Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

SECVNDAE HVIVS OPERIS PARTIS INITIVM.

TAndem hic locus exigit, vt latiùs eam explicemus irregularitatem, quæ ab homicidio procedit, siquidem hæc in praxi sæpissimè contingat. Duas verò partes habet, prior de homicidio voluntario, posterior de casuali tractabit. Nam de necessario agemus in specie statim in tertia huius tractatus parte. Vtriusq;Vtriusque sanè examẽexamen requiret, quòd genericè aliqua de homicidio præmittamus. Est igitur homicidium

1

^† corporis peremptio, authore August. lib. 19. contra Faustum, c. 23. c. homicidium, de pœnit. dist. 1. Corpus autem hîc humanũhumanum intelligo, & animatum, cùm alioqui peremptio non conueniat corpori inanimato, & de hominis occisione tractetur. Idem August. lib. 1. de Libero arbitrio, c. si homicidium. 23. q. 5. scribit, homicidium esse hominis occisionem. Homo autem constat ex anima rationali, & carne, aut corpore, idcircò percutiens hominem mortuum, aut corpori inanimato caput abscindens, non potest accusari homicidij. notat Bal. per tex. ibi in l. 1. num. 19. C. qui accus. non poss. idem in l. sororem. C. de his quib. vt indign. & in l. ex hoc iure, nu. 10. ff. de iusti. & iure. atque eadem ratione constat, non esse irregularem, qui corpori mortui, & vita functi membrum absciderit, animo illum hominem occidendi, si eum viuum comperisset, quod notat. Archid. in cap. periculosè, de pœnit. dist. 1. idem in c. vlt. 5. q. 1. Doct. in c. si aliquis. de homi. & Feli. in ca. sicut dignum, eo. tit. col. 4. Anania in cap. sicut ex literarum, de homicid. col. vlt. nume. 37. ff. de quæst. Albert. Trotius de vero & perfecto cleric. libr. 2. capitul. 20. nu. 7. Ludouic. Carrer. in pract. crim. titul. de homicidio. §. 1. numer. 21. & 22. qui tradit hunc puniendum esse de iniuria mortuo illata, iuxta illius iustam æstimationẽæstimationem, & æquissimam pœnam, argumento deducto ex l. qui sepulchra. C. de sepul. violat. l. 2. §. aduersus. ff. eo. tit. notat Matthæ. de Afflict. in constitut. Neap. lib. 3. Rubr. 56. præter ea, quæ de sepulchro violato traduntur iure regio, in l. 13. tit. 9. par. 7. l. 3. tit. 13. par. 1. l. 1. & l. 3. tit. 18. lib. 4. Fori.

Voluntarium homicidium est, quod dolo malo animo occidendi committitur, leg. 1. in principio. & l. diuus. ff. de Sicarijs. l. in leg. Cornelia. ff. eo. titul. capit. 1. §. si quis hominem, de pace tenend. capitul. sicut dignum, de homicid. docet Angelus in tracta. de malefic. §. scienter, & dolosè. ex hoc autem voluntario homicidio dubio procul cōtrahiturcontrahitur irregularitas: modò animum ipsum occidendi sequatur actus occisionis. Nam & irregularitas actum exteriorem requirit. tex. elegans in c. vlti. 15. q. & probatur ea ratione, quam superùs exposuimus, in huius operis parte prima, numero 4. Hoc verò in loco voluntarium homicidium intelligo non solùm cùm occidens explicitè tendit ad occisionem, & occidere vult, sed & quoties eius voluntas tendit in eum actum, ex quo de per se, ac immediatè mors sequitur, non per accidens, siquidem voluntas peccantis, & agentis malum fertur in id, quod fit, & in omne illud, quod per se, non per accidens sequitur ex illo. Cuius assertionis sit exemplum in eo, qui Sempronium percusserit prauo animo, volens ei iniuriam irrogare, eiusq́ue faciem cicatrice signare, non occidere, nec tamẽtamen potuit manum ita temperare, quin grauiter percusserit, ex eaq́ue percussione mors fuit sequuta. profectò hic erit homicida voluntarius, voluntas enim percutientis fertur in percussionem, & in omne id, quod immediatè, & per se, non per accidens ex ea fuerit sequutum, & sic in homicidium ex percussione per se, & immediatè sequutũsequutum. Id manifestè sensit S. Thomas 1. 2. q. 20. art. 5. qui docet, peccata aggrauari ex euẽtibuseuentibus, qui posteà succedunt, non solùm, quando illi sunt præcogitati, sed etiam quando pręter intentio|

p. 556

nem successerunt, si illi euentus per se, & necessariò sequuntur ex priori opere, aut saltem, vt pluribus ita illa eueniunt. probat hoc ipsum text. in capit. vltim. de homi. in 6. & l. quoniam multa. C. ad l. Iul. de vi. l. 1. §. ex incendio. ff. de incen. ruina, & naufrag. notat Caiet. in 2. 2. q. 64. artic. 8. sed quia multa lector passim comperiet, quæ huic nostræ propositioni videantur aduersari, præsertim, quòd voluntate, & proposito delicta distinguuntur. c. cum voluntate, de senten. excom. oportet rem istam longiùs repetere aliquot prænotando, quæ dubitationem istam radicitùs explicent.

Primum enim illud constitutissimum sit, delictum, aut peccatum committi non posse absque voluntate, malitia enim cuiusque actus praui à voluntate procedit, quæ præcipua est in omni peccato: cùm prima causa peccati sit in voluntate, quæ imperat omnes actus humanos, peccatum autem nihil aliud est, quàm actus humanus malus, quemadmodum probatur in capit. 1. 15. quæst. 1. ex Augustino lib. 1. retractat. capitul. 15. qui asseuerat, peccatum non posse esse nisi voluntarium, idem docet Aristot. 3. Ethicor. cap. 1. S. Thom. in 1. 2. q. 71. omnibus eius quæstionis articulis. quo fit, vt qua ex parte in actu humano contigerit inuoluntarium, ex ea quidem malitia absit, & omnino peccatum, quòd & nos de ignorantia disputantes explicuimus in capit. alma mater, secund. part. §. decimo, numero septimo.

Secundò ex proximè dictis constat,

2

^† maleficia, crimina, & delicta voluntate distingui in hunc equidem sensum, vt voluntarium constituat delictum, inuoluntarium autem ab eo excuset, & liberet, cùm propter inuoluntarium malitia cesset: ea verò ex voluntate procedat, igitur voluntas distinguit delictum à non delicto, & peccatum à non peccato discernit, cap. cum voluntate, de sent. excom. l. qui iniuriæ. ff. de furtis. l. verum, in princip. ff. eo. titulo. l. quod Reipublicæ. ff. de iniur. sunt & ad hæc plures authoritates, quibus passim hoc ipsum confirmatur, delictum siquidem, aut peccatum nequaquam potest accidere, nec constitui absque malitia illud committentis, quæ quidem malitia minimè datur ex inuoluntario.

Tertiò considerandum est, voluntatem ferri quandoq;quandoque in actum homicidij directè, & per se, quandoque indirectè, & per accidens. Directè quidem fertur voluntas in homicidium, quando quis animum habet occidendi: & hæc est perfecta, propriaq́ue homicidij malitia. l. 1. C. de Sicar. l. 1. §. diuus. ff. eo. tit. Indirectè autem, & per accidens fertur voluntas in homicidium, quoties fertur in id, ex quo immediatè, & per se, non per accidens homicidium sequitur. Nam in id, quod per accidens sequitur, nullo modo fertur voluntas, nec directè, nec indirectè, erit sanè huius assertionis exemplum, quòd S. Tho. exponit in 1. 2. q. 76. articul. 4. dicens, quòd causa peccati non est directè voluntaria, sed indirectè, & per accidens, quando quis vult bibere vinum immoderatè, fertur quidem tunc voluntas directè in potum immoderatum, indirectè autem, & per accidens in ebrietatem, quæ fuit sequuta directè, & immediatè ex potione immoderata. Hęc denique Thom. Cui adijciam libenter Palud. in 4. sentent. dist. 32. q. 1. articul. 3. col. 5. & panorm. in capitul. quia diuersitatem, de conces. pręb. numer. 3. iuncta glos. ibi in verb. suspensus, & numer. 11. ex quibus ipse colligo, voluntatem huius bibentis vinum immoderatè, minimè ferri nec directè, nec per accidens in id, quod ex ebrietate fuerit per accidens sequutũsequutum præter spẽspem. Dicitur autẽautem magis, vel minùs in directa voluntas in homicidium, quoties actus per se volitus, aut voluntate comprehensus, magis vel minùs tendit ad ipsius homicidij periculum, sicut deducitur ex diuo Thoma 2. 2. q. 64. artic. 8. ad 2. & ibi Caiet. præsertim in responsione, ad 3. & in versicu. & confirmatur authoritate Augustini. idem apparet ex eodem Tho. 1. 2. q. 20. articul. 5. cuius paulò antè mentionem fecimus. Huic verò propositioni & alia conueniunt, quæ tradentur in 3. huius operis parte, quæstione de Ebrio, & in illationibus statim examinandis.

Interim tamen hac in controuersia expendere conabor duo Iurisconsultorum responsa, quæ mihi videntur pari ferè ratione proposita, dissimillima censeri. Extat enim apud Vlpianum in l. 3. ff. ad l. Cornel. de Sicar. hoc cuiusdam Senatusconsulti testimonium. Sed ex Senatusconsulto relegari iussa est ea, quæ nōnon quidem malo animo, sed malo exẽploexemplo medicamentũmedicamentum ad conceptionẽconceptionem dedit, ex quo ea, quę acceperat, decessit. Paulus verò in l. si quis aliquid. §. qui abortionis. ff. de pœnis, ita inquit, Qui abortionis, aut amatorium poculum dant, & si dolo non faciant, tamen quia mali exempli res est, humiliores in metallum damnantur, honestiores in insulam amissa parte bonorum relegantur: quòd si eo mulier, aut homo perierit, summo supplicio afficiuntur. Hæc Iurisconsultus. Vnde cùm in vtroque responso probetur dolum abesse, & excludi: proponatur tamen res mali exempli, mirũmirum fortasse videbitur, cur morte secuta in vno casu delinquens relegatione, in altero vltimo supplicio puniatur. His accedit, quod Aristoteles in libris de Moribus, quæ magna Moralia vocantur, narrat, cùm fœmina poculum amatorium dederat amatori, & eum interemerat illa potione, in iudiciumq́;iudiciumque Areopagi vocata esset, elapsam illam fuisse seueritatẽseueritatem iudicum nulla alia de causa, nisi quòd planum factum esset, ipsam eo maleficio ex consulto, & dolo non vsam. Dederat enim philtrum amoris |

p. 557

causa, quamuis fine suo excidisset. Vnde intelligi poterat, non esse id sponte factum, nec enim obesse voluit, sed prodesse. Hyllus etiam frementi Herculi patri apud Sophoclem in Trachinis apertè rem exponit, dicens, Deianiram, cùm putasset corpori ipsius iniecturam, quod conciliandi amorem vim haberet, reuocandiq́ue abalienatum ipsius animum, peccasse errore quodam, non voluntate. Cicero item in tertio libro, De natura deor. Nec enim, inquit, Herculi nocere Deianira voluit, quum ei tunicam sanguine Centauri tinctam dedit. Sed ad Iurisconsultorum responsa regressus, illud asseuerare constanter non verebor, ideo apud Paulum vltimo supplicio delictum puniri, quód ille actus ex propria vi, ac natura maximè tendat in periculum mortis, aut grauissimæ læsionis: siquidem abortio ipsa, ob corporis dissolutionem valde periculosa est: poculaq́;poculaque amatoria in hoc propinantur, vt iudiciũiudicium amatoris perturbent, mutent, & euertant. quo fit, vt licèt dolus absit, nec is actus fuerit factus animo occidendi, & ideo per se, & directè non possit dici homicidium voluntarium, indirectè tamẽtamen, & per accidens dicatur ea occisio voluntaria magis, quia actus per se volitus, aut voluntate comprehensus, magis tendat ad ipsius homicidij periculum. Vlpianus verò eum casum exposuit, in quo poculum datur ad conceptionem, quod non est ita periculosum, quippe quod confici soleat ex his, quæ vires corporis augent, hominesq́ue, & fœminas natura debiles, medicamine ipso fortiores ad generationem reddit, qua ratione non ita tendit actus hic voluntate comprehensus in periculum mortis, vt tendit ille, quo abortionis, vel amoris causa pocula ministrantur.

Quartò proximè adnotandum erit, tunc verè dolum homicidio voluntario perfectum adesse, quoties voluntas occidentis directè, & per se in actum homicidij fertur: & sic habet homicida occidendi animum. dict. l. 1. §. diuus. l. in lege Cornelia. ff. de Sicarijs.

Quintò illud est omninò animaduertendum, quòd ad punitionem ordinariam homicidij præcipuè attenditur verus animus occidendi, perfectus inquam dolus, & tandem voluntas directa in ipsum homicidij actum, in ipsamq́ue hominis occisionem, ita quidem, vt quoties homicidium voluntarium sit, voluntate tamen indirecta, & per accidens contingenti, tunc pœna ordinaria remittatur, in aliamq́ue commutetur, quasi minuatur peccatum, pro ratione indirectæ voluntatis, & ob imperfectionem voluntarij. Nam authore S. Thoma 1. 2. q. 76. art. 4. voluntas per accidens tendens in peccatum minuit culpam peccati. idem probat text. celebris in d. l. in lege Cornelia. cuius mentionem egimus alibi, ad apertiorem huius quæstionis resolutionem, & deinde ad intellectum c. vlt. de homicid. in 6.

Sextum hoc in loco non incongruè proponitur, peccata

3

^† & malificia, quo ad exteriorẽexteriorem actum, saltem materialiter, vt ita loquar, minimè distingui ex proposito fine, quemadmodum docet S. Thomas 1. 2. q. 18. artic. 6. cuius hæc sunt verba: Aliqui actus dicuntur humani, in quantum sunt voluntarij, sicut suprà dictum est, in actu autem voluntario inuenitur duplex actus, scilicet actus interior voluntatis, & actus exterior, & vterque horum actuum habet suum obiectum, finis autem propriè est obiectum interioris actus voluntarij, id autem, circa quod est actio exterior, est obiectum eius: sicut igitur actus exterior accipit speciem ab obiecto, circa quod est, ita actus interior voluntatis accipit speciem à fine, sicut à proprio obiecto, id autem, quod est ex parte voluntatis, se habet, vt formale ad id, quod est ex parte exterioris actus, quia voluntas vtitur membris ad agendum sicut instrumentis. Neque actus exteriores habent rationem mortalitatis, nisi in quantum sunt volũtarijvoluntarij, & ideo actus humani species formaliter consideratur secundum finem, materialiter autem secundum obiectum exterioris actus, vnde Philosophus dicit in quinto Ethicorum, quòd ille, qui furatur vt committat adulterium, est per se loquendo magis adulter, quàm fur. Hactenus diuus Thomas, qui in eadem 1. 2. quæstione 72. articul. 1. ascribit, peccata distingui, & differre secundum obiecta, & idem esse distingui secundum obiecta, & secundum finem, quia omnis actus quatenus à voluntate procedit, formalem habet speciem à fine, & sic ab eius obiecto, hic autem finis semper est ad rationẽrationem boni existentis, vel apparentis: siquidem malum est præter voluntatem, & voluntas quo ad finem semper habet rationem boni: quemadmodum idem Thomas explicat 1. secunda quæstione octaua articu. primo. ex Dionysio, capitulo quarto, de Diuinis nominibus. & Aristotele secundo Physicorum, actus autem voluntarius semper consideratur ad distinctionem peccatorum, & fit hæc distinctio propriè per se, secundũsecundum eundem Thomam prima 2. quæstion. 72. articulo primo, interior verò actus semper distinguitur secundum finem, exterior autem materialiter secundum obiectum, in quo exercetur, idcirco maleficia ex proprosito fine non sunt distinguenda, nec commodè distinguuntur, idem vlterius constat, si actuum humanorũhumanorum distinctionem exposuerimus, ex Aristotele 2. Ethicorum, capitu. 6. Diuo Augustino libr. contra mendacium, cap. 7. Sancto Thoma 1. 2. quæstione 18. maximè articul. 8. capit. venerabilibus, §. penultimo, de sent. excomm. in 6. sunt enim actus quidam ex propria natura adeò mali, quòd non possunt aliqua ex causa licere, nec ex aliqua circunstantia esse boni, vt adulte|

p. 558

rium, incestus, stuprum, & in his actibus planè constat, verum esse, quòd ex fine non possint licitè censeri, nec iustificari, sicuti obiter ipse notaui in Epitome ad 4. decret. 2. part. capitulo 3. §. 4. numero 5. & in reg. peccatum. secunda par. §. primo, numero 5. sunt & quidam actus suapte natura mali, qui tamen aliqua ex causa licere possunt, & permittuntur, vt homicidium, quod licèt ex se malum sit, permittitur tandem ad defensionem: in hac actuũactuum specie dictat iuris diuini & humani ratio, quòd in dubio delictum, & prauũprauum agentis animum præsumamus, donec veritas constet. cap. 1. de præsumptioni. Alij actus sunt ex propria eorũeorum natura boni, qui & si possint contingere mali ob aliquem malum finem, ob prauam circunstantiam: attamen in dubio præsumendus est, bonus agentis animus. Sunt denique & alij actus indifferentes, qui possunt esse mali, vel boni ex fine, & propter circunstantiam aliquam, vt risus, deambulatio, & his similes. in his equidem obseruandum est, quòd erit in dubio adsumenda in meliorem partem, & sic in bonũbonum, interpretatio. l. meritò. ff. pro socio. c. estote misericordes, de regul. iur. l. vlt. tit. 10. part. 5. de quo latè tractauerunt è iunioribus Hippo. in Rub. ff. de fideius. numero 45. Francisc. Niconitius in repe. Rub. ff. de noui oper. nunciat. Andreas Alciat. in tract. de præsumptioni. regul. 3. præs. 1. Abb. Anania, & Felin. in cap. cùm dilecti. de accusat. per tex. ibi. qua ratione Bart. eleganter scribit in l. quoties. §. 2. ff. de hæred. instit. quòd si probetur, aliter dictũdictum à contrahentibus, vel testibus, quàm scriptum fuerit à tabellione, præsumendum erit, id errore potiùs quàm dolo scriptum fuisse. Quam sententiam probarunt Andre. Alciat. de præsumpt. reg. 3. præsump. 13. numero 10. & Hippo. in d. Rub. de fideius. numer. 66. Ego verò perpensa hominum malitia, & præsertim his consideratis, quæ frequenter solent à tabellionibus dolo & fraude committi, non facilè admitterem hanc opinionem, nisi apud me probatissima foret ipsius tabellionis rectitudo. Igitur actus exteriores boni per se, aut indifferentes omnes sunt præsumendi boni, nisi ex inordinata voluntate, aut malo fine mali iudicentur: Imò simpliciter hi actus boni dicuntur, mortaliter autem boni, vel mali ex recta, vel inordinata voluntate, ex bono vel malo fine praui, aut boni censendi sunt: actus verò ex sua natura mali, & sic peccata, non possunt esse boni, nec distingui ex fine, aut bona intentione, secundum magistrum sententi. in 2. distin. 40. post Augustinum super Psalmum 31. & in homilia 7. lib. quinquaginta homiliarum. cap. fortè. 14. q. 5. quo fit, vt delicta voluntate distinguantur, id est ex ratione voluntarij, & inuoluntarij: vt paulò antè ostendimus, ꝓpositoproposito autẽautem & fine minimè distinguantur, nisi qua ex parte finis refertur per rationẽrationem propiam ad actum voluntatis, & ideò quia finis refertur ad actum voluntatis interiorem, cuius obiectum est, actus autem interior habet pro obiecto id, in quo ipse omninò exercetur, & voluntas fertur in obiectum peccati, secundum quod ipsum peccatum distinguitur: ideo idem est id, quòd peccata distinguantur secundum obiecta, & secundum fines: authore Thoma in d. q. 72. ar. 1. ad primum. Ergò proposito maleficia distinguuntur, quatenus propositum ad voluntatis actum spectat, & sic idem est voluntate, & proposito distingui delicta, dicto capitu. cum voluntate. l. qui iniuriæ. ff. de furtis. cum similibus paulò antè citatis. de quo latè Hippol. in l. 1. §. diuus, ad fin. ff. de Sica. & in sing. 176. post alios, quos ipse refert.

Hinc sanè poterit expendi quæstio elegans, qua solet controuerti, an delinquens

4

^† puniendus sit, si sequatur ex delicto publica vtilitas etenim ex crimine per se nihil bonum sequi potest, per accidens autem poterit bonum aliquod ex malo procedere & deduci: sic sanè fur surripiens alteri proprias res, & eas sibi rapiens inter aliena supellectilia literas proditionis Reipublicæ inuenit, quo factum est, vt detecta proditione salua fuerit respublica, vtrum hic sit furti puniendus, in declamationibus Seneca disputauit. libr. 10. declama. q. vlt. nec Ancha. ausus est definire in c. Canonum statuta, de consti. fol. 19. col. 3. est tamen hæc dubitatio ita definienda, vt si quis alienas res surripuerit animo furandi, & voluntate in furtum directa, & sic in rem illicitam, peccet peccato furti, in cuius obiectum voluntas huius furantis fertur, & omninò puniendus sit: licet ex accidenti proditionis literas inter furtiuas res inueniens maximum Reipublicæ periculum detecta proditione impedierit, & vitauerit. probat tex. in c. relegantes, 23. q. 5. cuius meminit ad hanc ferè quæstionem Panormit. in c. nouit, de iudic. num. 29. quòd si quis res alienas surripuerit, non vt eas furto sibi habeat, & adquirat, sed vt proditionis literas intercipiat in maximum Reipublicæ obsequium, suspicione ductus, quòd proditio à domino rerum tractabatur, vel quòd apud eum erant proditionis literæ, hic maximè laudandus est, non puniendus, nec furti peccatum habet: quippe qui non animo furandi, nec contrectandi res alienas domino inuito hoc admiserit facinus, sed vt interciperet proditionis literas, quod licitum eidem erat. Deducitur hoc ex cap. dixit Sara, ad finem. 32. quæstion. 4. ex l. 2. §. postea cùm Appius. ff. de origine iuris. quem text. mirabilem esse asserit Barbat. in capit. intelleximus, de iudi. columna tertia. commendat Roma. cons. 310. notant in specie hanc distinctionem Felin. in capitulo primo, columna vlt. de præsumpt. & Hieronym. Cagnolus in dict. l. 2. §. his legibus latis, col. 3. ff. de orig. iur. Nec tamẽtamen est simile, quod Iuriscon|

p. 559

sultus scribit in l. 3. §. in bello. ff. de re milit. tex. in capit. vlt. ad finem. 22. quæstio. 2. ex capi. 24. primi Regum. quibus probatur, puniendum fore eum, qui aduersus pręceptum Ducis belli quidquam egerit, etiamsi id in victoriam felicem cesserit Reipublicę. commendat CremẽsisCremensis in singul. 150. hoc ipsum intelligens, nisi aliquid nouè post Ducis præceptum acciderit, quod suadeat fieri, nec possit commodè ipse belli dux consuli: idem Rochus Curtius in capit. vltimo, de consuetu. folio paruo. 27. colum. 2. est etenim hæc militaris disciplinæ lex iustissima, vel ea ratione, quòd in bello obedientia sit admodum vtilis Reipublicæ, & trāsgressiotransgressio Imperio valde perniciosa: quippe, quæ cum maximo Reipublicę periculo plerunque exerceatur: sicuti tradit Felinus in capit. causam. columna penulti. de iudic. idem Felin. in c. illud. de maiorit. & obedient. Accedunt iuri memorabilia maiorum exempla. Posthumius Tiburtius filium fortissimum adolescentem Aulum Posthumium, quòd sua sponte iniussu patris egressus hostes fudisset, capite plecti, & securi percuti iussit, auctore Valerio Maximo, lib. 2. capite secundo, de disciplina militari. quod facinus graui vsus argumento Titus Liuius libro quarto primæ Decadis, non Posthumio, sed L. Manlio Torquato tribuendum esse censet. Is enim L. Manlius, aut T. Manlius Torquatum filium T. Manlius securi coram omni exercitu percuti fecit, quòd inscio & ignorante patre, cum hoste Gemino Metio Duce Tusculanorum prouocatus pugnauerat, & prouocatorem hasta confodijsset. quod & Valerius Maximus refert libro nono, capite de Ira. ex iunioribus hęc & alia tradidêre Erasmus in prouerbio, Manliana Imperia. & Claudius Cottaræus de Iure militari, libro tertio, cap. 7. Plutarchus ex veteribus in Paralellis, c. 25. qui idem de Epaminunda, & eius filio Stesibroto, scribit.

His profectò vtcunq;vtcunque melius potuimus prænotatis circa voluntarium homicidium, quo ad irregularitatem, & quo ad huius criminis punitionem multa in specie deducemus, ex ꝗbusquibus possit commodè percipi, quid in hoc tractatu respondendum sit, præsertim ad intellectum, veramq́;veramque Iuris Pontificij & Cęsarei decisionũdecisionum interpretationem, quæ hac in re passim commemorantur.

Primò constat ex his, neminem irregularem constitui, nec decerni ex deliberata valde occidendi hominem voluntate, etiamsi ea ex causa cum telo armatus, insidias alteri intenderit, modò ipsum nec occiderit, nec ei membrum amputauerit.

[5]

^† quod probatur in cap. vltim. 15. quæstione prima. capit. sicut. 32. quæstio. 2. text. optimus in c. cogitationis. de pœnit. dist. 1. l. cogitationis. ff. de pœnis. tenet in specie gloss. in capit. si aliquis. de homi. vbi eam sequuntur Doct. communiter, sicuti asserit Albertus Trotius de vero, & perfect. Cler. libr. 2. cap. 20. num. 5. idem tenent Feli. in ca. sicut dignum. colu. 4. vers. tertiò fallit. de homi. Hippo. in l. is, qui cum telo. colum. vltim. C. de sicarijs. idem Felin. in tract. quando conatus. vers. sextò fallit. est ad hoc gloss. singula. in cap. periculosè. de pœnit. distinct. 1. etenim licet Anani. in dict. cap. si aliquis. Trotius, Felin. & Hippol. ex dict. gloss. contrarium adnotauerint, verè iuxta eius integram literam, quę in aliquot codicibus desideratur, communem opinionem probat. ita equidem legitur: Sed nunquid dices irregularem Clericum, qui homicidium voluit facere, nec fecit, quia non potuit? non credo, quòd sit irregularis tanquam de homicidio, licet sit voluntarius homicida, quia lex promotionis potiùs opus considerat, quàm voluntatem. 15. q. 1. cap. si quis non iratus. 32. q. 2. capit. sicut. licet sit homicida quo ad Deum. infrà eodem. c. si cui. vbi tamen factum sequitur, grauius est peccatum. hactenus gloss. quæ manifestam facit pro communi opinione auctoritatem.

Obijcitur tamen huic opinioni, text. in cap. si cui. de pœnit. distinct. 1. capitul. si propterea. ead. distinct. & deinde pręceptum illud: Non concupisces. quo inordinatus mentis, etiam solius appetitus, eiq́ue pręstitus consensus palàm prohibetur. text. ad idem celebris in l. si quis cum telo. C. de sicar. vbi punitur solus occidendi animus cum exterioris actus conatu. probatur idem in l. si quis non dicam rapere. C. de Episcop. & Cleric. & alijs plerisque auctoritatibus. Quibus constat, conatum puniri vtroque iure. His accedit, quòd secundum Sanctum Thom. in 1. 2. quæstione 20. articu. 4. & Card. Caiet. ibi. Card. item à Turre Cremata in capit. si quis non dicam rapere. de pœnitent. distinctio. 1. actus exterior non addidit in bonitate & malitia ex fine actui interiori. tametsi finis consequutus addat in bonitate & malitia voluntati bonæ vel malę ex fine. non enim actus exterior addit aliam malitiam, aut bonitatem actui interiori ex parte finis de per se. eandem tamen malitiam vel bonitatem intendit varijs quandoque modis: imò secundum materiam & circumstantias actus exterior, vt terminus actus interioris, addit aliquid bonitati vel malitiæ ipsius actus interioris. textus ad idem in capit. sed pensandum. distinctione sexta. gloss. optima in capitulo primo. de eo, qui mittitur in possess. caus. rei seruand. Ergo actus interior mentis pręsertim cum exteriori conatu puniẽduspuniendus est, & puniri poterit.

Sed & his rationibus respondendum erit, lege diuina interiorem actum, vtpote eius legislatori cognitũcognitum puniri, vel præmio affici, nōnon ita lege humana, quæ in actum interiorẽinteriorem potestatem nōnon habet, quod alibi latiùs adnotauimus. Quòd si actus interior in exteriorem conatũconatum erumpat, is optimè legi humanæ subijcitur. |

p. 560

Deinde illud est adnotandum, voluntatem nōnon esse vel in malis, vel in bonis perfectam, nisi sit talis, quæ oportunitate data operetur. Etenim si desit facultas voluntate existente perfecta, vt operaretur quis, si posset, defectus perfectionis, quæ est ex actu exteriori, est simpliciter inuoluntarium. Inuoluntarium autem sicut nōnon meretur pœnam, vel præmiũpræmium in operando bonum aut malum, ita non tollit aliquid de præmio, vel de pœna, si homo inuoluntariè simpliciter deficiat ad faciendum bonum vel malũmalum, auctore Thoma in dicto articul. quarto. quod Caietanus ibi intellexit accipiẽdoaccipiendo bonum vel malum moraliter, non tamen secũdumsecundum hanc vel illam humanam legem, quæ actus interioris exequutionem exigit per exteriorem operationem.

Hinc deducitur, quo ad pœnam irregularitatis non esse animum, voluntatem, nec actum interiorem cōsiderandumconsiderandum, imò nec conatum ipsum, quod modò explicuimus: Cùm ipsa lex Pontificia, quantum ad hoc, verum actum homicidij aut mutilationis exigat. quod & Henric. post alios docet in cap. 1. de eo, qui mittitur in possess. & ibi Card. Secundò in de apparet, idem esse quo ad excommunicationis & censuræ Ecclesiasticæ pœnas. Quibus minimè afficietur, qui deliberatissimum animum habuerit, omniq́ue conatu curauerit agere id, cuius causa excommunicatio est indicta. gloss. elegans in capit. in audientia. de senten. excommunicatio. communiter inibi recepta. Cardi. in Clement. 1. quęstio. 3. de vsuris. Feli. in dicto tract. quando conatus. vers. sextò fallit. de quo & ipse aliqua scripsi in repeti. capit. Alma mater. de sent. excom. in 6. prima parte. §. 10. numero 15.

Tertiò in fertur, in d. l. si quis non dicam rapere,

[6]

^† non puniri lege humana interiorem tantùm actum mentis, sed exteriorem, nempe ipsum conatum, qui per exteriorem operationem processit, nam in atrocioribus criminib. conatus ipse puniendus est, secundum Bal. per textum ibi in dicta lege, si quis non dicam. glo. in verb. putamus. ibi communiter probata in l. 1. §. hęc autem verba. ff. quod quisque iuris. vbi Romanus, Regia l. 2. titulo 31. part. 7. & est omnium communis sententia post Cynum in d. l. si quis. probat idem textus elegans in ca. 1. de homic. in 6. lex, quisquis. C. ad leg. Iul. maie. gloss. in l. præsenti. C. de his, qui ad Ecclesiam confugiunt. quam dixit esse peregrinam Felinus in tractatu, quando conatus. versicu. fallit quintò. Nam si homo magnum aliquod scelus, aut eiusmodi tentat patrare crimina, in quibus magna calamitas, aut graue admodũadmodum exitium futurum est, procul dubio leges humanæ inceptum facinus, ac si consummatum esset, puniri voluerunt. Non enim secus censuere eum, qui tam atrox dirumúe facinus moliri ausus fuit, quiq́ue ad tam exitiale scelus animum induxit, pœnis affici oportere, ac si illud opere consummasset, quod in leuioris noxæ criminibus, & vbi non est tanta sceleris magnitudo, locum non obtinet. Huc pertinet, quod Cicero in eleganti pro Milone oratione ad exaggerandam inuidiam, ad improbādumimprobandum grauissimum scelus, tentatum equidem causa occidendi Pompeium illum Magnum, in quo totius Reipublicæ salus & maie stas periclitabatur, incusans Clodij seruum in æde Castoris cum sica, vt Pompeium trucidaret, deprehensum fuisse, in hunc modum loquitur: Nisi quia res perfecta non est, ideò punienda non fuit, quasi exitus rerum, non hominum consilia legibus vindicentur, minus dolendum fuit re non perfecta, sed tamen puniendum certè nihilominùs. Hęc Cicero, cuius ad hanc distinctionem meminit Alexand. ab Alex. dierum genialium, lib. 2. cap. 16. ad idem facit, quod notant Bartol. in l. 1. C. ad legem Pompei. de parricidijs. & Salyc. in l. 1. C. de maleficijs. quòd si & in his atrocioribus affectus fuerit intra animum retentus, nec ad opus aliquod exterius eruperit, nulla pœna humanæ legis huic affectui nocet, nec pro eo constituenda est: quemadmodum Regia lex præcitata, & aliæ, quas ex Iuris Ciuilis responsis adduximus, probant. siquidem, vt inquit Cato, voluntates, nec legibus nec pœnis fiunt obnoxiæ.

