Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

CAPVT, CVM TIBI.

SOLET hæc Romani Pontificis responsio difficilis admodum videri, non alia ratione, quàm quòd Iuris ciuilis receptissimis principijs aduersetur. Vnde, quo vtilius eam explicemus, ipsam rem ab exordio repetamus. Est sanè captatoria

1

^† voluntas illa, quæ in voluntatem alterius confertur, vt, instituo hæredem Sempronium, si Titius voluerit, aut instituo hæredem eum, quem Titius voluerit. Item, illa dicitur captatoria voluntas, quæ fit sub spe reciprocæ voluntatis: sicuti si quis instituat hæredem Titium, si Titius ipsum hęredem itidem instituerit. glos. in l. captatorias. C. de testam. milit. quem Doct. ibi approbant communiter, maximè Paul. Castren. & Ias. nu. 5. ex eo quòd captare sit, aucupari hæreditatem alterius donis illecebris, aut spe maiorũmaiorum. l. si maiores. C. de transact. l. illæ institutiones. ff. de hæred. insti. verisimile enim est ita testantem, alium captare his illecebris, vt ipsum hæredem instituat, aut legato remuneretur. Hoc verò hominum genus improbissimum existimatum à veteribus fuit, quod constat ex Plinio iuniore, Martiale, & Luciano, maximè in dialogo Cnemonis & Damnippi. quibus citatis hanc vocis huius deductionem adnotauit Alcia. lib. 2. parerg. c. 31. Et hæc quidem deductio conuenit rationi, quam huius prohibitæ captatoriæ voluntatis, tradunt Barto. Paul. Alexand. & Ias. in l. cùm donationis. C. de transactio. idem Ias. in dicta l. captatorias. nu. 9. dicentes à Iure ciuili improbari vltimam voluntatem, quæ fiat, vt alter inducatur ad legandum, vel instituendum, spe præmij: cùm improbum visum fuerit legumlatoribus ita retia parari ad aliorum adipiscendam hæreditatem, aut legatum, nec libera sit præmissa vltima voluntas, sed coacta ex captione ambitiosa prioris testamenti. Ex quo apparet, non esse captatoriam voluntatem vltimam, in qua duo se inuicem hęredes instituant simpliciter affectionis potius, quàm mutuæ nuncupationis |

p. 702

causa, de quo extat Nouella Valentiniani prima. titul. de testam. in Codice Theodosiano. notauit Alcia. dict. c. 31. & idem in l. licet. C. de pac. probat idem elegans tex. in l. captatorias. ff. de hære. insti. vbi inquit Iurisconsultus, Captatorias institutiones non eas esse, quæ mutuis affectionibus iudicia prouocauerunt. Ego verò in nominis significatione ab Alciat. minimè dissentio, ei tamen nec Accursio, & sequacibus in d. l. captatorias. C. de testam. milit. nec Panorm. Barb. & cæteris hîc

2

^† consentio: dum frequentissimè opinantur, captatoriam voluntatem esse eam etiam, quæ præuia conditione in alterius voluntatem & consensum conferatur. Est etenim captatoria voluntas diuersa ab ea, quæ ex alieno & simplici, ac libero iudicio pendet: siquidem propriè captatoria institutio est illa, quæ fit sub institutionis legatiuæ conditione, quæ ex alterius, nempe hæredis instituti, aut legatarij testamento pendet, cuius hæc est formula. Qua ex parte Titius me hæredem instituerit, ex parte mihi hæres esto. dict. l. captatorias. l. 1. ff. de his, quæ pro non script. hab. Constantinus Harmeno. libr. 5. epitomes titul. 8. tendit, siquidem hæc institutio ad captionem alterius, ita vt secuta hæredis institutione ab altero facta, captiosus & fallax testator propriam voluntatem omninò mutet: & ideò idem erit, si conditio tendat ad alicuius extranei institutionem, an legatum: veluti si ita quis captionem direxerit, Titius si Mæuium hæredem instituerit, meus hæres esto. l. illæ. ff. de hęred. insti. & Constant. in dicto titu. 8. Vnde illa non est captatoria voluntas, secundum eum, quæ conditionem in præteritum conceperit: cùm nulla tunc captio proponatur, vt si dixerit, Si Titius me instituit hæredem, meus hæres esto. l. hoc articulo. dict. l. illæ. ff. de hæredi. institu. l. mulier. in fine. ff. de condit. institu. l. Clemens, in fine. ff. de hæredi. instit. Atque ita sunt explicanda verba Papiniani in d. l. captatorias. dicentis, eas esse captatorias institutiones, quarum conditio confertur in secretum alienæ voluntatis, vt intelligamus secretum alienæ voluntatis, non voluntatem liberam, & simplicem alicuius, sed testamentum. hoc enim secretum voluntatis appellatur. in l. 3. C. de codicil. qua in re cauendum est à Carol. Rui. qui consi. 20. volu. 2. col. 4. contendit non esse captatoriam voluntatem istam, cui hanc appellationem propriè conuenire diximus. Quòd si institutio concepta sit, ita vt in alienum simplex arbitrium conferatur, hac quidem forma, Jnstituo Titium hæredem, si Mæ. voluerit, aut, instituo illum hæredem, quem Sempronius voluerit, non est captatoria institutio, tametsi vitiosa sit ex veterum sententia: qua nōnon licet testatorum iura ab alieno arbitrio pendere. l. illa institutio. ff. de hære. insti. Si enim esset hæc institutio captatoria, Senatusconsulto potius, quàm veterum decreto esset reprobata, vt ex dictis Iurisconsultorum locis manifestum est. Est igitur maximum inter hæc discrimen, quod eleganter & diligenter ostendit Ant. Augusti. lib. 4. emendationum. c. 15. nouam esse hanc Iuris ciuilis interpretationem opinatus, quam tamen ante ipsum Raphaël Comens. docuit in d. l. vtrum. §. cùm quidam. col. 4. ff. de reb. dub. idem tradit Coras. lib. Miscella. 5. c. 13. His accedat Regia l. 11. titu. 3. part. 6. quæ has vltimas institutiones ex eo damnat, quòd in alienum arbitrium conferantur.

