Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

PRIOR HVIVS OPERIS pars.

DE excommunicatione tractaturus, illud præfari minimè hac in parte prætermittam, à plerisque Theologiæ, & iuris Pontificij professoribus variè huius Ecclesiasticæ censuræ definitionem exponi: sic sanè, vt quandoque ea nequaquam minori excommunicationi aptari commodè possit: quandoque absque vlla distinctione vtrique maiori, & minori excommunicationi omninò conueniat, quid vtraque efficere valeat sensim exponens. Qua in re ipse non improbo has doctissimorum virorum traditiones: eas etenim admodum vtiles esse censeo ad huius rei integrum, ac perfectũperfectum examen. quod equidem apertissimè cupiens explicare, in genere primùm excōmunicationisexcommunicationis significationem, & vim, breui quadam definitione tradere non verebor, vt deinde faciliùs, ac distinctiùs propositi tractatus ambiguitatem effugiamus.

Est igitur excommunicatio

1

^† separatio Christiani à communione Ecclesiæ. Nec enim hæc censura infidelibus conuenit: cùm hi foris sint: nec à communione Ecclesiæ priuari possit, qui ad eam nusquam admissus fuerit. capitu. ad dissoluendum. de desponsatione impube. capit. sicut ex tuarum. de homicidio. cap. quod non. 32. quæstio. 2. l. bouem. §. vltim. ff. de ædilit. edict. l. nam & sub conditione. ff. de iniust. rupt. & in hac specie testimonium est Apostoli. 1. ad Corinthios cap. quinto. quid enim, inquit, mihi de his, qui foris sunt, iudicare? Nónne de his, quæ intus sunt iudicatis? capitulo, Gaudemus. de diuortijs. optimus textus in capitulo, omnis Christianus. vndecima quæstione tertia. quòd verò excommunicatio separatio sit à communione Ecclesiæ, multis constat, ex quibus id manifestum sit. Primùm etenim quod à Domino Iesu dictum est Matthæi capite decimooctauo, Si Ecclesiam non audierit, sit tibi sicut Ethnicus, & publicanus. id passim ab Ecclesiæ Doctoribus ad excommunicationem refertur, vt iuxta eorum opinionem, quæ certissima est, is sit Ethnicus, & publicanus, qui à communione Ecclesiæ segregatus existit: sicuti in eodem loco Chrysostomus scribit. Apud Paulum prima ad Thessalonicenses capite tertio, palàm excommunicatio in hunc modum significatur, vt ea sit separatio à communione fidelium. ita inquit, Quòd si quis non obedierit verbo nostro per Epistolam, hunc notate, & non commisceamini cum illo, vt confundatur. Hoc ipsum palàm constat ex his, quæ statim, & ferè in tota hac priori huius Relectionis parte tractabuntur, præsertim ab ipsamet dictionis origine. Communio etenim dictat quādamquandam rebus, sermone, vel beneficijs, ac iuribus societatem. Cicero in oratione pro Cornelio Balbo: ita mihi maximè communionem beneficiorum, præmiorum ciuitatis continere videtur. cuius loci præ cæteris ideò meminimus, quòd is optimè conueniat |

p. 808

communioni, quę Christi fidelibus sacramentorum, suffragiorum Ecclesiæ, & Christiani sermonis verè competit. Nam & societas communio dicitur apud Iurisconsultum in l. ea verò. ff. pro socio. Hinc & verbum communicare idem est, quod aliquem participem vel rerum, vel consiliorum, aut sermonis iure communionis facere. cuius significationis adeò sunt obuia apud Latinæ linguæ auctores testimonia, vt planè necesse non sit, ea nunc in medium adducere. sit etenim satis ex his, conceptum fuisse à catholicis verbum, excommunico, id est, à communione separo, & expello: & nomen, excommunicatio, quod ab initio Ecclesiæ segregationem ab Ecclesia, & fidelium communione, & consortio significat. Hoc verbo, & nomine vsi fuêre D. Augustin. & alij Ecclesiæ Catholici Doctor. passim quidem, quorum auctoritates hîc referre omittam, quippè qui sæpissimè sim inferiùs eorum vsurus testimonijs. In Canonibus Apostolorum Græcè olim editis, sed statim in Latinam linguam traductis, passim probatur hæc significatio. Etenim quoties Græci Canones vsui sermonis seruientes hoc vsi fuêre verbo, ἀφορήζω: quod Latinè est, segrego, separo: quandoque ab interprete latino veteri, & ab ipso Gregorio Haloandro, traducitur, excommunico: quandoque à communione priuo, à communione excludo, sæpè, atque frequentissimè ita Canones contumacibus, & irreligiosis comminantur, ἀφορηζὲσθω: & tamen vetus Latinus interpres, & ipse Haloander ita interpretatur: excommunicetur: à communione priuetur: segregetur à communione: priuetur communione. Ab eisdem Canonibus, excommunicatus itidem Græco sermone dicitur ἀφορησ μένος, id est, segregatus, separatus, & quandoq;quandoque, ἀκοηνόνητοσ, id est, incommunicabilis: à verbo Græco, κοηνωνέω, communico: & priuatiua præpositione ᾶ, quasi ἀκοινωνέω, sit excommunico. vnde apud Theodoretum libr. 2. Histor. eccles. capit. 28. excommunicatio Græcè dicitur ἄκοινωνησία. Hæc dicta sint de dictionis origine & significatione, quo certum sit, excommunicationem esse ab initio Catholicæ Ecclesiæ in hoc sensu acceptam, vt separationem à communione Ecclesiæ significet. Nam & Tertullianus in lib. de præscriptione aduersus hæreticos de Marcione commemorans inquit: Post hunc discipulus ipsius emersit Marcion quidam nomine Ponticus genere, Episcopi filius propter stuprum cuiusdam virginis ab Ecclesiæ communicatione abiectus. Idem graphicè excommunicationem depinxit in Apologetico aduersus gentes ca. 39. de Christianis loquutus. corpus sumus de conscientia religionis, & disciplinæ veritate, & specie fœderis. coimus in cœtum, & aggregationem, vt ad Deum quasi manu facta precationibus ambiamus orantes. Et paulò pòst. summum, inquit, futuri iudicij præiudicium est, si quis ita deliquerit, vt à communicatione orationis, & conuentus, & omnis sancti commercij relegetur. Hæc Tertullianus.

Verùm, illud est ad huius censuræ vim omninò præmittendum, vt sciamus, qua communione priuet excommunicatio, triplicem esse in Ecclesia Catholica communionem fidelium.

2

^† Prima est communio interior: nempe, per charitatem vnientem Christi membra per fidem formatam capiti Christo, & reliquis eius membris: & sic communio ista procedit à Charitate, quæ est animi affectio, qua diligitur Deus propter se, & proximus propter Deum, secundum August. in lib. de doctrina Christi. cap. 22. Magistrum sent. lib. 3. distinct. 27. & ibi Thom. & alios. eundem Thom. 2. 2. quæst. 23. arti. 5. probaturq́ue Ioan. cap. 4. Hoc mandatum habemus à Deo, vt qui diligit Deum, diligat & fratrem suum. c. in scripturis. 8. q. 1. de hac vnione, quæ nexu charitatis in Deum indissolubilis fit, & omnes fideles, vt membra, Christo Iesu capiti coniungit. meminit Paulus ad Rom. cap. 12. ita, inquit, multi vnum corpus sumus in Christo. idem Paulus 1. ad Corinth. cap. 12. & ad Ephesios capit. 4. Eiusdem communionis mentionem fecit Psalmista, Psalm. 118. Particeps ego sum omnium timentium te. est etenim isthæc communio, vt constat, interior, seu intrinseca. Alia est communio extrinseca, quæ consistit in simul orando in Ecclesia, in missarum celebrationibus, & diuinis officijs simul audiendis: atque in colloquio fidelium. Tertia communio media est, interior inquam, partim & exterior: qua omnes fideles participes sumus communium suffragiorum Ecclesiæ, & itidem sacramẽtorumsacramentorum. cuius mentio fit in Symbolo, dum in eo dicitur: sanctorum communionem. Hæc distinctio triplicis communionis deducitur ab his. quæ tradidere Thomas, & alij in quarto sentent. distinctione 18. quæst. 2. Florent. 3. parte tit. 24. in princip. & Cardinal. à Turrecremata, in cap. si inimicus. 11. quæst. 3. articul. 1. Syluest. in verb. excommunicatio 1. in principio. Caietanus secundo Tomo opusculorum, in quæstione, de effectu excommunicationis. & Canonistæ in Rub. de sent. excommu. optima Regia l. 1. titul. 9. part. prima. quibus pręmissis facillimum erit, vim excommunicationis maioris, & minoris, atque peccati mortalis satis distinctè examinare.

Est etenim

3

^† excommunicatio maior, separatio Christiani, non tantùm à communione fidelium omninò extrinseca, sed & sacramentorum, ac communi suffragiorum Ecclesiæ participatione. constat siquidem maiorem excommunicationem esse segregationẽsegregationem Christiani à cōmunionecommunione Ecclesiæ: qua in re commune quid habet cum minori excōmunicationeexcommunicatione, & peccato mortali: atque ideò loco generis in |

p. 809

hac definitione diximus, maiorem excommunicationem esse Christiani à communione ecclesiæ separationem. Cætera, quæ definitioni apposita sunt, ad differentiam pertinent, quæ constituitur verè inter maiorem, minorem excommunicationem, & peccatum mortale: sicuti statim apertissimè tradetur.

Excommunicatio

4

^† minor est separatio Christiani à sacramentorum ecclesiæ perceptione. quæ quidem definitio manifesta est, si consideremus, minorem excommunicationem non priuare quem fidelium colloquio, nec exteriori omninò communione, nec sacramentorum collatione, quæ à charitate procedit: sed tantùm sacramentorum perceptione. tex. elegans in c. si celebrat. de cler. excom. ministr. ex quo apertissimi iuris est, quid differat excommunicatio maior ab excommunicatio minori.

Est & alia excommunicatio, impropriè quidem, si exactè huius dictionis vsum iam diu obtinuisse in Ecclesia catholica animaduertamus, quo ad priuationem illarum communionum, quarum modò meminimus in maiori, & minori excommunicationibus. Hæc denique impropria excommunicatio, quæ tamen grauissimè lædit animam,

5

^† ad peccatum mortale pertinet, quod separat Christianum, & segregat ab interiori illa communione, quæ à Charitate constat, & qua omnes fideles in Christo coniungimur, & vnum corpus efficimur. Charitas etenim amittitur per peccatum mortale, quod probatur 1. Ioan. cap. 4. Deus charitas est, & qui manet in charitate, in Deo manet, & Deus in eo. Nam quilibet actus peccati mortalis charitati contrarius est, cùm illud sit proprium charitatis, quòd Deus diligatur super omnia: quæ dilectio deficit commisso peccato mortali aduersus Dei præcepta. Sic Paulus ad Roma. c. 6. stipendia, inquit, peccati mors est, charitati aduersa: siquidem habens charitatem, habet vitam æternam. Ioan. capi. 14. Qui diligit me, diligetur à patre meo, & ego diligam eum, & manifestabo ei meipsum. Igitur per mortale crimen charitas amittitur. Quibus sanè constat per actum mortalis peccati charitatem amitti. capit. nihil. vndecima quæstio. tertia. capitu. vnum orarium. vigesimaquinta distinctione. quod & diuus Thomas docet. secunda secundæ quæstione vigesimaquarta. articulo 12. & Magister in 3. senten. distinct. 31. hac autem communione non priuat excommunicatio minor, nec adhuc maior: licet maior excommunicatio, quæ nisi pro mortali crimine infligenda non est, priuationem huius cōmunioniscommunionis, & charitatis pręmittat eo saltem tempore, quo quis excommunicatur iusta excommunicatione. quemadmodum statim latiùs constabit ex his, quæ ad intellectum huius tractatus examinabuntur. Multa etenim sunt adnotanda, quæ partim deducuntur ex modò præmissis, partim maximè cōducuntconducunt ad veram harum definitionum cognitionem.

Primùm ex his ipse colligo

6

^† excommunicationem saltem maiorem præter damnum, quod grauissimè intulit peccatum mortale excommunicato, & alia multa damna eidem maximo cum dispendio inferre. Nam mortale crimen, ChristianũChristianum priuat charitate, qua coniungitur Ecclesiæ, & alijs fidelibus in Christo Iesu, & vnum corpus efficitur, ab hac enim separatur, vt modò probauimus: & tamen adhuc per fidem, quam licet informem hic peccator retinet, Ecclesiæ coniunctus est, & eius membrum adhuc dicitur, mysticoq́ue corpori coniunctum adhæret. qua ratione fieri nequit, quin tutior sit à Satanæ tormentis, calumnijs, & tentationibus, quàm si omninò extra ecclesiæ corpus maneret: vti manet excommunicatus, cùm & si vterque per fidem informem membrum ecclesiæ dicatur, & verè sit: attamen peccator nondum est à communione Ecclesiæ separatus: excommunicatus verò manente excommunicatione ab ecclesiæ communione segregatus est: quamuis eius membrum per fidem existat. Obstant enim sæuienti dæmoni, quo minorem habeat potestatem in hunc peccatorem mortali culpa grauatum, & charitate priuatum, orationes, & suffragia ecclesiæ, quorum aliquo modo particeps est, etiamsi amissa charitate à consortio corporis mystici fuerit segregatus, & effectus huius corporis membrum aridum: idem tamen corpori adhærens per fidem. Nam etiamsi propter peccatum mortale ante excōmunicationemexcommunicationem peccator sit in dæmonis potestate, quippè qui sit dæmonis seruus effectus: tamen per excommunicationem, maiorem in eo habet dęmon potestatem, vt faciliùs illum torquere possit. Etenim ante excommunicationem, per peccatum mortale quis charitatem amisit: atque ideò non est Christo viuaciter coniunctus: tamen ab eo non est omninò separatus: quoniam per fidem nonnullam habet vnionem, cuius ratione particeps est orationum communium, quæ ab Ecclesia fiunt, ad hunc sanè effectum, vt eidem spiritus pœnitentiæ detur à Deo. Idcircò dæmon non tantam potestatem in peccatorem habet, quòd eum liberè vexet, quoniam resistit dæmoni virtus reliquorum membrorum, quibus est per fidem cōiunctusconiunctus. At post excommunicationem destituitur excommunicatus hoc auxilio, & à corpore magis separatur, & sic dæmon potest faciliùs in eum sæuire, & liberius quàm antea torquere. Siquidem licet excommunicatus adhuc fidem, informem tamen, retineat, & sic membrum hac ratione ecclesiæ sit, nihilominus ab ipsius ecclesiæ consortio, quo ad suffragia, & cōmunioniscommunionis ecclesiasticæ effectus manet per excommunicationẽexcommunicationem segregatus, interim dum excommunicatus existit. Huius sanè distin|

p. 810

ctionis est, & in corpore humano exemplum elegans. Membrum siquidem aridum vita caret, tamen quia corpori per neruos, & pellem coniungitur, nonnullo fouetur corporis calore. cui membro peccator amissa charitate optimè comparatur: quippè qui licet membrum aridum sit, & vitæ expers, fouetur quidem aliquo totius corporis calore propter illam coniunctionem, qua corpori per neruos, & pellem, id est, per fidem licet informem, adhæret. excommunicatus verò hoc auxilio, & calore destituitur à corpore magis, vt membrum abscissum, separatus: textus optimus in capitul. quemadmodum. vigesimatertia quæstione septima. ex Augustino in Epistola quinquagesima ad Bonifacium: licet in vulgatis Decretorum codicibus inscriptum sit hoc caput ex Augustino ad Vincentium. Peccatores etenim non tantùm occulti, sed & manifesti in Ecclesia sunt, vt eius membra: sicuti docet Augustinus in Epistola ad Donatistas, & de fide ad Petrum capitu. 43. fuitq́ue damnatus eo tempore error Donatistarum asseuerantium manifestos peccatores non pertinere ad Ecclesiam, nec esse intra eam. Sunt etenim, vt constat, peccatores etiam manifesti, membra Ecclesiæ. Quod item probant multis auctoritatibus Alphonsus à Castro de hæresibus, in verb. Ecclesia. & Ioann. Driedo. libr. 4. de dogmat. eccles. capitu. 2. eius parte 2. quo in loco effectum istum excommunicationis etiam explicat eleganter. Nec fides per mortale crimen amittitur, cùm ea possit apud aliquem sine charitate esse, & quidem vera, licet mortua: quæ sufficiat, vt is Christianus sit, & Ecclesiæ membrum, vt docet Synodus Tridentina de iustificatione, Canone 28. Si quis, inquit, dixerit amissa per peccatum gratia simul & fidem semper amittit: aut fidem, quæ remanet, non esse veram fidem, licet nōnon sit viua: aut eum qui fidem sine charitate habet, non esse Christianum, anathema sit. explicat optimè Domi. à Soto de natura & gratia lib. 2. cap. 7. & 8. hoc ipsum probatur auctoritate Pauli ad Corint. 1. cap. 5. Nam certum est, Corinthium illum, qui patris vxorem acceperat, tunc possessum esse à diabolo, ac semel cùm peccauit in Sathanæ potestatem venisse: tamen Paulus denuò quum illum excommunicauit sub ditionem Sathanæ tradidit. vnde planè intelligitur Corinthium illum primùm per baptismum communionis Ecclesiasticæ participem, ac deinde per culpam mortalis criminis charitate amissa dilapsum in aliquam diaboli seruitutem, non ita in dæmonis potestatem venisse propter vnionem, qua licet membrum aridum, Ecclesiæ per fidem coniunctus erat: sicuti postea cùm à Paulo excommunicatus in Sathanæ seruitutem, & tormenta liberiùs traditus fuit. Nec illa traditio Pauli tantùm significat Corinthium illum per culpam traditum fuisse Sathanæ: etenim licet per peccatum in dæmonis seruitutem is venerit bona quidem ex parte, nihilominus in ampliorem Sathanæ potestatem postea per excommunicationem à Paulo traditur. Alioqui cur, obsecro, Corinthijs scripsit, se decreuisse suo spiritu vnà cum potestate domini nostri Iesu Christi, quatenus fornicator ille traderetur Sathanæ in interitum carnis? Nec dixit Paulus Corinthium traditum esse, sed tradendum fore, vt spiritus eius saluus fieret. & profectò si per hanc traditionem non accepisset Sathanas in eum maiorem potestatem, minimè ipse Corinthius à dæmone fatigatus in interitum carnis, conaretur, vt spiritus eius saluus esset in die domini nostri Iesu Christi. Idem apertiùs constat 1. ad Timotheum 1. vbi ait Paulus se Hymenæum, & Alexandrum Sathanæ tradidisse, vt discant non blasphemare. Si non verè eos Paulus Sathanæ tradidisset, iam apparet, falsum dixisse Paulum, qui seipsum asserit, hoc fecisse. item illud, quod sequitur: nempe, vt discant non blasphemare: rem ipsam aperit manifestius. Quomodo enim didicissent non blasphemare, nisi per hanc traditionem accepisset in eos Sathanas apertiorem aliquam vindicandi potestatem? Idem probatur auctoritate diui Augustini in sermone 68. de verbis Apostoli. capitulo, omnis Christianus. 11. quęstione 3. eiusdem Augustini in tractat. vigesimoseptimo, ad caput sextum Ioannis. capitulo, nihil. ea causa & quæstione. textus singularis in capitulo, audi. 11. quæstione 3. cum multis alijs, quę hac de re traduntur à Roffensi aduersus Lutherum, articulo 23. Ioanne Eckio in Enchiridio. articulo 21. & Alfonso à Castro libro de hæresib. 7. capitu. de excommunicatione.

Secundò hinc constat, impiam esse Lutheri assertionem, & planè hæreticam, qua adseuerat hic ecclesiæ hostis impius, excommunicationem

7

^† pœnam tantùm externam esse, atque ideò non priuare hominem communibus spiritualibus orationibus. Etenim apertissimè constat, excommunicationem priuare quempiam sacramentis, & communibus suffragijs Ecclesiæ: sicuti probatum est in præmissis auctoritatibus, & locis, quorum hic est verus sensus, & ab ecclesia Catholica omninò receptus. Præsertim hoc Augustinus docet in dict. cap. omnis Christianus. & in dict. cap. nihil. cuius verba sunt maximè adnotanda ad huius assertionis probationem. sed & Origenes Homilia 3. ad capit. 2. Iudicum, de excommunicatione tractans: traduntur, inquit, peccatores in interitum carnis, cùm pro delictis suis à Christi corpore separantur. Et vt mihi videtur, dupliciter etiam nunc traduntur homines de Ecclesia in potestatem Zabuli hoc modo, quo superiùs diximus: cùm delictum eius manifestum fit ecclesiæ, & de ecclesia per |

p. 811

sacerdotes pellitur, vt notatus ab omnibus erubescat, & conuerso eueniat ei illud quod sequitur, vt spiritus saluus fiat in die Domini nostri Iesu Christi. Alio verò modo, qui traditus est Zabulo, cùm peccatum eius non est manifestum hominibus: Deus autem, qui videt in abscondito, perspiciens eius mentem, & animũanimum eius vitijs ac passionibus seruientem, & in corde eius non se diligi: sed aut auaritiam, aut libidinem, aut iactantiam, vel alia huiusmodi, istum talem dominus tradit Sathanæ. Hæc Origenes, quæ tamen Gratianus falsò tribuit Hieronymo, vt animaduertunt Alfonsus à Castro in d. cap. de excommunicatione. Antoni. Demochares super ipsum Gratiani locum. idẽidem apparet ex Ioan. Eckio in dict. artic. 21. vbi ea, quæ habentur in dicto cap. audi. Origeni tribuit, non Hieronymo. Nam & Hieronymus super libros Iudicum nullos edidit commentarios.

Tertiò apparet ex prænotatis, ecclesiæ

8

^† prælatos habere ab ipso Iesu potestatem excommunicandi, quæ quidem assertio probatur apud Paulum Apostolum, sicuti paulò antè tradidimus. Idem constat Matthæi capit. 18. Dic, inquit Christus, Ecclesiæ: si autem Ecclesiam non audierit, sit tibi sicut Ethnicus & Publicanus. Quo in loco patet, excommunicationem ferri auctoritate Christi à prælatis Ecclesiæ. Statim enim subiungitur: Amen dico vobis, quæcunque ligaueritis super terram, erunt ligata & in cœlo. vbi glossa exponit: Ligaueritis vinculo anathematis. Ioan. item Chrysostomus ibidem scribit: Vide qualiter duplicibus colligauit necessitatibus, & pœna, quæ hic est, scilicet proiectione ab ecclesia: Sit tibi sicut Ethnicus & Publicanus: & supplicio futuro, quod est, esse ligatum in cœlo. His suffragantur text. in dicto cap. omnis Christianus. & capit. nihil. in quibus refertur diui Augustini elegans ad hoc testimonium. Hieronymus etiam potestatem, inquit, tribuit Apostolis, vt sciant qui à talibus condemnantur, humanam sententiam diuina sententia roborari. Idem Hieronymus: Quorum retinueritis peccata, retenta erunt: id est, quibus interdixeritis ecclesiam, nisi reconciliati per satisfactionem fuerint, & ipsis ianua regni cœlestis clausa erit. Huc pertinet quod Paulus 1. ad Thessal. cap. 3. scribit: Quòd si quis non obedierit verbo nostro per epistolam, hunc notate, & non commisceamini cum illo, vt cōfundaturconfundatur. Vrbanus Papa Martyr, in epistola de communi vita, & oblatione fidelium ad hæc comprobanda ita inquit: Ideò ista pertulimus charissimi, vt intelligatis potestatem episcoporum vestrorũvestrorum, in eisq́;eisque Dominum veneremini, & eos vt animas vestras diligatis, & quibus illi nōnon communicant, non communicetis: & quos eiecerint, non recipiatis. Origenes in dicta Homilia tertia, idem asserit his verbis: Non solùm per Apostolos suos Deus tradidit delinquentes in manus inimicorum, sed & per eos, qui ecclesiæ præsident, & potestatem habent nōnon solùm soluendi, sed & ligandi. Traduntur autem peccatores in interitum carnis, cùm pro delictis suis à corpore Christi separantur. Quæ & Gratianus refert in dicto cap. audi. vndecima quęstione tertia. rursus & Chrysostomus testis est locupletissimus Homilia quarta, ad caput 2. epistolæ ad Hebræos. Nemo contemnat ecclesiastica vincula. Non enim homo est qui ligat, sed Christus, qui hanc potestatem dedit, & dominos fecit homines tanti honoris. capit. nemo contemnat. vndecima quæstione tertia. multis denique comprobari veritas ista posset auctoritatibus, quæ passim in hoc tractatu adducuntur. Sed omnium maxima auctoritas est, quæ ex historia Euangelica, & diui Pauli Epistolis deducitur. Vnde in Concilio Constantiensi, sessione octaua, damnati fuere duo grauissimi errores Ioannis VViclef. quorũquorum priori asserebat is hæresiarcha, Nullum prælatum debere aliquem excommunicare, nisi prius sciat, eum esse excommunicatum à Deo, & sic excommunicantem esse excommunicatum, vel hæreticum. Posterior autem error ita habet: excommunicatio Papæ, & cuiusque prælati non est timenda, quia est censura Antichristi. Quos equidem errores & Martinus Lutherus suscitauit, articulo 23, in hæc verba impiè ab ipso concepta: Excommunicationes sunt tantùm pœnæ externæ, nec priuant hominem communibus spiritualibus ecclesiæ orationibus. Ecce Christiane Lector, quantis, & quot auctoritatibus hæc pestilentissima dogmata subuertantur, nec desunt alia catholicam conclusionem manifestè probātiaprobantia, quæ Ioan. Roffensis, Eckius, Alfonsus à Castro aduersus hæresim hanc tradidere: & præterea Adrianus in quarto sentent. in tractatu de clauibus, cap. 3. optimè Pighius, lib. 5. de eccles. hierarchia, capit. 2. fol. 4.

Quartò, infertur ex his excommunicationem maiorem aliquem habere effectum, etiāetiam quo ad interiora animæ, quem non habet peccatum mortale. Quod palàm est, si consideremus quæ dicta fuere prima & secunda illationibus. Nam quòd excommunicatio quo ad exteriores pœnas multa inducat & operetur, quæ peccatum mortale minimè inflixerit, tradetur inferiùs in ea illatione, quæ præcipuos excommunicationis effectus continebit. Quo in loco euidentiùs ostendam illationem istam iure diuino & humano verissimam fore. Atque omnia ista intelligenda sunt de excommunicatione iustè à prælatis ecclesiæ lata: De iniusta etenim latiùs, quid in ea tenendum sit, in hac Relectione tradere conabimur.

Quinto, hinc pater falsam omninò esse glo. in cap. quodcunque. 24. quæstio. 1. quæ asserit, |

p. 812

excommunicationem quo ad Deum nihil operari, & nullum effectum habere: sed quo ad ecclesiam militantem, dixit eam gloss. singul. esse Abb. in cap. dilectis. de appellatio. etenim hæc assertio à catholica veritate planè aliena est: Nam excommunicatio iusta non tantùm effectum habet quo ad ecclesiam, & extrinsecas pœnas, sed etiam quo ad Deum, & quo ad interiorem pœnam, quod satis probatum est in præcedẽtibuspræcedentibus, quæ adducta fuere aduersus Lutherum, & alios. Sunt etenim quædāquædam bona spiritualia, quibus excōmunicatioexcommunicatio neminem priuare queat, nempe fides, spes, & charitas: Siquidem his nemo per excommunicationem priuatur. at præter hæc sunt alia, quæ non parum ipsis peccatoribus inter iustos commorantibus opitulentur, à quibus nimirum segregat excommunicatio, multisq́;multisque non corporalibus modò, verùm etiam spiritualibus incommodis afficit, vt superiùs diximus.

Sextò, eadem radice necessariò expendenda erit responsio Romani Pontificis in capit. 1. de sententia excommunic. isto libro, vbi scribit, excommunicationem

9

^† medicinalem esse, non mortalem, à quo Lutherus omnia tentāstentans euertere argumẽtaturargumentatur, excommunicationem non priuare quẽquem bonis spiritualibus, nec communibus suffragijs ecclesiæ. cùm alioqui, si his priuaret, mortalis esset, non medicinalis. Igitur ad extirpandam prauam istam argumentationem, oportet expendere, qua ratione excommunicatio sit medicinalis. Est etenim, & dicitur excommunicatio medicinalis ex fine, quia eius finis est mederi peccatori, morbo peccati laboranti, ordinatur siquidem in hũchunc finem, quòd excommunicatus resipiscat, pœniteat, ac satisfaciat ecclesiæ, quam propria contumacia iniuria afficit: nam etsi excommunicatio pluribus nocumentis, & spiritualibus incommodis quenquam afficiat, nihil tamen refert, ne dicatur medicinalis: Nam vt ea, quæ purgant corpus, tametsi multis alioqui damnis ipsum afficiant, mederi tamen dicuntur: sic pari modo quid obsistit, quo minus id animæ salutare medicamen dicatur, quod ad salutem eius finalem exhibetur, quenquam interea spiritualis nocumenti non nihil inferat? magno namque animæ cōmodocommodo cedit ipsum spiritale damnum, si per id ex morte possit ad vitam reuocari. Erit nam que excommunicatio medicinalis, si eam excōmunicatusexcommunicatus non contempserit, sed potius confusionem suam respiciens, emendet quæ malè prius egerat. Sic plurimùm Theodosio Imperatori profuit excommunicatio, cuius mentio fit in capitulo, cùm apud Thessalonicam 11. quæstione 3. cuiusq́ue nos meminimus libro 2. Variarum resolutionum, capit. 8. numero 1. Hunc verò esse finem excommunicationis, constat ex Paulo 1. ad Timoth. 1. Tradidi, inquit, eos Sathanæ, vt discant non blasphemare. ex eodem 1. ad Corinth. capit. 5. Iudicaui eum tradere Sathanæ in interitum carnis, vt spiritus eius saluus sit in die Domini. Excommunicatus equidem vidẽsvidens se ipsum ita grauari, & opprimi à dæmone, & ab omni consortio fidelium alienum esse, resipiscet forsan. ita sanè scribit Origenes in libro Iudicum: De ecclesia per sacerdotem pellitur, vt notatus ab omnibus erubescat, & conuerso eueniat ei illud, quod sequitur, vt spiritus saluus fiat in die Domini. capit. audi denique. 11. quæstione 3. textus optimus, in cap. corripiantur. vigesimaquarta quæstione tertia. Felix etenim dicitur illa necessitas, quæ nos ad meliora perducit. Quòd si excommunicatus contemnens excommunicationẽexcommunicationem pœnitere negligat, ac eius cor fuerit induratum, excommunicatio ei erit lethalis, non medicinalis, & tamen adhuc dicetur medicinalis pœna, quia erit excommunicatio medicinalis reliquis ecclesiæ membris, & per eam consulitur incolumitati totius reliquæ communionis. vnum enim pecus morbidum omne pecus inficit, atque ideò pecus morbo infectum resecandum est, & sequestrandũsequestrandum, ne reliquas contactu suo inficiat oues. Nec ex ea causa pastor iudicatur crudelis, sed pius: imò crudelis esset, & ignauus, si pecus morbo infectum à grege minimè segregaret. Sic sanè diuus Ambrosius super Psalmum centesimum decimumoctauum, de excōmunicationeexcommunicatione loquẽsloquens, inquit: Rectè ergo & sacerdos, vulnus, ne latiùs serpat, à toto corpore Ecclesiæ, quasi bonus medicus debet abscindere, & prodere virus criminis, quod latet. Idem Ambrosius libro 2. de officijs, cap. 27. cum dolore amputatur, etiāetiam quæ putruit pars corporis, & diu tractatur, si potest sanari medicamentis: si non potest, tunc à medico bono abscinditur: Sic episcopi affectus bonus est, vt optet sanare infirmos, serpentia auferre vlcera, adurere aliqua, non abscindere. postremò, quod sanari non potest, cum dolore abscindere. hactenus Ambrosius. Gratianus item in dicto capit. corripiantur. 24. quæst. 3. citat diuum Augustinum in hæc verba: Pastoris tamen necessitas habet, ne per plures serpant dira contagia, separare ab ouibus sanis morbidam, ab illo cui nihil est impossibile, ipsa forsitan separatione sanandāsanandam. Idem Gratianus ea quæstione vtitur Hieronymi testimonio in capit. resecandæ. in hunc modum scribens: Resecandę sunt putridæ carnes, & scabiosæ oues à caulis repellendę, ne tota domus, massa, corpus, & pecora ardeant, corrumpantur, putrescant, & intereant. Quibus equidem auctoritatibus ratio constat, quare excommunicatio medicinalis est, & verè medicinalis dicitur. Imò & reliquæ pœnæ in Republica statutæ aduersus homines facinorosos, si ipsius communitatis vtilitatem consideremus, medicinales sunt, non ipsi, cui imponuntur, sed alijs, qui punitorum exemplo territi delin|

p. 813

quere minimè audent. Clement. prima, de offic. ord. cap. irrefragabili. eodem titul. capitu. ad liberandum. de Iudæ. capit. 2. de calumniat. capit. quapropter. 2. quæst. 7. idq́ue eleganter adnotauit Diuus Thomas, prima secundæ. q. octuagesima septima. artic. 7. sunt & ad idem pulchra Aristotelis verba, libro 2. Ethico. cap. 3. omnem actionem, inquit, sequitur, vel voluptas, vel dolor: idcircò virtus circa voluptates, & dolores versatur. indicant id punitiones, quæ per dolores adhibentur: sunt enim medicationes quædam, at medicationes per contraria fieri consueuerunt. Hæc Aristoteles. idem Plato Dialog. 5. de legibus. & idem in Gorgia. & in Protagora. Ioann. item Stobæ. sermone 42. Vnde colligitur manifestè, pœnas quaslibet esse Reipublicæ, & communitati, eiusq́ue membris in hoc medicinas, quòd homines earum timore abstinebunt à criminibus committendis, quod maximè apparet experimento, cùm in omnibus benè institutis communitatibus potissima pars publici magistratus in hoc versetur, vt delicta iustis puniantur pœnis, alioqui libera daretur delinquendi licentia, nec tuta esset inter improbos innocentia. cap. factæ sunt leges. 4. distin. Sed & mors ipsa ab ipsis, qui primùm constituerunt, non vt malum sontibus impositum est, sed tanquam præsidium, & loco medicamenti pro illis, qui malitia absolui, & liberari nequeunt, vt hoc saltem modo, quoniam aliter fieri non potest, in præsentia liberati malitiæ vinculum effugiant, sicuti ex Eusebio tradit Ioan. Stob. sermone 44.

Hinc par est, vt expendamus, an verum sit, quod pleriq;plerique ex nostris adnotarunt, præsertim Ioan. Andr. & Dom. in cap. Romana. 4. isto titul. Iason in l. quod iussit. ff. de re iudic. numero 41. Ioannes Lup. in cap. per vestras. §. 18. numero 14. asseuerantes, iudicem non debere ferre sententiam

10

^† excommunicationis in eũeum, quem scit, aut verisimiliter suspicatur minimè propter eam pœnitentiam acturum, & ab illa contumacia cessaturum catholica resipiscentia. Etenim hæc sententia falsa est, sicuti apparet ex his, quæ modò notauimus. Nam excommunicatio non est ex eo tantùm medicinalis, quòd medelam inferat ipsi contumaci & peccatori, sed quia adhuc reliquis ecclesiæ membris medeatur. Denique horum auctorum sententia tunc erit admittenda, cùm Iudex viderit, excommunicationem minimè vtilitatem ipsi excommunicando allaturam, imò suspicetur magis indurandum cor ipsius per excommunicationem: tunc etenim poterit supersedere huic censurę, quemadmodum colligitur ex capitulo prodest, & capitulo sequenti, 23. quæstione 5. blandis enim tunc verbis est alliciendus peccator, vt ecclesiam audiat, non asperis irritandus, vt magis contumax efficiatur. Atque ita hanc quæstionem absoluendam esse censent Abbas in capit. ab excommunicato. de rescript. Felin. in capit. Apostolicæ. colum. 4. & 5. de exceptionibus. Thomas in 4. distinct. 18. artic. vltim. sub quæstio. 2. Excommunicationis erat & olim vestigium quoddam apud Gentiles, cuius & nos meminimus libro 1. Varia. resolut. capit. 18. numero 5. traditq́ue Tiraquel. lib. 1. de retractat. §. 1. gloss. 9. numero 275. sed & apud Sophoclem Oedipus in Tyranno: Homicidæ, qui Regem Laium occiderat, comminatur exilium à Thebarum imperio, edixitq́;edixitque, ne quis eum ad familiare colloquium, sacraúe admitteret. Sed & apud Platonem libro 9. & 10. de legib. multa comperiet Lector excommunicationis vestigia, quæ illic etiam adnotauit Fiscinus.

§. PRIMVS.

SEptimo loco, vt eandem excommunicationis definitionem amplius aperiamus, & quot inferat hæc à communione ecclesiæ segregatio nocumẽtanocumenta, explicemus, deducitur à proximè notatis, excommunicatum vitandũvitandum fore ab alijs fidelibus, nec ei communicandum

1

^† esse. hoc probatur multis, præsertim Matthæi cap. 18. Si ecclesiam non audierit, sit tibi tanquātanquam Ethnicus & Publicanus. Prima item ad Corinth. cap. 5. Si is, inquit Paulus, qui frater nominatur inter vos, est fornicator, aut auarus, aut idolis seruiens, aut maledicus, aut ebriosus, aut rapax, cũcum huiusmodi nec cibũcibum |

p. 814

sumere. & rursus ad Thessalonic. 2. cap. 3. dixit, Quòd si quis non obedierit verbo nostro per epistolam, hunc notate, & non commisceamini cum illo, vt confundatur. & Ioan. 2. capit. 1. ita admonet: Si quis venit ad vos, & hanc doctrinam non affert, nolite recipere eum in domum, nec aue ei dixeritis: qui enim dixerit illi, Aue, communicat in eius operibus malignis. Ecce prædixi vobis, vt in die Domini non confundamini. Ex quibus patet, non esse communicandum cum excommunicato, nec hospitalitate, nec familiari colloquio. Hoc ipsum admonet Calixtus Papa & Martyr, in epist. ad omnes Galliarum episcopos, dicens: Excommunicatos quoque à sacerdotibus, nullus recipiat ante vtriusque partis iustam examinationem, nec cum eis in oratione, aut cibo, aut potu, aut osculo communicet, nec Aue eis dicat, quia quicunque in his, vel in alijs prohibitis scienter excommunicatis communicauerit, iuxta Apostolorum institutionem, & ipse similiter excommunicationi subiacebit. Hactenus Calixtus: cuius Gratianus meminit in capit. excommunicatos. 11. quæst. 3. idem ferè tradit text. in cap. nuper. hoc tit. cap. 2. de exceptionib. quibus in locis prohibetur communio cum excommunicatis in oratione, osculo, loquutione, & cibo, ac potu. Est & ad hoc ex Chrysostomo text. in capit. ad mensam. 11. q. 3. qua in quæstione Gratianus ipse plures tradit auctoritates, quibus communio cum excommunicatis prohibetur. Quibus accedit Regia lex 34. tit. 9 part. 1.

Hinc deducitur, communionem cum excommunicatis prohibitam esse iure diuino legis Euangelicæ: id patet ex dicto capit. Matth. 18. & ex alijs Pauli, ac Ioannis Apostolorum locis. Hanc opinionem tenet Chosmas in Pragmat. sanctio. tit. de excommunicat. non euitand. in verb. nisi. Felinus post alios in cap. nulli. de sentent. excomm. & Theologi, qui nostra ætate aduersus Lutherum scripsere. Illud tamen est hac in re obseruandum, lege Euangelica prohiberi communionem cum excommunicatis in his, quæ ad diuina pertinent: In alijs autem prohiberi lege humana. Etenim in EuāgelioEuangelio illa communicatio prohibetur, quæ verè & propriè Christianorum est, & spiritualia respicit, & sic illa, quæ circa diuina contingit, auctore Thoma in additionibus ad 3. partem, quæst. 23. art. 3. igitur communicatio in diuinis est cum excommunicato prohibita lege Euangelica, non in alijs: sicuti adnotarunt Ioannes Maior. in 4. distinct. 18. quæstio. 4. & Driedo in libro de liberta. Christiana. pagina 137. Huc pertinent multa, quæ in præcitatis paulò antè locis frequentissimè à viris sanctitate & doctrina celebratissimis traduntur.

Vnde solet à nostris in cap. nulli. eodem tit. disputari, possitne aliquis priuilegio Romani Pontificis habere ius communicandi cum excommunicatis? & tandem Panorm. post alios in dicto capit. nulli. in ea est sententia, vt opinetur, non posse Romanum

2

^† Pontificem sine causa alicui per priuilegium permittere quòd communicet cũcum excommunicatis maiori excommunicatione. idq́ue asseuerat auctoritate text. in dicto cap. nulli. & in cap. 3. §. excommunicatos. de priuileg. quibus minimè probatur hæc assertio. Nam inibi tantùm constat, monachos, & alios vtcunq;vtcunque exemptos, & priuilegia generalia habentes, teneri ad euitandum excommunicatos, quia priuilegium generale exemptionis à iurisdictione episcoporum, nōnon tendit in hoc, vt non teneantur habentes hoc priuilegium vitare excommunicatos ab ipsis episcopis, & ecclesiarum prælatis. Vnde non omninò probatur communis conclusio in dictis locis.

Qua ratione ipse distinguerem in hac quæstione. Etenim aut agimus de communicatione in diuinis, & opinor, non posse Papam dispensare, nec cuiquam permittere, quòd communicet cum excommunicato maiori excommunicatione. Nam licet possit summus Pontifex ius diuinum interpretari, profectò illud non poterit quacunque ex causa tollere, nec per dispensationem, nec per priuilegium, sicuti iam admonuimus non semel, sed præsertim in Epitome ad quartum librum Decretal. 2. part. cap. 6. §. 9. numero 2. sic sanè nec vlla ex causa dispensatio in hoc iustificabitur: licet interpretatio possit vim, & effectum habere, maximè ex auctoritate Romani Pontificis, qui tamen legem diuinam tollere non potest. capit. cùm inferior. de maiorit. & obedient. Et hæc quidem in hunc sensum accipienda sunt, vt ex priuilegio Romani Pontificis minimè peccati culpam effugiat, qui in diuinis communicat cum excommunicato maiori excommunicatione, tametsi huius priuilegij causa immunis sit à pœna iure positiuo statuta contra communicantes cum excommunicatis, nempe minori excommunicatione, quæ minor excommunicatio iure humano infligitur communicantibus cum excommunicatis, quod Felin. sensit in dicto capit. nulli. & comprobari poterit ex his, quæ nos tradidimus in Reg. Peccatum. de regulis iur. 2. parte. §. 8. num. 9.

His accedit adnotatio gloss. in capit. si inimicus. 93. distinct. & in dicto capit. nulli. vbi Panormita. & alij ex ea colligunt, Romanum Pontificem

3

^† communicantem cum excommunicato non incidere in excommunicationem minorem. Etenim id nōnon alia ratione procedit, quàm quòd excommunicatio minor, quæ communicantibus cum excommunicatis inducitur, pœna sit iuris humani, & positiui. Nec refert ad hunc effectum, quòd Papa communicauerit cum excommunicato in diuinis, vel in profanis, & alijs humanis colloquijs, licet nec ipse Papa valeat à peccato excu|

p. 815

sari, si absq;absque iusta causa cum excommunicato vtcunque communicauerit, quemadmodum sensit gloss. in dicto capit. nulli. Panormit. in capit. cùm desideres. hoc titul. & Syluest. verb. excommunicatio. 5. versic. primum dubium. Nam si Romanus Pontifex communicet cum excommunicato in diuinis, peccabit, quia ea cōmunicatiocommunicatio est lege diuina prohibita: quòd si hæc communicatio in humanis contigerit absque causa, quidam forsan opinabuntur, ipsum Papam non peccare ex eo, quòd legi positiuæ minimè subijciatur. text. l. princeps. ff. de legib. cap. proposuit. de concess. præb. l. omnium. C. de testam. Nos contrariam sentẽtiamsententiam veriorem esse arbitramur, quam ea ratio potissimùm adstruit, & comprobat, quòd licet princeps summus agens contra ipsius legem, & humanam principum constitutionẽconstitutionem, nequaquam reus sit illius humanæ legis violatione, quippe qui non teneatur ipsius legis humanæ vi coactiua, vt obiter hac vtar dictione, nec ratione humani præcepti: tenetur tamen vi quadam directiua, & quæ principem ratione ad rectum dirigit, humanæ constitutioni, etiam à seipso latæ, seipsum summittere, quod probatur in l. digna vox. C. de legibus. capit. iustum. 9. dist. Ratio siquidem naturalis dictat,

4

^† principem legem illam seruare debere, quam is tulerit. cap. cùm omnes. de constitut. Qua ratione quo ad Dei iudicium princeps non est absolutus à lege, quam ipse tulerit, quo ad vim legis directiuam, quæ principem in id dirigit, quod facere tenetur: deniq;denique turpe apud principem, Reipublicæ caput, est, quod non conueniat eius communitati, idcircò probatissimum hoc esse existimarunt diuus Thom. 1. 2. q. 96. artic. 5. & ibi optimè Caietan. Felin. numero 24. & Dec. numero 14. in capit. 1. de constit. Fortun. in l. 1. num. 11. ff. de pact. Ludouic. Gomezi. in regul. de infirmis resignanti. quæstione prima. colum. 2. quibus suffragatur tex. in cap. iustitiæ. & in capit. vlt. 25. q. 1. sunt & ad idem quàmplura testimonia, ex sacris præsertim libris. Etenim Matthæi capit. 23. Christus Iesus Pharisæis improperat, quòd onera grauia alijs imponant, ipsi verò nec digito velint ea mouere. Huc pertinet Catonis sententia, Patere legem, quam tuleris. Illud item quod Plato docet de legibus dialogo 4. interim enim, inquit, paratum exitium illi ciuitati video, in qua non lex magistratibus, sed legi magistratus præsunt. salutem verò illi, vbi lex seruientibus magistratibus dominatur. idem refert Ioannes Stobæus sermone 42. Ad Roma. cap. 2. diuus Paulus satis hanc conclusionem confirmat. Propter quod inexcusabilis es ô homo omnis, qui iudicas: In quo enim alterum iudicas, teip sum condemnas: eadem enim agis, quæ iudicas. existimas autem hoc ô homo, qui iudicas eos, qui talia agunt, & facis ea, quia tu effugies iudicium Dei? Hæc & alia ad hanc rem inibi Apostolus docet. Vnde Nathan Propheta, quo maiore Dauid Regem pudore suffunderet, sua ipsum de aliena persona lata sententia condemnauit. 2. Reg. capit. 12. sic noster Bal. insigniter in l. 2. col. 8. C. de seruit. & aqua. scribit, Principem esse animal rationale, politicum, & mortale: atq;atque ideò, licet is solutus legibus sit, nōnon tamen à dictamine rationis. quod multis in locis vt memorabile dictum commendatur, sed præ cæteris à Curtio consil. 63. columna 2.

Vnde & illa solet discuti quæstio, an teneatur Romanus Pontifex

5

^† omninò semel saltem in anno confiteri propria peccata sacerdoti? quam tetigere, ac tradidere gloss. in c. sanè. de offic. delegat. vbi Dec. in fine gloss. in cap. nemo. 9. quæst. 3. Dominic. in c. iustum. 9. distin. Ioan. And. in cap. omnis vtriusq;vtriusque de pœniten. & remiss. idem & Panor. num. 14. in cap. significasti. de foro comp. Felin. in d. cap. sanè. idem in c. 1. de constit. 4. Fallent. Syluest. in verb. confessio. 2. q. 6. Theologi in 4. sentent distinct. 17. Martinus ab Azpilcueta in princip. de pœniten. dist. 5. nu. 32. & in c. placuit. de pœniten. distinct. 6. num. 15. ex quibus illa constat resolutio, summũsummum Pontificem teneri ad hanc confessionem, quæ sacerdotibus secretè fit, in omnibus illis casibus, quibus à iure diuino est instituta, & præcepta, tametsi minimè teneatur præcisè semel in anno confiteri iuxta præceptum humanæ constitutionis in dicto capit. omnis vtriusq;vtriusque. Non enim tenebitur ad hanc confessionem ipse Papa quolibet anno secundum receptiorem sententiam eorũeorum, qui paulò antè sunt à me nominatim citati. quorum quidem opinio in hunc sensum mihi placet, vt ratione præcepti humani, ex eius vi cogente, non teneatur summus Pontifex semel in anno præcisè confiteri: opinor tamen eum omninò ad hanc teneri confessionem tempore statuto in d. c. omnis. ex vi illius Canonis directiua, ratione sanè naturali, quæ docet, principem legibus etiam humanis subditum esse. Nec dubitarem ipse inspecta grauitate huius rei, summum ecclesiæ præsulem mortali culpa notandum fore, si saltem semel in anno minimè propria peccata mortalia sacerdoti confessus fuerit. Sensit hanc opinionem Dec. in d. c. sanè. ad finem. de offic. delegat. cuius sanè conclusionis ratione obiter hoc in aliquot cōclusionesconclusiones exponāexponam, quo facilius Lector intelligat, quid sit verè in hac quæstione respondendum.

Prima conclusio: Confessio exterior, quæ omniũomnium peccatorum mortaliũmortalium sacerdoti secretè fit, necessaria est ad salutẽsalutem ex Christi institutione. Hæc probatur Ioan. 20. Sicut misit me pater, & ego mitto vos. Accipite Spiritum sanctum: quorum remiseritis peccata, remittentur eis: quorum retinueritis, retenta sunt. Matthæi capit. 16. Tibi dabo claues regni cœlorum, & quodcunque solueris super terram, |

p. 816

erit solutum & in cœlis. Etenim si à Christo Iesu sacerdotes acceperunt potestatem remittendi peccata, & ab eo sunt constituti iudices ad remittenda peccata, consequitur lumine quidem naturali, non posse hoc iudicium exerceri per eos absq;absque cognitione peccatorum. ignorabit planè sacerdos, an debeat remittere peccata, an retinere, nisi eadem ei fuerint manifesta. Item & Iacobi cap. 5. Confitemini alterutrum peccata vestra. Ex quibus hæc est catholica conclusio, atque ita definitum extat aduersus hæreticos in Concilio Constantiensi, quo loco damnantur errores VVicleff. & in Concilio Florentino sub Eugenio quarto, atque item in Tridentino, sessione sexta, cap. 14. Huiusq́ue confessionis sacramentalis, & quæ sacerdotibus fit, meminere Origenes, Basilius, Dionysius, & alij ecclesiæ catholici Doctores, quorum auctoritates tradidere contra Lutherum Roffensis, art. 8. & 9. Eckius in Enchiridio cap. 8. idem in Homilia 41. de sacramento. Alfonsus à Castro de hæresibus, in verbo, confessio. Albertus Pighius in controuersia, 9. capit. de peccatorum confessione. & libr. 2. de ecclesiast. Hierarchia, cap. 7. & 8. Ioan. Arboreus lib. 3. Theosophiæ, capit. 21. & compendium concertationum contra Lutherum, articul. 15. Concilium Coloniense. tit. de confessione. Andreas à Vega in Concilij Tridentini defensione, lib. 13. cap. 27. eandem conclusionem probarunt Diuus Thom. 3. parte q. 84. articul. 5. & q. 65. artic. 4. & alij, in 4. sentent. distinct. 17. Adrian in 4. sentent. in tractat. de confessione, in princip. & Martinus ab Azpilcueta, in princ. de pœnitentia, distinct. 5. Melchior à Cano in Relectione de pœnitentia, parte 5. vt hinc planè videas in maximum incidisse errorem gloss. in summa de pœnitentia, distinct. quinta. quam ex nostris plerique sequuti sunt, maximè Panorm. in dicto capit. omnis vtriusque, numero 18. ex ea asserentes, confessionem sacramentalem, quæ sacerdotibus fit, iure humano institutam esse, quod & improbi Lutherani impudentissimè ausi sunt asseuerare, & quidam alij ex antiquis hæreticis, catholicæ ecclesiæ hostibus.

