de iud. vbi Dec. optimè. num. 11. & Balb. de præscript. 2. part. 3. part. princ. q. 10.

Quartò hinc deducitur, falsam esse opinionem Ioannis Andre. in hac regul. possessor. quem Collectarius sequitur in capit. vltim. de præscript. dum vterq;vterque existimat, eum qui præscripsit rem aliquam bona fide, & titulo, alijs legis humanæ seruatis conditionibus, nōnon posse absque animæ læsione eam contra priorem dominum defendere. Etenim si iuxta receptam sententiam potest illam rem in animæ iudicio possidere, nec tenetur ad eius restitutionem, profectò dubio procul constat, eandem posse iustissimè ab exactione prioris domini defendere.

Quintò subdeducitur ex his priorem dominum, contra quem res est iustè præscripta, minimè posse absque læsione conscientiæ, & peccato, rem hanc furto, aut alio modo clàm ab illo, qui præscripsit, rapere, nec vti aliqua compensatione. Nam lex iusta dominium ab eo transtulit in præscribentem: & ideò rem alienam auferet à vero domino: quod in specie admonet Alfonsus à Castro lib. 2. de potest. legis pœnalis. cap. 5. tametsi verus dominus possit propriam rem ab alio iniquè detentam, quam alio modo non potest consequi, furto vel rapina, aut compensatione sibi habere. gloss. in capit. ius gentium prima distinct. cuius nos mentionem fecimus in cap. 2. libr. 1. Variarum resolut.

Sextò hinc perpendi poterit decisio Angel. in l. 1. C. de præscriptio. trigint. vel quadragint. annor. quo in loco existimat

4

^† non esse admittendam exceptionem præscriptionis, etiam iustæ, coram arbitratore, qui procedere tenetur de æquitate, vt bonus vir. idem tenet Bal. in d. l. prima. vers. item si causa. Hæc equidem sententia falsa est, cùm arbitrium boni viri debeat instrui à iuris vtriusq;vtriusque constitutionibus, iuxta notata per Alexand. in l. si sic legatum. in princip. ff. de legat. 1. Felin. in capit. 1. col. 2. de constitu. Et præterea iustissima est pręscriptionis exceptio, & maximè vtilis Reipublicæ, sicuti superius explicuimus: igitur ab arbitratore admittenda omninò est, atque ita Bart. notat in Extra. ad reprimendum. in verbo videbitur. in fine. Imola & Doctor. in dict. l. si sic legatum. Matthes. notab. 14. Aretin. in cap. dilecti filij. colum. secunda. de iudic. Ioan. Crot. in l. nemo potest. folio penultim. colum. 1. ff. legat. 1. Catellia. Cotta. in memorialibus, dictione, præscriptio. Roman. in Rubric. de arbitris. colum. prima. Felin. in d. capit. dilecti. colum. 2. & in dict. capit. 1. de constitu. col. penultim. quorum opinio communis est. Est ergo hoc in tractatu potissimùm obseruandum, vsucapionem & præscriptionem, iustitiæ atque æquitatis rationem habere: ex qua præscribens etiam apud diuinum tribunal ius illæsum habere valeat.

§. TERTIVS.

OBiter ad probationem eius conclusionis, quam in proximo §. probauimus, itidẽitidem explicuimus, præscriptionem aduersus ignorantem optimè procedere, secundum frequẽtissimamfrequentissimam Doctorum sententiam, atque ideò agendum est de ea quæstione, qua quæri solet, an detur contra præscriptionem restitutio in integrum maioribus ætate ob clausulam generalem, si qua iusta causa videtur, ex capite iustæ ignorantiæ? Qua de re conclusionem vnicam exponam, aliquot declarationibus eidem adiunctis.

Maioribus ætate

1

^† aduersus præscriptionem datur in integrum restitutio ex causa iustæ, & probabilis ignorantiæ. Hæc conclusio probatur in l. prima. §. vlt. ff. ex quibus caus. maior. text. item in l. prima. §. si quis autem. ff. de itinere actuq́;actuque priuat. vbi Bart. hanc conclusionem tenet. idem gloss. in l. si partem. §. primo. in verb. non vtendo. ff. quemadmodum seruit. amit. Abbas & Fel. in c. vigilanti. de præscriptionibus. Iason in §. rursus. Inst. de actionib. num. 59. quorum opinio communis est secundum Ias. in l. 2. num. 185. C. de iure Emphyteuti. Dec. in consil. 29. Balb. de præscript. 4. part. 4. part. princip. quæst. 29. & Socin. iuniorem in consi. 70. nu. 21. lib. primo. Horum omnium ea est vnanimis sentẽtiasententia, vt cōclusioconclusio suprascripta obtineat, quo ad præscriptionem decẽdecem vel viginti annorũannorum. At in præscriptione quadrag. |

p. 427

annorum plerique dubitarunt, an restitutio sit concedenda contra istam præscriptionem ex capite probabilis ignorantiæ. Etenim quibusdam visum est

