Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

CAPVT, RAYNVTIVS.

NON diffiteor, candide Lector, huius constitutionis intellectum ita passim apud Iuris Ciuilis interpretes tractari, vt noster hic labor minimè necessarius quibusdam videri possit: & id maximè postquam strenuo conatu, summaq́ue diligentia Gulielmus Benedictus multæ lectionis, ac in praxi peritissimus vir, hoc munus assumpsit. Verùm enimuerò cùm multa sint, quæ adhuc dubia censeantur, vel saltem compendio & summa indigeant, non potuimus huius responsi interpretationem omittere, in qua il|

p. 718

lud conabimur efficere, vt quæ sese obtulerint: ad certum, vel ex aliorum vtriusque iuris Doctorum placitis, iudicium, & examen ducantur: sic sanè fiet omninò inutilis nostra hęc capitis celebratissimi relectio.

Primùm, Raynutij testamento illud opponitur, quòd filias proprias hæredes testamento non instituerit. Iure etenim ciuili legitima portio filijs debetur in bonis parentum, & est eis titulo institutionis relinquenda, vt probat Nouella Iustiniani 115. in Auth. vt cùm de app. cog. §. aliud quoque capitulum. collat. 8. gloss. communiter recepta in Auth. nouissima. C. de inoffic. testam. vbi omnes in hanc sententiam conuenire testatur Ias. col. 4. siquidem filius suus, aut est instituendus, aut exhæredandus, in prin. Instit. de exhæred. liber. l. filius familiâs. ff. de lib. & posthum. l. maximum vitium. C. de libe. præter. Quòd

1

^† si filius suus præteritus sit, habet ius dicendi nullum testamentum patris. l. inter cætera. ff. de libe. & posth. l. 1. & l. filio præterito. ff. de iniust. rup. Regia l. 1. titu. 8. part. 6. etiamsi præteritus sit inserta præteritionis causa. Bart. in Auth. ex causa. nu. 11. C. de liber. præter. glos. in Auth. de hæred. & falcid. §. exhæredatos. collat. 1. verbo, noluit. quæ singu. est, secundum Alex. in Auth. non licet. C. de libe. præter. col. 4. & Ias. in d. Auth. ex causa. nume. 8. & eundem in l. in arenam. col. 2. C. de inof. testa. dicentem vtrobique hanc esse communem opinionem. Idem asserunt Soc. Ioan. Crot. fol. 8. colum. 1. & Galiau. nu. 45. in l. Gallus. §. & quid si tantùm. ff. de libe. & posthu. cui opinioni & plerique alij Doct. accedunt in d. Auth. ex causa. vbi Curt. iunior numer. 36. dicit eam communem, & probatur ea ratione, quòd in prædicto §. aliud quoque capitulum. dum filij institutio, aut exhæredatio requiritur, manifestè discrimen fiat inter præteritionem, & exhæredationem, causa adiecta factas. idem notat Bart. in l. 1. in prin. ff. si à paren. quis fue. manumi. idem in d. l. filio præterito. num. 19. & ibi Imol. nu. 59. quibus omnibus refragatur tex. egregius in l. 3. C. de lib. præt. Si quis, inquit, filium proprium ita exhæredauerit, ille filius meus alienus meæ substantiæ fiat, talis filius ex huiusmodi verborum conceptione non præteritus, sed exhæredatus intelligatur. Cùm enim manifestissimus est sensus testatoris, verborum interpretatio nunquam tantùm valet, vt melior sensu existat. Hactenus verba legis. Nec oberit dicere illa verba, Alienus meæ substantiæ fiat, esse propria exhæredationis: nam cur obsecro, illa magis exhæredationem inducunt, quàm hæc, Filium meum non instituo, aut filium meum Sempronium prætereo, quia me verberauit, nónne & ista manifestè, nisi quis ex professo peruertat intellectum, exhæredationem demonstrant? Quamobrem communis opinio corruit, & potissimùm euertitur ab ipsa Nouella constitutione, quæ vetat patrem filios præterire & exhæredare, nisi causa legitima adiecta sit. Igitur ex causa expressa facta pręteritio admittenda erit. Constat ergo paria esse filium exhæredari, & præteriri inserta causa legitima, quod aduersus communem probant Areti. in dict. §. & quid si tantùm. numer. 20. & Crot. ibi. fol. 8. vbi alias rationes adducunt, ex quibus dubia redditur communis opinio, quæ procedet, quando pater nulla facta mentione institutionis, nec exhære dationis, adiecta causa filium præterijsset per verba exhæredationem minimè significantia, hac forma, Sempronio filio meo lego centum tantùm, quia me verberauit: tunc etenim hæc præteritio, non exhæredatio censetur. text. vbi Barto. post gloss. ibi, in l. qui me volebat. ff. de hæred. institu. Nec oberit ratio, quam pro Aret. adduximus ex dict. §. aliud quoq;quoque. quia ille text. est intelligendus in præteritione, quæ ita cum causa fiat, vt etiam in patre exhæredationem inducat: qualis est illa, Sempronium filium meum nōnon instituo hæredem, aut prætereo, quia me verberauit: quid enim refert, his, an verbis alijs exhæredatio fiat? quod in d. l. 3. ꝓbaturprobatur. & ita communem intelligunt Ioan. Igneus in Auth. ex causa. C. de lib. præte. nu. 74. & Viglius in §. emancipatos. Insti. de exhær. lib. nu. 4. nam & institutio hæredis fieri debet nominatim, & tamen constat æquipollentibus verbis posse quem hæredem institui, nempe his verbis, Titius hæreditatis meæ dominus esto. l. his verbis. ff. de hære. insti. aut Sempronius sit bonorum omnium dominus. §. cæterùm. Instit. de milit. testam. Regia l. 6. titul. 3. part. 6. Sic etiam exhæredatio non est necessariò ita superstitiosis verbis concipienda: quin & valeat hac forma concepta, Non instituo filium meum hæredem, quia me verberauit, aut prętereo filium meum, quo fit, vt communis opinio non sit omninò tuta.