Conclusio secunda: Confessio

6

^† hæc sacramentalis, ita à Christo instituta est, vt nullum ei tempus certum definiere, sed id ecclesiæ sit definitioni relictum. Patet hæc assertio, cùm ex solo iure diuino nōnon possit percipi, pro quo tempore præceptum istud de confessione nos obliget: tunc verò obligat, cùm ecclesia definierit. Etenim dici verè non poterit, iure diuino teneri quem ad confessionem istam exteriorem statim cùm peccata commiserit mortalia, vel eorum memoria occurrerit, nōnon equidem tenetur, sed tantùm tempore iure diuino vel humano definito, secundum Thomam, & omnes in 4. sentent. distinct. 17. quæst. 3. art. 1. quæst. 4. falluntur item qui existimant, confessionem iure diuino, tantùm semel in vita faciendam esse, cùm impossibile sit semel in vita de omnibus peccatis confiteri propter obliuionem hominibus facilem, idcircò integritas confessionis plurimùm fraudaretur, cuius illud est proprium, quòd omnia peccata mortalia quis confiteatur? Hæc deniq;denique certa sunt, licet Innoc. in dicto capit. omnis vtriusque. & Archid. in ca. ille text. de pœnitent. distinct. 3. tenuerint, obligari homines ad statim confitendum.

Tertia conclusio: Iure diuino tenetur quis ad mortalium confessionem in periculo mortis, hæc est communis omniũomnium Theologorum sententia, in dicto 17. distinct. & Adria. in tractat. de confessione. §. 3. Syluestri verbo confessi. 1. quæst. 2. text. optimus in cap. cùm infirmitas. de pœnit. & remi. qua in re oportet aduertere ad hunc effectum, periculum mortis tunc verè dici, quoties frequenter solet mors contingere, & probabili suspicione timetur, quod arbitrio viri prudentis committendum est. Nam probabilis, & iusta mortis suspicio propter periculum admodum frequens, hanc obligationem ex ratione iuris diuini constituit, vt Paluda. in dict. distin. 17. & ibi Ioan. Maior. q. 2. explicarunt. Vrget siquidem eo tempore necessitas expurgandi animam à morbo spirituali, ne eo contaminata exeat à corpore in æternam damnationem.

Quarta conclusio: Iure

7

^† diuino tenetur quis mortalia peccata sacerdoti confiteri eo tempore, quo velit Eucharistiæ sacramentum adsumere, nec sufficit ad hoc vera contritio cordis. Hæc constat testimonio Pauli ad Corinth. 1. cap. 11. nam cùm is dixerat, Probet autem seipsum homo, & sic de pane illo edat, subiunxit, qui enim manducat, & bibit indignè, iudicium sibi manducat & bibit. Quibus verbis expressit, illum indignè manducare, qui prius non se probauerit, atq;atque discusserit. Hanc verò discussionem fieri debere per confessionem istam exteriorem, quæ sacerdotibus fit: multis ostenditur, & primò auctoritate consuetudinis vniuersalis, quæ ab exordio ecclesiæ catholicæ ita fieri obtinuit. Nam & hæc sufficiens exhibet testimonium, auctore diuo August. 4. lib. de Baptismo aduersus Donatistas, cap. 23. Si quisquam, inquit, in hac re auctoritatem diuinam quærat, quod vniuersa tenet ecclesia, nec Concilijs institutum, sed semper retentum est, non nisi Apostolica auctoritate traditum, rectissimè traditur. Hanc autẽautem consuetudinem ab initio ecclesiæ seruatam fuisse, testis est Sozomenus libro 9. histor. tripartit. cap. 35.

Item diuus Augustinus hanc conclusionem probat in Epistola ad Comitem Iulianum de salutaribus documentis, cap. 33. Quando, inquit, corpus Christi accipere debemus, antea ad confessionem debemus recurrere: si pec|

p. 817

cata obnoxia in nobis senserimus, ne cum Iuda proditore Diabolum intra nos celantes pereamus. Hæc & alia ad hanc rem inibi, quæ maximè huic seruiunt disputationi.

Auctor itidem libri de Ecclesiasticis dogmatibus, siue is fuerit Augustinus, siue Gennadius, capit. 53. Quem mortalia, inquit, crimina post baptismum commissa premunt, hortor priùs sacerdotis iudicio reconciliatum communioni sociari, si vult non ad iudiciũiudicium, & condemnationem sui Eucharistiam percipere.

Cyprianus Martyr beatissimus manifestè huius sententiæ auctor est in sermone 5. de lapsis, vbi Eucharistiæ communionem adsumi absq;absque præuia peccatorum exomologesi, & sacramentali confessione, temeritatem appellat contra Domini ac Dei legẽlegem, & contra Euangelij vigorem. Idem Cyprianus in epist. 18. & 54. tertij lib. hoc ipsum asseuerat.

Leo deinde Papa in epistol. 69. ad Theodorum episcopũepiscopum Foroiuliensem, cap. multiplex. de pœnitent. distinct. 1. Mediator, inquit, Dei, & hominum, hanc præpositis Ecclesiæ tradidit potestatem, vt confitentibus pœnitentiæ satisfactionem darent, & eadem salubri satisfactione purgatus, ad communionem sacramentorum per ianuam reconciliationis admitterent.

Hanc pręterea necessitatem confitendi peccata mortalia ad Eucharistiæ sacramẽtumsacramentum percipiendum, præmittit text. in dicto cap. omnis vtriusq;vtriusque sexus. de pœniten. dum ex eo obligat semel in anno ad confitendum peccata, quod semel itidem in anno Paschæ tempore ad Eucharistiæ sumptionem Catholicos obligauerit. Qua argumentatione diuus Thomas vtitur in loco statim citando, tametsi certius ac verius sit, oportere ante Eucharistiam confiteri, quotiescunq;quotiescunque illam est homo percepturus: non tamen ex illo præcepto concilij Lateranensis, in dicto cap. omnis. sed ex lege diuina, siue in Pascha, siue quocunque alio tempore Eucharistia sumenda sit. Nec tamen in illo cap. omnis. Innoc. 3. etiam si limitasse videatur præceptum communionis ad Paschale tempus, non item præceptum confessionis ad id tempus restrinxit. Igitur duo præcepta continentur separatim: præceptum quidem de semel in anno confitendo ad nullum certũcertum tempus restrictum: præceptum item de adsumenda semel in anno Eucharistia ad tempus certum, id est, Paschale limitatum. quod explicat eleganter Melchior à Cano Salmanticensis, in Relect. de pœnit. 5. parte, ferè ad finem: ex hoc deducens, non teneri quem præcisè ad confessionem istam tempore Paschæ: imò sufficere, vt satisfaciat præcepto de confessione, quòd qualibet anni parte confessus fuerit peccata propria, modò tempore sumẽdæsumendæ Eucharistiæ, si quod mortale crimen commiserit post confessionem, illud confiteatur. idem not. Ioann. Maior. in 4. sentent. distinctio. 17. quæst. 2. col. penult. est sanè satis expressim in Concilio Coloniensi, titul. de confessione. capit. quòd generalis.

Eandem opinionem, quòd iure diuino sit necessaria confessio sacramentalis eo tempore, quo sumenda est Eucharistia, tenent Hugo de S. Victore in lib. de Ecclesiast. potest. ligandi, atque soluendi. Gabriel in Canone missæ. lect. 7. Thom. in 4. sent distinct. 17. q. 3. articul. 1. q. 4. & ibi Paluda. Maior q. 2. & alij frequentissimè. gloss. in capit. de homine. de celebrat. missa. Syluest. in verbo, confessio. 1. quæst. 2. & verbo, Eucharistia. 3. §. 14. Melchior Cano in dicta Relectione 5. parte. Alfonsus à Castro de hæresib. in verbo, Eucharistia. 19. errore. Ambrosius Catharinus lib. 5. aduersus Caiet. cap. adnotaui. Martinus Azpilcueta in princip. de pœnit. distinct. 5. ex 3. parte. gloss. numer. 31. ex quibus constat, hanc sententiam communi omnium Theologorum suffragio, & ecclesiæ catholicæ consuetudine receptam omninò esse, quod fatetur hac de re latè disputans Ioannes à Medina, in Codice de pœnitentia. tract. 2. in capit. de confessione præmittenda sumptioni Eucharistiæ. etiam si Caiet. in 3. parte. q. 80. artic. 4. & in summa, verb. communio. & 1. ad Corinth. cap. 11. asseueret, non obligari quem ad confessionem sacramentalem, nisi semel in anno, etiam eo tempore, quo sumere vult Eucharistiæ sacramentum. idemq́; prius senserit Richardus in 4. sent. dist. 17. artic. 3. q. 6. & tenuerint Palud. ibi, q. 2. Adrian. in materia. de confessione. quæst. 3. Panorm. in d. cap. de homine. nōnon esse mortale peccatum sine confessione ad EucharistiāEucharistiam accedere, si homo aliàs contritus sit, quod & Caieta. ipse contendit. quorum sententia periculosa est, atque ideò minimè tenenda, nec constituenda inter eas sententias, quæ probabiles à Theologis solent censeri, præsertim post Synodum Tridentinam, cuius extat hac de re Canon vndecimus ex capit. 8. de sacramento Eucharistiæ, in hæc verba: Si quis dixerit, solam fidem esse sufficientem præparationem ad sumendum sanctissimæ Eucharistiæ sacramentum, Anathema sit. Et ne tantùm sacramentum indignè, atque ideò in mortem, & condemnationem sumatur, statuit, & declarat ipsa sancta Synodus illis, quos conscientia peccati mortalis grauat, quantumcunque etiam se contritos existiment, habita copia confessoris, necessariò præmittendam esse confessionem sacramẽtalemsacramentalem. Si quis autem contrarium docere, prædicare, vel pertinaciter asserere, seu publicè disputando defendere præsumpserit, eo ipso excommunicatus existat.

Quinta conclusio: Iure diuino tenetur quis ad confessionem peccatorum mortalium ratione periculi carendi confessore, quem nunc habet, non habiturus tempore necessario. Hęc |

p. 818

itidem est omnium consensu recepta sententia in dist. 17. 4. sent. vbi in specie Palud. Io. Maior, & Adria. in d. q. 3. Ang. in summa in verbo, confessio. 1. q. 31. Floren. 3. part. tit. 14. c. 19. §. 3. Syluest. in verb. confessio. 1. 2. q. Melchior Cano in d. Relect. de pœnit. 5. part. ferè ad finem. quo in loco doctissimè hunc in modum distinguit: Quædam præcepta sunt homini, ad certum, & determinatum tempus implẽdaimplenda, vt de ieiunio quadragesimæ, aut vigilia alicuius festi, & eiusmodi non est necesse præuenire, etiāsietiamsi existimemus, impedimentum legitimũlegitimum nos habituros tempore, quo sint implenda. Alia verò præcepta sunt sine determinatione temporis, quæ videlicet nos obligant, vt aliquando impleāturimpleantur, saltem semel in vita, vt sunt media ad salutem necessaria, atque præcepta, quæ de huiusmodi feruntur, anteuertere necessum est, vt de baptismo, de pœnitẽtiapœnitentia. Imò qui nusquam in vita Eucharistiam accepit, credens futurum periculum mortis, nec habiturũhabiturum se Eucharistiæ copiam, pręuenire debet, cùm habet copiam: nam tenetur saltem semel in vita illud præceptum implere.

Hæc deniq;denique adduximus, quo apertiùs probaremus, summum PōtificemPontificem teneri quidem sub grauissimi criminis, & peccati reatu, saltem semel in anno confiteri sacerdoti peccata mortalia. & idem dicimus de sumptione Eucharistiæ in Pascha, aut tempore iure humano alioqui definito, eamq́;eamque conclusionem duabus rationibus adstruimus. Prior quidem à vi directiua iuris humani deducitur, sicuti superiùs commemorauimus. Etenim fatemur summũsummum principem nōnon subijci legibus humanis, quo ad earum vim præcisè cogentem, aut coactiuam, attamen negamus eum eximi à legibus humanis, quo ad vim directiuam, quæ procedit à lege naturali, & eius ratione, simul & à lege humana. Ratio etenim naturalis dictat, principem teneri ad seruandāseruandam legem illam, quāquam eius subditis indixerit. Eadem siquidẽsiquidem ratio, quæ iustam efficit principis legem, quo ad eius cōmunitatemcommunitatem, planè arguit, principẽprincipem teneri ad eiusdem legis obseruationẽobseruationem, & eum dirigit ad hũchunc iustitiæ tramitem, vt conueniat communitati, & existimet legem sibi iustam esse, quam proprijs subditis iustissimam fuisse censuit. Posterior ratio inde colligitur, quòd præceptum de annua confessione, licet aliqua ex parte humani iuris sit, non omninò diuini, verè sit diuini iuris limitati per humanum: ita quidẽquidem vtriusq;vtriusque iuris violatio vnicum peccatum est, quoniam ambo illa præcepta vnicum actum iniungunt, & alterum est alterius determinatio. Nec me latet potuisse ecclesiam longius aut breuius tempus confessioni sacramentali definire: id tamen lege vniuersali fieri potuit & potest, sed semel constituta lege vel seipsum, vel alium ab ea sine causa, & in hac specie grauissima, iustissimaq́;iustissimaque propter vim admistam diuinæ legis, minimè licet principi summo, eius libenter subiturus censuram, non temerè contendimus.

Prolixius profectò, quàm propositæ materiæ conueniebat, quæstionem istam tractauimus, quod lector facilimè condonabit, id etenim ea ex causa fecimus, vt conclusionẽconclusionem, quam de communicatione in diuinis cum ipso excommunicato Rom. Pontifici permittenda, fortius comprobaremus.

Quòd si tractemus de communicatione cũcum excōmunicatoexcommunicato in humanis & temporalibus, ea iure humano est interdicta, atque ideò poterit summus Pontifex ex causa eam permittere absq;absque vlla culpa, vel priuilegio, vel lege lata, quòd si sine causa eam permiserit, malè faciet, nec immunis erit à culpa, quamuis pœna iuris positiui aduersus communicantes cum excommunicatis statuta, remissa ex hoc censebitur, sicuti superiùs scripsimus. & notat Fel. in cap. nulli. de sententia excom.

Sic iura Pontificia pluribus in casibus permisere communicationem cum excommunicatis, quorum mentio fit in cap. quoniam multos. & alijs eiusdem quæst. capitibus. 2. quæst. 3. cap. cùm desideres. cap. si verè. de sentent. excommunicat. l. 33. titulo 9. parte 1. & vbiq;vbique iuris Pontificij interpretes, ac Theologi, præsertim Ang. Syluest. & Caiet. in Summis. Horum autem Canonum causa aliquot hîc breuiter attingam, quo manifestior sit eorũeorum intellectus.

Est etenim responsum in d. capit. quoniam multos. vxorem absq;absque periculo posse communicare cum excommunicato marito, etenim controuertitur an maritus itidem possit cum vxore excommunicata communicare? & glo. inibi tenet, non posse

8

^† maritum cum vxore excommunicata communicare. Idem not. Ioan. Mona. in ca. statuimus. à suprà eodem Syluest. post Goffredum, Summam Rosellam, & alios in verbo, excommunicatio. 5. notab. 2. Regia lex 34. titul. 9. part. 1. ea quidem ratione quòd vir facilimè possit vxorem inducere, & compellere, vt ab excommunicatione recedat. Idem tenet Hostiens. in summa, hoc titul. §. & quæ sit pœna. versic. lex excusat. quorum sententia mihi non placet, imò contrarium iure veriorem esse censeo, vt tandem eodẽeodem iure maritus communicans excommunicatæ vxori, immunis sit à pœna statuta contra communicantes cum excommunicatis, quam sententiam tenuerũttenuerunt veteres quidam, vt testatur Hostien. quos sequuntur Angel. in Summa, verb: excommunicatio. 8. q. 8. Adria. in 4. sentent. in tractat. de clauibus. q. 3. exceptione 6. Ioan. Driedo, de libert. Christ. pag. 241. quibus suffragatur ratio à societate & communione deducta, cùm socius possit communicare sociũsocium excommunicatum. gl. in c. 1. 41. dist. cui similis est in c. si verè. hoc tit. in glo. pen. igitur & maritus iure societatis coniugalis poterit cōmunicarecommunicare cũcum vxore excōmunicataexcommunicata, quod & Card. à |

p. 819

Turre cremata probat in d. c. quoniam multos. Nec oberit ratio in contrarium adducta, etenim ex ea opinor maritum grauiter peccare, si neglexerit is vxorem iure maritali corrigere, & auertere ab illa contumacia, cuius causa fuerit excommunicata: attamen non ex hoc sequitur, priuatum esse communione, & societate vxoris excommunicatæ, & ideò eum in iuris pœnas incidere, si eidem communicauerit.

Sic & in cap. si verè. hoc tit. extra, probatur, licitam esse communicationem cum excommunicato, ad exigendum ab ipso debitam pecuniam, aliamúe rem quampiam, cùm alio qui commodum ex contumacia & delicto consequeretur excommunicatus ipse, qua in re illud est in controuersia, an valeat contractus cum excommunicato factus? & licet prohibita sit communicatio cum excōmunicatoexcommunicato maiori excommunicatione, & illicita sit

9

^† contractus, tamen benè valet, & vim habet etiam in vtilitatem excōmunicatiexcommunicati: nec enim in hac specie quidquam agit excommunicatus auctoritate publica, nec ad spiritualia pertinẽspertinens, sed tamen iure & auctoritate priuata actum omninò temporalem exequitur, quamobrem hanc opinionem tenuerunt Innocent. & Panormit. numero 35. in cap. veritatis. de dolo & contu. idem Panormit. in capit. ad probandum. 2. colum. & ibi Felin. de re iudic. Doctor. communiter in capit. si verè. de sent. excommunicat. Ioan. de Selua in tractatu de benef. 3. parte. q. 4. col. 3. Alfonsus à Castro de potestat. legis pœnalis, libro 2. cap. vlt. conclus. 2. ad finem. quibus adstipulatur text. ad hoc celebris, in capit. felicis. de pœnis. in 6. §. verũverum. Et præterea huic opinioni nihil oberunt quæ in contrarium adduci solent. Nam hîc agimus de actibus extraiudicialibus, & qui priuata auctoritate in temporalibus fiunt, imò matrimonium contractum ab excommunicato, & religionis professio ab eo facta tenent & valent, sicuti & nos in Epitome in 4. Decret. tradidimus 2. parte. cap. 6. num. 3.

Nec communicatio cum excommunicatis propter contractus prohibetur, imò contractus propter communionis prohibitionem, quæ tamen pœnam habet à iure statutam, qua satis est afficere ipsos communicātescommunicantes cum excommunicatis. Ea verò pœna, quòd contractus sit nullus, nullibi in iure statuta est, nec probatur: idcircò isthæc opinio verior apparet, tametsi cōtrariamcontrariam quidāquidam defendere conentur, præsertim Hostien. in d. c. veritatis. & Fortun. in l. Gallus. §. & quid si tantùm. ff. de liberis & posth. colum. 21.

Postremò illud est adnotandum, non adeò superstitiosè

10

^† communionem cum excommunicatis interdictam esse, vt non liceat vllo pacto cum illis communicare. Etenim in his, quæ ad eorum correctionem, & ad salutem animarum pertinent, licitũlicitum est, imò pium cum illis communicare ad illos quidem inducendos in viam rectam, & à praua, pessimaq́;pessimaque contumacia auertendos, vt tandem eos ad gremium reducamus ecclesiæ, à qua propter eorum demerita sunt eiecti. Hoc permittunt leges Pontificiæ, in capit. responso. & in capit. cum voluntate. in principio. hoc titul. de sentent. excom. docet Gratianus in capitul. cum excommunicato. 11. q. 3. ex auctoritate Isidori, cuius meminit Iuo Carnotensis lib. 5. de sent. excommunicat. notat Thomas in 4. sent. dist. 18. quæst. 2. art. 4. diuus item Augustinus enarrans Psal. 54. sic ait: Diligamus inimicos, corripiamus, castigemus, & excommunicemus, cum dilectione etiam à nobis separemus. Videte enim quid dicat Apostolus: Si quis autem non obedit verbo nostro per epistolam, hunc notate, & nolite commisceri cu eo. Sed ne subrepat tibi iracundia, & turbet oculum tuum, non inquit, vt inimicum eum existimetis, sed corripite, vt fratrẽfratrem, vt erubescat. à quo indixit separationem, non præcedit dilectionem. Hæc Augustinus, cuius meminit Alfonsus à Castro de hæres. in verb. excommunicatio. ad finem. vnde constat, non prohiberi cum excommunicatis colloquium, quod ex charitate procedit, & ad charitatem ordinatur: modò id syncerè fiat, absque cautela & simulatione: nam si quis alloquatur excommunicatum, sciens nihil id colloquium ad salutem conducturum, simulatione quadam potius quàm animo fraternæ dilectionis, & correctionis, seipsum decipit, nec pœnam iure statutam euadit. Quod in specie notat Ioannes Maior in 4. sentent. distin. 18. quæst. 2. argumen. 4. igitur erga excommunicatos perseuerare debet diligentia charitatis, eos inuitos castigando & stimulando, quemadmodum & phrenetici, & lethargici nolentes ligari, nec excitari, castigantur & stimulantur, vt excitentur, & ad sanam mentem redeant, auctore Augustino in epistola ad Festum 167.

§. SECVNDVS.

ADeò sanè prohibita est

1

^† communio cũcum excommunicatis, vt nec ea licita sit verbo, nec per epistolam. text. optimus, vbi hoc Doct. notant in capit. si aliquando. de sententia excommunicatio. glo. 1. in cap. constitutionem. hoc eodem titul. & lib. vbi Doct. gloss. in Clement. vlt. & ibi præter alios Bonifaci. num. 7. eodem tit. Felin. in cap. ego N. colum. 2. de iureiur. Roma. & Ias. in l. 1. in princip. 3. col. ff. de verb. obliga. Dec. in cap. 2. colum. 2. de exceptio. quibus adstipulatur text. in cap. clericus. 81. distinct. & in cap. vbi periculum. §. nulli. de elect. isto lib. & in l. 1. ff. ad legem Iuliam Maiest. quibus in locis constat paria esse quidquam tractari verbo, nuncio, & epistola, qua ratione in hac specie communi omnium sentẽtiasententia receptum est, quod modò expressim adnotabimus.

Hinc profectò satis probatur, Episcopum

2

^† non posse licitè communicare cum excommunicato, etiam ab eodem, ante formalem absolutionem ab excōmunicationeexcommunicatione, imò si communicauerit pœna minoris excommunicationis à iure ea, ex causa indicta, afficitur. textus & ibi Doctores in cap. cùm desideres. de sent. excommu. glo. & ibi Dominic. Francus, & alij, in cap. statuimus. hoc tit. & ibi Hostien. & Doct. in cap. nuper. eodem tit. quorum opinio communis est, nec in hoc casu est locus constitutionis in Clement. vlt. eod. titul. vbi constat, Papam communicantem, etiam ex certa scientia cum excommunicato ex hoc minimè videri eum absoluisse, nisi expressim dixerit, & voluerit, eum haberi pro absoluto. Etenim hæc posterior illius constitutionis pars in episcopo nequaquam obtinet, qui tenetur in absolutione ab excommunicatione solennem formam iuris seruare, secundum glo. communiter receptam in dict. Clem. vlt. Abb. & Fel. post alios in dict. cap. cùm desideres. Fortassis idem erit in episcopo, qui verè absoluit absque forma iuris, licet malè faciat eam prætermittens, iuxta ea, quæ tradẽturtradentur inferiùs. §. 11. nu. 7.

Quo autem tempore sit vitandus excommunicatus, pleriq;plerique dubitarunt: nos verò iure veteri Pontificio hanc constituimus vnicam conclusionem. Excommunicatus vitādusvitandus est, statim quòd constat, eum esse excommunicatum. Hæc probatur ratione, & his auctoritatibus, quibus apparet, excommunicatum vitandum fore. Etenim occultè excommunicatus, modò de hac constet excommunicatione, vitandus erit, quia excommunicatus est, nec ob occultam censuram desinit, aut cessat in eo excommunicatio. Nam denunciatio excommunicati minimè eum excommunicat, sed excommunicatum declarat. cap. pastoralis. §. verum. de appellat. statim siquidem absque vlla exequutione excommunicatio afficit eum, in quem fertur. vnde siue occulta sit, siue publica excommunicatio, tenetur qui scit, excommunicatum vitare. gloss. per text. ibi communiter probata in capit. cùm non ab homine. de sentent. excommu. quo in loco summus Pontifex hoc vtitur moderamine, vt

3

^† excommunicatus occultus, & secretus, minimè vitetur publicè, sed tantùm secretò: excommunicatus autem publicus publicè etiam vitetur: imò nec secretò tenetur quis vitare excommunicatum, quem ipse scit excommunicatum esse ex reuelatione confessionis sacramentalis, id est, sibi facta in confessione sacramẽtalisacramentali, quemadmodum notant Hostien. & Henric. in dicto capit. cùm non ab homine. Richard. in 4. sentent. distinct. 21. Dominic. à Soto in Relectione, de ratione tegendi secretum, membro tertio. quæst. 4. dubio 3. & hoc ratione illius omnium maximi sigilli, quod confessioni sacramentali conuenit ad secreti obseruationem, quamuis Scotus in dict. 21. distinct. contrarium teneat, scribens, Confessorem teneri vitare excommunicatum, quem ex reuelatione secretissima confessionis scit in excommunicationem incidisse, adhuc coram alijs, si id fieri possit absque confessionis reuelatione. Hoc enim falsum est: nam confessor etsi scientiam istam habeat, verè ignorans est huius excommunicationis, cùm ea lata sit à lege humana exteriori, & per actũactum exteriorem debeat eius scientiam habere, vt vitare teneatur ipsum excommunicatum, quamobrem nec secretò tenetur hunc excommunicatum vitare, licet Adria. in 4. dum tractat de confessio. sigillo. in cap. circa materiam. ad finem, reprobans Scoti sententiam concedat, hunc confessorem teneri ad secretò vitandum istum excommunicatum, quod adhuc falsum esse censemus.

Quid autem de excommunicato, qui nec secretus, nec publicus est? nam si quis sciat Petrum excommunicatum esse, ac possit eandem excommunicationem probare duobus testibus, profectò hic non est publicus excommunicatus, nec itidem occultus: & tamen Panor. Henric. & Fel. in d. c. cùm non ab homine. rursus idem Henr. in d. c. cùm desideres. col. 2. |

p. 821

opinantur, teneri quem vitare hunc excommunicatum, cùm is occultus excommunicatus non sit. Sed in hac specie contrarium not. Innoc. in c. inquisitioni. de senten. excommu. quem sequuntur ibi Anto. Card. & Doct. frequentiùs existimantes, excommunicatum nōnon esse ante denunciationem publicè vitandum, nisi sit notoriè excommunicatus, in quam opinionem inclinant Durand. in 4. sent. dist. 18. q. 5. & ibi Palud. q. 6. nec enim tenetur quis testes in publicum producere, vt pubicè teneatur excommunicatum vitare. sic denique magis applaudet Innoc. sent. contra Panor. & alios, qui de publicè vitando excommunicato tractauere: nam de secreta & occulta euitatione dubium non est, cùm secretè vitandus sit etiam occultus excommunicatus, sicuti constat in d. c. cùm non ab homine.

Illud verò non est prætermittendũprætermittendum, ad hunc effectum, vt excommunicatus publicè vitandus sit ante denunciationẽdenunciationem, sufficere

4

^† famam publicam ipsius excōmunicationisexcommunicationis. quod probatur in d. c. cùm desideres. 2. eius parte. Nec videri debet hoc cuiquam mirũmirum esse, siquidem hoc non est ex sola fama publica ita constituendum, sed tũctunc demùm, cùm propter famam fuerit indicta compurgatio, quāquam subire is noluerit, vel in ea defecerit, vt ex eo. c. cùm desideres, apertissimè colligitur, secundũsecundum Inno. IoāIoan. And. Card. & Anchar. inibi. Domi. in c. 1. §. vlt. col. penul. de homicid. in 6. is etenim qui deficit in compurgatione, aut eam subire sibi iure dictam recusat, præsumptione quidem admodum vrgenti conuincitur. glo. communiter recepta in c. insinuatum. de Simonia. & in c. inter. de purgat. canoni. sed Panor. & Henric. in d. c. cùm desideres. Rom. consil. 237. col. vltim. Bald. in c. 1. in princ. hîc finitur lex: & consuet. regni incipiunt, existimant, solam famam pubicam sufficere ad euitandum excommunicatum. Hîc etenim agimus de animarum salute, atque ideò fama sufficiens testimonium est, vt interim vitemus eũeum, qui ex ea censetur excommunicatus, quod apertissimè probatur in d. c. cùm desideres. 2. par. quo in loco summus Pontifex simpliciter statuit, excommunicatum vitandum esse propter solam famam, donec seipsum cōpurgaueritcompurgauerit. Vides igitur Lector optime, solam famam sufficere, vt excommunicatus euitetur, nec ad hanc euitationem, compurgationis defectũdefectum expectandum fore. idem constat in cap. illud. de clerico excom. ministr. Etenim in eo responsio consulitur excommunicato, quòd propter solam famam publicam excommunicationis, abstineat à diuinis. in dubijs siquidem, vbi de periculo animæ agitur, adhuc in exteriori iudicio certior via est eligenda. gloss. in c. 1. de scrut. & in c. iuuenis. de sponsalib. qua ratione fama publica sufficit, vt excommunicatus vitetur, sicut notātnotant Abb. Rauenna, & alij in d. c. illud. quem text. ad hoc dixit singul. Aret. in cap. inquisitionis. §. vlt. de accusat. notat Gonsalus à Villadiego, in tract. de irregularit. capit. 2. col. 2. qui tamen exigit famam istāistam aliquo adminiculo coadiuuari. Cui adstipulatur decisio text. in cap. cùm tu. de testibus. vbi probatur, in dubio præsumi quempiam nulla esse affectum excommunicatione. Sed tamen illa responsio specialem rationem habet, nempe cùm vtrinq;vtrinque adductis testibus, & probationibus, dubium constituitur, an excommunicatio lata fuerit post appellationem, vel ante eam. Is etenim qui allegauit, excommunicationem latam fuisse post appellationem, vt ea nulla iudicetur, id legitimè probauit per testes hoc ipsum apertissimè testificantes. Hæc verò probatio non confunditur per probationem alterius, qua testes asseuerant, excommunicationem latam fuisse ante appellationem, cùm potuerit verè excommunicatio, de qua hi testes intelligunt, ferri ante appellationem secundò repetitam, & interpositam, nōnon tamen ante omnem appellationem eam latam fuisse cōstatconstat, quod necessarium est. præsumitur sanè potius sæpiùs appellatum, quàm sæpè latam fuisse

5

^† excommunicationem, cùm ex natura rei appareat frequentissimè, appellationem repeti, non ita excommunicationem, quæ sentẽtiasententia grauis est, atq;atque ideò maturo consilio ferenda. vnde constat ratio tex. in d. c. cùm tu. quemadmodum ibi explicant Pano. Fel. & alij. Ias. in l. 2. C. de bonorum posses. secundum tabul. missam equidem facio rationem illam, quæ solet huic aptari responso: scilicet, ad vitandum periurium in testibus, Romanum Pontificem in d. c. cùm tu. præsumpsisse, appellationem sæpè propositam fuisse, quod Doct. notant in d. l. 2. & aliquot ex Canonistis in d. c. cùm tu. post glo. ibi And. Alcia. in tract. de præsumpt. reg. 3. præsump. 16. num. 3. quia isthæc ratio sufficiens non est, & ideò communiter refellitur, vt scribit Fel. in d. cap. cùm tu. col. pen. nam in ea Decretali Roman. Pontif. pronunciat sententiam excommunicationis esse nullam, quia lata post appellationẽappellationem: nec tractat de periurio testium excusando, sed potius de præsumenda iustitia ipsius actus, licet eadem vtatur præsumptione ad hoc, ne testes reatu periurij notentur.

Hinc sanè expendi poterit adnotatio gloss. celebratissimę, in cap. venerabilibus. §. vlt. hoc eod. tit. & libro, quæ auctoritate illius textus respondit, in dubio quoties agitur, an excommunicatio præcesserit appellationem, vel eam sequuta fuerit, præsumendum fore, ipsam excommunicationem præcessisse: quam equidem glo. laudant mirum in modum Doct. ibidem. Anto. Aret. & Felin. col. 3. in cap. cùm tu. de testibus. idem Felin. in cap. Apostolicæ. nu. 18. de exceptionib. Fel. rursus in cap. auditis. de præscript. nu. 33. idem in c. nouit. de iudic. col. 2. Dec. in c. in præsentia. col. 5. nu. 13. de probat. |

p. 822

Ant. & Imola in cap. super eo. in 2. de appel. vbi Dec. col. 1. asserit, hāchanc opinionem communem esse, quæ verior est, licet Dec. post Bald. ibi contrariam existimet iure probabiliorem esse, pręsertim communis sententia ex eo procedit, quia satis strictam habet eius praxim, si tres casus & species consideremus.

Primus enim casus constituitur in animæ iudicio, quo ad hunc effectum, vt abstineat quis à diuinis officijs, & tunc præsumendum est, excommunicationem præcessisse, & appellationem post eam sequutam fuisse. ita sanè in hac specie admonet, & probat Card. in Clem. 1. q. 15. de sepultu. Dec. item in d. cap. super eo. cùm sit in dubio tutior via eligenda, sicuti paulò antè tradidimus.

Secundus casus est, cùm appellatio ipsa ad excommunicationem refertur, quia interponitur ab ea, & in hoc casu vera est communis opinio, vt præsumamus, excōmunicationemexcommunicationem præcessisse, secundum Bald. in l. ampliorem. §. vlt. C. de appellat.

Tertia species exponitur in hunc quidem modum, vt quicunque allegauerit vel excommunicationem, vel appellationem pręcessisse, is teneatur id probare, nec vlla possit vti præsumptione. l. ei qui. ff. de probat. l. actor. C. eodem tit. nam qui fundamentum intentionis propriè assumit à tempore, probare tenetur ipsum tempus. l. vlt. & ibi Bald. C. an seruus ex suo fact. Bart. & Alexand. in l. non solùm. §. sed vt probari. ff. de noui oper. nunciat. idcircò in hac quæstione communis sententia in hunc sensum est accipienda, vt explicant Rota Antiqua. 317. Dec. in dicto cap. super eo. col. 1. & 2. præmittuntq́;præmittuntque idem Panor. & alij in dicto cap. cùm tu. quòd si hæc vera sunt, tunc demũdemum præsumptioni, de qua opinio communis agit, locus erit, cùm pares sint super hac re probationes de eadem quidem excommunicatione, & itidem de eadem certaq́ue appellatione, præter responsum & interpretationem Romani Pontificis, in dicto c. cùm tu. in quo Canonici allegantes, excommunicationem post appellationem latam fuisse, satis hoc probasse videntur per testes idoneos, licet è contrario probatum fuerit, appellationem propositam fuisse post excommunicationem. Quibus illud addere non prætermittemus, quòd excommunicatio lata ante appellationẽappellationem valet, & ligat, nec reuocatur attentatorum remedio, etiamsi lata sit intra terminum datum ad appellandum. gloss. in verbo, appellatum. in capitulo, venerabilibus. §. porrò. isto titul. cuius opinionem contra Ioan. Mona. fatentur communem esse Dominic. & Franc. ibi. & eam sequitur Felin. in capit. quo ad consultationem. de re iudic. numero 26. quod est maximè obseruandum ad limitationem text. in capit. non solùm. de appellat. isto lib. quia excommunicatio vel statim tenet, vel est nulla, nec pendet ab appellatione proponenda, si simpliciter lata fuerit.

Hæc profectò hoc in loco ea ratione tradidimus, vt constet, quo ad euitationem excommunicati sufficere famam publicam absque alio quidem adminiculo, quod in dicto capit. cùm desideres. & in dicto cap. illud. satis probatur, & id magis communi sententia receptum est. non enim agitur de graui præiudicio. Quòd si ageretur de puniendis his, qui excommunicatum non vitauerint, aut de pœna ipsius excommunicati, qui se immiscuit diuinis, dubio procul non sufficeret excommunicationis probatio per publicam famam. text. optimus in dicto capit. illud. notant Felin. in cap. cùm contingat. colum. 3. de rescript. idem in dicto cap. cùm desideres. col. 1. & in dicto c. cùm tu. col. vlt. Anto. in capit. veniens. colum. vlt. de testibus. in 1. Dec. in capit. 1. de appellat. col penult. text. ad idem singul. in cap. 1. de exceptio. isto lib. cuius statim in §. sequenti mentionem agemus. hi ergo auctores, qui voluerunt, famam solam, etsi publica sit, non sufficere ad probandam excommunicationem, admittendi non sunt quo ad effectum vitandi excommunicatum, quæ quidem vitatio modicum infert præiudicium, & præterea in dubio cautior est, eorum verò sententia vera erit, si tractetur de pœna inferenda his, qui communicarunt cum excommunicato, vel ipsimet excommunicato, qui se diuinis officijs minimè abstinuerit, aut tandem de alio graui præiudicio, quod ex præmissis constat. Idcircò cùm interdictum ecclesiasticum maximum inferat præiudicium populo Christiano, non erit id obseruandum propter solam famam, nisi alijs coadiuuetur adminiculis. quod probatur in capitul. 1. de postulatio. prælat. vbi hoc ipsum notat Dec. numero 27. licet Abb. & Barba. ibi simpliciter plurimum tribuentes famæ, contrarium voluerint.

Verùm si constiterit,

6

^† semel quem excommunicatum fuisse, præsumendum est, eum adhuc in eadem esse excommunicatione, donec appareat, eum absolutum esse, etenim ex eo, quòd allegatur Petrum excommunicatũexcommunicatum nũcnunc esse, & probetur excommunicatum fuisse, præsumitur adhuc in eadem manere excommunicatione. cap. sicut nobis. & ibi Abb. de sent. excom. glo. insignis in c. ꝓposuitproposuit. de cler. excom. minist. ibi Abb. & Doct. eam cōmunicommuni consensu sequuntur. not. Rota in antiq. 238. Anchar. consil. 64. Fel. in c. scribam. nu. 3. de præsump. Euerardus loco à tempore ad tempus, cap. 42. And. Alcia. de præsumpt. reg. 2. præsumpt. 6. qui tamen hanc opinionẽopinionem intelligit in excommunicatione lata simpliciter. Nam si ea conditionalis sit, non obtinet hæc præsumptio, potuit enim qui excōmunicaturexcommunicatur pendẽtependente conditione satisfecisse. quod ita tenuerũttenuerunt Inno. in c. super his. de accusat. Abb. in d. cap. proposuit. |

p. 823

& Rota in nouis. 444. imò & præter istum casum, etiamsi excommunicatio non sit conditionalis, sed simplex, nihilominus quo ad communicantes cum eo præsumitur absolutus, si communi opinione existimatur iam absolutus, & liber ab excommunicatione. Item, vbi esset elapsum à tempore excommunicationis aliquod tempus ita longum, vt attenta qualitate personæ, præsumendum arbitrio boni viri sit, eum iam absolutum fuisse, & ad gremium Ecclesiæ redijsse, secundum Abb. & Doct. in dicto cap. proposuit. vnde inspecta integritate illius, qui olim fuerit excommunicatus, eiusq́ue propriæ spiritualis salutis cura, & solicitudine, liceret cum eo communicare absque vllo criminis, & pœnæ periculo, vt expressè docent Henricus in dicto cap. cùm desideres. & Syluest. in verb. excommunicatio. 5. col. dubio 17.

Has autem veterum concertationes in ea quęstione, quando sit excommunicatus vitandus, dirimere cupiens Synodus Basiliensis, in hunc sanè modum statuit sessione 20. vndecimo Calendas Februarij, anno Domini millesimo quadringentesimo tricesimoquinto.

Ad vitandum scandala,

7

^† & multa pericula, subueniendumq́ue conscientijs timoratis, statuit etiam, quòd nemo deinceps à communione alicuius in sacramentorum administratione, vel receptione, aut alijs quibuscunque diuinis, vel extra, prætextu cuiuscunque sententiæ, aut censuræ Ecclesiasticæ, seu suspensionis, aut prohibitionis ab homine, vel à iure generaliter promulgatæ, teneatur abstinere, vel aliquem vitare, aut interdictum Ecclesiasticum obseruare, nisi sententia, prohibitio, suspensio, vel censura huiusmodi fuerit in vel contra personam, collegium, vniuersitatem, Ecclesiam, aut locum certum, aut certam, à iudice publicata, vel denunciata specialiter, & expressè, aut si aliquam ita notoriè excommunicationis sententiam constiterit incidisse, quòd nulla possit tergiuersatione celari, aut aliquo modo iuris suffragio excusari. Nam à cōmunionecommunione illius abstineri vult, iuxta Canonicas sanctiones. Per hoc tamen huiusmodi excommunicatos, suspẽsossuspensos, interdictos, seu prohibitos, non intendit in aliquo releuare, nec eis quomodolibet suffragari. Hactenus synodus Basiliensis ante eius dissolutionem, vt auctor est Florent. 3. part. tit. 25. c. 3. huiusq́;huiusque decreti, iuxta hanc seriem meminere pragmatica sanctio Gallicana, tit. de non vitandis excom. in princip. Panorm. in Clem. 2. de senten. excom. Nicolaus in supplemento Pisanellæ, in verbo, Clericus. 3. in fi. eandem literam agnoscere videtur Felin. in cap. ad probandum. col. pen. de re iudic.

Quidam verò ex concilio Constantiensi eandem constitutionem referunt, paululum mutata litera quo ad eius secundam partem, ita quidem exceptionem à regula priori exponenti: saluo si quem pro sacrilega manuum iniectione in Clericum sententiam latam à Canone adeò notoriè constiterit incidisse, quod factum non possit aliqua tergiuersatione celari, nec aliquo iuris suffragio excusari. Hęc sanè est sententia præcitatæ cōstitutionisconstitutionis: quemadmodum eam retulere Flor. in d. c. 3. & idem in tract. de censuris. c. 83. Feli. in c. cùm ab homine. de sen. excom. idem in c. Rodulphus. de rescriptis. col. pen. Syluest. in verbo, excommunicatio. 5. q. 3. Ioan. Driedo de liber. Christ. pagi. 88. Maior in 4. sent. dist. 18. q. 3. Caieta. in summa, in verbo, excommunicatio minor. & in 2. 2. q. 12. arti. vlti. Dec. in c. 2. de except. col. 2. Adria. in 4. sent. tract. de confessione. q. 9. rursus in trac. de eucharistia. q. vlt. in c. oritur quęstio. idem Adrian. in materia de clauibus. q. 3. quo in loco etiam meminit Basiliensis decreti, secundum eam lectionem, quam nos adduximus. Ex quibus satis apparet maximum discrimen inter has prædictæ constitutionis literæ diuersas lectiones. Etenim ex Constantiensi apertissimè probatur, nōnon omnem notoriè excommunicatum ante denunciationem vitandum fore, sed eum tantùm, qui ex causa iniectionis manuum in Clericum omninò notoriè sit excommunicatus. At ex Basiliensi concilio constat, quemlibet omninò notoriè excommunicatum ante denunciationem vitandum esse. Tandem Fel. in d. c. Rodulphus. col. vlti. dubius est hac in re ea quidem ex causa, ꝙquod non legerat nec viderat acta concilij Basiliensis: & tamen in hanc inclinat sententiam, vt existimet, concilij Basiliensis literam, vt posteriorem obseruandam esse, quod & Syluest. apertius fatetur. eandẽeandem concilij Basiliensis constitutionem refert Martin. Azpilcueta in c. 1. §. laboret. de pœn. distin. 6. nu. 10. etiamsi meminerit alterius literę, quæ citatur ex Constantiensi synodo. ego verò etsi sæpissimè perlegerim acta, & Canones concilij Constantiensis, nusquam tamen hanc constitutionẽconstitutionem potui reperire: atq;atque ideò opinor fuisse à Martino Quinto tempore eiusdem concilij conditam absq;absque ipsius concilij Decreto. Deinde video apud acta concilij Basiliensis legi, & contineri eandem constitutionem iuxta sensum, & lectionem paulò antè notatam: cui standum esse censerem dubio procul, nisi à tot auctoribus, iuxta sensum alterum hæc ipsa constitutio foret sæpissimè citata: & nihilominus minimè auderem à Basiliensi constitutione discedere: cùm ea posterior sit, & quæ in illa Synodo, & Constantiensi acta fuerunt circa damnationem quorundam articulorum hæreticorum, & causas beneficiales, ac censuras, approbata fuerint Apostolica auctoritate. sicuti apparet ex bullis Martini Quinti, & Nicolai Quinti Rom. Pontific. quæ quidem approbationes in ipso conciliorum codice continentur.

p. 824

Ex omnibus his deducitur per hanc constitutionem, vtcunque ea legatur, tolli, & corrigi distinctionem tex. in c. cùm non ab homine. de sentẽsenten. excom. quo expressim probatur, excommunicatum publicum, publicè vitandum: excommunicatum verò occultè, & secretè. Etenim etiam secretò vitandus non est excommunicatus occultus, & secretus. quod in dict. constitutione, ad sedandas proborum virorum conscientias statutum est.

Secundò deducitur ab eodem decreto, non esse vitandum ante denunciationem excommunicatum, cuius excommunicatio duobus etiam testibus probari possit, nec publicè, nec priuatim. atq;atque ita probatur opinio Innocentij, cuius paulò antè mentionem fecimus. §. isto. versi. quid autem de excommunicato. Nam non tenemur vitare excommunicatum ante denunciationem, etiamsi probare duobus testibus possimus excommunicationem. Atque ideò tollitur opinio contraria Panor. Henrici, & Felin. in d. c. cùm desideres.

Tertiò hinc constat non sufficere famam publicāpublicam, vt teneamur vitare excommunicatos ante denunciationem: non enim tenemur eos vitare, quamuis adsit fama publica excommunicationis. idcircò tollitur responsio tex. in d. cap. cùm desideres. 2. eius parte, de qua modò disputauimus.

Quartò, ex eadem constitutione ipse infero, non esse vitandum excommunicatum ante denunciationem, etiamsi speciatim, & nominatim sit excommunicatus, & mihi de ea excommunicatione constiterit. hoc probatur: quia eadem constitutio Basiliensis Concilij exigit denunciationem excommunicationis, etiamsi certa sit excommunicatio. & præterea vsus, atque communis interpretatio Christiani orbis in hunc sensum accepit prædictāprædictam constitutionem: idcircò idem erit dicendum in eo, qui nominatim fuerit excommunicatus, vt is necessariò vitandus minimè sit, nisi post denunciationẽdenunciationem, quod expressim notat Chos. in pragm. sanctione Gallicana, tit. de excommuni. non vitand. in verb. generaliter. cui subscribit egregius Doctor Martinus Azpilcueta in d. §. laboret. nume. 22. tametsi Adrian. in 4. sentent. tractat. de sacramento eucharistiæ. c. viso de impedimentis. versic. quantum ad tertium. & in tractat. de confessione, dubio 9. teneat contrarium: existimans excommunicatum nominatim, & specialiter, vitandum esse ab eo qui scientiam excommunicationis habuerit, iuxta distinctionem text. in dict. c. cùm non ab homine. Etiam ante denunciationem. Cuius opinionis ea est ratio, quòd constitutio Basiliensis concilij tantùm restringat vetera iura, quo ad excommunicatum generaliter, nec quicquam mutauerit quo ad nominatim, & speciali excommunicatione affectum. Et quia fortassis quibusdam hęc Adriani sententia placebit, oportet exponere, quis dicatur nominatim excommunicatus. Nam & Ioan. à Medina in Codice de pœnit. tract. 2. c. de confessione confessori excōmunicatoexcommunicato facta, idem quod Adrian. tenet, licet suspicetur, contrariam sententiam consuetudine receptam esse. Et Bernard. in c. à nobis. in 1. de senten. excom. asserit, eum dici

8

^† nominatim excommunicatum, qui fecerit aliquid contra Canonem ita excommunicationem decernẽtemdecernentem: Quisquis hoc fecerit, sit excommunicatus. Etenim si constiterit, Petrum actum hunc prohibitum fecisse, erit nominatim excommunicatus. quæ quidem conclusio nec vera est, nec probatur in locis per gl. adductis. atque ideò frequentiori Doctorum suffragio improbatur. est ergo, & dicitur ille nominatim excommunicatus, qui hac notatur censura, expresso nomine proprio: aut aliquot appositis signis, quæ certè, & absque vllo dubio eum, qui excommunicatur significent, & demonstrent. text. opt. in l. nominatim. ff. de cond. & demonst. l. 1. & 2. ff. de libe. & posthu. §. nominatim. Insti. de exhæred. lib. ex quibus hanc opin. adnotarunt gl. in c. cùm & plantare. §. excommunicatos. de priuileg. & in c. constitutionem. hoc tit. & ibi. gl. in Clem. 1. in verb. nominatim. de vita & honest. Cle. quas Doct. communi consensu probant, & sequuntur inibi. & Panor. in c. in Lateranensi. de præb. Cardi. in d. Cle. 1. 7. quæstio. idem in Cle. de sepult. Aret. post alios in l. 1. & Socin. in l. 2. ff. de lib. & posth. Chosm. in prag. sanctione tit. de excommunicatis non vitand. in verb. expressè. quorum sententia ea ratione constat quantum ad hunc tractatum, quem modò explicamus, quia tantùm hic requiritur, quòd nominatim fiat excommunicatio ad certitudinem illius, qui excommunicatur. Quòd si ad substantiam, & formam exigatur nominatim aliquid fieri, an sufficiat, signa aliquot adscribi omisso nomine proprio, quæ certum constituant eum, in quem actus dirigitur, tradunt Ias. Areti. & Socin. in d. l. 1. & 2. post alios. ff. de liber. & posthu. Abb. in d. c. in Lateranensi. Tiraquellus, in l. si vnquam. C. de reuocan. donat. in verbo, reuertatur. nu. 234.