Porrò, his præmissis, Bernardi Glossema erit explicandum, quippè quod attingat huiusce capitis difficultates satis in specie. Et in parte prima notat nutu testantis

3

^† legari aliquid posse. l. nutu. ff. de lega. 3. quæ hoc intelligit, quādoquando testator loqui posset, nisi superueniens morbus ei fuisset impedimento. Ex quib. verbis falsa apparet declaratio Salyc. qui in l. & in epistola. C. de fideic. intelligit d. l. nutu. quando testator potuisset articulatè loqui tempore quo legatum reliquit. Secùs verò si non posset articulatè loqui, nam tunc legatum non valeret. Hæc enim interpretatio obuiat manifestè IuriscōsultoIurisconsulto, qui legatum factum nutu ab eo, qui morbo impeditur loqui, censet validum esse. Igitur idem erit, si non impediatur omninò à morbo loqui, sed tantùm articulatim. & ita recedunt à Salyc. Alex. col. 2. Rim. & Corn. in l. iubemus. C. isto tit. quib. in sensu consentit Ias. in l. si is, qui pro emptore. ff. de vsuca. nu. 174. licet opinionẽopinionem Saly. perperàm retulerit.

Hæredis verò institutio non potest nutu fieri, etiam ab eo, qui

4

^† cessante morbo posset loqui: debet enim hæres nominari ore testantis. l. iubemus. C. eo. ti. Paul. Cast. per tex. ibi in l. hæredes palàm. ff. isto ti. & est communis opinio Doct. in d. l. iubemus. quæ probatur Regi. l. 6. ti. 3. par. 6. Satis enim erit, si ad interrogationem alicuius nominantis hæredem testator respondeat verbis, se ita velle. gl. in d. l. iubemus. communiter recepta, vt fatentur Cy. Ang. & Ias. ibi. post alios col. penul. Corn. consil. 73. volum. 1. col. pen. & consi. 261. col. 8. vol. 4. & consil. 232. vol. 1. Alber. Brunus de implemen. formę. col. 2. nec libet plures auctores citare, qui hanc opinionem communem esse fateantur, cùm hoc sit expeditum cuilibet hanc dubitationem tractanti, & id omnes frequentissimè concedant. Probatur verò hęc sententia in l. hac cōsultissimaconsultissima. §. at cùm humana fragilitas. C. qui testamen. face. possunt. & l. nemo dubitat. ff. de hæred. insti. Et tamen intelligenda, modò cesset omnis suspicio fraudis, timoris, & importunæ suggestionis, & constet testatorem deliberatè voluisse testari, eademq́ue voluntate animo libentissimo consensisse, vt circa proprij patrimonij dispositionem interrogaretur ab his, qui munus interrogandi assumpserunt. Secùs verò dicendũdicendum est, quando testator grauiter ex morbo laborans, inter|

p. 703

rogatur à notario, quem ipse nōnon vocauit. Paul. Cast. in d. §. at cùm humana fragilitas. Corn. in d. cons. 73. vol. 1. Soc. cons. 20. vol. 3. idem cons. 28. col. fin. eo. vol. Alex. Corne. & Ias. in d. l. iubemus. Bart. Soc. in l. 1. §. si quis ita. col. 1. & ibi Ioan. Crottus. ff. de verb. oblig. Alex. consil. 12. lib. 1. & ibi optimè Carol. Mol. Nicol. Boër. decis. 35. Aymon. consil. 117. Zasius consil. 3. vol. 1. nu 37. Carol. Rui. cons. 8. num. 9. vol. 3. Anto. Imol. 2. col. & Barb. 3. hîc, dicentes hunc intellectum communem esse: idem notant Roma. cons. 106. col. fin. Socin. cons. 229. col. 6. vol. 2. & Suarez in allegat. 1. fol. penult.

Illud præterea non est omittendum, testamentum quo ad legata, validum esse, si testator coram testibus adhibitis