Filius verò emancipatus

3

^† præteritus inserta causa, non dicit nullum patris testamentum, sed agit contra id ex bonorum possessione contra tabulas. gloss. in dict. §. exhæredatos. Bart. & communiter alij Doct. qui præcedenti opinioni cōsensereconsensere. Quòd si præteritio causa inserta facta, vim exhæredationis habet, sicuti conantur Areti. & alij probare, competet huic filio querela inofficiosi testamenti, ex his, quę in præcedenti quęstione diximus, non bonorum possessio contra tabulas.

Filius tamen

4

^† emancipatus pręteritus nulla adiecta causa ius habet dicendi nullum etiam hodie, in quo à suo non differt: cùm pro forma testamenti requiratur expressio causæ. text. in dicto §. aliud quoque capitulum. & licet huius rei sit diligens disputatio apud Ias. in l. final. C. vnde legiti. numer. 8. Ioan. Igneum in dicta Authentic. ex causa. numer. 60. & ibi Curti. nu. 44. hæc denique est communis sententia, secundum Ias. & Curt. idem fatetur Vigli. in d. §. emancipatos. 2. col. & idem in prin|

p. 719

cip. de inoffic. testamen. 2. colum. ab ea tamen dissentiens. sed eam Bart. asserit in d. Authen. ex causa. nume. 12. & in d. l. filio præterito. nu. 19. post gloss. illam celebrem in dicto §. exhæredatos. Ex quibus, si frequentissimo omnium iudicio standum est, constat intellectus ad gloss. in l. si emancipati. C. de collat. & in dicta Authent. ex causa. quas vbique Docto. approbant, & maximè in d. §. & quid si tantùm. dicentes, ex testamento adhuc hodie esse discrimen inter suos, & emancipatos, quoad auxilia & remedia aduersus parentum testamenta, licet ab intestato sublata sit differentia hæc. tex. in §. nullam. in Authen. de hæred. ab intesta. vt hæc opinio procedat, quando fit præteritio inserta causa, nam si ea non fuerit inserta præteritione, nulla est hodie danda differentia inter suos, & emancipatos: siquidem vtrisque competit ius dicendi nullum: ex quo maximè extenditur decisio l. maximum vitium. C. de libe. præte. §. sancimus. ex qua si singula singulis referantur, ius dicendi nullum conuenit suis præteritis, bonorum possessio

5

^† contra tabulas emancipatis, aduersus communem. Si verò vtrunque auxilium ibidem expressum admixtim intelligatur, communi sententiæ suffragatur. Nec parui momenti est existimanda præcedens resolutio, cùm bonorum possessio contra tabulas vno anno expiret. l. 1. §. largius. ff. de succe. edic. ius dicẽdidicendi nullum triginta annis, vt notatur in l. licet. C. de iur. deliber. Querela verò ad quinquennium tantùm extendatur. l. si autem. ff. de inoffic. testam.

Verùm, si filius sit simpliciter

6

^† exhære datus causa ingratitudinis non expressa, quæ legitima sit, posse dicere nullum testamentum, plerique probant ex d. §. aliud quoque capitulum. quo requiritur ad exhæredationem pro forma expressio causæ legitimæ. Vnde si hæc causæ adiectio deficiat, testamentum erit nullum, non tantùm ex pręteritione, sed exhæredatione. idem probatur in Authenti. non licet. C. de libe. præte. vbi duo necessaria sunt, vt testamentum valeat, exhæredatio quidem & expressio causæ. notant Areti. & alij, in d. Authen. non licet. Bart. in d. Auth. ex causa. nu. 12. vbi Curti. num. 42. dicit hanc opinionem esse communem. Bart. in d. l. filio præterito. nume. 19. Areti. dicens hanc communem in l. 1. col. 3. ff. isto titu. ac cæteri Doct. in d. Authen. ex causa. passim idem approbant, & fatentur, idem probantes post Bart. in emancipatis filijs: tametsi in querela differat emancipatus à suo, cùm emācipatoemancipato querela in officiosi testamenti non competat, nisi præuia bonorum possessione causa litis agnoscendæ, etiam iure nouissimo, secundum communem in l. fin. C. vnde legit. & in l. 2. C. de inoffic. testam. vbi fit mentio huius bonorum possessionis. & in l. Papinianus. §. 1. ff. de inoffi. testa. quam præ cęteris nouiter explicat Viglius in §. tam autem. Institu. de inofficioso testamento. meminit & Alciat. libro 8. parerg. capitu. 24. nec mirum hoc discrimen videri debet inter suos, & emancipatos, cùm ex testamento causa expressa maneat adhuc distinctio emancipati à suo, sicuti superiùs ostendimus.

Displicet tamen quibusdam id quod paulò antè diximus, nempe filium exhæredatum nulla causa expressa, habere ius dicendi nullum, non querelam, ea ratione, quod iure antiquo exhæredatis, etiam suis non competebat ius dicendi nullum, sed querela, vt constat: & id ius non corrigitur in Iustiniani Nouella, igitur querela etiam hodie locum habet, non ius dicendi nullum. Nouella etenim constitutio cui communis opinio innititur, id tantùm dictat non posse filios à parentibus exhæredari, nisi ex causa ingratitudinis, intelligi sanè potest, vt non possit filius exhęredari, quin habeat locum aduersus testamentum querela. Vnde ex his verbis, quæ hunc sensum recipere possunt, non est ita facilè admittenda correctio. & ideò maximè quòd in eadem Nouella. §. sin autem. hæc obseruata non fuerint, in Græco & Latino Codice sunt verba, quæ ostendunt, testamentum potius esse rescindendum, quàm ipso iure nullum. Nec Iustinianus eandem constitutionem sanxit, vt nouiter statuerit præteritum filium, vel exhæredatum sine causa, posse ex ea dicere nullum testamentum patris: sed vt causa ingratitudinis speciatim exprimeret, ac cætera contenta in testamento rescisso, aut irrito ex causa exhæredationis, aut præteritionis, præter ipsam hære dis institutionem, firma esse sanciret. Ergo sicuti iure antiquo filius exhæredatus causa non expressa habebat querelam, ita & hodie eam habet, non ius dicendi nullum, quod aduersus communem asserunt Imol. post glo. ibi, in l. 1. col. 2. ff. isto titu. Viglius in princ. Insti. de inoffi. testam. 2. col. & Ioan. Igneus in d. Authent. ex causa. numer. 73. & præcedenti. & nume. 24. Sed communi opinioni plurimum suffragantur Regiæ leges, vna quæ 10 est. titul. 7. altera, 4. titu. 8. part. 6. nisi dixeris in his legibus tantùm id probari, querelæ locum esse omninò facta exhæredatione, & probata causa ingratitudinis, quæ tamen à testatore nominata non fuerit: quod Imol. & sequaces minimè negant.