2

^† etiam aduersus quadragenariam pręscriptionem concedendam fore in integrum restitutionem, ob easdem causas, nempe ob ignorantiam iustam, & probabilem. Sic sanè censent respondẽdumrespondendum esse, Imol. in cap. vltimo. folio penultim. de præscript. Alexand. consil. 71. numer. 3. & consil. 84. numero 3. libro 1. Socin. in l. cùm filiusfamiliâs. §. in hac. col. vlti. ff. de verb. obligat. quam opinionem fatentur eam sequuti communem esse Feli. in d. c. vigilanti. 2. colum. Balb. in d. quæst. 29. Nicol. Boêri. in quæst. 39. numer. 6. & Alexand. in consi. 169. lib. 2. num. 15. quibus obstat text. in l. omnes. C. de præscriptio. trigint. vel quadragin. annorum. & in l. vltim. C. de fund. patri. libr. 11. vbi expressim probatur, præscriptionem quadragenariam plenissimam inducere securitatem. Et tamen quoties plenissima inducitur securitas, locus non est restitutioni in integrum. gloss. in l. ait prætor. §. permittitur. in verb. imputandum. ff. de minoribus. Huic rationi accedit gloss. in Clemen. 1. in verbo, lapsum. de in integrum restitu. quæ asseuerat, non esse dandam in integrum restitutionem aduersus tempora quadraginta annorum. vnde Bart. opinio in quadragenaria pręscriptione minimè erit admittenda, imò in integrum restitutio neganda est maioribus, qui iustam habuerunt ignorantiam, quemadmodum tenuerunt Alexand. in consil. 151. lib. 2. colum. vltim. idem Alexand. in l. 3. §. Labeo. ff. de acquirend. possessio. in fine. & Areti. consi. 103. 1. & 2. colum. idem in l. qui vniuersas. §. vlti. ff. de acquiren. posses. Deci. in dict. consil. 29. idemmet consil. 154. & in l. 2. C. qui admitti. Curtius senior cons. 82. col. 4. Barbat. cons. 41. nume. 18. in volum. 1. Carol. Molinæ. in d. Alexand. consi. 151. col. vltim. eandem opinionem sequuntur, dicentes communem esse, Socin. consi. 2. colum. penult. libr. 3. Antonius Rube. consil. 56. Socin. iun. consil. 54. libr. 1. & consil. 76. numer. 102. libr. eodem. & consil. 145. numer. 76. eiusdem volum. Vnde manifestè constat rem hāchanc dubiam esse admodùm, tam quo ad conclusionis veritatem, quàm quo ad auctorum Catalogum, ex quo possit deduci, quæ sit in hac controuersia magis communis opinio. Nihilominus ego censeo posteriorem sententiam iure veriorem esse, in praxi potiorem, inspectis his, quæ de iustitia præscriptionum paulò antè tradita fuere.

Cæterùm quo ad præscriptionem centenariam, & eam, quæ immemorabilis sit, quidquid de quadragenaria fuerit controuersum, expeditissimum est, non admitti in integrum restitutionem aduersus has præscriptiones, sicuti adnotarunt Barb. in d. cons. 41. lib. 1. numer. 18. Iason consil. 209. lib. 2. Socin. iun. in d. consil. 76. nume. 102. & sequentibus. Paul. Parisi. cons. 23. num. 221. libr. 1. penes quos res ista videtur nullam habere dubitationem. Adhuc tamen non desunt, qui quantum ad centenariam præscriptionem, contrarium probauerint, asseuerātesasseuerantes, aduersus eam restitutionem in integrum concedendam esse. Etenim de immemoriali præscriptione non potest iustè controuerti, ob difficilimam probabilis, & iustæ ignorantiæ probationem. Sed indistinctè aduersus quamlibet præscriptionem, etiam centenariam, restitutionem cōcedendamconcedendam esse maioribus, ex capite iustæ ignorantiæ, probare conatur Aymon Sauilli. in tract. de antiquit. tempo. 4. part. cap. materia ista. num. 44. quo in loco numer. 56. defendit opinionem illam, quam paulò antè retulimus, quaq́ue assertum à quibusdam est, etiam aduersus quadragenariam præscriptionem dari restitutionem in integrum maioribus ętate ex causa iustæ ignorantiæ, atque vtitur ratione quadam, quam ipse censet fortissimam esse.