5

^† solennitatib. ad testamentum requisitis, dixerit: Ego testator, sicuti disposui in quadam scriptura mea manu subscripta, quæ est apud Titium, modò constet eas tabulas manu testatoris subscriptas esse. Bart. & ibi Soc. in l. si ita. ff. de condit. & demonst. quorum opinio communis est, secundum Alex. in l. ait Prætor. § fin. colum. 1. ff. de re iudic. idem notat Anto. Rub. consil. 14. qui eandem decisionem locum habere existimat quo ad institutionem hæredis, idq́ue à Bartol. colligit, dum is allegat l. hoc articulo. ff. de hæred. instit. idem Paul. in l. hac consultissima §. per nuncupationem. C. isto tit. dum allegat l. asse toto. ff. de hæred instit. vbi Bald. & Angel. id expressim asserunt. & Paul. in l. hæredes palàm in princ. ff. isto tit. & probatur ea ratione, quòd forma requisita quo ad nominatim aliquid exprimendum, exactè seruatur, si expressio fit per relationem ad certum, & minimè dubium actum. l. quoties. §. si quis nomen. ff. de hæred. instit. Bald. in l. in minoribus. C. de his qui. vt indig. Angel. Aret. in §. si minus. col. 19. Instit. de actio. Franc. in c. consuluit. in 2. de appel. Sed opinionem Bart. procedere in legatis, non in hæredis institutione, dictat illa ratio, quòd forma nominatim requisita est ita in specie seruanda, vt per relationem ad aliud seruari non possit. Bald. in l. 1. ff. de lib. & posthu. Ang. & Alex. in l. vbi autem. §. illud. ff. de verb. oblig. Bald. in d. l. in minoribus. etiam si certa sit relatio, & ad certam aliquam rem directa. Cle. appellanti. de appellat. Dec. in d. c. consuluit. & ideò hanc differentiam inter legata, & institutionem hæredis, ipse Bart. sensit in l. fin. C. de fideicom. ad finem. quem Doct. communiter sequuntur, secundum Iaso. in l. certum. ff. si cert. peta. col. 1. & Albert. Brun. de implemen. formæ. col. 12. versic. ad hæc faciunt. qui eam omninò approbant. Satis tamen crederem esse, etiam quo ad hæredis institutionem, si res illa, ad quam relatio fit, sit indubitata, nec controuertatur eam esse, cuius testator meminit, quod Aret. visum est in d. l. hæred. in princ. col. 2. Cui addo ipse oportere ita testantem dicere: Instituo hæredem illum, quem scripsi in quadam schedula, quæ est apud Titium, moueorq́;moueorque ad id opinandum ex d. l. nemo dubitat. in princip. & l. hoc articulo. & l. asse toto. & l. quoties. §. si quis nomen. ff. de hæred. inst. quibus exactè seruatis opinionum hic conflictus cessabit, eritq́ue satisfactum vtriusque sententiæ rationibus. Nam etsi maximè forma seruanda sit, quod nemo negat, tanta tamen potest esse in actu, ad quem relatio fit, certitudo, vt expressio nominatim facta videri possit, neque iuris vtriusque rationi conuenit superstitiosè nimis eius decisiones seruari.

Subdit præterea glo. hîc singularis, hæredis institutionem pietatis causa factam, etiam nutu, validam esse, & hoc fauore piæ causæ concedendum esso existimant Abb. & Doctor. hîc communiter Bald. dicens hanc glos. singul. in l. 1. C. de sacrosanct. eccles. 1. lect. col. 3. qui in repet. numer. 59. eandem probat. dicit & singul. Ias. in d. l. iubemus. col. 2. vbi eam sequitur post Ang. Alex. Corne. & alios. quibus accedit Albertus Brunus in tractat. de forma. fol. 95. col. 3. & esse hanc opinionem communem fatentur Ias. & Corne. in d. l. iubemus. col. pen. & Barba. hîc col. 4. qui tamen ab ea disputando recedit.

Eadem gloss. dum dicit, testamentum posse in voluntatẽvoluntatem hæredis committi, est intelligenda, vt ipsa hæredis institutio fieri possit sub conditione illa, si ipse hæres voluerit. l. hæc verba. ff. de conditio. & demonstrat. Nam legata non possunt in apertam hæredis voluntatem conferri. l. Senatus. §. legatum. ff. de legat. 1. esset enim elusoria isthæc dispositio, cùm ipse hęres nunquam vellet legata soluere. Sic & legatum alicui deferri potest sub illa conditione, si ipse legatarius volet. l. si ita legatum. §. illi si volet. ff. de legat. 1.

Scribit deinde gloss. legatum expressè in arbitrium alterius committi

7

^† non posse, tacitè verò in arbitriũarbitrium alterius committi posse, quorum vltimum planè procedit, etiam si in voluntatem alterius legatum velamine quodam conferatur, vt lego Titio centum, si Caius capitolium ascẽderitascenderit. l. nonnunquam. ff. de condit. & demonst. Id verò quod glo. dixit, legatum in alterius arbitrium conferri non posse, falsum apparet: Nam legata possunt in alterius arbitriũarbitrium conferri, cùm intelligatur isthæc commissio facta arbitrio boni viri, nempe si testator dixerit, lego Titio centum, si hæres arbitrabitur, si hæredi visum fuerit, si hæres putauerit. l. fideicommissa. §. quanquam. ff. de leg. 3. l. si sic. in princ. ff. de lega. 1. Bartol. per text. ibi in l. 1. ff. de lega. 2. quem cæteri Doctor. sequuntur ibi. & in l. captatoriæ. ff. de legat. 1. & in l. captatorias. ff. de hæred. instit. Abb. cons. 4. vol. 2. nu. 6. dicens hanc opinionem communem esse. cui non obstat l. fideicommissa. in 2. §. quanquam. ff. de fideicommis. libe. dicens in |

p. 704

arbitrium hæredis non posse conferri legatũlegatum, an debeatur. Est enim id intelligendum in arbitrio ita liberi, vt voluntati amplissimæ ac liberrimæ æquipolleat. Quin & in eadem lege sententia communis manifestè probatur §. cæterùm.