Cæterùm, querela

7

^† proposita, & ex ea rescisso testamento, eo quòd causa ingratitudinis nominata non fuerit à testatore, poterit filius exhæredatus, agens ex intestati causa ad patris hæreditatem, repelli exceptione ingratitudinis obiecta, & ipsa ingratitudine probata. Angel. in Authen. de nuptijs. §. ingratitudinem. per illum textum, dicens, successores ab intestato repelli ex causa ingratitudinis aduersus testantem, vel defunctum cōmissacommissa. ad idem facit l. 3. §. vltim. ff. de adimend. legat. vbi lega|

p. 720

tum censetur ademptum tacita voluntate testantis, si legatarius post testamentum sit factus inimicus testatori. Angel. opinionem sequuntur Ias. in l. cùm mota. nu. 17. C. de transact. idem in Authen. ex causa. col. 3. & in Authen. non licet. colum. pen. C. de libe. præter. Corse. in singul. verbo, ingratitudo. Hæc tamen opinio Ang. falsa est manifestè, ex d. §. aliud quoque capitulum. qui ad excludendum filium à patris hæreditate exigit duo simul, causam ingratitudinis à patre in exhęredatione nominari, & eam probari. atque idem Regiæ leges paulò antè adductæ expressim statuunt: igitur non erit satis ingratitudinem à filio commissam esse, nisi pater ob eam in testamento ipsum filium exhæredet. id etiam probatur in l. fin. C. de reuocan. donat. & cap. fin. de donatio. quibus conuenit Regia l. penul. titul. 4. part. 5. donatio etenim ob ingratitudinem nōnon reuocatur ab hærede donatoris. Est denique aduersus Angel. insignis text. in l. omnimodò. C. de inoffic. testa. & in l. in arenam. C. eodem titul. vbi Ias. ab illo textu Angel. reprobat in hac assertione, à qua discedunt Areti. in l. 3. §. filius. secunda colum. ff. de libe. & posth. Imol. in l. filio præterito. nume. 31. atque idem sensit Bart. ibi. nume. 18. ff. de iniust. rupt. idem Bart. in dict. Authen. ex causa. numer. 12. expressius Alexand. colum. penult. & Curti. iunior. numer. 17. in dict. Authent. non licet. & Ripa in l. final. quæst. 47. C. de reuoc. donatio. Non obstat l. 2. §. finali. ff. de adimend. legat. quia procedit in ademptione legatorum, quæ tacita voluntate, & præsumpta fit: cùm ab eodem testante legata ex voluntate ad mortem vsque reuocabili, processerint: hîc verò agitur de tollenda hæreditate, quæ à lege defertur: quæ quidem solutio locum habet eo magis, quòd legata nuda quadam voluntate adimi possunt, & facilius quàm hæreditas. Item non probat Angeli opinionem text. in dicto §. ingratitudinem. in Authen. de nupt. ex quo frater ingratitudinis causa excluditur à fratris successione: sed ille text. locum sibi vendicat in successione quadam, quæ fratri iure quodam speciali defertur ab illa constitutione, nempe, quando frater admittitur ad successionem integram bonorum, quæ frater defunctus à patre habuit, matre secundò nupta, exclusa ab eorundem bonorum proprietate: nōnon# autem in successione, quæ iure ordinario competit fratri in bonis intestati fratris: à qua non excluditur ex ingratitudine, vt ipse Areti. aduertit, & notant Bart. & Doct. communiter in l. fratres. C. de inoffic. testam. atque ita hanc opinionem contra Ange. existimant communem esse Ioan. à Garro. in Authentic. ex testamento. C. de secund. nupt. numer. 40. licet sit ipse hac in re dubius. Verùm & hoc ipsum probat text. optimus in l. cognatis. ff. vnde cogna. ipse Angel. parum sibi constans, hoc idem approbat in l. 1. ff. de inoffic. testam. & ibi Iacob. reprobantes glos. in d. §. ingratitudinem. quæ contrarium dixerat. sic Imol. in c. vlti. de postulando. glos. ibi improbat, quæ similis est gl. in d. §. ingratitudinem. quamuis vtraque sit digna commendatione, leges verò Regiæ Partitarum maximè coadiuuant hanc sententiam, quam aduersus Angel. probamus, atque eas quidem leges paulò superiùs induximus.