Verùm circa illationem istam non leuis est controuersia, an conatus in atrocioribus criminibus sit ordinaria pœna delicti perfecti & consummati puniendus. Sunt etenim, qui censent, conatum in his criminibus etiam deductum ad proximum ipsius consummati sceleris actum, etiamsi non stet per conantem, quin illud peregerit, sed aliquo exteriori impedimento fuerit impeditus, eadem lege, non tamen eadem pœna puniendum. Hanc opinionem probant ex textu in capi. sicut dignum. §. illi autem. de homicid. cui respondere possumus, in eo casu conatum non fuisse deductum ad proximum ipsius perfecti criminis actum, nec conantem fecisse, quicquid agere ad actus perfectionem potuisset. Et nihilominùs eandem sententiam tenent Cynus in dict. l. si quis non dicam rapere. colum. 2. & ibi Salycet. Angel. de maleficijs. in glossa, Sempronium mandatorem. col. 2. Thomas Grammatic. voto 20. & decisione 74. nume. 12. Cæpola in consil. vlti. col. penulti. Andre. Isernia in cap. 1. §. si verò. de capita. qui curiam vendi. Felin. in tractat. quando conatus. colum. vlti. quamuis ipse nōnon ita in specie hoc asseuerauerit: sed & Cyni opinionem probant Thomas Grammatic. decisio. 2. num. 22. Ioan. Bernardi. in pract. capit. 91. & est communis opinio secundum Hippolyt. in consil. 105. colum. 1. tradit in dict. l. is, qui cum telo. C. de sicar. eandem opinionem fatetur communem Thomas Grammat. in voto 8. colum. vlt. & Ludouic. Carreri. in pract. cri|

p. 561

minali. Rubr. de homicidio. §. 2. num. 19. qui, & Hippo. plures autores ad id citarunt.

Contrariam tamen sententiam, quòd in atrocioribus criminibus puniatur pœna ordinaria conatus ipse ad aliquem proximum actum deductus, ita, vt per ipsum conantem nōnon steterit, quin fuerit scelus omninò consummatum. probat text. elegans in capit. 1. de homicid. in 6. cui accedit text. in dicta l. si quis non dicam rapere. & in d. l. si is, qui cum telo. Nec tamen hîc agendũagendum erit de eo puniẽdopuniendo, qui spontè pœnituerit, & criminis cōmittendicommittendi conatu cessauerit, cui parcendum est. l. qui falsam. ff. de falsis. sed tantùm tractabimus de puniendo eo, qui mentis interiorem cogitationem ad exteriorem actũactum deduxerit, ita, vt per eum non steterit, quin crimen ipsum perageret. qua in re video multa à Iuris vtriusq;vtriusque Doctoribus frequẽterfrequenter tradi adeò perplexè, vt maximo labore opus sit ad discernendum ea, quæ sint ad praxim cōgruacongrua, & recipienda. quam ob rem ipse conabor iudices admonere, quid mihi visum fuerit, iam sæpissimè hac in controuersia dubitanti.

Primùm admonendum est, quoties de puniendo conatu in atrocioribus criminibus actum fuerit, non omnia crimina, quę grauissima existimantur, pari iudicio censenda fore. ex his etenim vnum erit grauius & atrocius altero. cap. consideret. de pœniten. distinct. 5. l. aut facta. ff. de pœnis. l. quid ergo. §. pœna grauior. ff. de his, qui notant. infamia. c. aut facta. de pœnit. dist. 1. Nam licet Cicero in Parad. ca. 3. & Iouinianus hæreticus probare conati fuerint, omnia peccata esse æqualia: id tamen falsum est, erroneum, & hæreticum: quemadmodum docent Sanctus Thomas 1. 2. qu. 73. Castro de hæresibus. in verb. peccatum. Ioan. Arbore. lib. 14. Theosophiæ. cap. 9. igitur quo ad punitionem conatus in criminib. atrocibus, quo ad pœnam ordinariam, vel extraordinariam, iudex perpendere debet ipsius criminis qualitatem, ne vna & eadem mensura omnia metiri conetur.

Secundò, pręter ipsius criminis grauitatem considerandi sunt actus ipsi, ad quos fuerit conatus ipse deductus, vt ex his, & simul delicti qualitate iudex perpendat, qua pœna conatus puniendus sit. Sunt etenim actus quidam, qui proximi censentur ipsius criminis exequutioni: non tamen sufficiunt hi, vt ex parte conantis delictum perfectum sit: cùm & aliud ad perfectionem eius supersit ab ipso criminis autore agendum. Cuius rei sit exemplum in eo, qui cogitauit ac decreuit patrem occidere, & hoc animo patrem aggressus est, pater autem seipsum defendit, aut aliunde impedita fuit parentis occisio. Sunt alij actus ita propriè ad criminis perfectionem pertinentes, vt nihil his peractis supersit agendum ex parte delinquentis ad criminis perfectionem, licet mors sequuta non fuerit ex eo, quòd adhibitum sit aliquod medicamentum, quo fuerit im pedita. Erit sanè exemplum in propinante alteri venenum causa homicidij: quod quidem venenũvenenum minimè nocuerit ad mortem, quia medicamẽtismedicamentis sit eius vis extincta. Horum equidem actuũactuum distinctionem præ oculis habere debent iudices, vt in atrocioribus criminibus pœnam ordinariam vel extraordinariam conantibus inferant: nam in aliquot criminibus adeò erit cōsiderandaconsideranda eorum grauitas, vt sufficiat, conatũconatum deductum fuisse ad priores actus: in alijs verò hoc non erit satis, sed erunt necessarij posteriores, quandoque nec hi sufficient ad ordinariam pœnam.

Tertiò, est omninò considerandum in delictis, quæ atrociora non sunt, conatum puniendum fore pœna extraordinaria, iuxta ipsius conatus qualitatem, non tamen ordinaria, & hoc quidem eo casu, quo conatus est ad exteriorem actum deductus, nec stetit per conantem, quin delictum consummaretur. Etenim arbitror, non debere hunc conatum manere, nec dimitti impunitum: imò puniendũpuniendum fore iudicis arbitrio, non pœna ordinaria. Hanc conclusionem ipse deduxi ex mente omniũomnium, qui de conatu hactenus scripsêre. præsertim Salyc. in dict. l. is, qui cum telo. col. 2. sensit eandem opinionem Regia l. 2. statim citanda. & l. secularis. ff. de varijs crimini. cuius meminit Bal. in d. l. si quis non dicam rapere. col. 2. & Chassanæ. in consuetu. Burgund. Rub. 1. §. 5. vers. Archidiaconus. nu. 123. eandemq́; ratione ipsa probauerim. Nam hic conatus ad exteriorem operationẽoperationem deductus, licet criminis speciem, in quāquam voluntas ferebatur, non perfecerit, dubio procul delictum est, & ad sceleris audaciam pertinet, quæ Reipub. est perniciosa: & ideò expedit, actum istum no dimitti impunitum. quod Plato libr. 9. de legibus elegantissimè docet. eadem sententia probatur auctoritate, præsertim ex l. Imperator Seuerus. ff. de iure fisci. l. generaliter. vbi gloss. & Bart. ff. de calumniat. l. 1. in princ. & ad fi. ff. de extraordi. crimi. vnde fit, vt consuetudo totius Christiani orbis, qua obtentũobtentum est, leges punientes conatum abrogatas esse, sit planè intelligenda quo ad pœnam ordinariam. etenim extra ordinem arbitrio iudicantis puniendus est conatus ipse ad exteriorem actum deductus, tametsi huius consuetudinis plures meminerint. maximè Spec. tit. de accusat. §. 1. Iason post Angel. in l. 1. §. vltim. ff. quod quisque iuris. Bald. in l. 3. C. de seruis fugit. Hippol. in l. eiusdem. ff. de sicar. & in dicta lege, is, qui cum telo. numero 12. C. eodem titu. Alexand. & ibi Carolus in consilio 15. libro primo, & plerique alij, quorum iuniores meminêre. & Hippol. in dict. consil. centesimoquinto. nulla autem pœna conatus puniendus erit in his communibus criminibus, quoties sua sponte qui conatur, pœnituerit, & |

p. 562

ab opere cessauerit. l. qui ea mente. & ibi gloss. ff. de furt. l. qui falsam. ff. de falsis. Regia l. 2. tit. 31. parte 7. fatentur omnes. & docet Felin. in tract. quando conatus. col. 1. qui eiusdem operis col. vlti. scribit, posse iudicem, licet non teneatur, mitigare pœnam à lege statutam, quoties lex conatum punierit. textus optimus in l. aut facta. §. euentus. ff. de pœnis. notat Salyc. Bald. referens in dicta l. is, qui cum telo. num. 6. quod est intelligendum, ita, vt discretus iudex pœnam moderetur secundum actuum & criminũcriminum distinctionem, quam paulò antè tradidimus, & quæ potest colligi ex Salyc. in dicta l. is, qui cum telo. colu. 2. quæ omnia ad varias species deduci possunt: quarum aliquot speciatim subijciam, vt inde possit aliquid certũcertum hac in quæstione proponi.

Primò, infertur

7

^† intellectus ad text. in l. quisquis. C. ad legem Iuli. Maiesta. vbi probatur, in eo crimine, quod atrocissimum est, conatum puniri pœna quidem ordinaria. oportet enim hîc perpendere criminis grauitatẽgrauitatem, eiusq́ue conditionem, cuius proprium est, vt conatus ad actum exteriorem deductus, nempe ad tractatum, & consilium initium cum alijs circa proditionem, vel his equidem simillimũsimillimum, ad speciem criminis læsæ maiestatis perfecti pertineat, cùm is proditor sit, & huius criminis auctor, qui aduersus Rempublicam, aut Principem fuerit aliquid machinatus per actus exteriores. quorum mentio fit in l. 1. & 2. ff. ad legem Iuli. Maiestat. l. 1. titu. 2. part. 7. est in specie Regia. l. 2. titulo 31. partita. 7. vt planè in hac specie conatus ad actu exteriorem, qui proximus sit, deductus, efficiat eius auctorem criminis huius reum. Quod communi omnium sententia receptum videtur: vt tradit Ludouic. Carreri. in pract. Rubri. de homi. §. homicidij. numer. 15. Angel. in l. 1. §. hęc verba. ff. quod quisque iur. Hippoly. in l. 3. ff. de sicarijs. colum. 4. imò magistratus omnes animaduertere debent in hoc crimine puniendo, quantũquantum periculum toti Reipublicæ ex eo immineat. Multa enim sunt huic atroci delicto specialia, quę commemorat Ioan. Igneus, in quęstione, an Rex Francię recognoscat superiorem. numero 108. Nam & vbi conatus ipse ad exteriorem actum deductus, etiam absque criminis consummatione delicti specialis nomen habet: tunc illius criminis pœna ordinaria puniendus est. quod probatur in l. 1. ff. de effracto. l. vulgaris. §. qui furti. ff. de furtis. notant in specie Salycet. in dicta l. is, qui cum telo. columna 2. & Henric. in capit. 1. de eo, qui mittit. in posses. col. 5. exemplum est satis obuium in eo, qui alterius portas fregerit causa furti, quod minimè potuit peragere: profectò hic punietur pœna ordinaria, non furti, sed effractoris. de quo crimine legito Chassanæum in consue. Burgund. Rubrica 1. §. videndum. numero 51. & l. hi, qui. ff. ad legem Iul. de vi publica. & l. 18. titu. 14. part. 7. l. 6. titulo 5. lib. 4. fori. & l. 74. styli.

Secundò, infertur

8

^† interpretatio ad l. vnicam. C. de raptu virgin. & ei similem RegiāRegiam. l. 3. titu. 20. par. 7. est enim illud crimen grauissimum. idcircò oportet explicare, sitne illius constitutionis pœna admittenda contra eum, qui raptum minimè consummauerit, tametsi conatus fuerit, id agere per actus exteriores, & perfectioni huius criminis proximos. Et Angel. ibi censet, rapientem virginem, si eam stupro non affecerit, nec cognouerit, non esse puniendum illius constitutionis pœna, sed alia mitiori, quasi illa constitutio exigat raptum cum stupro. Idem tenent Anania. in capit. penultim. de raptori. colum. penulti. Deci. in consilio 234. colum. vltim. Hippolyt. in consil. 105. colum. 2. Cæpola. consil. 57. Ludoui. Carreri. in pract. criminali. titulo de homicidio. §. circa. numero 285. idem habet communis opinio secundum Boërium, decisio. 316. colum. 2. quibus adstipulatur l. 1. titu. 10. libro 4. fori. contrarium tamen deducitur ex l. si quis non dicādicam rapere. C. de Episcop. & Clericis. & idem tenent Andreas Isernia, & Matthæus de Afflictis in constitutionibus Neapolitanis, libro primo, Rubrica decimanona, quæstione secunda. lex enim, quæ punit raptum virginum libidinis causa factum, considerat pro huius punitionis ratione stuprum, & virginitatis vitium, quod frequentissimè ex raptu sequi solet. Hęc verò lex rationem habet continuam, finem cōmunemcommunem, & vniuersalem, non particularem: & ideò licet eius ratio cesset in aliquo casu, modò non deficiat in communi, lex nōnon cessat, nec cessare debet: sicuti adnotauimus & nos in 4. Decreta. 2. part. ca. 6. §. 9. num. 8. quamobrem dubia est hæc Angeli & Ananiæ opinio. ipse verò in raptu cuiuscunque virginis simpliciter admitterem sententiam Angeli & Ananię, vbi rapiens, qui poterat à nemine impeditus, virginem raptam stuprare, sponte sua noluit id agere, imò eam illibatam, & integram ad honestum locum duxit. Etenim per eum stetit, quin crimen omninò consummaret. Quo casu video Ananiam & alios loquutos fuisse saltem in exemplis: censeo tamen, esse adhuc raptorem istum grauissima pœna puniẽdumpuniendum. Siquidem quo ad speciem raptus, crimen istud perfectũperfectum mihi videtur, etiam absq;absque copula, si iuris vtriusque mentem consideremus, cùm propter iniuriam parentibus illatam, tum ob ipsius virginis infamiam. Nec enim potest eiusdem virginis opinio vnquam integrè restitui, tametsi mille testibus probatum fuerit, eam nondum corruptam fuisse à raptore. Quis enim credet hoc, iuxta illud Oenones ad Paridem apud Ouid. de rapta Helena à Theseo:

Aiuuene & cupido credatur reddita virgo?

Quòd si raptor minimè raptam vitiauerit, nōnon propria pœnitentia ductus, sed quia id agere |

p. 563

non potuit, nec per eum stetit, quin eam stuprauerit: tunc sanè pœna ordinaria eum puniendum esse opinor, iuxta d. l. vnicam. vbi Hipp. nu. 254. & Lud. Carreri. in d. nu. 285. ita expressim tenuerunt. Quibus adstipulatur Regia l. 2. titulo 31. part. 7. & auctoritas Iserniæ, ac Matthæi de Afflict. & deniq;denique ipsius Ananiæ mens, & exemplum.

Sed in raptu alicuius monialis arbitror non esse admittendam distinctionem istam: imò raptor pœna mortis puniendus est, & deniq;denique ordinaria, si verè rapuerit libidinis causa, & ex monasterio abduxerit, tametsi eam non stuprauerit, cùm id potuisset agere. Hoc enim crimen grauissimum est, & maius quàm simplicis virginis raptus, cùm in eo non tantùm ipse raptus monialium, sed & conatus sit omninò puniendus. d. l. si quis non dicam rapere. vbi Bal. Paul. & alij hoc tenent. & Andr. Isern. ac Matth. de Afflict. in dict. constit. Neapol. opti. text. in l. 4. titu. 10. libr. 4. fori. licet existimem, conatum ad rapiendam monialem, si rapta non fuerit, nec abducta è monasterio, grauissimè puniendum fore, non tamen pœna ordinaria. Ad hęc optimè conducit, quòd coitus cum moniali sapit incestum, & eius quędam species esse quibusdam, tametsi impropria videtur. glo. in c. virginibus. 27. qu. 1. l. 5. titu. 15. lib. 8. ordi. l. 2. tit. 17. part. 4. l. 13. tit. 2. ead. part. mortisq́;mortisque pœna punitur. Auth. de sanct. Episcop. §. penu. c. si quis rapuerit. 27. q. 1. not. Panor. in c. monasteria. de vita & hone. Cleric. Paul. Grillandus in tract. de pœnis omnifar. coitus. lib. 3. q. 1. num. 18. Clericus verò, nam de Laicis hæc sunt intelligẽdaintelligenda, cum moniali carnale commercium habens, officio & beneficio priuatus in arctũarctum monasterium ad perpetuam pœnitentiam detruditur. c. si quis Episcopus. & c. si qua. 27. q. 1. etiam si hæc fornicatio non fuerit publica, nec scandalum dederit. quod not Anania cons. 1. & Ioan. Bernard. in pract. crimi. c. 75. Hinc poterit lector perpendere. l. 2. tit. 19. par. 7. quæ simplicem coitum cum moniali, non pœna mortis, sed pœna simplicis stupri puniendum esse respondit.

Tertiò deducitur ex his

9

^† intellectus ad text. in dict. cap. 1. de homicid. in 6. ex quo probauimus superius, conatum pœna ordinaria delicti puniendum fore, etiamsi non sequatur effectus, modò per conantem non steterit, quin delictũdelictum consummaretur, modò crimen sit grauissimum, vt pote Assasinium, de quo ea constitutio tractat. Etenim hanc opinionẽopinionem ꝓbantprobant in Assasinio cōmunicommuni, id est, vbi quis pactionem cũcum altero fecerit pecunia ꝓmissapromissa, vel data, vt occideret Titium. Ang. cons. 14. & Chassa. in consue. Burgun. Rub. 1. §. videndũvidendum. nu. 7. asseuerans, se ita vidisse Mediolani factum. Et tamen contrariũcontrarium quo ad pœnam ordinariam, licet punitionem extraordinariam admittant, conantur tenere Hippol. in d. cons. 105. & in d. l. is, qui cum telo. C. de sicar. ad finem. & alij paulò antè citati in hoc cap. vers. verùm circa illationem istam. quasi punitio constituta in d. c. 1. extraordinaria sit, non ordinaria, quod mihi non satis applaudit, nam pœnæ in d. c. 1. statutæ, graues profectò sunt, & Iure Pontificio ordinariæ, nec id negari verè potest, qua ratione in hac difficili quæstione constituerem ipse aliquot casus iuxta ea, quæ pręmisimus ad propriam huius materiæ de conatu cognitionem.

Primus casus exponitur in proprio crimine Assasinij, scilicet, cùm tractatur pecunia data, aut promissa de occidendo homine Christiano per ministerium alicuius infidelis ex gente Assasinorum, quemadmodum ipse adnotaui lib. 2. Variar. resolut. cap. 20. nume. 10. nam in hac specie ob tanti criminis immanitatem opinor omninò seruandam prædictam constitutionem, vt illius pœnis, & alijs ordinarijs puniatur ipsum mandatum, etiam non sequuto homicidio, si per ipsum mandantem nōnon steterit, quin homicidium fuerit sequutum. quod mihi manifestum fit ex d. c. 1. vbi Philippus Francis. post Ioan. And. in reg. in pœnis. de regu. iur. in 6. scribit, in ea constitutione mandatum tantùm puniri, vt delictum quidem speciale: atq;atque ideò ad pœnas inibi statutas, mandatum ipsum sufficere: nec tunc probatur, conatum in hoc casu pœna ordinaria puniri, siquidem non conatus, sed crimen consummatum puniatur.

Secundus subijcitur casus secundum cōmunemcommunem Assasinij significationem, in eo, qui cum quolibet Christiano, aut infideli pecunia data vel promissa pactionẽpactionem inierit de homine Christiano occidendo. & sanè in ipso mandatario, si ad actum proximum processerit, & conatum ipsum deduxerit, vt per eum minimè steterit, quin scelus peregerit, notant puniendum fore pœna ordinaria. Ang. in d. cons. 14. & Chassa. in d. nu. 7. Matth. de Afflict. in constit. Neap. lib. 1. Rubr. 12. nu. 16. Ioan. And. in regu. in pœnit. de regul. iur. in 6. Thom. Grammat. in voto 9. asseuerans, ita pronunciatum fuisse in senatu Neapolitano. eandem opinionem sequitur Ludouic. Carreri. in pract. criminali. Rub. de homicid. §. 2. num. 12. & in §. 5. nume. 8. & nu. 100. Bal. & Ang. in l. 1. §. hæc verba. ff. quod quisque iuris. & licet Angel. in d. constit. 14. & in l. item apud Labeonem. §. si curauerit. ff. de iniu. existimet pium esse, quòd iudex pœnāpœnam mortis in hoc casu ordinariam, in mitiorẽmitiorem & extraordinariam cōmutetcommutet: ego arbitror, locum fore ordinariæ pœnæ, nec eam minuendam esse, si conatus fuerit deductus ad actum admodum proximum ipsius criminis cōsummationiconsummationi, secundum ea, quæ ad hāchanc controuersiam præmisimus. facit ad hæc, quòd constitutio in dicto capit. 1. à summo Pontifice statuta, non tantùm in mādantemandante locum habet, sed & in ipso mādatariomandatario, sicuti nos explicuimus in dicto libr. 2. |

p. 564

variarum resolutio. cap. 20. numer. 10. versic. quarto.

Tertiò proponitur, quid dicendum sit de ipso mandatore in hac specie, nam iuri conueniens satis est, quod hic puniatur eadem pœna, qua & mandatarius. Quo fit, vt si mandatarius ad actum processerit ita proximum perfectioni criminis, quòd pœna mortis sit dignus: eadem erit ipse mandator plectendus. Quam opinionem ipse colligo ex text. in dicto capi. 1. secundum eius communem intellectũintellectum. Etenim illa constitutio in ipso mandante loquitur verè, & ad mandatarium per Doctores extenditur. Huius etiāetiam sententię auctores sunt omnes hi, qui in crimen Assasini cẽsentcensent, conatum deductum ad actum proximum ipsi sceleri esse ordinaria pœna puniendum. sic sanè Ludoui. Carreri. in d. §. 5. nume. 8. hunc casum ex alijs per eum citatis definiuit. Nec potest congruè iure probari differentia, quam inter hunc casum, & præcedentem constituit Thomas Grammat. voto 8. & 9. ad fin. siquidem actus hic proximus ipsius sceleris consummationi erit sufficiens ad puniendum ordinaria pœna mandatorem, cùm & sit satis ad puniendum ipsum mandatarium, qui crimen iussu ac mandato alterius commisit. Maximè huic opinioni locus erit ex eo, quod frequentissimo omnium consensu receptum est, in d. c. 1. conatum puniri, etiamsi non sequatur effectus. & tamen ea constitutio mandatorẽmandatorem potiùs quàm mandatarium pœnis inibi expressis persequitur, quæ quidem persequutio ad hunc casum potissimè pertinet, cùm de mandato puniendo tractauerit. quemadmodum FrācusFrancus & Doctor. ibi adnotarunt.

Quartò, si quis pecunia data vel promissa mandauerit alterum occidi, & mandatarius ad exteriorem conatus actum non processerit, ipse mandans non est ordinaria, sed extraordinaria tantùm pœna puniendus, cùm alioqui in alijs criminibus non ita atrocibus, nulla foret pœna in hoc casu mandātimandanti infligẽdainfligenda. quod not. Bart. in l. non solùm. §. si mandato. ff. de iniur. numero 3. Ange. de Maleficijs. in glo. Sempronium mandatorem. col. 2. atq;atque in hac specie loquuntur Hippol. in d. cons. 105. & in d. l. is, qui cum telo. Tho. Gram. in d. voto 8. & in decis. 2. nu. 25. & rursus voto 20. Ludoui. Carreri. in d. §. 5. nu. 8. Dynus & Angel. in d. l. item apud Labeonem. §. si curauerit. cui opinioni facillimè subscribent omnes, qui probare conati sunt, adhuc in atrocibus criminibus conatũconatum non esse puniendum pœna ordinaria, quorum opinio tunc obtinebit, cùm ipse conatus non processerit ad actum exteriorem, saltem eum, qui sit admodum proximus, & directus in delicti consummationem.

Quintò, ex his facilior erit decisio eius quæstionis, quam tradit gl. in d. c. 1. de homici. in 6. in verbo, mandauerit. vbi asserit in hoc crimine Assasinij non esse satis ad effugiendam pœnam illius constitutionis, quòd mandator reuocauerit mandatum ante eius exequutionẽexequutionem, quam glo. sequuntur ibi Domi. & Francus. & profectò vera est, quoties reuocatio mandati minimè nota fit mandatario, atq;atque ideò ipse vel mandatum exequitur, vel ad actum proximũproximum ipsi crimini processerit. Etenim in hoc casu nōnon excusat mandatorem reuocatio mandati, quę, vt eum excuset, debet nota fieri ipsi mādatariomandatario re integra. gl. in c. cùm quis. vbi Doct. de sentẽsenten. excom. in 6. quæ est ordinaria, secundum Feli. in c. ex parte Decani. nu. 6. de rescript. & nota. secundum Alex. in l. si pecuniam. §. 1. ff. de condict. caus. dat. vbi Bartol. idem probat. & Felin. in cap. sicut dignum. de homic. nu. 14. optima glo. & ibi Doct. in cap. mulieres. §. vlti. de senten. excom. quam sequitur & explicat Syluest. in verb. excommunicatio. 6. notab. 3. & Aufreri. in Clement. 1. de offic. ordin. regu. 3. nume. 6. quòd si mandatum fuerit reuocatum, nec aliquis effectus sit sequutus, quia mandatarius fuit certus de reuocatione: tunc non erit locus, etiam in atrocioribus, pœnæ ordinariæ, licet extra ordinem vterque sit arbitrio iudicis puniendus. quod notat Hippol. in d. consil. 105. & in d. l. is, qui cum telo. col. pen. Lud. Carre. in d. §. circa. nu. 78. & idem ipse dixerat nu. 8. constatq́;constatque ex proximè adnotatis. sed si mandatarius non obstante reuocatione ad mandati exequutionem processerit, videtur sanè, nōnon esse mandatorem pœna ordinaria puniẽdumpuniendum adhuc in his atrocioribus criminibus: sicuti apparet ex glo. in d. c. cùm quis. & his, qui eam sequuti sunt. Ipse tamen in hac specie grauiori pœna, quàm in præcedenti, punirem ipsum mandatorem.

Sextò, hinc perpendi poterunt Baldi verba, in l. non ideò minus. C. de accusatio. num. 16. ita enim scribit: Etsi dicas, quòd in istis atrocissimis punitur consilium solum: ergo punitur tractatus & ordinatio: & non est aliquod mandatum, quin sit tractatus & ordinatio. l. & si amicis. ff. de adulter. Respon. quòd solus tractatus, & sola ordinatio non punitur de iure, nisi sit processum ad alium actum ordinatum de per se ad ipsum factum. l. si quis non dicam rapere. C. de Episcop. & Cleri. & ff. de pœnis. l. cogitationis. Hactenus Bald. sentiens, adhuc in grauissimis criminibus mandatum non puniri, nisi processum sit ad actum ordinatum in ipsam mandati exequutionem. Hæc enim Baldi sententia est intelligenda quo ad pœnam ordinariam, vt mandatum ea puniendum non sit, etiam in his grauissimis delictis: nec tamen hinc sequitur, non esse extra ordinem mandatũmandatum puniendum, præsertim in Assasinio, cuius criminis pars est præcipua, ipsum mandatũmandatum, & ipsa conuentio in id facta, vt pecunia conductus homo alium incautũincautum occidat. quod sensêre Doct. in d. c. 1. de homici. in 6. ma|

p. 565

ximè Francus ibi post Ioan. And. in regu. in pœnis. de regu. iur. in 6. idẽidem erit in his criminibus, in quibus tractatus ipse maximè ad speciem criminis accedit, nempe in crimine lęsæ maiestatis, in quo pœna forsan ordinaria erit mandati iniungenda. Potuit sanè Bal. eum sensum habuisse, vt adhuc in grauissimis sceleribus mandatum solum, nec pœna extraordinaria puniendum sit. vt in casu l. si quis non dicam rapere. Præterquàm vbi mandatum ipsum potissimè sceleris speciem constitueret, sicuti de Assasinorum crimine probauimus. sed Bartol. in dicto §. si mandato. & Angel. in dicta glossa, Sem pronium mandatorem. columna secunda. & plerique alij eum sequuti existimarunt, in delictis atrocioribus solum mandatum puniendum fore pœna extraordinaria. Quorum opinio mihi magis applaudit, quamuis Felin. in tract. quando conatus. col. 2. sequatur Baldi sententiāsententia: imò in quocunq;quocunque delicto æquũæquum est, quòd mandatum ipsum saltem nondum re integra reuocatum pro modo & qualitate criminis, quod mandatum est, puniatur arbitrio discreti iudicis, quicquid Bartol. dixerit.

Quartò, infertur ex præmissis vera interpretatio text. in dicta lege, is, qui cum telo. C. de sicarijs. qua quidem constitutione cautum est,

10

^† pœna homicidij ordinaria puniendum esse eum, qui cum telo hominis occidendi causa incesserit, tametsi non occidat. Etenim receptũreceptum est, consuetudine eam pœnam sublatam esse, quod paulò antè adnotauimus. Nihilominùs vbi conatus quis fuerit ꝓditorièproditoriè hominẽhominem occidere, & ad actum exteriorem processerit illato vulnere, forsan erit locus pœnę ordinariæ, quẽ quemadmodum ex lege Regia deducitur. l. 2. titu. 13. lib. 8. ordina. Ea nempe ratione, quòd homicidium proditorium grauissimum crimen sit. c. 1. de homicid. cuius intellectũintellectum nos tradidimus libro secundo Variarum resolutio. cap. vlt. numero 7. Quamobrem in hoc grauissimo crimine satis erit iuxta quorundam opinionem, quòd ipse conatus ad actum omninò proximũproximum consummationi delicti processerit, & quidem ad vltimum actum, qui à delinquente agendus est ad criminis perfectionem, licet nōnon fuerit mors sequuta. Sunt etenim hi actus ferè vltimi maximè considerandi, vt iudex perpendere hinc valeat, an pœna sceleris consummati sit delinquens omninò puniendus, vel minori.

Quintò, non incongruè deducam ipse, quæ modò distinximus ad definitionem illius quæstionis passim controuersæ,

11

^† an is, qui tentat alium occidere veneno, sit puniendus pœna mortis, quamuis mors sequuta non fuerit, nam Iurisconsultus in l. 3. in princip. ff. de sicar. expressim asserit, hunc puniendum mortis pœna, nempe ipsius legis Corneliæ supplicio. Regia l. 8. titulo 8. part. 7. Sed quia communi totius orbis consuetudine derogatum est legibus, conatum absque vero affectu punientibus, contrariam sententiāsententiam: imò quòd pœna extraordinaria puniẽduspuniendus sit, qui venenum causa mortis alteri propinauerit, si vel medicamentis, vel alia via mors sequuta non fuerit. tenent Bald. consilio 443. lib. 3. Cæpola consilio vltimo. Angel. in l. 1. §. fit iniuria. ff. de extraordin. crimin. Floria. in l. item, si obstetrix. ff. ad legem Aquil. Hippolyt. in dicta l. 3. Alexan. ad Bartol. in l. 1. ff. ad legem Pompei. de parricid. Parisius in consil. 177. nume. 13. lib. 4. Matthæ. de Afflictis. in constitutio. Neapol. libr. 3. Rubr. 41. Augustin. Ariminensis in additionibus ad Angel. de Maleficijs. in verb. & ex interuallo. ad finem. Cremens. in singul. 49. Thomas Grammatic. eleganter in decisio. 2. Neapol. qui testatur, ita non semel in supremo Neapolitano prætorio decisum fuisse: & esse hanc opinionem communem asserit eam sequutus Ludouic. Carreri. in pract. titul. de homicidio. §. homicidij. num. 19. sensit Felin. in tract. quando conatus. colum. 4. notat iterum idem Thomas Grammatic. decisione 74. numero 16. & 17.