Ex quibus deducitur receptissima omnium sententia, legatum non posse conferri in liberam & apertam alterius cuiusq;cuiusque voluntatem. gloss. hîc, & in d. l. 1. communis omnium opinio in l. captatorias. C. de testam. milit. & erit exemplum, Lego Titio decem, si Sempronius voluerit: quod probatur in d. l. nonnunquam. vbi dicit Iuriscons. Nam in alienam voluntatem conferri legatum non potest: optimus textus in l. captatoriæ. ff. de leg. 1. quo etiam in legatis captatoria voluntas reprobatur. Verùm ab hac communi opinione nouissimè discedit Ludo. Lusita. in l. vtrum. §. cùm quidam. ff. de reb. dub. col. 3. 4. & 5, dicens, legatum posse conferri in voluntatem liberāliberam alterius, quàm hæredis, tametsi institutio hæredis non possit in alterius voluntatem ita liberam conferri, ne pendeat testamentum ab alieno arbitrio, aduersus IuriscōsultosIurisconsultos, qui hoc absurdum existimant. Caput verò testamenti est hæredis institutio, quæ totum testamentum ratum reddit, quod non ita in legatis est censendũcensendum, cùm ab eis non pendeat vis testamenti: nimirum ergo, si legata in alterius

8

^† liberam voluntatem conferri possint: cui sententiæ suffragatur Iurisconsultus in l. Senatus. §. legatum. ff. de leg. 1. Legatum, inquit, in aliena voluntate poni potest, in hæredis verò non potest. ad idem l. 1. ff. de legat. 2. In arbitrium alterius conferri legatum veluti conditio potest. Quid enim interest, si Titius in Capitolium ascenderit, mihi legetur, an si voluerit? Quòd si communis opinio vera foret, nulla esset constituenda differentia inter legatum, quod confertur in voluntatem hæredis, & illud, quod ponitur in extranei voluntate, siquidem legati collatio in liberam vtriusque voluntatem non tenet: at in arbitrium vtriusque facta tenet, & tandem l. fideicommissa. §. quanquam. videtur specialis fieri prohibitio, ne in hæredis liberam voluntatem conferantur legata, quibus præmissis facillimè tollitur ratio, quæ pro communi fit ex d. l. captatoriæ. quia ibi captatoria legata reprobantur, propter ambitionem, captionẽcaptionem, atque animum aucupandi bona aliena: non ergo prohibetur ibi legatum in alterius liberam voluntatem conferri. Difficilius euitari potest text. in l nonnunquam. sed Lusita. respondet intelligendum esse Iurisconsultum de aliena voluntate, quæ hæredis est, in cuius voluntate non potest poni legatum, qui quidem intellectus nequaquam placet, corrumpit enim sensum, & verba Iurisconsulti. quo fit, vt faciliùs meo iudicio defendi possit cōmuniscommunis opinio, quàm hæc, quæ nouiter, subtiliter tamen, à viro alio qui doctissimo cōceptaconcepta fuit Non enim obstat l. 1. ff. de legat. 2. quæ loquitur, quando legatum non in liberam voluntatem, sed in arbitrium confertur, de quo Iurisconsultus Vlpianus ibidem loquitur. Item non oberit l. Senatus. §. legatum. quippe quæ possit in hoc sensu accipi, vt legatum in hæredis voluntatem conferri non possit: in alienam verò, id est, legatarij, cōferriconferri possit. quod animaduertit post alios Antoni. August. lib. 4. emendat. capit. 15. & quod alibi in hærede prohibitum fuerat, sicuti & in extraneis, in legatario ibi permittitur. Vnde negamus alicubi à IuriscōsultisIurisconsultis hac in controuersia discrimen constitui inter liberam voluntatem hæredis, & extranei, quo ad legata, aut forsan legatum in voluntatem obliquam alterius conferri potest, vt si Titius Capitolium ascenderit, non tamen in voluntatem nec liberam, nec obliquam hæredis. Potest enim in d. §. legatum. intelligi, vt legatum in voluntatem alienam, obliquam quidẽquidem conferri possit, quam uis non liberam. Oportet tamen

9

^† intelligere, quid si testator dixerit, lego centum Titio, nisi hæres meus noluerit, & Iurisconsultus respondet, quasi conditionale legatum esse, & primam voluntatem exigere. l. fideicommissa. §. sic fideicommissum. ff. de legat. 3. Est enim, vt arbitror, legatum purum, non conditionale ex libera voluntate hæredis, sed ademptum sub conditione, si hæres noluerit: & si hæres semel dixerit se velle. conditio ademptionis cessat, quòd si non declaret se nolle, debetur legatum. Qua in re differt ab illo legato, si hæres voluerit, quia donec hæres velit, non est legatum, nec debetur. In primo etiam legato si hæres decesserit, priusquam declaret se nolle, ius declarandi ad eius hæredem minimè transit, & ideò non timet legatarius ademptionem. Fieri etiam legatum ita potest, cùm hæres voluerit: sic enim substantia legati, nec confertur in liberam hæredis voluntatem sub conditione, nec amittitur legatum eo casu, quo hæres noluerit, sed tātùmtantum tractus temporis solutioni adijcitur, soluendum quidem omninò legatum est, & eius dies cessit, sed ad solutionem expectanda est voluntas hæredis, & eo mortuo, eius hæres statim soluere tenetur. d. §. sic fideicommissum. quem ita interpretari libuit ex Alberi. ibi, tametsi Zas. in d. l. Senatus. §. legatum. scribat, se illius paragraphi rationem nondum intellexisse.