Scribit sanè Bald. in l. falsam. C. si ex falsis instrumentis,

3

^† quòd quadriennium datum à lege ad petendam restitutionem in integrum, vtile est ab initio, nec currit ignoranti, licet petita non fuerit restitutio centũcentum annis. Idem adnotarunt Alexand. consil. 89. lib. 2. num. 10. & cons. 150. lib. 7. colum. 2. Ias. in Authen. quas actiones. C. de sacrosanctis ecclesijs. colum. 9. Dec. in consi. 36. col. vltim. Card. in Clem. 1. de in integrum restitut. 25. q. Paul. de Castro in l. vltim. C. de dolo. optimus text. in l. vltim. C. de tempo. in integr. restitu. Pet. Boëri. in dict. decis. 39. numer. 4. Iason & alij, quorum meminit hanc opinionem sequutus Aymon in dict. cap. materia ista. numer. 45. ex quibus & alijs, quorum latissimè mentionem fecit Tiraquel. libr. 1. de retract. §. 35. glos. 4. numer. 43. apparet Baldi sententiam communem esse, eamq́;eamque probauerunt Panorm. in c. 1. de præscript. col. vltim. & inibi Felin. hac denique opinione præmissa vrget Aymon aduersus posteriorem sententiam, dicens, non posse vllo pacto probari, quòd præscriptio quadragenaria excludat restitutionis in integrum auxilium. Nam illud compertum est, aduersus triginta annorum præscriptionem hanc restitutionem concedi, vt fatentur hi, qui de quadragenaria præscriptione hoc ipsum negarunt. Ergo & ea concedi debet contra præscriptionem quadraginta annorum, cùm ratione quadriennij dati ad petendam restitutionem in integrum, ius petendi eam, illæsum, & saluum sit post triginta annos, & alios triginta, ac quadraginta, ex ignorantia læsionis, iuxta Baldi sententiam. Fit igitur, si verum est quod Bald. adnotauit, hanc argumentationem fortissimam esse, ad probandum priorem sententiam, quæ asseueranter probauit, aduersus præscriptionẽpræscriptionem quadraginta annorum, restitutio|

p. 428

nem in integrum concedendam esse, possetq́;possetque Aymon admissa Baldi opinione non solùm à præscriptione triginta annorum argumentari, sed etiam à præscriptione decem, vel viginti annorũannorum, quod satis manifestum est. Ad huius tamen quæstionis examen, quia ea difficilimam habet resolutionem, aliquot distinctè, ac separatim exponam.

Primùm, illud est considerandum, restitutionem istam, quæ maiorib. ex capite ignorantiæ probabilis, & iustæ, secundum Bartol. opinionem concedenda est, tunc locum habere, cùm ante perfectam præscriptionem dominus rei nullam habuit scientiam huius pręscriptionis, & læsionis: quæ ex ea ei imminebat, ita quidem, quòd non potuit pręscriptionem ipsam impedire. Alio qui si habuit huius præscriptionis, & læsionis sibi imminentis scientiam eo tempore, quo iure ordinario agere potuit, & præscriptionem interrumpere, opinor non esse locum restitutioni in integrum, idq́ue probatur, quia ea causa, cui hanc restitutionem maioribus ætate iura concesserunt, cessat quidem, cùm isthæc restitutio petatur ex clausula generali, si qua mihi iusta causa videtur, & tamen satis constat, deficere iustam causam ex eo, quòd dominus rei per aliũalium possessę scientiam habuit præscriptionis eo tempore, quo iure ordinario potuisset rem illam vendicare, aut pręscriptionem interrumpere. text. ad hoc insignis in l. ab hostib. §. Sed quod simpliciter. & in l. seq. ff. ex quib. cau. maio. Etenim quidquid gl. & Doct. inibi scripserint de contentione Martini & aliorum. atq;atque item Ias. in §. rursus. nu. 57. de actionib. illud obtinebit quo ad absentes Reipublicæ causa, aliáue simili. nam quo ad ignorantes mihi non omninò placet, non esse locum restitutioni ex ea causa, si ignorātiaignorantia cessauerit eo tempore, quo commodè dominus agere potuisset, ac præscriptionem interrumpere. atque ita opinor sensisse omnes, qui aduersus præscriptionem ex capite iustę ignorantiæ restitutionem admittant, vnde tempus quadriennij à tempore scientiæ computandum erit.