Sed & si causa ingratitudinis à

8

^† parente expressa probetur vera, querela effectum non habebit, vt communi omnium consensu concessum est in dicta l. filio præterito. & in dicta Authen. ex causa. Imò filio suo præterito causa inserta ipsius ingratitudinis vires assumit testamentum, si causa illa verè probetur. Angel. in dicta Authen. non licet. Bartol. numer. 12. Pau. Salyc. Ias. colum. 3. Curti. iunior. num. 39. in dicta Authenti. ex causa. à qua opinione non est recedendum in praxi, secundum Iacobi. in dicta Auth. non licet, in fine. quam etiam sequitur Galiau. in d. §. & quid si tantùm. nu. 46. Nam quamuis ob præteritionem testamentum sit nullum, tamen nihilominus causa in præteritione expressa si probetur, operabitur hunc effectum, vt testamentum vires accipiat. Sed si vera est illa communis opinio, quæ dictat, testamentum, in quo filius in potestate sit præteritus, etiam in serta causa, esse nullum ipso iure, quod superiùs tractauimus, minimè arbitrabimur posse opinionem Angel. defendi: & ita eam reprobat Alexand. in dict. Authen. non licet, colum. penul. & fin. parum etenim prodest probatio causæ ingratitudinis, si nec præteritio, inserta etiam causa illa, non habet vim exhæredationis, cùm ipse filius nec fuerit institutus, nec vt debuit exhæredatus: & probatio causæ tunc demum operatur, quando exhæredatio præcessit. Sic & Corne. in dicta Authen. ex causa. numer. 28. tenet aduersus Angel. dicens esse opinionem Angeli contra communem: quod etiam sensit Curti. iunior in dicta Authen. non licet. numero 15. quinimò Angelo aduersatur Bartol. in dicta Authentic. ex causa. numer. 12. versicu. ex prædictis. dum dicit text. in dicto §. aliud quoque capitulum. procedere in præteritione materna, aut paterna, filij tamen emancipati, quasi dicat, in præteritione filij sui parum refert, causam exprimi, & probari. Quòd si vera est sententia Areti. dicentis, præteritionem filijfamiliâs expressa causa factam, censeri exhæredationem, absque dubio Angeli opinio admittenda erit.

Causas verò ingratitudinis diligentissimè expressit Iustinianus in d. §. aliud quoq;quoque capitulum. glos. in cap. quintauallis. de iureiur. Regiæ leges 4. 5. 6. & 7. titu. 7. part. 6. Carol. Molin. in consuet. Paris. titu. 1. §. 30. q. 37. quarum aliquot breui quadam adnotatione explicabimus: quandoquidem locus hic exposcit iure |

p. 721

optimo tractatum de filijs instituendis, & exhæredandis, deq́ue eorum legitima successione.

Prima igitur à Iustiniano exprimitur, quando filius manus violentas intulit parentibus. Dignus etenim est, vt à patre exhæredetur. Nam & Exod. ca. 21. scribitur, Qui percusserit patrem suum, aut matrem, morte moriatur. Erit tamen hoc intelligendum, nisi filius patrem percusserit, seipsum defendens, quia percussor non est, qui se defendendo percusserit alium. l. qui percussorem. ff. de sicar. notat in hac specie Ripa in l. fin. C. de reuoc. donat. qu. 19. & Gerar. singul. 2. atque idem erit, si filius

9

^† patrem percusserit, defendens ipsam patriam. l. minimè. ff. de relig. & sumpt. funer. Abb. in cap. peruenit. de immunita. Eccle. Ripa in d. l. fin. quæst. 23. Dec. in c. quę in Ecclesiarum. num. 14. de consti. Fortu. in l. veluti. ff. de iusti. & iur. colum. 9. Siquidem patriæ potiùs subueniendum est, quàm parenti in pari periculo & necessitate, vti Nostrates tradunt in dict. l. veluti. ff. de iusti. & iure. & potissimùm Fortun. ibi col. pen. & fin. idem admonet Plato in Critone, cuius & aliorum in hanc rem pulchra verba congessit Stobæus sermone 37. optimus text. in l. 1. §. & generaliter. ff. de ventre in possess. mitten. dum dixit: Qui, & si non tantùm parenti, cuius esse dicitur, verùm etiam Reipublicæ nascitur. Sic & Cicero libr. 1. Officiorum, inquit: Non nobis solùm nati sumus, ortusq́ue nostri partem patria vendicat. Ex Platone in Epistola ad Archytan. & Demosthenem in oratione de corona. ad idem insignis text. in l. postliminium. §. filius. ff. de capti. & postlim. reuers. & in d. §. aliud quoque. vers. si quis parentibus. idem Cicero Philippica 2. Atrocius, inquit, est patriæ parentem, quàm suum occidere. idem Cicero libro 3. de Officijs, scribit in hunc modum: Ad extremum, si ad perniciem patrię res spectauit, patrię salutem anteponet filius saluti patris. Meminit & Plutarchus in Parallelis, cap. 23. & sequenti, Darij, Bruti, & aliorum, qui ob tutelam patrię filios proprios occiderunt. Non sic opinor, à filio posse patrem bannitũbannitum, vt nunc loquimur, occidi, quod aduersus Bar. Fortu. in dicta l. veluti. probat, & nos tradidimus in Epitome. 2. par. cap. 7. §. 7. num. 5.

Eadem ingratitudinis ratio

10

^† ferè deducitur ex eo, ꝙquod filius nouercam vxorem patris percusserit, aut saltem ratione grauis iniuriæ, quæ patri à filio infertur ex hoc crimine. l. 1. §. item. & §. vsque adeò. ff. de iniur. notat eleganter Ripa in d. l. fi. quęst. 18.

Secunda ingratitudinis causa

11

^† apparet ex eo, quòd filius patrem accusauerit publico iudicio de crimine, quod non sit contra PrincipẽPrincipem vel Rempub. licet pater verè crimen commiserit. text. in dicto §. aliud quoque. quod locum habet, si ex ea accusatione pater esset puniendus pœna mortis, exilij, vel infamiæ. Regia l. 4. titu. 7. part. 6. & idem erit in pœna amissionis membri. l. 2. tit. 9. lib. 3. Fori, atque in alia corporali pœna, argumento deducto à l. 83. Tau. Est igitur hæc causa intelligenda in crimine, quo probato, pater aliqua harum pœnarum dignus esset. Imò, si in his criminibus filius aduersus patrem spontè, non coactus dixerit testimonium, idem erit ex gloss. c. veniens. in 6. de testibus. text. in l. qui cùm maior. §. sed si non accusauerit. ff. de bon. liber. Bar. post glo. ibi. in l. post legatum. §. his verò. ff. de his, quib. vt indig. Rip. in d. l. fi. q. 8. vbi quęst. 9. idem asserit, si filius fuerit aduocatus contra patrem in hisce criminibus. gloss. in c. 1. §. item, si delator. quæ fue. prima cau. benefi. amit. in feudis, aut si filius iudex in eisdem criminibus per imperitiam iniquam sententiam aduersus parentes tulerit, cùm posset peritiores consulere. idem Rip. q. 10.