In summa igitur, omnibus casibus, quibus diximus, testamentum in voluntatem, aut arbitrium alterius committi posse, in eisdem verba huius canonis intelligi poterunt, dum dicit Romanus Pontifex: Qui extremam voluntatem in alterius dispositione committit, non videtur decedere intestatus. Minimè verò satis fit huic decisioni, quę loquitur non tantùm quo ad legata, sed & quo ad hæredis institutionem, ideò amplius est hic canon intelligẽdusintelligendus.

p. 705

Primò quidem, si quis bona

10

^† sua omnia committat alterius dispositioni, eum instituere hæredem nudum censendum est, vt in pias causas eadem bona distribuat. Sic enim decedit testatus. Inno. Abb. & Doct. quorum opinio communis est, secundum Abb. Imol. col. 4. & Barb. 5. qui post Card. verba Innoc. alioqui obscura eleganter explicant. Hunc etiam intellectum asserunt communem esse Ias. nu. 12. & Corne. in dicta l. captatorias. col. 3. C. de test. milit. hic tamen intellectus procedit eo casu, quo testator esset vsus verbis significantibus arbitrium boni viri: Secus autem erit dicendum, si in commissione esset vsus testator verbis liberam voluntatem inducentibus. ita Bart. in l. 1. C. de sacros. ecclesi. num. 64. Alex. num. 6. Corne. num. 4. Ias. nu. 12. in d. l. captatorias. Imol. in l. captatorias. ff. de hæred. inst. nu. 4. Paris. consil. 38. volum. 3. num. 21. ex quo apertè non meminit testator piæ causæ, qua ratione prædicti Doct. asserunt hunc tex. non habere locum, si testator fuerit vsus his verbis, Committo omnia mea bona volũtativoluntati Sempronij, quam opinionem communem esse existimo, tametsi Card. hîc nullum in hoc discrimen admittat, & vtrumq;vtrumque casum parem esse opinetur, attẽtaattenta ratione communis assertionis, quæ vtroque casu viget. Vnde post Imol. hîc, num. 13. ipsius Card. sententiam memoriæ commendandam esse opinor, comprobatur etenim ex his, quæ dicentur in 3. intellectu.

Regia verò lex 32. in Taurino conuẽtuconuentu condita expressim statuit, commissa alicui per defunctum testamenti ordinatione & dispositione, posse ac debere hunc, cui commissio facta est, soluto ære alieno, quintam bonorum partem in opera pia expendere, reliqua verò bona dare his, qui defuncto intestato succedunt, qua quidem lege decisio Innoc. recepta communiter tollitur, nisi dixeris aliud esse, quando quis alterius dispositioni committit propria bona, vt communis conclusio præmittit: aliud, quando quis alteri committit, vt eius nomine testetur, tunc enim non potest hic seipsum, nec alium hæredem instituere, nec videtur à committente factus hæres. & in hac specie loquitur Taurina lex. Nec tamen huic interpretationi temerè subscribo, sed candidi lectoris iudicio eam censendam ingenuè committo.

Secundò, potest hic tex. intelligi, quando in alterius voluntatem non confertur principalis testamẽtitestamenti dispositio, sed tantùm alteri committitur electio hęredis incerti ex certis, quod iure optimo fieri potest. l. fideicommissaria. in 2. §. fina. ff. de fideicommis. liber. l. vtrũvtrum. §. cùm quidam. & ibi Doct. ff. de rebus dub. Bart. in l. illa

11

^† institutio. ff. de hæred. instit. idem in l. captatoriæ. ff. de leg. 1. Cyn. Bar. Alex. Dec. & Ias. col. 2. in l. captatorias. ff. de test. milit. Imol. hîc num. 14. Paul. Paris. consil. 38. num. 32. vol. 3. & Roder. Suarez in tractat. de capta. volunt. col. 2. & 3. exemplum enim erit, Instituo hæredem vnum ex seruis meis, quem Titius elegerit. Hoc tamen procedit, nisi genus, ex quo esset eligendum, esset ita amplum, vt si omnes venirent non facta electione, res esset elusoria & vana. ita Paul. in d. l. captatorias. & Paul. Paris. d. consilio 38. nume 33. & 49. Ex hoc intellectu quotidie filiorum, aut nepotum melioratio à parentibus fit, hoc modo, Melioro vnum de filijs meis, quem mea vxor elegerit: nam & his dictionibus vtar, quippe quibus huius regni leges sæpissimè vtantur in hisce quæstionibus, atque hoc ipsum in l. 31. Tauri ad finem probatur. Tertius huius cap. intellectus ex eo constat, quod fauore pietatis testamẽtumtestamentum, saltem quo ad legata, potest in alterius conferri

12

^† voluntatem, quam interpretationẽinterpretationem magis communiter Doctor. hîc approbant, & in dicta l. captatorias, vt constat ex Corne. Alex. & Ias. ibi. qui col. pen. & Deci. dicunt hanc opinionem communem, & idem asserit Ias cons. 110. colum. 3. vol. 1. notat Bart. in l. 1. C. de sacrosan. eccles. 3. q. quintæ. q. princip. num. 64. idem in l. captatoriæ. ff. de lega. 1. idem consil. 5. & 6. & plures alij, quos refert & sequitur Paul. Paris. d. consil. 38. num. 24 idem consil. 83 col. penult. vol. 2. cuius contentionis disputatio est apud Soc. d. l. vtrum. §. cùm quidam. & Lusita. ibi. Rimi. & Ias. in dicta l. captatorias. quo in loco Dec. hanc communem sententiam tutatur. Et licet præfatam opinionem frequẽtiusfrequentius quo ad legata Docto. admiserint, vt constat ex Parisio dicto consil. 83. idem tamen erit dicendum quo ad institutionem hæredis fauore piæ causæ, quæ iuris Ciuilis subtilitatibus minimè subiacet. Ius verò Ciuile, quod vetat, vltimam dispositionem in alterius voluntatem conferri, nimio forsan rigori innititur, & ideò hisce testamentis ad pias causas ordinatis, non est omninò seruandum, vt passim prædicti iuris vtriusq;vtriusque professores asserunt, quorum ratio, cùm hæc sit, etiam in hæredis institutione maximam vim habet, atque ita in hac specie hunc canonem intelligunt Bart. in l. captatorias. ff. de hæred. instit. & ibi expressim Imol. num. 10. Alex. num. 6. & Corne. num. 4. in d. l. captatorias. C. de test. milit. quorum opinio, licet sint qui refragentur, mihi verior videtur, ex qua sic potuit testator dicere: Instituo hæredem ecclesiam sancti Iacobi, si Titius voluerit, ac simili forma potest hęc cōclusioconclusio ad praxim deduci.