Quintò, perpensa litera concilij Basiliensis colligitur, notoriè excommunicatum ita, vt nulla possit tergiuersatione celari, aut excusari, vitandum omninò esse, quod manifestè probatur in eadem cōstitutioneconstitutione, qua quidem partim sustinetur, quod veteri Iure statutum est in d. c. cùm non ab homine. siquidem ex eo etiam ante denunciationem vitandus est secretò, & publicè is, qui publicè, & notoriè sit excommunicatus. Etenim Iure concilij Basiliensis ea conclusio obtinebit, cùm ita notoria fuerit excommunicatio, quòd nulla possit excusatio suffragari. Huic interpretationi conuenit quod Felin. tradit in d. c. Rodulphus. de rescript. nu. 37. post Panormitanum in c. cùm |

p. 825

non ab homine. de iudic. col. 12. versi. sed certè subtiliter. & Domi. in c. cùm secundum leges. de hæret. in 6. nempe, nullam

9

^† sententiam declarationis requiri, aut necessariam fore, vbi quid notorium ita sit, quòd nullam excusationem habeat, nec possit vlla tergiuersatione celari: licet alioqui declaratio necessaria sit vbicunque pœna aliqua, etiam ipso iure pro aliquo crimine infligitur. cap. cùm secundum leges. de hæret. isto libr. l. eius qui delatorem. vbi Bartolus. ff. de iure fisci. Ancharanus in Clem. 1. nota. 6. de pœnis. Gulielmus à Monte Lauduno in cap. vnico, suprà, de vita & honestate Clericorum. Felinus in cap. 2. colum. 1. & 2. de sponsal. Abb. in consilio 68. lib. 2. Francus in cap. vlti. colum. penult. de confess. in 6. his etenim in locis frequentissimo omninò consensu receptum est, regulariter sententiam in pœnis ipso etiam iure statutis requiri, quæ declarationem inducat, & tamen eam nōnon esse necessariam, vbi crimen ita notorium sit, quòd nulla possit obtegi, aut celari tergiuersatione, adnotarunt Panormitanus, Domin. & alij modò expressim citati. & idem Panormit. in c. cùm Vintoniensis. de electione. colum. vltim. Sed hæc consideratio non omninò congruit huic materiæ: siquidem ante concilium Basiliense ad euitationem publicam excommunicati, satis erat sufficiens ipsa publica excommunicatio, licet non foret ita notoria, quòd nulla tergiuersatione celari possit: & ad occultam, sufficeret item occulta excommunicationis scientia: sicuti probatur in dicto c. cùm non ab homine. de sentent. excommunicationis. nec oberit textus in cap. peruenit. in 1. de appellat. vbi denunciatio necessaria videtur aduersus notorium percussorem Clerici. quia inibi tantùm agitur de ea quæstione, an non obstante appellatione sit declarandus, & denunciandus notorius percussor Clerici: & responsum est à Romano Pontifice, quòd non, obstante appellatione, quę in ea specie friuola est, iudex procedat ad declarationem, & denunciationem notorij percussoris Clerici. quin & præter ista opinio Panormita. & Felini tunc vera erit, cùm iudex exequutionis, sit etiam iudex competens ad cognitionem ipsius causæ: tunc etenim non erit necessaria sententia declarationis, si ita notorium sit crimen, quòd nulla valeat excusari ratione: sed poterit exequutio fieri absque declaratione: at si iudex, qui exequuturus pœnam est, non sit iudex competens causæ cognitionis, profectò etiam in notorijs omninò erit necessaria declaratio illius iudicis, qui de re principali iure cognoscere poterat: quod notant Domini. in consilio 136. columna vltima. & Alberi. in Rubrica de hæreticis, quæstione 13. numero 43. & 46. ipse verò adhuc indistinctè potiùs admitterem eam opinionem, quæ declarationem requirit ad exequutionem pœnæ, etiam ipso iure impositæ, etiamsi notorium crimen sit, & itidem eius auctor: quòd praxis recepisse videtur: & plurimum probat textus in dicto capit. peruenit. & in capit. inter dilectos. de excess. prælat. atque ita aduersus Felinum & alios tenent Hippol. in Rubric. C. de probatio. numero 226. Caietanus in 2. quæstio. 12. articul. 2. & Syluest. in verbo, Assasinus. in fine. quibus addi poterit, etiam ante declarationem posse conferri beneficium ecclesiasticum, tanquam ipso iure iam vacans: licet non possit possessio auferri ab ipso possidente, donec lata sit sententia declaratoria, secundum Francis. de Ripa, in cap. sæpè. de restitu. spol. colum. penult. cuius sententia erit obseruanda ad interpretationem text. in cap. 1. de homicid. isto libro.

Superest igitur, quo ad excommunicati euitationem, nouam esse constitutionẽconstitutionem istam concilij Basiliensis ad exceptionem notorij excommunicati, in hoc equidem sensu, si præmittamus Martinum quintum iam olim tempore Constantiensis synodi, tantùm excepisse notorium Clerici percussorem: quòd si vetera iuxta obseruanda forent, maximè his conueniẽsconueniens est simplex, ac generalis exceptio notoriè excommunicati: tametsi ea non admodũadmodum conueniat fini, in quem ista constitutio dirigitur: nempe ad vitanda scandala, & sedandas proborum virorum conscientias. idcircò magis recepta est in Christiano orbe Martini quinti, & Constantiensis constitutio, illud verò est adnotandum, etiam constitutionem Basiliensis concilij in exceptione notoriè excōmunicatiexcommunicati, maximè differre à veteri iure. Nam secundum vetera iura satis erat, aliquem esse notoriè excommunicatum eo modo, quo aliquid dicitur notorium iuris: scilicet per confessionem, per sententiam, & similia argumenta. c. vestra. de cohabit. cler. & mul. At iuxta constitutionem Basiliensem est necessarium, quòd sit notorius excommunicatus per operis euidentiam, ita, vt nulla possit tergiuersatione celari: quod explicat Chosmas in pragm. sanct. tit. de excom. non vitand. in verbo, suspensionis.

Sextò, ex eisdem constitutionibus poterit tolli anxia quædam quæstio, quæ plerosq;plerosque torquet. Etenim iure cautum est, non esse audienda

10

^† missarum solennia, cùm ea celebrantur à presbyteris notoriè fornicarijs, & concubinam habentibus. c. nullus. c. præter. 32. dist. vbi Docto. c. vlt. & c. vestra. de cohabit. cler. & mul. glos. in c. de homine. de celeb. miss. Henric. in c. si celebrat. col. 5. de cler. excom. minist. Theologi in 4. sentent. distinct. 13. vbi Gabriel. q. 1. dubio 4. Card. à Turrecremata in d. c. nullus. nec item sacramẽtumsacramentum pœnitentiæ accipere ab eisdem per cōfessionemconfessionem sacramentalem. Hoc siquidem verum est, iuxta prædictarum constitutionum decisionem: tunc demum, quando hic notoriè fornicarius fuerit denunciatus, |

p. 826

vel in aliquo casu exceptio in dictis Martini quinti, & concilij Basiliensis Canonibus, quorum paulò antè mentionem fecimus. ex quibus ita hanc controuersiam definiendam esse censent Chosmas in d. verb. suspensionis. Floren. 2. parte, titu. 9. c. 10. §. vlt. Ioan. Maior in 4. sent. distin. 9. dubio vlti. Syluest. in verbo, Missa. in 2. quæstione 3. Adrian. in 4. senten. tracta. de eucharistia. quæstione penult. & in tract. de confessione, quæstione 9. Martinus ab Azpilcueta in cap. 1. §. laboret. 2. col. de pœn. dist. 6.

Postremò non est prætermittendum, quod in eadem constitutione Basiliensis concilij parte vlti. est statutum: nempe, per eam decisionem nullum ius ipsis excommunicatis tribui, nec concedi: imò ipsi iuxta veteres Canonicas sanctiones, etiam ante denunciationem tenentur abstinere ab his, quę excommunicatis sunt interdicta eodem modo, quo ante eandem constitutionem tenebantur. Iure autem Pontificio

11

^† excommunicati, etiam ante denunciationem, regulariter abstinere debent à communione fidelium, quæ & alijs cum eisdem excommunicatis est interdicta. Nam & grauius peccatum est excommunicato, si alios non vitauerit, quàm alijs, si eum non fugerint, & ab eius communione abstinuerint. Magis etenim obligatur excommunicatus ad vitandum alios, quàm alij ad vitandum illum. ipse siquidem excommunicatus propter proprium delictum, & in pœnam illius obligatur ad vitandum alios, alij verò non in pœnam sui delicti, sed in pœnam ipsius excommunicati tenentur vitare illum. vnde sequitur, quòd magis peccat excommunicatus communicando alijs, quàm alij communicando illi. text. opt. in c. illud. de cler. excom. minist. gl. celebris in c. quoniam. 11. q. 3. quæ asserit, excommunicatum communicando personis sibi subiectis mortaliter peccare, licet illę communicando ipsi non peccent. Est tamen illius gl. conclusio in eum accipienda sensum, quem superiùs exposuimus in §. præced. nu. 8. scilicet maritum non posse nec patrem communicare vxori, aut filio excommunicatis: quamuis hi absque vllo crimine communicare valeant marito, & parenti excommunicatis. Nec gl. vsquam sensit, grauius peccare parentem excommunicatum communicando filijs non excommunicatis, quàm ipsi filij, si liberi ab hac censura parenti excommunicato cōmunicauerintcommunicauerint, qui tamen in hoc nullam culpam ex communione contraxere. rursus in dict. c. illud. Papa tantùm scribit, multò magis periculosum existere excommunicato non vitare, quàm non vitari: quia non vitare, cùm in eo sit, excommunicatus sine delicto non potest: sed cùm ex alijs pendeat, sine suo delicto poterit non vitari. quibus sanè verbis constat, excommunicatum delinquere, si ipse minimè abstinuerit à fidelium cōmunionecommunione: cùm in hoc dignus culpa sit: at si ab alijs non vitetur, nullo posse notari crimine: siquidem absq;absque eius culpa poterit ab alijs non vitari. Ex his verò minimè colligitur, grauiùs peccare excommunicatum, si alios non vitauerit, quàm alij, si eum non fugerint. Hęc obiter adnotauimus, existimantes nihilominus, excōmunicatumexcommunicatum regulariter peccare, si se communioni fidelium qua interdictus est, etiam ante denunciationem immiscuerit: quod in d. c. illud. satis probatur. vbi gl. & Doct. Quamobrem cùm per Basiliense concilium nullum detur ipsi excommunicato patrocinium, manifestum fit, ipsum teneri, vt iure veteri tenebatur, etiam nunc ante denunciationem abstinere ab ea communione fidelium, qua interdicitur à iure, ea quidem lege, qua & alij ante Basiliense concilium ipsum vitare tenebantur. ipse verò excommunicatus iure tenetur abstinere à communione fidelium, & à diuinis, sicuti post alios tenent Panor. in d. c. illud. & in c. nulli. de senten. excom. Syluest. in verb. excommunicatio. 3. q. 5. qui expressim hanc interpretationem concilio Basiliensi, vel Constantiensi aptissimam esse opinatur, vt excommunicatus, etiam occultè teneatur à communione fidelium, & à diuinis abstinere ante denunciationem. Cuius opinio mihi satis placet, modò illud obseruetur, quandoque excommunicatum, nondum denunciatum minimè teneri à communione fidelium abstinere, si ex hoc occultum eius crimen, & occultam excommunicationem proderet grauissimo cum scandalo. quod licet Syluest. refragetur, ipse admitterem quo ad communionem fidelium, quæ non pertinet ad Sacramentorum perceptionem. Non etenim censeo, etiam occultum excommunicatum posse diuina missarum solennia celebrare, aut Sacramenta percipere. nam siue is occultus sit, siue publicus excommunicatus, ipso iure prohibetur Sacramenta percipere, ac missarum solennia celebrare: sicuti inferiùs trademus. Vnde nulla expectata denunciatione tenetur omninò abstinere, etiam omninò occultus, à diuinis Sacramentis percipiendis. præsertim cùm hæc pœna, quæ excommunicationis causa iure indicitur, occultissimum criminis auctorem afficiat. Nec ob scandalum vitandum fieri rectè potest, quòd quis ea Sacramenta percipiat, quę iure sunt ei iustissimè interdicta. Nec rectè Sacramenta cōferriconferri possunt his, qui ea percipere vetantur, licet causa occultissima sit, quæ ipsos indignos efficiat.

Quamobrem quod plerique adnotarunt, nempe, occultè excommunicatum minimè teneri, nec obligari ad se subtrahẽdumsubtrahendum à communione aliorum, cùm is absque graui scandalo, & sui proditione ab aliorum communione abstinere non potest: ita sanè visum est his, quorum Syluest. meminit, & Alfonsus à Castro lib. 2. de potest. leg. pœnal. c. vlt. conclus. 2. |

p. 827

& Martino ab Azpilcueta in d. c. 1. §. laboret. in fine. de pœnit. distinct. 6. fortassis erit intelligendum quoad communionem fidelium, quę extra sacramentorum perceptionem contingit: & id ratione scandali vitandi. cuius equidem ratio prudentis viri arbitrio præponenda sit prohibitioni huius communionis cum excommunicato. Attamen circa sacramentorum perceptionem, non video, quo iure ob scandalum euitandum permittendũpermittendum sit, quòd excōmunicatusexcommunicatus vtcunque occultus sacramentis percipiendis se immiscere absque grauissimo peccato, & pœnis humani iuris impunè possit. idcircò Syluestri sententiam quo ad istum sensum ipse libenter sequor, præsertim his animaduersis, quæ de scandalo diximus in reg. peccatum. in princip. de regulis iuris.

His accedit quod Adria. notat in 4. senten. in tract. de claui. quæst. 3. scribens, non esse sacramenta conferenda excommunicatis etiam ante denunciationem, etiam post Constantiense decretum, licet non sint ipsi excommunicati vitandi prius quàm denuncientur. huius sententiæ ratio verissima est, quia Iure naturali, & diuino tenemur non dare sacramenta excommunicatis: atque ipsi tenentur ab eorũeorum perceptione eodẽeodem iure abstinere: quemadmodum satis manifestum est, cùm excommunicati sint ab vnione fidelium ecclesiastica autoritate segregati. idcircò sanctum canibus dandum non est. Matthæi c. 8. Nolite sanctum dare canibus. Constitutio autem Basiliensis concilij nec voluit, nec potuit mutare quod erat Iuris diuini, aut naturalis iuris super vitandis criminosis excommunicatis, & his, qui ab Ecclesiæ catholicę mystico corpore sunt separati, vt scribit Ioan. Driedo de libertate Christi. pagina 89. & sensit Adrian. in d. q. 3.

§. TERTIVS.

CAETERVM, si quis exactè obseruauerit quę in præcedenti paragrapho dicta fuêre, planè comperiet plurimùm inducere denunciationem ad probationem excommunicationis, atq;atque inde fit per literas, quas appellant denunciatorias, excōmunicationemexcommunicationem probari. gl. sing. in c. licet. sup. isto tit. cuius opinio probatur per locũlocum à consequenti: siquidem à consequenti verè constat, & colligitur antecedens. l. illud. ff. de acquir. hæred. l. 2. & ibi Bald. C. de dotis promiss. notatur in c. ex parte. C. de sponsal. Sed denunciatio præmittit

1

^† excommunicationem, igitur per denunciationis literas ipsa excōmunicatioexcommunicatio constat. c. pastoralis. §. verum. de appel. vbi Dec. indistinctè tenet hanc opinionem gl. Eius verò argumentatio non omninò conuincit, huius assertionis certitudinem esse apertissimāapertissimam, etenim à cōsequenticonsequenti tunc deducitur antecedens, cùm antecedens sit necessariũnecessarium, & semper contingens. Quòd si antecedens non sit omninò necessariũnecessarium, nec semper contingens, argumentatio minimè est sufficiens, nec certa: sicuti omnes eam tractantes frequentissimè docent: sic etenim licet denunciatio plerunq;plerunque, & sæpissimè fiat post excommunicationem, attamen fieri potest, & fit quandoque, quòd ea contingat iniustè nulla pręcedente excommunicatione. textus optimus in dict. cap. licet. quamobrem idem Dec. in c. prudentiam. §. sexta. de offic. deleg. colum. pen. post Barb. ibi. & Rom. in l. 1. in prin. ff. de noui oper. nunc. existimat, per denunciationem nusquam probari excommunicationem, saltem quo ad excludendũexcludendum quẽquem à iudicio, & à similib. actibus: cuius opinio in c. 1. de excep. in 6. maximam autoritatem habet, cùm inibi statutum sit, excommunicationem probandam fore apertissimis documentis, vt excommunicatus ea ex causa ab agendo & iudicio repellatur, vnde quibusdam visum est, non satis probatam esse quo ad hunc effectum excommunicationem per vnum testem, & famam, atque ita censent Anton. in c. 1. veniens. in 1. colum. vltim. de testibus. Decius in cap. de appellat. numer. 23. idem Dec. in c. 1. de postulat. prælat. num. 27. Rom. in singular. 198. Speculat. titu. de notorio crimine. §. Fama. versic. quid si agenti. in l. admonendi. in repet. nume. 284. ff. de iureiur. Hippol. in Rubri. C. de probat. nu. 7. Felin. in Rubr. de probat. numero 4. Ioan. Andr. & Domin. in d. c. 1. de excep. in 6. & de fama sola idem adnotarunt Abb. & Dec. in d. §. sexta. colum. vlti. quicquid ibi dicat Felin. |

p. 828

nos item hoc explicuimus in §. præcedenti, numer. 5. sic licet alioqui habenti vnum testem, deferatur iuramentum ad supplendam probationem: nōnon poterit hoc fieri ad probandam excommunicationem, vt Actor à iudicio reijciatur, secundum Roman. in singul. 197. Ioan. Andr. Domin. & alij in d. c. 1. Iason in dict. l. admonendi. numero 284. Felin. in dict. Rubr. de probatio. numer. 4. & Hippol. in eadem Rub. C. de probatio. numero 7. glossa insignis in l. non est verisimile. ff. quod metus caus. in verb. præsumptio. quam latissimè explicat Ioannes Baptista in d. l. admonendi. colum. 57. Quòd si verum est, famam, & vnum testem minimè probare excommunicationem ad hoc, vt quis propter eam à iudicio repellatur, nec posse iuramentum deferri habenti vnum testem: profectò Romani, & sequacium opinio satis defendi potuerit. Ego verò duo, vel tria in hac quęstione notanda esse censeo. Primùm, communi ferè omnium sententia receptum est, excommunicationem alicui obiectam vi exceptionis peremptoriæ ad graue quidem pręiudicium, nequaquam probari per denunciationem: oppositam autem in vim dilatoriæ ad repellendum quem à iudicio probari quidem per denunciationem. hanc distinctionem sequuntur Rota in nouis. 252. Roma. consilio 349. Domin. in cap. 1. §. 2. de except. libr. 6. & ibi Doctores, Francus in dict. cap. licet. Chosmas in pragmat. Sanctione, tit. de excommunicat. non euitand. in verb. denunciata. Abb. & alij in d. c. prudentiam. §. sexta. vbi Deci. asseuerat, hāchanc opinionem communem esse, quæ rationem habet ex eo, quòd iuxta consuetudinem totius Christiani orbis constitutissimum sit, neminem denunciari, nisi primùm fuerit solenniter excommunicatus. & licet possit contingere, iniquè aliquem denunciari non præmissa excommunicatione, id rarissimum est, nec tollit à frequentiori vsu legitimam præsumptionem, quæ argumentum inducit saltem, vbi non agitur de grauissimo pręiudicio, excommunicationem præcessisse. Secundò, erit hac in controuersia non prætermittendum, potiorem esse, quo ad excommunicationis probationem, præsumptionẽpræsumptionem, quæ oritur ex literis denunciatorijs, & ex ipsa denunciatione, ꝗ̈quam ex fama, & simul vno teste: vel vno teste, & litigantis iuramento. quod probatur ex litera Constantiensis, & Basiliensis concilij: quorũquorum constitutio paulò antè cōmemoratacommemorata satis ostendit plurimum tribuendum fore denunciationi excōmunicationisexcommunicationis, vt quis sit omninò vitandus. etenim minimè vitandus erit, secundum decretum Basiliensis concilij, is, qui verè fuerit excommunicatus: & tamen videmus quotidie vitari eum, quem constat denunciatum fuisse, licet de excommunicatione verè nōnon constiterit alia probatione, quàm ipsius denunciationis præsumptione. Tertium, quod hic considerandum est, pertinet ad intellectum tex. in d. c. 1. de excep. li. 6. siquidem opinamur sequuti communem sententiam ad effectum repellendi quem à iudicio, satis probari excommunicationem per denunciationem: tametsi nec probetur vno teste, & fama: nec item sit deferendum iuramentum habenti super ea re vnicum testem ad supplendam probationem, quæ quidem resolutio deducitur optimè ex his quæ proximè tradita fuêre.

Quæritur tandem opportunè, an

2

^† excommunicatus in vna ciuitate, nempe à iudice Ecclesiastico vnius prouinciæ, sit vbiq;vbique locorum vitandus? & videtur sanè certi iuris esse, quòd is sit vbique vitandus. Excommunicatio etenim afficit animam, & sequitur excommunicatum, vt lepra leprosum. cap. citò turpem. 1. quęstione 1. ex Ambrosio in Commentarijs ad caput 4. Lucæ. hoc ipsum probatur in Canonibus Apostolorum, capite 13. & capit. 16. & in concilio Arelatensi 2. Canone 8. textus ad idem in cap. cùm & plantare. §. 1. de priuileg. vbi Abb. idem Abb. & Felin. in cap. 1. de treuga & pace. gloss. in c. si quis presbyter. 7. quæstione 1. gloss. in c. pastoralis. 8. verùm. de appellat. glos. in cap. officij. de sentent. excommunication. & ibi Felinus. gloss. in c. quisquis. 4. quæstione 5. Cardin. in Clemen. pri. in verbo, ipsius. de pœnis. Abb. in c. ad nostram. in 3. col. 3. de iureiurand. Innocentius in c. inquisitione. de senten. excommuni. quem inibi sequuntur Doctores, & in c. cùm non ab homine. eodem tit. præsertim Abb. & Feli. quæ quidem opinio communis est, vt asseuerat Martinus Azpilcueta in cap. inter verba. 11. quæstione 3. corollario 67. idem probat Ioan. Maior. in 4. sentent. distin. 18. quæstio. 8. addit tamen, hoc procedere Iure humano, non diuino: à quo discedit ibi. quæst. 1. arti. 3. Iacob. Almain, tenens, excommunicatum Parisijs, vitandum esse vbique, etiam Iure diuino, quo prohibita est communio cum excommunicatis. & profectò, si Ius diuinum prohibet communionem cum excōmunicatisexcommunicatis, satis manifestè constat, eodem Iure diuino, excommunicatum Salmanticæ, vbique locorum vitandum esse. Hanc verò communem sententiam quidam veram esse opinantur, quando qui excommunicatũexcommunicatum vitare vult, probare potest, eum esse alibi excommunicatum, & denunciatũdenunciatum: alioqui si hoc non possit probare, non tenetur eum vita re, nisi in eo loco, vbi fuerit excōmunicatusexcommunicatus, & denunciatus: quod adnotarunt Hen. in c. cùm desideres. de sent. excom. Chos. in prag. sanct. tit. de excom. non vitand. verbo, excommunicationis. Syluest. in verb. excommunicatio. 5. dubio 17. Pia sanè est horum sententia, & fortassis conciliũconcilium Basiliense eam habuit mentem, vt voluerit, nullibi locorum quem teneri ad vitandum excommunicatũexcommunicatum, nisi in ea prouincia, & diœcesi, in qua denunciatus fuerit. Ipse verò |

p. 829

non auderem ita latè concilij decretum interpretari. Nam qui in vno loco publicè denunciatus est, minimè ab Ecclesia toleratur, eo ꝙquod sit publicè excommunicatus: idcircò si probari denunciatio possit commodè vitandus est publicè, & occultè. quòd si probari denunciatio non valet, tunc equidem vitandus erit occultè, non autem publicè: atque ita existimo esse definiendam quæstionem istam.

Sed si quis

3

^† cum excommunicato aduersus prohibitionem iuris communicauerit, minori afficitur à Canone ipso excommunicatione. c. vlti. de cler. excom. ministr. c. nuper. c. cùm desideres. de senten. excom. c. sicut. c. excommunicatos. cum duobus sequentibus. 11. q. 3. c. 2. de except. quorum omnium præcipua est distinctio text. in d. c. nuper. Ex quo palàm deducitur, hanc excommunicationem, quæ infligitur communicantibus cum excommunicatis, minorem esse. idem apparet ex c. statuimus. & c. constitutionem. super eo. & in d. ca. 2. de except. qua in re hæsitandum non est. Nam licet aliquot Canonib. decisum sit, communicantem cum excommunicato, in excommunicationem à iure statutam, & indictam incidere: illud est intelligendum de excommunicatione minori, sicuti pluribus in locis satis expressim explicatur, quæ denique regula pluribus in casib. fallit, in quibus communicans cum excommunicato maiori notatur excommunicatione, quorũquorum aliquot hoc in loco breuiter trademus ad intellectum quarundam iuris Pontificij decisionum.

Primùm equidem solet ad hoc in medium adduci responsio text. in c. significauit. de sentent. excom. vbi probatur, maiori excommunicatione affectum esse eum, qui cum excommunicato communicauerit: imò & esse huius excommunicationis absolutionẽabsolutionem ab ipso tantùm Romano Pontifice postulandam. vnde manifestum est, non posse illum text. intelligi

4

^† de excommunicatione minori: dum dicit communicantem cum excōmunicatoexcommunicato eadem affici & ligari excommunicatione. etenim licet Canones illi in c. excommunicatos. & c. sequen. 11. q. 3. hanc patiantur in similibus verbis interpretationem propter subiectam materiam, vt eadem excommunicatio intelligatur quo ad priuationem Sacramentorum, & eorum perceptionem, & sic minor excommunicatio. c. si celebrat. de cler. excom. c. 2. de except. tamen text. in d. c. significauit. non potest vllo pacto ita intelligi: quia & absolutionem huius excommunicationis ad Romanum Pontificem pertinere probat, cùm absolutio minoris excommunicationis regulariter obtineri possit à simplici sacerdote. c. nuper. de senten. excommu. qua ratione hæc interpretatio minimè est admittenda: tametsi glos. eam exposuerit in d. ca. significauit. quamobrem adnotandum erit, communicantem cum excommunicato, maiori excommunicatione affici, à solo Romano Pontifice absoluendum, tunc demum cùm quinque simul contigerint, quæ in d. c. significauit. expressim continentur. Primum, quòd excommunicatus, cui communicatur, sit ea censura ligatus à Romano Pontifice iudicialiter, & nominatim, ita quòd non sit satis, excōmunicatumexcommunicatum fuisse à Papa sententia Canonis generalis. Secundum, ꝙquod communicans sit Clericus. Tertium, ꝙquod communicet cum excommunicato, sciens illum esse excommunicatum à Papa. Quartum, quòd hęc communicatio contingat spontè, nullo metu, nedum conditionali præmisso. Quintum, quòd sit communicatio in diuinis, in Ecclesia, vel extra Ecclesiam simul orando, aut aliàs. His etenim vnà constitutis, colligitur, communicantem cum excommunicato, maiorem contrahere excommunicationẽexcommunicationem, à solo Romano Pontifice delendam, secundum Hosti. Cardin. Anton. Abb. & Felin. in d. c. significauit. eundem Feli. in c. excommunicamus. col. 3. de hæret. Archid. in c. si quis Episcopus. in consil. 11. quæst. 3. in fin. Syluest. in verb. excommunicatio. 7. casu 6. Caietan. in verbo, excommunicatio. casu 58. Florent. in 3. part. titu. 24. c. 32. Adrian. quodlib. 6. ad 2. vbi fatetur, hanc opinionem communem esse: idem testantur Syluester in d. casu 6. & Maria. Socin. in c. ad audientiam. de homi. nu. 25. vnde patet, falsum esse quod glos. scripsit in d. c. 2. de exceptio. existimans, communicantem cum excommunicato à Papa incidere in excommunicationem maiorem, & hoc ipsum esse speciale propter auctoritatem Romani Pontificis. sic & Regia Partitarum lex nōnon rectè quæstionem istam expediuit, dum titu. 9. part. 1. l. 37. statuit, Clericum communicantem in diuinis vel humanis cum Clerico excommunicato à Papa, statim ex hoc ligari maiori excommunicatione. Hoc etenim vel falsum est, vel intelligendum, iuxta eam interpretationem quam communis interpretum consensus recepit ad text. in dict. c. significauit.

Secundo loco passim adnotatur, communicantem

5

^† cum excommunicato maiori excommunicatione, vtcunq;vtcunque contingat communicatio, si ea sit in crimine, propter quod alter fuit excommunicatus, maiori ligari excommunicatione. tex. optimus in e. si concubinæ. & in c. nuper. de senten. excommunicationis. Ex quibus hæc frequentissimo omnium consensu colligitur conclusio: quæ ita erit accipienda, vt communicatio in alio crimine, cuius causa excommunicatio non fuerit inflicta, minimè sit sufficiens ad hoc, vt communicans in excommunicationem maiorem incidat, secundum Abb. & communem in d. c. si concubinæ. Ab hac verò excommunicatione is tantùm absoluit, qui poterat ab excommunicatione principali, & in principalem lata, |

p. 830

iure absoluere: sicuti probatur in d. c. nuper. §. in primo quidem articulo. nec per hoc verè concluditur, hanc excommunicationem maiorem, qua communicans in crimine afficitur, esse excommunicationem hominis: nōnon enim est, sed Canonis, & iuris, licet eius absolutio cōpetatcompetat ei, qui ratione criminis principalem excommunicauit: quod notant Inno. Io. And. Card. & alij communiter in d. c. nuper. vbi Panor. fatetur, hanc opinionem communem esse, eamq́;eamque sequitur. hoc ipsum probatur in d. c. nuper. in versi. quamuis enim & tunc. dum per dictionem quamuis, ac per dictionem &, respondet, minorem excommunicationem, qua communicans ligatur, esse iuris. nam sensit & istam maiorem, quæ propter communionem in crimine imponitur, etiam iuris esse.

Tertiò, illud generaliter est obseruandum, posse communicantes cum excommunicatis, quandoq;quandoque maiori excommunicatione

6

^† ligari, si id iudici visum fuerit, seruatis tamen his monitionibus, quæ à iure in hac specie pro forma fuêre statutæ, & inductæ: quarum mentio fit in c. statuimus. & in c. constitutionem. sup. isto tit. qua ratione speciale quidem esse videtur, quòd in hoc casu excommunicatio lata sine Canonica monitione sit nulla ipso iure. quod notat glos. inibi communiter recepta in d. c. statuimus. in verb. non teneat. gloss. in cap. quod in dubijs. de sentent. excom. Felin. in c. cùm sit Romana. num. 15. de appella. id autem procedit, vbi quis excommunicat participantes cum excommunicato à seipso: secùs si excommunicet excommunicantes cum excommunicato ab alio, vel à iure: tũctunc etenim excommunicatio lata sine monitione. licet sit iniusta, non est nulla ipso iure. Ioan. And. Domi. & Fran. in d. c. statuimus. Abb. & Franc. in c. peruenit. in 1. de app. Abb. in d. c. quod in dubijs. col. 1. quod existimo satis dubium esse. Hic verò tertius casus olim fuit planè permissus in d. c. quod in dubijs. in fin. quo quidem statutum est, communicantes cum excommunicatis posse maiori excommunicatione affici, si moniti voluerint à communione abstinere. adeò sanè est specialis monitio in hac specie necessaria, vt licet alioqui sufficiat monitio generalis, quoties generalis excommunicatio ferenda est. c. vlt. de elect. in 6. Authen. si omnes. C. si minor ab hære. absti. Clem. 1. de iudi. l. 2. C. de decur. notat in simili Felin. in c. 2. de constitu. num. 8. & in c. exhibita. de iudic. col. 2. est etenim satis rationi consonum, quòd sufficit generalis monitio ad excōmunicationemexcommunicationem, quæ aduersus incertos generaliter ferenda est. tamen ad communicationem ferendam aduersus excommunicantes cum excommunicatis necessaria est monitio nominatim specialis, nec generalis admittenda est, quamuis generaliter sit ferenda excommunicatio: atque ita visum est gloss. in verb. nominatim. Ioan. And. Franco. & Doctor. in dict. capit. constitutionem. Sed nihilominus Hostiens. in cap. statuimus. super eo. existimat sufficere generalem admonitionem, quoties in genere ferenda est excommunicatio aduersus communicantes cum excommunicato. idem tenet Panor. in c. peruenit. in 1. de appella. quorum opinionem praxis recepit ita quidem, quòd monitio generalis tantùm semper præmittatur contra communicantes cum excommunicatis, vt tandem in eos feratur excommunicatio maior. Hinc solet adnotari, communicātemcommunicantem cum excommunicato, minimè peccare mortaliter. Nam si mortale crimen à communicante committeretur per communionem, posset facilimè maior excommunicatio ferri in communicantes: & tamen hæc ferenda non est regulariter, nec ferri debet, nisi ex grauissima causa, de quo statim acturi sumus.

Igitur regulam istam constituimus, quæ hanc assertionem exponit. CōmunicansCommunicans

7

^† cum excommunicatis regulariter venialẽvenialem tantùm, non mortalem contrahit culpam. hæc probatur in d. c. quod in dubijs. dum præsumptuosam communicationem requirit, id est, procedentem à contemptu: ad hoc, vt communicans cum excommunicato maiori afficiatur excommunicatione. vnde fit, vt secluso contemptu non detur mortale peccatum, nec possit ferri excommunicatio maior, quæ ferenda non est, nisi præcedente mortali culpa. aliter text. in d. c. quod in dubijs. ad hanc conclusionem induxit Ioan. Maior in 4. senten. distinct. 18. quæstio. 3. col. 2. scribens communicantem cum excommunicato non peccare mortaliter, quia non potest is ante Canonicam monitionem excommunicari maiori excommunicatione. Quæ quidem inductio minimè sufficiens est: cùm & is, qui mortale crimen absque vllo dubio commiserit, nequaquam possit maiori excōmunicationeexcommunicatione ligari ante Canonicam monitionem. Sed adhuc prædicta conclusio omnium Theologorum, & Canonistarum suffragio receptissima est.

Peccat tamen communicans cum excommunicato mortaliter in tribus casibus: si communicet in diuinis, aut in quocunque crimine, aut in contemptum iudicis, vel excommunicationis, secundum Abb. & communem in capit. sacris. de his quæ vi metúsue causa fiunt. & in c. sacris. de senten. excom. S. Thom. & alios in 4. sen. dist. 18. quæst. 2. art. 4. Syluest. in verb. excommunicatio. 5. notab. 3. Florenti. tertia part. titu. 25. cap. 1. & Adria. in 4. sentent. in tract. de clauibus. quæst. 3. §. ex dictis. Primi verò casus ea est ratio, quòd præceptum de euitandis excommunicatis directè respiciat spiritualia, & legitimos actus: atque ideò qui excommunicatum ad diuina admittit, & cum eo in diuinis communicat, facit contra præceptum, & eius potissimam rationem: idcircò |

p. 831

mortaliter peccat, qui autem communicat cum excommunicato in humanis, non facit contra præcipuam præcepti rationem: vnde veniali tantùm notandus est culpa. hæc sanè communicatio in diuinis, cuius causa mortalis crimine reus est, qui cum excom. communicat, pertinet ad officia diuina, quæ publico Ecclesiæ catholicæ nomine in Ecclesijs celebrantur, item ad sacramenta, & ad ecclesiasticam sepulturam. his etenim exemplis passim Doctores vtũturvtuntur, nec temerè id adnotauimus, sed vt inde opinemur fortassis tunc mortale crimen committi à communicante in diuinis cum excommunicato: cùm in his diuinis communio contigerit, quæ ipsis interdicta sunt excommunicatis: nempe in sacramentis administrandis & percipiendis: atq;atque item in ecclesiastica sepultura: & præterea in diuinis officijs, quæ publico nomine & officio in Ecclesijs celebrantur. Nam excommunicatus non potest ingredi Ecclesiam eo tempore, quo diuina officia celebrantur. tex. in c. responso. de sen. excom. c. quod in te. de pœnit. & remis. cap. alma mater. cuius statim in 2. huius relectionis parte interpretationem explicabimus. gl. expressim hoc ipsum tradens in cap. qui studet. & ibi Præpos. 1. q. 1. Innoc. Anton. & alij in dict. cap. responso. Feli. in c. 2. de exceptio. Deci. in c. ad præsentiam. de appell. Anton. Imol. & Abb. in c. 1. ad finem, de vita & honest. cleri. idem Abb. Clem. grauis. de sent. excom. ex quibus apparet, communiter receptum esse excommunicatum posse absq;absque vlla culpa Ecclesiam ingredi causa orandi: eo tamen tempore, quo diuina officia non celebrantur. tametsi Panormit. & Henri. in d. c. responso. teneant, non esse licitum excommunicato Ecclesiam ingredi, etiam eo tempore, quo diuina officia non celebrantur, quos & Felin. ibi sequitur.

Sic & excommunicatus priuatim potest dicere horas canonicas. glo. in c. 2. & in c. illud. de cleri. excom. ministr. & in c. presbyterum. 828. distinct. modò eas solus absque socio dicat, & recitet, omittens illum versiculum: Dominus vobiscum, secundum Archid. & Præpo. in dicto capit. presbyterum. Florent. 3. part. titu. 24. capit. 76. quorum opinionem scribit communem esse Marti. Azpilcueta in c. quando. de consecrat. dist. 1. notab. 7. nume. 18. quo in loco asseuerat, non tantùm posse excom. horas canonicas dicere priuatim: imò & teneri si alioqui ordine sacro præditus sit, quod ante ipsum responderunt alij in Clerico deposito, & adhuc in degradato per solennem degradationem, quos & ipse nu. sequenti citat. Sed prę cæteris Albertus Ferrari. in tract. de horis canonicis. q. 12. & 13. Abb. & Docto. in dict. capit. 2. de cler. excom. minist. Syluest. in verb. degradatio. q. 8. Io. de Ligniano in Cle. dignum. de celebrat. miss. q. 3. Deci. in c. intelleximus. de iud. col. 2. quid autem dicendum sit in excommunicato, an is ratione beneficij ecclesiastici teneatur ad horas canonicas, paulò post explicabimus in ea quæstione, qua tractabitur, an excommunicatus possit fructus beneficij ecclesiastici percipere. & id nos obiter tradidimus in lib. 3. Variar. resoluti. cap. 13. numer. 8. Hæc sanè exposuimus, vt ostenderemus, quæ diuina officia sint excōmunicatoexcommunicato interdicta. Nam fortassis, licet communicans excommunicatum in his diuinis, quę in specie sunt ei interdicta, mortale crimen committat, nōnon ita mortaliter peccabit, sed venialiter, si cum excommunicato communicauerit in priuatis horis canonicis recitandis, & in ingressu ecclesiarum eo tempore, quo officia diuina non celebrantur. Etenim excommunicatus ipse non est his actibus interdictus, nec priuatus: atq;atque ideò licet nemo possit absque veniali culpa in his cum eo communicare, quemadmodum nec in alijs, quæ ad diuina non pertinent: attamen non ex hoc contrahitur mortale crimen per communicationem istam in diuinis contingentem: cùm ex mente Doctorum qui existimant, mortale crimen committi, si quis communicet cum excommunicato in diuinis, ea conclusio intelligenda sit in Sacramentis, in sepultura, in diuinis officijs, quæ solenniter, & publicè in Ecclesijs celebrāturcelebrantur, quod iudicio lectoris committẽdumcommittendum esse censemus.

Verùm his, quę superiùs tradita fuere, plurimum obstat decisio elegans in c. sacris. de his quæ vi, metúsue caus. fiunt, nam in eius parte vltima probatur, communicantem cum excommunicato mortale crimen committere: & deinde nullo metu excusari

9

^† à pœna, quæ iure Canonico statuta est contra communicantes cum excommunicatis. Hinc etenim duo constant, quæ videntur iure defendi non posse. Primùm, quòd communicans cum excommunicatis mortalem culpam committat. Secundum, quòd nullus metus, nisi is à vi præcisa procedat, excusat communicantem cum excommunicato, cùm alioqui periculum mortis ratione famis procedens, à furti crimine excuset. c. si quis propter necessitatem. de furtis. & præterea licita sit communicatio cum excommunicato ad emendum vel petendum ea, quæ sunt victui, & vestitui necessaria, ne quis fame pereat. capit. si verè. §. est autem de senten. excommuni.

Primus igitur hac ex causa intellectus ad prædictam decisionem ita solet explicari, & distingui, vt qui communicat cum excommunicatis, ab eis petendo ea, quæ necessaria sunt victui & vestitui, minimè culpam contrahat nec mortalem, nec venialem, nec incidat in minorem excommunicationem: quia is non agit directè ad communionem cum excommunicatis, sed ad petendũpetendum alimenta & quæ necessaria sunt, ne fame pereat: & sic metu mortis ex fame imminentis non agit prima intentione, |

p. 832

& directa ad peccatum, nec id consentit principaliter, sed in petitionẽpetitionem ipsam alimentorum. at qui metu mortis sibi comminatione instantis, nisi communicauerit cum excommunicato, eidem communicet, metu quidem consentit in peccatum primo & principali consensu, quamobrem in priori casu metus mortis excusat: non sic in posteriori, cùm maleficia voluntate distinguantur. c. cum voluntate. de sent. excom. l. qui iniuriæ. in prin. ff. de fur. sic sanè interpretantur has decisiones iuris Canonici Panormit. in d. c. sacris. col. pen. Adria. in quodlib. 1. arti. 3. versi. ad quintum. idem Adria. optimè in 4. senten. in tract. de clauibus. q. 3. exceptione 8. apud quem longiùs hæc prima interpretatio discutitur.

Secundò, quo apertiùs prænotata distinctio percipiatur, aliter ipse rem istam discutiendam esse censeo: siquidem quoties agimus de his, quæ Iure naturali, diuino, vel humano prohibita sunt, an ea liceant ex aliqua causa contendenti ob aliquem euentum, & circumstantiam actus: illud est omninò considerandum, an qualitas illa vel circumstantia tollat actus malitiam, propter quam is ꝓhibitusprohibitus fuerit: etenim tunc cessat ipsa prohibitio, quòd si illa circumstantia non tollat, nec auferat malitiam actus prohibiti, profectò prohibitio adhuc manet, & ideò non obstante illo euentu & circumstantia, peccatum contra prohibitionem cōmittiturcommittitur. quam distinctionẽdistinctionem latiùs nos explicuimus in relect. reg. peccatũpeccatum. de reg. iur. 2. par. §. 1. nu. 7. metus autem mortis non tollit malitiam actus in hac prohibitione cōmunioniscommunionis cum excōmunicatoexcommunicato, nec eam cessare facit. nam licet metus instet, nihilominus ipse communicans cum excommunicato consentit in illam cōmunionemcommunionem prohibitam, & in peccatum: qui quidẽquidem consensus adesse nequit absq;absque malitia, quam habet communicatio cum excommunicato. cùm coacta voluntas sit, sicuti nec malitia actus fornicationis, aut adulterij tollitur, si ꝗsquis metu grauissimo fornicationem, aut adulterium committat: is equidem, etiam si metu, cōsentitconsentit tamen in peccatũpeccatum, quod absq;absque malitia fieri non potest. igitur qui metu communicat excommunicato, in prohibitũprohibitum consentit actum, qui adhuc malitiam habet, quam circumstantia metus non tollit: quia non obstante metu hæc communicatio cum excommunicato fit aduersus iuris prohibitionem. At qui petit ab excommunicato alimenta sibi necessaria, rem debitam exigit, resq́;resque debita peti omninò, & licitè potest ab ipso excommunicato. tex. in d. c. si verè. atq;atque hæc circumstantia cùm permissam faciat cōmunionemcommunionem cum excommunicato, ne is commodum consequatur ab excommunicatione, & crimine contumaciæ, malitiam actus tollit, & ea ratione cessat prohibitio communionis cum excommunicato. Quibus accedit locus celebris Macchabæ. primo. capit. 2. Macchabæ. 2. capite 7. vbi constat, Iudęos metu coactos noluisse carnes porcinas comedere: quas tamen comederunt fame coacti. In priori quidem casu metus circumstantia non abstulit malitiam actus lege Mosaica prohibiti, & tamen in posteriori fames imminens amouit, & exclusit ab eo actu omnem eius malitiam, quam ex prohibitione habebat.

Tertiò solet aliter intelligi responsio text. in d. c. sacris. in eius vlti. part. vt nullo metu excusetur quis à communionis cum excommunicato ꝓhibitioneprohibitione: imò adhuc peccet ei communicans propter quemcunq;quemcunque metũmetum, quoties communicatio est in diuinis, vel in crimine, & his similibus casibus. nam text. ille præmittit peccatum mortale cōtrahicontrahi ex illa communione: ergo de ea tantùm agit, quæ sub reatu mortalis culpæ prohibita est, & sic de ea, quæ in diuinis, vel in crimine contingat. tex. opt. in c. vl. 24. q. 1. & in specie hanc interpretationem exponit Sylue. in verb. metus. q. 7. & in verb. excommunicatio. 5. q. 3. quasi secùs sit, si quis in humanis, & temporalibus cum excommunicato communicauerit per metum, non enim peccabit, nec excommunicatione minori afficietur. Huic verò intellectui duo vidẽturvidentur obesse: primum, quòd lex humana, quæ prohibet communicationem cum excommunicato, etiam in tẽporalibustemporalibus, potest obligare sibi subditos sub peccati reatu, & culpa, etiam cum periculo mortis. Nam & Caieta. in 1. 2. q. 96. art. 4. scribit, posse legem humanam obligare, etiam cum periculo vitæ ad aliquid vitandum, vel agendum, sub pœna mortalis culpæ. igitur potuit humana lex prohibere communionem cum excommunicatis adhuc in temporalibus sub reatu mortalis criminis, etiam cum periculo vitæ, alterum grauiter vrget: nempe nec veniale crimen esse committendum propter quemcunque metum, qui dubio procul non excusat etiam à veniali peccato, quod feruori charitatis opponitur. gl. in verb. benedictionem. in proœmio sexti. quamobrem nec licet communicare cum excommunicato in temporalibus & humanis propter quemcunque metum: quemadmodum sentit Panormita. in d. c. sacris. col. pen. tenent Thomas in 4. sent. dist. 18. q. 2. arti. 4. & ibi Durandus. quæst. 5. ad 3. idem Thom. quodlib. 11. art. 9. & in additionibus ad 3. partem. q. 23. art. 3. Summa confess. titu. de senten. excommu. q. 165. in genere autem, veniale peccatum non esse committendum ob vitandam mortem, probatur in cap. primum. 22. q. 2. & c. ne quis. ead. q. ex Augustino in lib. contra mendacium, & alijs, quorum & nos meminimus in Epitome ad 4. Decreta. 2. part. c. 3. §. 4. nu. 3. Non oberit tex. in d. c. sacris. nam eo tantùm mentio fit de mortali crimine propter eius grauitatem. fit ergo, non esse cōgruamcongruam rationem, quæ in hoc intellectu |

p. 833

adducitur ad percipiendum verum sensum d. c. sacris.

Quartò, licet hæc decisio difficilem rationem habeat, ipse censeo veriorem eius interpretationem aliundè fore deducendam: & potissimùm à vera cuiusque legis moderatrice ratione, quæ in legibus diuinis, naturalibus, & humanis, tantam habet vim, vt commodè non valeat legis alicuius interpretatio adsumi, nisi ratio viam veritatis aperiat. Etenim ipse opinor, legem Pontificiam, quæ in humanis & temporalibus communionem cum excommunicato vetuit, minimè voluisse obligare quenquam ad vitandum excommunicatum cum mortis grauissimo periculo, & sic dato metu cadente in cōstantemconstantem virum, quod mihi apertissimum fit ex eo, quòd canon ipse, iusq́ue Pontificium ex leuioribus causis communicationem cum excommunicato permiserit: nempe iure patriæ potestatis, cohabitationis coniugalis, & familiaritatis. c. quoniam multos. 11. q. 3. par igitur est, quòd coniectemur fortiori ratione, communicantem cum excommunicato excusari, si id fecerit coactus metu mortis sibi imminentis, si communicare voluerit. Qua ratione præcedens intellectus optimè defendi poterat, vt prædicta responsio cap. sacris. non obtineat in eo qui cum excommunicato communicat in temporalibus, & humanis, propter metum, & mortis periculum. Sed & amplius obseruandum est, quòd nec in diuinis prohibitio communionis cum excommunicato habet eam vim, vt cùm periculo mortis obliget quenquam ad vitandum ipsum excommunicatum. Hoc sanè à ratione quę legem ipsam verè interpretatur, deduci rectè potest: siquidem præsumendum non est, hanc communicationem prohibitam esse cum tanto vitæ discrimine ipsius nolentis communicare. Piè etenim & maturo iudicio censendum esse noluisse legem, quæ vetuit communionem cum excommunicato in diuinis, quenquam obligare ad vitandum excommunicatum cum graui mortis periculo: nisi vbi communicatio contingeret in crimine, vel in detrimentum fidei Catholicæ, vel in contemptum Ecclesiasticæ censuræ. Nam si quis hæreticus censuras Ecclesiæ contemnens in vilipendium Ecclesiasticæ disciplinæ comminaretur mortem alicui, nisi cum eo in diuinis communicet, profectò potiùs mortem pati debet is, quàm cum eo ita communicare: sed si quispiam tyrannus metu cogeret sacerdotem, vt coram ipso celebraret missarum solennia, non in contemptum religionis, nec in vilipendium fidei Catholicæ, absque vlla hæreseos labe: is nequaquam mortaliter peccaret, nec minori excommunicatione affectus est, licet coram tyranno missarum solennia peregit. quam sentẽtiamsententiam veram esse existimātexistimant Ioan. à Friburgo in summa confessorum, titu. de sent. excom. q. 165. Syluest. in verb. excommunicatio. 5. dubio 14. Ioan. Maior. in 4. sent. dist. 18. q. 4. & Martinus ab Azpilcueta in c. inter verba. 11. q. 3. præludio 8. ex quibus apparet, vltimam partem c. sacris. esse intelligendam, vel in metu leui: vel quoties communicatio contigit in diuinis quoad præiudicium fidei Catholicæ, vel in crimine, aut in contemptum ecclesiasticæ disciplinæ.