Tertia causa sufficiens est, si filius

12

^† cum veneficis, vt veneficus conuersetur. ita docet tex. in d. §. aliud quoq;quoque. Regia l. 4. tit. 7. part. 6. intellige verò veneficos non quoscunque, sed eos, qui incantationes, & magicam artem exercent perniciosè. vt docet Carol. Molin. in consuetud. Parisi. tit. 1. §. 30. q. 37. Ego verò ex Græca nouellarum litera, non tantùm incantatores, qui malefici appellantur, intelligo, sed & veneficos, qui veneficia conficiunt, eamq́ue artem exercent. Cui sensui dicta Regia lex adstipulatur, quæ incantatores & veneficos intellexit.

Quarta causa ab eadem Nouella hisce

13

^† verbis exponitur: Si vitę parentum suorum, vel veneficio, vel alio modo insidiari conatus fuerit, quo in loco illud dubium est, an sit satis, vt locus sit exhæredationi, filium venenum parasse ad patrem occidendum, non secuto homicidio. Etsi venenum patri præbuerit filius, & fecerit, quicquid ab eo ad id crimen agendum erat: pater verò deprehenso dolo abstinuerit potione, aut ea secuta medicamento venenum abegerit, opinor, posse exhæredationem procedere. Idem etiam arbitror, si parato veneno insidiæ patefiant parenti, ita, vt patris diligentia, potiùs quàm pœnitentia filij, mors secuta non sit. l. 1. ff. de parricid. vbi Barto. singu. secundum Angel. de maleficijs. §. ex interuallo. Regia l. 7. titu. 8. & l. 2. titu. 31. parti. 7. l. 50. titul. vltim. & l. 2. titu. 13. libro 8. ordi. glo. & Bald. in cap. 1. verb. ad mortem. de pręsump. Abb. in cap. fin. de dona. Ripa in dict. l. fi. q. 27. l. 3. ff. de sicarijs. Si verò filius parato veneno ante deprehensionem libenter pœnituerit, non poterit vt ingratus exhæredari, non enim video hanc pœnitentiam excludi, per dicta iura.

Quinta causa. Si filius cum

14

^† vxore patris, aut eius cōcubinaconcubina rem habuerit, est intelligenda, quando cōcubinaconcubina est vna, & à patre domi retẽ| p. 722taretenta, sicuti leges Ciuiles accipiunt concubinam. Rip. in d. l. vlti. q. 11. Regia l. 4. titu. 7. part. 6. Item hæc causa locum habet, si filius scienter hoc crimen commiserit: Secùs verò si ignoranter, credens illam fœminam, cum qua rem habet, non esse nec vxorem, nec patris concubinam. glos. in cap. 1. quib. mod. feud. ami. per tex. ibi. Gerar. sing. 2. Nam licet in his, quæ de se sunt mala & illicita, non sit necesse delinquẽtemdelinquentem scire, quæ & qualis pœna sit pro delicto imposita, vt eidem pœnæ subijciatur, saltem iure communistatuta pœna, gl. ibi magis communiter recepta in c. à nobis. in 1. de senten. excōexcom. Bart. in l. 1. col. 8. C. de summa trinita. vbi Bal. & Ias. 1. lectio. col. 5. l. vulgaris. §. si æs. ff. de fur. l. eum. §. pe. ff. de iniu. tradit Deci. in c. 2. de constitu. quod alibi tractabimus: tamen ignorantia qualitatis, quæ aggrauat præter ius commune ipsum delictum, à pœna illius qualitatis causa statuta excusat. capit. si verò. in 2. de sententi. excommu. explicat optimè Carol. Molin. d. §. 30. q. 41.

Sextò, Filius iustè exhæres à patre fit, si ex delatione filij pater graue dispendium in patrimonio sustinuerit. Quantum verò hoc dispendium esse debeat, iudicis arbitrio relinquitur. l. 1. §. 1. ff. de iure delib. capit. de causis. de officio deleg. Ripa in dicta l. final. quæstion. 24.

Septima ingratitudinis causa constat, si filius parentem volentem testari omninò impediat, quod in dicto §. aliud quoque. longius exponitur. & Regia l. 4. tit. 7. par. 6. Quòd si filius patre viuente paciscatur de hæreditate patris, eo non consentiente, non poterit exhac causa exhæredari. Purp. in l. fi. C. de pact. nu. 18.

Octauum, quod causam iustam

15

^† exhæredationi præbet, in filia contingit, si ea, patre nondum negligente eam marito tradere, cùm adhuc viginti quinque annorum ætatem non excesserit, luxuriosam vitam elegerit, ita vt meretrix fiat. Regia l. 5. titu. 7. par. 6. quæ sic interpretatur Iustiniani verba. Et quamuis pater viuens luxuriosè possit hac exhæredatione vti, Fulgos. in Authen. sed si post. & Ias. in l. in arenam. C. de inoffi. testam. mater tamen meretrix filiam itidem meretricem exhære dare non poterit. Bart. Bald. & Doct. communiter in dict. l. in arenam. De filia verò, quæ absque parentum consensu nupsit, an exhæredari possit. Item de Regia l. 49. Tau. hîc minimè tractamus: quippe qui in Epito. quarti libri Decretalium id explicuimus.