Non obstat huic sententiæ l. fideicommissa. num. 2. versic. quod si ita. ff de fideicom. libert. quæ in legato libertatis ita loquitur: Quòd si ita scriptum sit, si hæres voluerit, non valebit, sed ita demum, si totum in voluntate fecit hæredis, si ei libuerit. Quia illa Iurisconsulti sententia procedit, vbi constat, testatorem dispositionem in liberam voluntatem hæredis contulisse: Secùs sanè in dubio, est enim tũctunc inter|

p. 706

pretatio illa assumenda fauore piæ causæ, vt voluntas, in quam confertur dispositio, non libera omnino accipiatur, sed subiecta boni viri iudicio, sicuti idem Iurisconsult. in initio illius l. sensit, scribens, Fideicommissa libertas ita dari potest. Hæres si volueris fidei tuæ committo, vt Stichum manumittas, quamuis nihil aliud in testamento potest valere ex nutu hæredis. Ex quibus verbis planè constat id esse libertatis, & sic piæ causæ priuilegiũpriuilegium. Quicquid alij in intellectu illius legis aliter sentiātsentiant. Constat verò ex his, voluntatem pro arbitrio accipi fauore piæ causæ, quod in eadem Iurisconsulti decisione probatur, dum dixit, legatum libertatis collatum in alterius voluntatem, validum esse: nam si voluntas eo casu libera omninò intelligeretur, non valeret legatum, vt superiùs diximus. Ex proposita siquidem ac subiecta materia, voluntatem pro arbitrio possumus interpretari. l. 1. ff. de legat. 2. quo sanè fit, vt quoties dixerim, ob fauorem piæ causæ, posse vltimam cuiusque dispositionem in voluntatem alterius conferri, intelligam planè, atque assumam voluntatem pro arbitrio boni viri. Hic igitur est verus sensus Iurisconsulti in d. l. fideicommissa, cui plures aptari solent intellectus, quos explicat Ias. & Dec. in d. l. captatorias. & Lusit. in d. §. cùm quidam. è quibus ille ferè omnium consensu recipitur, vt prima pars per vltimam corrigatur, ac tandem legatum libertatis non possit in hæredis voluntatem conferri, qui sensus maximè à Iurisconsulto alienus est. Quòd si communis interpretatio admodum placuerit, poterit distingui legatum pium, quod hoc in canone tractatur, à legato libertatis: hoc enim licet pium censeri possit, non tamen ratione eius pietatis, quæ animarum saluti conducit, sicuti docet Deci. in d. l. captatorias. col. vlt. quod modò latiùs disputare non libet, ne vltra septa transilire videar. Illud tamen ex his consequitur, legatum ad pias causas, posse non tantùm in voluntatem extranei, sed & hæredis conferri, quod Bartolus notat in dicta l. 1. numero 64. C. de sacrosanct. eccles. quem post alios sequitur Corne. in dicta l. captatorias. numero 5. qui legatum profanũprofanum à pio in hoc distinguũtdistunguunt, quod illud non potest in voluntatem hæredis conferri, licet benè in arbitrium: hoc verò potest, cuius assertionis partim meminimus superiùs numero 7. & 8. Nos sanè ita distinguimus, vt legatum nōnon pium in alterius voluntatem non collatum, inualidum sit, propter liberam voluntatem, quam ex his verbis colligimus, legatum autem pium eodem modo factum, validum esse censemus, eo quòd fauore piæ causæ voluntatem pro arbitrio accipiamus. Vnde forsan illud adnotandum erit, vltimam cuiusque dispositionem in alterius, & maximè hæredis, omninò liberāliberam & absolutam volũtatemvoluntatem collatam non valere: & hoc pacto defendi poterit opinio satis controuersa in d. l. captatorias. C. de testam. milit. in cuius examine plures existimarunt vltimam dispositionẽdispositionem testantis in alterius voluntatem conferri non posse, etiam ad pias causas.

Verùm quo ad hanc decretalem, mihi sanè, si licet liberè propriam sententiam promere, primus Innoc. intellectus potius placet, quem & Panor. hîc sequitur, dicens communem esse.