Verùm hac in quæstione obseruandum est, istud crimen esse grauissimum: quippe, quod ad proditoriam occisionem pertineat, secundum Bald. in l. nemo. column. 3. C. de summa Trinitat. Anani. & Felin. in capit. 1. de homici. text. optimus in l. 1. C. de malefic. & Matthe. Bald. & Salyc. in l. cùm fratrem. C. de his, quibus vt indig. Alexand. in consi. 145. num. 6. lib. 7. Ludouic. Carreri. in pract. criminali. §. homicidij. num. 98. item illud est omninò respiciendum in præmissa specie, vbi quis venenum causa mortis, & animo occidendi alteri dederit, & propinauit, actum istum esse adeò proximum consummationi criminis, vt denique is sit vltimus ab occidente agendus, nec enim ad mortem quidquam aliud superest ab eo agendum, vt planè constat. idcircò censeo, veriorem esse contrariam opinionem, & arbitror, hunc pœna ordinaria puniendum: cui sententiæ suffragantur omnes, qui voluerunt, in his atrocioribus, conatum ad proximum actum deductum ordinaria pœna dignum fore. His accedit Regia lex in proxima illatione citata. deinde & l. 50. tit. vlti. lib. 8. ordina. qua constitutum est, mittentem sagittam in mortem alterius, morte plectendum, etiamsi non percutiat. Maximè tandem si percusserit cum ea. l. 5. titu. 13. lib. 8. quæ quidem leges rationem habere poterunt à gloss. in capit. 1. in ver. ad mortem. & ibi Bal. de præsumptionib hanc itidem sentẽtiamsententiam tenent Bart. per text. inibi in l. 1. ff. ad leg. Pompe. de parricid. Ioan. Faber in §. alia. Institu. de pub. iudic. Salyc. in d. l. 1. C. de malefic. & Mathe. Angel. de malefic. in ver. & ex interuallo. col. vlt. Ioan. Igneus eleganter in crimine falsæ monetæ. in l. 1. §. cùm dominus. nu. 23. ff. ad Syllania. nempe in eo, qui falsam |

p. 566

monetam in pecuniæ formam ita excuderet, vt statim expendi posset, licet ea vsus nōnon fuerit. l. si falsos. C. ad l. Cornel. de falsis. Postremò facit opinionem istam iustiorem, quòd auctore Thoma Grammatic. in d. 2. decisione, per magnæ Curiæ iudices apud Neapolim fuerit non semel per sententiam approbata, licet in magno consilio, cuius iudices benigniores solent esse, aliud in contrarium sit definitum. Nec tamen probauerim, pœna mortis puniendum fore eum, qui animo alterum occidendi venenum emerit, & parauerit, non tamen propinauerit, nec dederit. Nam in hac specie totius orbis consuetudo est intelligenda, quæ leges hunc conatum punientes, abrogauit. Etenim Bald. Flor. & Cremensis paulò antè citati contendunt, non posse hunc conatum iustè puniri pœna ordinaria, sed extra ordinem puniendum fore, quicquid Bart. Ioan. Faber, & Angel. de Maleficijs, in contrarium responderint. nos equidem aduersus Cæpol. Angel. & alios asseuerauimus, tunc locum esse pœnæ ordinariæ, cùm quis venenum animo occidendi parauerit, & propinauerit alteri. & profectò idem in hoc casu voluerunt Bald. in dicto consilio 443. & Floria. in dict. l. item, si obstetrix. tametsi Thomas Grammati. pro eius sententia hos auctores adduxerit. sensit & hanc distinctionem Salycet. in dicta l. 1. sic sanè si quis falsam monetam cudere cœperit, nōdumnondum tamen forma ad eius vsum necessaria signauerit, puniendus non est pœna ordinaria, sed extraordinaria, secundum Ioan. Igneum in dicto numero vigesimotertio, ex alijs, quæ ipse adducit: atque ideò iure optimo in hoc casu idem probat Thomas Grammatic. in dicta decisio. 74. dicens à summo Regio prætorio reuocatum mortis iudicium pronunciatum à iudicibus magnæ vicariæ.

Potissimùm est admittenda, ac probanda mortis condemnatio in eum, qui venenum parauerit animo occidendi patrem vel matrem, & propinauerit eisdem. Nam etsi in dicta l. 1. ff. ad legem Pompeiam. de parricid. & in l. 12. titulo octauo. partit. septima, cautum sit, sufficere ad pœnam ordinariam, paratum fuisse venenum ad patris occisionem, & id forsan esset æquissimum, licet consuetudine sublatum: tamen vbi venenum propinatum sit, dubio procul conatus hic erit puniendus ordinaria pœna ob tanti criminis atrocitatem. De hoc etenim crimine legem non tulit Solon, quia non sperauit futurum parricidam,

12

^† teste Cicerone in oratione pro Roscio Amerino. idem de Romulo in eius vita Plutarchus retulit, scribens, Romulum homicidium omne vocasse parricidium, nec de eo, qui patrem occidisset, aliam tulisse legem, quòd illud impium & nefarium, hoc impossibile iudicauerit. Sic sanè apud Romanos veteres omne homicidium parricidium vocatum est. siquidem auctore Festo libro 14. Numa Pompilius hanc legem tulit, Si quis hominem liberum sciens morti dederit, parricida esto. Dicitur autem Parricidium, id est, paris, nempe hominis occisio, aut deniq;denique quasi parenticidium, per syncopen. Nam & Quintilianus libro 8. capit. 6. existimat, per abusionem parricidam dici matris aut fratris interfectorem. vnde olim fuêre in Romana Republica Quæstores Parricidij, id est, iudices, qui de homicidiorum quorumcunque causis cognoscebant: quorum meminit l. 2. §. deinde. ff. de origine iur. sed tandem anno sexcentesimo ab vrbe condita, L. Ostius primus omnium patre occiso parricidium commisit, auctore Plutarcho in eiusdem Romuli vita: & deinde eo tempore, quo Marius Cymbros vicit, P. Malleolus matre interempta insutus culeo in mare præcipitatus est. In huius verò criminis auctores statuta est olim pœna, quæ nondum satis sufficiens est ad tanti facinoris vltionem. cuius Marcus Cice. meminit in eadem oratione pro Roscio Amerina, qui, cùm Solonis meminisset, inquit: quantò maiores nostri sapiẽtiùssapientius? qui cùm intelligerent, nihil esse tam sanctum, quod non aliquando violaretur audacia, suppliciũsupplicium in parricidas singulare excogitauerint, vt quos natura ipso in officio retinere non potuisset, magnitudine pœnæ maleficio submouerentur, insui voluerunt in culeum viuos, atq;atque in flumẽflumen deijci. O singularẽsingularem sapientiam iudices: Nónne vidẽturvidentur ex rerũrerum natura hunc hominem sustulisse & eripuisse, cui repentè cœlum, solem, aquāaquam, terramq́ue ademerunt? vt qui eum necasset, vnde ipse natus esset, careret his rebus omnibus, ex quibus omnia nata esse dicũturdicuntur. Noluerunt feris corpus obijcere, ne bestijs quoque, quæ tantum scelus attigissent, immanioribus vteremur. Non sic nudos in flumen deijcere, ne cùm delati essent in mare, ipsum polluerẽtpolluerent, quo cętera, quę violata sunt, expiari putantur. Denique nihil tam vile, neque tam vulgare est, cuius partem vllam reliquerint. Etenim quid est tam commune, quàm spiritus viuis? terra mortuis? mare fluctuātibusfluctuantibus? littus eiectis? ita viuunt, dum possunt, vt ducere animam de cœlo non queant: ita moriuntur, vt eorum ossa terra non tangat: ita iactantur fluctibus, vt nunquam abluantur: ita postremò eijciuntur, vt ne ad saxa quidem mortui conquiescātconquiescant. Hæc Cicero. Valerius item Maximus lib. 1. capit. 1. Tarquinius, inquit, Rex Marcum TulliũTullium Duumuirum, quòd librum secreta ciuiliũciuilium sacrorũsacrorum continentẽcontinentem custodiæ suæ cōmissumcommissum corruptus Petronio Sabino describendũdescribendum dedisset, culeo insutum in mare abijci iussit: idq́;idque supplicij genus non multò pòst Parricidis lege irrogatum est, iustissimè quidem, quia pari vindicta parentũparentum, ac DeorũDeorum violatio expianda est. Sed & Dionysius Halicarna. libr. 4. idem commemorans, Marcum Attilium custodẽcustodem libro|

p. 567

rum Sibyllinorum hunc Duumuirum appellat. Qui autem olim parentes occiderit, cōmemoratcommemorat Ludouic. Cælius libr. 6. lectio. antiqua. capit. 39. & capit. 43. refert Diodorus Siculus lib. 2. cap. 3. in Aegypto parricidas olim eo supplicio affectos, vt articulatim præacutis calamis cædi iuberentur, deinde viuos supra spinarum aceruum comburi. Extat de parricidij pœna pulchra Modestini lex in l. pœna. ff. ad legem Pompe. de parricid. l. vnica. C. de his, qui parent. occid. §. alia deinde lex. Institu. de publ. iud. Regia l. 12. tit. 8. part. 7. qualibet modò tantisper explicare, quando in tanti criminis memoriam incidimus. Igitur parricida primùm virgis sanguineis verberatur, vt Modestinus in d. l. pœna. tradit, quo in loco Accursius in priori glossemate inquit, has virgas sanguineas dictas proprio fruticis aut arboris nomine. Cuius quidem fruicis meminit Plin. libro 16. c. 18. & idem lib. 24. cap. 10. scribit: nec virga sanguinea felicior habetur. cortex eius interior cicatrices, quæ præsanauere, aperit. Deinde huius criminis Reus insuitur culeo, quẽadmodumquemadmodum Cice. Valer. Max. Modest. & omnes hac de re cōstitutionesconstitutiones explicant. Erat autem culeus saccus ex vtere bubulo, vt interpretatur Theophilus in d. §. alia. meminit & Iuuenalis Satyra octaua:

Libera si dentur populo suffragia, quis tam
Perditus, vt dubitet Senecam præferre Neroni?
Cuius supplicio non debuit vna parari
Simia, nec serpens vnus, nec culeus vnus.

Rursus idem Satyra 13.

Et deducendum corio bouis in mare, cum quo
Clauditur aduersis innoxia Simia fatis.

Culeo autem insuitur cũcum gallo gallinaceo, cane, vipera, & simia: quoniam auctore Theophilo, hæ bestiæ similes mores Parricidæ habere videntur, nam aliæ ex his parentes occidũtoccidunt, aliæ non se continent, quin cum illis pugnent. Horum autem animalium nec Cicero nec Valerius meminêre: sed Modestinus id moribus maiorum tribuens, & post eum omnes leges, quarũquarum mentionem modò fecimus. ViperāViperam Iuuenalis serpentẽserpentem dixit, Regia lex colubrũcolubrum. Specialis autem ratio à quibusdam tradi solet horũhorum animaliũanimalium in huius criminis punitione. Gallus verò gallinaceus dictus est ex eo, quòd latinæ linguæ auctores propter homonymiāhomonymiam huius dictionis gallus, & quia pluribus rebus eadem est appellatio, secundũsecundum Quintil. lib. 7. gallum gallinaceũgallinaceum appellant huius nominis auẽauem: & pleriq;plerique dicere solent gallinaceũgallinaceum absq;absque adiectione galli, quod Budæus in d. l. pœna. ex Plinio, & Columella notauit. galli verò gallinacei pugnaces admodum secum sunt: quod pręter alios Plinius tradit lib. 10. c. 20. adijciens, Pergami omnibus annis spectaculũspectaculum gallorum publicè edi seu gladiatorũgladiatorum. idem & Athenis fieri solitum auctor est Aelianus libr. 2. de vari. histor. cuius meminit Lud. Cælius lect. antiq. libro 9. cap. 13. idem scribit Philon in eo libro, cui titulum fecit, ꝙquod omnis probus liber. & Lucianus in Anacharsi. Galli verò Tanagręi à Tanagra Bœotiæ vrbe, quòd omnium censerentur pugnacissimi, locum fecere prouerbio, auctore Suida. Rhodios etiam Gallos laudẽlaudem hac in re consequutos olim fuisse Plinius scribit in d. c. 2. c. 21. idem de Tanagræis, Rhodijs, & Calcidicis, & Medicis, tradit Columella libro octauo cap. 2. præcipuè galli apud serpentes, & viperam pugnant: hoc etenim & ad huius pœnæ rationem adducit Stephanus Forcatulus in Necyomantia. capit. 34. Canis sanè huic pœnæ adhibetur, vt sceleratum ostendat hominem, & immundum, qui parentem occiderit. Nam Vergilius primo Georgicorum canes immundos appellat, quam rationem Forcatulus excogitat. Nos etiam aptari posse opinamur, quòd teste Plinio libro octauo, capite 40. canis sit fidelissimum homini animal. idcircò ad arguendam infidelitatem parricidę statutum est, vt canis cum eo in culeum mitteretur. Simia equidem ea forsan ratione parricidij pœnæ conuenit, vt nulla sit tanti facinoris imitatio apud homines, quo nullum animal perfectius imitatur, quàm simia, aut quia simiarum generi præcipua sit erga fœtum affectio, adeò, vt plerunque magna ex parte complectendo catulos ipsos occidant: vt testatur Plinius libro octauo, capite quinquagesimoquarto. Ex quibus poteris huius rei rationes aliquot conijcere. Aut ea erit optima, quòd simiæ similes sint hominibus, interim deformes, sicuti Parricidæ, qui sub figura hominum immanitatem belluarum gerunt, atque isthęc ratio Forcatulo placuit. Vipera quidem culeo cum parricida insuitur, quippe, quæ simili sit obnoxia delicto, cùm & ipsa exeso parentis vtero proruperit in lucem, parentemq́ue ipsum occiderit: iusto profectò irrogato supplicio: siquidem, vt enarrat Plinius libro 10. capit. 62. fœminam coêuntis maris præ dulcedine caput prærodere traditum extat. Hinc & Orus Apollo scribit, apud Aegyptios viperāviperam fuisse notānotam HieroglyphicāHieroglyphicam, quæ filium matri insidiantem repręsentaret, cùm vipera non nisi per parricidium in lucem veniat, vtero matris prærupto. Huius rationis meminêre Forcatulus in dicto capitulo trigesimoquarto. & Ludouicus Cælius libro antiquar. lectio. tertio, capite vigesimoseptimo. quo in loco disputat, sitne certum, quod Plinius de conceptu, & partu viperæ scripsit. His deniq;denique sociatus animalibus parricida insutus culeo, ea ratione, quam Cicero refert, in mare proximum mittitur. Nam de mari hac in re meminêre Modestinus in dict. l. pœna. & Valer. Maximus, non fluminis. Cicero verò de flumine ita loquitur, vt & ad mare eandem iactationem referat, quam ob rem in dict. §. alia. & in dict. l. vnica. promiscuè maris & fluminis |

p. 568

mentio fit. Nec ratio abhorret, cùm & eadem vbiq;vbique sit: præsertim, quia mare significat quācunquequancunque aquarum congregationem. gloss. in dicta l. pœna. Bartol. in tractatu de Insula. in princip. & Ioannis cap. 6. lacus Tyberiadis mare appellatur: quasi peculiare sit Hebręis quancunque aquarum congregationem mare appellare. quod constat ex Plinio lib. 5. c. 15. Iosepho libr. 18. antiquit. c. 4. Hegesippo de excidio Hierosol. libr. 4. c. 16. à quibus mare Tyberiadis appellatur lacus Genesaræ, quem ipse Iordanis facit. ad cuius occidentem in gratiam Tyberij Herodes Tetrarcha condidit vrbem, quam Tyberiadem dixit. idem ex Pausania Heliacorum primo adnotauit Ludo. Cælius libro 14. lectio. antiq. capit. 14. neque solis Hebræis licuit lacus, & flumina maris nomine nobilitare, nam & Seruius in 1. Aeneid. super illis versibus:

Vnde per ora nouem vasto cum murmure montis
It mare præruptũpræruptum, & pelago premit arua sonanti:

Mare, inquit, id est, flumen, quod, vt Varro testatur, accolæ mare vocant. Loquitur etenim Virgilius de Timauo, quod est nomen fontis & fluuij, secundum Melam libr. 2. capit. 4. Philon item Iudæus de Essæis refert, in Aegypto stagnum esse, quod vocant Maria, sicut ex eo adnotauit Forcatulus: tametsi verius illud sit, Philonem non de mari, aut congregatione aquarum, quæ ab ipso mari dicantur Maria, sed de lacu Mariæ intellexisse. quod constat ex eodem Philone in lib. de vita contemplat. Eusebio lib. 2. Histor. Eccles. c. 17. Arriano de gestis Alexandri libr. 3. qui quidem Lacus & Mareotis dictus est ex Q. Curtio lib. 4. Hieronymo in Esaiam cap. 19. Theodoreto lib. 1. Eccles. histor. cap. 30. meminit & Athenæus lib. prim. fontis, quę in Aegypto apud Alexandriam dicta fuit Maria, à qua vinum in signe nomen accepisse tradit, vt dictũdictum fuerit Mareoticum. obtinuit tamen apud Hebræos prænotata loquutio. Sic & mare mortuum dicitur alter Iordanis lacus. Hæc sanè de lege Pompeia de Parricidis, ad cuius interpretationem addit Modestinus eos esse bestijs obijciẽdosobijciendos, si non sit propè fluuius, nec mare, in quod iactentur. dict. l. pœna. Paulus in receptis sententijs lib. 5. ad l. Pompeiam, refert, pro regionis qualitate parricidas, vel bestijs obijci solitos, vel viuos exuri. Lege autem Pompeia occisores parentum, liberorum, & aliorum quorundam à latere cognatorum, affiniumq́;affiniumque eadem pœna plectebantur, nempe ea, quæ legis Corneliæ de sicarijs fuit. l. 1. ff. ad l. Pompe. hac tamen distinctione obseruata, vt occisores parentum, more maiorũmaiorum speciali pœna culei punirẽturpunirentur: alij verò legis Cornel. de sicarijs ordinaria quidem, cuius mentio fit in l. 3. ad fi. ff. ad l. Corn. de sica. & hoc satis explicitè traditur in d. l. pœna. postea equidem in l. vnica. C. de his, qui parent. occid. & in d. l. Regia, latior est culei pœna, cùm ea plurib. alijs cognatis à latere & affinibus inducitur: eaq́ue punitio per Iustinianum in dicto §. alia deinde lex. legi PōpeiæPompeiæ tribuitur, quasi ad eius extensionem pertineat: quod & ipse obiter adnotaui in Epitome ad 4. decret. 2. part. capit. 7. §. 7. nume. 16. Sed & Cyrenenses olim, nempe Mithridatis tempore, Leandrum quendam fratricidam, simul & Tyrannicidam culeo insutum, in mare proiecerunt, teste Plutarcho libro de claris mulieribus. In hos verò parricidas, aut sanè in eos, qui nouercam occiderant, extat lib. pri. Græcum & elegans Epigramma in hunc sensum: Ne sepelias hoc cadauer: sit enim cibus, & rapina canibus. Nam omnium mater terra non recipit matricidam. Ex quo facillimè intelliges, qua ratione parricidæ non sepeliantur, lege quidem hoc prohibente.

Scribit sanè Suetonius in Augusto. c. 33. pœnam istam culei non solere inferri parricidis, nisi confessi fuissent hoc ipsum crimen. Multa pręter hæc de parricidis tradit Ludoui. Carreri. in pract. §. homicidij. num. 128. Platonis autem sententiam circa huius criminis punitionem, si quis nosse cupit, legat ipsius dialogum nonum de legibus.

Hæc quidem obiter de lege Pompeia tradidimus ad conatus puniendi tractatum, cui finem ponimus, lectorem admonentes, vt Nico. Boêr. legat decis. 316. disputantem, an conatus sit puniendus in crimine grauissimo, quod luxuriæ causa cum brutis animalibus perpetratur, iuxta c. mulier. 15. q. 1. & Matthæ. de Afflict. in constitut. Neapol. lib. 3. Rubr. 42. numer. 12. idem ferè tractantem de conatu Sodomię, cuius distinctio cōducitconducit maximè ad intellectum Regiæ pragmaticæ de puniendis Sodomitis. item Ioan. Igneum in l. 1. §. cùm dominus. ff. ad Syllanum. nu. 21. & præcedentibus, latè examinantem, an sint aliquot delicta, quę ex animi tantùm cogitatione quo ad forum exterius cōsiderenturconsiderentur, saltem aliquot exterioribus signis contingentibus, & præmissis, nempe in vitio fugitiui. l. quis sit fugitiuus. §. item apud Iulianum. ff. de ædilit. edi. l. si quis seruo. C. de furtis. cũcum pluribus, quæ ad id citari & adduci possunt: quæ tamen cautè sunt intelligenda, iuxta notata per Baldum, consilio 250. numero octauo, libro primo. & consilio 382. libro quinto, numero nono.

§. PRIMVS.

SECVNDO principaliter hoc in tractatu infertur, homicidiũhomicidium volũtariumvoluntarium esse, & irregularẽirregularem eius auctorem constituere, etiamsi in id voluntas non feratur directè, sed indirectè: tametsi non debeat pœna ordinaria puniri. Prior pars huius illationis probatur ex his, quæ diximus in præcedenti c. versic. tertiò considerandum. sub numero secundo, & num. primo. versic. voluntarium. Posterior autem pars constat,

1

^† quia homicidium commissum absque animo vero occidendi, & directa voluntate in ipsum homicidij actum, non punitur pœna ordinaria huius criminis. quod obiter attigimus in d. num. 2. ad fin. text. elegans in l. Cornelia. l. 1. §. diuus. ff. de sicarijs. l. 1. & l. eum, qui. C. de sicar. l. cùm autem. versic. capitalem. ff. de ædilitio edict. quem text. dixit esse meliorem iuris Ias. in l. nōnon dubium. C. de legibus. 7. colu. ad idem plurimum conducit. l. in actionibus. §. sed in his. & ibi Iaso. ff. de in litem iur. text. optimus in l. 5. titu. 8. part. 7. & in l. 15. tit. 13. libro 8. ordinat. eandem conclusionem tenuerunt Bald. in l. 1. colum. 5. C. de seruis fugi. & in l. data opera. colum. 4. C. qui accusa. non poss. Bald. in cap. 1. §. si quis hominem. de pace tenenda. Abb. in simili quæstione. in cap. olim. in 1. de restit. spol. & plures, quorum statim mentionem agemus. Est etenim huius assertionis quo ad istam vltimam partem ea propria ratio, quòd ille defectus voluntatis directè & deliberatè in homicidium culpam minuat, & ideò pœnam: quemadmodum ex Thoma in dict. nume. 2. explicauimus. Hæc verò imperfectio voluntatis ex multis poterit præsumi: sed præcipuè deducitur ex ipso instrumento, quo fuerit vulnus illatum: sicuti probatur in c. significasti. in 2. de homici. cuius præter Docto. ibi meminêre Bald. in l. solam. C. de testi. colu. 3. & alij statim citandi. text. similis in l. 1. §. sed si claua. ff. de sicar. l. eum, qui. C. eodem tit. l. 1. C. de emendat. seruo. l. equos. & ibi Bart. C. de cursu publico. libro 12. tradunt multa Felin. num. 11. & Anania vlt. notab. in dict. c. significasti. Aretin. consilio 80. & consilio 147. Alciatus libro 1. dispunct. c. 17. Carol. Molin. in Alex. cons. 15. lib. 1. Dec. consil. 9. & consilio 134. Cæpola consilio 33. cum tribus sequ. Ang. de maleficijs. glo. scienter & dolosè. Hipp. in d. l. 1. de sicar. num. 2. & 32. & nume. 9. idem in l. nihil interest. ff. de sicar. nume. 15. Lud. Carrer. in pract. crim. §. homicidij. nume. 22. est & ad hæc optima glo. in Auth. de armis. quæ pen. est. tradit Catellia. Cotta in memorabilib. dictione, armorum. igitur iudex quo ad remittendāremittendam pœnam ordinariam exactè perpendet actus ipsius qualitatem, vt hinc coniecturam habeat, quantum defuerit animo ad directādirectam occidendi voluntatem: quo denique iuxta eam imperfectionem, & iuxta voluntarij defectum pœnāpœnam ipsam moderetur. volũtasvoluntas enim directa ac perfecta fuit ad percutiendum, non tamen ad occidendum, tametsi ex percussione præter animum percutientis sequuta fuerit immediatè occisio. qua ratione considerandum est ex ipso percutiendi modo, ex instrumento, quo illatum est vulnus, qua culpam percutiens in homicidio habuerit, nempe quantum fuerit indirecta, aut minus directa voluntas ad occisionẽoccisionem, ex eo, quòd vel instrumentum aptius erat, vel qualitas vulneris promptior ad homicidium, quod ex ipso vulnere immediatè fuit sequutũsequutum. Etenim ex hoc adsumitur pręsumptio volũtatisvoluntatis, vel magis vel minus indirectæ in ipsam occisionem. Nam cùm delicta non possunt absq;absque voluntate perfici nec cōmitticommitti, operæpreciũoperæprecium est omnibus rectè pensitatis voluntatem istāistam coniectare, vt culpāculpam delicti deprehẽdamusdeprehendamus. Quod apparet in d. l. 1. §. diuus. versic. quòd si claua. ff. de sicar. quo in loco Budęus, Claui. non Claua, legendũlegendum censet. à quo discedit Stephanus Forcatulus dialogo vigesimoseptimo, nume. 4. in Necyomantia iuris, vbi & de Cucuma tradit, sensumq́;sensumque communem Iurisconsulti probat & sequitur.

Tertiò deducitur vera ratio ad textum

2

^† c. vlt. de homicid. in 6. cuius hæc sunt verba, Is, qui mandat aliquem verberari, licet expressè inhibeat, ne occidatur vllatenus, vel membro aliquo mutiletur, irregularis efficitur, si mandatarius fines mandati excedens mutilet, vel occidat, cùm mandando in culpa fuerit, & hoc euenire posse debuerit cogitare. Hactenus prædicta constitutio, quę videtur irregularem constituere quem ob homicidium, in quod eius voluntas minimè fuit directa, imò ab eo abhorrens: & nihilominùs mandator in hac specie irregularis est ratione homicidij voluntarij, ac si ipsemet occisum percussisset fuste, nihil minùs quàm occisionem cogitans, & percussus fuerit ex eo vulnere mortuus. Fertur siquidem voluntas in id, ex quo immediatè mors fuit sequuta: atque ideò est indirecta voluntas ad homicidium propter illam culpam, quam habuit mandator, non præcauendo, quòd ex his percussionibus & actibus soleat immediatè mors contingere. idcircò non omninò eius incauta incuria excusare debet eo prætextu, quòd non habuerit animum occidendi. Nec enim excusandus foret, qui malo animo ense alterum percuteret in capite, nolens eum occidere, si ex vulnere foret sequuta mors. Hanc rationem decidendi ipse veram ac propriam esse censeo, ac demum colligo ex ipsamet decisione in dicto |

p. 570

c. vlt. & ex his, quę adnotaui in principio huius secundæ partis, numero primo & secundo: illud maximè contendens, hoc homicidium non casuale, sed voluntarium esse, non directa, sed indirecta occidendi voluntate commissum.

Quibus ita prænotatis, lectorem admonendum censeo, aliquot esse menti tenenda in prædicti Pontificij responsi adnotationem, & verum intellectum, pręsertim cauendum est, ne quis existimet, irregularitatẽirregularitatem in ea specie constitui ex homicidio casuali. verè quidem, si quis potestatem haberet dispensandi circa irregularitatem ex casuali homicidio contractam, non posset, vt arbitror, eam tollere irregularitatem, quæ in casu præscripto cōtractacontracta fuisset. est etenim homicidium voluntarium, tametsi non fuerit perpetratum directa voluntate ad occisionem, nec animo occidendi: imò fuerit voluntas ad homicidium in directa. quod Bartol. optimè sensit in l. diuus. ad fin. ff. de sicarijs.

Deinde ob eandem rationem quidam verè censent, in eo casu mandatorem non esse puniendum mortis pœna, nec homicidij voluntarij ordinaria, sed extraordinaria tantùm. huius opinionis auctores sunt Anton. de Rosellis, Franciscus de Capitibus Listæ, & Angelus à Castro, Pauli Castrensis filius apud Cæpolam consilio 35. 36. & 37. singulis ad hanc rem additis responsis. argument. l. in lege Cornelia. & in l. prima. §. diuus. ff. de sicar. ex quibus omnium consensu solet colligi, & nos paulò antè deduximus pœnam ordinariam homicidij non esse admittendam, vbi homicidium commissum fuerit absque vero animo, & directa occidendi voluntate. Deniq;Denique eandem opinionem quo ad mandatorem sequuti sunt Decius consilio ducentesimo trigesimoquarto. & consil. 482. Hippol. consil. 7. nume. 54. & consil. 67. & in singul. 176. Thomas Grammat. consil. 20. Paul. Paris. consil. 161. lib. 4. quorum opinio humanior & tutior est secundum Ludo. Carre. in pract. titul. de homicidio. §. circa. numero 73. quamuis Bartol. Cæpola in consilio 34. probare multis rationibus nitatur, hũchunc mandatorem puniendum fore pœna ordinaria homicidij. Ego potiùs probarem priorem sententiam, nisi percussio mandata maximè ostenderet eius qualitate in specta voluntatem mandantis in homicidium directè ferri, aut saltem ita proximam fuisse homicidio, vt vel nulla vel modica ordinariæ pœnæ remissio sit indulgenda, ex his, quæ Bald. eleganter notauit in l. cùm mandati. C. mandati. & in l. non ideò minus. vltim. colum. C. de accusat. Angel. de Maleficijs. in gloss. Sempronium mandatorem. q. 10. Iaso. post Paul. Aret. Roman. & Alexand. in l. si quis mihi bona. §. sed quid si mandauit. colum. vlt. ff. de acquir. hæredi. etenim si mandatur, percussionem eo instrumẽtoinstrumento fieri, vt difficillimum sit, modum adhibere, aut manum temperare, quin homicidium sequatur, constabit planè mandatorem maximè voluntatem in homicidium direxisse. Ex quibus illud, lector optime, tibi sit constantissimum, in casu d. c. vlti. homicidium esse voluntariũvoluntarium, non casuale.

Solet tamen ad illius cap. decisionem adnotari, mandatorem non teneri de actu per mandatarium perpetrato contra mandati formāformam, aut pręter illam, vbi facillimum illi fuit mandati limites & fines obseruare, nempe, si mandator iusserit mandatario, quòd Sempronium extra prætorium, & publicam domum percuteret: is verò illum intra prętoriũprętorium percusserit. tenebitur quidem mandator de percussione illata extra prætorium, non autem de ea, quæ intra prętoriũprętorium cōtigeritcontigerit, si diuersa foret pœna constituta. quod notant Bald. in d. l. non ideò minus. colu. vlt. Felinus in c. sicut dignum. colu. 2. de homicid. post Anani. ibi. Hippol. in d. consil. 67.

Sic sanè, vbi delictum alteri demandatum non tendit ad homicidium, nec potest tendere in id per se, aut immediatè, non tenebitur mandator de homicidio sequuto. Huius conclusionis erit exemplum in eo, qui iusserit aliquam fœminam rapi causa libidinis: attamen mandatarius in raptu ipsam fœmināfœminam occidit, non tenebitur de hoc homicidio mandator, licet teneatur de raptu. siquidẽsiquidem raptus causa libidinis fit, nec dirigitur ad ipsius mulieris occisionem immediatè, nec per se, licet per accidẽsaccidens fuerit ipsa fœmina occisa. ita equidem respōditrespondit eleganter Dec. in consilio 234. colum. vlti. Thom. Grammat. consil. 20. idem colligitur ex Bart. in d. l. Diuus. ff. ad l. Cornel. de sicar. ad finem. Nec refert, quòd hoc in casu danti operam rei illicitæ imputari debeat, quicquid fuerit ex eo actu, etiam præter eius intentionem sequutũsequutum, propter eius culpāculpam, quam habuit, minimè præcauens, quæ poterant inde accidere. c. tua nos. in princ. c. sicut ex literarum. c. suscepimus. de homicid. illud enim procedit, quantum ad subiectum, circa quod versatur ipsa malitia illicitè operantis, & quantum ad ea, quæ illi obiecto per se, & immediatè iunguntur, aut necessariò sequuntur, non autem quo ad illa, quæ per accidens oriuntur à re illa mala, cui opera datur, quia illa, quæ per accidens eueniũteueniunt ex opere aliquo, & tanquātanquam effectus remoti proueniunt ab illo, nōnon imputantur agenti, nec ad malitiam, nec ad bonitatem, quemadmodum inferius tractabitur, vbi de homicidio casuali agemus, & superius tantisper attigimus. Atque hæc quo ad pœnam ordinariam, & ciuilem, aut criminalem procedunt, quia quo ad irregularitatem fortassis non erit ita planè hæc interpretatio admittenda. Cùm eius ratione debeat attendi non tantùm opus illicitum, cui datur opera: sed ipsius operis pericu|

p. 571

lum ad homicidij euentum, quem mandator ex qualitate personarum, loci, & actus cogitare debuisset. Huius enim culpæ causa profectò irregularis erit censendus, & quo ad istam irregularitatis pœnam eidem imputatur, licèt casu contigisset, quod alibi hac in relectione examinabimus.