Secundò aduertendum erit, in ecclesia, & in minoribus aliud fore obseruandum, nam his conceditur restitutio ex causa minoris ætatis, & ordinaria, idcircò licet his scientibus præscriptio perfecta sit, & scientiam habuerint præscriptionis ante eius perfectionem, nihilominus restitutio eis iure æquissimo concedenda erit, etiamsi potuissent agere, & præscriptionem interrumpere, quia hæc restitutio tantùm læsionem ob facilitatem ætatis, & non ita diligentem rerum administrationem respicit, non aliam iustę & probabilis ignorantiæ causam, quod planè deducitur ex his, quæ statim adducentur.

Tertiò est obseruandum

4

^† ecclesiæ, & minoribus ætate dari auxilium istud restitutionis in integrum aduersus præscriptionem etiam quadragenariam. gloss. Bartol. & Docto. in Authen. quas actiones. C. de sacrosanct. eccle. in verb. excluduntur. Cardi. Imol. & Abb. in Clem. 1. de in integr. restitut. contra gloss. ibi rursus. idem Abb. in cap. 1. de præscript. & est communis opinio, secundum Abb. in c. auditis. de præscrip. & Deci. consi. 29. colum. 2. quæ probant in l. penul. titu. vltim. part. 6. & l. 7. tit. 29. part. 3. tametsi contrarium responderit gl. in dict. cap. auditis. Quadriennium autem ad petendum hanc restitutionem in integrum à tempore finitæ præscriptionis currit, iuxta communem horum auctorum sensum.

Quartò adnotandum erit, omnes auctores, quorum mentionem fecimus ad probandum, quòd aduersus præscriptionem quadragenariam nulla concedi debeat in integrum restitutio maioribus ætate ob ignorantiam probabilem, & iustam: eam item sequi opinionem, quæ dictat, aduersus triginta annorum præscriptionem restitutionem in integrum dari maioribus ætate ex causa iustæ, ac probabilis ignorātiæignorantiæ, sicuti constat ex Bar. in d. l. 1. §. si quis autem. ff. de itinere actuq́;actuque priuato. Deci. in d. consi. 29. Andr. Tiraquel. in d. §. 35. glo. 4. nume. 37. licet non desint, qui idem probare conati fuerint de pręscriptione triginta annorum ob eandem rationem, quę ex longissimo tempore deducitur, & quia officium iudicis triginta annorum tempore tollitur. gloss. singul. in l. sicut. in verb. persequutione. C. de pręscript. trigin. vel quadrag. anno. quam Docto. inibi probant, & sequuntur. Bart. in l. prętor ait. §. vlti. vbi Imol. Roma. & Ias. ff. de noui oper. nuncia. Oldra. cons. 156. Afflict. in decisi. Neap. 245. ad finem. Deci. con. 267. col. 3. Huic verò rationi obuiam itur, si consideremus, hanc temporis exceptionem, quę officio iudicis opponenda est, tunc demum procedere, cùm officium iudicis iam ortum fuerit, & sic à tempore finitę pręscriptionis, sicuti ratione manifesta apparet, siquidem pręscriptio aduersus officium iudicis, quod datur ad petendam in integrum restitutionem, non potest prius incipere, quàm ipsum officium iudicis potuerit in iudicium deduci, & sic à tempore lęsionis, & perfectę, finitęq́ue principalis pręscriptionis, cuius causa restitutio in integrum petenda est. Quamobrem etiamsi verum sit, officium iudicis competens ad petendam in integrum restitutionem excludi triginta annorum tempore, tamen hi triginta anni computandi forent ab ipso die, quo lęsio contigerit, & sic à die perfectę & finitę pręscriptionis, igitur non omninò conuincit hęc ratio pro ea opinione, quæ dictat aduersus pręscriptionem triginta annorum, non esse admittendam in integrum restitutionem. Etiamsi Socin. in d. l. cùm filius. §. in hac col. vltim. scripserit aliquibus eam placuisse.

p. 429

Quintò, quicquid sit de sententia Baldi in dict. l. falsam. quę communi omnium consensu probatur, id verum est, quòd ea est intelligenda intra annos triginta. Nam annis triginta tollitur officium hoc, quod competit ad petendam in integrum restitutionem, licet is, qui id habet, fuerit ignorans. Etenim sciens quadriennio excluditur, atque ita est intelligenda Baldi opinio, alioqui in praxi profectò nusquam ei locus erit. Sic sanè Andreas Tiraquellus in d. §. 35. glos. quarta. numer. 43. postquam Baldum & sequaces retulit, scribit, vix eam decisionem recipi in praxi, ne tamdiu maneat rerum incertitudo, nullaq́ue sit securitas bonæ fidei possessoribus.