Cæterùm illud omittendum non est,

13

^† passim à iuris vtriusq;vtriusque Doctoribus, ex hoc capite adnotari, captatoriam voluntatem fauore piæ causæ permitti, quod hîc minimè probatur, si consideretur, quæ sit verè captatoria voluntas. Nec omninò id iuris rationi congruit, siquidem militibus non est permissa captatoria dispositio. l. captatorias. C. de testam. quamuis eorum testamenta à iure Ciuili maximis & specialibus priuilegijs sint ornata, & munita. Præterea si captatoria voluntas bonis moribus aduersatur, & ideò nec consuetudine permitti potest, vt existimant Aret. & Ias. in l. 2. in princip. ff. de vulg. & pupil. substit. idem Ias. in d. l. captatorias. cùm & captiosa sit, & dolosa isthęc dispositio. notatur in l. cùm donationis. C. de transactio. non video cur ratione pietatis permitti possit. ca. super eo. de vsur. in hac tamen dubitatione primum ipse opinor nullibi probari, ob piam causam captatoriam voluntatem permitti, licet fatear eam permissam esse, quæ in alterius arbitrium aut voluntatem conferatur. Vnde non omninò communi opinioni accedo. Secundò quidem ab Aret. & Ias. libentissimè dissentio, qui dum confusa doctrina vtuntur, asserunt consuetudine fieri nōnon posse, vt cuiquam permissum sit, vltimam eius voluntatem in alterius liberam dispositionem, aut consensum conferre: hoc enim, vt ipsis placet, contra bonos mores est, falluntur equidem: nam si id contra bonos mores esset, non permitteretur hoc canone, etiam fauore piæ causæ, in quo sequor Ang. in d. l. captatorias. ff. de hæredib. instit. Alex. in l. captatorias. C. de testa. mil. eundem Soc. & Rip. in d. l. 2. de vulg. & pupil. in princ. qui probare conantur consuetudine induci posse, vt extranea cuiusq;cuiusque voluntas alterius dispositioni committi possit, etiam liberè. His etiam Doctoribus placet idem esse in captatoria voluntate, aduersus Aret. & Ias. Ego verò perpendens captatoriæ voluntati captionẽcaptionem, ac dolum quendam inesse, re probamq́;probamque alienæ hæreditatis ambitionem. l. illæ. ff. de hæred. inst. l. si maiores. C. de transact. l. 1. ff. si quis aliq. testari prohib. §. manet. Instit. de societa. author enim captatoriæ voluntatis captionem in id dirigit, vt facta hæredis institutione per alium, ipse propriam voluntatem mutet, nollem admittere, statuto, aut consuetudine induci posse captatorias voluntates, ac subinde potius in hoc Aret. & Ias. accederem, quàm Ang. Soc. Alex. & Ripæ.

p. 707

Ex quibus in discrimen, ac disputationem adducere libet Carol. Ruin. responsum: is inquam, consilio 20. volum. 2. probare conatur, hanc institutionem validam esse, nec captatoriam censeri: instituo Titium hæredem meum, dummodo ipse Titius me hæredem instituat, atq;atque ibidem cẽsetcenset, institutionem istam sub modo conceptam validam esse, modumq́;modumque ipsum reijciendum fore, nec necessariò seruandũseruandum, quippe qui turpis sit, adducit verò ad probationem gloss. à Bart. Alexand. cæterisq́;cæterisque frequentiori calculo receptam, in l. cùm donationis. C. de transact. quæ asserit, liberationem à Titio Sempronio cōcessamconcessam sub modo, vt Sempronius eundem Titium hæredem instituat, validam esse, cùm etiam non secuta institutione, in pari causa turpitudinis potior sit conditio possidentis, & sic debitoris, quamuis liberatio omninò nulla esset, si sub conditione concepta fuisset ex autoritate Accursij, quem Bar. & Doct. communius sequuntur. Addit & ipse Carol. numer. 8. institutionem ita factam, Instituo Sempronium hæredem, si ipse me hæredem instituerit: non esse captatoriam, sed ex eo damnari quòd contra bonos mores hæredi instituto auferat liberam testandi facultatem, & ob id validam esse, reiecta conditione illa de iure impossibili. l. 1. ff. de condit. institut.

Hæc tamen à viro doctissimo vtcunq;vtcunque instructa censura indigent. Et in primis vltima hæc conclusio refellitur ex his, quæ de captatoria voluntate hoc c. diximus: constat etenim, esse hanc captatoriam voluntatem, atq;atque ideò nullo pacto valere, nec seruandam fore. Id verò quod Carol. dicebat, reiecta conditione iure impossibili validam esse hanc institutionem, iuris rationi aduersatur, cùm hæc conditio, si me hæredem instituas, non sit nec impossibilis de iure, nec turpis: nullibi enim, ni fallor, à iure prohibetur hæres hic institutus, testatorem hæredem instituere, nec id turpe censetur, si qua namq;namque captio, aut turpitudo, hac in re dari contingit, ea in priori adest institutione, quo fit, vt dispositio ipsa captatoria turpis sit censenda, non autem conditio in ea dispositione apposita. Et licet ob illam conditionem id, quod disponitur captionem & deceptionem præ se ferat, ipsa tamen etiam si euenerit, secutáue fuerit, nullam deceptionem, aut captionem inducit. Igitur si prædicta institutio captatoria est, & ex eo reprobatur, quòd captionem & deceptionem inducat, non video cur magis reprobanda sit, expressa conditionis, quàm modi forma, cùm vtroque casu idem dolus, eademq́ue captio præsumatur, atque ideò eadem ratione personæ, erit & illa institutio reprobanda, quæ his verbis facta fuerit, Instituo Titium, modò ipse me hæredem instituat, vel vt ipse me hæredem scribat, contra Caroli responsum. Nec oberit glossa illa communiter recepta, quia Accursius ibi in eo contractu sub modo concepto, existimat vtriusque contrahentis turpitudinem adesse, & addit in pari casu turpitudinis, esse potiorem possidentem, quæ quidem ratio manifestè in testamento cessat, in quo vtriusque turpitudo, nec datur, nec possessionis ratio locum habere potest ita facilè, sicuti in contractu, attento exemplo Accursij, imò ex mente gloss. & Doctor. qui eam sequuntur, modus turpis contractum vitiat, quo ad ea, quæ nondum sunt tradita, & sic quo ad actionẽactionem. quod notat in specie Corne. consilio 255. volum. 4. & comprobatur ex his, quæ notaui in Epitome de sponsalib. 2. part. capitul. 3. §. 1. numero 8. & 18. quidquid dicant Angel. & Aretin. in l. impossibilis. ff. de verborum obligationibus.