Tandem dum in d. c. sacris. asseritur, communicantem cum excommunicato mortale crimen committere, intelligendus est is text. iuxta præmissam distinctionem: scilicet cùm excommunicatio fit in diuinis in crimine, vel in cōtemptumcontemptum, vnde & mortaliter peccat qui post monitionem Canonicam, ne communicet cum excommunicato, ab eius communione non abstinet: quasi tunc contemnere videatur ecclesiasticam censuram: & ideo maiori excommunicatione ligari poterit. c. statuimus. c. constitutionem. sup. ist. titulo.

Illud non est prætermittendum ad veram interpretationem c. sacris. in prima eius parte, quod Ioan. de Selua in tracta. de iureiur. 3. part. q. 1. colum. versic. Sextò limit. ex illa decisione probare nititur, posse quempiam vi pręcisa compelli ad iurandum: & sic ad loquendum, quod præmittunt Goffred. & Felin. in cap. si verò. in fine. de iureiurand. cùm tamen contrarium adnotauerit Ioan. Andre. & Panor. in ca. verùm. eod. tit. quia licet possit quis cogi ad loquendum metu, & vi conditionali: non tamen vi præcisa. Est enim vis præcisa, quando in nobis non est potestas resistendi, vel vtrum agamus, vel non agamus, etiamsi velimus mortem pati potiùs quàm agere: nec vlla in nobis est voluntas: at metus conditionalis, aut vis quæ conditionem habet, particeps est nostræ voluntatis, & voluntatem, quamuis coactam, nobis dimittit: quemadmodum distinximus in Epitome ad 4. decret. parte prima. capit. 4. §. 1. numer. 11. nam cùm in loquutione consistat, sicut & in alijs communicatio cum excommunicato, & hæc possit dari per vim præcisam, vt probatur in dict. cap. sacris. in parte 1. consequitur vt opinatur Selua, inibi satis euidenter apparere, posse quem vi præcisa cogi ad iurandum, & loquendum. Quæ tamen adnotatio mihi non placet: quandoquidem communio cum excommunicatis possit planè contingere in multis per vim præcisam absque loquutione: nempe in eo, quòd quis sit simul præsens diuinis officijs: quòd audiat ab excommunicato diuina officia in mensa: osculo: amplexu: & his similibus: in quibus satis poterit ad exempla deduci prior pars cap. sacris. nec necessariò debet exponi de communione in oratione, aut loquutione: vnde non est omninò certa inductio Ioan. de Selua: nec conuincit Ioan. Andr. & Panorm. difficultatem falsam esse.

§. QVARTVS.

OCTAVO à definitione maioris excommunicationis potissimus præter alios eius effectus infertur, & deducitur, quòd excommunicatus omninò priuatus sit suffragijs Ecclesiæ catholicæ. Hoc etenim superiùs satis probauimus, & constat: quia excommunicatus extra Ecclesiam est, nec eius membrum verè dici potest, igitur suffragia ecclesiæ, quæ tantùm eius membris communia sunt, minimè prosunt excommunicatis. Sed quo manifestius hanc illationem exponamus, hoc in loco agere libet de effectibus, quos suffragia Ecclesiæ potissimùm operantur. & pręsertim, vt propositæ materiæ subseruiamus, quæritur, an orationes, & suffragia vnius alteri prodesse possint? nam hic locus non exigit, quòd in specie tractemus de effectibus orationis, & sacrificiorum erga ipsummet operantem, sunt igitur aliquot constituenda ad huius rei cognitionem, quibus facilimè constabit eius ad vnguem resolutio.

Primùm. Nemo potest alteri

1

^† primam gratiam ex condigno mereri. Probatur hæc assertio Hierem. c. 15. Si steterit Moyses, & Samuel coram me, nōnon est anima mea ad populũpopulum istum. & tamẽtamen maximi meriti fuêre apud Deum Moyses, & Samuel. ergo nullus potest alteri de condigno primam gratiam mereri. Idem constat Ezechiel c. 18. Erit iustitia iusti super iustum: & impietas impij super impium. nam sicut nōnon nocet homini patris impietas, ita nec poterit ꝓdesseprodesse ex lege iustitiæ ipsius patris iustitia. Deinde meritum condigni nōnon excedit personam ipsius, qui meretur. etenim meritum condigni non procedit ex solo libero arbitrio, quo aliquid agimus, nec ex natura operum nostrorum: sed simul ex libero arbitrio & virtute spiritus sancti gratiāgratiam specialem tribuẽtistribuentis per motionem ad opus bonum & cooperationẽcooperationem eius. Ita quidem nullum opus procedẽsprocedens à libero arbitrio potest esse meritum sine virtute, & gratia Dei: nec item opus Dei esset meritum, nisi fieret per liberum arbitrium humanæ, vel angelicæ naturæ. Meritum enim opus est Dei, & nostrũnostrum: Dei scilicet mouentis auxilio specialis gratiæ: & nostrũnostrum, vt liberè cooperantiũcooperantium: siquidem postꝗ̈postquam Deus voluntatem nostram speciali auxilio gratiæ excitauit ad bonũbonum, est in ipsa hominis voluntate hæc potestas, vt Deo mouẽtimouenti. & inspiranti consentiat, aut dissentiat. Est elegans hac de re Pauli testimonium, 1. ad Cor. c. 3. nōnon quòd sufficientes simus cogitare aliquid ex nobis, quasi ex nobis: sed sufficientia nostra ex Deo est. idem Paul. 2. ad Corinth. c. 9. PotẽsPotens est autem Deus, omnẽomnem gratiam abundare facere in vobis, vt in omnib. semper omnem sufficientiam habẽteshabentes, abundetis in omne opus bonum. Quibus locis palàm probatur, non esse nos ex libero arbitrio sufficientes ad opera bona sine gratia Dei. Rursus & hac præmissa manere apud nos liberum arbitrium docet Euangelium Ioan. 1. Dedit eis potestatem filios Dei fieri. & Iesus Luc. 9. cùm ait: Si quis vult venire post me, abneget semetipsum, & tollat crucem suam, & sequatur me, nostram libertatẽlibertatem manifestè indicat. Paul. item ad Cor. c. 7. Qui statuit in corde firmus non habens necessitatem, potestatem autem habens suæ voluntatis, & hoc iudicauit in corde suo seruare virginitatem suam bene facit. Hoc ipsum plerisq;plerisque alijs testimonijs à viris catholicis, aduersus Pelagij & Lutheri pestilentissimos, ac omninò dissidentes errores longiùs comprobatur: maximè per Ioan. Roffensem contra Lutherum articu. 36. Ioan. Eckium art. 31. Ioan. Bunderium à Gandauo in compendio cōcertationumconcertationum, tit. 6. Alfonsum à Castro aduersus hęreses, in verb. Gratia. & in ver. libertas. Domi. à Sot. lib. 3. de natura & gratia. c. 1. & c. 7. & alijs And. à Vega. in lib. de fide iustificante. q. 6. & seq. Extat hac de |

p. 835

re sanctæ Synodi Tridentinæ definitio, in sessione 6. cap. 5. Sunt præter alia multa diui Augustini in 3. libro Hypognosticon, ad finem, pulchra verba: Audi, inquit, ergo breuiter, propriæ voluntatis tunc est meritum bonum, quando gratiæ donum præcedit vniuscuiusq;vniuscuiusque voluntatem, vt meritum faciat homo per propriam voluntatem. & idem auctor ibidem paulò antè. Sed clamas iterum & dicis: Si nullum est meritum operantis, quomodo scriptũscriptum est: Et tu reddes vnicuiq;vnicuique secũdumsecundum opera sua? Ausculta & intellige, si tamen aures habes audiendi, & cor non sit induratum intelligendi, propter liberum arbitrium, quo bona & mala operantur homines dictum est: Vnicuique reddes secundum opera sua. Habet enim homo malum meritum cum vitio suo: iam baptizatus declinat à bono, & facit malum, id est, cùm derelinquit Deum, & diligit seculum. Habet nihilominus & bonum meritum, cùm in omnibus gratiæ Dei bona in se operanti nōnon resistit, sed cooperator existit, & omnem spem suāsuam habet illum, cùm aurem suam, & cor Deo loquenti intus, hoc est, in interiori homine præbet, & non foris in malis seculo perstrepenti. hæc Augustinus. Quæ cùm, vt modò argumentabamur, certa sint, & probent, meritum condigni procedere ab operibus nostris libero arbitrio cooperante ei dono gratiæ, quod Deus impartitur alicui per monitionem ad opera bona, vt ipse ad vitam æternam perueniat, patet condigni meritum non extendi vltra hanc monitionem. quod S. Thomas expressim hac vsus argumentatione respondit in 1. 2. q. 114. articul. 6. & in 4. sent. dist. 46. q. 2. art. 1. vers. respondeo dicendum. & est omnium Theologorum conclusio receptissima: quæ asseuerat, neminem posse alteri mereri de condigno primam gratiam. Eadem assertio apertissimè fulcitur ea ratione, quòd mereri vnum alteri gratiam primam, nihil aliud est quàm deprecari à Deo bonum motum alterius, quod non cadit sub condigni merito, siquidẽsiquidem id iustitiæ innititur: motus aũtautem ad opera bona, gratiæ tantùm Spiritus sancti tribuitur, atq;atque ideò non pertinet ad condigni meritum. deinde eadem conclusio satis alia simili adstruitur: qua certissimum fit, Neminem ex merito condigni primāprimam gratiam sibi mereri, sed ex mera Dei liberalitate. Sic enim inquit Paul. ad Rom. c. 11. Si ex operibus, iam nōnon est gratia: si aũtautem gratia, iam non ex operibus. QuamobrẽQuamobrem cùm hęc prima gratia nomẽnomen hoc ex ipsis diuinis testimonijs habeat, non potest ad condigni meritũmeritum pertinere, quia tunc non esset gratia. diuus August. lib. 3. Hypognosticon inquit: Vitiato libero arbitrio totus homo vitiatus est, per quod absq;absque adiutorio Dei, & gratiæ, quod Deo placet nec valet incipere, nec perficere sufficit. Præuenitur aũtautem medicina, id est, Christi gratia, vt sanetur & reparetur in eodẽeodem vitiata, atq;atque præparetur voluntas quæ semper indigens adiutorio, illuminante gratia Saluatoris possit tam Deum cognoscere, quàm secundũsecundum eius viuere voluntatẽvoluntatem. Hactenus Augustinus. Deus enim, cui vult miseretur, & quem vult indurat: igitur non volentis, nec currentis, sed miserentis est Dei, teste Paulo ad Rom. cap. 9. Hanc conclusionem asserit diuus Thomas communiter receptus in 1. 2. q. 114. art. 5. multisq́;multisque auctoritatibus eam probātprobant Dominicus à Soto, lib. 2. cap. 3. & 4. & lib. 3. de natura & gratia. cap. 7. & 8. Andreas à Vega libro de fide iustificante. q. 7. igitur gratiam gratis datam, qua Deus benignissima sua voluntate trahit peccatores ad suam gratiam & iustitiam, nemo meretur, sed illa omne meritum antecedit.

Obiter tamen, nam id nostrates minimè explicarunt, vt Lector facilius hæc percipiat, adnotare libet, gratiam

2

^† generaliter dici, quodcunq;quodcunque donum, quod non debetur suscipienti, sed volũtatevoluntate donatur. Ita enim inquit Paulus: si ex operibus, iam non est gratia, & tamen licèt hoc sit generale nomen, speciali tamen nomenclatura dicitur gratia quædam gratum faciens, reliquis nomen genericum retinentibus, vt dicantur gratiæ gratis datæ. Est autem gratia gratum faciens, per quam homo ipse Deo coniungitur, & formaliter fit amicus, & Deo gratus, ac iustificatur, iuxta illud ad Roma. cap. 3. Iustificati gratis per gratiam ipsius. Gratiæ autem gratis datæ, sunt dona illa, quæ conferuntur non in bonum ipsius suscipientis, sed in aliorum vtilitatem, vt vnus alteri cooperetur ad hoc, quòd ad Deum reducatur. De quibus Apostolus ad Corinth. 1. cap. 12. inquit: Vnicuiq;Vnicuique datur manifestatio Spiritus ad vtilitatem, scilicet aliorum. & inibi meminit harum gratiarum, vt sint dona prophetiæ, linguarum, & sanitatum, quæ nihil vetat prauis hominibus donari. Dicuntur autem gratiæ gratis datæ, quia conceduntur supra facultatem naturæ, & supra merita personæ. Hanc distinctionem explicat Thom. 1. 2. q. 111. artic. 1. Gratia autem iustificationis potest tripliciter accipi. Primò quidem pro gratia gratum faciente, qua formaliter iustificamur & efficimur amici Dei. Secundo modo pro gratia gratis data, qua Deus nos adiuuat, & peculiariter mouet, vt ea efficiamus, quæ requisita sunt, vt obtineamus gratiam & amicitiam ipsius. Tertiò accipitur à quibusdam gratia iustificationis generaliter, vt sub se comprehendat gratiam in prima & secunda significatione, & tandem vt gratia iustificationis dicatur, quidquid gratis à Deo fit, vt iustificemur. Hæc distinctio ex eo probetur, quòd sæpissimè à Catholicis auctoribus auxilium speciale Dei mouentis affectum ad opera bona, & concursus ipse Dei præuenientis, conuertentisq́ue ad se nos appellatur gratia iustificationis. Idem Thomas ead. 1. 2. q. 109. articul. 6. dum tractat de Dei |

p. 836

auxilio speciali ad mouendum, id videtur tribuere gratiæ iustificationis: sic idem non semel in dict. quæst. 111. ex eo distinguit gratiam gratum facientem, à gratia gratis data, quòd gratia gratum faciens tendit in vtilitatẽvtilitatem ipsius tantùm suscipientis: gratia verò gratis data nōnon confertur in bonum ipsius suscipientis, sed in vtilitatem aliorum. sed auxilium speciale Dei, tendit in bonũbonum & commodum illius, cui confertur tantùm. igitur id omninò pertinet ad gratias gratis datas: imò est proprium gratiæ iustificationis. Gratia igitur iustificationis generaliter accepta complectitur gratiam gratis datam, quæ speciale Dei auxilium dicitur, & gratiam gratum facientem, qua formaliter iustificamur. Sancti enim patres in Concilio Mileuitano, & Aug. passim gratiam iustificationis appellant quod gratis à Deo fit, vt iustificemur. Gratia verò gratum faciens à gratia gratis data hac in parte distinguitur in hoc, quòd gratia gratum faciens est habitus quidam supernaturalis, quem Deus infundit animabus nostris, quoties nos sibi reconciliat, & ad suam amicitiam admittit, vt per illam formaliter simus illi grati, sic, vt albedine sumus albi, sed & gratia iustificationis prout accipitur pro speciali dei auxilio, operans dicitur in illo effectu, quo mens nostra mouetur: cooperans verò in illo quo mẽsmens nostra mota est, vt velimus, & volumus sic, vt faciamus: sic dum mẽsmens nostra mouetur tantùm, est operans, dum mouet & mouetur, est cooperans, quia cooperatio non solùm tribuitur Deo, sed etiam animę. Eodem modo gratia gratum faciens, dum sanat & iustificat, dicitur gratia operans: sed qua parte est principium meritoriè deinceps operandi ex libero arbitrio, dicitur gratia cooperans, quemadmodum hæc explicat Thomas 1. 2. q. 111. art. 2. de his etiam latè tractant Ioann. Driedonius lib. 1. de gratia & lib. arbit. 2. tract. c. 2. in prima eius parte. Diuus Augustinus de grat. & lib. arbit. capit. 17. Andre. à Vega super concilium Tridentinum, in caput 8. c. 13.

Ego sanè opinor, auxilium Dei speciale, concursumq́;concursumque eius præuenientis, conuertentisq́ue ad se nos, licet cōnumereturconnumeretur inter gratias gratis datas, ab eis tamẽtamen posse distingui, & nomen habere speciale, auxilij quidem gratuiti peculiaris, quo nos super naturam Deus euehit, vt discernatur à generali Dei concursu, quo monet, fouetq́;fouetque res naturales, & tamẽtamen à gratia gratum faciente differre, licet ad gratiam iustificationis pertineat. Hæc omnia constant ex superiùs adnotatis, & quia gratia gratum faciens est habitus quidam supernaturalis, & diuini prorsus ordinis, quem Deus infundit animabus nostris, quoties nos sibi reconciliat, & ad suam amicitiam admittit, vt per illũillum sic simus formaliter ei grati & amici, vt albedine sumus albi, & cognitione cognoscentes, & fide fideles. Gratia verò gratis data nōnon habitus est, sed auxilium quoddāquoddam speciale, & peculiare ipsius Dei, quo Deus peculiariter adiuuat, & potentius mouet, & inflectit potentias nostras, vt ea facere possimus, quæ sunt necessaria ad iustificationem nostram, & sic ad consequẽdamconsequendam gratiam gratum facientem, & ita habitum, quem modo significamus, quæ distinctio colligitur ex S. Thoma in 1. 2. q. 109. art. 6. Auxilium autem istud speciale Dei mouentis hominem ad benè operandum, & præparandum se ad consequendam iustificationem, & habitum gratiæ, seu gratiam habitualem, quia tendit omninò in bonum ipsius suscipientis, ad iustificationem pertinet, tametsi gratia gratis data appelletur.

Hinc sequitur Catholica conclusio, qua constanter asseueramus, Neminem posse solis viribus naturalibus absq;absque Dei auxilio speciali ea efficere, quæ sunt ad obtinendam gratis iustificationem necessaria. Hæc probatur Ioan. 6. Nemo potest

3

^† venire ad me, nisi pater, qui misit me, traxerit eum. & Ioan. cap. 15. Sine me nihil potestis facere. Eadem conclusio pluribus in locis ab Augustino defenditur aduersus Pelagianos hæreticos, & à S. Thom. in dict. artic. 6. atque alijs Theologiæ professoribus omnium communi sententia, cuius varia doctissimorum virorum testimonia tradidere, Dominicus à Soto lib. 2. de natura & gratia. capit. 3. Alfonsus à Castro de hæresib. verb. gratia. Andreas à Vega in lib. de fide iustificante. quæst. 8. & Gregorius Ariminensis in 2. sent. distin. 26. q. 1. & in distin. 29. q. 1. idq́ue definitum fuit olim in concilio Mileuitano, cap. 4. & capit. 5. atque in Tridentina Synodo, sessione 6. capit. 5. cuius Canon primus ita inquit: Si quis dixerit hominem suis operibus, quæ vel per humanæ naturæ vires, vel per legis doctrinam fiant, absque diuina per Christum Iesum gratia posse iustificari coram Deo, Anathema sit.

Deducitur item ex his, præparationem & dispositionem sufficientem ad gratiam, esse opus & Dei, & nostrum. Dei quidem pręuenientis: nostrum autem consentientium, & cooperantium. vnde & in nobis nullum est initium præparationis ad gratiam, & iustificationem, sed Deus inceptor est, sicuti in eodem concilio Mileuitano, & Synodo Tridentina, d. cap. 5. definitum extat. idem Augustinus docet de gratia & lib. arbit. cap. 5. scribens ita: Nisi donum Dei esset, etiam ipsa ad Deum nostra conuersio, non ei diceretur: Domine Deus virtutum conuerte nos. Rursus idem Augustinus lib. 1. cap. 4. contra duas episto las Pelagij: Non potest homo aliquid velle boni, nisi adiuuetur ab eo, qui malum non potest velle, hoc est, gratia Dei per Iesum Christum. Paulus ad Philippenses c. 2. Deus, inquit, operatur in nobis, & velle & perficere. Quibus & alia plura testimonia suffragantur, quæ hîc missa facimus, quan|

p. 837

doquidem à præcitatis auctoribus diligentissimè traduntur.

Infertur etiam ex prænotatis, ita ab Ecclesia catholica liberum arbitrium constitui, vt ei infirmo, & egeno necessariam esse iudicet gratiam Dei: at verò ita vicissim gratiam extolli, vt liberum arbitrium minimè sublatum esse cẽseatcenseat, sed definiat cooperatione nostra opus esse in iustificatione. Huius catholicæ assertionis probatio constat, præter ea, quæ in initio huius paragraphi adduximus, auctoritate Synodi Tridentinæ, sessione 6. cap. 5. & Cano. 4. vbi definitum est, quòd Deus neminem coactum ad se trahit, aut necessitate inducit, sed in nostra potestate est, gratiam eius respuere, vel assensum nostrum ei præbere, & cooperari. Diuus Augustinus de peccat. meritis, lib. 2. capit. 18. sic ait: Liberum arbitrium huc atque illuc sic flectitur, vt malè vti malus possit, & benè bonus, sed non nisi ex Deo bonam voluntatem habemus. Paratur enim voluntas à Domino, qui operatur in nobis velle & operari. Tertullianus in libro definitionum eccles. dogmatum, capit. 21. manet, inquit, ad quærendam salutem arbitrij libertas, id est, rationalis voluntas, sed admonente prius Deo, & inuitante ad salutem, vt vel eligat, vel sequatur. His etenim & alijs testimonijs satis apparet liberũliberum arbitriũarbitrium per primi parentis peccatũpeccatum læsum, manere quidem in malum per se cum concursu generali naturale: in bonum autem gratia Dei mouente & adiuuante, secundum illud Oseę 13. Perditio tua ex te Israel, tantummodo in me auxilium tuum. Extat igitur catholica definitio aduersus hæreticos, quos multis tractatibus ad hoc editis conuincunt diuus Augustinus, & alij Ecclesiæ catholici Doctores, quos nostra ætate imitati sunt Roffensis aduersus Lutherum, argum. 36. Ioann. Driedon. de libero arbitrio. Bunderius in compendio concertationum, titulo 7. Alfonsus à Castro de hæresib. in verbo, gratia. Dominicus à Soto, lib. 1. de natura & gratia. cap. 15. exponit & hanc conclusionem. S. Thom. 1. 2. q. 109. art. 2. & art. 6. & idem 1. parte. q. 83. artic. 1. & rursus 1. 2. quæst. 113. articulo tertio. His tamen & aliam catholicam conclusionem adijcimus, quam necessariam fore opinamur ad eorum, quæ modò exposuimus, apertiorem intellectum.

Opera iusti,

4

^† quæ genere suo, ac circunstantijs bona sunt, omnia sunt meritoria de condigno & cumulatioris gratiæ, & vitæ æternæ. Hæc assertio probatur ratione & auctoritate. Ratio enim ex eo constat, quòd quidquid redditur, secũdumsecundum iustum iudicium, merces condigna est, cùm id ad iustitiam pertineat, sed vita æterna redditur à Deo, secundum iudicium iustitiæ. 2. ad Thimoth. 4. In reliquo reposita est mihi corona iustitiæ, quam reddet mihi Dominus in illa die, iustus iudex: Igitur homo iustus ex operibus meretur condigni merito vitam æternam. Deinde meritum est opus, quo quis fit mercede dignus, & pluribus in locis sacræ scripturæ mentio fit mercedis operibus iusti retribuẽdæretribuendæ, præsertim Marci capit. 9. Amen dico vobis, non perdet mercedem suam. Et 1. ad Corinth. capit. 3. Vnusquisque mercedem accipiet secundum laborem suum. ergo præmittitur, opera iusti meritum habere, & ideò esse mercedi digna. merces autem gloriæ æternæ est. Nam si opera apud Deum merita non sunt, nisi virtute præuiæ gratiæ, potissimè sunt digna mercede ipsius vitæ æternæ, cuius semen est ipsa gratia, vt inquit Thomas 1. 2. quæst. 114. artic. 2. & ad 3. & innuit Paulus ad Romanos capit. 6. Gratia Dei, vita æterna. Auctoritate adstruitur hæc conclusio Paul. 2. ad Thessalonicen. 1. vbi scribens de tribulationibus, inquit, quas in exemplum iusti iudicij Dei, vt digni habeamini regno Dei, pro quo & patimini. Et Matthæi capit. 5. Gaudete, inquit Iesus, & exultate, quoniam merces vestra copiosa est in cœlis. Hoc ipsum sacrosancta Synodus Tridentina confitetur sessione 6. capit. 16. & Cano. 26. & 32. sunt & hæc veterum auctorum, & sanctorum virorum plura testimonia, quæ aduersus impium Lutherum tradidere plures auctores ex iunioribus, atque item ex veteribus Diuus Thomas in dict. quæstio. 114. articu. 3. & in Epistolam Pauli ad Roman. capit. 4. & 8. S. Bonauentura in 2. sentent. distinctio. 27. quæstio. vltim. Richard. in 4. sentent. distinctio. 46. articul. 1. quæstio. 1. Ioann. Bunderius in compendio concertatio. titul. 6. Alfonsus à Castro in libr. aduersus hæreses: in verbo, meritum. Domini. à Soto libr. 3. de natura & gratia, capitul. 7. & 8. Andreas à Vega libr. de fide iustificante. quæstio. 5. idem in defensione concilij Tridentini libr. 15. capit. 12. & sequentibus. à quibus duo huic assertioni obijciuntur. Primum, quòd meritum ad iustitiam pertinet, & ius est æqualitatem præmittens: nihil autem nos possumus præstare Deo æquale vitæ æternæ: siquidem vita æterna nullis sit nostris obsequijs æstimabilis. Paulus ad Roman. cap. 8. non sunt condignæ passiones huius seculi ad futuram gloriam, quæ reuelabitur in nobis. Ergo nulla est iustitia, aut meritum nostrum apud Deum, ad futuram gloriam. quod comprobatur ex Aristotele 8. Ethic. dicente: Dijs & parentibus non possumus reddere æquale. Alterum, merces, & præmium quid debitum significant: Deus autem nihil potest debere nobis: nullus etenim ei prior dat, vt retribuatur ei, vt scribit Paulus ad Romanos capite vndecimo, Nec Deus debet iustis vitam æternam propter quæcunque eorum opera: posset equidem iustis eam non dare, nec eis faceret iniuriam. Nam quidquid est nostri officij suum est, & id debitum, atque ideò quod |

p. 838

suum est ei reddimus. Igitur nulla est obligatio Dei propter nostra opera vtcunq;vtcunque sanctissima. His verò obiectionibus à catholicis vnanimi consensu distinctione quadam respondetur, quam hîc breuiter exponemus.

Opera iustorum

[5]

^† dupliciter considerantur. Primò quidem considerari possunt secundum suam perfectionem naturalem, & quatenus sunt à libero arbitrio iuxta vires naturales, etiam ex speciali auxilio Dei ante gratiam gratum facientem, & amicitiam diuinam. Et in his non est condignitas ad beatitudinem, & vitam æternam. Longissimè enim excedit beatitudo valorem omnium talium nostrorum operum, sicut & virtutem nostram naturalem, cùm ipsa sit supernaturalis. Est tamen congruitas proportionis, quòd homini operanti secundum suam virtutem, Deus recompenset secundum excellentiam suæ virtutis. Possunt tamen secundò considerari opera iustorum, secundum perfectionem supernaturalem, quam habent à gratia, & spiritu sancto, in habitante animas ipsorum: & sic considerata sunt meritoria vitæ æternæ de condigno: nānam valor meriti attenditur secundum virtutem Spiritus sancti, iuxta illud Ioann. 4. Fiet in eo fons aquæ salientis in vitam æternam. attenditur etiam precium operis secundum dignitatem gratiæ, per quam homo efficitur consors diuinæ naturæ, adoptaturq́;adoptaturque in filium, cui debetur hæreditas, ad Roman. cap. 8. Si filij, ergo hæredes. Hac distinctione vsus est S. Thomas 1. 2. q. 114. artic. 3. quem Theologi omnes sequuti sunt in 1. sentent. distin. 17. & in 2. distin. 28. Domini. à Soto in libr. 3. de natura & gratia, capit. 7. & in epistolam ad Rom. cap. 2. Andre. à Vega in lib. de fide iustificante. q. 5. vers. ad primum. & constat ex his, quæ statim in sequenti distinctione dicemus. Etenim qui illa vtuntur, & hanc, ni fallor, præmittere vidẽturvidentur sensim quidem, etiam si non omnes hanc expressim adnotauerint.

Meritum item distinguendum est: Aliud est etenim proprium & perfectum, ac suapte natura meritum, cui de rigore iustitiæ merces debetur: vt planè iniustus censeatur, qui hanc mercedem non reddiderit. Hoc meritum non est hominis ad Deum: nam si Deus nemini redderet operum suorum mercedem, iniustus nōnon esset, etiam si nostra opera adsumamus secundum perfectionem supernaturalem. Aliud dicitur meritum, quod non suapte natura, aut simpliciter dignum est mercede de rigore iustitiæ, sed ex suppositione sponsionis ipsius retribuentis, & eius ordinatione, quale est præmium, & meritum brauij, in hastiludio, in quo Rex promittit victori gemmam, aut aliquid preciosum, quod multò maioris valoris est, quàm labor & industria victoris, quæ quidem sua propria natura æstimata, nōnon sunt digna ex rigore iustitiæ tanta mercede, sed tamen præmissa, & supposita ordinatione, seu promissione Regis, victor in hastiludio dignus est omninò, & de iustitia illa mercede. eiusmodi est meritum hominis ad Deum. Nam etsi nostra opera non sint ex se ipsis digna vita æterna, tamen quia misericors Deus promisit seruanti mandata sua se illi daturum vitam æternam. Matth. cap. 19. post talem promissionem iustum est, quòd Deus det vitam æternam seruanti eius mandata, constituiturq́ue Deus debitor vitæ æternę, non ex operibus nostris, sed promissione sua, quæ quidem promissio simpliciter, & absolutè est tribuenda gratiæ. Sic inquit Paulus ad Colossenses: Dignos nos fecit in partem sortis Sanctorum. Hoc ipsum asserit Augustinus de Trinit. lib. 14. cap. 15. Quid animam, inquit, faciet beatam, nisi meritum suum, & præmium domini sui? sed & meritum eius, gratia est illius, cuius præmium erit beatitudo eius. Idem Augustinus sermone 151. de tempore: Laudemus, inquit, fratres Dominum, quia eius fidelia promissa retinemus: nondum accepimus. Parum putatis, quia promissorem tenemus, vt iam debitorem exigamus? promissor Deus debitor factus est bonitate sua, non prærogantia nostra. Idem in sermone 16. de verbis Apostoli. In his, quæ iam habemus, laudemus Deum largitorem in his, quæ nondum habemus, tenemus debitorem. debitor enim factus est non aliquid à nobis accipiendo, sed quod ei placuit promittendo. Hæc diuus Augustimus, qui præmissam distinctionem sensisse videtur. quam post alios exponunt auctores ad præcedentem citati. & Ioan. Bunderius in compendio concertationum. tit. 6. art. 5. & sequentibus, atque optimè Alfonsus à Castro aduersus hæreses, in verb. meritum.

Ex his distinctionibus multa deducuntur, quæ necessaria sunt ad intellectum huius conclusionis, quam catholicam esse diximus, & ad respondendum obiectionibus, quæ eidem opponi solent.

Primùm opera iustorum ex sua propria natura & vi, vt à libero arbitrio, etiam ex auxilio speciali Dei antecedenti gratiam gratum facientem, procedunt, non est meritoria merito condigni, tametsi de congruo possint esse, & sint meritoria. Hæc diuus Thomas, paulò antè citatus, & alij, quorum mentionem fecimus.

Secundùm, opera iustorum vt procedunt, & considerantur à perfectione, quam habent supernaturalem à gratia & Spiritu sancto inhabitante animas ipsorum, & sic à gratia gratum faciente, meritoria esse apud Deum merito condigni. Hoc ipsum satis superiùs probatum est.

Tertiò infertur, meritum condigni propriè & immediatè, vt interim ita loquar, procedere à gratia cooperanti, & ei tribuendum esse, & sic habitualem gratiam, id est, gratum fa|

p. 839

cientem, esse principium meriti condigni. hāchanc illationem planè probat S. Thomas 1. 2. q. 109. art. 6. & q. 111. art. 2. post diuum Augustinum in lib. de libero arbitrio.

Quartùm, constat ex his, iustorum opera, vt procedunt à gratia gratũgratum faciente, & sic à perfectione supernaturali, non esse simpliciter meritoria merito condigni gloriæ, beatitudinis, & vitæ æternæ, sed supposita ordinatione Dei, & eius gratuita diuina promissione, qua iustis vitam æternam promisit, & gratis se constituit debitorem. Sic sanè locus Pauli intelligendus est ad Rom. c. 8. nam si naturam ipsam operum consideremus seclusa promissione diuina, & eius ordinatione, non sunt condignæ passiones nostræ ad futuram gloriam. Hanc illationem planè Catholici omnes fatentur, & post alios diuus Thomas 1. 2. q. 114. artic. 1. & hi Doctores, quorum modò mentionem fecimus.

Quintò, patet ex rigore iustitiæ, supposita hac diuina ordinatione, vitam æternam & beatitudinem deberi, ipsumq́ue Deum debitorem esse propter meritum operum iustorum. Hoc probatur ex præcedentibus: vnde si rectè omnia considerentur, manifesta est responsio ad obiectiones ex his postremis duabus illationibus.

Et licet plerisque visum sit, Deum ipsis iustis debere beatitudinem, & vitam æternam, atq;atque ipsis debitorem esse supposita promissione diuina, vt opinatur Scotus, Bonauentura, & Richardus in 2. sent. dist. 27. illud tamen consultiùs probari, & teneri potest, quod S. Thomas docet in d. q. 114. artic. 1. ad 3. dum asserit, Deum effici non simpliciter debitorem vitæ æternæ, sed supposita eius promissione, atque ideò non esse debitorem ipsis iustis operantibus, sed sibi ipsi, suæ propriæ bonitati, & firmissimæ veritati, vt eius lex & ordinatio impleatur.

Sextò hinc proximè constat, qualiter accipiendum sit, quod diuus Bernardus scribit in sermone primo de annũciationeannunciatione, dum inquit, quòd absque iniuria potest Deus nōnon dare beatitudinem iustis. & rursus quod Augustinus tradit quarto libro, contra Iulianum Pelagianum cap. 3. dicens: Deum fore iniustum, si non ad ipsius regnum verus admitteretur iustus. Ad hæc Paulus Apostolus 2. ad Timoth. capitulo secũdosecundo, inquit, fidelis sermo. Nam si commortui sumus, & conuiuemus. Si sustinebimus, & conregnabimus: si negauerimus, & ille negabit nos: si non credimus, ille fidelis permanet, negare se ipsum non potest. idem ad Hebrę. capit. 6. Non enim, inquit, iniustus est Deus, vt obliuiscatur operis vestri, & dilectionis, quam ostendistis in nomine ipsius, qui ministrastis Sanctis, & ministratis. Etenim hæ auctoritates sunt accipiendæ supposita, vel non præmissa promissione diuina, aut tandem aliter, quod petendum est à viris in sacra Theologia doctissimis, eisdemq́ue religionis Christianæ, & Catholicæ ecclesiæ obseruandissimis. Nostrum siquidem non est, rem à propria professione iuris humani alienam penitus explicare: legat verò quispiam Andre. à Vega, in dicta quæstione quinta, & eundem super concilium Tridentinum, libro vltimo, capitulo 22.

Septimò, si ad amussim quæ dicta sunt perpendantur, elicitur, non esse necessariam nouam Dei acceptationem præter gratiam gratum facientem, vt opus sit de condignè meritorium. Hoc corollarium probatur, quia gratia gratum faciens nihil aliud est, quàm acceptatio ad gloriam, vt omnes fatentur in secundo sententiarum distinctio. vigesimaseptima. & in tertio distinctio. decimaoctaua. si ergo per gratiam homo iam est acceptus ad gloriam, non est opus noua acceptatione operis. Nam si filij, ergo hæredes, vt inquit Paulus, & propterea opus est gratum, quia persona est grata. Respexit enim Deus ad Abel, & munera eius. Alioqui esset repugnantia, personam esse acceptam, cuius opus non sit Deo gratum: atque ita Dominicus à Soto libro tertio, de natura & gratia, capite septimo, eleganter, vt & multa alia, hanc illationem probat, & defendit aduersus Scotum, qui in 1. sent. distin. 17. q. prima, existimat, non satis esse, opus elici à gratia, vt sit meritorium vitæ æternæ, sed vltra hoc requiritur, quòd sit acceptum à Deo, & ordinatum ad talem finem.

Fateor, optime Lector, me longiùs digressum fuisse, quàm ab initio constitueram, sed tamen hæc ad faciliorem huius materiæ intellectum mutuati sumus à viris Catholicis, & sacræ Theologiæ professione celebratissimis, quæ in eum sensum accepimus, & accipere obtestamur, quem sancta mater Ecclesia probauit, & catholicum esse definiuit.

Secunda conclusio, nullus

6

^† potest non tantùm primam gratiam, sed nec quidquāquidquam aliud alteri merito condigni mereri. Hæc probatur eadem ratione, quam ad probationem primæ conclusionis adduximus ex diuo Thoma prima secundæ quæstione 114. articulo sexto, & præterea, quia meritum condigni propriè, & verè iustitiæ tribuitur, & ad eāeam pertinet, quod satis manifestum est, iustitia autẽautem est ad ipsum operantem. Paulus secunda ad Corinth. capite quinto: Omnes nos manifestari oportet ante tribunal Christi, vt referat vnusquisque propria corporis, prout gessit, siue bonum, siue malum. Et Apocalypsios capit. decimoquarto, Opera enim illorum sequuntur illos. Paulus item ad Romanos capit. secundo, referens iustum Dei iudicium, inquit, qui reddet vnicuiq;vnicuique secundum opera eius. deinde iustitia ad alterum est, teste Cicerone lib. 1. de officijs. |

p. 840

tradit Thomas secunda secundæ. quæstione 58. articulo secundo. post Aristot. lib. quinto Ethic. capit. secundo, & cap. quinto. actiones autem, quæ sunt ad alterum, considerāturconsiderantur per comparationem ad agentem, & ad eum, in quem fiunt, vt constat igitur condigni meritum, quod iustitiæ tribuitur respectu agentis versatur, atque ideò non potest ex alterius operibus alter de condigno quidquam mereri. Idem etiam probatur, quia iustitia est reddere vnicuique quod suum est, id est, ei debitum secundum proportionis æqualitatem, sed iuxta hanc æqualitatem non potest vni deberi quidquam ex operibus alterius, cùm is nihil egerit, nec dederit: ergo non potest quis alteri ex condigno mereri: & præter hæc apparet, quia meritum condigni personam operantis nōnon excedit. Nam gratia cooperans, à qua meritum procedit ex condigno, vt suum possessorem ad beatitudinem perducat, datur: non vt per eam alteri mereatur ex condigno. Alteri enim ex condigno mereri soli Christo seruatum est, vt explicat Thomas præter alios, in dict. articul. 6. ex quibus constat hæc secunda conclusio, quæ communis est apud Theologos, & eam proponit Adrian. in quodlib. 8. part. 2.

Tertia conclusio: Potest quis non tantùm pro suis culpis, id est, pro pœnis temporarijs, quæ residuæ sunt ex remissis peccatis, de condigno, & rigore iustitiæ satisfacere, sed & eodem iure pro alienis, modò ambo sint amici Dei. Hæc assertio quo ad primam partem probatur multis, quæ de satisfactione adnotarunt Theologi, præsertim catholici, aduersus impium Lutheri dogma. Roffensis inquam in art. de satisfactione. Castro de hæresib. in verbo, satisfactio. & pœnitentia. Bunderius in compendio concertationum. titul. 16. Thomas & alij in 4. sentent. distinctio. 15. nec enim Christus Lucæ cap. 11. dixisset, Date eleemosynam, & ecce omnia munda sint vobis, si remissa culpa consummata esset mũdatiomundatio, aut si pœna temporaria, quæ pro peccatis iam dimissis superest, non posset operibus nostris tolli, & exolui. Quòd autem hæc satisfactio ad iustitiam, & eius rigorem pertineat, & sic ex condigno fieri satisfactionem, probat Thomas in quarto sentent. distinct. 20. quæstio. 1. artic. 2. dum distinguit meritum de congruo à satisfactione. explicat eleganter Domin. à Soto, in libro 3. de natura & gratia. cap. 6. etenim si pœna temporaria, quæ superest dimissa culpa, per opera nostra pœnalia soluitur, vt est in confesso apud catholicos, & id Synodus Tridentina definiuit, sessione 6. cap. 14. debitum tollitur rigore iustitiæ.

Secunda pars conclusionis probatur ex eo, quòd manifestum sit, posse

7

^† quempiam pro pœna ab altero debita satisfacere. id enim Paulus asserit 1. ad Corinth. cap. 8. ex æqualitate, inquit, in præsenti tempore vestra abundantia illorum, scilicet pauperum ministrorum Christi, inopiam suppleat, vt & illorum abundantia vestræ inopiæ sit supplementum: abundabant namque Corinthij temporalibus bonis, egeni verò erant in spiritualibus: è diuerso ministri Christi spiritualibus abundabant, egentes terrenis. voluit itaque Apostolus, bona opera pauperum Christi communicari. idem Paulus ad Coloss. cap. primo. Nunc gaudeo in passionibus pro vobis, & adimpleo ea, quæ desunt passionum Christi in carne mea pro corpore eius, quod est ecclesia. Hæc Paulus. Quemadmodum ergo passio Christi suffragatur ecclesiæ, hoc est, membris Christi: ita membra Christi mystica sibi mutuo operibus subsidio sunt, dum vnius satisfactio alteri subuenit. Sic hanc secũdamsecundam partem conclusionis tenent Thomas in d. quæst. prima. art. 2. Adria. quodlibet. 8. 2. part. Cardin. à Turre Cremat. in cap. mensuram. de pœnitent. distin. prima. §. in Leuitico. num. 13. Domini. à Soto in dict. cap. 6. quibus placet, hanc satis factionem fieri de condigno, & rigore iustitiæ, quia non agitur hîc de merito, vt vnus alteri mereatur, sed de solutione debitæ pœnæ, atq;atque ideò apud Deum, si quis velit soluere quod alter debet, non est cur Deus non acceptet opera, quæ ex gratia procedunt, si pro amico offerantur, ac si pro se ille obtulisset. Sic diuus Thomas, in dicto articul. secundo, in specie hanc quæstionem tractans, hanc satisfactionem vnius pro altero distinguit à merito congrui. Hanc opinionem tenet, ac defendit Ioann. à Medina in Codice de pœnit. tract. 3. q. 5. dicens esse communem, tametsi addiderit, vnum pro alio saltem de congruo satisfacere. His accedit quòd iuxta ecclesiæ Catholicas traditiones apud eam est Thesaurus maximus indulgentiarum, constans ex meritis, & operibus satisfactorijs passionis Christi, atq;atque ex martyrijs & operibus Sanctorum, cui dum dimissa culpa, pœna temporalis sit & finita, potuere per gratiam, & auxilium Christi ad iustum satisfacere, & insuper opera supercrescentia agere ad satisfaciendum pro alijs, quibus sanctorum opera communicantur, quod manifestum est ex constitutione. Vnigenitus inter extrauagant. communes, tit. de pœnit. & remissio. & multis quę de indulgentijs tradidere Roffensis aduersus Lutherum, articulo decimoseptimo. Ioannes Eckius aduersus eundẽeundem art. nono, & 24. Cast. aduersus hæreses in verbo, indulgentiæ. Ioan. Bunderius in compendio concertationum, titulo decimoseptimo. Caiet. in secundo tracta. indulgentiarum. Card. à Turre Cremat. in d. §. in Leuitico. articulo primo & secundo. Sanctus Thomas, & alij in 4. senten. distinct. 20. & præter hos plerique alij, qui de indulgentijs tractauere. Hæc enim est illa sanctorum communio, quæ in Symbolo exponitur, dum fa|

p. 841

temur sanctorum cōmunionemcommunionem, quæ quidem & in hoc versatur, quòd opera sanctorum satisfactoria, qua ex parte supersunt satisfactioni pro eorum peccatis quo ad temporalẽtemporalem pœnam, & merita passionis Christi communia sunt Christianis per charitatem. Hinc sanè apparet secunda conclusionis pars, cui addendum est, posse quem etiamsi ipse debeat pœnæ temporalis satisfactionem amici debitum prius quàm proprium soluere.

Tertia conclusionis pars, multis apertissima fit, sed præsert im auctoritate Pauli. 1. ad Cor. c. 13. si distribuero, inquit, in cibos pauperum omnes facultates meas, & si tradidero corpus meum ita, vt ardeam, charitatem autem non habuero, nihil sum: scilicet apud Deum. Hoc ipsum probatur ratione. Nam per culpam peccati fuit offensa facta Deo, cui ob hanc offensam satisfactio debetur, quæ aliter contingere nequit, ꝗ̈quam si offensa tollatur, & hæc tolli non potest, nisi amicitiæ restitutione, vt cōstatconstat: igitur extra charitatem opera facta minimè sunt apud Deum de lege iustitiæ satisfactoria. ex quibus, & alijs hanc sententiam tenent Thomas, & communis Theologorum schola. in 4. sentent. distinct. 15. quæst. 1. arti. 3. Gratianus capit. scelerator. §. his auctoritatibus. & ibi Card. à Turre Cremat. arti. 1. & 2. de pœni. dist. 3. Adria. in dict. quodlib. 8. part. 1. & 2. idem in 4. senten. in tract. de satisfactione. in c. discusso. & Ioan. à Medina in Codice de pœnitentia. tract. 3. q. 2. vnde manifestum fit, operantem extra charitatem, nec pro se satisfacere de rigore iustitiæ, nec equidem pro alio, qua ex parte illi operanti tribuenda sunt eius opera, quia non operatur, vt instrumentum alterius, quamuis velit pro altero satisfacere. quod paulò pòst explicabitur ex Sanct. Tho. in 4. sentent. distin. 45. quæst. 2. arti. 1. ad 3. item & illud certum fit, opera iusti non prodesse ad satisfactionem pœnę temporalis ei, qui est extra charitatem: nam & hoc eisdem rationibus probatur, & communi omnium Theologorum consensu receptum est. Etenim satisfactio ipsi debitori est adscribenda, etiamsi ab alio fiat eius nomine. idcircò oportet, quòd non tantùm is, qui operatur, in charitate sit, & amicitia Dei, cùm hoc ad acceptationem operum sit necessarium, sed quòd ipse, pro quo satisfactio fit, & qui satisfacere tenetur, non sit extra charitatem, vt Deus ex lege iustitiæ teneatur satisfactionem admittere. Hæc etiam confirmantur ex his, quæ docet eleganter Tho. in 3. part. q. vlt. art. 2. scribens, alio modo fieri offensæ recompensationem in pœnitentia: alio in vindicatiua iustitia: nam in vindicatiua iustitia fit recompensatio per arbitrium iudicis, non secundum voluntatem offendentis, vel offensi. at in pœnitentia fit recompensatio offensæ per voluntatem peccantis, & secundum arbitrium Dei, in quem peccatur. quia hîc non quæritur sola reintegratio ęqualitatis iustitiæ, sicut in iustitia vindicatiua, sed magis reconciliatio amicitię, quod fit dum offendens recompensat, secundum voluntatem eius, quem offendit. Hæc S. Thomas, quem Caietan. inibi sequitur.

Tandem illud sit hac in re constitutissimum, opera extra charitatem facta, de rigore iustitiæ minimè satisfacere pro temporali pœna debita, licet ea fuerint à sacerdote pro sacramentali pœnitentia iniuncta. quam sententiam præter superiùs citatos etiam probant multa, quæ citat Magister sentent. in 4. distin. 15. eandem tenet simpliciter Caietan. in quæstione 2. de satisfactione. & esse communem fatetur Martinus Azpilcueta in c. 1. de pœn. dist. 6. num. 45. licet ipse Scotum sequutus in dict. distinct. 15. quæstio. 1. velit teneri contrarium, quod non potest rectè defendi, nisi omissa lege iustitiæ id referamus ad liberalitatem ipsius diuinæ maiestatis, vt Ioannes à Medina in dict. quæst. 2. explicat, post Adrian. in dict. cap. discusso. & idem Medina latiùs explicauerat in tract. 2. c. de pœnitentia iniuncta. versi. esto igitur. & versi. sed vltra.

Et hæc quidem adeò vera sunt, vt subindè censeamus opera extra charitatem facta, de lege, & rigore iustitiæ minimè esse pro pœnis temporalib. satisfactoria, etiam postmodum charitate accedente. Hoc manifestè patet ex eo, quòd opera nostra, vt satisfactoria sint, debent à charitate procedere: nam sicut meritum operibus nostris tribuitur à charitate, vt suprà ostendimus, ita & virtus satisfaciendi de rigore iustitiæ nōnon aliundè tribuitur, quàm coniuncta virtute passionis Christi, à qua secludimur, si extra charitatem simus. Nec ad hoc prodest charitas post facta opera accedens: nam ea non facit, quòd illa opera, quæ facta fuêre extra charitatem, facta sint in charitate, vt frequentissimo omnium consensu receptum esse videtur: ergo opera ista non sunt satisfactoria. Quod comprobatur, quia opera quantum ad vitam, vel mortem, consideranda sunt, & distinguenda secundum comparationem, à quo procedunt, siquidem vel ꝓceduntprocedunt à principio vitæ, vel à principio mortis: igitur si semel processerunt ab initio mortis, non poterunt iterum eadem numero resumi: atque ideò mortua opera non possunt per charitatem fieri viua: deinde meritum, & satisfactio ex operibus ab eadem ratione procedunt, nempe à charitate, & eius causa, ab acceptione diuina supposita lege promissionis, quæ iam ad iustitiæ rigorem pertinet: opera etenim quæ meritoria sunt, eadem & satisfactionem inducunt, & quę meritoria non sunt, nec satisfacere possunt Deo ex lege iustitiæ, vt planè fatentur omnes, & præ cæteris Thomas in quarto sententia. distinctio. 15. quæstion. 1. articul. tertio. versic. ad 3. quæstio. sed opera |

p. 842

mortua, & sic extra charitatem facta, ob charitatem denuò accedentem non efficiuntur meritoria: sicuti receptum est apud Theologos, & tradit Thomas in 3. part. quæstion. 89. arti. 6. ergo nec satisfactoria. sic denique hanc extensionem ad tertiam conclusionis partem veram esse censent S. Thomas in dict. quæst. 1. arti. 3. ad 3. quæst. Card. à Turrecrema. in dict. §. his auctoritatibus. articu. 3. idem in c. intermittentes. arti. 3. de pœnit. distinct. 4. Syluest. verb. satisfactio. q. 7. Adria. in 4. senten. in tracta. de satisfactione. c. ex dictis oritur alia dubitatio. Ioan. à Medina in codice, de pœnitentia. tract. 3. quæstio. 3. & est communis opinio Theologorum in dict. distinct. 15. vbi Paluda. quæst. 1. artic. 3. post alios. Idem notant Archi. in cap. vltim. de pœniten. distinct. 3. Abb. in c. quod quidam. de pœnit. & remis. asserentes, hanc esse communem opinionem.