Cæterùm ad latiorem intellectum textus, in d. c. vlt. est aduertendum, non tantùm procedere in mandato expresso, sed & in

3

^† mandato tacito, vt mandatori homicidium imputetur quo ad irregularitatem, etiam si præmissa fuerit protestatio de non occidendo quenquam, secundum Mathesilla. notab. 188. & sensit Corse. in sing. in verb. præceptum, erit exemplum huius conclusionis, quod solet adduci ex Bart. in l. si quis mihi bona. §. sed quid si mandauit, aliàs §. pater Seio. ff. de acquir. hæredi. de illo, qui passus iniuriam dixit filio, vel famulo, non regrediaris in dom um meam, donec ipse aliquid nouum audiam de te. Nam Bart. & plerique alij censent, subesse hîc mandatum tacitum de offendendo illum, à quo dominus accepit iniuriam. text. opt. in capit. ex literis, de excess. prælat. vbi Anch. & Abb. Roma. in singul. 711. Maria. Socin. in capitul. ad audientiam, de homicidio. nu. 74. quorum opinio communis est, vt testatur Ludouic. Carrer. in pract. crimina. tit. de homicidio. §. circa. nu. trigesimoseptimo, quo in loco latissimè hanc opinionem explicat post Ias. in l. 1. C. de seruis fugit. nu. 28. vbi Bald. Dec. in consil. 234. ad finem. Hippol. consil. centesimo trigesimo secundo, column. 3. Anania consilio 59. idem Ias. post alios in dict. §. sed quid si mandauit, quos legito: sed præcipuè Lud. Carreri. Etenim & in hoc mandato præsumpto locum obtinet responsio text. in d. c. vltim. de homicid. in 6.

Postremò illud obseruandum est, an Bartolus in consilio 188. congruè satis induxerit textum, in dicto capitulo vltimo, ad probationem eius assertionis, qua ipse asseuerat, posse impunè occidi eum, qui poterat impunè offendi, quasi sub permissa, vel mandata offensione, & homicidium mandatum censeatur. Ego equidem existimo, non esse certam hanc inductionem: siquidem in dicto capitulo vltim. non est mandator irregularis ex eo, quòd mandatum censeatur dedisse ad òccisionem, sed quia homicidium sequutũsequutum fuit immediatè, & per se ab illo actu, qui mandato continetur, aut saltem propter culpam quam mandator habuit directam vel indirectam ad ipsum homicidium, quod sequutum est. Qua ratione non probatur in dicto capitulo vltimo, opinio Bartoli, quam & ipse tenet in l. 3. §. vltimo. ff. de adimendis legat. Imola, & ibi fusius Alexander in l. in suis, columna prima, & secunda. ff. de liberis & posthumis. poteritq́ue eadem opinio probari ex his, quæ notantur in cap. primo, de homicid. in sexto, & in c. felicis, de pœnis. eod. lib. ca. primo, de schismat. Authent. nauigia. C. de furtis. Authentic. item quæcunque. C. de Episcopis & Clericis. regia l. tertia, titulo 27. partit. septima. l. 3. §. vltimo. ff. de Sicarijs. notant Cynus in l. reos. C. de accusatio, quæstione 6. Angelus consilio 14. & plerique alij tractantes de bannitis.

Quartò ex præmissis ipse infero quid dicendum sit in hoc tractatu irregularitatis de eo, qui homicidium, cui mandatum non dederat, nec consilium, nec auxilium, nec fauorem,

4

^† ratum habuit, an hic sit censendus irregularis? & planè, hunc nōnon esse irregularem tenent glossa in c. si quis viduam, in verb. consilio 50. dist. Speculator tit. de dispensatio. §. iuxta. versic. quid si agenti. nume. 51. Hippolit. in singular. 184. qui quidem indistinctè, & generaliter hanc opinionem exponunt. Nihilominus Felinus in capi. sicut dignum, columna quarta, hanc sententiam probat, vbi homicidiũhomicidium commissum non est nomine ratum habentis: etenim vbi homicidium esset perpetratum nomine ipsius, qui ratum habet, tunc is foret irregularis, secundum eundem: & idem sequuntur Albert. Trotius de vero, & perfecto clerico, libro secundo, capit. vigesimo secundo. Ludouic Carrer. in practica criminali, titulo de homicidio. §. circa. numero 196. sensit Nicolaus Plouius de irregularitate. 26. regula, quibus suffragatur textus in cap. cùm quis, de sententia excommunicationis, in sexto, quo decisum est, excommunicationem Canonis comprehendere eum, qui iniuriam illatāillatam eius nomine Clerico ratam habuerit. Ego potiùs probarem glossæ, & Speculat. sententiam, indistinctè asseuerans, non contrahi irregularitatem ex sola ratihabitione eius homicidij, quod iam commissum ab alio fuerit, siue nomine ratum habentis, siue alterius cuiusque, ad cuius opinionis probationem vtar aliquot rationibus, quæ rem istam faciliorem efficiant. Et primùm constat, irregularitatem non contrahi, nisi in casibus expressis in iure. capit. is qui, de sententia excommunicationis, in sexto. in iure verò Pontificio nullibi expressum est, ex ratihabitione homicidium committi, & ita commissum irregularitatem inducere, igitur non contrahitur in hoc casu irregularitas. Quòd si dixeris, ratihabitionem mandato comparari, & eidem æquipollere, regula ratihabitionem, de regulis iuris in sexto. l. vigesima, titulo quinto, parte tertia. est enim ratihabitio facti nostro nomine gesti comprobatio. regula, ratũratum. de regulis iuris. l. quo enim. versi. 1. ff. rẽrem ratam habe. responderi satis poterit, eam regulam procedere in vniuersum, quoties specifica decisio minimè requiratur: tunc etenim non est satis argumentatio ex ratihabitione, quæ mandato per æquipollens, non in specie com|

p. 572

paratur, nec idem est cum mandato. l. Męuius. l. si hæredi. §. vlt. ff. de condit. & demonst. vnde licet ex mandato irregularitas contrahatur, non idem erit in ratihabitione: cùm ad irregularitatem iure requiratur specialis, ea de re constitutio. Quod semel adnotauimus, & iterũiterum modò admonemus. Deinde, quò manifestior sit hęc opi. illud constitutissimũconstitutissimum esse censemus, ad irregularitatẽirregularitatem esse necessariānecessariam homicidij culpāculpam. ca. si aliquis, de homicidio. is verò, qui ratũratum habet homicidium iam commissum, verè nullam habuit culpam homicidij, quo ad ipsum actum. Nam licet peccauerit per ratihabitionem peccato homicidij, animo tantùm, & voluntate peccatum commisit: cùm actus iam præcesserit, nec potuerit habere causam ab animo, aut voluntate postea sequuta, animus autem solus sufficiens, non est ad irregularitatem constituendam eo casu, quo in exteriorem operationem non fuerit deductus, nec item eò, quo actus exterior ab eo animo non potuit procedere, nec causam deducere, qualis casus hic noster est, de quo agimus. Non tamen diffitemur, quandoque ius pontificium, hunc animum ad punitionẽpunitionem considerasse propter fictionem, ex qua ratihabitio mandato æquipollet, & trahitur retrò, vt in dicto cap. cùm quis. de sententia excommunicationis, in sexto. verùm, quia idem nondum est, quo ad irregularitatem constitutum, opinamur, non esse quenquam ob ratihabitionem irregularem.

Cæterùm ad huius argumenti apertiorem vim oportet expendere, cuius effectus sit ratihabitio in delictis. Nam Dinus in regula ratihabitionem, de regulis iuris, in sexto, distinguendum esse censet inter delicta, quæ ex mandato possunt mandantis nomine per alium fieri, & quæ per alium mandatoris nomine fieri non possunt: in primis etenim scribit, ratihabitionem mandato æquipollere, & similem esse, atque omninò maximum effectum operari, non sic in vltimis, in quibus ratihabitio nullum effectum operatur. Qua de re est optima glo. in l. hoc iure. §. deiecit. ff. de regulis iuris. gloss. in l. prima. §. deiecisse, alias. §. sed & si cùm quis, in verbo, Mandato. ff. de vi & vi armat. & in cap. sciant cuncti, de electione, in verbo, alios. libro 6. quas sequuntur Abbas in capitul. mulieres. numero 8. de sententia excommunicationis, Ioannes Andre. & Francus in dict. regula, ratihabitionem, idem ferè Bartolus sensit in l. sed si vnius. §. si seruus. secunda colum. ff. de iniurijs, & alij plerique, quorum specialem hoc in loco mentionem omittimus, quia Bartolus idem in dicto §. sed & si cùm quis, hanc differentiam improbat, ex eo, quòd & homicidium semel commissum ab occidente, non potest à ratum habente committi, & ideo idem in eo erit, quod in adulterio: præsertim, quia in adulterio, & homicidio potest fieri iniuria, & quo ad istam ratihabitio satis in vtroque operatur: cùm iniuria hæc nomine alterius fieri possit, quippe quæ & eius causa ob iniuriam scilicet inferendam poterat mandari ab eo, qui adulterium ratum habuit. Sed quid Dinus post glossam senserit, ita accipiendum est, vt sciamus, esse quædam delicta, quæ procedunt à libidine, & appetitu ipsiusmet delinquentis, & ideò committuntur ad explendam ipsius auctoris libidinem, nec hac ratione possunt nomine alterius fieri, vt adulterium, stuprum, fornicatio, sunt & alia crimina, quæ perpetrantur quandoque, & perpetrari possunt, nōnon solum ad explendum ipsius delinquentis appetitum, desiderium, & libidinem, sed & ad satisfaciendum alterius voluntati, vt homicidium, furtum, & his similia. Priora equidem crimina secundum glos. Dinum, & alios, non pertinent ad ratihabitionem, posteriora verò pertinere possunt, si alterius nomine fiant. Hic planè est sensus gloss. Dini & eorum, qui eos sequuntur, vt explicat Salycetus in l. non ideo minus. numero 32. C. de accusationibus.

Non autem in hac controuersia illud iure probatissimum esse censemus, in quocunque crimine non esse ratihabitionem puniendam pœna ordinaria, & criminali ipsius delicti. quod Salycetus sensit in dicta l. non ideo minus, & probatur ea ratione, quæ constat, ratihabitionem mandato æquipollere per fictionem, vt omnes Doctores fatentur, præsertim Bartholus in l. si is, qui pro emptore. ff. de vsucap. numero quarto, fictio autem ab æquitate procedit. l. postliminium. ff. de capti. igitur cessante æquitate, fictio cessabit, & ita ratihabitionis retrotraductio, sicuti in specie ista notant Alexander consilio 78. libro quinto, numero vigesimoprimo, & Decius in l. semper qui non prohibet, in fine. ff. de regulis iuris, quamobrẽquamobrem adhuc in atrocioribus criminibus censeo, non esse locum pœnæ ordinariæ propter ratihabitionem, siquidem omnes auctoritates, quibus probatur, ratihabitionem in delictis puniendam esse, non in ordinaria pœna, sed in extraordinaria loquuntur, quidquid aliquot Doctores scripserint in capitulo primo, de homicidio, in sexto, & tradiderit perplexè Ludouic. Carreri. in practic. crimina. titul. de homicidio. §. circa. numero 195. etenim æquitas, quæ dictat, ratihabitionem in delictis retrotrahi, eadem persuadebit, non debere ordinaria pœna ipsius delicti puniri eundem ratum habentem ex hac legis fictione.

Secundò existimo ex mente Bartoli & aliorum deduci, quòd ratihabitio idem operetur in crimine adulterij, & similibus, quod in alijs, si ad iniuriam inferendam potiùs, quàm ad satisfaciendum libidini committantur: sic |

p. 573

ipse ratum habens, nōnon punitur pro adulterio, vt adulter, sed pro iniuria ex adulterio illata. idem explicant Salycet. & Baldus in d. l. non ideo minus. 12. q. Lud. Carreri. in d. §. circa. nu. 190. notat Feli. in d. c. mulieres. col. 2. vbi asserit, punitionem istam ad extraordinariam pœnam arbitrio iudicis pertinere.

Quibus illud libenter adijciam, maximam esse discriminis rationem inter censuram excommunicationis, & irregularitatẽirregularitatem. Nam excommunicatio fertur in percutientes clericum ob iniuriam ipsi percusso, & ordini ecclesiastico illatam, hæc verò iniuria etiam infertur per ratihabitionem eius percussionis, quę nomine ratum habentis fuerit illata, atque ideo in dict. c. cùm quis, iustè excommunicatio statuitur aduersus ratum habentem percussionem Clerico illatam. Secùs autem, quo ad irregularitatem, quæ in hac materia homicidij requirit actũactum occisionis, vel mutilationis membri culpa præuia contingentem: sicuti passim in Rub. de homicid. probatur. Qui quidem actus non contingit per ratihabitionem verè, nec vera culpa eum præcedit. His accedit, quòd ratihabitio nusquānusquam in criminibus operatur affectum principalem, aut culpa dignum notabili, quoties ad ipsum crimen requiritur præuia machinatio, tractatus, aut dolus. Etenim in hoc casu non est ad pœnam sufficiens ratihabitio. cuius assertionis probatio constat in c. 1. vbi glo. & Panor. de conuers. infidel. non enim ratihabitio habet effectum machinationis in mortem coniugis ad impediendum matrimonium, quia ea machinatio præcedere debet, atque actum præuium requirit. atque ideò ratihabitio non potest eandem punitionem inducere. quod notat Domin. in c. cùm quis, de senten. excommunicationis in 6. & est communis opinio in dicto cap. 1.

Illud prætermittendum nōnon est, quòd si quis

6

^† ratum habeat crimen eius nomine nōnon commissum, minimè incurrit excommunicationem, nec irregularitatem: licèt peccet. Nec enim est dubium, hanc ratihabitionem peccatum esse, quod probat text. in d. c. cùm quis. secunda eius parte. vbi Ioann. Andre. Domin. & Francus existimant, hoc peccatum esse veniale, non mortale, quæ quidem interpretatio falsissima est, quia delectatio actus mortalis mortale peccatum est: sicut & veniale erit, si sit ipsa delectatio de actu veniali. text. opt. in cap. sed pensandum. 6. distinct. cap. sicut, de pœniten. distinct. 1. c. presbyteri. 34. dist. non oportet. in secundo. de consecrat. distinct. 5. not. S. Thom. & Caiet. 1. 2. q. 74. artic. 8. & 2. 2. quæst. 154. artic. 4. demum in hac specie, quam tractamus, hoc ipsum tenet Caiet. in summa, in verbo, spectacula. & aduersus Io. And. & alios expressim Martin. ab Azpilcueta in c. inter verba. 11. q. 3. col 46. quod notandũnotandum est, ne quis decipiatur frequentissima Canonistarum opin.

Hęc igitur explicare libuit in tractatu ratihabitionis, quo ad pœnam irregularitatis, scio etenim plerunque in ea errari, ex eo, quòd pœna ista cæteris similis existimetur: cùm tamen passim compertum sit, eam non esse omninò ad aliarum pœnarum rationem censendam: siquidem proprias, ac peculiares habet conditiones, ex quibus est quælibet hac in re controuersia definienda.

§. SECVNDVS.

QVintò colligitur irregularem esse eum, qui consiliũconsilium homicidio, aut mutilationi dederit. text. in cap. si quis viduam. 50. distinct. c. 2. de Cler. pugnant. in duello. c. sicut dignum. §. Clericos. de homici. quod probatur, quia regulariter ex consilio in delictis quis tenetur. c. nuper, de senten. excom. l. 1. §. persuadere. ff. de seruo corrup. l. sæpe. ff. de verbo. significat. vbi hoc tradi solet, quibus in locis omnes iuris vtriusq;vtriusque interpretes in hoc conueniunt,

1

^† quòd ex consilio quis teneatur ad pœnam criminis, & irregularis sit, si consilium datum fuerit ei, qui alioqui non erat illud crimen commissurus. etenim in eo tota versatur controuersia, qui consilium dedit ei, qui nihilominus erat facturus. Nam text. elegans in l. non solum. §. si mandato. vers. Attilicinus. ff. de iniur. probat, ex consilio quem non teneri, vbi is, cui præstitum est, erat delictum illud alioqui facturus. ad idem opt. text. in l. sæpe. ff. de ver. signi. gl. in c. sicut dignum. §. qui verò. & ibi tex. de homi. gl. in c. nuper, de sent. excōexcom. gl. in §. ope. Inst. de obli. quæ ex delict. nascun. Bar. in d. l. sępe. & Franc. in reg. nullus. de reg. iur. in |

p. 574

6. Dec. in l. consilij. ff. de reg. iur. Fel. in d. §. qui verò. Abb. Fel. & Dec. in capi. 1. de offic. deleg. quorum opinio communis est, eamq́ue Ias. sequitur in §. actiones. numer. 3. de actionib. Attamen in d. §. qui verò, in princip. constat, etiam hoc consilium puniendum fore: siquidem & inibi puniuntur, qui regi alioquin facturo consilium dederunt. Dinus item in d. regu. nullus, ex consilio Bart. in d. §. si mandato. col. pen. Imola in Clement. 1. de pœnis. col. 5. Angel. de maleficijs, in verbo, Sempronium mandatorem. q. 22. in specie tenent, ex consilio quem puniendum esse, siue ille, cui præstitum fuit, erat alioqui facturus, vel non. Hoc ipsum Bal. in criminibus atrocioribus saltem admittit in l. 1. col. 2. C. de seruis fugit. per text. in c. felicis, de pœnis. in 6. cui opinioni refragatur Feli. in d. c. 1. de offic. deleg. contrarium probans ex d. c. sicut dignum, vbi cùm ageretur de homicidio, Archiepiscopi fit distinctio quo ad punitionem, an ille, cui consilium datum est, esset alioqui facturus, vel non. Et profectò prior Baldi sententia minimè probatur in d. c. felicis. quidquid dicat Dec. in d. c. 1. nu. 9. sequutus Baldum, quem etiam sequuntur Hippol. in singul. 665. & Ludouic. Carreri. in pract. crimi. tit. de homicidio. §. circa. numero 164.

Verùm distinctio præmissa communi omnium ferè consensu recepta est, nam & eam esse communem opinionem fatentur Alber. in l. ob hæc verba. ff. de his, qui notan. infam. nu. 3. Dec. in d. c. 1. nu. 9. & in d. l. consilij. ff. de reg. iur. numer. 4. Felin. in dict. ca. sicut dignum. nu. 7. Ludo. Carrer. in d. §. circa. nu. 163. & verè hæc sententia iure magis probari poterit in hunc equidem sensum, quòd dans consilium alioqui non facturo eadem pœna puniatur, secundum omnes, is verò, qui consilium dederit alioqui facturo, puniatur sanè, sed mitiori pœna, iudicis arbitrio, quemadmodum Dec. in d. l. consilij, & in d. c. 1. expressim tenet post Angel. in l. is qui opem. ff. de furtis, & in l. in furt. §. ope. ff. eod. Cæpolam consil. 27. col. pe. idem notant Lud. Carrer. in d. §. circa. nu. 163.

Quamobrem etiam in atrocioribus eadem distinctio admittenda est, ita tamen, vt in his criminibus consulens alioqui facturo. non ordinaria pœna delicti, sed extraordinaria, maiori tamen, quàm in alijs communibus delictis puniendus sit. Atque hoc ipsum ex mente Bal. & aliorum ipse deduco, tametsi quidam expressè contrarium notauerint. Sic sanè textus in dict. §. ope. dum dixit, ex consilio non teneri quem furti, est intelligendus, quòd pœna ordinaria non teneatur, sed mitiori, qui furti committendi consilium dederit ei, qui alioqui furtum commissurus erat.

Sed si quis consilium dederit alioqui facturo, & is non commiserit crimen in eam personam, cui consilium datũdatum est, sed in aliam, non est consulens aliqua pœna puniendus, secundum Bal. in c. 1. col. 4. quib. mod. feu. amit. cuius opinio est de pœna ordinaria intelligenda, quasi velit Bald. post Iserniam ibi, aliud dicendum fore, vbi quis consilium dederit ad crimen committendum in ipsamet persona, cui consilium datur, vt eo casu consulens teneatur pœna ordinaria, etiamsi esset alioqui facturus, qui consilium accepit. Nempe si quis consilium dederit seruo vt fugiat à domino, vel alicui fœminæ coniugatæ, vt adulterium committat. l. 1. §. persuadere. ff. de seruo corrup. qua in re ipse censeo inuestigandum esse, an pœna sit certa per legẽlegem statuta contra consulentem, vt tunc ea sit consulens puniendus, alioqui arbitrio iudicis: quemadmodum paulò antè explicuimus: sit igitur, non esse Baldi sententiam omninò certam. In eo verò dubio, an alioqui facturus esset delictum is, cui consilium præstitum est, præsumitur eum absque consilio non esse facturum, quod notant Angelus in l. 1. ff. de eo, per quem factum erit, in princip. Bald. in l. 1. C. de seruis fug. Felin. & Dec. nu. 10. in d. c. 1. idem Dec. in d. 1. cons. nu. 9. Felin. in d. c. sicut dignum. nu. 12. Bal. in l. data opera. nu. 79. C. qui accus. non possunt. & in c. 1. §. iniuria, de pace iur. firm. Hippo. in sing. 218. idem in l. 1. §. Diuus. ff. de Sicar. & probatur ex eo, quòd in dubio nemo pręsumatur delictum commissurus. l. meritò. ff. pro socio. gloss. in l. qui iurasse. §. si pater. ff. de iureiur. Hæc verò distinctio, an esset quis alioqui facturus, vel non: minimè habet vim, nec est admittenda in mandante. is etenim tenetur, etiamsi mandatarius alioqui sine mandato esset delictum illud commissurus, quia fit hoc in casu crimen ipsius mandantis causa, & respectu: quemadmodum in specie notat Bart. in dict. l. non solum. §. si mandato. col. vlt. ff. de iniur. cuius opinionem asserit eam sequutus communem esse Ias. in l. 1. C. de seruis fugit. nu. 22. idem in l. si quis mihi bona. §. sed quid si mandauit. nu. 16. ff. de acquir. hæred. Ludoui. Carrer. in d. §. circa. nume. 75.

Est igitur in hoc tractatu obseruandum, irregularitatem contrahi ex consilio, quando non esset alioqui facturus, nec homicidium commissurus is, cui consilium præstitum fuerit, quod not. Hostiens. & Abb. in c. ex literis, de excess. pręl. col. vlt. Fel. in d. c. sicut dignum, de homi. nu. 12. & in d. c. 1. de offic. deleg. nu. 13. text. opt. in d. c. ex literis, & est communis opinio Docto. in c. ad audientiam, de homicid. not. Albertus Trotius de vero & perfecto cleri. lib. 2. c. 21. nu. 7. latè tractat de cōsilioconsilio Maria. Soci. in d. c. ad audientiam. nu. 70. vbi quo ad irregularitatem plures quæstiones examinat, quas & Albertus Trot. atque alij tradidere. Quòd si quis consilium dederit alioqui facturo, ita tamen, vt ex iniquo is sit deterior factus, videtur fortasse, hunc irregularem esse |

p. 575

propter homicidium inde sequutum. Nam Innocent. & Doct. communiter in c. nuper, de sent. excom. probare conantur, hoc consilium sufficere ad iuris Canonici excommunicationem. idem Syluester in verb. Excommunicatio. 8. q. vlt. & in ver. excommunicatio. vlt. q. 4. quibus suffragatur text. optimus in d. c. sicut dignum. §. qui verò, in eius priori parte.

Quòd si ex prauo ad homicidium consilio non fuerit occisus is, aduersus quem tractatus præcesserit, sed ipsemet, cui consilium datum est, nihilominus erit consulens irregularis, secundum Cardin. in c. ad audientiam. nu. 3. de homicid. Ioan. Andr. Ancha. Domin. & Francum in c. vlt. de homicidio. in 6. Felin. in d. c. 1. & in d. c. sicut dignum. Albertum Trotium in d. c. 21. numero 9. quam opinionem censet veriorem esse Maria. Socin. in d. c. ad audientiam. num. 80. tametsi Specul. in tit. de dispensatione. §. iuxta. nu. 43. contrarium notauerit. multa equidem de consilio lector percipiet ab his, quæ à præcitatis auctoribus traduntur. & à Ludouico Carre. in d. §. circa. nu. 140.

Sextò subsequitur ex his,

2

^† an præstans opem, vel auxilium homicidio, sit irregularis? Et quo ad aliam punitionem generaliter obseruandum est, auxilium, & opem tunc pœna ordinaria criminis puniri, cùm ipse auxiliator cooperatur simul in ipso delicto, quod apertissimi iuris est: siquidem in hoc casu potiùs est quis dicendus criminis auctor, quàm auxiliator. idem erit vbi præstat quis auxilium, vel opem per eum actum, qui proximam dedit crimini causam, & immediatāimmediatam: ita quidem, quòd absque eo auxilio delictum non fuisset effectum. l. 1. C. de rapt. virg. l. nihil interest. ff. de Sicar. c. felicis. de pœnis. in 6. l. si quenquam. C. de episcop. & cler. ca. 1. de offici. deleg. cap. sicut dignum. §. illi autem, de homicid. l. 10. tit. 8. part. 7. optimus text. in l. item Mela. §. si alius. ff. ad l. Aquil. quòd si quis ita opem, vel auxilium præstiterit delicto, vt non dederit proximam facinori causam, puniendus erit pœna extraordinaria. probat tex. in l. vnica. C. de raptu virgin. ibi: eos comitati. & in d. c. felicis. ibi: simplici fauore. & in dicto capitul. sicut dignum. §. illi etiam. l. is qui opem. ff. de furt. l. 1. & 2. C. de his, qui latro. occult. quam distinctionem tenent Salicet. in d. l. vnica. C. de raptu virg. fol vltimo. Felin. in d. c. sicut dignum. Gandinus in Rub. de homicid. colum. 2. Abb. Fel. & Dec. in c. 1. de offic. deleg. Hippo. in l. si in rixa. ff. de Sicar. nu. 34. post alios veteres, quorum hi Docto. meminere: atque ita esse hanc opinionem communem fatetur Socin. consil. 188. libr. 1. column. 4. eandem sequitur Ludo. Carrer. in pract. criminali. §. homicidium. nu. 69. Hippo. in singu. 15. apud hos auctores. & glos. in d. l. nihil interest. comperiet quis varia, & plura huius distinct. exempla, de quo & Paulus Parisius tractat in cōscons. 152. & cons. 154. nu. 20. lib. 4.

Quatenus verò ad irregularitatẽirregularitatem pertinet, ipse opinor, fauorem præstitum, seu auxilium datum post commissum delictum, minimè considerandum fore, nisi fuerit causa proxima, vel inducens ad committendum delictũdelictum. Alioqui etenim illud sit constitutissimum, auxilium tunc irregularitatem inducere, quando id fuit causa proxima delicti committendi, sic sanè, quòd delictum eo auxilio, vel ope cessante, nec præstita nequaquam foret perpetratũperpetratum, aut quando quis verè cooperatur delinquenti: quemadmodũquemadmodum apud omnes est in confesso. idem ergo censerem, quoties auxilium, faciliorem aut tandem audaciorem efficeret ipsum delinquentem ad criminis executionem. quod probatur in dicto capitulo sicut dignum. §. qui vero. & §. clericos, de homicidio.

Septimò hac eadem ratione agendum erit de vero, & proprio intellectu tex. in c. significasti. in 2. de homicid. quo in loco tractatur de pluribus eundem hominem vulnerantibus, qui mortem tandem obierit, an omnes percussores sint censendi irregulares?

Primus casus hac in quæstione proponitur:

3

^† quoties plures consultò eundem hominem fuerint aggressi, & is ex vnico tantùm vulnere mortuus sit, tenentur omnes, etiam qui nōnon percusserint, de homicidio, & eius pœna erũterunt puniendi. notat eleganter Bart. in l. si in rixa. colum. 1. ff. de Sicar. & ibi Ang. Cynus & Salyc. in l. quoniam. C. de vi pub. vlt. q. Gandinus tit. de homic. & Caro. Moli. Alex. in cons. 15. lib. 1. Thomas Gramma. cons. 4. & Decis. 15. Lud. Carreri. in pract. crim. tit. de homicidio. §. 2. num. 68. ac nu. 75. & §. circa. nu. 445. & est §. sextus. quibus adde Matthæ. de Afflict. in cōstitutionibusconstitutionibus Neapo. lib. 1. Rub. 13. num. 28. & Alber. in d. l. si in rixa. atq;atque ibidem Hippoly. à Marsilijs, qui tenent hanc opinionem Bartol. idem probant Innoc. & Doct. in d. c. significasti. ex quibus ipse opinor, esse hanc sententiam communem. idem erit, vbi vnus percusserit, & occiderit, cæteri autẽautem auxilium, & opem homicidio proximam dederint: sicuti paulò antè explicuimus. & sanè hic primus casus manifestè ostendit, omnes istos irregulares esse, quod ꝓbaturprobatur ex ipsa Bar. & aliorũaliorum sententia, quę magis cōmuniscommunis apparet: & hos omnes cẽsetcenset homicidas esse, pœnaq́;pœnaque homicidij puniendos fore.

Secundus casus exponitur: cùm vnus fuerit à pluribus in rixa subitò contingenti, non præmisso consilio, vulneratus, & constet, quod ex tot vulneribus sit lethale, & quis id intulerit: in hac equidem specie tenebitur qui vulnus lethale intulit de homicidio, cæteri de percussione. tex. celebris in l. item Mela. §. sed si seruum. ff. ad l. Aquiliam. & in d. l. si in rixa. vbi omnes hoc ipsum adnotarunt. & idem tenent Canonistæ in dict. capi. significasti. l. Styl. 57. & item hi D D. quorum in proximo casu mentionem |

p. 576

egimus. Zasius lib. 2. singular. intellect. cap. 6. Pyrrhus Anglebermæus post consuetudines Aurelianenses. c. 1. col. 3. & tandem hæc est omnium ferè communis opinio, ex qua deducitur, quid dicendum sit, quo ad pœnam irregularitatis, etenim qui tenetur de homicidio erit irregularis, cæteri vero ab ea erunt immunes, quod potest colligi ex d. c. significasti, & ex his quæ inibi traduntur.

Tertia subijcitur species,

4

^† quando quis ab vno fuit lethali vulnere affectus, & demum ab alio exanimatus, & occisus. Nam priorem percussorem de vulnere, posteriorem de homicidio teneri. probat text. in dict. l. item Mela. §. Celsus scribit. ff. ad l. Aquil. d. l. Styl. 57. text. ad idem optimus in l. huic scripturæ. §. si seruus. ff. ad l. Aquil. quibus opponitur ex aduerso tex. in l. ita vulneratus. ff. ad l. Aquil. & in d. c. significasti, quibus in locis constat percutientem lethaliter, & irregularem esse, & de homicidio teneri, licèt ab alio fuerit percussus exanimatus priusquàm euentus prioris vulneris appareret, qua ratione gloss. in dict. l. ita vulneratus, in verb. teneri. Flor. post alios ibi. idem Floria. & Albert. in d. §. Celsus. Matth. de Afflict. in constit. Neapo. lib. 1. Rub. 13. numer. 26. distinguere conantur ita, vt si constiterit, ac certum sit, primum vulnus esse lethale, & ex eo percussum moriturum, tunc teneatur vulnerans de occisione, etiam si postea vulneratus ab alio fuerit exanimatus, ita etenim processit tex. in d. l. ita vulneratus. quod si dubium sit, primum vulnus esse lethale, ita quòd non sit certum ex eo mortem sequuturam, licèt appareat mortiferum, & percussus fuerit alijs illatis vulneribus exanimatus, hoc casu non tenebitur primus percussor de occiso, sed de vulnerato. atque ita intelligendus est text. in d. §. Celsus, cum similibus, eandem distinctionem sequitur Ias. in l. si ab hostibus. ff. solut. matr. numer. 9. Cæpola caute. 5. Ludouic. Carrer. in pract. crim. tit. de homicidio. §. 2. nu. 68. & seq. gl. in dict. l. huic scripturæ, in verbo, mortiferè. Ioan. Igneus in l. 1. §. si quis in villa. nu. 66. ff. ad Syllani. quorum distinctio videtur frequẽtiorifrequentiori DoctorũDoctorum calculo recepta, idcircò & secundum hanc distinctionem erit iudicandum de irregularitate, vt quoties vulnerans teneatur de occiso, etiam irrigularis sit, nōnon sic in alio casu, quod not. in specie Card. & Anan. nu. 31. in d. ca. significasti. Contrarium tamen in pœna irregularitatis tenuerunt glo. Ioann. Andre. & Abb. ibi, quos sequitur Gonsalus à Villadiego in tracta. de irregularitate. cap. de percussore. colum. 3. quasi iuri pontificio quo ad irregularitatem per text. in d. c. significasti, certum sit, quòd percutiens mortiferè sit irregularis, etiamsi vulneratus ab alio fuerit exanimatus, quamuis certum non sit, imò dubiũdubium, ipsum vulneratum ex priori vulnere moriturum, si ab alijs nōnon foret iterum percussus, & exanimatus. quam opinionem, dicens eam esse communem, sequitur Ioan. Igneus in dict. §. si quis in villa. & profectò hæc sententia tutior est, tametsi verè decisio tex. in d. c. significasti. sit intelligenda secundum iuris Cæsarei distinctionem, ex qua poterit perpendi, quòd in d. c. significasti, quo ad istum tertium casum clericus minimè censetur irregularis, quoties apparet, vulnus ab eo illatum non fuisse lethale: irregularis verò censetur, vbi constat, vulnus ab eo illatum fuisse lethale, vel de hoc extat dubium, attamen neutro casu discerni potest, quo ex vulnere percussus perierit, ex primóne, an ex secundo, vel tertio, tunc enim iustissimè constituitur irregularitas: quemadmodum statim dicemus. At si primum vulnus fuerit lethale, & constiterit, ipsum percussum, extinctum fuisse, & exanimatum ex secundo vulnere: hæc quæstio minimè definitur in dict. c. significasti. secundum Anan. ibi, & ideo est definienda ex prima distinctione, quam adduximus ad iuris Ciuilis intellectum.