Nec illud hac in re prætermittendum est, quibusdam placuisse liberationẽliberationem à Titio Sempronio concessam, hac conditione, si Sempronius Titium hæredem fecerit, validam esse, & hi sunt Placent. Iac. But. Pet. à Bellapertica, Cy nus, Bal. Sal. Alber. Fulg. Ias. Alciat. in d. l cùm donationis, ea ratione, quòd non minor libertas in matrimonio exigitur, quàm in testamento, vt constat, & diximus superiùs 2. par. rubr. & tamẽtamen ad coniugium potest quis inuitari spe lucri. l. Titio centũcentum. §. 1. ff. de cond. & demonst. igitur & ad hæredis institutionem. Vnde secuta hæredis institutione valida erit prædicta liberatio. Nec obstat ratio, qua prohibetur captatoria voluntas: nam ea institutione, aut legato, vltimáue voluntate procedit, non in hisce contractibus, in quibus illa deceptio contingere nequit, ex proximè dictis, quæ latiùs explicat Alciat. in d. l. cùm donationis.

Nec item oberit d. l. cùm donationis. quia ibi, & similibus iuris locis prohibetur, ne quis pacto disponente adstringatur ad hæredem certum instituendum: non tamen impedit in conditione id poni, quod in dispositione positum minimè arctaret. l. vxorem. §. hæres. ff. de lega. 3. Et quamuis opinio glo. probetur à Bar. Paul. Angel. Alex. Riminaldo, & alijs, eaq́ue sit magis communis, authore Alc. ibi, & Carol. in dicto consilio 20. 2. volum. Hæc tamen posterior nec rationibus, nec authoritatibus destituitur.

Postremò, glo. asserit, posse

14

^† in genere pauperes hæredes institui, quod expressim probatur in l. si quis ad declinandum. C. de episc. & cler. Regia l. 20. tit. 3. part. 6. quibus constitutionibus exponitur, esse hāchanc institutionem intelligendam in pauperibus illius ciuitatis, vbi conditum est testamentũtestamentum, quod ego intelligerem, si testamentum sit conditum in loco domicilij testātistestantis, alioqui pauperes domicilij testātistestantis sunt admittẽdiadmittendi, ex gl. c. si pater. verb. pauperes. isto tit. in 6. quæ dixit, legatũlegatum relictũrelictum à testatore, vt inter pauperes distribueretur, esse |

p. 708

distribuendum in pauperes loci, quo domicilium habebat testator. & idem probatur ex l. nulli. C. de episc. & cler. l. hæc conditio. §. vlti. ff. de condit. & demonst. & præter Franc. in d. c. si pater. dicit d. glo. singul. Fel. in c. sicut tuis. de simo. 2. col. notat idem Fel. in ca. fin. col. 10. de foro compet. Hoc tamẽtamen nōnon procedit in executore testamẽtariotestamentario, cui testator dedit pauperum electionẽelectionem: is enim nōnon tenetur eligere pauperes domicilij testatoris. Ioan. Andr. Domit. Lapus, & Franc. in d. c. si pater. Capella Tolosana. q. 128. pulchrè Collect in c. Ioannes. isto tit. nu. 10. ea ratione, quòd Episcopus, cui iure deuoluto competit dignitatem ecclesiæ conferre, tenetur eligere aliquem ex clericis eiusdem ecclesiæ, ad quāquam fit electio. c. ne pro defectu. de elect. tamẽtamen compromissarius ad eligendum, liberè potest eligere etiāetiam ex extraneis clericis, qui non sint illius ecclesiæ. c. si compromissarius. de elec. in 6. atq;atque hæc ipsa opinio probatur in l. cùm quidam ita. §. 1. ff. de leg. 2. quibus sanè standum temerè non est, cùm in hac pauperum electione ipsius testantis mens refragari videatur, iuraq́;iuraque ipsa ciuilia pauperibus domicilij testantis patrocinẽturpatrocinentur, quamobrem cautè seruanda est hæc Doct. opinio.

Illud præterea omittendum non est, posse legatum dotis in voluntatem alterius conferri, ita vt fauore dotis, sicuti fauore piæ causæ, in arbitrium illius collatum censeatur. Bart. in l. Theopompus. ff. de dote præleg. Imol. in l. captatorias colum. pen. ff. de hæred. instit. Alex. consil. 54. vol. 2 Roder. Suar. in tract. de captator. volunt. fol. 3. sic & legatum incertum fauore dotis valet. l. si filiæ. ff. de legat. 3. prædicta tamen nōnon probantur in d. l. Theopompus. cùm ibi nihil sit collatum in voluntatem alterius, sed mandatum fuit amico testantis eius mentis conscio, vt cùm opus fuerit, eius mentis fidem faciat. ita Cuma. consil. 117. Alciat. lib. 2. parerg. c. 19. & in l. 1. §. vlt. nu. 18. ff. de verb. obl.

Quibus tamen addendum est, non esse standum assertioni illius, cui testator commisit voluntatis propriæ reuelationẽreuelationem, nisi asserat eam fuisse testantis voluntatem, quæ ex coniecturis apparentibus verosimilis est, alio qui facillimè in alterius liberam voluntatem conferri posset cuiusq;cuiusque testatoris vltima dispositio. sic Bart. in d. l. Theopompus. ibidem explicat, & post eum Paul. & Imol. in l. illa institutio. ff. de hæred. instit. col. 4. Alex. in l. captatorias. col. penult. C. de testament. milit. Matth. Afflict. decis. 371. Carol. Ruin. consil. 21. numero 10. volum. 2.

Covarrubias ...: Opera Omnia

Ex capite, Cùm tibi.

SVMMARIVM.