Alias verò causas

16

^† missas facimus, quòd in ipsa Iustiniani Nouella, & legibus regijs satis expressim tradantur. Potest sanè & exhæredatio permitti ex causis non expressis in dictis constitutionibus, si tamen maiores, & grauiores sint. Ang. in l. lex Cornelia. ff. de iniur. Hippol. sing. 78. Ioan. Lupi. in Rubr. de donatio. §. 16. nu. 10. & in cap. per vestras. 3. notab. §. 20. numer. 15. & hæc est communis opinio in Authen. non licet. C. de libe. præter. Imò & ex similibus causis Guliel. à Cun. in Auth. ex causa. C. de libe. præte. vbi Ias. colum. 3. & Curti. nu. 23. dicunt hanc opinionem communem. idem fatetur Rip. in d. l. fin. q. 41. eam secutus. idem notat Fely. in capit. pastoralis, de rescript. colum. 1. & Guliel. Benedict. hîc, verbo, in eodem testamento. 2. num. 19. Eandem opinionem communem esse profitetur Emman. à Costa Lusita. in §. & quid si tantum. 3. par. num. 175. diligentius cæteris eam defendens.

Illud hîc notandum est, facto testamento, & filio ex iusta

17

^† causa exhæredato, si filius redierit in gratiam patris, & in eius amicitiam fuerit receptus, an sit exhæredatio reuocata? & Bart. per tex. ibi sensit reuocatam esse exhæredationem, in l. 3. §. fina. cum l. seq. ff. de adim. leg. Ias. in d. Authen. non licet. ad finem. quibus obstat l. filio quem pater. ff. de lib. & posthum. vbi Aret. Bart. reprobat. col. 1. Curti. Iunior in d. Auth. non licet. num. 8. Gerar. sing. 3. nam si exhæredatio censeretur extincta, filius maneret præteritus, essetq́ue testamentum nullum, quod minimè conuenit parentis voluntati, vt adnotarunt Paul. Imol. & Alex. in d. l. filio. ex quo cessat ratio Barto. nec potest eius opinio procedere: quod etiāetiam ostendit Rod. Suar. in l. 2. tit. de matrim. lib. Fori versic. vlterius. vbi latè probat, aliud esse, quando ante exhæredationem redisset filius in amicitiam patris: tunc etenim non potuit sequi exhæredatio, quia iam tacitè pater remiserat ingratitudinis culpam. l. in ipsius. C. fami. ercisc. l. Lucius Titius. §. Lucius. iuncta glos. ff. de leg. 2. idẽidem in hac specie asserunt Lancel. & Purpu. in l. fin. C. de pact. nu. 145. licet dissentiat ab hac sententia Curtius in d. Authen. non licet. num. 8. posset tamen opinio Bart. procedere in expressa remissione ingratitudinis facta à patre: sicuti Regia lex probat 2. titu. 9. lib. 3. Fori. Imol. Caro. Molin. in Alexan. consi. 159. lib. 7. conatur Bart. opinionẽopinionem defendere, intelligens d. l. Filio. in exhæredatione, quæ aliâs quàm ex iniuria patri illata facta fuerit, eum legito.

Item, illud est

18

^† animaduertendum, ingratitudinem commissam tolli, nec causam præbere exhæredationi, si filius pœnitentiam illius criminis egerit. ex cap. ferrum. 50. dist. notant in specie Anton Abb. in cap. quintauallis. col. 2. de iureiur. Alex. in l. 1. numer. 33. ff. solut. matrim. Ias. in d. l. in arenāarenam. col. fi. & in d. Auth. non licet. colum. 1. Roder. Suar. in d. l. 2. versic. vlterius. quorũquorum opinio communis est, vt asserit Catel. Cotta, dictione filius familiâs, à qua tandem recedit Felynus in c. Rodulphus. de rescript. colum. 3. & Curt. Iunior in dicta Auth. non licet. col. 1. quibus suffragatur ratio, quòd illa pœnitentia criminis, tantũtantum in foro animæ operatur delicti remissionem, non autem tollit exterioris iudicij pœnam, nec ius accusan|

p. 723

di illud crimen in foro exteriori. glo. communiter & meritò recepta in cap. de his. de accusatio. tẽdunttendunt enim pœnitentia, & criminis pœna, ad diuersos effectus. capitu. vt famę. de senten. excom. l. licitatio. §. quod illicitè. ff. de publica. l. si ita vulneratus. ff. ad legem Aquili. etiamsi pœnitentia interioris iudicij publica sit. Abb. Mari. Aretin. & Felin. in dicto capitulo de his. Anton. Burg. in capit. 2. numero 6. de emptio. contra Anto. & Imol. post Hostiens. in capit. tuæ. de procura. Anani. in dicto capit. de his. vbi glo. videtur hoc sensisse. & Hippol. singul. 639.

Est etiam & alia hac in re consideratio, siquidem pœna in Ecclesiastico foro

19

^† exteriori pro crimine mixti fori imposita, si condigna tanto sceleri non est, minimè impedit, quin ciuilis iudex iterum possit illud crimen punire. text. in capit. 2. de maledi. & in capi. felicis. §. per hoc. de pœnis. in 6. quem dicit singul. Abb. in dicto capit. de his. commendat idem Abb. in dicto capit. tuę. col. penult. Bald. per text. ibi in l. placet. C. de sacrosan. Eccle. Anch. in reg. ea, quæ. fol. penul. de reg. iur. in 6. Aret. & Feli. in dicto c. de his, vlt. col. pulchrè Bald. consilio 260. volum. 3. Are. consilio 58. dubio 2. quorum opinio communis est, & in praxi seruanda, secundum Alciat. in capit. 1. de offic. ordina. in gloss. vltima. vbi Anto. & Abb. idem tenent Ioan. Andr. Domin. Francisc. in dicto §. per hoc. Igitur non tollit iniuriam patri illatam, eiusq́ue satis factionem pœnitentia filij, cùm illa fiat in interiori foro respectu iniuriæ, quæ diuinādiuinam maiestatem lęsit. Posset nihilominùs prior opinio procedere, quando causa exhæredationis non concernit directè iniuriam patris, sicuti vitium arenarij meretricium, & similia. ex distinctione Bar. in l. qui ea mente. ff. de fur. notat in hac specie Rip. in l. fin. C. de reuocan. donatio. quæstione 67. Regia l. 7. titul. 7. partit. 6. quod comprobatur ex his, quæ statim subijciam.