Est tamen adnotandum, quod Zasius lib. 2. sing. intellect. c. 6. aduersus communem distinctionem existimat, minùs congruācongruam esse illam differentiam, quæ in vulnere ipso lethali sit, nempè, vt sit aliud vulnus lethale simplex, aliud vulnus lethale, ex quo mors certa sit. Scribit etenim, paria iure censeri, quòd vulnus sit lethale, & quòd certum sit aliquem ex vulnere mori. textus singularis in dicta lege, ita vulneratus, in versiculo, sed & hi, & versiculo, igitur. Nec requiritur secundũsecundum eum in iure, quoad naturalia ea certitudo, quæ non fallat, sed ea sufficiat, quæ communiter contingere solet. l. Iura. ff. de leg. glossa in lege iurisgentium. §. pactorum. ff. de pactis, versiculo, vt personale. Potest igitur in iure certum esse, quòd vulnus sit mortale certitudine positiua, & ciuili: potest tamen vulneratus ex vi naturæ superuiuere. l. prima ad finem. ff. ad Syllani. non igitur consideramus certitudinem, quæ per occulta naturæ fundatur, sed quæ ex communiter accidentibus veniat, & ex verisimilibus procedat. Idcirco ipse Zasius aliter hanc controuersiam dirimere conatur, existimans, vulnerantem mortiferè non teneri de occiso, sed tantùm de vulnere, quoties vulneratus demum fuerit ab alio percussus, ex eaq́ue percussione statim exanimatus. d. §. Celsus, teneri autem vtrunque de homicidio, si ex percussione posteriori non fuerit statim mors sequuta, & percussus exanimatus. d. l. ita vulneratus. Ex quo hoc procedit, vbi non potest apparere, nec apparet, an ex posteriori, vel ex priori vulnere sit vulneratus extinctus: licèt cōstetconstet, ꝙquod posterior ictus mortem à primo vulnere illatam accelerauerit, sicut in eadem l. ita vulneratus. probatur, & hæc quidem de posteriori vulnere manu hominis illato. Nam si mors sit sequuta post priorem percussionem, |

p. 577

non manu hominis, sed alio euentu: primus percussor tenebitur de vulnere tantùm. l. huic scripturæ. §. si seruus. ff. ad legem Aquiliam. quia casus fortuitus postea contingens non patitur apparere, an hic vulneratus ex priori vulnere occiderit. Hæc Zasius: cuius sententia non omninò mihi certa est. Nam & in hoc vltimo casu, sicut fortuitus casus non patiebatur apparere, an hic vulneratus occiderit ex priori vulnere: ita & posterior percussio manu hominis illata minimè permittit scire, an primũprimum vulnus percussum exanimauerit, & occiderit. igitur par ratio parẽparem constituit vtrunque casum: deinde iuris certitudo sufficiens non est ad punitionem ordinariam homicidij, nisi sequatur verè mors. Etenim etiamsi vulnus lethale sit, non licet pœna homicidij punire vulnerantem priusquam mors fuerit sequuta: poterit enim contingere, quòd vulneratus lethaliter non moriatur, vt modò dicebamus: & probat hoc ipsum tex. in d. l. huic scripturæ. §. si seruus. Nec erit in hoc casu percussor irregularis, si mors non fuerit sequuta, licet vulnus apparuerit mortiferum, ex quibus mallem ipse communem opinionem sequi: tametsi videam eam satis dubiam esse.

Quarta constituitur species, quando vnus est à pluribus percussus, & tandem ex vulneribus illis mortem obierit: nec constet, eum potiùs ex vno quàm ex alio vulnere mortuũmortuum esse: tunc equidem omnes percussores de homine occiso tenebuntur. d. l. item Mela. §. sed si seruum. versiculo, si plures. & in d. l. ita vulneratus. in prin. glos. in l. si in rixa. ff. de Sicar. & ibi Bart. col. pen. ver. si verò non potest. Andr. de Isern & inibi disputat Matth. de Afflict. in constit. Neap. in lib. 1. Rub. 13. nu. 27. Ludo. Carre. in d. §. 2. nu. 69. Ioan. Igneus in d. l. 1. §. si quis in villa. numer. 59. Card. Anan. & Fel. in d. c. significasti. nume. 10. l. styli. 57. & idem quo ad irregularitatem probat textus in d. c. significasti. versi, quod si discerni. textus optimus in c. vlt. 23. quæstione 5. notat Soc. in c. ad audientiam, de homicidio. num. 46. sed quòd omnes percussores in hoc casu puniantur pœna extraordinaria, non ordinaria, ob incertitudinem, notant Alex. cons. 15. lib. 1. & Hippo. cons. 110. qui tamen rem istam confusè nimis tractarunt. Nec potest verè probari eorum opinio: cùm illud certũcertum sit, omnes hos percussisse, & percussum ex his vulneribus mortem obijsse. qua ratione certũcertum est, omnes percussores eũeum occidisse. NōNon me latet, quibusdam videri, hanc opinionem, quam ipse probaui, à multis damnatādamnatam esse, sed contendam libenter, eos non huius quarti casus quęstionem, sed sequentis definire, licet Matthæ. de Afflict. ad finem quæstionis videatur probare opinionem Alexand. & itidem Ancha. cons. 216. cuius verba Anania in d. c. significasti. refert. nu. 24.

Quintus casus proponitur:

5

^† quoties quis vno tantùm vulnere lethali fuerit percussus, nec appareat à quo: cùm tamen plures in conflictu rixæ cum eodem contenderint, vel fuit à pluribus multis vulneribus, quorum vnum tantùm est mortiferum, vulneratus, nec constat, quis id vulnus intulerit. & sanè in hoc casu, omnes puniendos fore pœna extra ordinẽordinem arbitraria, & neminem ex eis ordinaria: probat regia l. Styl. 55. optimè tenent Ancha. in d. consi. 216. Anania in d. num. 24. & ibi Felin. nume. 9. gl. in d. §. sed si seruum. in verb. plures. Alex. in d. cons. 15. lib. 1. & cons. 14. libro 3. Hippol. in singul. 227. idem in Rub. C. de probatio. num. 418. & in cons. 110. Ioan. Igneus in dict. §. si quis in villa. numer. 50. Paul. Parisi. in cons. 148. lib. 4. num. 3. dicens, hanc opinionẽopinionem communem esse. idem fatetur eam sequutus Ludo. Carrer. in dict. §. 2. numer. 75. hoc ipsum tenent Gandinus tit. de homicid. 4. col. Alberi. in d. l. vlt. ff. de Sicar. & ibi Hippo. numer. 4. Speculat. titul. de homicid. §. 1. vers. pone. Bonifacius tit. de homicid. Rubrica de insult. & percusso. colum. 6. & tit. de pœnis. colum. vlt. Ioan. de Imola in hac constitutione, si furiosus. colum. vltim. Dec. in l. si fauorabiliores. nu. 6. ff. de reg. iur. & licet gl. in d. §. si seruum. velit simpliciter neminem puniendum in hoc casu, est intelligenda quoad punitionem ordinariam, secundum omnes. Sic gl. in cap. cupientes. in verb. qui culpabiles, de elect. in 6. & in c. quiescamus. 42. distinct. quæ sentiunt, omnes hoc in casu puniendos: & Bar. in d. l. vlt. obtinebunt, quoad pœnam extraordinariam.

Quo ad irregularitatem verò, etsi glos. in d. cap. quiescamus. sentiat hanc quæstionem expressim decisam esse in d. c. significasti. tamen Ioann. Andre. ibi: & plerique alij dubitarunt. Nam & Speculat. in tit. de dispensatione. §. iuxta. num. 52. hanc quæstionem indecisam reliquit. Sicut & Hostien. in tit. de homicidio. §. qua pœna. tenentes, quemlibet relinquendum, & obligandum suæ conscientiæ, vt ipse qui scit, se vulnus lethale dedisse, irregularem seipsum censeat & iudicet. idem tenent Hostiensis, & Card. in d. c. significasti. vbi Ioan. Andre. atque Anania numero 22. & ferè omnes hoc ipsum probant, & sequuntur. Idem Nicol. Plouius, de irregularita. reg. 28. Maria. Socin. in dict. capit. ad audientiam. numero 46. qui tamen post alios admonet, in dubio quo ad forum conscientiæ consulendũconsulendum esse, quòd quilibet ex his abstineat à diuinis, & se existimet irregularẽirregularem esse, quod videtur admodum rationi consentaneum. ex dict. cap. ad audientiam. cuius intellectum non attigimus in prima huius operis parte. numer. 3. & profectò secundum inibi tradita ipse in hac controuersia potiùs accederem, etiam in foro exteriori, opinioni eorũeorum, qui probant hos omnes irregulares fore censendos: sic etenim placuit glos. in d. c. quiescamus. & hanc opinionem tutio|

p. 578

rem appellat Bartho. Brixiensis in q. dominicali, aliàs veneriali. 15. præsertim hanc sententiam ipse admitterem eo casu, quo constat, omnes istos percussisse occisum. c. vlt. 23. q. 5. & in hoc casu expressim ita tenent Ioan. Andr. Goffred. Anania. nu. 22 Card. col. penult. Anto. Abb. & Henri. in d. c. significasti. quorum opinionem sequitur asserens eam magis communem esse Albert. Trotius de vero, & perfect. cle. libro 2. capit. 26. numero 6. licet præcitati Doctores, quorum ad prioris opinionis auctoritatem memini, in specie ista contrarium, præter Ioan. ab Anania. Card. & Ioan. Andre. voluerint. & glo. in c. nolite. in 1. 11. quæstione 3. Sitq́ue ab eis citata extrauagans quædam constitutio Gregorij Noni pro huius quæstionis decisione: quam Henric. censet reuocatam fuisse.

Octauò infertur ad eiusdem cap. significasti. veram interpretationem, quid dicendum sit in eo,

6

^† qui animo occidendi aliquem percusserit, & is ita vulneratus fuerit ab alijs occisus statim. Nam Romanus pontifex in dict. c. significasti. inter multa quæ considerat ad hoc vt percussor sit liber ab irregularitate propter homicidium statim ab alijs commissum, perpendit, quòd is non habuerit voluntatem occidendi, quasi is sit censendus irregularis, si ab eo vulneratus animo occidendi, non tamen mortiferè, statim fuerit ab alijs exanimatus: quòd notat Innocent. in dict. cap. significasti. vbi glos. in verb. habuerit. adnotauit ex eo capite, quòd voluntas imputatur in homicidio quo ad irregularitatem, cuius contrarium non semel in hac relectione adnotauimus. Igitur non est ita indistinctè probandum, quod Innocen. & gloss. in dicto capit. significasti. ex eo textu deduxerunt à contrario sensu: cùm is sit receptissimæ sententiæ maximè contrarius. quam ob rem Panormita. & Anania ibi, & Socin. in dict. cap. ad audientiam. num. 45. censent textum in d. c. significasti. intelligendum fore, quoties habens voluntatem occidendi, opem, vel auxilium, aut fauorem occisoribus dederit: iuxta textum in cap. sicut dignum. §. vlti. de homicid. hic idem intellectus colligitur ex Ioann. Andre. eodem Innoc. Hostiens. & Henr. in capit. significasti. colum. 3. aut sanè procedit opinio Innocen. vbi

7

^† quis potuit occisum à morte liberare, & noluit, nec liberauit: quasi reus sit homicidij, qui potuit hominem liberare à morte, & non liberauit. capit. sicut dignum. §. illi etiam. de homicid. quod in specie notat Hostiens. in d. c. significasti. cuius opinioni suffragatur textus in capit. quantæ. de sentent. excommuni. vbi probatur, non tantùm esse excommunicatum eum, qui clericum percussetit, sed & eum, qui, cùm posset, noluit manifesto facinori obuiare. Qua in re illud est obseruandum, iure Pontificio teneri quem ab altero, si commodè possit, iniuriam propulsare, & eum ab ea defendere, ac liberare. cap. non inferenda. & cap. vltim. 23. quæstione tertia. capit. dilecto. de sentent. excommunic. in 6. versi. & quidem alioqui reus erit ipsius cōmissicommissi criminis, quod non ita iure ciuili obtinet, secundum quod non erit reus iniuriæ illatæ, nec tenebitur, qui proximum commodè potuit defendere ab iniuria, & homicidio: nec tamen defendit. l. 1. §. sed in eo. ff. ad Syllan. vbi glo. & Bart. in l. culpa caret. ff. de regu. iur. Abbas, & Doct. communiter in c. 1. de offic. deleg. ego verò in regul. peccatum, de reg. iur. in 6. 2. par. §. 3. nu. 4. probare conatus sum nullam in hoc constitui posse differentiam inter ius Canonicum, & Ciuile: Imò vtroque iure verum est, quòd quis teneatur proximũproximum ab iniuria defendere, si commodè id fieri possit: licèt pœna statuta non sit aduersus eum, qui id agere omiserit, saltem ordinaria regulariter: sicuti tradidere Dec. in dict. cap. 1. de offic. delega. Alber. in l. metum. §. sed licet. ff. quod metus caus. Fortun. in l. vt vim. ff. de iust. & iur. ad finem. Ioan. Igneus. in l. 1. §. serui appellatione. ff. ad Syllan. num. 125. Gratus consilio 1. numero 47. libr. 1. Adrian. quodlibet. 1. art. 2. colum. 4. eademq́ue opinio probatur à sensu argumenti ex contrario, in d. l. culpa caret. potest autem quis commodè iniuriam à proximo repellere, & propulsare, quando secundum bonos mores, sine dedecore, ac sine rubore hoc agere posset, vt not. Feli. in d. c. quantæ. & sine scandalo, ex his quæ idem Felin. tradit in cap. 2. de hæreticis. quod est arbitrio boni viri maturiùs iudicandum. Sic denique ipse punirem saltem pœna arbitraria extra ordinem istam desidiam, aut negligentiam, etiam in foro seculari. Nihilominus dubium erit, non ita facilis solutionis, an ex hac omissione oriatur obligatio ad restitutionem: id verò in d. regul. peccatum. nos explicuimus. Superest igitur exponere, sitne quis propter culpam istam censendus irregularis. Nam Canonis excommunicatione afficitur is, qui clericum potuit à percussioe, & iniuria defendere, nec tamen defendit: vt probatur in d. c. quantæ. vbi gl. Abb. & Henri. post alios, id responsum intellexere, quoties quis habet potestatem publicam, aut priuatam iure familiæ in ipsum percussorem. Etenim communi omnium sententia decisum extat, in his casibus locum fore excommunicationi: atque eis omninò conuenire rationem textus in d. capit. quantæ. idem erit in eo, qui dolosè desinit obuiare percutienti clericum: Nam ex eo dolo, cùm posset commodè à clerico iniuriam auertere, excommunicatus erit propter manifestam percussionis culpam: sicuti Innoc. Panor. & Henri. voluerunt post alios in d. c. quantæ. Aufreri. in Clem. 1. de offi. ordin. reg. 3. declarat. septima. tradit latè Ludo. Carrer. in pract. tit. de homicid. §. 4. numero 19. & §. 6. |

p. 579

nume. 63. ex quibus poterit defendi Host. & aliorum opinio. vt denique in his casibus, quibus constat, excommunicationem Canonis locum habere, in eisdem etiam pœnam, & vitium irregularitatis constituamus propter eandem rationem, & authoritatem. tex. in d. c. sicut dignum. §. illi etiam.

Nono subsequitur hîc oportunè verus intellectus ad text. in c. Petrus, de homicid. vbi proponitur quæstio elegans,

8

^† an homicidiũhomicidium ab aliquibus perpetratum imputetur eorum consanguineo, cuius causa homicidæ ipsam occisionem aggressi sunt: nempè in vindictāvindictam iniuriæ illatæ? qua in controuersia aliquot distinguam ad faciliorem eius intellectum.

Primum etenim potest contingere, quòd quis dederit causam rixæ, & eius amici, famuli, vel consaguinei alterum cum eo contendentẽcontendentem, & pugnantem occiderint, præter eius voluntatẽvoluntatem, imò contra eius prohibitionem: & tunc esse istum irregularem, not. communiter Doct. in c. Petrus. Gonsalus à Villadiego de irregular. c. de percussore. col. 8. Maria. Soc. in d. c. ad audientiam. de homi. num. 50. pro hoc citantes tex. in d. c. Petrus. vbi ab irregularitate excusatur, qui ignorauit vel prohibuit, quia non dedit causam contentioni, nec rixæ: imò ipse occisus fuit in culpa illius inimicitiæ, & pugnę. Hæc tamen communis opinio contrariam habet gl. in c. vlt. quam sequuntur Bal. in l. data opera. C. qui accus. non poss. col. pen. & in l. 1. col. 4. C. de seruis fugit. Hippol. in l. vnica. C. de rapt. virg. nu. 81. nisi dixeris sequutus Felin. in d. c. Petrus. hanc gl. procedere quo ad pœnam exteriorem ordinariam, non quo ad irregularitatem. Aut forsan glos. illa procedit, vbi quis non dedit causam rixæ, nec fuit in culpa, quia alter fuit pugnæ, aut contentionis aggressor. & licèt communis opinio dubia sit, tutior tamen apparet ex eo, quòd is, quem communis sententia iudicat irregularem, dederit rixæ causam, eiusq́ue culpam habuerit.

Secundus casus posset constitui, quando potuit prohibere, & prohibuit, & profectò cum ipsius causa, & ob iniuriam ei illatam homicidium fiat, possetq́ue id commodè prohibere, visus est maximè consentire, si non prohibuit, & culpam inde homicidij ad irregularitatem contraxit, quod mihi probat text. in d. c. Petrus. ad finem. quidquid glos. ibidem senserit. hoc ipsum probat ex his, quæ in proxima illatione diximus.

Tertius proponitur casus, quum quis dedit causam rixæ, eoq́ue pugnante inimici alterius accesserunt, & eum occiderunt ratione propriæ inimicitiæ, non vt negocium istius agerent, & Gonsalus à Villadiego in d. c. de percussore. colum. 8. tenet, hunc esse irregularem. Cuius opinio admodum dubia est, tum propter tex. in c. significasti. in 2. de homicid. qui tamen tractat de causa rixæ iustissima: tum etiam, quia hac in specie Panorm. contrarium probat in dicto capitulo. Petrus. & Socinus in dicto capitulo ad audientiam. numero 50.

Quartò illud constituitur, quoties quis pręsens fuit tractatui habito super occidendo eius inimico ab eius seruis, aut consanguineis, & tamen tacuit. Nam ipse censeo, hunc esse irregularem, non enim est hæc simplex taciturnitas, sed ita contingens, vt ad consensum accedat, proptereà, quòd tractatus fiat eius causa. argument. capit. constitutis, de testib. in primo. l. qui patitur. ff. manda. Clem. 1. de procur. l. filius familiâs. ff. ad Macedonia. atq;atque ita in hoc casu definire videntur gl. in vers. contra prohibitionem. Abb. Fel. & alij in d. c. Petrus. quibus accedit quod Ias. notat in l. de pupillo. §. si quis ipsi prætori. nu. 14. ff. de noui oper. nunc. scribens, quòd si dominus, vel consanguineus sit, quid facturi sint famuli, vel consanguinei in vindictam iniuriæ sibi illatæ, aut eius causa, & non prohibuerit, consentire delicto videtur.

Quintò in eadem specie mihi probatissimi iuris est, teneri illũillum, cuius gratia homicidiũhomicidium fieri paratur, eo meliori modo & forma, quibus potuerit crimen hoc impedire, etiam si nec fuerit præsens tractatui, sed tantu scientiam eius habuerit, & fuerit ad vitandum crimen necessaria eius tractatus reuelatio, alioqui erit irregularis, præsertim si malo zelo hanc reuelationem omiserit, quod cautè est considerandum ex Henric. in dicto cap. Petrus. tametsi variè Innocentius, & alij ibidem hac in quæstione responderint, etenim semper est culpa istius inspicienda, vt eum iudicemus irregularem.

Imò & in omnibus his casibus non tantùm erit locus irregularitati, sed & alijs criminis commissi pœnis: quod deducitur ex d. c. constitutis. & in c. sicut tuis, de Simonia. Fel. in d. c. Petrus. Bald. in ca. veritatis, de dol. & contu. licet non omnino sit pœna ordinaria infligenda, saltem corporalis, aut criminalis.

Decimò ex his poterit examinari, quod notat Guliel. Laudunensis in hac Cle. 1. in gl. vlti. scribens, irregularem esse eum, qui alterum percusserit, licèt nōnon mortiferè, si propter eam percussionem ex imperitia medici, aut ex malo corporis regimine obierit. hoc ipsum tenet Lud. Carrer in pract. crim. tit. de homicidio. §. 6. numer. 322. vers. vbi limitat. idem notat Henric. in d. c. significasti. in 2. de homi. columna 2. quibus aduersus Caiet. in 2. 2. q. 64. articulo 8. ex hoc, inquit,

9

^† excusatur non intendens occidere percussor ab homicidio, quando mors ex mala cura, vel regimine sequitur, sed quia quo ad irregularitatem superùs diximus esse voluntarium homicidium, quod sequitur ex vulnere illato, licèt percutiens non habuerit animum occidendi, cùm habuerit animum vulnerandi: saltem hæc voluntas fertur in homicidium magis, vel minùs indirectè, |

p. 580

iuxta percussionis, & instrumenti qualitatem: ipse veriorem esse opinor opinionem Guliel. & Henr. nec enim negari potest, hunc vulneratum mortem obijsse ex vulnere, vt ferè causa propinqua. NāNam ex eo sequuta fuit mors: siquidem non illato illo vulnere percussus minimè ea ex causa mortem obijsset. Quod præmissa percussoris culpa satis est ad irregularitatẽirregularitatem ex homicidio constituendam. c. de cætero, de homicid. text. ad hanc decisionem in specie singularis in c. tua nos. in princip. de homicidio. etenim quòd non fuerit adhibita diligentia in medicamine vulneris, per accidens ad mortem pertinet: ipsum autem vulnus directè, & per se mortem intulit. At in capit. exhibita, de homic. nullam habuit culpam is, qui ab irregularitate excusatur, quia si culpam aliquam habuisset in ipso vulnere inferendo, profectò irregularis foret iudicandus, si ex vulnere, etiam culpa medici, vel incuria infirmi, mors foret sequuta: sicut inibi sentiunt Innocent. Abb. Anan. & Felin. post Hostien. quorũquorum opinio cōmuniscommunis est, in hunc sensum, quòd illa decretalis contineat ius commune, non dispensationem: & idem tenet glos. ibi vltima, & in verb. corruens, ex multis quidem, quia culpa defuit, & propter imperitiam medici, & negligentiam ipsius parentis in filij vulnere medendo, & curando. attamen Hostiens. Henric. & Felin. sentiunt plurimum excusare medici imperitiam, & incuriam parentum, etiamsi aliquam culpam habuisset is, de cuius irregularitate inibi agitur, & prætereà ætatem eius puerilem fuisse consideratam existimant, & deinde causam vulneris remotam esse. Inno. Panor. & Ana. opinantur, non satis esse sufficientem excusationem ipsius medici imperitiam, si culpa præcessisset propinqua ipsius vulneris. quidꝗdquidquid sit, omnes mihi in hoc conuenire videntur, vbi contigerit culpa propinqua vulneris, ex quo fuerit sequuta mors, non excusari quenquam ex imperitia medici, nec ex inordinato regimine ipsius vulnerati. Quòd si vulnus illatum esset adeò leue, quòd nullo, vel modico medicamine percussus posset liber, & sanus euadere, & tamen vulneri appositum est venenum: tunc percussor, ni fallor, nōnon esset iudicandus irregularis, quia ex veneno potiùs, quàm ex vulnere percussus moritur.

His tamen addendum est, non imputari quo ad legem Aquiliam, nec quo ad pœnam ordinariam homicidium vulneranti non mortiferè, si id fuerit sequutum culpa medici, vel vulnerati. l. qui occidit. §. vlt. ff. ad l. Aquil. notatur in l. quòd si non lit. §. si mancipium. ff. de ædil. edict. gloss. quam ibi notant Bald. & Doct. in l. si ab hostibus. §. 1. ff. solut. matrim. quam dixit esse auream Felin. in c. presbyterum. de homic. est & ad hoc glo. in d. §. si mancipium. quāquam commendat Aret. in §. vlt. Inst. de emptio. & venditio. tradunt Bologni. consil. 5. col. 3. & Hippo. in practica. §. & quia nu. 18.

Cæterùm Angel. in d. §. si mancipium. scribit, quòd vbi vulnus est in dubio, an sit mortiferum, vel ne, & ipse vulneratus vocauerit ad medelam medicum imperitum, præsumendum erit, mortem contigisse culpa medici potiùs, quàm ex ipso vulnere. idem sentiunt glo. Bart. & Docto. in d. l. si ab hostibus. §. 1. Floria. in l. ait lex. §. 1. ff. ad legẽlegem Aquiliam. textus optimus in l. si ex plagis. in prin. ff. eod. tit. vbi probatur, percussorem non teneri de morte, sed de vulnere, si percussus adhibuit ad medelam incantatorem: quod Socin. notat in cons. 178. col. 4 lib. 2. Vnde illud est constituendum, vulnerantem in his casibus semper teneri de vulnere, sed quo ad hanc decisionem Ange. oportet aliquot casus distinguere.

Primus equidem casus constat, quando est dubium, an vulnus sit mortale, aut appareat, illud non esse mortale, tunc etenim obtinent ea, quæ modò adnotauimus in ver. his tamen. & in vers. cæterùm.

Secundus casus proponitur, quoties cōstatconstat iudicio medicorum, vulnus fuisse, & esse mortiferum, & in hac specie, siue percussus medicum non adsciuerit, aut tandem imperitũimperitum, & moriatur, homicidium percussori imputatur, non tantùm vulnus: sicuti sensit Alexand. in d. l. si ab hostibus. §. 1. col. 2 eleganter Socin. in d. consilio 178. col. 2. gl. & Alb. in l. huic scripturæ. ff. ad legem Aquiliam.

Tertius casus constat ex primo. Nam vbi apparet, vulnus non esse mortiferum, & tandem mors fuerit sequuta: præsumitur, eam ex culpa medici, vel infirmi processisse. quod notat Platea in l. nec semel. C. de re milit. lib. 10. Feli. in d. c. presbyterum. colum. 2. Socinus in d. consil. 178. col. 2. sensit Baldus in dicta l. si ab hostibus. §. 1. & in dicta l. qui occidit. §. vlt.

Quartus casus contingit, quoties quis moritur ex febri, & morbo accidenti ratione vulneris, tenebitur etenim percussor de homicid. non tantùm de vulnere. tex. in d. c. presbyterum. vbi Felin. post gl. & alios, & licet inibi tractetur de irregularitate, idem erit propter eandem rationem, quo ad alias pœnas: quemadmodum docet Alber. secunda parte statu. q. 37. Ludo. Carrer. alios allegans in pract. tit. de homicid. §. 2. nu. 74. idem latius in §. 6. nume. 322. tametsi existimet, etiam in hoc casu non esse percussorem puniendum pœna ordinaria: quod eleganter tradit Cæpola cons. 62. Qua in re iudicio medicorum maximè standum erit, secundum eosdem, & Ripam, in tracta. de peste, in vltim. parte. §. Medicorum auxilio. nu. 138. Alexand. in l. si ita stipulatus essem abs te. vlt. col. ff. de verb. oblig. Bologni. consilio 5. col. 3. text. ad hæc, & similia in l. mortuis. & ibi Bartolus. ff. locat. Abbas & Anania in dicto c. presbyterum.

p. 581

Quoties verò diximus, præsumi vulneratũvulneratum obijsse ex culpa medici, aut ipsius infirmi: atque ideò non teneri percussorem de homicidio, sed de vulnere: id est intelligendum, quo ad mortis pœnam, non quo ad alia. vt explicātexplicant Hippo. in consilio 7. Ludoui. Gom. in reg. cancellariæ de infirmis. q. 11. vbi tractat de iudicio medicorum, post Bartol. in l. vlt. ff. de Sicarijs. num. 12.

Quòd si constet, vulneratum ex percussione mortem obijsse, tũctunc nihil refert ad punitionem, quòd ex interuallo, vel intra breue tempus decesserit. Bart. in d. l. vlt. ad finem, & ibi Hippo. num. 63. & in d. consil. 7. Ancha. Card. Abb. & Felin. in d. c. presbyterum. Anania in c. 2. de cler. percuss. textus in l. ait lex. & in l. si plagis. in princip. ff. ad l. Aquil. notat Panorm. in d. c. 2. de cler. percuss. tametsi præsumptio non leuis sit, mortem ex vulnere non esse sequutam, quando percussus ex interuallo mortem obierit: præsertim postquam semel conualuerit. text. optimus in d. c. presbyterũpresbyterum. & in cap. sequenti. & in d. cap. si qua fœmina. 50. distinct. glo. singul. in l. 1. C. de emendat. seruo. sed hoc est semper iuxta medicorum iudicium censendum: vt Bart. & alij notant in d. l. vlt. Anchar. in consil. 283. Bologn. in dicto consilio 5. column. 2. & denique ita visum est omnibus his iuris vtriusq;vtriusque Doctoribus, quorum ad hanc decimam illationem mentionẽmentionem fecimus. Nec enim aliter poterit commodè quæstio ista definiri, quæ omnino notanda est quoad irregularitatis pœnam, & quoad homicidij, vel vulneris illati ordinariam aut extraordinariam punitionem.

§. TERTIVS.