Sextò constat, si vera sunt, quæ præmisimus, satis vrgere argumentationem Aymonis pro ea sententia, quæ habet, aduersus quadragenariam præscriptionem etiam maioribus ætate dari restitutionem in integrum ex causa iustæ ignorautiæ. Nam si aduersus tricennalem præscriptionem locus est restitutioni, & Bald. opinio in d. l. falsam. admittenda est, dubio procul manifestè deducitur, etiam aduersus quadragenariam pręscriptionem dandam esse restitutionem ex capite iustæ ignorantiæ, cùm nondum post tricennalem præscriptionem verè lapsum sit quadriennium propter probabilem, & iustam ignorantiam.

Septimò, mihi potius placet ea sententia, qua obtentum est, aduersus quadragenariam pręscriptionem non dari in integrum restitutionem maioribus ætate causa iustæ ignorantiæ, atque in hoc sequor Alexan. & alios, quos paulò antè nuncupatim auctores huius opinionis citaui. Nec oberit ratio Aymonis, si consideremus ea quæ statim exponam. Etenim & Tiraquel. in dict. glos. 4. numer. 37. pluribus relatis hanc sententiam probare videtur, licet Regia lex penultim. titul. vltim. parte 6. contrarium probet, sed tamen ea constitutio de minoribus tractat.

Octauò, idem respondendum esse arbitror de pręscriptione triginta annorum. Nam aduersus eam non erit in integrum restitutio concedenda maioribus ætate, etiam ex causa iustæ ignorantiæ, non enim video congruam rationem discriminis inter hanc & quadragenariam præscriptionem, quidquid alij dixerint, probaturq́ue optimè hæc opinio in l. vlti. C. de longi tempo. præscrip. decem vel vigint. annor. quamuis & illa constitutio non solùm de tricennali præscriptione tractet, sed & de ordinaria, decem vel viginti annorum. Adhuc tamen ob Doctorum auctoritatem inconcussam dimittamus eorum opinionem, quo ad præscriptionem decem, vel viginti annorum, & quo ad tricennalem adducatur text. in l. sicut. C. de præscriptio. trigint. vel quadragint. annorum, qui satis vrget pro hac opinione, ex qua asseueranter defendimus negandam esse maioribus ætate restitutionem ex causa iustæ ignorantiæ, aduersus tricennalem pręscriptionem.

Nonò, fortiori ratione restitutio ista neganda erit aduersus centenariam præscriptionem, quæ nullo pacto etiam ex causa iustæ ignorantiæ rescindetur beneficio restitutionis in integrum, maioribus ætate ex clausula generali, competenti.

Decimò & vltimò potissimùm est animaduertendum, quòd etiam si aduersus præscriptionem maioribus sit concedenda restitutio ex causa iustæ ignorantiæ, tamen quadriennium in hac specie à die finitæ præscriptionis computandum est, hoc ex eo verum esse constat, quòd maxima sit auctoritas præscriptionis, quæ & aduersus ignorantes procedit, vt superiùs adnotatum est, ideoq́;ideoque satis erit, quadrienniũquadriennium hoc à die finitæ præscriptionis computari, vt tandem post finitam præscriptionem iustæ ignorantiæ causa detur inter quatuor annos restitutio, alioqui profectò plurimum detrahitur auctoritati præscriptionis, nec in hoc casu admittenda erit sententia Bal. in dict. l. falsam. imò à die finitę præscriptionis etiam ignoranti quadriennium currit, ex quo tollitur Aymonis argumentatio. Ignorantia verò in hoc tractatu plenissimè erit probādaprobanda, nec sufficiet iuramentum ignorantis, cùm sit aduersus eum maxima iuris præsumptio ex longi temporis præscriptione, quemadmodũquemadmodum ipse Aymon adducit in d. tract. de antiq. temp. 4. part. cap. materia ista. numer. 62. ex his, quæ notantur in c. proposuisti. de prob. & per Bar. in l. inter omnes. §. rectè. ff. de furt.

Hæc de vsucapionibus, & præscriptionibus ad intellectum huius regulæ attigimus, non ignari, quàm latè pateat vsucapionum campus, sed quo satisfaceremus his, qui à nobis enixè postularunt, vt quæ Salmanticæ hac de re olim publicè magistra voce tradidimus, in publicum emitteremus. Lector candidus eo animo accipiat ista, quo à nobis fuere elaborata, ita quidem, vt censuram ęquam, ac beneuolam in his euoluendis exhibeat.

Trium Relectionis de Præscriptionibus partium D. COVARRVVIAS, FINIS.

p. [430]

Covarrubias ...: Opera Omnia

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.