Idem erit in operibus, ex quibus aliquis manet effectus in ipsis operantibus post ipsius operis transitum, vt in ieiunio, & eleemosyna. etenim licet post factam eleemosynam adhuc maneat diminutio patrimonij, & post ieiunium debilitatio corporis: attamen & hæc opera extra charitatem facta, nequaquam satisfaciunt ex rigore iustitiæ, accedente postmodum charitate. quod in specie adnotarunt Adria. in d. c. ex dictis oritur. & Ioan. Medi. in d. tract. 3. vers. pręsupposito. & in eodem Codice trac. 2. c. de pœnitentia iniuncta. vers. sed vltra. aduersus S. Thom. in d. art. 3. & ibi Palud. quos etiam sequitur Card. à Turre crema. in d. arti. 3. Nam hi existimarunt, opera ex quib. manet aliquis effectus in operantibus adhuc ex interuallo, & post eorum transitum, & si facta fuerint extra charitatem, esse satisfactoria charitate accedente: quorum sententia ab illo effectu continuo, qui superest factis operibus rationem habet: quæ verè sufficiens non est, etiamsi Syluest. eandem distinctionem S. Thomę probauerit in d. quæst. 7. quia si opera facta in statu mortalis peccati extra charitatem, mortua sunt, & extincta, certè dubio procul & extincta sunt cum suis effectibus, multisq́;multisque alijs rationibus hęc opinio Thomæ non est admittenda, quas diligentissimè tradit Ioan. à Medina in d. tract. 2. & tract. 3. apud quem lector eas expendere poterit. Nos enim, ne longius digrediamur, eas missas facimus: & præsertim quia ipse S. Thom. in 3. part. quæst. 89. arti. vlt. indistinctè probat, opera extra charitatem facta nequaquam reuiuiscere, etiam ad satisfactionem, siue ea sint opera, ex quibus in operante manet aliquis effectus, siue effectum nullum relinquentia. etenim licet hac vltima dicendi forma S. Thom. non vtatur expressim, eam tamen pręmittit: quippè qui seriò, & omni conatu quæstionem disputans nullam exponat inter hæc opera distinctionem: imò rationibus vtatur eam omninò excludentibus.

Tertiò ita præscriptam conclusionem probamus, vt opinemur,

8

^† opera extra charitatem facta non esse ad satisfactionem sufficientia, adhuc charitate accedente, etiamsi fuerint opera in pœnitentiam sacramentalem à sacerdote iniuncta. probatur hæc assertio his rationibus, quibus proximæ fuêre probatæ: & eam defendit Ioan. à Medina in d. tract. 2. c. de pœnitẽtiapœnitentia iniuncta. vers. sed vltra esset dubitatio. eandem sententiam præmittunt planè Palud. in d. articu. 3. Card. à Turrecrema. & Adrian. paulò antè citati, qui expressim asseuerantes, per opera extra charitatem facta, esse satisfactum sacerdotis iniungentis pœnitentiam, & Ecclesiæ præcepto, quod statim tractabitur, non tamen Deo palàm præfatam conclusionem admittunt, sed & Syluest. in d. quæstio. 7. eam omninò explicans inquit, esse veritatem, & mentem penè omnium Doctorum. quod & nos constanter asseueramus. & nihilominus Caietan. in quæst. 2. de satisfactione. existimat, opera iniuncta à sacerdote in pœnitentiam sacramentalem facta extra charitatem, satisfactoria esse, & effectum satisfactionis habere accedente charitate: & hoc probat ex eo, quòd opus sit sacramentale: quod irregulariter, licet quando fit effectum suum propter obicem peccati non operetur, recedente tamen peccato illum operatur: sicuti de baptismo Augustinus scribit libr. 1. de baptismo cap. 12. capit. tunc valere. de consecrat. dist. 4. at satisfactio sacramentalis pars est sacramenti, vimq́ue habet ex clauibus & virtute sacramenti, atque opere operato: ergo sortietur effectum recedente peccato. Fatetur tamen ipse Caieta. hęc opera charitate accedente non tantum habere effectum ad satisfaciendum, quantum habuissent, si facta forent in charitate, qua in re satisfactionem sacramentalem distinguit ab alijs operibus sacramentalibus: hæc enim facta extra charitatem recedente fictione, & peccato totum, & tantum effectum sortiuntur, quantum habuissent facta in charitate, quia opera Dei sunt, non hominis: illa verò cùm maxima ex parte hominis sit, facta quidem extra charitatem, recedente fictione, licet effectum recuperet & sortiatur, nōnon tamen quantum habuisset facta in charitate. Hęc Caieta. cuius opinionem adeò veram esse censet egregius vir Marti. Azpilcueta in c. 1. in princ. nu. 49. de pœnit. dist. 6. vt opinetur, opera facta extra charitatem, iniuncta tamen in sacramentalem satisfactionem, accedente charitate eundem effectum habere ad satisfaciẽdumsatisfaciendum, quem habuissent, si facta forent in charitate, & hoc propter virtutem sacramenti. ego verò Caiet. sententiam, & viri doctissimi extensionem arbitror esse contrarias opinioni communi Theologorum, vt modò adnotauimus, imò communem assertionem non obstante ratione Caiet. veriorem esse opinor.

p. 847

Illud etenim in primis fatemur, quod Caie. optimè asseuerat

9

^† opera satisfactoria iniuncta in sacramentalem pœnitentiam, & satisfactionem, magis quidem cæteris paribus satisfacere, & maioris valoris esse virtute sacramenti, quàm opera non iniuncta in sacramentalem satisfactionem. hoc fatentur communiter Theologi, & notant Thomas, & ibi Caiet. in tertia part. quæst. 90. artic. 2. ad 2. idem Thomas expressim in quodlib. tertio artic. 28. hoc præmisso probatur, falsam esse Caiet. sententiam. Primùm, quia satisfactio, licet sit iniuncta in sacramento pœnitentiæ, & habet maiorem valorem virtute sacramenti, & clauium, est tamen opus hominis, non Dei, atque ideò eius valor merito innititur operantis, hoc etenim propriũproprium est satisfactionis, vt fatetur Tho. in 4. sent. dist. 15. q. 1. art. 3. ad tertium. quẽquem alij sequuntur: igitur cùm præcipuè consideretur ex opere operantis, si fiat extra charitatem, omninò mortua est, nec accedente charitate sortitur effectum. qua ratione cessat argumentatio Caiet. ab alijs sacramentis deducta. Sacramenta siquidem opera sunt solius Dei diuinitus instituta, quæ valorem habent à meritis Christi, non à meritis operantis: & ideò etiam si fiant extra charitatem, non admittunt proprium valorem, licet nōnon prosint operanti, & cessante fictione sortiuntur effectum, præsertim tollitur ratio Caiet. quia ea locum habet in Sacramentis imprimentibus characterem in anima, quæ iterari non possunt: hæc enim recedente fictione sortiuntur suum effectum: alia verò Sacramenta non hanc sequuntur legem: nam indignè sumpta extra charitatem recedente fictione, non conferunt effectum recipienti, vt Ioan. à Medina ex rationibus aliquot Theologorum fatetur in Codice de pœnitentia, tract. 3. q. 3. & in tract. 2. capit. de pœnitentia iniuncta. vers. sed vltra. & in capit. de confessione ficta iterādaiteranda. & Adria. in 4. senten. in tract. de confessione. c. quintum dubium. & tractabitur in fine huius paragraphi. Secundò aduersus Caie. opinionem argumentatio efficax fit ex eo, quod communi omnium iudicio in dist. 25. 4. sentent. definitum extat, eadem opera, quæ sunt satisfactoria, esse & meritoria, & quæ sunt meritoria esse satisfactoria, quia & meriti & satisfactionis vna & eadem radix est gratia cooperāscooperans, & gratum faciens, sed si opera iniuncta in sacramentali

4

* pœnitentia facta extra charitatem recedente fictione, forent satisfactoria, sequeretur eadem esse & meritoria, quod dicendum non est, siquidem opera extra charitatem facta, vtpote non procedentia à gratia, nullo modo recedente fictione meritoria sunt: imò contrarium esset erroneum: igitur hæc opera non sunt recedente fictione satisfactoria. Tertiò, virtus sacramenti pœnitentiæ operatur remissionem culpæ pœnæ æternæ, & portionem aliquam temporalis, iuxta catholicas, & communi consensu receptas definitiones, ex opere quidem operato: non autem satisfactionem, cùm hæc ad operantis opus pertineat, sed etsi detur, recedente fictione virtutem sacramenti accedere, & prodesse: id obtinet quo ad virtutis effectus, quos modò diximus, non quo ad satisfactionem, ergo opera hæc licet maioris valoris sint, ratione & vi sacramenti: non tamen extra charitatem facta reuiuiscunt ad effectum satisfactionis pro pœna temporali. idcircò tutior est opinio, quam, ni fallimur, communem esse censemus, aduersus Caietan.

Opera verò facta

10

^† in charitate, quæ per subsequens peccatum fuerint mortificata, recedente peccato, & iterum accedente charitate, priorem effectum recipiunt, & satisfactoria, ac meritoria sunt. hoc constat ex his, quæ S. Thomas omnium consensu receptus adducit in 3. part. quæst. 89. art. 5. & Theologi in 4. senten. distin. 15. quæst. 1. glos. in c. quærat hic aliquis. in verb. non percipitur. de pœnit. distin. 3. Adria. Syluest. & alij proximè citati. præsertim glos. super illud Iohel. cap. 2. reddam vobis annos, quos comedit locusta. inquit enim gl. non patiar perire vbertatem, quam cum perturbatione animi amisistis. vbertas autem ista meritum bonorum operum est, quod fuit perditum per peccatum: ergo per pœnitentiam reuiuiscunt opera meritoria prius facta ante peccatum, eandem sententiam probat Card. à Turre Cremat. in capit. intermittentes. de pœniten. distinctio. 4. arti. 2. quo in loco Gratianus eidẽeidem subscribit opinioni, ita intelligens, quæ ex Augustino in cap. 14. libr. de pœnitentia. citauerat: & ex Hieronymo ad c. 1. in Aegeum. de pœniten. distinct. 3. capit. pium. & cap. si quando. tametsi idem Gratianus in c. quærat aliquis. & in cap. vltim. versi. pœnitentia. vbi glos. de pœniten. distin. 3. ad finem censeat, opera extra charitatem facta, quæ verè mortua dicuntur, per pœnitentiam recedente fictione, satisfactoria esse, & reuiuiscere, quod falsum esse constat ex his, quæ hoc in §. tractauimus. & licet Augustini & Hieronymi sententiæ in dict. c. pium. & cap. si quando. huic Gratiani vltimæ opinioni suffragari videantur: attamen intelligendæ sunt in hunc sensum, vt opera facta extra charitatem multa possint ex congruo à Deo, & eius maxima liberalitate impetrare, non autem in eum, vt vel meritoria sint, vel satisfactoria, recedente fictione. sunt verò hæc opera extra charitatem facta, etiam ante fictionis, & peccati discessum, ad plurima vtilia vi impetrationis ex congruo à liberalitate Dei.

Primùm, ad impetrandum aliquod temporale bonum, & præmium. 11. capit. quid ergo. de pœnit. dist. 3. ex Chrysostomo homilia 66. ad populum Antiochenum, item ad ob|

p. 844

tinendum facilius à Deo auxilium speciale, & gratiam conuersionis, qua citius peccator resipiscat, & ad acquirendos bonos mentis habitus, quibus facilius homo, etsi peccator bona opera excercens vitijs resistat.

11

^† quin & vtilia sunt ad consequenda ex impetratione, & iure liberalitatis dilationem pœnæ, & remissionem pœnæ temporalis, quod de Achab refertur 3. Reg. cap. 21. cap. talis. cap. Achab. de pœnit. dist. 25. ad impetrandas intercessiones Sanctorum, & ad multa alia, quæ passim Theologi tradidere, præsertim Card. à Turre Cremata in cap. nihil. de consecrat. dist. 5. Syluest. in verbo charitas. q. 8. rursus idem Card. in cap. primum consolatio. §. quanquam bonorum. art. 2. de pœnit. distinct. 3. Adrian. in quodlib. 8. artic. 1. in 4. sentent. in tract. de satisfactione. ca. discusso. Ioan. Maior in 4. sentent. dist. 35. q. 1. vers. dubitatur. & Ioannes à Medina in Codice de pœnitentia. tract. 3. q. 2. quæ quidem peccator operibus bonis à liberalitate diuina poterit impetrare, non ratione iustitiæ, nec propriè ex merito, sed ex congruitate quadam, sicuti & prædicta colliguntur ferè ex Sanct. Thoma in 4. sentent. distinct. 15. quæst. 1. artic. 3. ad 4.

Hinc sanè expendi poterunt

12

^† quæ adnotauit gloss. in cap. quod quidam. de pœnit. & remis. quæ singul. est secundum Abb. ibi. & Angel. in verb. pœnitentia. §. 14. cui est similis in capitul. quærat aliquis. de pœnit. distinct. 3. in verbo, non percipitur. etenim glo. aliquot effectus commemorat, quos operantur bona opera facta extra charitatem, quorũquorum duo, nempe quòd valeant ad faciliorem illustrationem mentis, vt ea facilius à Deo. impetretur, & ad bona temporalia liberalitate diuina consequenda superiùs expositi fuerunt. Addit tamen glo. in dict. cap. quod quidam. hæc bona opera facta extra charitatẽcharitatem prodesse ad vitam æternam promerendam, quod falsissimũfalisissimum est, præsertim quia glo. præmittit hunc effectum, & alios, etiam eo tempore, quo quis est extra charitatem, nōnon recedente fictione, in quo grauissimè errat: nam opera bona facta extra charitatem, etiam recedente fictione, nec meritoria, nec satisfactoria sunt, vt superius ostendimus, atque ideo temerarium est dicere, quòd opera bona extra charitatem facta, nondum recedente fictione, prosint ad promerendam vitam æternam, cùm eo tempore, nec iure meriti de condigno, nec ex congruo, nec ex vi impetrationis possunt vitam æternam ipsi operanti acquirere, quamobrem suspicor gloss. non ita mente sensisse, vt eius verba significare videntur. & ita glo. in d. verb. non percipitur. hunc effectum horum operum omisit. Addit etiam vtraq;vtraque glo. opera extra charitatem facta vtilia esse saltem ad minus supplicium subeundum. & id sanè glo. tract. 4. non recedente fictione, eritq́ue vera eius conclusio in hoc sensu, vt pœna inferni, & æterna nōnon debeatur tanta, quanta deberetur, si peccator hæc bona opera non fecisset. nam verè tanta non debetur siquidem per hæc bona opera peccator in hũchunc constituitur statum, vt minori contemptu peccet. est autem falsa conclusio glo. in hunc modum accepta, vt propter bona opera peccatoris minuatur pœna æterna iam pro eius peccatis debita: hæc etenim non minuitur, secundum S. Thomam in 4. sent. dist. 15. q. 1. art. 3. ad d. q. & ibi Durandum & Cardin. in cap prima consolatio. §. quanquam bonorum. art. 2. de pœnit. dist. 3.

Tradit præterea glo. in d. c. quod quidam. pœnitentiam factam extra charitatem recedente fictione, & charitate accedente, suum proprium effectum operari. quemadmodum & baptismus. c. tunc valere. de consec. dist. 4. huius glo. potest esse duplex sensus. prior quidem, vt opera extra charitatem facta, in pœnitentiam tamen sacramentalem iniuncta accedente charitate, esse vel meritoria, vel satisfactoria, aut vtrunque effectum habitura verè constituamus, quod tamen falsum esse superius ostendimus, atque ideò hic sensus verus non est, nec rectè defendi potest.

Alter sensus in hunc modum explicatur, vt

13

^† confessio, & pœnitentiæ sacramentum extra charitatem contingentia, cessante fictione, vim, & effectum sacramenti sortiantur, sicuti & in Baptismo satis est manifestum. huic opinioni adstipulatur Gratianus in c. quærat hîc aliquis, ad finem. & in cap. vlt. §. vlt. & ibi gloss. de pœnit. distinct. 3. qui videtur asserere, etiam in alijs sacramentis obtinere illud, quod de Baptismo Augustinus adnotauit, nempe, quòd recedente fictione suum effectum operentur. idem not. S. Thom. in 4. senten. distin. 17. q. 3. artic. 4. ad primum. dum adducens conclusionem de Baptismo inquit, idem & in alijs sacramentis. hoc ipsum Caieta. tenet expressim. q. 5. de confessione. vbi de illa disputat quæstione, an confessio sacramentalis facta extra charitatem sit iteranda, in cuius intellectum hîc tria proponemus ad præsentis controuersiæ definitionem, & quidem breuiter, rationum concertationem omittentes, quòd ea non omninò sit nostræ professionis.

Primùm illud apud omnes est in confesso, quòd confessio sacramentalis facta ab eo, qui nullum dolorem habet, nec cōtritionemcontritionem, nec eam attritionem, ex qua virtute sacramenti fiat contritus, omninò repetenda sit, cùm hæc confessio non sit materia sacramenti pœnitentiæ, quippe quæ à nulla pœnitẽtiapœnitentia deducatur. huic assertioni consentiunt omnes, præsertim Caiet. in d. q. 5. Capreol. in d. dist. 17. q. 2. & ibi Durandus q. 1. 3. Melchior à Cano, qui diligentissimè de hac re disputauit in Relect. de pœnitentia, parte 5.

Secundò, si quis habeat attritionem, ex qua |

p. 845

virtute sacramenti contritus fiat, gratiam scilicet adsequutus, non est huius confessio iteranda. suscipit etenim hîc verum pœnitentiæ sacramentum, ac remissionem peccatorum per absolutionem sacramentalem. Maius igitur dubium est de illo, qui integrè omnia mortalia peccata confitetur, nullo ex certa scientia omisso, & habet attritionem adeò imperfectam, vt virtute sacramenti contritus non fiat, imò sacrilegus sit ex eo, quòd irreuerenter tantùm suscipiat sacramentum, quod ei cōcedendumconcedendum non erat, cap. quod quidam. paulò antè citatum, an huius confessio, cui accessit absolutio, sit repetenda? & tunc proponitur 3. conclusio.

Tertiò, confessor fictus sine debita dispositione, attritionem tamen habens admodum imperfectam, si integrè confiteatur, sacramentalem facit confessionem, & veram absolutionem percipit: sibi tamen tunc minimè efficacem propter obicem sacramẽtosacramento positũpositum, huius assertionis effectus maximus est, quòd nōnon erit necessariò confessio iteranda. hanc opin. probat, & veram esse opinatur Sanct. Thom. in 4. sent. dist. 17. q. 3. art. 4. ad primum. cui magis communiter consentiunt cæteri Theologi ibidem. & Caiet. in d. q. 6. de confessione. quam sententiāsententiam doctissimè defendit Melchior à Cano. in d. Relectione de pœnit. part. 5. & profectò hæc pars benignior est, & probabilior, tametsi cōtrariacontraria maximis innitatur rationibus, quam probare & tutari conantur Ioan. Maior in dist 17. q. 9. Adria. in 4. sent. q. 4. de confessione, & dubio 5. eiusdem tract. Ioan. à Medina in Codice, de pœnitentia. tract. de cōfessioneconfessione. c. de confessione ficta iteranda. opinio aũtautem diui Thomæ non aliter accipienda, quàm si quis aduertens se carere dolore efficaci, accuset se ipsum illius indispositionis, cùm alioqui huius culpæ omissio efficeret confessionẽconfessionem non integram, & ideò ea foret iteranda. vnde gl. in d. §. vlt. de pœnit. dist. 3. in verb. vtilis, quæ dictat, hanc simulationẽsimulationem, qua quis ecclesiam decepit, postmodũpostmodum confitẽdamconfitendam esse, cùm quis verè pœnituerit, non tamen esse confessionem primāprimam iterandāiterandam, est intelligenda de fictione illa exteriori, & sacrilegio, quod peccator commisit recipiendo exteriùs absolutionem: nam hæc antea explicari non potuit. non autẽautem de illa indispositione, animo atq;atque fictione, quam peccator habuit antequam susciperet absolutionẽabsolutionem, hæc enim tunc ad illam absolutionem confitenda est, quemadmodum satis colligitur ex S. Thomæ resolutione in d. art. 4.

Nec tamen statim sequitur, confessio ista in formis iteranda non est, ergo recedẽterecendente fictione, sacramẽtisacramenti effectũeffectum operatur, & habet. Nam vt statim §. seq. probabimus, potest cōtingerecontingere, quòd nōnon sit iteranda confessio extra charitatem facta, sequuta absolutione, quia iāiam est præcepto confessionis obtemperatũobtemperatum, & ideò ad vitandum nouum peccatum non est necessaria iteratio: nouum inquam peccatum, quod ex omissione præcepti cōmittereturcommitteretur, nec ex hoc necessariò deducitur, eam non esse iterandam ad obtinendam veram & efficacem illorũillorum peccatorum absolutionẽabsolutionem, nihilominus S. Thom. Caiet. & Melchior à Cano, & alij, quibus frequentius placet S. Thomæ sententia palàm asseuerant, confessionem integram, informem tamen, quia facta sit extra charitatem, sequuta sacramentali absolutione, recedente fictione, suum operari sacramenti effectũeffectum, & esse idem in sacramento pœnitentiæ, quod in sacramento Baptismi. & sanè Caiet. & Tho. idem esse in omnibus alijs sacramẽtissacramentis opināturopinantur. Melchior à Cano reliqua sacramenta præter BaptismũBaptismum, & pœnitentiam ab hac lege excludit. etenim censet, sacramentum Baptismi, & pœnitentiæ, quia ea sint ad salutem necessaria, fictione recedente suum operari effectum: at reliqua sacramenta extra charitatem sumpta, etiam recedente fictione probat, nōnon operari suum effectum. sed Gabriel in 4. sententiarũsententiarum, dist. 17. q. 1. art. 3. dubio 2. Ioan. Maior, ibi, q. 9. Adria. & Ioan. à Medina sæpè in hoc §. ad id citati, existimant, hoc esse proprium sacramenti Baptismi & eorum, quæ iterari non possunt, vt tandem Baptismus extra charitatem susceptus recedente fictione effectum proprium & verum sacramenti operetur: cætera verò sacramenta, etiam pœnitentiæ, recedente fictione, non habeant sacramenti effectum, quo ad ipsum recipientem extra charitatem, tametsi vera fuerint sacramenta. horum auctorum ratio ea est, quòd in sacramento Baptismi peculiaris quædam obtineat huius priuilegij causa, quæ alijs communis non est: alijs inquam, quæ iterari possunt: nānam quod dicimus de Baptismo, idem intelligimus in similibus sacramentis, quæ iterari non possunt, etenim cùm hæc sacramenta iterari nōnon possint, & fructus illorum sit admodum necessarius, vero simile est, diuinam maiestatem fructum horum sacramentorum abscedente fictione conferre, ne baptizati, confirmati, & ordinati perpetuò priuentur horum sacramentorum fructu, qui baptizatis omninò necessarius est, confirmatis autem, & ordinatis maximè vtilis. Hæc verò ratio alijs sacramentis non conuenit, siquidem recedente fictione iterum recipi possunt, & recipientes ita in charitate fructum eorum consequuntur. & planè Ioan. Maior fatetur S. Thomæ sententiam in hoc esse contrariam communi opinioni, quod ipse non ita certum esse opinor.

Illud tamen est omnium consensu receptũreceptum, confessionem sacramentalem, hoc est, ex qua cum absolutione verum pœnitentię sacramentum consistit, eam non esse iterum faciendam, nec iterandam, quòd si sit aliqua confessio, ex qua non est constitutum verum pœnitentiæ sacramentum, ea erit omninò repetenda, & ite|

p. 846

randa. huic etenim scopo omnia, quæ vtrinq;vtrinque in disputationem adduci poterunt, & adducuntur, dubio procul intendunt.

§. QVINTVS.

CAeterùm etsi bona opera facta extra charitatẽcharitatem, aliquot effectus habeant, quos paulò antè ostendimus, potissimùm superest alium effectum exponere, in hunc deniq;denique modum, vt certi iuris sit,

1

^† opera bona extra charitatem facta in hoc vtilia esse, quòd per ea quis excusetur à peccato, & noua culpa, quam contraheret transgressione præcepti, si ea non faceret: nōnon enim est præcepti transgressor, qui actui bono in genere suo, quem lex præcipit, apponit aliquam malam circunstantiam, vel illum fecerit existens in mortali crimine extra charitatem: nam quædam præcepta sunt, quæ sine charitate non implentur, vt præceptum de contritione, & de charitate, & in his charitas necessaria est ad obseruationem præcepti. At sunt alia præcepta de actibus exterioribus, quæ non exigunt necessariò charitatem ad eorum obseruationem, & hæc seruantur etiam absque charitate, aut saltem eorum transgressor non est, qui actum præceptum extra charitatem fecerit. scribit sanè eleganter S. Thom. in 1. 2. q. 110. art. 9. non cadere sub præcepto legis humanæ, nec diuinæ modum virtutis quantum ad hoc, vt aliquis ex habitu radicato operetur, quamuis benè cadat ipse actus virtutis. nec enim secundum eum ab homine, nec à Deo punitur tanquam pręcepti transgressor, qui debitum parentibus honorem impendit, quamuis id fecerit absque habitu pietatis. nam licet lex præcipiens actum virtutis intendat sibi subditos ad virtutem inducere, tamen de actu virtutis, non de fine pręceptum facit: finis siquidem legis præcipientis non continetur, nec est sub ipso legis præcepto, quod idem Thom. sensim explicat 1. 2. q. 96. art. 3. ad 2. & 2. 2. q. 44. art. 1. 4. & 8. ex quibus locis passim hoc adnotauit Caiet. Palud. in 3. sent. dist. 37. q. 1. colum. 3. & ibi Ioan. Maior. q. 15. & est communis opin. secundum Almain in 4. dist. 16. q. 1. cui adstipulatur altera diui Thom. distinctio in eadem 1. 2. q. 100. art. 10. ita enim scribit, actus charitatis dupliciter considerari potest. vno modo secundum quod est quidam actus per se, & hoc modo cadit sub præcepto legis, quod de hoc specialiter, scilicet, diliges Dominum Deum tuum, & diliges proximum tuũtuum. alio modo potest considerari actus charitatis, secundum quod est modus aliarum virtutũvirtutum. hoc est, eo modo, quo actus aliarum virtutum ordinantur ad charitatem, quæ est finis præcepti, & tunc actus charitatis non cadit sub præcepto. hæc Thom. adijciens exemplum idem de honorando parente. Non enim in hoc præcepto includitur, quòd honoretur ex charitate, sed solum quòd honoretur pater. deniq;denique multis alijs rationibus, & auctoritatibus probatur communis opinio, quam Panor. & alij itidem tenent in d. c. quod quidem. de pœnit. & remiss. Scotus in 2. senten. dist. 28. Almain in 2. tract. moralium, cap. 8. & esse communem asseuerat Andreas à Vega eam sequutus in lib. de fide iustificante, q. 13. col. 2. hoc ipsum tenent, & sequuntur alij Doct. quorũquorum statim in aliquot corollarijs mentionem faciemus: & hi, quos in proximo §. citauimus ad effectus operum, quæ extra charitatem facta sunt. idem S. Thom. rursum tenet in 1. 2. q. 109. art. 4. cuius sententiam sequitur & explicat Dominic. à Soto, lib. 1. de natur. & gratia. c. 22. qui omnino legendus est. c. 21. Et idem lib. 2. de iustit. & iure. q. 3. art. 10.

Sunt tamen qui existiment hanc conclusionem non esse in vniuersum accipiendam, & id verum est: nam minimè procedit in his præceptis eorum actuum, quibus positis semper venitur ad gratiam gratum facientem, vt præceptum de martyrio, & de dilectione Dei super omnia. quod cōstatconstat ex ratione S. Tho. in d. art. 10. & id latiùs à Theologis traditur in 2. sent. dist. 18. Idem est in præcepto de pœnitẽtiæpœnitentiæ virtute, id est de contritione: nam præceptum habemus de pœnitentia tanta, quanta sufficit ad reponendũreponendum peccatorẽpeccatorem in gratia Dei, quod communi omniũomnium Theologorum sententia receptũreceptum |

p. 847

est, & probatur his rationibus, quibus constat, esse diuinæ legis speciale pręceptum de pœnitentia cordis. quas rationes cæteris diligentiùs exponunt Ioan. à Medina in codice de pœnit. tract. 1. q. 2. versic. est sit necessaria. & Melchior Canus in relect. de pœnit. 4. part. quo fit, vt hoc pręceptum de pœnitentia cordis minimè possit impleri extra charitatem. quod in specie probant Iaco. Almain in d. c. 8. & Andr. à Vega in d. q. 13. & deducitur ab his, quæ Thomas scribit in d. artic. 10. vnde potest expendi conclusio glos. in d. c. quod quidam. cuius in §. præced. intellectum tractauimus. inquit enim gl. quòd licet non possit quis verè de vno peccato mortali pœnitentiam agere, absque eo quòd & de alijs pœniteat. c. sunt plures. de pœ. dist. 3. notant Andr. in 4. tract. de pœnitentia. q. 3. c. quia iam ostensum est. Card. à Turrecremata in c. prima consolatio. §. sed quod ei. de pœnit. dist. 3. vbi Gratian. de hac quęstione disputat. tamen hæc pœnitentia cordis habebit effectum, cùm de alijs peccatis peccator pœnituerit. hic enim illius gl. sensus ad cordis pœnitentiam refertur: & planè responsio gl. non placet: quia non satisfacit peccator præcepto de pœnitẽtiapœnitentia cordis, eo quidem casu, quo pœnitere tenetur, nisi id fecerit, quod sit sufficiẽssufficiens ad reponendum eum in amicitia Dei, à qua exclusus est per aliud peccatum, de quo non pœnitet, nec pœnituit. igitur etiam recedente illa fictione tenebitur ad obseruationem præcepti pœnitere, vt præcepto, & eius diffinitio tẽporitempori satisfaciat. qua ratione constat, peccatorem istum præcepto de pœnitentia non satisfecisse, nec tunc, nec recedente fictione: atque ideo culpa omissionis præcepti iustè notari.

Præter hæc opinantur quidam prænotatam communem sententiam non esse admittendam, quo ad præcepta de sacramentis percipiendis: nam hęc præcepta in hunc modum sunt intelligenda, vt quodlibet præceptum de Sacramentis vnicum sit, nempe, de suscipiendo sacramento debitè, & absq;absque mortali peccato. qui quidem sensus non patitur, quòd dicamus in sacramentis duplex esse præceptum: vnum de eo suscipiendo, alterum de non recipiendo sacramento in mortali culpa. nam iuxta hunc dicendi modum, qui perciperet sacramẽtumsacramentum in mortali, peccaret contra præceptum secundum, seruaret tamen primum: idcircò hi Doctor. priorem sequuntur sensum, & ita intelligunt communem conclusionem. sic sanè Durandus censet in 2. senten. dist. 28. quæst. 3. & 4. & Almain in d. c. 8. ad fin. quorum sententiam defendi posse opinatur And. à Vega ind. q. 13. & eam facilè admittent, qui aduersus communem conclusionem, quam in principio huius §. constituimus, in vniuersum tenent. sed nihilominus quo ad istum effectum, ne peccator in peccato suscipiens sacramentum, nouum peccatum omissionis cōtracontra præceptum de eo suscipiendo committat, verior, & receptior videtur ea sententia, qua solet diffiniri, præceptum impleri etiam extra charitatẽcharitatem ab eo, qui est in mortali peccato: tametsi verum sit, eum mortaliter peccare ob irreuerentiam maximam, quam cōmittitcommittit contra diuinum sacramentum: & pręterea obicem ponere gratię, & effectui sacramenti. in his etenim duobus nulla est apud Theologos controuersia. sic & opi. Durandi falsam esse censet Dom. à Soto. lib. 1. de natu. & grat. c. 22. sed generaliter conantur alij probare, nullum per actum peccati satisfacere præcepto Dei, vel Ecclesiæ, quæ quidem opi. si vera est, manifestè conuincit, verum esse quod aduersus cōmunemcommunem modò diximus: scilicet in sacramentis illud esse considerandum, ꝙquod nemo ea recipiens extra charitatem præceptis Dei, vel ecclesiæ satisfaciat: cùm extra charitatem in peccato mortali irreuerenter, & maxima cùm iniuria diuina adsumantur, & ex eo solo culpa mortalis à recipiente contrahatur. sic And. in 4. sent. in tracta. de sacramento cōfessionisconfessionis. c. quartum dubium. qui in effectu tenet opi. quāquam proximè deduximus ex Durando, & Almaino. nos tamen & in hoc casu, sicut in præcedẽtipræcedenti communem sententiam probamus, & tenere profitemur. deniq;denique ampliùs quidam asseuerare non formidarunt, existentem in mortali, & extra charitatem non posse implere præceptum aliquod Dei, vel Ecclesiæ. & hi nōnon tantùm contendunt sub pręcepto alicuius actus, cōtinericontineri ipsum actũactum virtutis, sed & finem ipsius præcepti, & legislatoris. quod diximus esse contrariũcontrarium opi. S. Tho. & aliorum, qui eum sequuti sunt. & tamen hanc opi. aduersus cōmunemcommunem defendunt Dionys. Cistert. in 1. sen. dist. 17. q. 1. & Greg. Arimens. in 2. dist. 18. q. 1. & 2. quorum opin. ab eis & in hoc sensu adsumitur, vt in hac specie præcepta impleri non possint, etiam ad vitandāvitandam nouam culpam ex transgressione imminentem, & tamen adeò aliena est à veritate, vt nec probabilis censeri valeat. Ex communi tamen sententia plura deduci poterunt, è quibus aliquot exponere decreui.

Primùm infertur ratio eius conclusionis, quam in §. præcedenti, nu. 13. versi. tertio proposuimus. nam si fictus confessor non habens eam attritionem, quę ex vi sacramenti fiat contritio, & sic cum imperfecta peccatorum displicentia, quæ sufficiens ad veram attritionẽattritionem non est, huius conscius status eũeum sacerdoti se ipsum accusans detexerit, & absolutionẽabsolutionem acceperit, præcepto de recipiendo sacramento pœnitentiæ, cuius effectui obicẽobicem ponit, quia extra charitatem est, nihilominus in hoc sensu satisfacit, vt euadat nouam ex transgressione præcepti culpam. hinc deniq;denique autores, qui hanc conclusionem defendunt, quos ibi citauimus, planè concedunt, primam huius paragraphi assertionem etiāetiam in præceptis de sacramẽtissacramentis obtinere.

Secundò constat ex his, satisfactionẽsatisfactionem sacra|

p. 848

mentalem à sacerdote iniunctam, & extra charitatem postmodum exequutione traditam: etiamsi nec accedente charitate satisfactionis effectum sortiatur. quod in §. præcedenti explicuimus, hunc tamen effectum habere tempore ipso, quo fit, vt sacerdotis pręcepto, & obligationi pœnitentiāpœnitentiam implendi sub nouę culpę reatu peccator satisfaciat. Hoc ꝓbaturprobatur ex eo, ꝙquod licet teneatur ꝗsquis opera pœnalia facere, quæ sacerdos ei iniunxerit in satisfactionem pœnæ temporalis, vel ex acceptione ipsius pœnitentis, vel aliundè, sub pœna noui reatus, non tamen tenetur ea opera exercere, & exequi in gratia & charitate: imò liberatur ab hac noua culpa, si hæc bona opera fecerit extra charitatem: tametsi adhuc maneat peccator obligatus ad satisfactionem, vel in hoc seculo, vel in alio subeundam, atque ita constat ex 1. huius §. assertione: & tenent hi auctores, quos in proximo §. commemorauimus, nu. 8. ex quo subinde colligitur, non esse necessarium quòd iterum ab Ecclesia satisfactio sacramentalis iniungatur, nec ea repetenda erit ad effectum implendi præceptum Ecclesiæ vel sacerdotis confessarij, sicuti not. gl. in §. vlt. de pœnit. dist. 3. in verb. vtilis est.

Tertiò infertur, Clericum

[2]

^† extra charitatem dicẽtemdicentem horarias preces, ad quas tenetur ratione beneficij ecclesiastici, vel ordinis sacri, præcepto Ecclesiæ satisfacere, ita quidẽquidem, quòd nec teneatur eas iterum exoluere, nec sit pœnæ præcepti obligatus. hæc etenim corollaria conclusio satis apparet vera ex notatis superiùs in initio huius §. & quia oratio existentis in peccato mortali, sibi & alijs ad multa est vtilis: sicuti in §. præcedenti respondimus. Sed & hanc illationem in specie veram esse censent Abb. in c. quod quidam. de pœ. & remis. Chos. in pragm. sanct. titu. qualiter horæ canonicæ sint dicendæ. in verb. debent. Ioan. Medina in codice de pœnitentia. tracta. 6. c. de horis canonicis reiterandis. & Marti. Azpilcueta in c. inter verba. 11. q. 3. num. 388. & id sanè videtur admittendum præter alias rationes, & ea quidem, ne tot scrupulis occasio detur: quamuis contrarium in Clerico publicè concubinario teneat Abulensis in tractat. de concubinarijs. conclus. 9. & in omnibus denique existentibus extra charitatem mortali culpa affectis sensim idem insinuent Adri. in 4. sen. tract. de restitutione. c. pro clariori. versi. pro responsione. & IoāIoan. Briart. quodlibet. 2. propositione 1. & seq. post eiusdem Adria. quodlib. illud tamen absque vlla controuersia certum est, pluris valoris esse orationem illius, qui est in gratia, & charitate, quàm eius, qui extra charitatem constitutus mortalis culpæ reatu afficitur.

Quartò, hinc apparet veritas illius quæstionis, an sit necessariò confitenda, & sacerdoti reuelanda

3

^† circumstantia festi ab eo, qui mortale crimen cōmisitcommisit in die festo: quasi sit nouum peccatum, quòd eo tempore mortalem culpam contraxerit: & quidẽquidem contra præceptum de obseruatione festorum. visum siquidem est quibusdam, obligari Christianum ad diligendum Deum super omnia diebus festis, & sic ad abstinendum à mortali culpa, & peccato, illo quidem peculiari præcepto. item eorum sententia solet persuaderi ex eo, quòd extra charitatem non possint impleri præcepta diuina, vel Ecclesiæ, nec eorum aliquod. igitur præceptum de obseruatione festorum violatur præcipuè, si quis eo tempore peccatum mortale commiserit. quibus præterea suffragari videtur tex. in c. 16. Leuitici. Sabbatum requietionis est, affligetis animas vestras, ab omnibus peccatis vestris mundabimini. & rursus. c. 23. affligetis animas vestras, omne opus seruile non facietis in die hac: omnis anima, quæ afflicta nōnon fuerit in die hac, peribit de populo suo, vt propitietur vobis Dominus.

Quintò, his accedit S. Thom. sententia in 2. 2. q. 222. art. 4. ad 3. vbi expressim inquit, eũeum facere contra præceptũpræceptum de festis obseruādisobseruandis, qui eo tempore peccatum mortale commiserit. quibus & alijs rationibus hanc opinionem asserunt. Alexan. de Ales. 3. part. q. 32. membro 5. articu. 2. Nicolaus Lyra Exodi cap. 20. Floren. 3. parte, titu. 17. cap. 17. §. 5. Angelus in summa. in verb. feriæ. & in verb. interrogationes. præcept. 3. & in verbo, præceptum. §. 5. Ioan. Maior in 4. sentent. distinct. 17. quæst. 4. Adrian. in 4. sentent. tract. de confessione. quæst. 4. versi. venio nunc. Nider in præcepto 3. Scotus, & Gabriel in 3. sentent. distinct. 37. Ambro. Cathar. libr. 5. contra Caietanum.

Contraria sententia nihilominus verior est, & constat hac argumẽtationeargumentatione, præceptum de colendis festis non est arctius Christianis, quàm Iudæis præceptum de sabbato colendo: imò laxius, siquidem multa opera nobis licet diebus festis, quæ Iudæis minimè licita erāterant die sabbati, vt decoctio ciborum, & similia: sicuti diuus Thomas fatetur in 2. 2. q. 122. articu. 4. ad 4. & tamen Iudæis solus exterior cultus, & quies imperabatur externa, vt docet idem Thomas inibi in corpore quæstionis: igitur apud Christianos præceptum de colendis festis diebus ad exteriorem cultum pertinet, non ad interiorem.

Sic sanè hanc opinionem veram esse defendere conantur Syluest. in verb, confessio. 1. q. 10. Caietan. in 1. 2. q. 7. art. 1. & 2. q. 122. artic. 4. & in summa in verb. dies festos. & in opusculo 28. quæst. c. 10. Almain in quarto sentent. dist. 17. quæst. 1. versi. nec solùm peccata. Domi. Soto. libr. 2. de iustitia & iure. quæst. 4. art. 4. rursus Sylue. in verb. circumstantia. q. 3. & in verb. dominica. q. vlt. & post alios diligenter admodum Martinus Azpilcueta in c. consideret. in princip. nume. 22. quorum opinio verior profectò est, atque ideò admittenda.

p. 849

Ad primum respondeo, præceptum de colendis festis, qua ex parte sensum habet mysticum, & continet ab omni peccato abstinentiam, & mentis in Deo quietem, generale esse, atque cum præcepto illo conuenire: declina à malo, & fac bonum. at ea ex parte, qua præceptum istud est speciale, iuxta literalem sensum est accipiendum, ac prohibet tantùm exteriores operationes seruiles, non ea ratione ꝙquod sint peccata, sed quòd sint opera seruilia exteriora, vt explicat Thom. in d. q. 122. art. 4. vis autem specialis præcepti, secundum communem sententiam Theologorum est consideranda ad hoc, vt necessariò sit circumstantia illius confitenda. igitur festi circumstantia non est confitenda: cùm speciali pręcepto peccatum in diebus festis prohibitum non sit.

Ad secundum satis responsum extat ex his, quæ in principio huius §. explicuimus, receptissimam opinionem sequuti.

Ad tertium cum viro doctissimo Melchiore Cano. in relect. de pœnit. quarta part. ad finem, respondemus, primùm, quòd lex illa vetus abolita est, nec nos obligat, nisi ea parte, qua legis naturæ præcepta continebat. deinde quòd lex illa de certo quodam die loquebatur, quod festum propitiationis erat, vbi sacerdos semel in anno peculiariter pro peccatis populi orationem fundebat ad Deum, atque hostias offerebat, vt quod nunc Ecclesia facit semel in anno obligans ad pœnitentiæ sacramentum, tunc in veteri illo populo præsignaretur. Nec erat lex, quæ singulis festis, & sabbatis hanc animi afflictionem præscriberet. siquidem & nunc in lege Euangelica non obligamur speciali præcepto, nec diuino, nec humano ad agẽdumagendum diebus festis pœnitentiam, quo festis diebus adstringimur, opera religionis præscribit: pœnitentia verò non est opus religionis, sed vindicationis, secundum Diui Thomæ sensum in 3. part. quæst. 85. art. 3. ad 4. & arti. 4. & in quarto sentent. distinct. 14. q. 1. arti. 5. & dist. 15. quæst. quarta. art. 7. ad 1.

Ad quartum, nempe ad S. Thomæ auctoritatem constat ex eo responsio: quòd is auctor, vt inibi explicat Caietan. vel loquatur de præcepto sabbati colendi, iuxta mysticum sensum, aut planè tractet de præcepto isto quantum ad eius finem, qui non cadit sub speciali vi præcepti, quemadmodum ex eodem S. Thoma paulò antè latiùs deduximus. quibus tandem fit, posteriorem huius illationis partem omninò tenendam fore.

Quarta conclusio principalis.

4

^† Potest quis alteri ex congruo à Dei liberalitate impetrare bona temporalia, augmentum gratiæ, & quandoque primam gratiam. Hæc est propositio Adrian. in quodlib. 8. artic. 2. S. Thomæ in quarto senten. distinct. 45. q. 2. arti. primo ad primam. & prima 2. quæst. 114. art. 6. ad primam. & in tertio sen. distin. 19. quæst. prim. artic. 2. ad primam. & de bonis temporalibus constat: quia Sodomitis summis peccatorib. pepercisset Dominus, si vel decem iusti potuissent inter eos inueniri. quod diuus Ambrosi. lib. de Patriarcha Abraham c. 6. adnotauit, dicens. Hinc discamus quantus amicus sit patrię vir iustus. De prima verò gratia censendum est, eam non posse impetrari per vnum alteri, qui omni bono motu careat, nec ad eam dispositus sit per opera ad eam recipiendam efficacia. imò contraria assertio in hoc sensu esset erronea. At si quis optimè sit institutus per bona opera ad id efficacia: nempe sufficientia ad dispositionem recipiendæ primæ gratiæ, ob alterius orationem & suffragia ex vi impetrationis à liberalitate diuina consequeretur maiorem gratiam primam, quàm ipse alioqui absque hac intercessione consequeretur. Sic etenim intelligendi sunt S. Thom. & Adria. dum tenent, posse quem alteri ex congruo impetrare à liberalitate diuina primāprimam gratiam: quemadmodum disputat Ioan. à Medina in codice, de pœniten. tract. 6. versi. sed de oratione pro altero. asseuerans posse quem alteri impetrare ex congruo gratiam, vltra gratiam correspondentem proprijs alterius operibus. tametsi tutius sit, quòd nullus possit alteri à diuina liberalitate ex congruo aliquam gratiam impetrare: licet bene illustrationem cordis: nam & Paulus inquit 2. ad Corinthi. ca. 5. Omnes stabimus ante tribunal Christi, & reportabit vnusquisque secundum ea, quæ in proprio corpore gessit. pertinent & ad hoc plura alia testimonia, quæ à Theologis quæstionem istam tractantibus adducuntur.

Cæterùm & præter superiùs adnotata, illud hoc in loco necessariò est memoria repetendum, quod eleganter disseruit Scotus in quodlibeto 20. nempe, cuiuslibet

5

^† operis boni, & meritorij triplicem esse valorem: specialissimum quidem, specialem, & generalissimum, vt interim his dictionibus vtamur. est enim valor specialissimus quo ad ipsum operantem: & is, qui operanti cōpetitcompetit, & applicatur specialis, qui cōpetitcompetit ei, pro quo quis orat, ieiunat, aliúdue opus simile operatur. generalissimus autem, qui totius ecclesiæ est, & omnibus Christi fidelibus propter illam sanctorum communionem conuenit, & adijcitur. hanc distinctionem, vt vtilem admodum ad percipiendum valorem suffragiorum Ecclesiæ, sequuntur frequentissimo omnium consensu Theologi post Scotum: præsertim ipse Adria. quodlib. 8. art. 3. Gabrie. in canone Missæ, lect. 26. Doct. in 4. sent. dist. 45. Ioan. à Medina in d. tract. 6. c. de multiplici valore orationis. Martinus Azpilcueta in c. quando. de conse. dist. 1. notab. 20. num. 81. hæc distinctio colligitur ex veterum autorum sententijs: sicuti constat ex his locis, quæ ab his Doctoribus citantur, vt hinc planè colligendum sit, quodcunq;quodcunque opus |

p. 850

Christiani, vtile quidem esse omnibus Christi fidem profitentibus, quo ad tertiam valoris partem.

Est etiam & in hac q. considerandum, esse

6

^† opera quædam valorem habentia ex opere operato, & sic ex institutione Christi, & hęc operantur suum effectum absq;absque operantis meritis, alia verò sunt opera, quorum valor ab ipsius operantis meritis, & statu pẽdetpendet. & priora quidem operantur in eum, qui obicem non posuerit eorum effectui: his operibus Missa tribuitur, secundum Thomam communiter receptum in 4. sen. dist. 45. q. 2. art. 1. ad 3. q. Gabriel. in Canone missæ lectione 57. qui tenent, missam non tantùm qua ex parte est sacramentum ex opere operato, effectum habere, sed etiam qua ex parte sacrificium est, & hoc propter institutionem Christi. huic opinioni Caietan. refragatur in opusculis, q. 2. de celebrat. missæ. vbi existimat, sacrificium missę ex opere operato nullũnullum habere effectum particularem in quocunq;quocunque homine. pro cuius opinione traditur distinctio diui Thomæ in 3. part. quæst. 79. artic. 5. qui eleganter distinguit missam in sacramentum, & sacrificium: & inquit eam habere rationem sacramenti in quantum sumitur altaris hostia: rationem autem sacrificij, inquantum offertur: atque idcircò secundum eundem effectum sacramenti habet missa in eo, qui sumit, effectum autem sacrificij in eo, qui offert, vel in his, pro quibus offertur. Hæc Thom. qui palàm sensit, ad missam, qua ex parte sacrificium est, attendi offerentem ipsum, vel eum, pro quo offertur: & in specie, eum habere ratione sacrificij vim satisfaciendi, in qua magis attenditur offerentis affectus, quàm quantitas oblationis. rursus idem Tho. 3. part. quæst. 82. articu. 6. innuit, missam quo ad orationes, & alia præter sacramentum, valorem habere à deuotione, & affectu sacerdotis orantis, & eorum quorum nomine orat. vnde fatetur Caiet. & denique omnes post diuum Tho. in d. articu. 6. missam quo ad sacrificium, valorem etiam adsumere à deuotione totius Ecclesiæ, cuius nomine celebratur. item & à deuotione, affectuq́ue ipsius sacerdotis. ita quidem apparet, missam, vt sacramentum est, valorem & proprium effectum habere ex opere operato, eodem modo si fiat à malo sacerdote, quo si fieret à bono. tex. sing. in c. intra Catholicam. 1. q. 1. & tamen quo ad sacrificium propter deuotionem, & affectum offerentis, maioris valoris est missa optimi sacerdotis, quàm praui. sic sanè infertur, missam qua ex parte sacrificium est, maioris valoris esse vno tempore, ꝗ̈quam alio: quando videlicet est maior sanctitas & charitas in Ecclesia, à cuius deuotione valorem ipsa adsumit, quod in specie probat Gabriel in Canone missæ, lectione 26. col. 6.