VNdecimò, ad hunc irregularitatis tractatũtractatum admodum pertinet inquirere de eo, qui abortioni causam dederit: an

1

^† & homicida sit, qui abortionis crimen commiserit, eidem causam exhibens? cui quæstioni prænotanda sunt pulchra Ciceronis verba in oratione pro Aulo Cluentio, cuius pars refertur à Iureconsulto in lege, Cicero. ff. de pœnis. Etenim cùm actum esset de punitione fœminæ cuiusdam, quæ ob pecuniāpecuniam fœtum nondum animatum potionibus sumptis abegit, subdit Cicer. Nec iniuria, quæ spem parentis, memoriam nominis, subsidium generis, hæredem familiæ, designatum Reipub. ciuem sustulisset. Hæc Cice. cui & Tertull. concinit in Apologetico, cap. 9. Nobis verò, inquit, homicidio semper interdicto, etiam conceptum vtero, dum adhuc sanguis in hominem delibatur, dissoluere non licet. Homicidij festinatio est prohiberi nasci. Nec refert, natam quis eripiat animam, an nascentem disturbet. Homo est, & qui est futurus, etiam fructus omnis iam in semine est. Hæc inibi. Nihilominus quo ad irregularitatem necessarium est, quòd fœtus tempore abortionis sit iam in vtero animatus, alioqui non est propriè homicidium, quod irregularem efficiat dantem abortioni causam. tex. in capitul. sicut. vbi glos. & Docto. de homicid. glo. in cap. si aliquis. eo. titu. quam ibi sequuntur Doct. & esse hanc opinionem communem fatetur Albertus Trotius de vero & perfecto cleric. lib. 2. cap. 14. numer. 6. idem colligitur ex multis, quos ad hoc citat Ludouicus Carreri. in pract. criminali. tit. de homicid. §. 1. nu. 21. & probatur in cap. Moyses. & sequen. 32. quæst. 2. Homicidium etenim à cæde hominis dicitur. capi. homicidium, de pœniten. distinct. 1. cap. homicidium. 23. q. 5. Homo autem non dicitur sine anima. ca. in quadam, de celebr. mis. c. cùm Christus, de hæretic. l. in lege Falcidia placuit. ff. ad l. Falcid. fœtus autem dicitur animatus, si masculinus sit, die quadragesimo â conceptione: si fœmineus, die octuagesimo ab ipso conceptu glos. in summa. 5. distinct. quam sequuntur communiter Doct. ibi: & in d. c. sicut. & in d. c. si aliquis. Alberic. in 3. parte statutor. quæst. 59. & glos. in Clement. 1. de summa Trinita. in verb. simul. Plinius verò libro septimo, capitu. 6. in fœmineo scribit partum esse animatum nonagesimo die: in masculo quadragesimo. & hæc quidem de anima rationali. Anima etenim nutritiua, seu vegetatiua, qualis est in plantis, adest fœtui, etiam ante diem quadragesimum: quia crescit, vt explicat sanctus Thomas in prima parte, quæstio. 76. artic. 3. scribens, quod fœtus prius habet, vt est animal, animam, quæ est sensitiua tantum, qua ablata aduenit perfectior anima, quæ est simul sensitiua, & intellectiua: anteà verò, quāquam sit animal habet animāanimam nutritiuam, seu vegetatiuam: & priùs est animal quàm homo, secundum Aristotelem de generatione animali. libro 2. c. 11. id est priùs habet animam, quę est sensitiua tantùm, quàm adueniat perfectior, quæ sit intellectiua.

p. 582

Non oberit communi opinioni tex. in d. c. si aliquis. vbi responsum est, teneri vt homicidam eum, qui abortioni fœtus nondum animati causam dederit. Nam verè homicida non est, nec propriè homicidium ex hoc contrahitur: licèt punitio locum habeat extraordinaria, nempè exilij. l. si mulierem. ff. de Sicar. vbi Hippo. Feli. post alios in d. c. si aliquis. l. diuus. ff. de extraord. crimin. nos item hac de re tractauimus lib. 2. variar. Resolutio. c. vlt. nu. 10. qui in loco diximus, pœna ordinaria, & sic morte puniendũpuniendum fore eum, qui abortioni fœtus animati causam dederit. l. penul. C. de Sicar. d. l. diuus. secundũsecundum alium intellectum. Igitur qui abortioni fœtus nondum animati causam dederit, homicida verus non est, ei tamen admodum similis, & ideò punitur vt homicida, pœna quidẽquidem extraordinaria, & mortale crimen, ac peccatum committit, secundum Abb. & communem in d. cap. sicut, de homicid. eaq́ue ex culpa homicida quodammodo dicitur à Tertulliano: & in dicto capitul. si aliquis.

Quòd verò adnotauimus, morte esse puniendum, qui abortui fœtus animati causam dederit, tunc obtinet, quando id dolo fecerit, alioqui, si non eo animo quis fœminam prægnantem percusserit, vt abortus sequatur, qui tamen præter intentionem percutientis contigerit, nōnon erit locus pœnæ ordinariæ, sed extra ordinem is puniendus erit pro modo culpæ. arg. l. in lege Cornel. ff. de Sicar. quod not. Feli. in d. cap. sicut. & Albericus in 3. parte statut. q. 59. vbi expressim explicat, animum, & dolum ad abortionem colligi ex ipsamet percussione, & eius qualitate. idem in specie ista euidentiùs Caiet. deducit in 2. 2. q. 64. art. 8. in responsione ad 3.

Hinc est omninò pensitandum, quod scribit Ioan. à Neapoli, quolibet. 10. etenim respōdetrespondet, non esse homicidam, imò à culpa excusari, qui vel potionibus, vel alio remedio abortioni fœtus nondum animati causam dederit, ad ipsius pręgnantis salutem: cùm certum sit, eam ex puerperio morituram, quasi liceat impedire fœtus nondum animati lucem ad effugiendam mortem matris, iam equidem animatæ. Quod non ita licèt, si constet fœtum iam animatum esse, vel de hoc dubium sit, quemadmodum ipse Neapolit. not. & Floren. 3. part. tit. 7. c. 2. §. 2. ex quibus erit intelligendum quod Mari. Soci. & Feli. probare tentarunt in d. c. si aliquis. asseuerantes, licitum esse abortioni causam dare ad effugiendam mortem prægnantis ex puerperio morituræ.

Duodecimò ex præcedentibus colligitur, quid tenendum sit in ea quæst. qua quæritur,

2

^† an sit irregularis, qui neminem occiderit, fuit tamen præsens in prælio, in cuius conflictu aliquis occisus est. cui quæstioni & illa proxima est, an clericus possit in bello pugnare? & profectò ex sanct. Thom. & ibi Caiet. 2. 2. quæst. 40. artic. 2. Abb. Card. Henric. Anania. Feli. & ex alijs in cap. penult. de homicid. Flor. 3. part. tit. 28. capit. 2. §. 6. potest hac in quæstione primùm responderi, clericum posse pręsentem esse bello iusto, & hortari milites ad pugnam. text. in d. ca. petitio. de homicid. vbi gl. in c. quod in dubijs, de pœnis, non tamen pugnare: imò peccaret grauiter, si pugnaret propria manu, cùm hoc non sit ei licitum. c. clerici. & c. sequen. 23. quæst. 8. c. ex multa. de voto. quòd si esset clericus in minoribus constitutus, posset absq;absque peccato in bello iusto propria pugnare manu, sicut & laicus, nec esset irregularis, etiāetiam si propria pugnaret manu, modò aliquem nec occideret, nec membro mutilaret: siquidem Clericus adhuc in sacris constitutus, & cui non licet propria pugnare manu, irregularis non est, si pugnauerit in bello iusto, nec tamen quenquam occiderit, aut mutilauerit, etiāetiam si in eo conflictu fuerint plures occisi, aut membris mutilati. text. opt. in d. c. petitio. quo in loco adparet, esse quem irregularem, si adhuc in bello iusto propria pugnauerit manu, & aliquẽaliquem occiderit, aut mẽbromembro mutilauerit. idem probat gl. in c. sciscitatis. 7. q. 1. & est communis omniũomnium opinio. Quòd si Rom. Pont. alicui clerico permitteret, vt propria in bello pugnaret manu, & is in conflictu belli aliquẽaliquem occideret, non erit irregularis censendus, secundũsecundum omnes, quia is id permisit, qui potest super irregularitate contracta ex homicidio dispensare, quemadmodum statim dicemus.

Sed & id, quod modò probauimus, nempè, posse clericum absque irregularitatis pœna in bello iusto hortari milites, quidam verum esse censent, vbi hæc exhortatio fiat ante belli conflictum: quasi minimè liceat absq;absque irregularitatis periculo in ipso belli iusti conflictu milites exhortari ad pugnam, ex qua homicidia & mutilationes membrorum sequantur: sic sanè visum est Inno. & Hosti. in d. c. quod in dubijs. Henri. in d. c. petitio. & Syluest. in ver. bellum. 3. §. 2. à quibus ipse dissentio aliorum mentem sequutus: quippè qui videam, hanc differentiam verbalem esse, non realem. Nam & præter alia tex. in d. c. petitio. ad irregularitatem constituendam expressim definiuit, non esse satis, quòd quis fuerit præsens bello iusto simul cum ipsis militibus, & pugnauerit: sed requirit, quòd aliquem ex hostibus manu propria interfecerit, membroúe mutilauerit, & tamen non potest quis in prælium, & pugnæ conflictum exire, quin & in ipsa pugna alios eius socios ad strenuè pugnandum hortetur. Igitur etiam si clericus in bello iusto hortetur ad præliandum in ipso conflictu pugnæ, non erit irregularis: imò & si hostẽhostem percuteret, immunis adhuc esset in hac specie ab irregularitate, sicuti in d. c. petitio. palàm constat.

Sed si quis in bello iusto propria pugnaret manu eo casu, quo sibi liceret, nempè, vbi si nōnon |

p. 583

pugnaret, patria euerteretur ab hostibus, vel exercitus deleretur, essetq́ue ea pugna in bello iusto meritoria: & aliquem occideret, aut mẽbromembro mutilaret, irregularis erit cẽsenduscensendus, si Clericus sit, secundum Caiet. in 2. 2. q. 40. artic. 2. Attamen Panor. Anani. & Doct. in d. c. petitio. dum ad illius c. responsum rationem decidẽdidecidendi reddidêre, contrarium præmittunt: & deniq;denique huius quæstionis vera decisio pendet ab his, quæ statim in 3. huius relectionis parte dicentur super glo. in verb. suum.

Quòd si bellum iniustũiniustum sit, qui in eo pugnauerit, auxilium, aut opem dederit, irregularis erit, si inde secuta sit mors hostis, aut membri mutilatio. c. sicut dignum. §. vlti. de homici. vbi hoc notant omnes. idem Abb. & Doct. in d. ca. petitio. Maria. Socy. in d. c. ad audientiam. nu. 60. Gons. à Villad. de irregularit. c. de homicidio, col. 4.

Postremò de homicidio quo ad irregularitatem illud superest examinare,

3

^† quis possit per dispensationem hoc vitium tollere? & sanè de homicidio voluntario vel casuali acturus, quod generaliter de omni irregularitate iam præmisimus, & de hac itidem in specie adnotabimus, scilicet irregularitatem homicidij, etiam voluntarij causa contractam, iuris esse tantùm humani & positiui. capit. non inferenda. 23. quæstione 3. vbi Ambr. refert, Moysen Aegyptium quendam interfecisse. idem constat Exodi cap. 2. & tamen is Altare Deo erexit & consecrauit. Exod. c. 31. & c. 1. de consecrat. dist. 1. vnde gloss. in summa. 21. distinct. scribit, lege diuina veteris testamenti homicidam non prohiberi Sacerdotio. idem gloss. in dict. c. de consecrat. distin. 1. Nec quicquam refert, quòd Dauid Rex 2. Reg. cap. 7. à Domino audierit: Non ædificabis mihi templum, quia vir sanguinis es. Nam etsi Moyses sanguinem per homicidium effuderat, non tamen ita sanguinolentus, vt Dauid dici potuit, propter multum sanguinem effusum à Dauid Rege. quod apparet ex capit. 2. Paralipomenon. Et præterea Dauid præparabat ædificare illud vnicum Templum apud Iudaicum populum, quod præfigurabat Ecclesiam Christianam, quæ in pacis vnione & concordia, ac charitate fundata est. capit. 4. ad Ephesios, Solicitè, inquit Paulus, seruate vnitatem spiritus in vinculo pacis. vnde constat, irregularitatem ex homicidio non esse, nec fuisse inductam lege veteri diuina: quòd si veteris testamenti lege diuina fuisset instituta, hodie post legis Euangelicæ institutionem minimè vim legis ea institutio haberet, nec ex ea dici posset, hanc irregularitatem iure diuino inductam esse. Ius diuinum legis Euangelicæ nihil hac de re statuit: idcircò sequitur, hanc irregularitatem Iure Pontificio humano statutam fuisse: quemadmodum voluerunt Innocent. & Docto. in capit. nisi cùm pridem. de renunciat. idem Innocen. & alij in cap. ad audientiam. de homicid. Palud. in 4. sententia. distinct. 15. q. 3. col. vlt. Florent. 3. part. tit. 28. capi. 2. §. 6. & esse hanc opinionem communem fatetur Syluest. in verb. irregularitas. in fin. tametsi Panormit. in dict. cap. ad audientiam. & ibi Maria. Soci. 3. quæstio. principali. teneant irregularitatem propter homicidium iure diuino fuisse inductam, quæ quidem opinio minimè potest iure probari.

Hîc plenè constat, Romanum Pontificem posse dispensare super hoc vitio irregularitatis ex homicidio cōtractęcontractę, sicut dispensare potest aduersus alias humanas leges, & Pontificias. quod probant Innoc. Hosti. Abb. Anania, & cōmunitercommuniter Doct. in c. sicut dignum. §. vlt. de homicid. & in d. c. ad audientiam. vbi Socy. num. 95. Floren. in d. §. 6. Gons. à Villadi. de irregular. c. vlti. dicens, hanc opinionem communem esse, quam etiam sequũtursequuntur Syluest. in d. ver. irregularitas. ad fi. Alber. Trotius in tracta. de vero & perfecto Clerico. 2. li. c. 26. Tho. Ferra. cautela 44. Ludoui. Gomes. in tract. expectatiuarum, num. 88.

In hoc tamen conueniunt omnes, difficillimè obtineri hanc dispensationem à summo Pontifice, nisi pro eo, qui religiosus sit, vel esse velit in aliquo mendicantium religiosorum monasterio. quod ita fieri asseuerant Ludouic. Gomes. in dicto numero 88. & Ioannes Staphilæus de literis gratię & iustitiæ, folio 193. columna 2.

Idem in praxi receptum est, quoties homicidium voluntariũvoluntarium sit occultum omnino. Nam Roma. Pont. consueuit cum hoc homicida dispensare, saltem vt in susceptis ordinibus ministret: quemadmodum fatetur Lud. Gomes. in d. nu. 88. id verò mirum nōnon est,

4

^† siquidem Episcopus dispensare potest cũcum homicida volũtariovoluntario, si is sit omninò occultus, quoad ministeriũministerium Altaris in susceptis ordinibus. auctore Archi. in c. de his. 50. dist. & Frede. cons. 168. Ancha. in reg. peccati venia. de reg. iur. in 6. col. 3. tex. opti. in c. nisi cùm pridem. de renun. vers. si tamẽtamen culpa latet. eandem opinionem quo ad susceptos & suscipiendos ordines sequitur Ange. in verb. homicidiũhomicidium. 5. q. 1. ex Panormi. eam deducens in c. ex tenore. col. 3. de tempor. ordi. eandem Abb. sententiam veriorem esse censet Alfons. à Cast. lib. 2. de potest. leg. pœn. c. vlt. vers. 3. principal. conclus. qui dum egregiè quæstionem istam explicat, tandem probare conatur, nullam in hac specie cōtrahicontrahi irregularitatem, quasi iura Pontificia statuentia irregularitatis pœnam homicidis, minimè eos homicidas cōplectanturcomplectantur, qui omninò sunt occulti, & quorũquorum homicidium probari non potest aliter, quàm per eorum confessionem: quo fit, vt iuxta eius rationes necessaria non sit in hoc casu dispensatio Episcopi. adducit ad hoc tex. in c. ex tenore. de tempo. ord. cui censet nōnon obesse tex. in c. |

p. 584

vlt. eo. tit. & in c. inquisitionis. in prin. de accus. quippe, qui loquantur in eo casu, quo crimina omninò occulta non sunt, sed possunt in iudicio saltem paucis testibus probari.

Nos verò arbitramur, posse humana Pontificia constitutione induci irregularitatẽirregularitatem in pœnam criminis exterioris, etiam occultissimi, quod nullis probari testibus valeat. Nec video in hoc quidquāquidquam vrgere grauiter, vt cōtrariumcontrarium defendi possit. hanc opinionem multis probarem, nisi & eāeam alioqui iam non semel in his, quę hactenus scripsimus, doctissimorum virorum auctoritate communitam tradidissem.

Deinde illud mihi constitutissimum est, Ius Pontificium irregularem constituere, & efficere homicidāhomicidam exteriorem, etiamsi is occultissimus sit, adeò quidem, vt nullis testibus homicidiũhomicidium exterius probari queat. Hoc enim ipse deduco ex omnibus Iuris Canonici locis, quibus hæc fuit statuta irregularitas: etenim propter homicidij actum inducta fuit absq;absque distinctione, an is occultus, vel publicus sit.

Hoc ipsum euidentius fit, si consideremus, esse quædam crimina grauia quidem, & ideò digna depositione ab ordinis ministerio: eaq́;eaque perpetua, quæ tamen siue occulta, siue publica sint, non efficiunt eorum auctorem irregularem, nempe adulterium, falsi crimen, simonia in beneficio acquirendo commissa, periurium: vt not. in c. tuæ. de pœnis. c. at si Clerici. §. vlt. de iudic. in his equidem criminibus est intelligendus text. elegans in d. c. ex tenore. quo decisum est, non esse quẽquamquemquam prohibendum à ministerio suscepti sacri ordinis, nec ad alios promotione: si crimen occultũoccultum sit, id est, nondũdum in iudicium deductum per probationẽprobationem, nec notorium aut publicum alioqui. quasi Roma. Pont. respōderitresponderit, non esse puniendũpuniendum quem ob delictũdelictum occultũoccultum in his, quæ pertinent ad sacros ordines, ea pœna, qua puniretur, si id crimen notoriũnotorium aut probatũprobatum in iudicio foret. idem cōstatconstat in c. de his. in 1. 50. dist. & probatur in regula expressim tradita in c. vlt. de tempor. ordin. quas responsiones, & Iuris Pontificij decisiones ipse procedere censeo, etiamsi hæc crimina nōnon essent omninò occulta, sed possent duobus testibus, aut trib. probari, modò notoria non sint, nec in iudicio probata: sicuti satis in specie probat text. in d. c. vltimo. Alia verò crimina sunt, quæ ipso iure impediunt ordinis suscepti exequutionem, & ad maiores promotionem, vt homicidium, simonia in ordine cōmissacommissa, & his similia: in his profectò criminibus, & si ea omninò sint occulta, nec possint testibus probari, irregularitas adhuc Iure Ponteficio contrahitur. Hoc constat ex his, quæ prima huius operis parte de Sodomiæ crimine diximus. & deinde in d. c. vlti. de temp. ordi. vbi apparet, homicidium post peractam pœnitentiam adhuc impedire suscepti ordinis ministerium, & ad maiores promotionem, etiamsi nec notorium sit, nec in iudicio probatum: sub hoc autem homicidio & illud cōtineturcontinetur, quod est omninò occultum, modò exterius sit. igitur & hoc impedit sacri ordinis ministerium, & promotionem ad eundem. eadem opinio constat in c. nisi cùm pridem. §. personæ. de renunciat. quo in loco glo. in verb. latet. & Anto. à Butrio hoc ipsum planè adnotarunt, & post alios Gonsal. à Villadi. de irregularitate. c. dixi etiam. & c. dixi vlterius. Henric. in c. vlt. de tempor. ordinat. sentiunt omnes in c. inquisitionis. de accusat. Nec refert, posse delictum probari, vel non, modò ad actum exteriorem suapte natura probabilem processum sit, vt lege humana & Pontificia is actus comprehendatur, tametsi referat quandoque, an sit occultus, vel notorius, quo ad plures iuris effectus. Præter hæc mihi sat erit, quòd ex homicidio exteriori contrahatur Iure Canonico irregularitas. qui autem dixerit, hæc iura humana non esse intelligẽdaintelligenda de homicidio omninò occulto per accidens, id necesse quidem erit, vt probet. Ex quibus ipse colligo exauctoritate adhuc Panor. Ang. & sequacium, ex homicidio vtcunque occulto contrahi irregularitatem, ab Episcopo tamẽtamen delebilem. Etenim ipse Panor. in hac specie contractam esse irregularitatem fatetur, licet ea sit ab Episcopo delebilis per eius occultāoccultam dispensationem. quod Ange. & alij ita intellexerunt. tametsi Syluest. in verb. homicidium. 3. q. 8. opinatur, hanc irregularitatem & in hoc casu non posse tolli per Episcopi dispensationem. Sed & Synodus Tridentina sess. 4. sub Iulio 3. can. 7. statuit, homicidam voluntarium non esse promouendũpromouendum ad sacros ordines, nec ad beneficia, etiamsi homicidium non fuerit in iudicio probatum, nec alia ratione publicum, sed occultum. Videtur enim tollere sacrosancta Synodus dispensationem Episcopis. quamuis & ille Canon fortassis intelligendus sit in homicidijs, quæ licet sint occulta, possunt tamen probari, nec sunt omninò occulta. Ipse etenim omninò occulta hac in quæstione appello facilioris intellectus gratia, quæ nullis testib. probari possunt, nec aliter, quàm per confessionem ipsorum delinquentium, tametsi exteriori opere contigerint.

Hinc illud mihi dubium est, quòd idem vir doctissimus Alfons. à Castro in d. cap. vltim. 3. conclusi. vers. ex hac. opinatur asseuerans, filium presbyteri ex coniugata ita occultè genitum, vt non possit aliunde probari, quàm per parentum assertionem, posse sine dispensatione promoueri, & beneficium curam animarum habens recipere. Contrarium siquidem tenent Anto. in c. 1. de filijs presbyter. & Gonsalus à Villadiego in tract. de irregul. c. dixi vlterius, quòd illegitimi. Atque ideò super hac decisione cogitandum amplius esse censeo.

Solet tamen Romanus Pontifex quando|

p. 585

que dispensare cum voluntario homicida, etiam publico, quo ad altaris ministerium: hoc demum addito, quòd intra triennium minimè altari ministret, & deinde extra locum, in quo homicidium perpetrauit. Sic sanè referunt & testantur Ludo. Gomes. in d. tract. expectatiuarum. nu. 88. & Ioan. Staphil. in d. fol. 193. qui etiam scripsêre, consueuisse summum Pontificem absoluere Clericum à reatu homicidij, ac omnis labis, & infamiæ macula eius occasione contracta, vt in pristinos honores restituatur. poteritq́ue hic homicida obtinere ex vi huius absolutionis beneficium simplex, si id sibi conferatur. capit. 2. de Cleric. pugnant. in duello. non tamen huic licebit, nisi aliud in absolutione fuerit expressum, etiam in obtentis ordinibus Altari ministrare, quod ipse Ioan. Staphilæ. adnotauit.

Dispensat

5

^† verò solus Papa cum homicida casuali, vt in sacris ministret, vel ad sacros ordines promoueatur. Panorm. in cap. continebatur. de homicid. idem & Docto. maximè Maria. Socyn. num. 95. in capi. ad audientiam. eodem titul. Regia l. 51. titulo 6. part. 1. licet tamen Episcopo dispensare cum quocunq;quocunque homicida, vt in minoribus ordinibus iam susceptis possit ministrare. quemadmodum ex capit. ad audientiam. & cap. continebatur. de homicid. & capit. 2. de Cleric. pugnant. in duello. notant in dicto capit. 2. Hostiens. Ioan. Andre. Innocent. Cardinal. & Anania, quorum opinio magis communis est, tametsi quo ad homicidium voluntarium nullibi probetur: & ita eam in homicidio casuali tantùm admittunt Abb. in dicto capit. 2. Socyn. numer. 95. & Feli. col. vlti. & ibi quoque Anania in d. cap. ad audientiam.

Cæterùm hæc intelligenda sunt quo ad ministerium ordinis.

6

^† Nam quo ad beneficium simplex obtinendum, potest cum homicida etiam voluntario Episcopus dispensare. tex. in d. c. 2. de Cler. pugnant. in duello. vbi frequentissimè eius interpretes hoc adnotarunt, Socyn. item & Felin. in d. c. ad audientiāaudientiam. Ioan. Staphilę. de literis grat. & iust. fol. 78. qui secus esse censent, quo ad beneficiũbeneficium curam animarũanimarum habens. argum. text. in c. 1. de filijs presbyte. in 6. tametsi Anania in d. c. 2. etiam quo ad hoc teneat, posse Episcopum dispensare.

Quòd si quis beneficium simplex habens, homicidium commiserit, possetq́ue ex dispensatione Episcopi illud retinere: tamen si etiam nondum mota lite, nec accusatione instituta, alter hoc beneficium impetraret in euentum priuationis, non posset Episcopus dispensare, vt homicida illud beneficium retineret, quia ex præmissa impetratione ius quoddam alteri iam sit quęsitum: nec ipse Papa absque huius iuris derogatione visus foret, alteri præiudicium facere. quod Domi. voluit in consilio 105. columna vltima. vbi hoc aliquot rationibus probat. & sequitur Ioan. Staphilæ. de literis gratiæ & iusti. folio 78. columna 2.

Verùm ad huius conclusionis intellectum præmittendum est, homicidam etiam voluntarium non esse ipso iure priuatum beneficio Ecclesiastico, sed priuandum per sententiam. text. in cap. Clericis. ne Cleri. vel Monach. notat Innoc. communiter receptus in capit. cùm nostris. de concess. præbend. nam & eius opinionem communem esse asserunt Anania & Felin. in capit. inquisitionis. colu. 1. de accusat. Antoni. Corset. in sing. verb. sententia. notant Capella Tholosana. 207. Felin. in c. 2. col. 3. de rescript. & in cap. sciscitatus. col. 1. eo. tit. Præpo. in c. studeat. 50. dist. Ioan. Bernar. in pract. cap. 98.

Item est ad hoc ipsum adnotandum,

7

^† eundem voluntarium homicidam, quiq́ue per sententiam priuandus est beneficio, posse interim adhuc pendente accusatione eidem beneficio renunciare, priusquàm condemnetur. gloss. elegans in capit. 2. vt lite penden. in verb. finita. libro 6. quam Doctor. inibi sensim probant. & Ferrari. cautela 44. gloss. in regu. Cancel. 27. Rebuff. in tract. de pacificis possess. nu. 261. Felin. in d. c. inquisitionis. colu. 3. Rota in antiquioribus, quinta. de re iudic. Ludo. Gomes. in regu. de annali possessore. quæstio. 42. numero 3. Chassanæ. in consil. 44. numero 22. Philippus Probus in additionibus ad Monachum. in capit. Alma mater. de senten. excom. num. 6.

Quidam tamen existimātexistimant, hāchanc renunciationẽrenunciationem impediri, si quis prius impetrauerit à summo Pontifice beneficium homicidæ in euentum priuationis. quod Domi. in d. consil. 105. tenet in hac specie opinatus, renunciationem istam nullam esse in hunc sensum, vt possit postea lis tractari, & lata priuationis sententia renunciatio fiat inutilis. Contrarium tamen in hoc ex dicta gloss. probare conati sunt gloss. in dicta regu. Cancella. 27. colum. 4. Chassanæ. in dicto consilio 44. numero 22. Ioan. Staphil. de literis gratiæ & iustit. folio 64. Probus in dict. nume. 6. Rota præcitata 5. in antiquioribus. titu. de re iudicat. Anto. Butrius in consil. 43. Aufreri. in additionibus ad Capellam Tholosanam, decisi. 436. Ludo. Gomes. in reg. de Annali. q. 42. num. 4. quibus multum accedit decisio Aegidij à Bellamera. decisione 739. Horum opinio magis recepta est, sicuti ex prædictis autoribus apparet. Nec iure admittendum est, quod ipse Dominic. probare vult, nempe post hanc renunciationem, aut aliam vacationem beneficij, aliter quàm per priuationem contingentem posse iudicem procedere ad priuationem. Etenim hic processus iam inutilis erit, cùm ipse, aduersus quem priuationis sententia ferenda est, non obtineat, nec possideat beneficium: atque ita visum est |

p. 586

Rotæ in nouis, 491. & Lud. Gomes. in d. reg. de annali. q. 42. nu. 5. sic nec ipsius Dominici altera ratio vrget, scilicet quòd non possit fieri renunciatio nec dispensatio in præiudiciũpræiudicium eius, cui ius quæsitum est. Nam illud est verum, vbi agitur de præiudicio iuris purè quæsiti: non autem vbi ius quæsitum est conditionale & incertum. secundum Rom. cons. 256. Lud. Gomes. in d. q. 42. & in reg. de reg. de nōnon tollendo iure quæsito. q. 3. quo in loco multa ad hoc allegat.

Cæterùm quòd Ant. à Butrio in d. cons. 43. addit, hanc renunciationem esse nullam, quoties ea facta fuerit post scientiam prioris impetrationis, quasi ea in fraudem fiat. cap. 2. de renũciationerenunciatione, in 6. mihi dubium est, imò falsum videtur. licet Aufrerius in d. decis. 436. & Felin. in cap. in nostra. num. 38. de rescript. idem scripserint Antonium sequuti, nam qui renũciatrenunciat, iure suo vtitur, & ideò nullam fraudem cōmittitcommittit: quippe, qui sibijpsi consulturus, vel amico, vel consanguineo, eidẽeidem beneficio renunciet, non vt noceat impetranti. Etenim in dicto capit. 2. manifestè colligitur fraus renunciantis, qui non, vt sibi consuleret, sed vt impetranti noceret, maximis coniecturis ad id existentibus, renunciat beneficio. atq;atque ideò in ea specie fraus excluditur, habetq́;habetque rationẽrationem aliquam illa decisio à l. filiæ meæ. vbi Bal. ff. solut. matr. not. Boêr. in tract. de legat. fol. paruo 26. quib. addendus est Barb. in cons. 60. lib. 4. col. 1. & 2. Potissimè hæc Butrij opinio nōnon sibi satis constat: siquidem ipsemet opinatur, renunciationem istam factam ab ignorante, validam esse, etiamsi prior impetratio haberet decretum irritans: & tamen hoc decretum adhuc ignorātesignorantes afficit. c. dudum. de pręben. in c. 1. §. adijciebatur. de concess. præb. eo. lib. vbi hoc communi omnium consensu receptum est: & traditur in c. si eo tempore. de electio. in 6. in glo. ignoranter. & in c. si postquam. de pręb. eod. lib. per Card. in Clem. 1. q. 18. de electio. & alios, plerisque locis.

Igitur Dominici responsum non est ita simpliciter admittendum, sed tunc demum, quādoquando in prioris impetrationis literis expressim sit appositum, quòd renunciatio lite pendente facta ab ipso priuando cedat in vtilitatem impetrantis, cuius clausulæ meminêre Ioan. Staphilæ. in d. fol. 64. & Probus in dict. cap. Alma mater. Soletq́;Soletque concedi, at literis clausula ista adscribi post primam priuationis sententiam, non antea: vt ipse Staphilæus testatur, & nisi fallor, ex hoc minimè tollitur Episcopo dispensandi potestas, ipsiq́ue dispensatio impediet priuationis sententiam, quicquid contrarium senserint Domi. & Ioannes Staphilæ. in dict. fol. 78. Nuper tamen Carol. Moli. in reg. cancel. 18. nu. 55. communem opinionem improbat, vbi ea renunciatio fit in fauorem certę personæ: cuius sententia fortassis iure & æquitate præualet ob fraudẽfraudem, quæ in hac specie manifesta videtur. idcircò lector optime, cogitabis.

His verò, quæ de dispensatione super hac irregularitate diximus, illud libenter adiecerim, quod in proximam cōfertconfert vtilitatem, nẽpenempe posse dispensare in hac irregularitate contracta ex homicidio, quod per iudicem, aut iustitiæ ministros fuerit commissum, eum, qui potestatem habuerit dispensandi super irregularitate contracta ex homicidio casuali. Nam quo ad hoc, homicidium istud casuale censetur, quippe nullam culpam, imò meritum habeat. quod Caiet. adnotauit in summa, in verbo, irregularitas. in fine. tametsi hoc homicidium voluntarium verè sit, licitum tamen, vt satis constat. Atque hæc dicta sint de homicidio voluntario, de irregularitate ex eo contracta, & de dispensatione super hoc impedimento impetranda, à quo scilicet petenda sit. Reliquum erit de homicidio casuali tantisper agere ad pleniorem huius tractatus examinationem.

§. QVARTVS.

HOMICIDIVM

1

^† autem casuale illud dicitur, quod casu præter intentionem committentis, vel causam dantis contigerit. Nam secundum Aristot. 2. Phy. casus est causa agens pręter intentionem. cuius rei gratia subijciāsubijciam hoc in loco S. Tho. di. 2. 2. q. 64. artic. 8. ea inquit, quæ casualia sunt, simpliciter loquendo non sunt intenta, nec voluntaria. Et quia omne peccatum est volun|

p. 587

tarium secundũsecundum August. consequens est, quòd casualia in quantum huiusmodi non sunt peccata. contingit tamen id, quod non est actu, & per se voluntarium, vel intentũintentum, secundũsecundum quod causa per accidens dicitur remouens prohibens. Vnde ille, qui non remouet ea, ex quibus sequitur homicidium, si debeat remouere, erit quodammodò homicidium voluntarium. Hæc Thom. qui statim sequitur, & probat communem Canonistarum distinctionem, quę solet in homicidio casuali adhiberi in hunc sanè modum, vt, qui dederit operam rei illicitæ, si casuale homicidium sequatur, irregularis sit, siue adhibuerit diligentiam, quam potuit, ne sequeretur, siue negligens fuerit. Is verò, qui dederit operam rei licitæ, tunc denique sit irregularis, cùm non adhibuit eam diligentiam, quam potuit, & debuit adhibere, ne homicidium casuale sequeretur. Hanc opinionem ex pluribus Iuris Pontificij decisionibus exponit gloss. in capit. sicut dignum. §. vltim. in verbo, consilium. & in ca. continebatur. de homicid. & vbique Doctor. communiter Caieta. post sanct. Thom. in dicto articu. 8. vbi eleganter scribit, hanc distinctionem quo ad irregularitatem esse admittendam, non tamen quo ad peccatum: siquidem ille, qui dat operam rei illicitæ, si adhibuit diligentiam, quam debuit & potuit, ne homicidium casuale sequeretur: & nihilominùs casu id contigerit, erit reus illius actus illiciti, cui dabat operam, non tamen homicidij, sicut nec quo ad peccatum erit homicidij Reus, qui dedit operam rei licitæ, & aliquam absque dolo culpam habuit: tenetur tamen pœnitere. gloss. Abb. Anani. & Felin. in capit. presbyterum. de homicid. textus optimus in capit. vltimo. 15. quæstione prima. Alfonsus à Castro. libro 2. de potestat. legis pœnalis, capit. 14. versic. secunda propositio. Et Domi. Soto lib. 5. de iustit. & iure. q. 1. articu. 9. Eandem CanonistarũCanonistarum distinctionem sequũtursequuntur Alber. Trotius de vero & perfect. Cler. lib. 2. c. 27. Gonsal. à Villadiego de irregular. c. de percussore. col. 6. Socy. in c. ad audientiam. de homicid. nu. 48. & post alios Syluest. in ver. homicidium. 2. col. 1. cui equidẽequidem distinctioni ad eius probationem aptanda sunt aliquot Iuris humani responsa.