Proximæ quæstioni & illa accedit,

20

^† an causa ingratitudinis per ingressum religionis tollatur, ita, vt filius monachus ante professionem parenti ingratissimus non possit post professionem à patre exhæredari, qua in re Gratianus scripsit: vitium ingratitudinis professione religionis omninò excludi, nec posse filium monachum à patre exhęredari ex causa ingratitudinis commissæ ante professionem. quod probat Nouella constitutione satis ad id expressa. 19. quæstio. 3. ca. vltim. dixit singu. Roman. singul. 476. Campe. de dote. 1. par. quæstione 47. commendat Felin. in capit. Rudolphus. columna tertia. de rescript. glo. in l. Deo nobis. C. de Epis. & Cleri. Chass. consue. Burg. Rubr. 1. §. 5. vers. Archidiaconus. nu. 102. Abb. cons. 27. vol. 2. Sed huic sententiæ manifestissimè obstat tex. in d. l. Deo nobis. §. 1. quo ꝓhibeturprohibetur, patrem exhæredare filium ex ea sola causa, ꝙquod religionem pro iteatur: igitur, si alia adsit causa, poterit pater filium monachum exhæredare. quod Ias. concedit in d. Auth. non licet. nume. 4. & gloss. in Auth. de monachis. in prin. dicens text. in d. c. vlti. Iure Canonico procedere. Bald. verò in d. l. Deo nobis. primam opinionem intelligit, in causa & vitio, quod directè ipsum tantùm filium concernit: si autem patris personam directè causa spectet, aut læserit, non tollitur, secundũsecundum eum, professione religionis. idem Aret. in l. 3. §. 1. col. pen. ff. de lib. & posth. Curt. Iunior in dicta Authen. non licet. colu. 2. atque hæc distinctio eò magis admittenda erit, quod Nouella per Gratianum adducta, non extat, autore Alciato, in libro quarto parerg. capit. 23. ipsiusq́ue Gratiani scripta eatenus sunt recipienda, quatenus apud autores reperiuntur, quos ipse adducit: sicuti Iuniores tradunt in cap. 2. de rescript. CæterũCæterum Gratianus, vir summè doctus, ac diligentissimus, minimeq́ue mendax, ab hac iniuria vindicandus est: siquidem immeritò ab Alciato suspectus in monachorum causa censetur, cùm apud Constantinum Harmenopulum libro 5. Epito. tit. 9. extet Iustiniani Nouella 115. titu. vt, cùm de appellatione cognosc. atque in ea constitutione. §. hæc autem disposuimus. apud Constanti. hæc verba manifesta sunt. monachi, siue patres, siue filij, minimè priuantur hæreditate ob ingratitudinis causam, ante professionem commissam, ex quibus Gratiano fides restituenda est. Tametsi in vulgatis Authenticorum codicibus, & in ipsis Græcis

21

^† Holoandri nouellis prædictus §. omninò desideretur. Si nouellam ipsam centesimam decimam quintam tantùm inspexerimus: extat tamen paragraphus is in Nouella constitutione 123. titu. de Ecclesiasticis diuersis capitulis, qui ex interpretatione Latina Holoandri eam sententiam probat, quam Gratianus Decretorum libro inseruit, licet in Authenticis Latinis, quæ vulgatam editionem habent, idem paragraphus sub titu. de sanctissimis Episcopis. collat. vlti. ita Latinè redditus sit, vt germanũgermanum sensum minimè explicet, ab ea verò constitutione 123. Constantinus Harmenopulus prędictum §. adsumpsit, transtulitq́ue in eum tractatum, quem de exhæredatione liberorum exponit. Et hæc quidem adnotare eò libentiùs duxi, quod & vir diligentissimus Franciscus Balduinus in præfatis de Iure ciuili, pagin. 122. huius erroris Gratianum notauerit. Ex hac verò resolutione deducitur intellectus ad Regiam l. 49. Tau. quæ patri permittit exhæredare filiāfiliam matrimonium contrahentem absque eius cōsensuconsensu, vt habeat locum, etiamsi filia contracto matrimonio ante copulam religionem fuerit professa, hoc ipsum sententia comprobatũcomprobatum fuisse in prætorio Regio, testatur Ioan. Lup. in d. l. 49. ad finem.

Postremò, omittendum non est, parentes |

p. 724

posse à filijs exhæredari ex causis contentis in Auth. vt cùm de appell. cognoscit. §. sancimus. Regia l. 11. tit. 7. part. 6. imò & ex eisdem causis cogendus est pater filium emancipare, vt adnotauit Cuma. cons. 82. & Ias. in l. filijs matrẽmatrem. C. de inof. testam.

Abdicatio verò, vt &

22

^† hoc obiter tradam ab exhæredatione plurimum differt: siquidẽsiquidem, qui filium habebat olim criminibus & scortationibus, alijsq́ue vitijs deditum, probata apud iudices causa, ipsum à se alienare poterat: cuius abdicationis extant frequentissima exempla in declamationibus. & apud Vale. Maxi. lib. 5. c. de indulgentia. eamq́ue Romanis legibus reiecit Imperator in l. abdicatio. C. de patri. potest. cuius meminêre Alcia. libr. 2. disput. c. 28. & Ioan. Ferrar. in reg. iura sanguinis. ff. de regul. iur.