Nihilominus, etsi fateamur hæc quæ modò ex diuo Thoma, & Gabrie. adnotauimus, vera esse, & à Theologis communiter recepta, contendimus communem sequuti, missam, qua ex parte sacrificium est, habere effectum ex opere operato. est etenim ipsa oblatio cum consecratione, simul & eucharistiæ sumptione sacrificium à Deo ipso institutum. idcircò sicut sacramenta ex opere operato propter diuinam institutionem suum effectum habent, ita & hoc missæ sacrificium à Christo institutum ex ipso opere operato suum effectum habebit, etiamsi nullus mortalium esset in gratia, quod est impossibile: quemadmodum explicat Gabriel in d. lectio. 26. colum. 5. qui statim subdit, missam alio in sensu effectum habere ex opere operato: non equidem propter institutionem Christi, sed propter oblationem huius sacrificij nomine totius Ecclesiæ catholicæ factam à sacerdote, qui minister totius Ecclesiæ est, in hoc sacrificio offerendo. qua ratione, cùm Ecclesia, quæ offert, sit semper dilecta Christi, vt eius sponsa, effectus huius sacrificij operi operato tribuendus est ea ex parte, qua Ecclesiæ totius nomine offertur: siquidem valor iste nusquam deficiat, nec ad ipsum offerentem referendus sit. ego verò, hunc effectum, & valorem tribuendum esse opinor operi operanti, licet verum sit, eum procedere ab ecclesia catholica, cuius nomine offertur hoc sacrificium. nam & ipse Gabriel fatetur, hunc valorem tunc maiorem esse, cùm in Ecclesia, quæ per eius ministrum offert sacrificium, maiorem habet charitatem, ergo operi operanti valor hic est adscribendus. deinde valor operis operantis in hoc sacrificio cōsideraturconsideratur ex parte ipsius sacerdotis offerentis, ꝗaquia offert ipse licet nomine alterius, vt Thomas explicat. igitur & effectus huius sacrificij procedens ab Ecclesia, quę verè offert per ministeriũministerium sacerdotis: operi operanti erit tribuendus. sicut & eleemosynæ, orationes, ieiunia, & alia opera meritoria valorem habent operis operantis ex parte illius, qui ea fieri iusserit, & mandauerit, quod statim probabitur. Sed & communis opinio, quæ dictat, missam qua ex parte sacrificium est, valorem habere ex opere operato, ex eo apparet, ꝙquod missa, quatenus sacrificium est, à Christo fuit instituta in remissionem peccatorum, & ab ipso valorem habet ad hunc effectum, vt satis factoria sit ad remissionem pœnę tẽporalistemporalis, & meritoria. id verò constat Lucæ c. 22. & Matth. c. 26. Hic est calix sanguinis mei, qui pro vobis, & pro multis effundetur in remissionem peccatorum. pro vobis inquam, sumentibus: & sic sacramentum est, quod ipsi tantùm, cui confertur, prodest. Pro multis, id est, alijs, quorum nomine, & pro quibus fiet hæc hostiæ oblatio. Et hac ratione sacrificium est in memoriam passionis dominicæ, & ab ea valorem accipiens: sicuti eleganter explicat S. Thom. 3. part. q. 89. arti. 7.

Nec pro Caiet. conuincunt S. Thom. verba, |

p. 851

quia is. & si distinxerit missam in sacramentum, & sacrificium, non negat sacrificium missæ præter valorem operis operantis, non habere effectum operis operati. Nec item vrget, quòd sequeretur, hunc valorem esse infinitum. id etenim fatemur, modò certum sit quo ad applicationem esse finitum, auctore Thoma in 3 part. q. 89. arti. 5.

De sacramentis Ecclesiæ dubium non est, quòd valorem & effectum habeant ex opere operato, propter Christi institutionem. De oratione dominica, &

7

^† horis canon. ab Ecclesia institutis, idem quidam responderunt: nempe eas habere valorem, & effectum ex opere operato. ita quidem visum est Gabr. in Cano. Missæ lect. 57. col. 2. Gersoni in 3. part. Alphabet. 76. & Io. à Med. in tract. de oratione. c. de valore orationis pro seipso fusæ. versi. sed quæres. quorũquorum opi. est omninò intelligenda in eo sensu, quo Gab. in lect. 26. operis operati valorem considerauit, non equidem ex Christi institutione, sed ex totius eccles. cuius nomine oratio fit, deuotione, & applicatione. Nam etsi orationes cano. quæ ex instituto Ecclesiæ dicuntur, valorẽvalorem etiam habeant ab orantis affectu, vt S. Tho. de sacrificio Missæ tradit in d. q. 82. art. 6. quia tamẽtamen fiunt, & dicuntur horæ cano. à Clericis nomine Ecclesiæ catholicæ, vt eius ministris: secluso valore ratione ipsius recitantis, itidem valorem habẽthabent ratione fidelium, & ecclesiæ, cuius mādatomandato dicuntur: atq;atque in hunc sensum verum est, ꝙquod istæ orationes effectum habeant ex opere operato, etiamsi minister sit in peccato mortali. At si operis operati valorẽvalorem aliter consideremus, scilicet ex Christi institutione, non poterit defendi Gabrielis opinio, quo fit, vt iuxta propriam significationem, & sensum, quo valor operis operati accipiendus est, se moto quocunq;quocunque humano affectu, dicendum sit, has horas canonicas ab ecclesia institutas, & quæ nomine totius Ecclesiæ dicuntur, non habere valorem, & effectum ex opere operato, sed ex ipsius ecclesiæ, & ministrorum affectu, & deuotione. quemadmodum deducitur ex his, quæ modò exposuimus.

Illud verò prætermittendum non est, orationes

8

^† suffragia, & sacrificia quo ad valorem operis operantis esse rursus dupliciter consideranda. Primùm enim, vt dicuntur, & fiunt proprio nomine: secundò, vt fiunt, & dicuntur nomine totius ecclesiæ, vel alicuius priuati, orationes aut sacrificia delegantis, & alteri cōmittẽtiscommittentis. etenim suffragia primo modo considerata, valorem accipiunt, & effectum consequũturconsequuntur ab affectu, & statu ipsiusmet, qui orat, ieiunat, aliúdue suffragiũsuffragium, & opus exequitur. Nam si is sit extra charitatem, & mortali affectus culpa, nec sibi, nec alteri prosunt, quo ad satisfactionem, nec aliam vtilitatem afferunt præter eas, quas commemorauimus in §. præcedenti, nu. 11. quòd si secundo modo suffragia considerentur, valorem accipiunt, & habent non tātùmtantum ab ipso ministrante, sed etiāetiam ab ipsa Ecclesia catholica, vel ab ipso, cuius delegatione & commissione fiunt: idcircò licet, qui, vt instrumentum alterius operatur extra charitatem sit, valorem tamen habebunt suffragia ex parte eius, qui ea cōmisitcommisit ministerio alterius, si ipse charitatem habeat, nec sit culpa mortali affectus. sic sanè S. Tho. communiter receptus eleganter explicat in 4. sent. dist. 45. q. 2. articu. 1. ad 3. q. vnde plura. quo euidentior sit huius distinctionis vtilitas, inferenda sunt.

Primùm omnium suffragiorum potissimi valoris esse missæ sacrificium, cùm id valorem habeat ex opere operato, & opere operante causa totius ecclesiæ, cuius nomine fit, & item ipsiusmet ministri, vel eius, qui ministeriũministerium delegauerit, totius etenim Ecclesiæ affectus, & charitas, præter ipsum opus operatum maximè operantur quo ad suffragiorum valorem.

Secundò constat, missam, qua ex parte sacrificium est, & alia suffragia, maioris esse valoris, si fiātfiant à bono ministro, quàm à malo: auget siquidem valorẽvalorem ipsius ministri charitas, & deuotio, auctore Thoma in 3. part. quæst. 82. artic. 6. cuius opinio recepta omninò est.

Tertiò hinc apparet, missam, vt est sacrificium, & cæteræ ecclesiæ suffragia, maioris valoris esse, si fiant ex commissione, & ordinatione illius, qui est in gratia, & charitatem habet, quàm eius, qui extra charitatem est: siquidem suffragiorum valorem auget charitas illius, qui ea fieri constituit, & cuius nomine fiunt, secundum Thomam & communem in d. distinct. 45. arti. 2. ad 3. q. sic quod diuus Gregorius scribit in 1. part. pastoralis. c. 11. cùm is, qui displicet ad intercedendum mittitur, irati animus ad deteriora prouocatur. cuius Gratianus meminit in princip. 49. distin. intelligendum est, quo ad valorem orationis ab ipso orante procedentem: nam hic valor nullus est, quoties fit oratio nomine & commissione alterius ab eo, qui non est in charitate: valorem tamen habet ab eo, qui orationem, & suffragia alteri commisit, si is charitatem habeat.

Quartò subindè manifestum est, meliora esse, & denique gratiora suffragia facta à pluribus, aut plurium cōmissionecommissione, quàm ab vno, vel vnius instituto: quia horum charitas valorem orationis auget, cùm maior sit in pluribus, quàm in vno. Hoc satis probatum est ex præcedentibus, si, quę modò adnotauimus, ad amussim fuerint considerata.

Quintò inde colligitur, orationem dominicam, & horas canonicas ab Ecclesia institutas, meliores, & gratiores esse Deo cæteris paribus, quàm reliquæ sint orationes, cuius illationis ratio est, quia hæ orationes fiunt nomine totius Ecclesiæ: siquidem ministerio orantis à tota Ecclesia fiunt: atque ideò valorem accipiunt à totius Ecclesiæ charitate. |

p. 852

Clerici etenim, & religiosi ex Ecclesiæ instituto canonicas horas dicentes, vt ministri Ecclesiæ preces istas ad Deum ipsum emittunt. Nec de his, nec de sacrificio missæ dubitandum est, iuxta communem omnium traditionem. Sed de alijs, qui ex Ecclesiæ lege non tenentur ad horas canonicas, eas tamen recitant, plerique dubitare poterunt, an vt ministri Ecclesiæ munere isto fungantur. Et tamen egregius Doctor Martinus Azpilcueta in capit. quando. de consecratio. distinctio. 1. notab. 20. numero 66. existimat has horas canonicas à quocunq;quocunque dictas, Ecclesiæ nomine dictas cẽsericenseri: cùm sint ab ipsa Ecclesia præcipuè in hoc institutæ, vt nomine totius Ecclesiæ dicantur. Quæ quidem opin. pia, & benigna mihi videtur: oportet igitur hac in controuersia perpendere, an suffragia fiant nomine totius Ecclesię, eius instituto, & ab aliquo, vt Ecclesię ministro, vt inde cōstituamusconstituamus gratiora, & meliora esse, quàm si priuatim fiant.

Sextò, si præmittamus quod omninò præmittendum est, valorem suffragiorum Ecclesiæ, quo ad satisfaciendum per applicationem finitum esse, & cuiuslibet suffragij tres esse finitos valores, quorum in hoc §. mentionem fecimus, illud erit statim constituendum

9

^† suffragium factum pro pluribus nōnon tantùm prodesse cuilibet ex illis, quantum si pro eo tantùm fuisset exhibitum. Nam si vtilitatem operis consideremus, quo ad debitum ex iustitia primum, illud profectò finitum est, & cuilibet operi constitutum: idcircò certum hoc præmium, & finitum inter plures diuisum, non pertinebit ad quemlibet ea ex parte, qua pertinuisset, si inter pauciores diuideretur, aut deniq;, si vni tantùm applicatum fuisset, quod euidenti demonstratione percipitur. At si consideremus valorem operis quo ad impetrandum à diuina liberalitate, nulla est certitudo quid diuina maiestas pluribus, vel vni tribuet. Hæc igitur illatio verior est, & frequentiori calculo probata: eam etenim colligimus ex Scoto in d. quodlib. 20. diuo Thoma in 4. senten. dist. 45. q. 2. art. 1. ad 2. q. Innoc. in c. penul. ne pręlat. vices suas. Imol. in cap. significatum. de præben. Præpos. in c. sacrosancta. 22. distin. Caieta. in opuscul. q. 2. de celebrat. miss. Ioan. Andr. & Abb. in cap. fraternitatem. de sepult. Cardi. à Turre Crema. in cap. non mediocriter. de consecrat. dist. 5. Adria. quodlib. 8. arti. 3. Ioan. Medina in tracta. de oratione. c. de valore orationis pro multis fusæ. Martin. Azpilcueta in d. c. quando. de consecrat. dist. 1. nota. 20. nu. 77. Domin. Soto lib. 9. de iusti. & iur. q. 2. arti. 2. quibus non oberit auctoritas Hieronymi in dict. cap. non mediocriter. vbi inquit, Cùm Psalmus vel missa pro cunctis animabus dicitur, non minus quàm si pro vnoquoque diceretur, accipitur. Nam illud tantùm ex hoc deducitur, missam dictam pro multis, eundem valorem habere, ac si pro vno dicta fuisset, nec inde sequitur, quòd ille tantus valor vnicuiq;vnicuique ex illis multis insolidum applicetur.

Septimò est obseruandum, missæ

10

^† valorem ex opere operantis procedere ab ipsa Ecclesia catholica, cuius institutione celebratur: & ab ipsomet celebrante. Idcircò missa maioris valoris est, si fuerit à sacerdote charitatem habente celebrata, quàm ab eo, qui extra charitatem sit, quia licet valor procedens ab Ecclesia, quæ plures fideles charitatem habentes continet, nusquam deficiat, etiamsi malus sacerdos ministret, ille tamen valor, qui à charitate ministri deducitur, planè omninò desideratur, quoties minister mortali culpa est affectus: quod satis colligitur ex Thoma in dict. q. 82. arti. 6. & Gabriele in Canone missæ, lect. 26. colum. 5. & 6.

Octauò hinc infertur, reliquorum suffragiorum quæ priuato nomine, non equidem totius Ecclesiæ catholicæ fiunt, valorem procedere ab ipso ministrante, & ab eo, cuius delegatione, & commissione ministrantur. vnde si minister sit extra charitatem, dimidia valoris pars deficit: sicut ex diuerso si minister sit in gratia: is verò cuius commissione ministerium fit, culpa mortali impeditus à charitate sit alienus, etiam deficiat dimidia valoris pars. quòd si vterque sit extra charitatem, nullius valoris erit suffragium istud, etiamsi pro iustis ministretur, quo ad effectum satisfaciendi, iuxta opinionem, quam ex Diuo Thoma superiùs probauimus. §. præceden. num. 7. & constat isthæc octaua illatio ex notatis per S. Thomam communiter receptum in 4. sentent. distinct. 45. quæst. 2. arti. 1. ad 3. q. Hæc deniq;denique de suffragiorum valore, & effectu.

His omnibus adijciendum est,

11

^† viuorum suffragia, si fiant pro defunctis existentibus in purgatorio, eis quidem ita prodesse, vt ex rigore iustitiæ satisfaciant pro temporali pœna, quam in eo loco defunctorum animæ pati debent in satisfactionem, quæ non fuerat plenè in hoc seculo corporis labore consummata: quod probatur Macchabę. 2. cap. 12. vbi oblatum fuit sacrificium pro mortuis. Sancta, inquit, & salubris est cogitatio pro defunctis, ex orare, vt à peccatis soluantur: à peccatis inquam, id est, à pœna temporali, quam pro peccatis animæ patiuntur in purgatorio, secundum Augustinum, libr. de cura pro mortuis agend. capitu. 1. eundem pulchrè de ciuitate Dei, libr. 21. cap. 13. cap. animæ defunctorum. 13. quæst. 2. vbi Cardin. à Turre Cremat. Sanct. Thomas in 4. senten. distinct. 45. q. 2. arti. 2. ad 2. quæstio. & est verè Catholica conclusio, quæ aduersus hæreticos probatur multis auctoritatibus, quas de suffragijs, & purgatorio tradidere Roffensis, Ioannes Eckius, Alfonsus à Castro, Ioannes Bunderius in compendio, & alij catholici, qui nostra ætate contra pestilen|

p. 853

tissima Lutheri dogmata scripsere. item de indulgentijs ecclesiæ, quòd ratione suffragij, & eius vi prosint existentibus in purgatorio, tenuerunt omnes communiter, præsertim S. Thom. & alij in 4. senten. distinct. 45. Cardin. Abb. & Doct. in c. quod autem. de pœnit. & remis. Feli. in tract. de indul. col. 7. Syluest. in ver. indulgentia. q. 7. Caie. optimè in tract. de thesau. indul. q. 5.

§. SEXTVS.

HActenus, lector optime, de suffragiorum Ecclesiæ valore breuiter quidem egimus, vt hinc appareat quid referat excommunicatum suffragijs Ecclesię priuatum esse, ac destitutũdestitutum, quod modò apertiùs constabit, si quæ antea diximus specialibus quibusdam propositionibus exponamus. Etenim valor

1

^† suffragiorum dupliciter consideratur, quo ad eorum participationem, vno quidem modo virtute charitatis, quæ omnes fideles connectit, vt sint vnum corpus in Christo Iesu: cuius est propria illa sanctorum communio, de qua in Symbolo mentio fit. c. loquitur. 24. q. 1. & ad Ephes. capi. 4. inquit Paulus, Vnum corpus, & vnus spiritus, & vna spes vocationis nostræ, vnus dominus, vna fides, vnum baptisma, vnus Deus. tex. optimus in cap. firmiter. §. vlt. de summa Trin. Hæc igitur charitas facit omnia bona, & suffragia esse communia. Alio modo suffragia quo ad eorum valorem, & eius communionem considerantur ex animo, intentione, & applicatione facientis, & operantis. Hac distinctione vtitur Sanct. Thom. in 4. senten. distinct. 45. 2. quæstion. artic. 4. ad 1. & ad 2. quæst. quem alij communi omnium consensu sequuntur. repetit idem S. Thom. in dist. 28. q. 2. articul. 1. ad 1. quæstion. & Adria. quodlib. 8. arti. 3. post Palud. in dist. 184. in q. 1. quibus ita cōstitutisconstitutis, sequentia proponimus.

Prima propositio.

2

^† Excommunicatio maior non priuat excommunicatum illa suffragiorum Ecclesiæ communione, quæ à charitate procedit: cùm illa priuatus fuerit per mortale crimen, cuius causa fuit excommunicatione affectus. sic sanè sanctus Thomas communiter receptus explicat in dicta quæstio. 2. articulo primo, distinction. 18. & Gabriel. post alios, in Canone missæ. lecti. 26. columna septima, vnde constat, iniustè excommunicatum minimè hac communione priuari: quod satis manifestum est. Item nec excommunicatum minori excommunicatione, cùm ea nōnon inferatur propter peccatum mortale, quod hac communione priuat. Tandem illud certissimum est huius communionis priuationẽpriuationem mortali peccato, non excommunicationi tribuendam fore, siquidem qui iniquè est excommunicatus, ratione huius excommunicationis nequaquam ista communione destituitur. Cùm iniusta excommunicatio non tollat charitatem, qua manente, manet vnionis vinculum, & communio: si verò quis iustè fuerit excommunicatus, peccatum mortale, cuius causa lata in eum fuit excommunicatio, priuauit eum charitate, quæ huius communionis radix est.

His accedit quòd missæ sacrificium non habet effectum quo ad operationem operis operati, nisi in his, qui per fidem & charitatem vniuntur: secundum Tho. in 3. parte. q. 79. artic. 7. ad 1. quam ob rem quo ad hanc communionem nulla est differentia, nec quidquam refert, sit peccator mortali culpa affectus, excommunicatus, vel non.

Secunda propositio. Excommunicatio maior priuat quem illa suffragiorum Ecclesiæ communione, quæ ab applicatione, & intentione totius Ecclesiæ radice habet. Probatur hæc conclusio ex eo, quòd Ecclesia minimè vult communia suffragia applicare, nec orare pro his, qui extra eam sunt, sed tantùm pro membris eius ab ea nondum abscissis, & segregatis: quemadmodum concordi omnium sententia satis est expeditum: idcircò hæc secunda propositio palàm infertur, & notatur à S. Thoma, & his, quos in proxima assertione citauimus. & Syluest. in verb. excommunicatio. 1. col. 2.

Tertia conclusio. Excommunicatus maiori excommunicatione, minimè comprehenditur sub orationibus, & suffragijs ab ecclesia ge|

p. 854

neraliter pro eius membris exhibitis, quod constat ex proximè dictis: & est omnium communis conclusio, quidquid in contrarium senserit Hostien. in c. cum voluntate, de sentent. excom. col. 2. & Summa confessor. lib. 3. titul. 33. quæst. 159.

Quarta conclusio. Peccator

3

^† etiam mortalis criminis reus sub generalibus Ecclesiæ suffragijs pro membris eius institutis comprehenditur: quia per fidem Ecclesiæ membrum est, nondum publica auctoritate ab Ecclesiæ communione separatum. Hæc apparet ex applicatione Ecclesiæ, quæ pro membris eius orat. Esse autem peccatores Ecclesiæ membra, iam superiùs probauimus in huius relectionis principio, numero 6. idcircò receptum est, quod in hac conclusione proponimus. siquidem præcitati auctores fatentur, communionem suffragiorum Ecclesiæ ab eius intentione, & applicatione procedentem, membris Ecclesiæ quibuscunque conuenire: tametsi hæc Ecclesiæ suffragia non ita vtilia sint existentibus extra charitatem, sicuti hi sunt, qui charitatem habent. quod apparet ex adnotatis in §. 4. præced. & nihilominus adhuc plurimum vtilitatis hæc suffragiorum communio affert peccatoribus: primùm etenim ad defendendum eos à tentatione dæmonis, qui hostis acerrimus est. Et ad protectionem Dei, qua diuina maiestas speciali cura filios Ecclesiæ custodit, ad impetrandam à Deo illustrationem cordis, vt citiùs, ac faciliùs à peccatis abstineant: ad bona temporalia: denique ad alia multa, quæ colligi poterunt ex his auctoribus, quorum mentionem fecimus in §. 4. numero 11. quibus quidem vtilitatibus excommunicatus maiori excommunicatione omninò priuatur, auctore Thoma. in 4. sentent. dist. 18. quæstion. 2. articul. 1. ad 2. quæst. vt hinc planè sit compertum, quod non semel iam in principio huius relectionis admonuimus, quantum quo ad interiores pœnas, & interiora damna excommunicatio differat à mortali peccato. quod & Hosti. ac Ioan. Andr. adnotarunt in cap. ita quorundam. de iudę. & Caieta. eleganter in tract. 17. quæstio. cap. 13.

Ex quo libet obiter obseruare, Ecclesiam Catholicam quandoque pro excommunicatis, Hæreticis, Saracenis, & infidelibus orare: non equidem vt pro membris Ecclesiæ, orationibus ad Ecclesiæ membra coadiuuanda institutis, sed vt exteris, & ab vnione Ecclesiæ alienis, quibusdam orationibus in id ordinatis, quòd dignetur diuina maiestas eos reducere ad Ecclesiæ vnitatem, & pœnitentiam: quemadmodum notant S. Thomas in 4. sent. dist. 18. q. 2. articul. 1. ad 1. q. Cardi. à Turre Cremata in capit. si quis Episcopus. 11. q. 3. Syluest. in verb. excommunicatio. 1. col. 2. & in verb. oratio. q. 4. sic deniq;denique orat Ecclesia in die veneris sancti pro Hæreticis, Paganis, Iudæis, & infidelibus, non vt membris Ecclesiæ: sed alijs ad hoc orationibus institutis.

Quinta conclusio. Non potest

4

^† quis vt Ecclesiæ minister orare pro excōmunicatisexcommunicatis maiori excommunicatione, his orationibus, quæ pro membris Ecclesiæ fieri solent. Hanc assertionem S. Thom. & alij paulò antè nominatim citati expressim exponunt, & ea communis est. idem in specie notat Gabriel in d. lect. 26. col. 7. not. Doct. in c. cum voluntate, de sent. excom. & in c. à nobis. in 2. eod. tit.

Sexta conclusio. Poterit quilibet Christianus priuatis orationibus pro excommunicato etiam maiori excommunicatione priuatim orare. Non enim tunc nomine Ecclesiæ pro excommunicato, vt pro membro Ecclesiæ oratur. atq;atque ita S. Thomas communi omnium consensu receptus asseuerat in 4. senten. dist. 18. q. 2. art. 1. ad 1. q. Syluest. in verb. excommunicatio. 1. q. 1. & est communis opinio, ex qua sunt omninò explicanda, quæ Abbas, & alij adnotarunt in d. c. à nobis.

Septima conclusio. Potest sacerdos in missæ celebratione, dum secretè orat, in priori parte ante consecrationem Hostiæ pro excommunicato speciali oratione orare. Huius conclusionis ratio ea est, quòd tunc sacerdos orat vt priuatus, non vt minister Ecclesiæ: qua ratione ita visum est Syluestro in verbo, excommunicatio. 1. col. 2 quem sequitur Mart. Azpilc. in c. quando de consecratio. dist. 1. notab. 19. nu. 71. quo in loco latiùs hac de re tractat.

Octaua conclusio. Quilibet Christianus vel vt minister Ecclesiæ, vel vt priuatus, orare potest pro peccatoribus nondum vita functis. huius assertionis veritas ex eo constat, quòd Ecclesia minimè intendit ab eius generalibus suffragijs excludere existentes in mortali peccato: modò per excommunicationem nōnon fuerint hi ab vnione fideliũfidelium segregati: sicuti modò adnotauimus: posse autẽautem orari pro peccatore viuo: non tamen pro eo, qui iam mortali crimine decessit, probat Thomas in 2. 2. q. 83. art. 7. c. pro obeuntibus. 13. quæst. 2. cap. placuit. 13. q. 5. gloss. in ca. ex parte. in 1. de sepultur. idem S. Thomas in 4. sentent. distinct. 45. q. 2. art. 2. Cardin. à Turre Cremata, in cap. tempus. 13. quæst. 2. & hæc est omnium communis senten.

Ex præmissis apparet, quonam modo intelligendum sit, quod Gabriel asseuerat in Cano. missæ. lect. 26. colum. 7. scribens sacerdotem Ecclesiæ ministrum non posse speciali oratione pro excommunicato in missa orare. Etenim non potest sacerdos vt minister Ecclesiæ nec speciali, nec generali oratione pro excommunicato orare, vt pro membro Ecclesię: poterit tamen in ea parte missæ, qua sibi licet priuatis orationibus vti, pro excommunicato orare, & erit isthæc oratio priuata, non equidem publica.

Nona conclusio. Poterit quis vt Ecclesiæ |

p. 855

minister, vel vt persona publica, secretè tamen orare, aut sacrificium applicare illi excommunicato, qui mortalis criminis iam pœnituit, & diligenter absolutionem impetrare curauerit: licet nondum sit absolutus. Hoc colligitur ex Hostiensi communiter recepto, in dicto cap. cum voluntate, de sentent. excommunic. notat Martin. Azpilcueta in capitu. quando. de consecrat. distinct. 1. notabil. 19. nume. 68. Nam & huic etiam generalia Ecclesiæ suffragia vtilia sunt, nec is ab eis excluditur, secundum Cardin. à Turre Cremat. in capit. si quis Episcopus. 11. quæst. 3. post Richardum in 4. sent. distin. 18. & Florenti. 3. part. titul. 24. cap. 77.

Nonò & principaliter ab ipsius definitionis vero sensu apparet, esse alium excommunicationis effectum, quo satis probatur, & efficitur,

5

^† excommunicatum maiori excommunicatione priuatum esse passiua & actiua sacramentorum participatione. text. optimus in capit. si celebrat, de Cleric. excōmunicexcommunic. ministr. capit. cùm illorum, de sentent. excommu. & in cap. Apostolicæ, de Cleric. excom. minist. quibus in locis hoc ipsum communiter receptum est in hunc sensum, quòd malè faciat, & illicitè percipiat excommunicatus sacramenta Ecclesiæ, peccat etenim & mortaliter propter grauem iniuriam, quam infert sacramentis ecclesiæ, ea percipiens in eo statu, quo iustè ab Ecclesiæ communione est segregatus. Idcircò qui ita censura hac effectus percipit sacramenta, graue sacrilegium committit in ipsum Deum, & Ecclesiam, quod probatur ea ratione, quæ dictat, sacramenta non esse percipienda, nec danda ab eo, qui se existimat mortalis culpæ reum esse. textus celebris de recipiente, in capit. illud. 95. distinction. quo in loco Innocentius tractans de sacramento extremæ vnctionis inquit: non pœnitentibus istud fundi non potest: quia genus est sacramenti. text. item ad idem, in capit. per Esaiam. 1. quæstione prima. versicul. Hoc penè. ibi omnia sacramenta prosunt dignè sumentibus. igitur indignè ea accipientibus nocent. facit & ad hæc ratio elegans. sacramenta instituta sunt à Christo Iesu, vt per illa gratiam primam, vel eius augmentum consequamur: is ergo, qui credit se esse in eo statu, qui gratiæ consequendæ repugnat, scire debet, se in vanum sacramentum accipere: igitur irreuerentiæ crimen erga sacramentum committit: omne siquidem illud, quod ad irreuerentiam rerum sacrarum pertinet, ad iniuriam Dei fit: & ideò sacrilegium est, secundum sanctum Thom. 2. 2. quæstion. 99. artic. 1. de dante constat in d. capit. per Esaiam. versic. Hoc penè. dum dicitur: omnia sacramenta indignè tractantibus obsunt: prosunt tamen per eos dignè sumentibus. Et in specie de Eucharistia nemo vsquam dubitauit: cùm Apostolus scripserit, 1. ad Corinth. cap. 11. probet autem seipsum homo priusquam de pane illo edat. ac deinde de illo, qui indignè sumpserit, inquit, iudicium sibi manducat, & bibit. de sacramento baptismi probatur in cap. firmissimè. 15. quæstione prima. & capit. omnis. capit. agunt. de consecrat. distinctione quarta. docet sanctus Thomas 3. part. quæstio. 68. articul. 6. ad hoc etiam conducit text. de confirmationis sacramento, in cap. vt ieiun. de consecratio. distinct. 5. & pleraque alia, quæ de pręmittenda confessione ante sacramentorum susceptionem ex Theologis tradit Martin. Azpilcueta in princip. de pœnitent. distinction. 5. in vltima parte. gloss. numer. 33. & sequentibus. Qui in capit. 1. §. sacerdos. nume. 12. de pœniten. distinct. 6. ex eo tex. adnotauit, mortale crimẽcrimen commitere, qui culpa mortali affectus Ecclesiæ sacramentum alteri ministrat, modò id faciat vt Ecclesiæ minister, & actus is ad consecrationis ordinem pertinet: quod Sanctus Thomas docet in 3. parte, quæstione 64. articul. 6. quod si ita certum est, sacramenta illicitè dari, & adsumi ab existenti in mortali peccato: idem erit in eo, qui præter mortalem culpam, cuius causa à communione Ecclesiæ sepositus est, extra fidelium consortium segregatus, minimè censetur membrum esse ecclesiæ.

Cæterùm etiamsi excommunicatus grauissimè peccet sacramenta Ecclesiæ contrectans vel ministrando, vel suscipiendo, constitutissimum est, ipsa sacramenta verè conferri, & adsumi. quod manifestè probabitur, si consideremus, sacramentum baptismi vel datum, vel acceptum ab eo, qui extra charitatem est, verum esse sacrameñtumsacramentum. capit. tunc valere, de consecratio. distinctio. 4. sic & si quis excommunicatus confirmationis sacramentum accipiat, verè confirmatus est, nec erit confirmatio iteranda. quod item verissimum est, & de Eucharistiæ sacramento: siquidem dubio procul excommunicatus consecrat, & verum recipit sacramentum. argument. eorum. quæ notantur in capit. de homine, de celebr. missar. capi. intra Catholicam. 1. quæstio. 1. Nam & matrimonium contractum ab excommunicato, verum esse matrimonium, & sacramentũsacramentum, probauimus in Epitome in 4. decret. 2. part. c. 6. in princip. vbi etiam asseuerauimus, religionis professionem factam ab excommunicato validam omninò esse.

De ordinis

6

^† sacramento illud constanter asseueramus, verè dari ab excommunicato, & excommunicato quo ad characterem, licet non quo ad exequutionem: ab illa enim donec subsequatur dispensatio, suspensus est ipse ordinatus, siue ignorans, siue sciens ipsum, vel ordinis collatorem excommunicatum esse, ordines susceperit. Hoc probatur quo ad primam eius assertionis partẽpartem in c. præter hoc. §. |

p. 856

verum. 32. dist. text. in c. 1. in verb. irritas. vbi glos. & in c. 2. de schismati. cap. cum illorum. de sentent. excom. c. 1. & vlti. de eo, qui furtiuè ord. recepit. c. 1. & 2. de ordinat. ab Episc. qui renunciauit Episcop. quibus in locis itidem constat secunda conclusionis pars: nempè, ita ordinatos non posse ministrare in ordinibus susceptis, nec eorum exequutionem habere. & hæc est omnium concors sententia, quæ non potest iure negari: quippè manifestè in præcitatis locis constat. de dispensatione autem est adnotandum, quo ad tertiam partem conclusionis, eam regulariter à Romano Pontifice impetrandam fore in hoc casu, præsertim si detur in recipiente ordines certa scientia, capit. 1. de ordin. ab Episcop. qui renunci. Episcop. vbi idem apparet, si sit ignorantia crassa, aut supina. & c. cum illorum, de senten. excōexcom. parte prima. quòd si ignorantia probabili effectus quis vel excommunicatus, vel ab excommunicato susceperit ordines, ab episcopo proprio, qui in eo actu minimè deliquerit, dispensationem obtinebit. text. in capit. vlt. de ordi. ab Episcop. qui renunci. Episco. notant Doct. præsertim Henric. in d. cap. 1. de schismat. & in d. cap. cum illorum. vbi cęteri Doct. idem communiter adnotarunt, excipiẽtesexcipientes religiosos: id est eos, qui post ordinem ita susceptum religionem profiteantur: etenim his etiam scienter ordinationi, & ordinum susceptioni operāoperam dantibus dispensatio concedi poterit ab eorũeorum prælatis: & idem, si post religionis ingressum ita fuerint ad ordines promoti. quæ quidem exceptio deducitur ex d. c. cum illorum. 2. parte. & c. 2. de apostat. Inno. tamen in c. 1. de schismat. scribit collationẽcollationem ordinũordinum factam ab excōmunicatoexcommunicato, vel excōmunicatoexcommunicato, probabili tamẽtamen ignorantia excommunicationis, ita ratam esse, vt absque vlla dispensatione eius sit exequutio permissa, ac possit ita ordinem accipiens absque irregularitatis pœna in susceptis ministrare, & ad alios ordines promoueri. huic sententiæ accesserunt Panorm. in cap. veritatis, de dolo & contu. num. 46. Collectari. in d. cap. vlt. de ordi. ab Episcop. qui renunci. Episcop. idem tenet Huguitio relatus à gloss. in capitul. ab excommunicatis. 9. quæstion. 1. Repetit idem Panor. & ibi Feli. col. penult. in capit. ad probandum, de re iudic. idq́;idque verius esse censet Alfonsus à Castro lib. 2. de potestat. leg. pœnalis, cap. 15. Nihilominus contrariam sententiam veriorem esse censemus, semper etenim dispensatio necessaria est, siue adsit probabilis ignorantia, siue præcesserit scientia, secundum glos. in dict. cap. ab excommunicatis. & in cap. si qui à simoniacis. 1. quæstion. 1. gloss. in dict. cap. 1. de ordi. ab Episcop. qui renunci. Episc. & in cap. 1. de schismat. vbi Henric. post alios ibi & in dict. cap. cum illorum, de senten. excom. hanc opinionem probat, quæ communis est, secundum Abb. in dict. cap. veritatis, de dol. & contu. nu. 46. & hæc est tutior opinio secundum eundem & Anani. nu. 12. in d. ca. 1. de schismat. Seluam de benefic. 2. parte. quæst. 12. col. 3. idem fatetur Abb. in d. c. veritatis. sæpissimè enim absque culpa quis exequutione ordinis sacri suspenditur, & irregularis fit: tametsi absque eius culpa non puniatur pœnis iure alioqui statutis aduersus eos, qui prohibitum actum fecerint. gl. in c. illud. & in cap. Apostolicæ, de Cleric. excommunica. ministr. & ibi Cardi. gloss. in cap. 4. 2. quæst. 5. Hæc verò, quæ diximus, adeò vera sunt, vt cum excommunicato scienter ordines recipiente, nullus præter Papam dispenset, etiamsi excommunicatio eiusmodi sit, quòd ab ea Episcopus absoluere valeat, secundum Ioann. Andream, Henric. Anton. Abb. & Felin. in dicto capit. cum illorum. tex. & ibi Abb. in ca. vlti. de eo, qui furt. ordinem recepit. Panormit. in capit. 1. eodem tit. quarto notabi. Angel. in verb. irregularitas. §. 22. Syluest. in eod. verb. versicul. secundò quæritur. Ioannes Bernard. in practica criminali. cap. 13. Nec quidquam in contrarium vrget argumentatio Romani Pontificis in dicto capitulo, cum illorum. dum asseruit, non posse dispensare cum excommunicato, recipiente ordines, eum, qui non possit ab excommunicatione absoluere: quasi senserit à contrario, posse eum dispensare, qui possit absoluere. Nam isthæc collectio deficit: quia iure satis probatur, non posse cum irregulari dispensare eum, qui potest à peccato, quo contracta fuit irregularitas, absoluere: siquidem sacerdos, vel alius homicida absoluitur ab homicidij peccato, per quemcunque sacerdotem. capit. Deus qui. de pœnitent. & remiss. & tamen irregularitatem ex homicidio contractam solus Papa tollit. capit. 1. de re iudic. in 6. quo fit, vt illud sit satis receptum, posse sacerdotem ordinarium absoluere à peccato, cuius ratione contracta fuerit irregularitas, licet ab ipsa irregularitate minimè possit pœnitentem eximere: quod expressim notant Caietan. in summa. in verbo, irregularitas. Cardin. in Clemen. dudum. de sepult. quæst. 8. Martinus Azpilcueta, in capit. 1. §. caueat. de pœnitent. distinct. 6. numero 26. licet contrarium in hoc ipsemet Cardin. senserit in Clement. 1. de priuileg. quæstio. 37. & Calderin. consil. 19. titul. de regularib. quibus potissimùm suffragatur text. in extra. 1. de priuileg. inter communes. colum. 4. versic. obseruent. quæ tamen, quidquid ibi dixerit gloss. erit intelligenda quo ad absolutionem ab irregularitate, non quo ad absolutionem à peccato, cuius causa contracta fuit irregularitas: nam ab eo poterit is absoluere, qui ab alijs peccatis poterat absolutionẽabsolutionem ministrare. Et ne quis existimet, illāillam constitutionem esse intelligendam adhuc de absolutione à peccato, in his tamẽtamen, qui confessiones audiunt, & absoluunt |

p. 857

sibi iure ordinario non subditos, ex priu ilegio quidem, obseruandum erit iam hanc dubitationem per eas concessiones, quas bullas vocant, sublatam esse: præsertim quia per eas datur potestas absoluendi à peccatis multis, quorum causa irregularitas contrahitur: licet non competat ex eis facultas dispensandi in irregularitate. Tametsi absque harum literarum priuilegijs, quod priùs communem opinionem sequuti probauimus, tenendum fore censeam, ex his colligitur euidenter, quo ad effectum istum, de quo in hoc versic. de ordinis sacramento, egimus, magis operari maiorem excommunicationem, quàm peccatum mortale.

Superest de

7

^† sacramento pœnitentiæ hîc agere: an absolutio præstita excommunicato sit iteranda, & teneatur? quam quæstionem iam olim tractarunt viri equidem doctissimi: & præ cæteris Martinus Azpilcueta meus olim, & nunc obseruandissimus præceptor, in capit. vltim. numero 38. & in capit. primo. §. cautus. numero 23. de pœnitent. distinctione quinta, cuius assertiones, vt propositæ materiæ subseruiam, breuiter admodum paucis additis exponam.

Prima conclusio. Sacrilegium est, vel sacramentalem absolutionem excommunicato scienter exhibere, vel ipsum excommunicatum eam recipere. Hoc probatur ex his, quæ paulò antè tradidimus, vbi ostendimus, excommunicatum maiori excommunicatione priuatum esse sacramentorum perceptione. & hæc est communis opinio.

Secunda conclusio. Excommunicatus maiori excommunicatione affectus, eius tamen iustè quidem ignarus, si à peccatis, absolutionis sacramento fuerit absolutus, non tenetur ad iterandam eam confessionem. Huius conclusionis probatio deducitur à capit. Apostolicæ. de Cleric. excom. ministr. & eam veram esse censet Caieta. in summa, in verbo, Absolutionis impedimentum. versic. vtrùm. & in ver. confessionis iteratio. & in opusculis quæst. 1. de qualit. confes. quem sequitur Martinus Azpilcueta in dicto capit. vltim. numero 45. hanc, & præcedentem conclusionẽconclusionem latiùs probans, tametsi Ang. in ver. confessio. 5. §. 10. & in verb. interrogationes. in fin. existimet posse iustè sacerdotem pœnitentem quem ab excommunicatione soluere non potest priùs à peccatis absoluere, & demum illum ad superiorem pro habenda excommunicationis absolutione dimittere. sic & Ang. opinionem reprobat Syluest. in verb. confessio. 1. §. 4.

Tertia conclusio. Excommunicatus maiori excommunicatione, qui scit, ac fatetur se excommunicatum, putans iusto quodam iuris, vel facti errore, attenta eius qualitate, se posse priùs à peccatis quàm ab excommunicatione absolui, non tenebitur confessionem iterare, si fuerit à peccatis tantùm absolutus. Eadem ferè auctoritate probatur hæc conclusio, qua præcedens: eamq́ue Caieta. & Martin. expressim tenent. quamuis Palud. in 4. sent. distinct. 22. quæstion. 3. & Syluest. in verb. confessio. 1. §. 4. probare velint, confessionem iterandam esse in hac specie, non obstante probabili & iusta excommunicationis ignorantia: idq́ue ea ratione fulcire conantur, quòd incapax sit excōmunicatusexcommunicatus sacramentalis absolutionis. quæ quidem ratio falsa est in eo sensu, quo ipsi accipiunt, siquidem sacramenta quo ad eorum vim excommunicatis conferuntur: sicuti paulò antè probauimus: licet quandoque non operentur proprium effectum propter obicem illis appositum. Et tamen data iusta ignorantia, & probabili, nullus obex sacramento absolutionis quo ad effectum opponitur ab ipso excommunicato, qui verè pœnitet, & bona fide, vt Caietan. censet. sacramentum pœnitentiæ accipere curat. Et sanè si Paluda. opinio vera est, quam & Adria. asseuerat in 4. senten. in tract. de matrimo. quæstione prima, scribens, Romanum Pontificem per excommunicationem latam in aliquem, eum efficere materiam ineptam, & incapacem sacramentorum: profectò minimè poterit iure probari secunda conclusio, quam hac in quæstione proponimus. verè tamen hæc Paluda. & Adriani assertio nequaquānequaquam admittenda est, per multa quidem, & per ea, quæ modò de sacramento ordinis adnotauimus.

Quarta conclusio. Excommunicatus, qui scit vel scire debet, se non posse priùs à peccatis, quàm ab excommunicatione absolui, absolutionem tamen à peccatis petens præmissa confessione sacramentali, & eam accipiens, tenetur eandem confessionem iterare. Huius assertionis auctores citare possumus Syluest. Palud. & Adria. qui ea ratione vtuntur, quòd excommunicatus sit sacramentorum incapax: & præsertim huius. eandem conclusionẽconclusionem admittunt, ac veram esse contendunt Martinus Azpilcueta in dicto cap. vlti. de pœnit. distinct. 5. nu. 48. & Ioan. à Medina, de pœniten. tract. 2. cap. de confessione ab excommunicato facta. Aliam tamen rationem in eius probationem inducentes, hac sanè argumentatione. etenim aut hic pœnitens nōnon confitetur hoc peccatum, quo peccat volens absolutionem sacramentalem excommunicatus accipere, vel ignorantiam ita supinam, vt planè à peccato non excuset, & confessio integra non est: atq;atque ideò omninò iteranda. Aut confitetur culpam istāistam, à qua minimè discedit, nec discedere proponit, vt patet: quia peccato statim operam dat: & tunc obicem ponit sacramento ex imperfectissima contritione. & ideò se indignum efficit absolutione sacramentali, nec absolutio tenet, & tenetur ea ex causa confessionem iterare. Quemadmodum IoāIoan. Gerson |

p. 858

argumentatur in 2. part. fol. 191. cap. quæritur. col. 2.

Cæterùm Caieta. in dicto verb. absolutionis impedimenta, contrariam sententiam probare nititur, existimans, absolutionem sacramentalem validam esse in hoc casu, & si illicitè detur & accipiatur, nec eo tempore proprium effectum in pœnitentem, & confessorem habeat: atque hac ratione deducitur, confessionem non esse iterandam. Ad cuius opinionis probationem illud est maximè obseruandum, quod verè Ioan. à Medina, & Martinus Azpilcueta fatentur eorum sententiam minimè posse probari ea ratione, quòd excommunicatus sit incapax huius sacramenti, vnde oportet aduersus Caieta. disputantibus omittere Paluda. Syluest. & Adrian. rationem, quia ea falsa est. idcircò deueniendum est ad eam rationem, qua contenditur, absolutionem sacramentalem inualidam, & nullam esse, propter defectum contritionis, vel attritionis, quæ virtute Sacramenti possit fieri contritio: qua de re nos latiùs egimus superiùs in §. 4. numer. 13. & planè vbi excommunicatus non confitetur, nec manifestat sacerdoti statum eius & peccatum, quod vel ex scientia iuris, vel ex supina ignorantia contraxit, volens absolui à peccatis priusquam ab excommunicatione, dubio procul, confessio integra non est: & hac ratione sacramentalis absolutio minimè confertur, eritq́;eritque iteranda confessio. Quòd si excommunicatus manifestet sacerdoti excommunicationem, & culpam illam, qua afficitur vel scientia iuris, vel ignorantia supina, volens priùs à peccatis, quàm ab excommunicatione absolui, & nihilominùs absoluatur, dicendum erit absolutionem sacramentalem esse, non obstante obice, qui eius effectui oppositus est. atque ob id minimè iterandam esse confessionem: si sequamur opinionem, quam ex diuo Thoma in dicto numero 13. adduximus. At si contrariam ex Adria. Medina, & alijs probauerimus, satis itidem probari debet & hæc quarta conclusio contra Caieta. cuius tandem opinio, vt inibi diximus, frequentiori Theologorum iudicio probatur.

Quinta conclusio. Absolutio sacramentalis præstita à sacerdote maiori excommunicatione legato, eo casu, quo necessariò vitandus non est, valet, & tenet, nec est omninò iteranda. Hæc conclusio probatur argumentatione à diuisione deducta. Nam hæc absolutio vel est nulla ex eo, quòd eam suscipiens obicẽobicem peccati, absolutionis sacramento opponat: vel quia sacerdos nullam potestatẽpotestatem habet absolutionem istam sacramentalem ministrandi: nullum autem horum in hoc casu impedimentum præstat: igitur absolutio sacramentalis est, & valet. Non primum: siquidem nullam habet culpam suscipiens sacramentum ab eo excommunicato, quem vitare minimè tenetur: vt constat: ergo nequaquam mortaliter peccat: & ideò obicem mortalis peccati nōnon ponit sacramento pœnitentiæ. Nec item vltimum quidquam impedit, quia ea iurisdictio, quæ ad absolutionem est necessaria, adhuc manet penes excommunicatum ex ecclesiæ Catholicæ permissione interim, quòd eum non esse vitandum lege lata, aduersus publicam vtilitem statuit, quamobrem conclusionem istam video probari ab Adr. in 4. senten. tract. de confessione, dubio 9. Caieta. in verb. Absolutionis impedimenta. Medina in tract. 2. de pœnitentia. cap. de confessione confessori excommunicato scienter facta. Martino Azpilcueta in cap. 1. §. laboret, de pœniten. distinct. 6. num. 10. & sequen. Oportet tamen hîc memoria repetere, quæ nos suprà tetigimus §. 2. num. 7. vbi expendimus, quando excommunicatus vitandus sit. Etenim ex ibi dictis aliquot in proposita controuersia deducuntur.

Primum, posse licitè absolutionis, & pœnitentiæ sacramentum suscipi à sacerdote proprio, alioqui potestatem habente, etiamsi is sit excommunicatus, generali tamen excommunicatione, cuius scientiam pœnitens habet: modò nondum fuerit denunciatus: & subinde constat, non esse hanc confessionem iterandāiterandam, quod ex concilio Basiliensi fatentur omnes.

Secundum, confessionem sacramentalem, factam sequuta absolutione, sacerdoti proprio, etiam nominatim excommunicato, cuius excommunicationis ipse pœnitens ignarus non est, modò nondum fuerit sacerdos denunciatus, validam, & licitam esse, nec eāeam repetendam fore. Hanc illationem exponimus contra Adri. & Ioan. à Medina, sequuti Caieta. & Martinum in præcitatis locis: ea sanè ratione, quòd constitutio, Ad euitanda scandala. etiam sit admittenda in excommunicato nominatim: sicuti & nos probauimus in d. §. 2. num 7. quæ quidem sententia vtilis admodum est.

Sexta conclusio. Confessio scienter facta sacerdoti, etiam proprio, excommunicato tamen, quem vitare tenemur, inualida quidem est, & omninò iteranda, grauissimoq́ue cum peccato fit, hæc est omnium concors sententia, quæ manifestè probatur, quo ad priorem partem, ex eo, quòd sacerdos excommunicatus, qui ab ecclesia non admittitur, & quem vitare tenemur, non habet iurisdictionem quæ cum ordinis potestate necessaria est ad exhibendam absolutionem sacramentalem: quemadmodum statim probabitur: idcircò absolutio ab eo præstita, qui minister huius sacramenti non est, dubio procul erit nulla censenda, & inualida, atquæ ex ea causa confessio est repetenda. vltima pars conclusionis constat, quia tenetur quis excommunicatum vitare sub reatu mortalis culpæ, in diuinis, & sacramentis, quod iam admonui|

p. 859

mus, & apparet in c. sacris, de his, quæ vi, metúsue cau. fiunt. qui autem scienter Sacramentum pœnitentiæ recipere tentat ab excōmunicatoexcommunicato, quem vitare tenetur, mortaliter per hanc communionem communicans peccat, obicemq́ue ponit Sacramento, igitur ea confessio cum peccato mortali fit. Hinc patet, quòd si quis Sacerdoti excommunicato & denunciato confiteatur scienter peccata propria integrè, & si Sacerdos proprius sit, non consequitur absolutionem Sacramentalem, & mortaliter peccat. primum quidem propter defectum iurisdictionis apud ipsum Sacerdotem. Secundum propterea, quòd obicem mortalis culpæ Sacramento ipsi opponat.

Septima conclusio. Absolutio ex vi confessionis interioris præstita ignoranti ab excommunicato iam per Ecclesiam denunciato, inualida est: & ideò erit confessio repetenda, cùm huius excommunicationis pœnitens scientiam habuerit: est etenim satis receptum, esse necessariam potestatem ordinis, simul & iurisdictionis, ad absolutionem istam Sacramentalem impendendam, quod nos adnotauimus lib. 1. Varia. resol. cap. 10. num. 11. iurisdictionis autem potestas per Ecclesiam excommunicato denunciato aufertur. capit. ad probandum. de re iudic. & in specie quo ad collationem Sacramentorum, & præsertim quo ad potestatem ligandi & absoluendi. hoc probat de maiori excommunicatione. text. in c. duobus. de sent. excom. c. si celebrat. de Cleric. excom. minist. c. audiuimus. 24. q. 1. cap. 1. §. vlt. de offi. Vicar. lib. 6. sic Palud. in 4. sent. distinct. 17. q. 6. artic. 1. conclus. 4. Syluest. in verb. confessor. 1. q. 20. Adria. in d. dub. 9. & Ioan. à Medina in d. tract. 2. c. de confessione nescienter facta excommunicato. præmittunt excommunicatum, simul & denunciatum non habere potestatem iurisdictionis ad præstandũpræstandum Sacramentalem absolutionem, quamobrem ipse Ioannes à Medina in specie hanc septimam conclusionem proponit.