Primùm ad prioris partis exemplum adduci solet text. in cap. tua nos. in princ. de homic. etenim monachus,

2

^† qui tumorem pietatis causa ferro aperuit, quia vulneratus mortem obijt, irregularis censetur: & tamen omnem diligentiam adhibuit, quam chirurgus peritissimus adhibere tenebatur. Etenim, vt medicus non teneatur de morte infirmi, aliquot sunt necessaria. Primum, quòd sit peritus in ea professione & arte. l. illicitas. §. sicuti. ff. de offi. præsi.

Secundum, quòd admoneat infirmum, vt præcaueat ab his, quę sibi sunt nocumento futura. text. in dict. cap. tua nos. Nec tamen tenetur semper & continuò adesse ægroto, secundum Hosti. Anchar. & Docto. in dicto cap. tua nos. nisi ægrotus propter maximum ægritudinis periculum custodia indigeret: tunc equidẽequidem tenetur medicus vel præsens esse, vel admonere, vt diligenter custodiatur. Sic Hosti. censet in summa de ætat. & qualit. §. ordo. versic. ex post facto. quem refert & sequitur Ripa in tracta. de peste. parte vlti. §. Medicorum. num. 48. quo in loco multa adducit de medicis imperitis, an & hi teneāturteneantur, si infirmus ob eorum culpam moriatur. Est enim text. in dicto cap. tua nos. qui probat, his mortem ægroti imputari. idem constat in dicto §. sicut. vbi Alberic. existimat, medicum imperitum, cuius causa ægrotus mortem obierit, pœna extraordinaria, nōnon ordinaria puniendum fore. l. 3. §. 1. ff. de sicar. notat Ripa in dicto §. Medicorum. Regia l. 6. tit. 8. part. 7. vt hinc meritò Iouianus Pontanus dixerit in Charonte: Liberiùs Medici viuunt, vt quibus permissum sit, hominem impunè occidere. Medicos enim non modò lex absoluit ab homicidio, verùm mercedem quoque eis statuit. Hæc Pontanus. Igitur cum in specie dict. capit. tua nos

3

^† Monachus fœminam illam admonuerit, vt à vento caueret, & ipsa vento exponens seipsam, mortem obierit, apparet, non alia ratione monachum illum censeri irregularem, quàm quòd operam dederit rei illicitæ, non simpliciter, sed sibi, quia chirurgus esse non poterat. textus est in capi. sententiam sanguinis. ne Cleric. vel monach. Nullus, inquit, Clericus ruptarijs, vel ballistarijs, aut huiusmodi viris sanguinum præponatur, nec vllam chirurgię artem Subdiaconus, Diaconus, vel Sacerdos exerceat, quę adustionem vel incisionem inducit. Qua ratione Panormit. ibi columna penultim. & finali. ac Paulus Parisius consilio 96. columna vltima, libro quarto, tenent, Clericum in minoribus constitutum beneficium Ecclesiasticum habentem irregularem esse, si ex chirurgiæ officio, cui operam dat, aliquis mortem obierit absq;absque eius culpa. quippe, qui artem sibi interdictam exerceat. Hic est ergo verus intellectus ad text. in dicto capit. tua nos. sicuti gloss. subobscurè, & Docto. manifestè inibi tradiderunt. Quorum opinionem ipse censeo veram esse, quoties ægrotus moriatur ex causa alicuius adustionis vel incisionis à chirurgo illatæ: nam si chirurgus nullam adustionem nec incisionem fecerit, & tamen ab alio vulneratus, aut alioqui ægrotus moriatur absque culpa chirurgi, vel si à chirurgo adustus aut incisus, non ex occasione incisionis, vel adustionis, sed ex ipsa graui ac lethali ægritudine mortem obierit, nulla contrahitur irregularitas: quod satis constat ex constitutionibus ad hanc rem paulò antè citatis. His omnibus illud libenter addiderim, quòd Clericus in minoribus constitutus |

p. 588

ordinibus chirurgiæ artem exercens, poterit coram seculari iudice conueniri pro negligentijs, & culpis commissis in eius artis vsu. notat optimè Ioan. Gallus in quæst. 150

Hinc in fertur, quòd si Laicus aut Clericus in minoribus chirurgus esset, & iuxta artis peritiam chirurgiæ operam daret, atq;atque ex aliqua incisione absq;absque eius culpa ægrotus periret, nōnon esset irregularis censendus. notant Cardin. in d. c. tua nos. & Maria. Socyn. in c. ad audientiam. de homicid. nu. 31.

Sic & idem Cardi. in d. c. tua nos. 1. col. scribit, quòd si monachus aut Clericus exercet medici artem, & peritus esset, attamen absq;absque eius culpa casu infirmi & ægroti moriantur, non esset is irregularis, quippe operam daret licitæ rei, & quæ non est ei indirecta. c. ad aures. de ætat. & qualit. Nam ibi consulit Romanus Pontifex, quòd hic ad ordines non promoueatur, si is conscientiam habet læsam alicuius culpæ, quasi liberè permissum iure sit ad ordines sacros promoueri, vbi medicam artem absque culpæ suspicione exerceat.

Ex his etiam apparet, eum irregularem esse, qui infirmi & ægroti curam habens, dederit ei aliquam potionem absque medicorum mandato, aut contra eorũeorum prohibitionem, si ægrotus ex hoc mortuus fuerit: notant Inno. & Docto. in d. c. tua nos. & Mari. Socy. in d. c. ad audientiam. num. 32.

Pari sanè ratione, qui ægrotum in mortis agone nimis anxium in aliud reuoluat latus, vt citiùs moriatur, & ne magis crucietur mortis tormentis, irregularis erit. quod Socy. in dicto nu. 32. scribit. ac Panormi. in c. sententiam sanguinis. ne Cleric. vel Monach. Gonsal. à Villadiego de irregu. c. de percussore. colum. 5. post Spec. tit. de dispensatione. §. iuxta. vers. quid si alius infirmum.

Hi verò auctores etiam irregularem esse opinantur eum, qui à vulnerato sagittam extraxerit, si ex hoc ipse vulneratus moriatur. QuorũQuorum sententiam ego admitterem, vbi in extrahendo sagittam aliquam culpāculpam habuerit, quia non seruauit modum ab huius rei viris peritissimis præscriptum, vel operam dederit rei sibi illicitæ & interdictæ, alioqui non est omninò vera prędicta opinio.

Secundò in eiusdem prioris partis probationem expenditur

4

^† text. in cap. sicut. de homicid. vbi illicitè ludens cũcum fœmina prægnante, censetur irregularis, si ex hoc lusu casu contigerit fœtus animati abortio, tametsi nullam culpam in eo ludo homicidio præstiterit: sic etenim communis omnium Doctor. sensus illud responsum interpretatur, ex eo, quòd ludens cum muliere prægnante commercium carnale cum ea haberet, aut habere consueuisset, quasi hæc irregularitas minimè contraheretur à fratre vel consanguineo, qui cum fœmina prægnante licitè eodem lusisset modo. Sed & hanc posteriorem sententiāsententiam horum auctorũauctorum non aliter veram esse opinor, quàm si ꝗsquis cum muliere etiam consanguinea, prægnante tamen, cautè luserit: alioqui irregularis erit propter culpam in ipso ludendi modo cōmissamcommissam, quod boni viri arbitrio necessariò est cōmittendumcommittendum.

Tertiò ad idem conducit

5

^† tex. in c. dilectus. de homici. quo decisum est, non esse Clericum irregularem, qui cùm equitaret, absque eius culpa puerum equi impulsu occiderit, quia operam dabat rei licitæ: igitur, si operam rei illicitæ dedisset, & is casus contigisset, foret irregularis. eadem ferè responsio traditur in c. significasti. in 1. eo. tit. vnde, si quis contra prohibitionem equitaret, ac deniq;denique daret operam rei illicitę, & accideret, quod in præcitatis responsis continetur, foret planè irregularis. quod Caie. scribit in dict. quæstione 64. artic. 8. versic. vnde si religioso. de quo paulò pòst disputabitur. Obiter tamen est adnotandum, hanc opin. Caieta. deduci ex mente omnium Canonistarum in d. c. dilectus. & in d. c. significasti.

Posterior autem distinctionis pars constat ex eodem cap. dilectus. & cap. significasti. quibus apparet, dantem operam rei licitę non esse irregularem, si absque eius culpa hominis mors casu sequatur. Hinc sanè fit, vt casus contingens ex feritate equi non imputetur sessori, qui nullam culpam habuit. idem probatur ex l. 1. in prin. ff. si quadrup. paup. fecis. dicatur. notat Bald. text. in dict. cap. dilectus. ad hoc in consil. 443. lib. 4. l. idem iuris §. 1. ff. ad l. Aquil. §. impetu quoque. Inst. de lege Aquil. Regia l. 4. & 5. titu. 8. part. 7. l. 7. titul. 17. libr. 4. Fori. l. 15. titulo 13. libro. 8. ordinat. & l. 6. titulo 15. part. 7.

Ad eandem partem pertinet text. in c. presbyterum. de homi. vbi magister operam rei licitæ præstans & exhibens, si discipulum percusserit, culpam habens in excessu correctionis, est irregularis morte inde sequuta: propter culpam enim tenetur, quia excessit in correctione. l. præceptoris. ff. ad l. Aquil. l. sed & si. §. vlt. ff. eod. titul. l. item quæritur. §. idem Iulianus. ff. locati. l. 9. titu. 8. part. 8. tenebitur enim iuxta modum culpæ, vt in dictis legibus probatur. at si nullam habuerit in excessu culpam, nequaquam tenebitur de homicidio casuali inde sequuto. quod Doct. omnes videntur in d. c. presbyterum, adnotare, etiam quo ad irregularitatem. quicquid Feli. ibi contrarium ꝓbareprobare conetur. nu. 3.

Tertiò eadem posterior pars probatur in capit. ex literis. in 2. & capit. Ioannes. de homicidio. quibus in locis nōnon est irregularis, qui dum pulsaret campanas, aut eas tolleret, casu quodam absque eius culpa homicidio causam dederit. etenim non est irregularis: quippe, qui operam daret rei licitæ, quòd si pulsatio |

p. 589

campanarum esset aliqua ex causa illicita, profectò fatentur omnes vtrobique irregularitatem contrahi, si absq;absque culpa pul santis vel campana, vel tintinnabulum ceciderit, & aliquem ad mortem læserit. Id verò mihi satis dubium est, sicuti statim tradetur: constat tamen, irregularem esse, qui ad seditionem & arma pulsauerit campanam, & inde fuerit ex prælio inito aut pugna sequuta mors, cùm maximam huic morti causam dederit.

Nec tamen admiserim, eum irregularem esse, qui campanam pulsauerit in signum, ꝙquod aliquis est furca suspendendus, aut à ministris iustitiæ iugulandus: tametsi contrariũcontrarium notauerunt DD. in d. c. Ioannes. & Soci. in d. c. ad audientiāaudientiam. de homi. n. 58. falsum enim id est, cùm hic nec causam propinquam, nec remotam dederit morti, aut homicidio: sie nec ille erit irregularis, qui ligna, aut stramenta dederit ad comburendum hæreticum iam mortuum, ꝙqui si viuus foret comburendus hæreticus, esset irregularis: qui ligna ad combustionem ministraret. Card. in hac Cle. ad fi. idem & Fel. in c. sicut dignum. de homi. §. hi quoq;quoque. Soc. in d. c. ad audientiam. de homi. nu. 62. Palu. in 4. sent. dist. 25. q. 4. Spec. tit. de dispen. §. iuxta. nu. 44.

Quartò, hinc deducitur

6

^† intellectus ad tex. in c. exhibita. de homi. vbi nōnon censetur irregularis ille, qui misit ludendo lapidem in alium, & is à lapide fugiens, ac demum procidens in alterum lapidem caput offendens, culpa medici mortem obierit. Nam qui misit lapidem, operam dabat rei licitæ, nec aliquam culpam habuit, quam ipse præuidere potuisset: idcircò homicidium casu contingens ei minimè imputatur, quòd si culpam habuisset, quia lapidem ita grauem misit, vt nōnon fugienti vulnus posset inferri periculosum, tunc irregularis esset qui lapidem misit: sicuti notant Innocent. Abb. Anania, & DD. ibi, quibus suffragatur in simili decisio Bart. in l. si gemma. ff. arbor. furtim cæsar. de quo tantisper egimus in hac parte. §. 2. nu. 9. quidam tamen, præsertim Abb. & Ana. in d. c. exhibita. censent, ludũludum illum proijciendi lapides esse licitum inter pueros, licet inter maiores esset reprobus, ꝗaquia noxius. l. nam ludus. ff. ad l. Aqui. ego verò quoties agitur de ludo proijciendi lapides ad offensionem, opinor nec inter pueros, nec inter maiores licitũlicitum esse, quia noxius est, tametsi qui eo in ludo alterum occiderit, aut percusserit, non sit puniendus pœna ordinaria, si cōsuetudineconsuetudine is ludendi modus, eáue pugna fuerit inducta: quod notant Anchar. in c. cùm venerabilis. de consuet. idem in consil. 283. Cremens. in sing. 149. Cæpola in consil. 30. facit ad id gl. in d. c. cùm venerabilis. & in c. denique. 4. dist. vbi Præpo. gl. in c. sanè. de tempor. ordinat. & quæ latè tradit Rochus Curtius in c. vlt. de consuet. folio paruo 14. Hippo. in l. 1. limit. 19. ff. de sicarijs. Ias. & Purpur. num. 113. post Bart. in l. singularia. ff. si cert. peta. ex quibus ipse colligo consuet udinem prauam non excusare, etiam in foro iudiciali à tota pœna: sed bene ab aliqua parte pœnæ, nempe à pœna ordinaria. notat & Martin. Azpilcueta in c. consideret. §. tanto. de pœnit. distinct. 5. licet prædictæ glossæ voluerint simpliciter consuetudinem iniquam excusare à pœna, non à peccato.

Potuit sanè ludus proijciẽdiproijciendi lapides licere, si is contigerit ad vires corporis, & industriam experiundas, non quidem ad nocendum, sicuti de iactu disci, solet adnotari, cuius Homerus meminit Odysseæ θ & sic libro octauo.

τὸνῥα περιςέψας ῆκε ςιβαρῆσ ἀπὸ χειροὐσ.
Βόμβησεν δέλίθοσ, κατὰ δ' ἔπτηξαν ποτι γαίῃ
φαίκκεσ Δολιχκρετμοι ναυσίκλυτοι ἅνδρεςw
λαὸτ νπαί ῥιπτ. όδύπέρπτoτo σκματα πάντωμ.

Quem locũlocum ita Latinè tradidit Erasmus, Chiliade 3. centuria 5. Prouerb. 41. Rex aut asinus.

Versatum hunc valida submisit in aẽra dextra.
Intonuit lapis, ast in humum formidine sidunt
Phæaces gens gnara maris, ratibus́ratibusque superba
Ob saxi iactum. verùm id procul omnia signa
Transuolat.

Erat autem discus lapis orbicularis, quem exercitij gratia iactare solebant plerunq;plerunque. scribitq́;scribitque Didymus in commentarijs ad HomerũHomerum, discum habuisse in medio funem, quo contorquebatur, vt maiori impetu emitteretur. huius ludi meminit & Martialis lib. 14.

Splendida cùm volitent Sparthani pondera disci,

Este procul pueri: sit semel ille nocens.

Item & Plautus in Bacchidibus:

Ibi cursu, luctando, hasta, disco, pugillatu, pila.

Hoc autem in loco libenter lectorem admoneo, Erasmum

7

^† virum alioqui Græcæ, & Latinæ linguæ peritissimum, in dicto prouerbio non satis diligenter Homeri locum expendisse. Etenim cùm Iulij Pollucis ludum de pilæ iactu explicaret, qui lib. 9. ita inquit: Vrania verò sic habet, aliquis resupināsresupinans sese sphæram in cœlum mittit, reliquis autem certamen erat, vt eam, priusꝗ̈priusquam in terram recideret, raperent: id quod in Phæacib. significare videtur Homerus. hæc Pollux. Erasmus existimat, Pollucem Homeri locum citare, quem modò de iactu disci nos tradidimus, cùm satis differat à disci iactu, ludus sphæræ, cuius Pollux meminit: est igitur locus, quem Pollux indicat, apud Homerum in eodem libro octauo Odysseæ.

οιδ' ἐταί οῦν σφάιραν καλὴν μετὰ χερσὶνελοντο
Γορφυρέην τὴν σφιν πόλυβοσ ποίησε δαι φρωνι
Τὴν ἐτερος ῥίπτακεμωoτἐ νἐφεα σκιόεντα
Iδνωθεὶς όπίσω. ὀδ' ἀπὸ χθονὸσ ὑψύσ' ὀερςείς.
Pὴίδίας μετὲλεσκε τωάρoσ πoσὶν oὺδασ ίκέατρ.

Hæc latinè ad verbum:

Hi igitur postquam pilam pulchram in manibus acceperunt

p. 590

Purpuream, quam ipsis Polybus fecerat prudens:
Hanc alter iaciebat ad nebulas vmbrosas
Flexus retrò, alter autem à terra in altum eleuatus,
Facilè accipiebat, antequam pedes ad pauimentum
venirent.

Vtebantur autem & veteres disco ad hoc exercitium ferreo, isq́ue appellabatur, auctore Eustachio, Solos. idem commemorat Ludoui. Cælius li. lect. antiq. 13. c. 12. Hispani dicimus Herron. Tametsi innominatus Homeri interpres Iliad. libr. 23. has duas dictiones ita distinxerit, vt Discus planus sit ac latus. solos verò rotundus, & orbiculatus.

Quintò, ex eadem conclusione deducitur vera interpretatio

8

^† ad tex. in c. continebatur. & in c. lator. de homicid. etenim in priori casu homicidium casu contingens, irregularitatem induxit, in posteriori verò minimè, & tamen vtrobique dabat quis operam rei licitæ. est igitur discriminis ratio ex culpa constituenda: siquidem eo casu, quo irregularitas inducta est, qui dabat operam rei licitæ culpam habuit, quia non adhibuit diligentiam, quam debuit in præcauendo homicidij casum: at in altera specie eam diligentiam adhibuit, atque ideò non efficitur irregularis, secundum communem omnium sententiam, post glos. ibidem. quo fit, vt ex dict. capitul. lator. satis probetur, palestræ ludum licitum esse, etiam Clericis. Constat sanè hunc ludum, & ei similes exercendæ virtutis causa licitos esse. l. solent. ff. de aleæ lusu, & aleat. imò si quis hoc in ludo vsus defensione, & natura ludi, ne victus euadat, alterum occiderit, non tenebitur de homicidio. l. qua actione. §. si quis. l. si ex plagis. §. cum pila. ff. ad leg. Aquil. glos. Alberic. & Ias. in l. in exequutione. §. vltim. ff. de verbor. obligat. Deci. consilio 9. Socin. consilio 16. libr. 1. Hippo. in pract. §. vlterius. num. 9. qui ad hanc rem multa tradidere.

Ipse quidem opinor, ludos causa exercendarum virium tunc clericis saltem constitutis in sacris licere, quoties hi ludi non sunt communi hominum iudicio periculosi ad vulnera, vel mortem, quod ex multis probatur, quæ notari solent in c. 1. & c. sententiam sanguinis. ne cleri. vel mona. & in c. 1. de torneament. Atque hæc dicta sint de his, qui operāoperam dederunt rei licitæ: & tamen censentur irregulares propter culpam commissam in non præcauendo ea quæ poterant homicidio causam dare. Nec tamen

9

^† culpa leuissima in hoc casu est sufficiens ad irregularitatem: sicuti probat text. in c. quæsitum. de pœn. & remiss. vbi Panor. hoc notat & Gonsalus à Villadiego de irregularit. c. de percussore. col. 7. RauẽnaRauenna in d. c. quæsitum. Angel. in ver. irregularitas. §. 3. Syluest. in verb. homicidium. 2. colum. 2. & in §. 23. & licet glo. in cap. significasti. in primo, de homicid. teneat, culpam leuissimam eius, qui rei licitæ operam dabat, imputari ad irregularitatem: exempla tamen, quæ illi opinioni aptauerunt Hosti. & Ioan. Andr. potiùs pertinent ad culpam leuem, quàm ad leuissimam, atq;atque ita ipse opinor veriorem esse opinionẽopinionem Abb. qui eam intelligit, vbi culpa leuissima contigerit in omittendo: nam si in committendo contigisset, sufficeret ad irregularitatem. tex. optimus ad hoc in c. consuluisti. 2. q. 5. & ibi glo. quibus accedit, quòd leuissima culpa contingens in committendo, ad leuem culpam pertinet, gl. in l. lege Cornelia. ff. ad Syllani. cuius nos meminimus in Epitome ad quartum Decret. 2. part. capi. 6. §. 8. numero 13. posset etiam leuissima culpa sufficere ad irregularitatem, licet ad omissionem pertineret, vbi quis mercede conductus teneretur ad diligentiam exhibendam. quod probatur ex ratione text. in l. qui mercedem. & ibi Bart. ff. locat. Bart. & Paul. in l. domus. ff. eod. titu. ex quibus constat, teneri eum de leuissima culpa, qui mercede conductus tenebatur ad diligentiam adhibendam. sic & in hac specie irregularitatis visum est Syluest. in dic. verb. homicidium. 2. §. 15. secundum quæ sunt intelligenda quæ tradita fuere ab Anania, in cap. dilectus. de homicid. colum. vlt. & versi. considera.

Ex his ipse infero homicidium à persona priuata commissum, nusquam imputari ad irregularitatem, nisi habeat aliquam peccati malitiam, & culpam. Nam qui omninò excusatur à peccato homicidij priuati, etiam excusabitur à pœna irregularitatis prouenientis ex homicidio priuato. c. ad audientiam. de homicid. cui accedunt & omnia, quæ paulò antè explicuimus. notat in specie illationem istam Palud. in 4. sent. distin. 35. q. 1. artic. 4. & Alfonsus à Castro libr. 2. de potest. leg. pœnal. c. 14. versic. prima principalis conclusio. & in versi. secunda propositio. & rursus col. vlt. quia irregularitas homicidij, licet in persona publica constituatur sine peccato, cum nihilominus sit voluntarium, in persona tamẽtamen priuata semper peccatum aut culpam aliquam exigit: siquidem alioqui esset omninò inuoluntarium homicidium, saltem casuale sine culpa, quod non inducit irregularitatem, vt constat ex toto titulo de homicidio.

Hinc etiam constat, quòd licet alioqui causa propinqua, non remota, sit consideranda, gloss. communiter recepta in cap. de cætero. de homicid. gloss. in l. si mulier. ff. rer. amotar. & causa propinqua sit illa, quæ damnum dat, non accedente alia extrinseca causa. l. qui domum. ff. locati. notat Abb. in c. discretionem. de eo, qui cogno. consang. vxor. suæ. quæ quidem causa dicitur aliter immediata, vt explicat Deci. in Authen. præterea. C. vnde vir & vxor. col. 8. Bart. in l. 1. ff. de actio. & obliga. Cagnolus in Rubr. ff. siue in Proœmio Pandectarum, col. 1. omnium latissimè Andr. Tiraquel. in libello, de causa cessante. limitatione 20. |

p. 591

Eleganter Cicero ex Medeæ fabula libro 2. ad Herennium. num. 68. & in libr. de Fato. ex eadem fabula longiùs idem explicat Clemens Alexandrinus libr. 8. Stromatum. attamen ad culpam aliquam, saltem eam, quæ sufficiat ad irregularitatem constituendam, non est semper necessaria causa immediata, aut propinqua: imò sufficiet alia causa, modò sit non admodum, vel omninò remota, quod bonus vir arbitrabitur.

Cæterùm de homicidio casuali cōtingenticontingenti ex eo, ꝙquod quis dabat operam rei illicitę, illud est omninò communi omnium sententia definitum, vt irregularitatem inducat, etiamsi id casu & præter voluntatem, ac intentionem acciderit, & adhibita fuerit diligentia, quæ ad id pręcauendum adhiberi potuit, ac debuit. Cuius conclusionis veritatem libenter quadam argumentatione expendam. Etenim aut hæc irregularitas oritur ex illa culpa, quam quis habet in eo, quòd operam dat rei illicitæ: aut ex illa, quæ contingit in negligentia non præcauendi quæ homicidio casuali poterant causam dare, non oritur ex posteriori, vt omnes fatentur: quia itidem constituitur irregularitas, etiamsi qui dabat operam rei illicitæ adhibuerit diligentiam, quam debuit pręcauendo, quæ nocere potuissent, & quæ præcauere potuit, ac tenebatur. Igitur irregularitas oritur ex priori culpa. Quòd si ex priori culpa oritur id, mirum est, cùm ea culpa nullo pacto ad homicidium pertineat: sicuti diximus in principio huius paragraphi. etenim qui illicitè, & contra iuris prohibitionem equitaret, ac omninò adhibuerit diligentiam, quam debuit, ne equus alicui noceret in ipso incessu, & cursu: atque nihilominus casu minimè præcogitato aliquem occiderit equus: erit hic Reus illius contumaciæ, quam commisit: non tamen homicidij quo ad culpam. vnde sit, vt debeat hic liber censeri ab irregularitate prouenienti ex homicidio à persona priuata cōmissocommisso. Quod paulò antè probauimus. Rursus si ex priori culpa hæc irregularitas datur, patet multis in casibus eam esse constituendam, de quibus viri vtriusque iuris peritissimi meritò dubitabunt, & plerique planè censebunt, non posse iure irregularitatem dari.

Primus in eo proponitur, qui aduersus prohibitionem illicitè chartas ad ludẽdumludendum conficeret, ac demum qui eisdem ludebat, alterum orta contentione occiderit. Etenim qui chartas fecit lusorias, operam dedit rei illicitæ, ex qua pręter eius cognitionem mors contigerit, quam ipse non potuit præcauere maiori adhibita diligentia, & tamen in illa constituitur priori culpa, sed hunc non esse irregularem, probat optimè Soci. in d. c. ad audientiam. de homi. nu. 49. igitur prior illa culpa simpliciter non est sufficiens ad irregularitatem.

Secundò, idem accidere potest in eo, qui cùm artifex esset ex ferro furto sublato ensem fecerit, & qui ab eo illum emerit, hominẽhominem occiderit, hic siquidem artifex non erit irregularis, vt notauit Alfon. à Cast. in d. lib. 2. de potesta. leg. pœna. c. 14. versi. hîc tamen admoneo. Quòd si prior illa culpa sufficiens foret ad irregularitatem, profectò hic esset censendus omninò irregularis, quod est omninò falsum.

Tertiò ad idem traditur exemplum de eo, qui vxorem alicuius per adulterium polluerit, & ea ex causa maritus eam occiderit: non enim erit irregularis adulter. & sanè non esse hunc irregularem idem vir doctissimus Alfonsus à Castro censet in d. versi. his tamen admoneo, quia homicidium hoc non sequitur per se, nec necessariò ex adulterio: sed solùm præter intentionem adulteri occasionaliter. Attamen si illa prior culpa ad irregularitatẽirregularitatem sufficeret, dubio procul esset hic adulter irregularis.

Quartò ipse considero in specie c. dilectus. de homici. & c. significasti. eod. tit. quòd si quis esset à iudice, vel superiore domum exire prohibitus, & is contempto hoc præcepto, extra domum equitaret, atque absq;absque eius alia culpa equus calce aliquem occiderit: profectò hic non erit irregularis, quòd si illa prior culpa, scilicet opera illicita esset sufficiens ad irregularitatem, dicendum foret hunc irregularem esse, idq́ue Caiet. notauit, & asseuerat in d. articu. 8. cuius nos paulò antè meminimus: nec tamen eius opinionem probamus.

Quintò, eadem est consideratio facienda ad tex. in c. ex literis. in 2. & c. Ioannis. de homici. siquidem qui tempore interdicti ecclesiastici campanas pulsaret ad officij diuini signum, daret operam rei illicitæ, & tamen licet contingeret casu tintinnabuli aliquẽaliquem occidi absq;absque culpa aliqua ipsius pulsantis campanas: ita quidem, vt nulla posset alia notari culpa, quàm ꝙqui illicitè contra prohibitionem campanas pulsauerit ad rem diuinam: non esset meo iudicio censendus irregularis, tametsi contrarium respondendum foret, si diceremus, priorem illam culpam sufficere ad irregularitatẽirregularitatem. multa his similia possent exponi, quæ cōmunemcommunem istāistam distinctionẽdistinctionem quo ad eius posteriorem partem dubiādubiam reddunt. idcircò nos conabimur in medium nostram hac de re sententiam adducere, & eam lectoris iudicio libenter committere.

Illud sanè constitutissimum sit, euentus ex aliquo secutos opere, minimè quidem ab operante præcogitatos, sed præter eius intentionem contingentes, imputari operanti, si illi euentus per se, & necessariò sequuntur ex priori opere, aut saltem, vt in pluribus ex illo eueniunt, & euenire solent. hoc deducitur ex S. Thom. 1. 2. q. 20. art. 5. cuius nos mentionem fecimus in prin. huius secundæ part. num. 1.

Deinde illud est prænotandum

10

^† casus euenientes ex aliquo opere præter operantis intentionem & ab eo non præcogitatos, esse |

p. 592

per accidens, & indirectè voluntarios, aut ab ipso operante volitos, non per se, & directè: secundum Thomam in 2. 2. q. 64. art. 8. cui cęteri consentiunt.

Item erit hinc obseruandum, hoc voluntarium esse magis, vel minus indirectũindirectum, ac plus vel minus habere voluntatis, aut volitionis, vt interim sic loquamur, directæ, secũdumsecundum quod ipsum opus per se volitum magis, vel minus est aptum, aut ordinatum, seu periculosum, vt illi euentus sequantur: iuxta hoc etenim plus, vel minus erunt cẽsendicensendi euentus cōtingentescontingentes ex eo voluntarij, quod cōstatconstat ex his, quæ in d. n. 1. adnotauimus, & itẽitem n. 2. Hoc ipsum & ipse Thomas sensit in q. de ignorantia 1. 2. q. 76. art. 4.

Ex quibus deducitur euentus ex hoc opere, nōnon per se, nec necessariò, nec vt pluries contingere solitos, sed per accidens succedentes, minimè imputari, nec directè, nec indirectè comprehendi sub volitione operantis, atque ideò minimè fore considerandos: quemadmodum ex S. Thom. & Palud. nos tradidimus in d. nu. 2. in principio huius secundæ partis.

Igitur his ad amussim inspectis, & diligenter obseruatis consequitur, Homicidium casuale tunc demum ad irregularitatem imputandum fore danti operam rei illicitæ, quādoquando actus ille illicitus est ordinatus sua propria natura ad mortis læsionem, vel ad homicidium, vt explicat Socin. in d. c. ad audientiam. de homi. nu. 49. sentiunt Anch. & Francus in c. vl. de homi. in 6. Gonsal. à Villadiego in tract. de irregularitate. c. de percussore. col. 3. aut quoties homicidium illud procedit ab illo actu illicito, per se quidem, & necessariò, non per accidens. sicuti Alphon. à Castro probat in dict. c. 4. aut saltem, vbi illicitum illud opus per se volitũvolitum est periculosum ex natura sua, aut saltem sępè inde mors sequatur, aut frequẽterfrequenter. Quod post huius operis primam editionẽeditionem legi apud Domin. Soto lib. 5. de iust. & iur. q. 1. art. 9. Huc etenim tẽdunttendunt omnes iuris Pontificij decisiones, quæ statuerunt irregularitatẽirregularitatem propter homicidium casuale sequutam ex opere illicito, etiam præter intentionem operantis, etiāetiam adhibita per eum diligentia, quæ adhiberi potuit. idem plurimum confirmatur ex ratione tex. in c. vlt. de homicidio. in 6. dum inquit, illud homicidium sequutũsequutum pręter intentionem imputari danti operāoperam rei illicitę, id est mādatomandato inferendæ iniuriæ, quia mandando in culpa fuerit, & hoc euenire posse debuerit cogitare.