Constat igitur ex his, filium esse instituendum in legitima, ita, vt institutionis titulo filius honoretur à patre, nulllo sexus admisso discrimine. l. maximum vitium. C. de liberis præteri. l. lege duodecim. C. de legit. hæred. §. cæterùm. Institutio. de legi. agna. success. veteres leges aliquot reprobans, ex eo, quòd in successione differentiam constituerint inter mares & fœminas: iniquum enim id visum est, nec ad modum naturæ conueniens. Hinc idem ipse Iustinianus Nouella constitutione 21. vti barbaram corrigit Armeniorum legem, quæ ab hæreditate & dote fœminas excludebat, vt masculis omnia bona obuenirent: atque ibidem primogeniorum bona, γενεαρχικὰ appellat, quòd ea olim Princeps generis, familiæ adscripserit, interprete Holoandro, eadem bona dicta fuisse πρωτοτοκεῖα, ex autoritate septuaginta interpretum probat Tiraquell. de primoge. cap. 1. nu. 2. vbi scribit, eadem apud Gręcos πρεσβε̃ια dici. Etenim à Græcis dicuntur πρεσβεῖα bona, quæ iure legitimo debentur filio primogenito. & apud Demosthenem hoc nomine significatur legatum præcipuè maximo filio à patre relictum, etiamsi Iustinianus in Nouella prima, quæcunque legata πρεσβεῖα dixerit: quæ verò de filiabus instituendis diximus Iure Cęsareo Iustiniani, & aliorum Principum obtinuerunt. Tametsi Voconia lege apud Romanos suadente M. Catone, fœmina hæres

23

^† institui non poterat, etiamsi vnica filia esset, ab eo, qui centum mille sestertios in bonis haberet. quam legem tulit Q. Voconius Saxa tribunus plebis, vt scribitur in Liui. Epito. lib. 41. quo in loco mendosè legitur, Q. Volumnius Saxa. meminit legis Voconiæ Cic. in Verrem, actio. 3. & ibidem Asconius Pedianus Diony. libro 56. August. de ciuitate Dei, libro 3. capi. 21. Aulus Gellius libro decimo, capitu. primo, & alibi sæpissimè. Ea tamen lex obliterata fuit ciuitatis Romanæ opulentia: sicuti Sextus Cæcili. apud Gellium commemorat. Quin & ea lege nihil iniquius cogitari posse, diuus Augustinus fatetur. Est & hîc obiter facta legis Voconiæ mentione, defendendus ab Andre. Alciati censura, Theophilus Græcus Institutionum interpres. Is, inquam, in princip. Institu. de lege Falcid. scribit, Voconia lege prohibitum testatori fuisse, ne cui plus legaret, quàm hæres esset habiturus. A quo Alciat. recedit libro 5. parerg. capit. 23. mihi sanè compertum est, alterũalterum Voconię legis caput prohibuisse, ne quis census, id est, qui centum mille sestertios haberet, plus legaret, quàm esset hæres habiturus: idq́ue deprehendi apud Ciceronem actione 3. in Verrem. Scribis, inquit, si quis hæredem fecit, fecerit. Quod si plus legarit, quàm ad hæredem, hæredésue perueniat, quod per legem Voconiam ei, qui census non sit, licet. Cur hoc, cum in eodem genere sit, non caues? quia non generis, sed hominis causam verbis amplecteris, vt facilè appareat, te precio esse commotum. Hactenus Cicero, ex quo constat cautũcautum fuisse lege Voconia, quod Theophilus retulit. Dubium tamen erit, an id legis Voconiæ caput sit, ad legata fœminis relicta referendum, an in vniuersum in omnibus legatis, & quibuscunque intelligendum, sicuti Theophilus intellexit. Prior tamen sensus potiùs verbis Ciceronis applaudet. Et probari videtur ex eodem Cicerone libro 2. de finib. nec ideò dignus Theophilus est, vt absque vlla distinctione damnetur. Qua in re non omninò assentior his, quæ de lege Voconia scribit Corasius in præludijs ad l. filiũfilium. C. famil. erciscun. num. 10.

Sic apud Gallos lege Salica fœminæ

24

^† à regni successione excluduntur: quam legem pluribus rationibus vtrinque adductis tutatur Pyrrhus post Aurelianenses consuetudines, cuius & plures alij meminêre. Est & plerisque in locis statutum, quòd stantibus masculis fœminas dotatas à parentum successione excludit: quod an æquum sit, traditur ab Alberto Bruno in tract. de statu. exclud. fœmin. artic. 3. præcipueq́ue ea ratione defenditur, quòd Reipublicæ intersit familias conseruari. l. 1. §. denunciare. ff. de ventre inspic. l. super statu. C. de quæst. Perfœminas verò familia extinguitur potiùs, quàm conseruatur. l. pronunciatio. §. familiæ. & §. vltimo. ff. de verbor. significa. l. Iurisconsultus. ff. de gradibus. in principio. & §. 1. Instit. de legit. agna. successio. quib. mirè conueniunt pulchra verba Euripidis.

Mulier egressa paternis ædibus,
Non amplius est parentum, sed coniugis:
Masculum verò genus perpetuò manet in ædibus.
Deorum paternorum, & sepulchrorum limitem honorat.

Et rursus idem Euripides alibi:

Filij masculi columnæ sunt familiarum.

Quæ quidem & alia retulit Ioan. Stobæus sermone 75. qua deniq;denique ratione Respublica admisit primogeniorum vsum: quo mares fœ|

p. 725

minis pręferuntur: sicuti latè tradit Andr. Tiraq. in tract. de primoge. q. 10. & seq. Iure tamẽtamen etiam filia est instituenda. gl. communiter probata in c. si pater. hoc tit. in 6. Doct. in d. Auth. nouissima. & hîc frequentissimo, & vnanimi consensu. Refert ergo scire ad huius c. intellectum, quare testamentum Raynuntij validum hîc fuerit, nōnon institutis filiabus, quam obiectionem sequenti §. dissoluemus.

Covarrubias ...: Opera Omnia

Ex cap. Raynutius.

SVMMARIVM.