Octaua conclusio.

8

^† Excommunicatus publicè denunciatus, quiq́ue per Ecclesiæ constitutiones vitandus est, non potest Sacramentalem absolutionem etiam existenti in articulo mortis ministrare: hæc conclusio probatur ex eo, quòd hic Sacerdos iurisdictione necessaria hanc absolutionem quo ad se, & quo ad alios priuatus est, vt diximus: ergo absolutio ab eo non potest dari. Deinde est ad hanc conclusionem auctoritas S. Tho. in 4. sent. dist. 17. q. 3. ar. 3. q. 1. ad 2. & dist. 19. quæstio. 1. ar. 2. ad 3. & 3. par. quæstio. 82. art. 7. ad 2. & communis omnium sententia, qua diffinitum à Theologis est, Sacramentum Baptismi in necessitatis casu licitè posse suscipi ab hæretico & excommunicato, non sic pœnitentiæ Sacramentum, & Sacramentalem absolutionem: quæ quidem differentia non aliunde potest cōtingerecontingere, quàm quòd in casu necessitatis etiam hęreticus sit legitimus Baptismi minister, & itidem excommunicatus: non tamen sit absolutionis Sacramentalis minister adhuc in necessitatis tempore ob defectum iurisdictionis, quæ cùm sit necessaria, per excommunicationem, eiusq́ue denunciationem est omninò extincta: denique hanc octauam conclusionem sequitur Ioan. à Medina, in cap. proximè citato. & esse communem Melchior Cano. fatetur in relect. de pœnit. 5. par. fol. 85. qui tamen latè de eius veritate disputans, opinatur satis defendi posse, in extremæ necessitatis casu pœnitentiæ Sacramentum posse licitè suscipi ab hæretico & schismatico, sequutus eius opinionis auctores. gloss. in capit. non est vobis. de sponsal. Palud. in 4. senten. distin. 25. q. 1. Sylue. in verb. confessor. 1. §. vlt. in qua quæstione Panorm. Præpos. & nostri communiter in d. cap. non est vobis. gloss. sententiam improbant, priorem probantes, quam itidem gloss. asserit in c. præter. 32. distinct. verb. per manus. atque ita tenent, non posse Sacramentum pœnitentiæ in necessitatis casu per hæreticum ministrari, ne is in prauam sectam pœnitentem inducat, quæ quidem ratio vitari poterit, siquidem opinio contraria admittenda foret, vbi sine periculo salutis spiritualis verosimili coniectura, posset pœnitentiæ Sacramentum ab hæretico suscipi. Nihilominùs ipse Melchior Cano existimat non esse ambigendum, posse licitè suscipi Sacramentum pœnitentiæ in casu necessitatis, ab excommunicato nominatim denunciato, quasi Ecclesia Catholica eo in casu non abstulerit excommunicato iurisdictionem, quam quilibet Sacerdos Iure diuino habet, nōnon tantùm proprius curam exercens animarum: quilibet etenim Sacerdos Iure diuino auctoritatem habet absoluendi, in mortis articulo cōstitutumconstitutum, secundum Palud. in 4. sent. dist. 20. q. 1. ar. 2. Duran. dist. 19. qu. 2. idq́ue sensit S. Tho. ibi. q. 1. art. 3. q. 1. & dist. 20. q. 1. art. 1. ad 2. q. qua ratione hæc opinio defendi potest, tametsi rursus Ioan. à Medina priorem opinionem, & sic octauam istam conclusionem firmiter teneat in eo. tract. 2. cap. cui debeat fieri confessio. versic. ad aliud.

Ex his colligitur qualiter sit accipiendum, quod notat Palud. in 4. sent. distinct. 17. qu. 6. art. 1. conclu. 4. quem sequitur Syluest. in verb. confessor. q. vlt. scribens, Sacramentalem absolutionem præstitam ab excommunicato etiam occulto, nondum denunciato, ei, qui excommunicationis scientiam habet, inualidam esse, atque ideò iterandam fore confessionem. Est etenim hæc sententia falsa, vel intelligenda iuxta prænotatas assertiones, & tandem in eo sensu, quo proposita est, non potest iure probari, licet Sacerdos sit nominatim excommunicatus, sicuti probauimus in quinta conclusione. nec quidquam refert, quòd acta per |

p. 860

occultum excommunicatum ratione publici muneris & officij minimè valida sint in fauorem eius, qui sciuit, illum excommunicatum esse. quemadmodum Calde. eleganter respondit in disputatione incip. excōmunicatusexcommunicatus. quẽquem sequuntur Abb. in c. veritatis. nu. 43. Roma. in sing. 760. Ias. in l. Barbarius. ff. de offi. prætor. nu. 65. & alij communiter teste Felin. in d. c. ad probandum. col. pen. nam hæc Cald. sententia minimè obtinet, postquàm condita fuit extrauagans cōstitutioconstitutio, ad euitanda scandala. quod ipse Felinus optimè admonuit.

Hinc subinde cōstatconstat, quo ad istum effectum de pœnitentiæ Sacramento, plurimum differre maiorem excommunicationem à peccato mortali, nam Sacerdos vtcunq;vtcunque sit mortali crimine affectus, etiam publico, non est priuatus potestate ordinis, nec iurisdictionis, quæ ad absolutionem Sacramentalem necessaria est, licet sit ab Ecclesia denunciatus peccati, & culpæ mortalis Reus. quod satis probatur ex modò præmissis.

Decimò, vt vim maioris excommunicationis amplius aperiamus, ab eius diffinitione infertur

9

^† excommunicatum maiori excommunicatione, ordine Sacro præditum, ab eius ordinis exequutione quo ad se, & quo ad alios iure ipso suspensum esse, & ideò, si eius ordinis Sacri ratione, celebrauerit actum eidem conuenientem, irregularem effici. text. celebris in c. 1. ad fi. de sent. & re iudic. in 6. & in c. 1. & in c. is, cui. de sent. excom. eo. lib. c. Clerici. c. latores. c. illud. c. fraternitati. c. vt lex. de Cler. excom. mini. quam equidem pœnam effugiet, qui probabili & iusta ignorantia fretus celebrauerit. tex. in cap. Apostolicę. de Cler. excom. minist. Reg. l. 21. tit. 9. par. 1. denique excommunicatus eo modo irregularis efficitur, quo, & per eos actus, per quos à iure, vel ab homine suspẽsussuspensus. quam quæstionem modò ex professo missam facimus oportuniori loco eam tractaturi. satis etenim sit, præmisisse maioris excommunicationis vim eam esse, vt efficiat ab officio suspensum ipsum excommunicatum. vnde conse quitur, his modis effici irregularem excommunicatum, quibus suspensis ab officio efficitur itidem irregularis, qua in re multùm excōmunicatioexcommunicatio maior differt à peccato mortali, ꝙquod regulariter non efficit quem ab officio suspensum, sicuti alibi trademus. his verò illud adijciam, excommunicatum celebrantem irregularem esse, etiamsi nondũnondum fuerit denunciatus, siquidem constitutio, ad euitanda scādalascandala, nihil vtilitatis affert ipsis excommunicatis, nec quicquam in eorum statuit vtilitatem. quod iāiam statuimus §. 2. numero 11.

Qui verò nulla excōmunicationeexcommunicatione affectus, celebrat corācoram excōmunicatisexcommunicatis maiori excōmunicationeexcommunicatione irregularis non est, & si grauiter peccet. tex. elegans in c. is qui. de sent. excom. in 6. idem si coram interdictis. & tamen conantur quidam hanc conclusionem intelligere de prima celebratione, nam, si quis postquam corācoram excommunicatis maiori excommunicatione celebrauerit, demũdemum absq;absque aliqua dispensatione intra Ecclesiam celebrationi operam dederit, irregularis est, quia eidẽeidem erat interdictus Ecclesię ingressus propter celebrationem, quam exercuit coram excommunicato. c. Episcoporum. de priuil. in 6. is verò, cui est interdictus Ecclesiæ ingressus, si saltem intra Ecclesiam celebrauerit, irregularis efficitur. c. is, qui. de senten. excom. lib. 6. qua denique argumentatione hanc opinionem in specie ista, tenent gl. in d. c. is, qui. in verb. notatis. gl. in d. c. Episcoporum. cuius opinionem ibi sequuntur Io. And. Archi. Domi. Francus, & Vanchelius. Floren. 3. par. titu. 26. c. 4. §. 1. Syluest. in verb. interdictum. 6. quęst. 2. & Nico. Plouius in tracta. Sacerdotali. tit. de interd. regula 49. quorum mihi non admodum placet ex multis. & primò, quia text. in dicto capitu. Episcoporum. procedit in exemptis, in quorum odium statutum est, vt sint interdicti ab ingressu Ecclesiæ, si coram excommunicatis vel interdictis celebrauerint: quę quidem constitutio, maximè ad cōstituendamconstituendam irregularitatis pœnam, non est ad alios casus extendenda. Deinde video, quòd Ioannes Andr. & alij Doctores communiter in dicto capit. Episcoporum. ita in prænotatam sententiam iuerint, vt nihilominùs capiant cōtrariamcontrariam, quam nos hîc probamus, potiorem fore ad sedandas multorum Sacerdotum conscientias. postremò Calder. nostram hanc opinionem, licet dubius, tenere videtur in consil. 4. de senten. excomm. & expressim Gonsalus à Villadiego de irregularit. c. 2. in fine. atque ita ipse quæstionem istam in vtroque foro definirem, ac iuxta diffinitionem hanc consultus responderem.

Sed & præter ista vltimò est aduertendum, excommunicatum maiori excommunicatione, si auctoritatem pręstans celebrationi, quia Episcopus est, audiat missarum solennia, irregularem ex hoc esse. text. optimus in cap. illud. de Cler. excom. mini. glo. celebris in Cle. 2. in verb. celebrari. de priui. quam sequuntur eam admodum commendantes Panor. in dict. cap. illud. Francus in cap. 1. de re iud. in 6. colum. 3. Gonsalus à Villadiego. de irregul. ca. 2. colum. 3. Raue. in dict. Clem. 2. vbi Cardi. nu. 11. Imol. num. 9. Guliel. & Bonifac. num. 9. eam veram esse præmittunt, in hoc casu auctoritatem præstari intelligentes, vbi Episcopus excommunicatus facit & iubet coram ipso missam celebrari. idem notarunt Hosti. & Doct. in cap. tanta. de excess. prælat. Mari. Socyn. in ca. ad audientiam. de homici. num. 25.

§. SEPTIMVS.

VNDECIMO præter alios excommunicationis maioris effectus, quo ad exteriora non minimus est, quòd

1

^† collatio beneficij facta excōmunicatoexcommunicato, est nulla ipso iure. tex. insignis in ca. postulastis. de Cler. excom. minist. cuius cōclusionisconclusionis ea est ratio, ꝙquod beneficia Ecclesiastica præcipuè dentur ꝓpterpropter officium. cap. cùm secundum. de præben. cap. vlt. de rescrip. in 6. cap. concesso. 12. q. 2. cap. generaliter. 16. quæst. 1. notat gloss. in capi. vltim. de offic. Vicar. ipse verò excommunicatus, vt in §. proximo probauimus, à iure suspensus est officij exequutione: ergo beneficium Ecclesiasticum ei conferri non potest. & sanè ratio ista deducitur ex capit. si celebrat. de Cler. excom. ministr. & gloss. in capit. Apostolicæ. de exceptionibus. Hæc ratio comprobatur, quia Iure Canonico obtentum est, beneficium non posse conferri ei, qui tempore collationis sit irregularis, imò collatio huic facta nulla est, secundum Dynum in reg. 1. de reg. iur. in 6. Innocen. in cap. cum nostris. de concess. præb. Milis in repert. in verb. irregularis. vt homicida, & plerosque alios, quorum opinionem ipse retuli in regula, peccatum. de regul. iur. 2. par. §. 8. num. 6. non alia equidem ratione, nisi, quòd irregularis suspensus sit ab officij, cuius causa beneficium datur, exequutione. & tamẽtamen vt hæc à nobis proposita conclusio longius pateat, ad eius intellectum aliquot hoc in loco adnotabimus: est etenim hæc opinio communis, vt asseuerat Ioan. Staphilæus, de liter. grat. & iust. fol. 82. col. 2.

Primum, quòd excōmunicatusexcommunicatus eligi ad beneficium Ecclesiasticum non possit, imò electio eiusdem nulla sit. c. cùm inter. de elect. ca. constitutis. de appellat. ca. vlt. de Cler. excom. minist. c. illa. c. per inquisitionem. de elect. glo. in c. si fortè. de elect. in 6. Archid. in ca. nullus. 63. dist. & est omnium communis opinio, quāquam sequuntur Bertachinus in tract. de Episcopo. 1. par. 2. lib. q. 4. Specul. tit. de libelli concep. §. vlt. ad fin. Doct. in c. cùm dilectus. de consuet. imò nec potest excōmunicatusexcommunicatus postulari. text. in c. 1. de postul. præla. glo. in cap. vlt. de excess. prælat.

Secundò est ad idem obseruandum, excommunicatum non posse præsentari à patrono Laico vel Clerico, ad beneficium iuris patronatus. hoc probatur argumentatione deducta ab electione ad præsentationem. qua vtitur gl. communiter recepta in ca. vltim. vbi est optimus text. de electio. in 6. sed & in specie hoc ipsum adnotare videntur Lapus, allegatione 8. & Archid. in capit. 1. columna 3. de except. lib. 9. expressim Cęsar Lamper. de iur. patro. 1. par. 2. lib. 6. q. princip. artic. 1. Rebuffus in concordatis. titu. de excom. non vitandis. col. 3. & Rochus Curtius in ver. honorificum. q. 4. nume. 19. dum hanc opinionem tenet in excommunicato etiam minori excommunicatione. auctoritate text. in cap. si celebrat. de Cler. excom. ministr.

Tertiò constat, eādemeandem principalem opinionem procedere in excommunicato, siue is sit excommunicatus ab homine, siue à iure. Ioan. Imola in cap. cùm dilectus. col. penul. de consuetud. Rota Antiqua 363. Abb. in ca. Apostolicæ. de except. Nec videtur, posse hac in re iure dubitari, quia eadem ratio, quę dictat, collationem beneficij factam excommunicato, ab homine esse nullam, probat idem in excōmunicatoexcommunicato à iure.

Quartò, hæc ipsa principalis conclusio verè obtinet, etiam

2

^† si collatio beneficij facta sit motu proprio, secundum Card. in Cle. 1. §. 1. q. 4. de relig. domi. qui fatẽturfatentur, hanc opinionem communem esse, quæ probatur ex eo, quòd motus proprius, licet alioqui multa operetur ad tollendam surreptionem, non tamen inducit dispensationem aliquam, nec tollit vitium, quod patitur quis, & quo impeditur iure obtinere id, quod sibi conceditur. etenim non inducit dispensationem, ad obtinendum duo beneficia, quæ simul non possunt obtineri, Iure Canonico prohibente. glo. inibi communiter recepta in c. si motu proprio. de præb. in 6. cui similis in Cle. si Romanus. de pręb. quam pręter Doct. ibi sequitur, & commendat Rom. in sing. 419. Francus in cap. quamuis. de præben. in 6. col. 2. Abb. in c. cùm olim. colu. 4. de re iudic. sic rescriptũrescriptum motu proprio concessum ex|

p. 862

communicato minimè valet. Barb. in Clementinis. Rub. de rescr. col. 9. deinde nec motus ꝓpriusproprius irregularitatem tollit, nec super ea dispẽsatdispensat. Rota in nouis 112. Anchar. consilio 20. Feli. in c. causam, quæ. col. 2. in 2. de testib. quorũquorum opinio communis est, tametsi plures effectus motus proprij tradiderint ex iunioribus. Feli. in d. c. causam, quæ. Io. Staphil. de lit. grat. & iustit. fol. 83. Rebuffus in concordatis. ti. de forma manda. Apost. in ver. motu proprio. ex quibus illud minimè negari poterit, Romanum Pontificem ex eo dispensatione quadam tacita, tollere vitium, quod quis habet, si scienter illius vitij non ignarus, beneficium illi contulerit. quod probatur in l. 2. & ibi glo. C. de crimi. sacrileg. l. quidam consulebant. ff. de re iudica. vbi Alex. post alios, notant Roma. in consilio 327. Barto. & alij in l. Barbarius. colum. 5. ff. de offic. præto. Panor. in c. innotuit. colu. 4. & in c. cùm in cunctis. §. inferiora. 3. colu. de elect. & in c. 2. col. 2. de schismat. Felin. in c. præterea. num. 9. de testib. cogen. & Ioan. Staphil. in dict. fol. 83.

Quintò hinc constat, permutationem beneficiorum, factam per excōmunicationemexcommunicationem, minimè valere, cùm in ea collatio mutua contingat: atq;atque ita visum est Card. in Cle. 1. §. ipsius. de pœnis. & Chosmæ, in pragmat. sanctione. titu. de collatio. §. insuper. in verbo, disponere.

Sextò, hæc principalis conclusio, quam hoc in loco explicamus, vera est, etiamsi ipse excōmunicatusexcommunicatus nondum fuerat tempore collationis denunciatus, nam, vt sæpè iam admonuimus, constitutio Martini quinti, ad euitanda scandala, ipsos excommunicatos nullo beneficio afficit, nec illis aliquam vtilitatẽvtilitatem confert, idcircò iura vetera quo ad eos omninò obseruanda sunt.

Septimò idem respondendum erit, etiamsi postmodùm sequuta sit legitima absolutio ab excommunicatione: etenim, cùm collatio beneficij ex eo nulla sit, quòd eo tempore is, cui beneficium confertur, sit excommunicatus, minimè hæc collatio ab initio nulla, vires assumet absolutione sequuta. ca. non firmatur. de regul. iur. in 6. cum simil. notant Archid. in capit. nullus. 63. distinct. & Ancha. in dict. ca. postulastis. de Cler. excom. minist. Nec video posse in hoc nullam contingere dubitationem, siquidem hæc illatio manifestè colligitur ex his, quæ communi omnium consensu hac in quæstione traduntur.

Octauò ad præmissa oportet scire, collationem beneficij factam excommunicato nullam esse, modò constet, eum excommunicatum fuisse tempore collationis. Nec enim satis est, probare post collationem ipsam in excommunicatione manere, aut ea censura affectum esse, textus optimus in c. proposuit. de Cler. excom. ministr. Rota in antiquis 238. sensit Arch. in dict. c. nullus. notat Gofred. cuius meminit Aegid. à Bellame. in cap. quod sicut. ad finem. de electio.

Nonò, idem in pensione super beneficio Ecclesiastico respondendum erit, nam ea excommunicato conferri non potest, etiamsi pensio non sit beneficium. quod in specie adnotauit Hieronym. Gigas de pensionibus. quæstio. 14. non inficior, huic opinioni minimè conuenire rationem illam, quam adduximus ex c. vlti. de Cler. excom. mini. ad probationem principalis decisionis. c. postulastis. sed tamen ꝓpterpropter odium excommunicatorum, & quia pẽsionespensiones reditus Ecclesiastici sunt, non admodum hanc opinionem improbamus.

Decimò, hac in controuersia opinamur, collationem

3

^† beneficij factam excommunicato, nullam esse, etiamsi ipse sit ignarus, & inscius huius excommunicationis. glo. & ibi Abb. & Card. in c. pen. de Cler. excom. ministr. Docto. in c. pastoralis. §. verum. de appel. cuius opinionis ea est ratio, quòd ignorantia excommunicationis est consideranda ad effugiendas pœnas iuris, statutas quidem aduersus excommunicatos aliquid prohibitum agentes, non tamen quo ad valorem ipsius actus, sicuti satis receptum est. notatur in eodem capit. pen. de Cleric. excom. ministr. quam ob rem mihi placet opinio prædicta, quam existimo communem esse.

Vndecimò, non tantùm collatio beneficij Ecclesiastici facta excommunicato est nulla, sed & impetratio literarum ad beneficia obtẽtaobtenta ab excommunicato nulla itidem erit. argu. text. in c. 1. de rescript. in 6. quo nulla censetur impetratio rescripti ad lites. Igitur maiori ratione nulla erit impetratio literarum ad beneficia: etenim hæc argumentatio probatur ex capit. ad audientiam. in 2. de rescript. & in capit. quamuis. de præben. in 6. sic sanè in specie hanc decimam illationem veram esse censet Cardin. in Clem. 1. §. 1. q. 3. de relig. domi. & procedit, vt modò explicuimus, etiamsi impetrāsimpetrans ipse inscius sit excommunicationis. quod expressim notat Abb. in dict. cap. penult. de Cleric. excom. ministr. communiter Doct. in dict. §. verum. tametsi glo. in dict. c. pen. & in d. §. verum. Card. in cons. 40. Felin. in c. sicut tuis. 2. col. de simonia. Rota in antiq. 281. Milis in repert. in ver. excommunicatus maiori, contrarium teneant: & tamen ad effugiendas has Doctorum concertationes, & quæ in hac quæstione diximus, solet in Romana curia, quoties fit alicuius beneficij collatio, aut dantur literæ ad beneficia, dari itidem absolutio impetranti, & ei, cui confertur beneficium à quacunque excommunicatione, ad eum tantùm effectũeffectum, cuius praxis & vsus meminêre Ioan. Staph. de liter. grat. & iustit. fol. 82. Rebuffus in concordatis. tit. de excom. non vitan. Hieron. Gigas in tract. de pensionib. q. 14. Feli. in c. Apostolicæ. colum. 1. de exceptio.

p. 863

Duodecimò admonendum est, omnia, quæ superius diximus, vera esse, quoties agitur de acquisitione iuris & tituli ad beneficium Ecclesiasticum, quasi secus sit, vbi tractetur de beneficij acceptatione, quæ potiùs ad factum, quàm ad ius pertinet: atque ita

4

^† non de beneficio acquirendo agitur, sed de iam acquisiti acceptatione, aut de literis ad beneficia acceptandi. quod notant Rota in nouis 195. Cardin. consilio 103. columna quarta. Rota antiquior vltim. de sententia excommunicatio. & antiqua 126. & 720. Rebuffus in dicto titulo de excommunicat. non vitand. ad finem. Ludouicus Gomes. in tracta. de expectat. numero 60. vnde constituitur intellectus ad textum in capitulo vltimo, de consuet. in 6. siquidem optionem illam præbendæ vacantis, quam exequitur antiquior Canonicus, poterit facere, licet sit excommunicatus, cùm ea sit facti: sicuti notat in specie Rota in nouis præcitata 195. & tamen, quia contrarium placuit in hac duodecima illatione Cardin. in dicto capit. postulastis. & Andre. Alciat. in capit. 1. de iudic. numero 12. oportet hic amplius prius adnotare, quòd optio vel acceptatio ista ab excommunicato fieri non potest, si ad eam necessaria sit beneficij collatio noua. Hæc etenim excommunicatio facta nulla est ipso iure, quo quidem modo plerique intellexêre text. in cap. referente. de præbend. ex quo non omninò hæc conclusio deducitur, tametsi ea vera sit, & necessaria ad hoc, vt iuxta hunc sensum Card. opinionem admittamus. est ergo vera isthæc duodecima adnotatio, vbi de sola facti simplici acceptatione tractatur, vt colligitur ex mente omnium, quos citauimus, qua ratione qui habet literas ad beneficium vacaturum, poterit, & si excommunicatus sit tempore, quo vacat, illud acceptare virtute literarum, & collatio erit suspendenda, donec ab excommunicatione fuerit absolutus, vt tunc iure fiat, ex his, quæ Rota in antiquis 33. scribit, & eam sequutus Martinus Azpilcueta in capitu. si quando. de rescript. columna 13. non me latet, hanc duodecimam conclusionem ad modum dubiam esse, quia & acceptatio beneficij iam collati, iuris acquisitionem inducere videatur, vt nos explicuimus libro tertio Variar. resolut. capit. 16. numero 4. quo in loco conati sumus, hanc dubitationem tollere, quæ tamen & nunc nobis admodum vrget, etiamsi à recepta frequentiori consensu opinione nōnon discedamus.

Decimotertiò hæc sunt accipienda, vbi excommunicatio valida sit, etenim, si ea

5

^† nulla est, minimè afficit excommunicatum aliquo iuris impedimento: & ideò collatio beneficij Ecclesiastici facta eidem non ex hoc nulla erit, quòd excommunicato fuerit facta, secundum Abba. in capitu. ita quorundam. de Iudæ. Henricus in capitulo dilectis. de appellatio. post alios inibi, quos sequitur Rebuffus in dicto titulo de excommunicat. non vitan. & in hoc non video, posse vllam contingere grauem dubitationem, nam maior videri potest controuersia de excommunicatione iniusta, valida tamen, id est, ritè à iudice vero lata: cuius quæstionis causa obiter hîc tractandum est dubium illud celebratissimum, an excommunicatio iniusta, alioqui ritè lata, aliquem effectum habeat. Huius quæstionis diffinitio exigit, quòd præmittamus, excommunicationem quandoque nullam esse ipso iure, vel quia non est lata à suo iudice, vel post appellationem, vel contineat intolerabilem errorem, aut alijs de causis, quæ tradi solent in capitulo, per tuas. de sentent. excommunicatio. in capitulo, sacro, eodem titulo. & hæc quidem excommunicatio nec in animæ iudicio, nec in exteriori vllum effectum habet, si constet eam nullam esse, quod omnium consensu receptum est, est alia excommunicatio, quæ nulla non est, imò denique à suo iudice lata ante appellationem ex causa tamen iniqua, cuius error patens non est in ipsa sententia: & hæc ipso iure valida censetur, atque ideò absolutionem obtinere debet excommunicatus, alio qui vitandus est à sacris, & communione fidelium. De hac verò excommunicatione nostra contingit disputatio, quæ facilius intelligetur quibusdam propositis conclusionibus, ex quibus poterit quispiam ad disputationem adsumere, quæ vtriusque partis sint potissima fundamenta.

Prima conclusio. Excommunicatio iniustè minimè in animæ iudicio ad culpam obligat, probatur ea ratione, quia nemo potest excommunicari, nisi propter inobedientiam. ca. nemo Episcoporum. 11. q. 3. cap. multi. 2. qu. 1. & Matth. c. 18. Si Ecclesiam, inquit, non audierit, sit tibi tanquam Ethnicus & Publicanus. iudex autem non potest quẽquamquemquam obligare, nisi per legem & iustitiam, vt constat. Igitur, vbi iudex quid contra legem præcipit, nulla est præcepti obligatio, nec in subdito peccatum est contumaciæ vel inobedientiæ, etiamsi is iudici non obtemperauerit. ad idem optimè conducit Origenis auctoritas homilia 14. ad capitulum 24. Leuitici, vbi inquit, Si quis non recto iudicio eorum, qui præsunt Ecclesiæ, depellatur, & foràs mittatur, si ipse antea non exit, hoc est, si non egit, vt mereretur exire, nihil læditur in eo, quòd non recto iudicio ab hominibus videtur expulsus, & ita fit, vt interdum ille, qui foràs mittitur, intus sit, & ille foris, qui intus videtur retineri. hæc Origenes. tametsi Gratianus in capitulo, si quis non recto. 24. quæstione 3. id tribuat Hieronymo: sunt & ad hoc pulchra diui Augustini verba in sermone 16. secundum Matth. capit. cœpisti habere. & Epistola 137. capitu. quid obest homini. 11. quæstione 3. eandem sententiam probat |

p. 864

text. vbi Abb. & Doctor. in capit. à nobis. in 2. de senten. excommu. & est communis opinio, quam omnes statim in hac quæstione citandi, veram esse pręmittunt, præsertim Adria. quod lib. 6. conclusio. 1. Theologi in quarto sent. vbi Maior. quæstio. 2. in distinctio. 18. & licet Adrianus opinetur sanctum Thomam in d. distinct. 18. quæst. 2. art. 1. ad 4. qu. & inibi Palu. & plerosq;plerosque alios Theologiæ professores, cōtrariamcontrariam sententiam probare, verè tamẽtamen nec diuus Thomas, nec cęteri ab hac prima dissentiunt conclusione, quippe, qui tantùm concedant, iniustè excommunicatum debere patiẽterpatienter pœnas ipsas ferre, & censuræ obedire interim, donec absolutio fuerit præstita, quod non nocet huic primæ conclusioni, nam Thomas & alij non admittunt, excommunicatum iniustè obligari in conscientiæ foro ad culpam, vt sit culpa, non obedire iniusto præcepto, cui excommunicatio accedit, quemadmodum explicat Dominic. à Soto, in relectione de secreto membro 3. quæstio. 1. conclus. 4. aliqua ex parte Adrianum in hoc incusans, quòd voluerit aduersus istam primam conclusionẽconclusionem adducere Tho. & alios. sed tamen Adriani allegatio aliorsum tendit, quemadmodum in sequentibus cōclusionibusconclusionibus apparebit.

Secunda conclusio. Excommunicatus iniustè non est priuatus communibus, & generalibus suffragijs Ecclesiæ Catholicæ: etenim Ecclesia non censetur velle quenquam iniustè tanta læsione afficere: atque ideò censendum est, sub generali Ecclesiæ intentione includi excommunicatos iniquè, & sine causa. optimus textus in capit. illud planè. 11. quæstio. 3. prudenti siquidem ratione interpretabimur, communem Ecclesiæ intentionem in publicis precationibus, & communibus suffragijs esse conformem diuino iudicio, diuinæ voluntati, & dispensationi, secundum veritatem quidem, & non secundum errorem hominum. Iniustè autem excommunicatus non priuatur apud Deum suffragijs Ecclesiæ, igitur Ecclesiæ huic rationi conformis, huiusmodi hominem minimè priuabit, nec excludet ab eius communi intentione, quam in suffragijs distribuendis habet. sic conclusionem istāistam probarunt Paludan. in 4. senten. distinctio. 18. quęstione prima. conclusio. 4. & ibi Ricar. art. 7. quęstione secunda. Alexand. de Hales. 4. par. quæstio. 82. membro 1. Adria. in dict. capit. quodlibet. 6. quæstio. 1. versicu. sed dubium est. Ioannes Arbore. libro quinto Theosophiæ, capitulo 21. Cardin. à Turre Cremat. in capitulo, si quis Episcopus. 11. quæstione tertia. Caieta. in opusculis. in tracta. 27. quęst. ca. 13. Domin. à Soto in dicto tertio membro. qu. prima. conclus. 4. & est communis opinio, cui minimè refragantur verba sancti Thomę in 4. distinctio. 18. quęstio. 2. articu. 1. ad 4. quamuis, inquit, homo gratiāgratiam Dei amittere nōnon possit iniustè, potest tamen iniustè amittere illa, quæ ex parte nostra sunt, quę ad gratiam Dei disponunt, sicut patet, si subtrahatur alicui doctrinę verbum, quod ei debetur: & hoc modo excommunicatio gratiam Dei subtrahere dicitur. Hactenus Thomas, qui palàm asseuerat, excommunicationem, pręsertim iniustāiniustam, non tollere gratiam, gratum facientem, cùm hæc per peccati mortalis culpam subtrahatur: sed tamen tollit excommunicatio etiam iniusta, dispositiones quasdam ad gratiam istam, quæ possent facilius contingere per communionem cum fidelibus, per participationem & perceptionem Sacramentorum, per auditionem diuinorum Officiorum, quibus omnibus exterius priuat excommunicatio etiam iniusta: non tamen ex hoc infertur, eam priuare suffragijs generalibus Ecclesiæ, quo ad eius communem intentionem. vnde diui Thomę sententia parum oberit huic secundæ conclusioni.

Tertia conclusio. Excommunicatio vtcunque iniustè lata sit, deficiente causa, & culpa ipsius excommunicati, non est contemnenda: imò, si quis eam contempserit, peccati mortalis culpa afficitur: hanc assertionem exponit sanctus Thomas in dicto articulo primo. ad 4. quæstio. & est communis omnium opinio, quorum in proxima conclusione mentionem fecimus, quo in sensu accipiendum est, quod diuus Gregorius scripsit homilia 26. Euangeliorum, apud Gratianum in c. 1. 11. quæst. 3. sententia Pastoris, siue iusta, siue iniusta timenda est. idem probatur in capit. qui iustus est. 11. q. 3. vers. 1. cuius hæc sunt verba: qui iustus est, & iniustè maledicitur, præmium illi redditur. Hæc Augustinus super Psalmum centesimumsecũdumcentesimumsecundum, addit Gratianus hic, & si, vt dictũdictum est, non teneatur ligatus apud Deum, sententiæ tamen parere debet, ne ex superbia ligetur, qui prius ex puritate conscientię absolutus tenebatur. hanc item cōclusionemconclusionem tenent glo. in c. nemo Episcoporum. 11. q. 3. Abb. in c. ab excommunicato. de rescript. num. 11. idem Abb. in c. postulastis. ad fi. de Cler. excom. mini. Doct. in c. per tuas. de sent. excōexcom. Matth. Afflict. in constit. Neap. Rub. 18. ad fi. quorũquorum ideò mentionẽmentionem fecimus, vt admoneremus lectorẽlectorem, per hunc contemptũcontemptum non esse contemnentem in animę iudicio excommunicatum, sed tantũtantum mortalis criminis culpa affectũaffectum, vt explicat S. Tho. in d. q. 4. etenim cōtemptuscontemptus in quacunq;quacunque præcepti materia mortalem culpam inducit. c. vnum orarium. & ibi glo. 25. dist. c. 1. & ibi gl. in verb. contemnat. de sent. excom. lib. 6. obligat siquidem superioris præceptum ad hoc, ne contemnatur. quod passim concessum est à Theologis, & à Canonistis. in ca. 1. & in c. nam concupiscentiam. de constitu. & in c. sacris. de his, quæ vi, metúsue causa fiunt.

Obiter tamen, cùm & id propositæ disputa|

p. 865

tioni conueniat, adnotandum est, quando verè dicendum sit, excommunicationem

6

^† vel legem, aut præceptum contemni. non enim sequitur, statim contemptum dari, si quis iudici vel legi nōnon obtemperauerit, etiam sciens, quid lex & iudex præceperint, nam multis ex causis potest absq;absque contemptu prætermitti legis vel iudicis obsequium. quod glo. elegans sensit in c. si quis autem. 10. dist. non equidem diffiteor contemptũcontemptum quandoq;quandoque assumi pro simplici trāsgressionetransgressione pręcepti, Leuit. c. 26. inquit Dominus, Si non audieritis me, nec feceritis omnia mandata mea, sed spreueritis leges meas, & iudicia mea contempseritis, vt non faciatis ea, quæ à me constituta sunt. Quibus equidẽequidem verbis dicit Deus, omnes peccatores contemnere leges suas, quia non obediunt eis. quam significationem tradit Altisiodorensis. 2. lib. suę sum. tract. 20. & tamen hæc interpretatio nōnon tendit in eum sensum, quẽquem hac in parte contendimus inquirere. est ergo altera cōtemptuscontemptus significatio, quę ex propria vi & natura mortalem culpam pręmittit, nempe cùm voluntas alicuius renuit subijci ordinationi legis, vel regulę, vel iudicis. & ea ex causa procedit ad faciendum contra legem vel præceptum iudicis, vt tandẽtandem tunc dicatur quis legem transgredi ex contẽptucontemptu, quando illius transgressionis causa contẽptuscontemptus est, & ab illo, vt à causa, transgressio procedit. agimus etenim hîc de contemptu cũcum transgressione legis. cuius significationem colligimus ex Altisiodorensi in d. tract. 20. Gers. lect. 5. de vita animæ spirit. Adr. in quodlib. 6. art. 2. S. Thom. & ibi Caie. in 2. quæst. 136. art. 9. ad 3. eodem Tho. & ibi Caie. q. 105. art. 1. ad 1. & art. 2. rursus eodem Caie. q. 104. art. 2. & in sum. in verb. contemptus. & eleganter Alfonsus à Castro hoc ipsum explicat in lib. 1. de pot. leg. pœnal. c. 5. docum. 6. ex quibus satis constat, quanam ratione accipiendum sit, quod plerunq;plerunque à nostris traditur, scilicet ex contemptu culpāculpam mortalem deduci, & deinde hac ex radice inferuntur plura.

Primùm hinc constat, non peccare ex contemptu illum, qui propter aliquam particularem causam, puta concupiscentiam, vel iram, inducitur ad aliquid faciendum contra statuta legis, non autem ea ex causa, quòd nolit subijci legis ordinationi. quod apertissimè sanctus Thomas scribit in dicto articulo nono, ad tertium. & sequuntur alij paulò antè citati, qui post eum scripsêre. dixerat idem ipse Thomas quæstione centesimaquinta, artic. 1. ad primum.

Secundò apparet, aliud esse quid fieri à cōtemnentecontemnente, aliud ex contẽptucontemptu. potest enim quis contra legem agere, contemnens quidem, & nollens subijci legis præcepto, & tamen nōnon ex ipso contemptu, sed ex ira, concupiscentia, vel alia ex causa, quæ etiam secluso contemptu nihilo minùs ad transgressionem induxit. hęc illatio à Gersone exponitur, quam sequuntur Adrian. & Alfonsus à Castro, auctoritate Aristot. lib. 3. Ethico. c. 1. dum dixit is auctor, posse quem peccare ignorantia concomitante, nōnon tamen ex ignorantia, tanquam ex causa. vnde hæc transgressio non haberet mortalis culpæ reatum, ratione contemptus, tametsi contemptus ipse peccatum esset mortale, & ideò, vt mortale confitendum, nam absque mortali culpa non potest quis nolle, se submitti legibus, cum eo ipso legislatorem, vt magistratum publicum contemneret. Lucæ siquidem c. 10. inquit Saluator, Qui vos spernit, me spernit. sic sanè diuus Thom. in d. qu. 105. art. 1. probat inobedientiam peccatum esse mortale, & eam propriè contingere, cùm quis præceptũpræceptum contemnit.

Tertiò inde infertur, an verum sit, quod ex nostris plerique adnotarunt, pręsertim Ioannes Andr. in c. sacris. de his, quę vi. Hostiens. in summa, titulo, de sentent. excommunicationis. §. necesse. versi. sed nunquid. Collect. in c. 1. de constitut. asserentes, frequentiam actuum esse quendam contemptum. adeò quidem, vt, si quis frequenter legem transgrediatur, id facere dicatur ex contemptu. etenim hęc opinio est manifestè contraria S. Thomæ, qui in d. articulo 9. in hunc modum loquitur. quādoquando autem propter aliquam particularem causam, puta concupiscentiam vel iram quis inducitur ad aliquid faciendum contra statuta legis, non peccat ex contemptu, sed ex aliqua alia causa, etiamsi frequenter ex eadem causa, vel alia simili, peccatum iteret. hęc Thom. expressim scribens, non esse contemptum, frequentem legis transgressionem. idem notant Adri. in d. quodlib. 2. articul. 2. Alfonsus à Castr. in d. documento 6. Caiet. in d. arti. 9. super Thom. quorum opinio manifestè probatur, si consideremus, veram rationem contemptus, quæ tunc constituitur, cùm quis ex ea causa transgreditur legem, quòd nolit ei subijci. etenim, si primus actus ex hac causa fiat, contemptu fit, at, si actus etiam centesimus non ex hac causa, sed ex alia factus fuerit, contemptu caret, ipsa tamen frequentia actus disponit ad contemptum: & ideò maximè periculosa est, quia dispositiuè inducit ad contemptum, vt inquit idem Thom. in d. art. 9. auctoritate prouerb. c. 18. impius cùm in profundum venerit peccatorum, contemnit. Sic sanè accipiendum est quod diuus Aug. scripsit cap. 8. de vera & falsa pœnit. à Gratiano relatus in c. vnum orarium. 22. distinct. vers. criminis. dum inquit: Nullum

7

^† peccatum est adeò veniale, quod non fiat criminale, dum placet. Inde etenim notat Panor. in ca. nam concupiscentiam. ad finem. de constitu. & plerique alij peccatum veniale, per consuetudinẽconsuetudinem & frequentiam esse mortale, nam si rem ipsam exactissimè perpẽdamusperpendamus, constat, actum quintum vel sextum esse eius|

p. 866

dem speciei in genere morali cũcum actu quarto, & tertio, quia sola iteratio actus non variat speciem, si nihil aliud ex parte operantis addatur, quod faciat ex veniali mortale. ergo si primus actus non erat peccatũpeccatum mortale, nec decimus actus erit peccatum mortale, nisi aliud vltra iterationem addatur. & tamen Augustini sententia, & cōmuniscommunis adnotatio hunc sensum habet, vt ipsa peccati venialis frequentia viam aperiat latissimam mortali peccato propter cōtemptumcontemptum, aut quid simile, quod accidere potest ex frequentia actus. sicut gloss. explicat in d. §. criminis. Syluest. in verbo, peccatum. q. 4. Almain in moralib. capit. 9. de circumstantia temporis. sic & idẽidem Augustinus ait, Ebrietas, si assidua fuerit, inter mortalia deputatur. fieri siquidem non potest, quin is, qui frequenter inebriatur, aliquando sciens & volens inebrietur: quod cùm euenerit, sine dubio erit peccatum mortale, quia cùm sæpè expertus fuerit virtutem vini, & eius propriam fragilitatem, noluit à vino abstinere, vt notat S. Thom. 2. 2. q. 50. art. 2. ad 1. atq;atque ita diui August. dicta præter alios interpretantur Adria. in d. quodlib. 6. art. 2. & Alfonsus à Castro in d. 6. documento. maximè, quia & prior Augustini auctoritas aliũalium sensum habere potest ex Thoma in 2. sent. dist. 4. q. vlt. Adriano, & alijs. tametsi Gratianus scripserit in d. c. vnum orarium. versi. alias ea demum, veniale peccatum per consuetudinem mortale fieri. quod est intelligendum, vt modò explicuimus.

Quartò hinc deducitur, falsam esse Archidiaconi opinionem, qui in c. excellentissimus. 11. q. 3. voluit, communicātemcommunicantem cum excommunicato sine causa cōmunicarecommunicare ex contemptu. Est etenim id falsum, vel intelligendum, vbi quis nulla ex causa communicat cum excommunicato, quàm quòd nolit subijci legi prohibenti communionem cum excommunicato, nam tunc ex contemptu contingit ea communicatio.

Quarta cōclusioconclusio. Excommunicatio iniustè lata, adeò quidem timenda est, vt vim omninò obtineat quo ad pœnas iure statutas aduersus non seruantes ipsius excommunicationis censuram. Hæc conclusio probatur, quia hæc excommunicatio ante absolutionem omninò ligat. textus in dict. capi. per tuas. versi. in alijs. de sentent. excommu. idem deducitur ex c. venerabilibus. §. porrò. & §. sed si ex causa. suprà isto titu. & c. solet. in quibus absolutio simplex distinguitur ab absolutione ad cautelam, ex eo, quòd absolutio simplex verè necessaria est, & petitur ac datur ab ea excommunicatione, quam iniustam esse contendit excommunicatus. Datur etenim simpliciter absolutio iuxta formam iuris, quia ea necessaria etiam tunc erit, cùm constiterit sententiam excommunicationis iniquam esse, absolutio verò ad cautelam tunc datur, cùm excommunicatus allegat, excommunicationem fuisse nullam: & hæc quandoque conceditur, non quia necessaria sit, sed vt tutè se immisceat diuinis, & alijs actibus ipse excommunicatus, qui contendit, se non fuisse excommunicatum. dicitur autem hæc absolutio ad cautelam, quia forsan excommunicatio valuit, & absolutio necessaria est, forsan nulla fuit, & tunc necessaria non erat. hoc ipsum colligitur ex dicto capit. per tuas. vers. nos igitur. & ibi gloss. & in dict. cap. solet. vbi Ioan. Monach. & Docto. textus optimus in c. veniens. in 2. de testibus. c. Apostolicæ. de exception. vbi eleganter Abb. ad finem. idem Abb. in c. capitulum. de rescript. hinc sanè fit, vt absolutio ad cautelam ideò eam appellationem habuerit, & inducta fuerit, quòd qui allegat, excommunicationem fuisse nullam, non fatetur se esse excōmunicatumexcommunicatum. & tamen, quia forsan verè est excommunicatus, ad cautelam absoluitur, ne alijs ita excommunicatus impedimento sit, vel sibi noceat excommunicato. Is verò, qui allegat, excommunicationem esse iniustam, fatetur se excommunicatum, licet iniqua sententia, atque ideò datur ei simplex absolutio. quemadmodum Panorm. explicat in d. c. Apostolicę. de except. post Ioan. And. & alios in d. c. solet. sic denique glo. vlt. in c. capitulum. quam Panorm. & Barba. ibi commendarunt, asserit, appellatione absolutionis contineri absolutionẽabsolutionem simplicem. nōnon autem eam, quę ad cautelam datur, quasi prior propriè sit, & absolutè absolutio, posterior non sit simpliciter absolutio, sed secundum quid, id est in euentum quòd contigerit, excommunicationẽexcommunicationem fuisse validam. idem adnotarunt Panormit. in d. c. Apostolicæ. in fin. Francus in d. c. solet. colum. 2. Dec. in c. ad præsentiam. de appellatio. qui & præcitatæ gloss. eam extollentes meminêre, hæc tandem adduximus, vt ostenderemus, esse necessariam absolutionem ab excōmunicationeexcommunicatione iniusta, alioqui donec absolutio detur, interim ligatus est, qui iniustè fuit excommunicatus. ea etenim est vniuersalis Ecclesiæ institutio, vt velit, excommunicatum à suo iudice, iniustè tamen, id est, absq;absque eius culpa, interim ligatum esse, ac teneri ante absolutionem seruare Canones de excommunicatis statutos sub pœnis ab eisdem indictis. quod secus est, vbi excōmunicatioexcommunicatio est nulla. nec enim requiritur absolutio ab eadem, quia excōmunicatumexcommunicatum minimè ligauerit. glo. communiter recepta in cap. 1. 11. quæstio. 3. & in cap. solet. in verb. in officijs. sup. eod. Panorm. in dict. capi. per tuas. & in capit. cùm contingat. de offic. delegat. Thomas in 4. senten. distinctio. 18. quæstione secunda, articulo primo, ad quæsti. 4. & ibi Paluda. quæstione 1. colum. 3. Floren. 3. part. titu. 24. cap. 73. omnium diligentissimè Martinus Azpilcueta in c. cùm contingat. de rescript. remedio 3. text. optimus in ca. cui est illata. 11. quæstione 3. qui intelligendus est |

p. 867

de iniusta excōmunicationeexcommunicatione, ea iniustitia, quæ nullam efficiat sententiam.

His equidem probatur, iniustè excommunicatum, si ante absolutionẽabsolutionem se diuinis immiscuerit, aliquidúe fecerit iure excommunicatis vetitum, irregularem esse, & eis subditum pœnis, quæ statutæ fuerint aduersus excommunicatos, non seruantes ipsius excommunicationis rigorem. quam opinionem tenent glo. in cap. postulastis. in verbo, spoliandi. & ibi Panormit. & Raue. de Cler. excom. ministr. idem Abb. in dict. c. per tuas. 1. notab. Syluest. in ver. correctio. §. 9. & ver. excommunicatio. 2. 1. notab. casu 8. & 4. notab. dubio 8. S. Thomas. & ibidem alij in 4. senten. distinctio. 18. quæstione secunda. articu. 1. ad 4. quæstio. præsertim Palud. quæst. 1. ad 3. qui expressim responderunt, in hoc differre excommunicationem nullam ab excommunicatione iniusta, quòd, qui non seruat nec obtemperat excommunicatio ni iniustæ ante absolutionem, pœnis iuris afficitur, non sic, qui excommunicationem nullānullam minimè obseruauerit. quorũquorum vltimum patet in c. non debet. 11. q. 3. & in c. ad præsentiam. de appel. vbi Imol. Prępo. & Dec. ad hoc illam decisionem adnotarunt. Ex quibus ipse opinor, hanc quartam conclusionem veram esse, etiam in animæ iudicio quo ad pœnas, quæ alioqui nullam exigunt exteriorem exequutionem, quę, vt alibi adnotauimus, eodem modo obligant in foro conscientię, quo & in iudiciali. Nam & ipsi Theologi paulò antè citati, dum opinionem istam tractauerunt, in animæ iudicio, & quo ad forum interius etiam de ea disputarunt. Nec oberit, si quisquam dixerit, grauissimum esse, & iniquum, quòd quis absque culpa iniustè puniatur, & priuetur his, quibus priuat excommunicatio, maximè, quia hæc est spiritualis pœna, qua nemo est absque culpa plectendus: sicuti & nos tradidimus libro secundo Variarum resolutio. capit. 8. nam, vt inquit Thom. in dict. 18. quæst. 2. ad quartam quæsti. potest Ecclesia iniustè priuare quenquam his, quæ ad salutem & gratiam disponunt, atque ideò iniusta excommunicatione effectum habet. Sensit sanè Thomas, quòd licet iniquè non possit quis priuari gratia Dei, nec communione charitatis, nec denique suffragijs Catholicæ Ecclesię, etiam quo ad intentionem, tamen ex causa poterit innocens quis, & absque culpa priuari auditione & celebratione diuinorũdiuinorum Officiorum, & denique SacramentorũSacramentorum perceptione. Ita siquidem in Ecclesiastico interdicto sit, nam id ex causa fertur contra innocentes, qui priuantur perceptione Sacramentorum, & auditione, ac celebratione diuinorum Officiorum. quod notauimus in dict. capit. 8. numero 10. causa autem, quæ iustificat hanc punitionem iniustè excommunicatorũexcommunicatorum, procedit vel ab aliqua eorum culpa in hoc cōmissacommissa, quòd non curent, diligenter absolutionem impetrare: vel quia maximè interest totius vniuersalis Ecclesiæ, ad eiusq́ue auctoritatem pertinet, quòd excommunicationis censura, quæ gladius est Ecclesiasticus, admodum timeatur, ne alioqui Ecclesiastica disciplina paulatim sit contemptui, dum iniustis excommunicationibus à proprio iudice latis, ante obtentam absolutionem quispiam renuit obtemperare. Igitur excommunicatus iniustè obligatur etiam in conscientiæ foro à diuinis sibi interdictis abstinere, & alios vitare. quam opinionem fatetur esse communem Adr. in d. quodlib. 6. art. 1. conclu. 1. licet contrariam defendere conetur. Quib. adde, quæ à nobis tradentur inferius in §. 11. de excommunicatione lata ex falsa causa.