Qua ratione infertur inter dantẽdantem operam rei licitæ, & illicitè operantem, hoc esse discrimen quo ad homicidium casuale: quòd posteriori homicidium imputatur ex eo, quia culpam maximam habet, & contrahit dando operam rei illicitæ, simul & ad homicidium, vel membri mutilationem periculosæ saltem frequenter, aut ex propria natura ad id ordinatæ per se quidem, & necessariò: priori verò non aliter imputatur, quàm ex culpa commissa in hoc, quòd nōnon adhibuit diligentiam, quam adhibere tenebatur, & poterat ad præcauẽdumpræcauendum, ne homicidium sequeretur. Hæc differentia constat ex his decisionibus & constitutionibus, quæ Iure pontificio hac de re sunt statutę.

Secundò deducitur, in hac controuersia, eum actum dici illicitum, qui prohibitus fuerit ratione huius periculi ad homicidium, vel mortem, aut membri abscissionem. ita enim ipse colligo ex c. tua nos. in prin. de homi. iuncto c. sententiam sanguinis. ne cleri. vel mona. & c. sicut. eo. tit. de homi. Alioqui si actus non prohiberetur ratione huius periculi, sed ex alia causa, profectò huius prohibitionis transgressio nullam nec minimam haberet homicidij culpam, quæ tamen vel aliqua necessaria est, vt homicidiũhomicidium priuato imputetur ad irregularitatẽirregularitatem, quemadmodum superiùs attigimus.

Tertiò subsequitur ex his, quòd si Laicus chirurgus peritissimus, aliqua ex causa, quæ nōnon respiceret imperitiam artis, sed pœnam aliundè inflictam prohibitus foret à iudice ad tempus vti chirurgi officio, & is non obstante hac prohibitione secretò eadem vteretur arte, atq;atque ob aliquam incisionem peritissimè factam culpa ęgroti mors sequuta sit, nōnon erit hic irregularis. etenim hæc transgressio illicita præcepti iudicis non pertinet ad culpam homicidij casualis: quia prohibitio non fit propter periculum homicidij, vt fit in d. c. sententiam sanguinis. quo Clerici in sacris constituti ꝓhibenturprohibentur exercere chirurgieam artem, quia ex incisionibus & adustionibus solent homicidia euenire. Huius autem dubij decisio lectoris correctioni, vt & multa alia in hac materia per me definita, Doctoribus plerunque refragantibus, committenda est.

Quartò in fertur quid dicendũdicendum de Clerico, qui venationi illicitæ operam dedit, & absque eius culpa, omni diligẽtiadiligentia præmissa iaculo hominem confixerit & occiderit, existimans esse feram. QuemadmodũQuemadmodum & Phocrin vxorem Cephalus olim telo volatili confixit, autore Ouidio lib. 7. Metamorph. & lib. 3. de arte amandi: an hic sit censendus irregularis? Nam si hic casus contigisset ei, qui venari poterat, nec dabat operam venationi illicitæ, profectò responden dũdum foret, nullam cōtrahicontrahi irregularitatem: quod in specie colligitur ex eleganti consi. 58. Socin. Iunioris, lib. 1. & tradit Alfons. à Cast. in d. l. 2. de potest. leg. pœna. c. 14. ver. nec refert. qui, & So. sensere, in hac specie contrahi irregularitatem, si daretur opera venationi prohibitæ, & illicitæ, etiamsi omnem venator adhibuerit diligentiādiligentiam ad præcauẽdũpræcauendum homicidium. Quam sententiāsententiam ipse admitterem dubio procul, vbi venatio esset prohibita ob pericula homicidij, mortis, aut vulnerũvulnerum, quæ solent cōtingerecontingere ex simili venādivenandi modo. At vbi venatio esset interdicta propter honestatẽhonestatem, vt clericis in|

p. 593

interdicitur, aut propter custodiam animalium: tunc nōnon probarem, nec admitterem hanc opinionem, si nulla alia culpa in ipso actu contigerit, quàm quòd operam venator dabat interdictæ venationi. Quod rationem habet ab his, quæ modò notauimus in ver. 2. deducitur. NōNon enim illa culpa illicitæ venationis ad homicidium pertinet, sed tantùm ad transgressionem præcepti de non venando constituti: quæ non sufficit ad irregularitatem ex homicidio priuato constituendam, vt paulò antè dicebamus, & id patet, quia si non esset interdicta venatio, vt omnes fatentur, nulla contraheretur ex hac specie irregularitas: igitur irregularitas non est deducenda ex illa culpa, quæ nulla ex parte ad homicidiũhomicidium fertur, sed ad transgressionem præcepti: cuius violatio iuxta Canonicas sanctiones non producit irregularitatem.

Quintò, libenter hinc deducam intellectum ad text. in c. sicut. de homi. inquirens, an irregularitas in ea specie deducatur ab ea culpa, quam inibi habuit qui cum fœmina ludebat inhonestè, & libidinis causa: an ab ea, quæ commissa fuit ludendo cum fœmina prægnante, ita quidem, vt periculum abortionis possit inde timeri? & verè irregularitas non oritur à priori culpa, sed à posteriori. NōNon à priori, quia illa minimè propria natura ordinatur ad homicidij, aut abortus periculum, nec ea quicquam pertinet ad homicidij, vel abortionis euentum: & ad irregularitatem priuati homicidij aliqua est culpa necessaria, vt paulò antè probauimus, aut planè hæc culpa remota est admodum ab homicidio, seu abortione, quæ postmodum euenit. Deinde si prior hæc culpa foret sufficiẽssufficiens ad irregularitatem, sequeretur, eum irregularem esse, qui libidinis causa, aut lasciuiæ, luderet cum fœmina, quam ignorantia inuincibili ignorabat prægnantem esse, si abortus ex eo lusu foret sequutus, quod mihi admodum est dubium, nec iuri consonum videtur. Scio etenim hunc propter iustam & inuincibilem ignorantiam omninò immunem esse, & liberum à culpa abortionis. siquidem eam qualitatem ignorauit, quæ ad delicti culpam est necessaria, vt sciatur: ne actus sit omninò inuoluntarius. Igitur irregularitas non deducitur à priori culpa, procedit autem à posteriori, quia lusus ille cum fœmina prægnante periculosus est, saltem frequentissimè occasionem præbet abortioni. Et idcircò illicitus, & incautus, ac proinde reprobus. Quamobrem irregularitas ex homicidio casuali hac in specie oritur ex eo, quòd quis dat operam actui ad mortem & occisionem, periculoso, atque ideò prohibito.

Sextò, si illa prior culpa non est in hoc tractatu irregularitatis imputanda, dubia profectò videtur cōmuniscommunis omnium interpretatio, ad tex. in d. c. sicut. quam nos retulimus hoc in §. versic. secundò in eiusdem prioris partis. Etenim etiamsi frater, aut consanguineus cum fœmina prægnāteprægnante incautè lusisset, vt lusit presbyter ille, cuius Romanus Pontifex meminit in d. capit. sicut. foret hic irregularis censendus: quia operam dabat rei illicitæ, & prohibitę, ex eo, quòd sit actus ad abortionem periculosus, nec potest absque aliqua culpa contingere, propter periculum inde verisimile.

Hæc sanè sint in medium proposita, non equidem contumaci asseueratione, sed vt lector ex his valeat, sublatis difficultatibus, frequentiorem Doctorum sententiam probare, ac defendere.

De eo autem, qui habet vrsum, leonem, vel canem,

11

^† an irregularis sit, si aliquod ex his animalibus hominem occiderit: respondendum erit, non contrahi irregularitatem, si hęc animalia cautè, & bene ligata custodiat. l. 2. §. vltim. ff. si quadrup. pau. fecisse dicatur. l. item Mela. §. item cum eo. ff. ad l. Aquil. notant Innocent. Abb. & Doctor. in capitul. ad audientiam. de homicid. Attamen ipse opinor, hunc esse irregularem, si hæc animalia habeat etiam ligata in via, vel in itinere, aut in alio loco publico. l. hi enim. l. & generaliter. l. qua vulgò. ff. de ædilit. edict. quarum meminit Ludo. Rom. in singul. 704. ad hoc, quòd hic vltimus casus puniendus, & legibus illis punitur pœna pecuniaria ducentorum solidorum.

Postremò, in hac re obseruādumobseruandum est, quod voluit glos. in c. dilectus. de homi. in verb. nec actu. dicens, homicidium actu commissum, & tamen absque voluntate & culpa, imputari committenti quo ad ordines suscipiendos, non tamen quo ad susceptos. Cuius assertionis exemplum in iudice proponitur. idem sensit Felin. in c. presbyterum. num. 3. de homici. sed tenenda est contraria opinio: imò iure verius est, nullam in hoc esse differentiam inter promotum, & promouendum. Nam ex homicidio contingenti absque voluntate & culpa, nulla oritur irregularitas. cap. si duo. & capit. hi qui arborem. 50. distin. c. significasti. in primo. & c. dilectus. de homicid. Illud verò homicidium, quod à iudice committitur, voluntarium est, tametsi culpa caret. atq;atque ideò prædictam glo. reprobat Abb. & Anania in d. c. dilectus. idem Abb. & Anania in d. c. significasti. illum text. ad hoc adnotantes. Quorum opinio mihi videtur frequentiori Doctorum consensu recepta. Quamobrem quoties irregularitas ex homicidio oritur, ea impediet promotum in susceptis ministrare, & ad maiores ordines ascendere. At in eo casu, quo nulla deducitur, nec contrahitur irregularitas, non impeditur quis ad maiores ordines ascendere, sicut nec impeditur in susceptis ministrare.

Hæc verò dicta sint de homicidio voluntario, & de casuali à priuata persona commissis. Etenim, vt sæpiùs admonui, necessaria est ad irregularitatem ex eo cōtrahendamcontrahendam aliqua |

p. 594

culpa. De homicidio à iudice commisso statim dicemus, priùs præmittendo, quid dicendum sit de homicidio, cui accusator, vel testis, aut aduocatus causam dederit.

§. QVINTVS.

VLTIMO quidem loco huius secundæ partis oportet expendere irregularitatem illam, quæ solet procedere ab accusatione criminali, ex qua mortis condemnatio, & eius exequutio sequitur. Est etenim celebris constitutio, tit. de homicid. libro sexto, secunda: quæ statuit, ex hac accusatione, etiamsi mors sequatur, non oriri, nec induci irregularitatem, si accusator protestetur, quòd ad vindictam sanguinis ad mortem quidem, vel membri mutilationem non procedatur: ea verò protestatione omissa inibi probatur accusatorem effici irregularem, ad huius verò quæstionis examinationem, & perfectiorem intellectum libet hac in parte aliquot proponere, quæ mihi vtilia visa fuere pro totius huius tractatus resolutione.

Primò illud proponitur, quòd licet Laicis licitum sit, pro delicto publico, vel priuato ad mortis pœnam aliquem accusare, sicut ex S. Thom. & alijs probauimus lib. 2. Variar. resolutio. c. 10. nu. 7. tamen vbi ex ea accusatione mors sequuta fuerit publica auctoritate

1

^† erit hic accusator censendus irregularis. Etenim si iudex irregularis est, qui cogitur iustitiam vnicuiq;vnicuique ministrare & punire nocentem: fortiori ratione accusator ipse, qui poterat eam accusationem quandoq;quandoque piè omittere, irregularis erit. Nec deniq;denique refert, quòd accusare teneatur quandoque, quemadmodum & iudex punire: siquidem homicidium autoritate publica contingens, ad irregularitatem iudici, & accusatori imputatur absq;absque vlla peccati culpa: imò plerunque eo casu, quo meritoria sit ea accusatio, & publica punitio. Alioqui nec Clericus ad mortem accusans, irregularis censendus foret, si publica punitio mortis non imputaretur Laico ad irregularitatẽirregularitatem, cùm hoc homicidium voluntarium sit, licet ad vindictam publica auctoritate consequendam pertineat. Nec alia ratione Clerici prohibentur accusare simpliciter absque protestatione, ꝗ̈quam quòd eorum voluntas per eam accusationem manifestè feratur ad homicidium, vel membri mutilationem, hanc vindictam per accusationem petentium. Quod probatur in capit. tua nos. §. vlti. de homicidio. vbi scholaris ille non iudicatur irregularis, etiamsi signa dederat, vt cognosceretur fur, qui postmodum mortem obierit ex punitione iudicis, ꝗaquia illa signa nullum genus probationis induxerunt, sed tatùmtantum aliquod leue indicium: quæ quidem causa remota fuit ad homicidium, quasi contrarium foret respondendum, si scholaris ille ipsum furem indicaret, sciens quòd quærebatur ad mortem, tunc enim contracta fuisset irregularitas, secundum Card. & Anani. in dict. capi. tua nos. §. vltim. Socin. in cap. ad audientiam. de homicid. numer. 52.

Secundò adnotandum est, hanc accusationem criminalem Clericis prohibitam esse, vbi in ea tractanda est causa sanguinis. cap. postulasti. de homicid. & probatur in dicto capit. secundo. eod. titul. in 6. quod obtinet in causa publica, vel priuata. Idem secundum quorundam intellectum probat text. in capitul. accusasti. de accusat. vbi præter alia Clericus accusator pœnitentiam agere tenetur: non tamen ita grauamen, si pro bono pacis accusauerit. Hæc autem prohibitio Iuris humani Pontificij est non diuini, nec naturalis: quemadmodum deducitur ex his, quæ docet Sanctus Thomas secunda 2. quæstione 64. articu. 4. notant in hac specie Domini. à Soto in relectio. de secreto membro 2. q. 5. conclus. 3. & Martinus Azpilcueta in relect. c. inter verba. 11. quæst. 3. Corollario 60.

Tertiò, eodem Iure humano Pontificio statuta est irregularitas propter hanc accusationem criminalem simpliciter propositam à Clericis, quod constat in dicto capitul. secundo. & in dict. capit. postulasti. vbi est omnium hac de re communis sententia, poterit tamen summus Pontifex per dispensationem hanc irregularitatem tollere: imò licitam facere Clerico huius causæ sanguinis actionem, & tractatum.

Quartò, Iure ipso Pontificio statutum est, Clericum causæ criminalis accusatorẽaccusatorem, etiam si iudex ad mortem processerit, liberum esse ab irregularitate, si in ipsamet accusatione protestetur, in ipsóue iudicio, non petere |

p. 595

ipsum eiusce criminis vindictam, quæ mortẽmortem, aut membri mutilationem inferat. text. singularis in dict. cap. secundo. de homicid. in 6. qui procedit, etiam si nihilominus certum sit, iudicem mortem illaturum accusato: quemadmodum notant Ioann. Andr. Abb. & Felin. in dict. cap. postulasti. Soc. in d. c. ad audientiam. num. 54.

Quintò, hæc protestatio tunc necessaria est, cùm clericus alicuius criminis aut sceleris accusat quempiam apud iudicẽiudicem secularem, nec tamen est omninò præmittenda, vbi causa ciuilis per clericum apud iudicem secularẽsecularem tractaretur, licet ex accidenti contigerit, quòd iudex secularis, eiusúe ministri pro iustitiæ exequutione aduersarium contumacem & resistentem occiderint. text. celebris secundum intellectum Ananiæ & Doct. ibi in d. c. postulasti. quo in loco Anchar. Abb. & omnes hoc ipsum fatentur.

Sextò, hæc ipsa protestatio

2

^† ab irregularitate reddit accusatorem immunem, etiam si accusator animum habeat protestationi contrarium, etenim irregularitas iure humano positiuo inducta est, nec ab interiori tantùm animo procedit, quod iāiam sæpè admonuimus. actus verò in hac specie exterior eius est conditionis, vt iuxta pontificias sanctiones, nullam inducat irregularitatem, sicuti probatur in dicto capit. 2. atque ita Felin. tenet in dicto capitulo, postulasti. ex Ioan. Andr. in dicto capitulo 2. licet Anania in eod. capit. postulasti. contrarium notauerit, pro se citans Ioan. Andre. in dicto capit. 2. qui tamen potius contrarium probat, cùm senserit ad consilium propriùs, quàm ad necessitatem pertinere, quòd accusator animum habeat liberũliberum ab hac mortis inferendæ voluntate, quo ad forum iudiciale exterius.

Septimò, eadem ratione accusator irregularis erit, si non præmiserit prædictam protestationem, etiam si in animo gerat, & voluntatem habeat, quòd ille accusatus non occidatur, nec membro mutiletur. Nam sicut animus prauus non inducit irregularitatem, ita nec ab ea quenquam liberat, cùm actus exterior ad homicidium tendens irregularẽirregularem agentem constituat, quod in hac specie visum est glo. communiter receptæ in d. c. 2. & procedit in conscientiæ foro adhuc, sicut & in iudiciali, secundum Calder. & Franc. in d. c. 2. licet contrarium notauerit Andr. Tiraq. de legib. connubialib. post ipsas leges in gl. quinta. vbi contendit, & conatur excusare hunc clericum accusatorem quo ad DeũDeum. id verò refragatur veritati, iuxta quāquam qui est irregularis in exteriori iudicio, & itidẽitidem irregularis erit in interiori.

Octauò, si ab accusatore

3

^† protestatio præmissa sit, iuxta text. in d. c. 2. non imputatur ei quo ad irregularitatẽirregularitatem homicidium, nec mors accusato illata per iudicem iustitiæ limites, & ius ipsum excedentem. glo. communiter probata in dicto capit. 2. in verb. iustitia. cui opinioni obijcitur quod notant Doct. in cap. significasti. in 2. de homicid. tenentes, quem esse irregularem, si ipse videns furem fugientem cum rebus sibi furto ablatis clamauerit, & vicini accesserint, ac furem occiderint, etiāetiam contra clamantis protestationem. Hæc enim opinio communis videtur ex his, quæ notat Anania in d. c. significasti. nu. 36. igitur eadem ratione & irregularis foret censendus, qui apud iudicem secularem aliquem ob crimen detulit, etiam præmissa protestatione, si iudex iniquè ipsum accusatum morti tradiderit. Sed Anania colum. 3. & Felin. in d. cap. significasti. non omninò consentiunt communi opinioni, siquidem de ea maximè dubitant, vt & Soc. dubitauit in d. c. ad audientiam. num. 51. Ego verò, licet vera sit opinio communis, quæ mihi satis est incerta, opinor maximum esse inter hæc duo discrimen. Etenim qui clamauit aduersus furem, & priuatos homines interpellauit vt sibi subuenirent, maiorem sequuti homicidij culpam habet, quàm qui apud iudicem de homine scelerato conqueritur: Nam multò minor præsumptio constat, quòd iudex leges, & iura minimè trāsgrediaturtransgrediatur, quàm quòd priuati homines contra furem interpellati ab homicidio temperabunt: qua ratione mirum non erit, si priori casu nulla contrahatur irregularitas: posteriori verò ea iure pontificio contracta sit.

Nonò, ad eiusdem capitis interpretationem illud magis erit obseruandum, quod Anania in d. c. postulasti. notat, existimans, non imputari accusatori, etiam non protestanti, mortem à iudice accusato reo contra ius, & iustitiam illatam. Satis enim iustè, & syncerè protestationem omittit accusator, qui secundum leges, & iura optimè censet, mortem accusato nequaquam fore inferendam.

Decimò, adeò protestatio excusat irregularitatem, vt nec irregularis sit accusator, nec clericus ex morte per iudicẽiudicem reo illata, etiam si ipsemet clericus reum capiat, detineat, & iudici tradiderit ad punitionem. secundũsecundum Francum, & Ioan. Vanchelium post alios in dicto capitul. 2. Socin. in d. capit. ad audientiam. numero 52. & 53.

Vndecimò, præmissa

4

^† protestatio non prodest accusatori, nec eum liberat ab irregularitate, vbi ipse reum accusauit pro furto, vel iniuria non sibi, sed alteri illata: quasi constitutio prædicti cap. secunda, tunc locum habeat, cùm accusatio proponitur pro iniuria ipsi accusanti illata, aut saltem suis, & propinquis, secundum communem in d. c. 2. vt sensit Felin. in d. c. postulasti. quæ quidem opinio ita posset intelligi, quòd nihilominus clericus protestatione facta possit absq;absque metu irregularitatis delictũdelictum aliquod præcogitatum, & deniq;denique |

p. 596

tractatum in graue Reipublicæ dispendium, aut proximi damnum, cautè deferre, ac denunciare in medelam potius, quàm ad punitionem. Etenim etiamsi ex huius criminis inquisitione mors sequatur, iure & iustitia illata, nōnon erit delator irregularis, modò aliter quàm per denunciationẽdenunciationem huic malo obuiam iri non valeat. Quod in specie adnotarunt Caieta. secunda secundæ quæstio. trigesimatertia. art. septimo. Mart. Azpilcueta in c. inter verba. vndecima quæstione tertia. Corollario 58. quibus aliqua ex parte adstipulatur textus in cap. accusasti. de accusat. ibi, nisi pro pace. Quo in loco significatur ab eius capitis auctore, non esse illicitum nec dignum Canonicis pœnis, quòd quis etiam clericus, deferat reum sanguinis, & mortis, pro quiete aut pace Reipublicæ: huius verò inductionis argumentatione modò vtimur ad apertiorẽapertiorem conclusionis probationem, tametsi aliter intellexerimus paulò ante tex. in d. c. accusasti.

Duodecimò, est adnotandum

5

^† non sufficere prædictam protestationem ad liberandum ab irregularitate aduocatum, qui aduersus reum in causa sanguinis patrocinaretur, eādemeandem protestationem præmittens, sicuti omnium consensu receptum est. & notat post alios Ioannes de Imola, in capit. primo. de postuland. secùs tamen erit in aduocato ipsius rei accusati. Nam etiam si accusator talionis pœna damnatus fuerit, non erit irregularis, nisi esset clericus, qui ex hoc operam daret rei illicitæ, vt visum est Abb. in cap. sententiam sanguinis. ne cler. vel mona. eidem in dicto capit. primo, de postuland. Gonsalo à Villadiego de irregular. capit. de percussore. Et sanè si rectè perpendatur quod Ioan. Andr. Anton. & alij tradidere in dict. cap. primo, de postulando. est huius quæstionis non facilis resolutio, idcircò ipse opinor hoc in casu considerandum esse, quòd licitè quis accusat, & tamen siue clericus sit, siue laicus, non præmissa protestatione, irregularis est, ea verò præmissa, liber est ab irregularitate. Sed & si quis accusatus non tantùm se defenderet, imò petierit itidem accusatorem calumniantem puniri absq;absque sæpe dicta protestatione, & accusator ex talionis pœna per iudicem occideretur, mihi placet eadem ratione, hunc accusatum irregularem esse. Sic denique sicut aduocatus accusatoris, etiam protestatione facta, esset irregularis, eandem pœnam contrahit aduocatus rei accusati, si petierit accusatoris calumniam puniri talione, & accusator fuerit per iudicem occisus. Quòd si accusatus tantùm se defendat, nec petat accusatorem talione puniri, nec eius calumniam pœna legis coërceri, non erit hic irregularis, quamuis nulla sit vsus protestatione. Etenim nōnon video aliquam iuris Pontificij decisionem, quæ contrarium efficaciter probet. igitur tota huius quæstionis controuersia in hoc est expendenda, an aduocatus ipsius accusati petierit accusatorem talione puniri. Nam si hoc ab eo petitum sit, & iure talionis accusator sit per iudicem damnatus ad mortem, & occisus, erit aduocatus irregularis: siue sit clericus, siue laicus, etiam si protestationem præmiserit. Nec refert, defensionem accusati licitam esse, quia & accusatio licita est, & nihilominus aduocatus accusatoris adhuc protestatione vsus censetur irregularis. Item nihil conducit, quòd clericus aduocatus defendens reum accusatum, dederit operam rei illicitæ, cùm irregularitas in hac specie non procedat ex eo, quòd datur opera rei illicitæ, vel ex culpa accusatoris, sed ex eo, quòd ad eius petitionem iudex processerit in causa criminali, & mortem publica auctoritate inflixerit, vel intulerit. Idcircò illud est obseruandum, an accusatus, eiusúe aduocatus petierit calumniam accusatoris puniri, vt accusatus præmittens protestationem irregularis non sit: aduocatus verò, etiam ea præmissa irregularitatem contraxerit. Quòd si non fuerit hæc punitio petita, sed tantùm detur opera defensioni iustæ ipsius accusati, non erit mors per iudicem ex talione accusatori illata ad irregularitatem imputanda, licet clericus sit aduocatus rei, nec vllam protestationem præmiserit. Siquidem defensio accusati per se non tendit ad mortem accusatoris, nec ad eam ordinatur, sed ad tutelam innocentiæ ipsius accusati. Damnatur autem ipse accusator ex eo, quòd per calumniam alterum in iudicium sanguinis detulerit.

Decimotertiò his omnibus est adijciendũadijciendum, irregularitatem contrahi ab eo qui testimonium in causa criminali dixerit, si ex eo mors fuerit illata, etiam præmissa protestatione, quod Felin. post alios notat in dicto capitulo, postulasti. gloss. ad hoc optima, quæ in laico loquitur in capit. 1. 51. distin. & in clerico. glo. in cap. testimonium. 11. q. 1. notant Abb. in capitul. de cætero. colum. 1. de testibus. & ibi Felin. vbi hæc est communis omnium Doctor. opinio. idem notat Ioan. Crottus in tract. de testibus, num. 69.

Decimoquartò, ex his

6

^† deducitur praxis illa, qua hæreticę prauitatis inquisitores vtuntur, cùm post condemnationem hęreticorum eos tradunt iudici seculari, eum rogantes, ne morte, aut membri mutilatione eos afficiat, quod text. probat in capit. nouimus. de verb. significat. Regia l. 60. titul. 6. part. 1. cuius praxis meminit directorium inquisitorum, dum refert sententiarum formulas, idq́ue satis tutum est, tametsi tutius foret, quòd inquisitores non traderent sic damnatos iudici seculari, sed eos condemnarent coram iudice laico, atque ita damnatos à propria iurisdictione dimitterent, vt denique statim iudex secularis eos morti & igni traderet, sicuti Henric. notat in cap. ad abolendam. de hęret. quem sequitur |

p. 597

Ioannes Igneus in l. 1. §. cùm domus. ff. ad Syllanian. nume. trigesimoseptimo. Etenim licet iudex iustissimè aliquem morti tradens proprio iudicio & sententia, dubio procul irregularis sit. cap. sententiam sanguinis. ne cleri. vel monach. tamen iudex, qui delinquentem iuxta iuris pontificij constitutiones tradit iudici seculari, protestans ne eum morti tradat, aut mutilatione membrorum puniat, irregularis nōnon est. Cuius rei exemplũexemplum constat in his omnibus casib. quo ecclesiastici iudices post actualem degradationem clericos seculari iudici tradunt & dimittunt, vt apparet in d. c. nouimus. & idẽidem erit in hac hæresis causa. Nec quidquam ad hanc rem pertinet, quod Specula. voluit in tit. de dispensatione. §. iuxta. num. quadragesimoquarto. qui inquisitores ex eo ab irregularitate excusat, quòd licitum sit absque metu irregularitatis mortem alteri consulere martyrio pro fide suscipiendam, quam sententiam probant Innoc. Anto. Card. num. quinto. Soc. num. septuagesimonono. Felin. in d. c. ad audientiam. idem Felin. in cap. sicut dignũdignum. de homic. §. clericos. Nam etsi hæc opinio vera sit, vt profectò vera est, distinctam rationem habet ab ea quæstione, quam tractamus, cùm in eo casu de martyribus consulat quis, & hortetur Christianum, & fidelem, vt pro defensione ac confessione fidei morti sese offerat. Nec consulit quòd seipsum occidat, nec quòd alter eum occidat, esset enim tunc irregularis: sed quòd omnia tormenta, & cruciatus patiatur potiùs, quàm fidem Christi abneget, aut deserat, ac tandem vt pro eius testimonio, & defensione iuxta temporis, & rei necessitatem cuicũq;cuicunque periculo mortis, & tormentorũtormentorum seipsum offerat. Hoc siquidem consilium catholicum, & piũpium est, nec ex natura sua, nec per se ad mortem tendit: imò nec periculosum est, nisi per accidens propter infidelium ac tyrannorum malitiam, præsertim, quia potest quis absq;absque irregularitate in bello iusto hortari ad pugnam etiam periculosam ipsos milites, quemadmodum hac in secunda parte diximus. At inquisitores, qui hæreticum iudici seculari tradunt, tantùm tractant de puniendo illo homine, qui perfidè Christi fidem, quam semel est professus, hæresi contracta reliquerit. quæ quidem punitio licet pertineat ad defensionẽdefensionem fidei catholicæ, non tamen est similis illi defensioni, & testimonio, cui martyres seipsos exponunt, mortem propter hoc etiam subituri. & sanè si argumentatio Speculatoris foret valida, sequeretur ex ea, posse absq;absque metu irregularitatis inquisitores iudici seculari consulere, vt hæreticos ei traditos, morte afficeret. Quod verum non est, nec iure pontificio probari potest.

Decimo quintò, iudex ipse

7

^† ecclesiasticus, maximo irregularitatis periculo se exponit, cùm aliquem criminis reum in eum detruserit carcerem, qui mortem sit breui tempore illaturus, vel ob eius humiditatem, fœtorem & squalorem, vel ob alimentorum subtractionem. Quemadmodum notant Guiliel. à monte Laudino, in Clementi. prima, de pœnitent. & remis. Abb. in capit. ad audientiam. de crimine falsi. Anania in capit. de cætero. de homicidio. col. vlt. Soc. in capit. ad audientiam. eod. tit. num. 57. Florent. tertia parte. titul. 28. cap. 2. §. sexto. Ioann. Bernar. in practic. criminal. capit. 129.

Præter hæc omninò est obseruandum

8

^† posse prælatum absq;absque vllo irregularitatis metu, si iurisdictionem habeat temporalem, committere causarum, vel alicuius causæ criminalis cognitionem alteri, vt is iustitiam faciat. Etenim etsi hic iudex delegatus, aut ordinarius accusatum, vel reum morti tradiderit, non erit episcopus nec prælatus, qui hanc legationem fecerit, irregularis. text. celebris in c. vlt. ne clerici vel monachi. libro 6. ex contrario tamen quæritur, an possit pręlatus vel clericus cognoscere de causis criminalibus ad puniendos laicos, ex cōmissionecommissione principis secularis, & profectò textus in cap. in Archiepiscopatu. de rapto. probat hanc commissionem validam esse, cùm eius ratione possit delegatus de his causis cognoscere, ac sentẽtiamsententiam ferre, modò à pœna sanguinis abstineat. quem textum præter ordinarios eius interpretes censet singularem esse Aretin. consil. quingentesimo octauo. col. 3. qui rursus colum. 5. ex eo adnotauit, censeri huic delegato commissam causam quo ad pœnam etiam ordinariāordinariam criminis iuxta eius qualitatem, licet ea sanguinis sit, quia tunc punitionem dimittet committenti & deleganti, si ipse non valeat de hac pœna iudicium dicere, non enim ipse princeps visus est pœnam sanguinis remittere ex eo, quòd causæ cognitionem delegauerit ei, qui eandem pœnam per sententiam infligere non potest, & tamen responsio textus in d. c. in archiepiscopatu, procedit, quia ea commissio facta fuit in vtilitatem & commodum religionis Christianæ, ad tollendum opprobrium illud, quod à Sarracenis Christi fidelibus fieri solebat, vt Panor. & Anania ibi explicant. aut quia ex ea commissione imminebat vtilitas ecclesijs, sicuti Panormita. notat in cap. decernimus. de iudic. col. 3. tandem potest & tertiò dici, hanc delegationem validam esse, quando est vnius tantùm causæ, secundum eundem Abb. in cap. clericis. ne cleric. vel monach. 2. colum. sensit Innoc. in cap. vnico, de obligat. ad ratiocin. & est communis opinio, vt Ripa testatur in d. c. 2. de iud. num. 106. Quartò vtcunq;vtcunque fiat hæc delegatio, valida erit in hunc sensum, vt iudicium teneat, licet delegatus commissione vsus peccet grauissimè, quemadmodum latè notant Abb. & Decius, numero 7. in d. capit. de iudic.

Covarrubias ...: Opera Omnia

SECVNDA RELECTIONIS PARS.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.

SVMMARIVM.