Illud tamen est admonendum, quòd si iustè excommunicatus absque scandalo (potest enim hoc abesse plerunque) diuina officia celebrauerit, præsertim occultè, non peccabit, nec erit in animæ iudicio pœnis Canonicis affectus, secundum Caiet. 2. 2. q. 70. art. 4. Adrian. in d. conclusione 1. idem Adrian. in 4. sentent. q. 4. de confessione. versicu. si petas. ad finem. Ioan. Driedo. de libert. Christi. pag. 235. & hoc equidem ex mente legis & Canonis, qua ratione esset fortasse idem dicendum in foro exteriori, vbi scandali circumstantia procul ab eo actu abesset.

Cæterùm vbi sententia excommunicationis est nulla ipso iure, etiamsi quis cum scandalo celebrauerit, aut se diuinis immiscuerit, non erit irregularis, quia nusquam fuit excommunicatus, quod ex præmissis probatur satis apertè. atque ideò irregularitatis pœna minimè obtinet, nec iure locum habet, cùm ea in hac specie non ratione scandali, sed excommunicationis inflicta fuerit. Non diffiteor, peccare grauiter eum, qui cum scandalo coram ipsis, qui excommunicationem nullam fuisse, prorsus ignorant, celebrauerit, aut diuinis immiscuerit, quemadmodum responderunt Palud in 4. sent. distinct. 18. quæst. 1. colum. 3. & ibi Gabriel. quæstio. 2. colu. 11. & tamen ex his auctoribus ipse quidem percipio, in hac speciale crimen committi ratione solius scandali, non tamen iuris pœnas locum obtinere. Plures autem casus, in quibus excommunicatio est nulla ipso iure, ponit gloss. in c. præsenti suprà isto tit. quam commendarunt ad hoc Præp. & Dec. in c. ad præsentiam. Fran. in c. 1. de appellat. idem Franc. in c. 1. §. vltim. de foro compet. in 6. similis gloss. in c. reprehensibilis. de appellat. sed & gloss. celebris in cap. solet. in verb. in officijs. de sententia excommunic. isto lib. sentit, excommunicatum post appellationem illegitimam & nullam, non esse irregularem, si ante absolutionem confisus, & existimans eius appellationem validāvalidam fuisse celebrauerit bona fide, licet postea pronunciatum fuerit, appellationem nullam esse, nec su|

p. 868

spendisse iurisdictionem iudicis, à quo appellatum extitit. Idem notātnotant Franc. & Philip. Probus ibi. ac Martinus Azpilcueta in d. c. cùm cōtingatcontingat. remedio 3. colum. 2.

Hinc decimoquartò ad intellectum vndecimi effectus constat, collationem beneficij factam excommunicato, etiam iniusta excommunicatione, nullam esse ipso iure. quod satis deducitur ab his, quæ in proxima quæst. tradidimus.

Decimoquintò, etsi verum sit, excommunicationem hunc effectum producere, quòd efficiat nullam collationem beneficij factam excommunicato,

8

^† dispensatio tamen Episcopo concessa est, vt is post absolutionem ab excommunicatione permittat, beneficium illud obtineri ab eo, cui collatum fuit. Hanc conclusionem gloss. tenet in d. c. postulastis. in verbo, dispensatum. idem notat inibi Panormita. & communiter Docto. modò absolutio ab excommunicatione obtineatur ab eo, qui iure possit illam concedere, etiamsi absolutio reseruata sit Papæ. Quod ex eisdem colligitur, præsertim Card. qui indistinctè communem sequitur. licet Henri. & quidam alij contrariũcontrarium tenere voluerint. Huius opinionis ea est ratio, quòd vbi à Canone dispensatio permittitur, nec ea denegatur Episcopo, poterit is dispensare, quamuis sit constitutio Concilij vniuersalis, sicuti ex Innocent. in c. dilectis. de temp. ordin. & regula tex. in c. nuper. extrà ist. tit. colligunt, & tenent Abb. & Felin. in ca. at si Clerici. §. de adulterijs. de iudic. & alij per eos citati, quos sequitur Iacobatius de Concilijs. libr. 5. art. 19. tametsi Aret. & Dec. in d. §. de adulteriis. contrarium defendere conentur. Igitur, cùm in d. c. postulastis. permissa sit dispensatio in hoc casu, nec potestas dispensandi negetur Episcopo expressim, tacitè concessa eidem videtur. Addit sanè Panor. in d. c. postulastis. hāchanc decimamquintam assertionem procedere, etiamsi eiusdem beneficij collatio ad aliũalium quàm Episcopum pertineret. Etenim posset Episcopus dispensare cum ipso beneficium obtinente ex collatione facta eidem, cùm erat excommunicatus, quòd beneficium illud obtineat. Ego verò non admitterem hanc Panormi. sententiam, nisi & is, ad quem expectat beneficij collatio, qua priuatus non est, huic dispensationi consentiret, sicuti & eius consensus necessarius est ad permutationem, quæ auctoritate Episcopi fieri debet. vt notat gloss. & ibi Doctores in capitulo vnico de rerum permut. libro sexto. & in Clementin. 1. eodem titul. Panormit. in c. quæsitum. de rerum permutat. subdit deinde Panormita. in dicto c. postulastis. quòd si Romanus Pontifex contulisset excōmunicatoexcommunicato beneficium, nōnon posset cum eo Episcopus dispensare, quia iam esset beneficium istud affectum auctoritate Romani Pontificis. c. vt nostrum. de appellat. cui opinioni suffragatur, quòd si Romanus Pontifex beneficium ad Episcopi collationem pertinens, absque aliqua reseruatione contulerit alicui, & collatio fuerit nulla, vel inutilis, non potest ipse Episcopus alteri beneficium hoc conferre, nec eidem, secundum Innocent. in c. inter dilectos. de excess. prælat. Ancha. consilio 58. Domin. consilio 136. Decius in c. 1. columna 2. de confirmatio. vtili vel inutili. eundem Decium in d. c. vt nostrum. de appellatio. colum. 1. quicquid ex gl. ibidem contrarium notauerit Abb. in d. c. inter dilectos. eandem Inno. sententiam probare videtur Rom. in cons. 335. quibus addendus est Ludou. Gomes. in regula de triennali possess. quæst. 30. qui in simili quæst. multa tradit eleganter, & decisio Rotæ in antiquis 39.

Duodecimus excommunicationis effectus proximo similis est,

9

^† etenim excommunicatus non potest beneficium conferre. c. quia diuersitatem. de concess. præben. c. 1. in principio. ne sede vacante, libro sexto. gloss. in capit. vltim. de excess. pręlat. & ibi Docto. communiter. sicut nec eligere potest solus, nec cum alijs. c. cùm inter. de elect. c. cùm dilectus. & ibi Docto. de consuetu. notatur in c. Apostolicæ. de exceptionibus. & in ca. vlti. de Cler. excommunic. ministran. sic nec præsentare potest Patronus excommunicatus, secundum Abb. & communem in cap. nobis. de iure patronatus. Lapum alleg. 8. Rochum Curt. de iure patrona. in verbo, competens. quæstione 8. Lamper. de iure patrona. 1. parte. 2. lib. quæstione 2. artic. 2. Rota 161. & 707. in antiquis. idem tenet Bertach. in tracta. de Episcopo. 1. libr. 3. parte. quęstione trigesimaprima, quibus illud addendum est, quòd institutio Episcopi facta ad præsentationem patroni Clerici excommunicati, valet omninò. vt distinguit eleganter Rota decisione 2. tit. de iure patrona. in antiquioribus. & decisio. 527. in antiquis, quarum opinionem sequitur Rochus in dict. verb. competens. quæstio. 8. numero 22. quasi præsentatio patroni Laici sit meri facti, nihilq́ue habeat iuris. Et testatur Ludouic. Gomes. in tract. expectatiuarum. num. 60. hanc opinionem iudicio Rotæ seruatam fuisse in vna causa Zamorensi, anno 1133. Ego verò non video congruam in hoc discriminis huius rationem: atque ideò existimo, institutionem factam ab Episcopo ad præsentationem patroni Laici excommunicati nullam esse, sequorq́ue in hoc Lampertinum de iure patronat. 3. part. 2. lib. quæst. 3. art. 4.

Quid autem respondendum sit, quoties qui beneficium contulit, elegit, aut pręsentauit, erat excommunicatus occultus, plerique dubitarunt, nam Bertach. in tract. de Episc. 1. lib. 3. part. quæst. 32. tenet, in hac specie collationem, electionem, & præsentationẽpræsentationem validam esse. citatur & ad hoc decisio Rotæ in antiꝗsantiquis 128. |

p. 869

quæ tamẽtamen tractat de collatione beneficij facta ab exequutore Apostolico excōmunicatoexcommunicato quidem ei, qui excommunicatus non est, & asserit valere hanc collationem, maximè si ignorāsignorans sit is, cui est facta collatio. quæ sanè decisio cùm tractet de exequutore ad conferendum dato, profectò non est omninò admittenda, vt specialis in exequutore: siquidem hæc exequutio facti meri non est, sed iuris. Ideò ipse censeo, considerandum esse, an collatio fiat, similísue actus ab eo, qui publicum officium habet, & eius muneris ratione, atq;atque auctoritate: & tunc valet equidem actus occultè excommunicati, dum toleratur in eo publico munere. c. ad probandum. de re iud. l. Barbarius. ff. de offi. pręto. notant Panor. & alij in c. veritatis. de dolo & contu. col. pen. & fi. Docto. in d. l. Barbarius. maximè Ias. & Fel. in d. c. ad probandum. quòd si collatio fiat ab aliquo vt priuato, non ratione publici officij, erit nullus hic actus, si fiat ab excommunicato occulto, vel publico, secundum communem. atque in hoc casu procedit, quod Lamper. tenet aduersus Berta. in dict. q. 2. art. 2. col. vlt. & quia Ludoui. Gomes. in dict. num. 60. inducit constitutionem ad euitanda scandala, ad huius quæstionis definitionẽdefinitionem, aduertendũaduertendum est, quòd in his, quæ procedunt à publico officio, excōmunicatusexcommunicatus interim toleratus vitandus non est ante denunciationem, etiam ab his, qui sciunt eum excommunicatum esse: ab his verò, qui scientiam excommunicationis habent, statim post denunciationem vitandus est. Et hæc quidem partim procedunt ab his, quę in d. c. veritatis notantur, partim ad d. constitutionem Marti. Quinti, ad euitanda scandala, sed in his, quæ procedunt à priuata auctoritate, ratio est admodum diuersa, nam ea constitutio nihil iuris tribuit excommunicato ipsi. Imò iura vetera quo ad potestatem ipsius excommunicati manent illęsa, adhuc ante denunciationem, & id tantùm statuitur, ꝙquod item excommunicato cōmunicantescommunicantes ante de nunciationem minimè afficiantur pœnis statutis à iure contra communicātescommunicantes cum excōmunicatisexcommunicatis. vnde ad nostram quæstionem ferè nihil conducit constitutio prędicta, quia seruanda est distinctio Abb. in d. c. veritatis. cum ea tamen adnotatione, vt in pertinentibus ad officium publicum nequaquam noceat scientia excommunicationis ipsis, in quos publica potestas exercetur. quod memini, me iam semel in hac relectione adnotasse.

Decimustertius.

10

^† ExcōmunicationisExcommunicationis effectus versatur equidem in intellectu Canonum in c. rursus. & c. quicunq;quicunque. 11. q. 3. à quibus solet in excommunicationis tractatu maxima deduci controuersia, quam nos vnica tantùm cōclusioneconclusione definiri conabimur.

Conuentus super crimine siue ciuiliter, siue criminaliter, ob contumaciamq́ue excommunicatus, & in eadem excōmunicationeexcommunicatione per annum perseuerans, cōuictusconuictus censetur de eo crimine, cuius accusatus fuit. gl. in c. cōtingitcontingit. de dolo & contu. & ibi Abb. gl. & inibi Franc. in c. cum contumacia. de hęret. in 6. Pan. in c. veritatis. col. 5. de dolo & contu. Rom. in sing. 303. Abb. in c. insinuatum. de simonia. in c. postulasti. de homic. Abb. in ca. 1. num. 27. de iud. & ibi Doct. præsertim Franc. à Ripa. nu. 77. & Alcia. nu. 54. qui eandem opinionem sequuti fatentur cōmunemcommunem esse. & ea ꝓbaturprobatur in d. c. rursus. & c. quicunq;quicunque. licet Dec. in d. c. 1. in 2. lectione. & Selua de beneficio. in 3. par. q. 4. contrarium teneant. cōmunemcommunem item sententiam sequitur Ioan. Lup. in c. per vestras. §. 18. nu. 24. vnde aliquot hîc proponāproponam, quæ vel deducantur ex hac cōclusioneconclusione, vel ad eius faciliorem intellectum necessaria sint.

Primùm hinc apparet, cōtumacemcontumacem per annum in excōmunicationeexcommunicatione perseuerātemperseuerantem, priuatum esse ipso iure, vel priuandum beneficio Ecclesiastico, si crimen, cuius in iudicium delatus fuerat, ea sit priuatione dignũdignum, quod Abb. & cæteri communiter adnotarunt.

Secundò eadẽeadem ratione ex contrario cōstatconstat, non esse hunc contumacem perseuerantem in excommunicatione, priuatum, nec priuādumpriuandum beneficijs, si crimen, cuius delatus fuit, ea pœna dignum non est, quod ijdem auctores fatẽturfatentur.

Tertiò, si quis vltra annum in excommunicatione perseuerauerit, poterit beneficijs Ecclesiasticis, quę obtinet, priuari ex eo, quòd nōnon tantùm anno, sed longiori tempore durauerit in ea contumacia. Hoc deduxêre Abb. & Docto. à decisione text. in cap. cùm bonæ. de ætat. & qualit. notat post alios Alciat. in dict. capit. 1. quamuis Dec. & Selua requirant ad pœnam istam cōtumaciamcontumaciam in excommunicatione per triennium.

Quartò est cōsiderandumconsiderandum, contumacem in excommunicatione quacunque ex causa ReũReum factum, per anni tempus, suspectum hęresis ex hoc fieri, licet vt hęreticus damnandus nōnon sit. glo. in d. c. contingit. sic intelligenda. Inn. Hosti. & Docto. expressim post glo. ibi. in cap. vlt. de pœnis. dicentes, hanc suspitionem sufficere, vt purgatio inducatur. idem Henri. post alios in c. excommunicamus. in 1. de hære. Lup. in d. §. 18. num. 24. & alij, quorum meminit eos sequutus Iaco. Septimacensis, vir doctissimus in Catholicis Institutionibus. capit. 27. est tamen hæc suspitio leuis, vt tradit optimè praxin huius casus, exponens auctor Directorij inquisitorum, 2. part. quæstione 47. poterit pręterea per tempus aliquod perseuerans in excommunicatione, puniri etiam ante annũannum pœna temporali, secundum Anan. & Felin. in capit. postulasti. de homicid. sunt & in hoc regno Regię leges, & seculares, quæ iustissimè puniunt perseuerantes in excōmunicationeexcommunicatione, nẽpenempe l. 1. tit. 5. & l. 9. titu. vlti. libr. 8. ordi. quarum |

p. 870

& nos obiter meminimus in Epitome ad 4. decret. 2. par. c. 6. §. 8. num. 17.

Quintò est animaduertendum, quòd suspectus de hæresi, & ea ex causa vocatus ab inquisitoribus, iudicium subterfugiens, in excommunicatione in eum ob eam contumaciam lata, ad annum vsq;vsque persistẽspersistens, vt de hæresi cōuictusconuictus, hæreticus est pronunciandus. text.

11

^† elegans in c. cum contumacia. & ibi gl. de hęret. in 6. ad idem in simili tex. in c. excommunicamus. §. qui autem. de hæret. & in Auth. Gazaros. C. eo. tit. Reg. l. 32. tit. 9. par. 1. quæ quidẽquidem decisio nemini dura videri debet, etiamsi ex l. vlt. C. de probat. in criminibus sententia ferri debeat ex certissimis probationibus, non ex coniecturis, nam huius criminis in hac specie est vrgentissima præsumptio, quæ iuris adminiculo indubitatum indicium facit. & ita ex ead. l. vltim. sufficiens ad condemnationem ordinariam. Deducitur autem hæc probatio ex tribus. Primò quidem ex ipsa suspicione hæresis, cuius causa ab inquisitoribus ad iudicium vocatur. Secundò ex ipsa fuga & contumacia. cap. nullus. de præsumpt. c. decernimus. 3. q. 9. c. Christianus. 11. q. 1. Tertiò, ex animo rebelli persistendi per annum in excommunicatione, quæ quidem colliguntur ex gloss. & Docto. in d. c. cum contumacia. Gonsalo de Villadiego. qu. 12. de hæresi. quo fit, hanc præsumptionẽpræsumptionem à iure censeri vrgentissimam, & sufficientem ad pœnam ordinariam, sicut & defectus indictæ compurgationis à Pontificibus, sufficiens præsumptio iudicatur quandoq;quandoque ad ordinariam cōdem nationemcondemnationem, iuxta text. in ca. inter solicitudines. de purg. Canon. vbi Host. & alij. Panorm. in c. accedens. de accusat. sic denique est intelligenda decisio text. in d. c. cum contumacia. ad cuius vberiorem interpretationem libet hoc in loco breuiter aliquot exponere, quæ amplius eius sensum explicent.

Illud etenim constat, non aliter huic decisioni locum fore, quàm si contumax suspectus de hæresi, citatus fuerit expressim, vt ad iudiciũiudicium accedat super rebus fidei, vel super crimine hæresis, cuius accusatur, aut suspectus est, responsurus. gl. cōmunitercommuniter recepta in d. c. cum contumacia. & satis erit, quòd in genere hæresis crimen hoc in edicto exponatur, nec requiritur in specie hæresim significari. quod notant optimè Franc. in d. c. cùm contumacia. Henr. in d. c. excommunicans. in 1. in prin. de hæret. & repertorium inquisitorum in verb. contumacia. idem constat ex instructione inquisitorũinquisitorum Granatæ typis excusa. c. 19.

Deinde apparet, nōnon aliter nocere huic absenti hanc vrgentissimam præsumptionem, ꝗ̈quam si is verè cōtumaxcontumax fuerit. & ideò, si verè contumax non est, minimè habet locũlocum præfata decisio: vti præter alios notat Gonsalus à Villadiego, in tract. de hær. q. 12. qua ratione, si absens iustum habuerit impedimentũimpedimentum, quo legitimè impeditus non potuit eo tempore ad iudiciũiudicium accedere super hæresis suspicione responsurus, non est vt hæreticus condemnandus. Iustas verò absentiæ causas, & legitima impedimenta poterit ipsemet allegare & probare. l. 2. ff. si quis cautio. Item & procurator eius nomine admittendus est ad allegandas iustas absentiæ causas, & legitima impedimenta. quod in hac specie Socyn. not. in c. veniens. de accusat. numero 39. cuius opinio constat ex alia, quæ dictat, etiam in causa criminali admittendum esse procuratorem ad allegandas iustas absentiæ causas, & legitima impedimenta facti, vel iuris, modò non concernant allegationes istæ crimen ipsum principale. tex. sic intelligendus in dict. c. veniens. vbi Panorm. & alij. Felinus in ca. meminimus. 3. colum. eod. titul. l. penul. §. ad crimen. vbi Bartol. Angel. & Imol. ff. de public. iudic. l. seruum. §. publicè. ff. de procurat. præsertim hoc explicarunt Bartol. in dict. §. ad crimen. colum. 6. Imola ibi. numero 26. Aretinus in d. c. veniens. numero 27. & sequen. Socyn. inibi, nume. 47. & 51. Regia l. 12. titu. 5. part. 3. imò etiam sine mandato admittendus est quilibet ad alleganda iusta facti impedimẽtaimpedimenta, quæ necessaria sint, nempe captiuitatem, & similes huic causas, secundum Barto. colu. 5. & communem in d. §. ad crimen. quòd si absentię causæ non sint necessariæ, sed probabiles, scilicet locus non tutus, inimicitiæ, non esse quẽpiamquempiam admittendum ad earum allegationem sine mādatomandato, quia forsan ipse absens nollet eas causas allegari. notant Bart. colum. 5. & Angel. in d. §. ad crimen. Anton. & Panormit. colum. penult. in d. c. veniens. quæ quidem opinio nōnon admodum placet. Etenim, si causæ probabiles sunt, satis præsumendum est, absentem eas allegaturum fuisse, & eas allegari velle. vnde cōtracontra Bar. tenuerunt Imo. in d. §. ad crimen. num. 25. Ana. Socy. nume. 47. & Areti. numer. 48. in d. c. veniens. Nec oberit, quod Inno. communiter receptus in dicto c. veniens. adnotasse videtur, non esse quenquam absque mandato admittendum ad allegandas voluntarias excusationes absentis ex causa iuris. ea siquidem opinio non agit de excusationibus in facto consistentibus. Sed de his allegationibus, quę ex iure deducuntur ad hoc, vt non teneatur absens, etiam non impeditus, respondere.

Sed & in causa hæresis, quam modò expendimus, contumax excommunicatus, non est vt hæreticus damnandus ante annum, nec talis censendus intra tempus id. anno verò finito iudicandus est hęreticus, & ab eo tempore, anni scilicet finiti, bonorum publicatio à iure facta, & aliæ hæreticorum pœnæ vim & effectum obtinent, secundum Host. Ana. & Doct. in dicto c. excommunicamus. §. qui autem. Archid. Ioan. Andr. & Franc. in dict. c. cum cōtumaciacontumacia. vbi est tex. de hoc. & in d. Authen. Goza|

p. 871

ros, & apparet ex instructione Granatæ impressa c. 19. & Directorio Inquisitorum. 2. par. quæstione 47 Aufrerio, & Capella Tolosana 365. ex quibus constat, sententiam in hoc casu ferendam esse declaratoriam hęresis commissæ à contumace. Tametsi Cald. consilio 5. titul. de hæretic. velit, & conetur probare, non esse hunc contumacem in specie. c. cum contumacia. hæreticum, nec vt talem damnandũdamnandum, sed vt suspectum hæresis.

Quòd si etiam anno elapso ante condemnationem contumax compareat in iudicio, velitq́;velitque propriam innocentiam ostendere, admittendus est: etiam vt effugiat bonorum confiscationem. quod expressim notat Andr. Isernia in dict. Authentic. Gazaros. numero 31. post ipsam verò condemnationem etiam captus, si velit verè pœnitens Ecclesiæ reconciliari, non est tradendus curiæ seculari: imò admittendus est ad Ecclesiæ gremium. imò & tunc si ostenderit propter legitima impedimenta se non fuisse contumacem, admitti debet eius defensio, ex integro quidẽquidem ad effugiendam omnem pœnam, si eius innocentia constiterit, quia deficit ratio. c. cum contumacia, ex eo, quòd contumax non fuerit. sed etsi de impedimentis non docuerit, & tamen velit probare, & probauerit propriam innocentiam, sententia reuocabitur, quo ad pœnas corporis, & infamiæ: licèt non quo ad bonorum confiscationem. l. penult. de requir. reis. l. 2. C. eo. titul. & hæc quidem procedunt, licet captus fuerit ab inquisitoribus. Nam si seipsum spontè carceri exhibuerit, multò faciliùs sunt hæc admittenda: vt in hoc vltimo casu definitum extat decreto quodam generalium inquisitorũinquisitorum, cuius meminit Iaco. Septimacensis in suis Catholicis institutionibus cap. 2. num. 6.

Hæc sanè de aliquot effectibus excommunicationis maioris: nam ex professo plures missos facio, quippe qui sciam passim eos à iuris diuini, & humani professoribus tradi, & existimauerim hos satis probare, quanta sit huius censuræ vis quo ad interiorem, & exteriorem hominis verè Christiani afflictionem, vt hinc Catholicus perpendat, quanta cum cura Ecclesiæ prælatis sit omninò obtemperandum, ne verè Ethnicus sit, & publicanus.

§. OCTAVVS.

HActenus de maioris excōmunicationisexcommunicationis effectibus: atq;atque ideò de minori excommunicatione nũcnunc tantisper agendum erit: cuius definitionẽdefinitionem exposuimus in princip. huius operis. nu. 4. ex c. si celebrat, de Cler. excom. mi. quo statutum est, minorem excommunicationem tantùm priuare sacramentorum perceptione.

1

^† Quo fit, vt excommunicatus minori excommunicatione, etiamsi celebret missarum solennia, minimè sit irregularis: quod in dict. ca. si celebrat. satis definitum extat. Idem constat in l. 5. tit. 9. part. 1. & l. pen. eod. tit. ratio autem huius decisionis est, quia excommunicatus minori excommunicatione non est suspensus ab aliquo actu ordinis Ecclesiastici: siquidem perceptio sacramentorum non pertinet ad aliquem ordinem: & ideò prohibitus sacramenta percipere, non est suspensus ab aliquo actu ordinis, & ea ratione nec erit irregularis, tametsi sacramenta percipiat, secundum Panorm. colum. 1. & Henric. col. 5. in d. c. si celebrat, est etenim necessarium, vt quis efficiatur irregularis, quòd sit suspensus ab aliquo actu, qui ad aliquem ordinem pertineat. iuxta celebrem regulam Innocen. in c. 1. hoc tit. & lib. quam præter alios probant Henric. in d. c. si celebrat. Florent. 3. parte, tit. 26. c. 4. §. 1. & alij, quorum alibi mentionem faciemus: modò sit satis adnotare opinionẽopinionem istam probari in c. is qui. §. vlt. ibi, celebrat. & in c. is cui. ibi, in suo officio. isto tit.

Peccat tamen

2

^† excommunicatus minori excommunicatione, si ante absolutionem celebrauerit missarum solennia: & quidem grauiter: vt asserit text. in d. ca. si celebrat. id verò peccatum mortale censetur: sicuti explicātexplicant Syluest. in verb. excommunicatio. 4. in princip. & notab. 3. Caieta. in verbo, excommunicatio minor. Regia. l. 6. titul. 9. partit. prima. & sentiunt Doct. in d. c. si celebrat. Nam excommunicatus minori excommunicatione celebrans aut percipiens sacramentum, facit contra speciale præceptum, quo prohibentur excommunicati minori excommunicatione sacramenta percipere.

Et sanè hac ratione peccat mortaliter celebrans minori excōmunicationeexcommunicatione ligatus. Nec |

p. 872

admittenda est ratio Hostiens. & Innoc. qui in dict. cap. si celebrat. existimarunt excommunicatum minori excommunicatione celebrantem, ideò peccare grauiter, quia celebrat in mortali peccato cōstitutusconstitutus. Nam ratione minoris excommunicationis non colligitur, nec præmittitur necessariò mortale crimen: cùm ea regulariter venialem tantùm culpāculpam exigat: quemadmodũquemadmodum superiùs adnotauimus, & tradit Imo. in ca. sacris. de his, quæ vi met. caus. fiunt.

Hinc deducitur, excommunicatum minori excommunicatione posse absq;absque vlla culpa audire diuina officia, & eisdem simul cum alijs Christianis interesse, imò & in choro dicere, modò sacramenta non percipiat: sicuti visum est Palud. in 4. sentent. dist. 18. q. 5. artic. 6. Floren. 3. part. titul. 25. capitul. 2. §. 2. & Syluest. in verbo, excommunicatio, quarto, ad finem, quidquid contrarium senserit Regia l. 6. paulò ante citata, & Archid. in c. vir cum propria. 83. q. 4.

Sed & si minori excommunicatione excommunicatus non sit prohibitus sacramenta conferre, peccat tamen si ea conferat. text. in d. c. si celebrat. 2. parte. qui dum omissa dictione, grauiter, simpliciter hunc peccare asserit, sentire videtur, peccatum hoc non esse mortale, sed veniale. quod ita mihi adnotasse videntur Ancharan. ibi Caiet. in verbo, excommunicatio minor. Syluest. in dict. 3. notab. licèt in verbo, excommunicatio. 4. in princip. idem Syluest. & dict. regia l. 6. etiam in hoc casu mortalem culpam contrahi expressim asseuerent. quorum sententiāsententiam memoriæ habere debent, qui minori excommunicatione ligati, à qua facillimè absolui possunt, sacramenta contrectant.

Excommunicatus

3

^† autem minori excommunicatione non potest eligi ad Ecclesiasticum beneficium, vt probatur in d. cap. si celebrat. & dict. l. regia. 6. titul. 9. part. 1. Nam electio eiusdem facta nulla est ipso iure, secundum Hostiens. in d. c. si celebrat. cuius opinio magis communis est: vt inibi asserit Card. col. vlt. & probatur in c. postulastis. eod. tit. quamobrem text. in d. c. si celebrat. dum dicit, hanc electionẽelectionem esse irritandam: est intelligendus, id est, irritam denunciandam. licet Fel. in c. dilectæ. col. 3. de exceptio. teneat, electionem istāistam ipso iure validam esse, quamuis rescindi per sententiam possit. Nec ad valorem, & effectũeffectum, huius electionis quidquam conducit ignorantia excommunicationis: est etenim electio nulla, licet facta fuerit ex ignorantia excommunicationis. gloss. in dict. cap. si celebrat. & ibi Abb. & Card. vlt. col. in verb. Scienter. Quorum opinio communis est, sicut asserit Sylue. in verb. excommunicatio. 1. colu. 2. etiamsi idem Syluest. contrariũcontrarium teneat in verb. excommunicatio. 4. §. vlt. Eligere tamen potest minori excommunicatione excommunicatus. tex. in dict. c. si celebrat. siue sit excommunicatio minor indicta à iure, siue indicta ab homine, iuxta capit. Engeltrudam. 3. q. 4. vtroq;vtroque siquidem casu eligere poterit excommunicatus: quemadmodum omnium sententia decisum extat in eodem c. si celebrat. post gloss. inibi in verb. nec eligere. qua in re cauendum est à dicta l. sexta, quæ expressim respondet, excōmunicatumexcommunicatum minori excommunicatione ab homine non posse eligere. quæ quidem conclusio minimè procedit: quia minori excommunicatione excommunicatus non est suspensus ab officio, hoc beneficio: sed tantùm priuatur sacramentorum perceptione: quod in dicto c. si celebrat. satis decisum est, & probatur in c. duobus. de sent. excom. vnde parum refert, quòd excommunicatio sit lata à iure, vel ab homine, modò minor sit, secundum Abb. in d. c. si celebrat. & Gonsalum à Villadiego de irregularit. c. de suspensione.

Ex his omnibus constat præcipuus minoris excommunicationis effectus, & præsertim

4

^† quòd minor excōmunicatioexcommunicatio differat à mortali peccato, & plus quandoque operetur: siquidem existens in mortali peccato potest eligi ad beneficium ecclesiasticum, & eius collationem validè consequi. capit. sicut nostris. & ibi gloss. de iureiur. glos. in dict. c. si celebrat. in verbo, nec eligere. Felin. in capitul. 2. colu. 2. de rescript. & in capit. dilectæ. de exceptio. columna 2. Ioan. Maior in 4. sentent. dist. 18. quæst. 4. colum. 2. & in 2. sentent. distinct. 44. quæst. vltima, colum. 3. gloss. optima in capit. definitio. 22. quæst. 4. licèt contrarium notauerit Panor. in dict. cap. si celebrat. saltem in mortali peccato, quod graue sit. idem Abb. in cap. dudum, el. 2. numer. 24. de electio. & in dict. c. sicut nostris. Adducitur huius sententiæ author Innocent. in dict. capit. si celebrat. Qui tamen, ni ipse fallor, id non tenet. Nec item gloss. in cap. Florentinum. 85. dist. quæ scribit, non esse eligendum ad beneficium Ecclesiasticum peccatorem mortali crimine affectum: non tamen addit, electionem nullam fore, si is electus fuerit. Atque ita priorem opinionem, quam nos probamus, tenet eleganter Martinus Azpilcueta in c. si quando de rescrip. except. 11.

Cæterùm post

5

^† excommunicationis maioris & minoris expositam cognitionem, oportet animaduertere, quòd in dubio, quoties mentio excommunicationis fit, est interpretatio ita adhibenda, vt de maiori intelligamus. tex. celebris. in cap. penul. de sentent. excommuni. cui responso consensu omnium fit obiectio fortis. Nam in pœnis semper est benignior adsumenda interpretatio. l. si. præses. & l. interpretatione. ff. de pœnis. qua ratione in dubio appellatione excommunicationis de minori, non de maiori foret adsumenda inter|

p. 873

pretatio. Huic sanè obiectioni conantur Doctor. variè respondere. quidam enim asserunt, eam esse intelligendāintelligendam in pœnis quæ propriè, & verè pœnales sunt: vt in his benignior sit adsumenda significatio: non sic in pœnis medicinalibus, quarum præcipua est excommunicatio. cap. 1. sup. ist. tit. sic denique Panor. explicat in dict. c. penult. & in c. 1. de posthu. præla. sed hæc responsio non omninò congruit, cùm excommunicatio pœna sit. cap. quoniam frequenter. §. vlt. vt lit. non contest. cap. corripiantur. 25. q. 3. & constat multis à me in hac relectione traditis, grauissimam esse pœnam istam, & maximam omnium, quæ ab Ecclesia infligi pro culpa criminum possunt. idcircò Deci. in l. semper in obscuris. ff. de regul. iur. nume. 12. hanc rationem refellit, addit tamen eam esse veram rationem, quod tex. in dict. c. penul. de excommunicatione ab homine lata tractet: cùm excommunicatio minor ab homine non soleat proferri, & ideò de maiori ea sententia intelligenda est. Hæc verò responsio nequaquam placet, quippe quæ duo præmittat, quæ ipse falsa esse censeo. primùm, minorem excommunicationẽexcommunicationem ab homine ferri non solere, cùm contrarium probet tex. in dict. capit. Engeltrudam. 3. q. 4. secundum, non esse admittendam decisionem tex. in dict. capitul. penult. in excommunicatione lata à iure, cùm & in ea sit omninò locus illi responso, quod omnium consensu receptũreceptum est. Ioan. Maior in 4. senten. dist. 18. q. 2. eāeam rationem affert, quòd dictio quælibet per se sumpta in potiori sit significatione accipienda. gl. in l. 1. in principio. ff. de verb. obligat. sed hac consideratione non tollitur obiectio facta ex d. l. interpretatione. quamobrem ad decisionem text. in dict. cap. penul. duo sunt potissimùm adnotanda: primum, quòd communis vsus hanc interpretationem iam diu recepit, vt excommunicatio in dubio maior intelligatur, quidem vsus maximũmaximum locum obtinet in cuiuslibet sermonis interpretatione. l. labeo. ff. de sup. legat. l. librorum. §. quod tamen Cassius. & ibi gloss. ff. de legat. 3. cap. quanquam 2. q. 7. deinde & illud est adnotandum, & inspiciendum, quòd cùm excommunicatio spiritualis pœna sit, in hoc instituta, vt contumaces animos à peccatis auertat, ad veram obedientiāobedientiam compellens: rarissimè hunc effectum haberet, si de minori foret interpretatio accipienda, minor siquidem excommunicatio parum vltra mortale crimen operatur: id est, parum inducit, quod non inducat mortalis culpa, & aliqua ex parte minus, vt ex proximè dictis apparet. Igitur, vt hæc medicinalis pœna in Ecclesia illum effectum habeat, quem eius institutio significat, de maiori, non de minori est interpretanda in dubio, alioqui parum operaretur. qua ratione ad intellect. d. c. penult. vtuntur Anch. in c. statuimus. sup. ist. tit. 2. col. & Feli. in c. dilectæ. de exceptio. num. 3. idem Feli. in dict. cap. penult. huius tit. & Anania in cap. vnico, de sagittarijs. col. pen. His est etiam adijciendũadijciendum, quàm rara sit minoris excommunicationis censura: quamq́ue sit maioris excommunicationis frequens, siue Canones, siue Ecclesiasticos iudices spectes, quibus tandem opinor cautissimè statutum esse à Romanis Pontificibus, quòd excommunicationis sententia sit in dubio de maiori intelligenda.

Adhuc prænotatis obstat respōsioresponsio Romani pontificis in c. 1. de excep. ist. lib. quæ probat, appellatione excommunicationis non esse maiorem intelligendam, siquidem nōnon est satis ad repellendum actorem à iudicio, quòd illi obijciatur excommunicatio simpliciter, sed requiritur obiectio expressa maioris excommunicationis: ergo sequitur, non intelligi maiorem excommunicationem sub hac dictione, excommunicatio. simpliciter prolata, idcirco Panor. in ca. 2. de restit. spoliat. in eum sensum accipit tex. in dict. c. 1. vt existimet, satis esse ad vim, & valorem exceptionis opponi actori excommunicationem simplicem: licèt quo ad probationem huius exceptionis sit omninò necessarium, quòd testes non simpliciter, sed de maiori excommunicatione expressim respondeant. Nam licèt exceptionis obiectio generalis sufficiat, probatio tamen debet necessariò conuincere, nec dubia quidquam operatur. hanc Panorm. interpretationem sequitur Felin. in dict. c. pen. & in c. final. colum. 3. de exceptioni. & tamen non planè hæc responsio placet. Nam si excommunicatio simpliciter de maiori est intelligenda, cur in testimonijs eandem significationem nōnon habebit? præsertim quia testes ferè ignorant, quid sit minor excommunicatio, cùm ea in vsum recepta non ita, vt maior sit, deinde Specul. in tit. de exceptione. §. viso. nu. 21. expressim tenet auctoritate tex. in dict. capit. 1. quòd non sufficiat proponi excommunicationem in genere, sed sit necessarium in specie concipi exceptionem de maiori excommunicatione, quem in sensum eandem decisionem d. c. 1. accepit, eam asseuerans singularem esse Anton. Burgensis in cap. penult. col. 3. de emptio. & vendit. vnde fortassis speciale est, quod in d. c. 1. decisum extat, ne excipiens vagetur, & cum periculo honoris alterius illudat actori, iudici, & iudicio.

Præter excommunicationem maiorem & minorem fit frequentissimè in Canonibus mentio anathematis in eundem ferè sensum, quo maior excommunicatio adsumitur, oportet ergo hoc in loco explicare quid sit anathema, & receptum est, anathema

6

^† quo ad vinculum non differre à maiori excommunicatione, quamuis maximè differat quo ad solennitatem. text. celebris in capitul. debent. 11. q. 3. vbi ponitur à Gratiano anathematis solen|

p. 874

nitas, his equidem verbis. debent duodecim Sacerdotes Episcopum circunstare, & lucernas ardentes in manibus tenere: quas in conclusione anathematis, vel excommunicationis proijcere debent in terram, & conculcare pedibus, deinde Epistola per parochias mittatur continens excommunicatorum nomina, & causas excōmunicationisexcommunicationis. Hæc Gratianus. qua ratione gl. communiter recepta in c. cùm ab EcclesiarũEcclesiarum prælatis, de offi. ordi. asserit ius, & potestatem anathematizandi solis Episcopis competere. Est enim anathema solennis, vt arbitror, maledictio, quæ fit per execrationes publicas aduersus excommunicatũexcommunicatum, quo fit, vt anathema propriè excommunicationẽexcommunicationem maiorem præmittat. tametsi ex cap. Engeltrudam. 3. q. 4. constet, anathema ab excommunicatione maiori non differre, licèt differat à minori: & ideò frequentissimè anathema pro maiori excommunicatione accipitur.

Huius dictionis significatio verè prætermittenda non est, vt inde lector percipiat, qua ex causa ab Ecclesiasticorum Canonum Auctoribus in hunc sensum adsumatur, qui excommunicationem maiorem, & solennem significet. Quidam enim existimarunt, esse anathema dictionem Hebræam, quę summam detestationem significet. ita inquit Hieronymus c. 1. Epistolæ ad Galatas. porrò anathema verbum propriè Iudæorum est, & positum tam in Iesu Naue, quàm in numeris: quando omnia, quæ erant in Hierico, & MadianitarũMadianitarum detestationi, & Anathemati habenda Dominus imperauit. Hæc Hieronymus. cuius & Andre. Alciat. meminit in cap. cùm non ab homine, de indict. num. 106. asseuerant, dictionem istam non Græcam, sed Hebræam esse. Ego verò multi faciendam esse censeo diui Hieronymi auctoritatem, præsertim in dictionibus Hebræis interpretandis, & nihilominus opinor, Hieronymum existimasse, sermonem istum, & loquendi modum, quem septuaginta interpretes, & alij ad dictionem, anathema, transtulerunt, propriè Iudæorum esse. quòd ipsa dictio anathema Hebræa sit: non dixit palàm Hieronymus, qui alioqui sacræ scripturæ nomina Hebræa interpretatus opere quodam peculiari, nullam huius dictionis mentionem fecerit, sed eam & Græcam esse, testis est & auctor Diuus Augustinus super Numeros c. 41. Tomo suorum operum 4. cuius verba ab ipso ca. 40. hîc exponam. Hîc videndum est, quomodo dicatur anathemabo, quod vouetur, & tamen pro maledicto ponitur: sicut & de isto populo dicitur. vnde illud est, Si quis vobis euangelizauerit, præterquam quod accepistis, anathema sit. Hinc vulgo dictum est, vt deuotatio dicatur. Nam deuotare se quenquam nemo ferè dicit, nisi maledicens. & statim c. 41. super text. & anathemauit eum, & ciuitatem eius, & vocatum est nomen loci illius anathema. Hinc dictũdictum est anathema, quod detestabile aliquid, & abominabile videatur, vt enim nihil inde victor in suos vsus auferret, sed totum in pœnam luendam voueret. Hoc erat anathemare, quod vulgo dicitur deuotare. Origo autem huius verbi est in Græca lingua ab his rebus, quæ votæ, & persolutæ, hoc est promissæ, & redditæ, sursum ponebantur in templis. ᾶπὸ τὸυ ἀνω τηθέθαι, hoc est sursum ponere, vel figendo, vel suspendendo. Hęc Augustinus. idem in Epistola 178. condemnatur, inquit idem Apostolus Paulus, & in nouissimis partibus ad Corinthios epistolæ, vbi plebem arguens simul Græco & Syro vtitur verbo. si quis, inquit, non amat Dominum, sit anathema, Maranatha. anathema Græco sermone dixit: condemnatur: Maranatha: donec Dominus redeat. hactenus ipse Hieronymus prioris Epistolæ ad Corint. c. 16. & in Epistola ad Marcellam 3. tomo. Maranatha interpretatur, Dominus venit. & dicit dictionem esse magis Syram quàm Hebræam. hinc intelliges text. in c. Guilisarius. 23. q. 4. qui his duabus dictionibus simul vtitur. vbi glo. & Felin. in c. Rodulphus. num. 33. de rescript. has expositiones tradidere. est verò text. præcitatus Syluerij Papæ primi in Epistola ad Amatorem Episcopum. qua ratione titulus illius non est tribuendus Syluestro, & legendum est Belisarius: vt admonet Felin. licèt de Syluestro Papa loquatur. tradit Platina in Syluerio primo, anathema autem exponit, & idem Hieronymus occisionẽoccisionem, in q. 9. ad Algasiam eo. tomo 3. his accedit diuus Athanasius capitul. 9. ad Roma. anathema, inquit, est sanè seiunctio quædāquædam, & alienatio. anathema præterea Græcè, Latinè potest dici oblatio, & sacrificium, quemadmodum quæ Deo offeruntur, & dedicantur, attrectare audet nemo: sic eum qui anathema sit, ratione quadam nullus conueniet, aut cum eo versabitur. nam sacris oblationibus honoris gratia, tanquam Deo dicatis appropinquare nulli hominũhominum audebunt, ab hoc verò, qui maledictioni fuerit abnoxius, nōnon secùs ac à prophano, & ab ipsa diuinitate alieno secedunt omnes. hæc Athanasius. diuus item Chrysostomus in homilia 16. super EpistolāEpistolam ad Rom. ita inquit: quemadmodum anathema, donũq́uedonumque id, quod Deo oblatũoblatum dedicatur, nemo est qui temerè manibus contingere audeat, nec ad id propiùs accedere: sic & eum, qui ab Ecclesia separatur, ab omnibus abscindens, ac tanquam longissimè abducens hoc nomine, à contrario scilicet, appellat, magno cum terrore omnibus interminatus, ab eo vt separentur, & pedẽpedem referant. anathemati enim honoris gratia appropinquare nemo audebat: ab eo autẽautem, qui ab Ecclesia abscissus erat, ex opposito omnes sentẽtiasententia separabantur, quapropter separatio quidẽquidem tum hæc, tum illa ex æquo, à vulgo alienatio erat. Separationis verò modus non |

p. 875

vnus, sed illi contrarius: ab illo enim abstinebant tanquam Deo dicato, ab hoc autem decedebant tanquam à Deo alienato, & ab Ecclesia abscisso. hæc Chrysostomus. sic & S. Thomas, & Caie. in dict. c. 9. ad Roman. scribunt, anathema esse omne separatum à communi vsu, esseq́;esseque dictionem Gręcam sensere, quibus & illud concinit, quòd ἀναθήματα dicuntur dona, quæ dicata dijs suspenduntur in parietibus, & columnis templi, qualia visuntur quotidie iuxta monumenta diuorum: statuæ scilicet argenteæ, equi aurei, pocula gemmata: dicta quidẽquidem ita ab ἀναθημαι: hoc est à seponendo, siue suspendendo, quemadmodum ex augustino & Chrysostomo deducitur, & adnotauit Erasmus super Lucam cap. 21. etenim in eo capite dũdum latinè scriptum est, de templo, quod bonis lapidibus, & donis ornatũornatum esset. pro donis: Græcè legitur ἀναθήμαση qua ratione ornamenta Græcè dicuntur anathemata. nam & Homerus lib. primo Odyss. cantum, & saltationem appellat epularum & conuiuij ornamenta: sic inquam ἀναθήματα, vbi Didymus eius interpres hunc in modum locum illum exponit τῆσ ἐυω χηασ τὸ κόμημαὴ μεταφορὰ ἀπὸ τῶν τoĩς θεoĩσ άνα τκθεμένων: id est, conuiuij ornamentum, metaphora, & translatio ab his, quæ deis offeruntur, & in templis honoris gratia suspenduntur. idem repetit Homerus lib. 21. eiusdem Odysseæ ad finem, pulchrè Budæus in commentarijs ad linguam Græcam, pagina 425. ex prælo Ascensiano, huic significationi adijciens, quòd Anathema dicitur homo sacer, cuius caput dijs inferis fuerit dicatũdicatum & cōsecratumconsecratum, ac deuotum. veteres enim homines sceleratos, sacros appellabant, quasi infernis dijs sacratos, ac deuotos. Titus Liuius li. 2. primæ Decados, sacrare dijs caput alicuius, pro deuouere, accipit. & rursus in 3. lib. sacrare caput alicuius Ioui dixit: pro deuouere, id est morti illũillum hominẽhominem addicere: siquidẽsiquidem sacratus homo à quolibet occidi poterat: idq́;idque pium erat. quod adnotarunt Ludouicus Cælius li. 7. lectio. Antiq. c. 11. & Buldæus in l. 2. ff. de pœnis dicens Ecclesiam Catholicam anathemata appellare, quos maiore execratione mulctādos mulctandos ecclesiastica auctoritas censet, quibus apparet omniũomnium iudicio, templorũtemplorum donaria, anathemara appellari. De his Persius Satyra secunda:

Dicite Pontifices, in sacro quid facit aurum?
Nempe hoc quod Veneri donatæ à virgine
puppæ.

Solent enim hæc ornamenta suspendi in templis: nempè, quia imagines sunt, aut clypei & similia: idcircò dicuntur anathemata, quæ Deo dicantur, ac consecrantur, & deuouentur.

Huius rei est locus satis celebris in li. Iosuæ c. 9. inquit enim Iosue ad omnem Israel. Vociferamini, tradidit enim Dominus vobis ciuitatem: sitq́;sitque ciuitas hæc anathema, & omnia, quæ in ea sunt Domino. CiuitatẽCiuitatem igitur, & omnia, quæ in illa erāterant, præcepit esse anathema Domino, quia omnia volebat Domino seruari, & illi in sacrificium offerri, ita vt ex illis nihil sibi ipsi aliquis seruare auderet. cùm autem de spolijs ciuitatis tulisset Acham filius Charmi, & sibi seruasset, iratus est Dominus, & dixit filijs Israel. Anathema in medio tui Israel, non poteris stare coram hostibus tuis, donec deleatur ex te, qui hoc contaminatus est scelere. Anathemata hoc loco vocantur spolia, quæ sibi seruauerat Acham filius Charmi, quoniam illa ad hoc destinata erant, vt Deo dicarentur, Sic & Chrysostomus in lib. de anathemate scribit, apud Catholicos dici anathema id, quod est sepositum, suspensum, & oblatũoblatum Diabolo, ad imitationem eorum, quæ Deo offeruntur, illiq́ue sunt seposita, ac suspensa in eius templis. Iustinus item Martyr, nisi & illius operis titulus fallit in quæstionibus Christianis à gentibus propositis q. 121. inquit, Anathema dicitur id, quod reconditum, ac secretum est Deo, nec iam ad communẽcommunem vsum sumitur, aut quod vitij, culpæq́;culpæque causa à Deo abalienatum est. Hæc Iustinus.

Hinc sanè multa poterunt in specie deduci, quo ad huius dictionis vulgo notam significationem, dicitur

7

^† siquidem excommunicatus anathema, quasi sepositus, & segregatus à consortio fideliũfidelium, vt anathemata dicuntur donaria, quæ seponuntur, & segregantur à contrectatione humana, item ab eadem radice secunda ratio poterit adnotari, quia sicut anathemata, id est donaria oblata dijs, nōnon possunt causa honoris ab hominibus tractari: ita ex contrario excommunicati sceleris, & odij causa non debent admitti ad fidelium communionem, quæ rationes colliguntur ex Chrysostomo, & alijs super Paulum ad Roman. capit. nono, & Diuo Augustino in præcitatis locis. Vnde anathema nihil aliud significat, quàm à Deo separationem. textus ex quinta synodo in capit. certum. 24. quæstione tertia, quo in sensu accipitur à plerisque illud Pauli in dicto capitulo nono, Optabam ego anathema esse à Christo pro fratribus meis, qui sunt cognati mei secundum carnem. quasi Paulus præ nimio charitatis ardore pro fratribus suis secundum carnem, vt hi à Iudaismo ad Christum accederẽtaccederent, separari à Christi pręsenti fruitione quàm ardentissimè exoptabat, non à Christi charitate, & sic temporariam separationem à gloria citra culpam optabat Paulus pro salute Iudæorum æterna. quòd si nolis, lector candide, hunc sensum Paulo aptare, dicere poteris illud, optabam, esse accipiendum pro optarim, id est optarim ipse, si fieri posset, nam ita Græcum interpretantur Erasmus inibi, & interpres Chrysostomi libro tertio, de sacerdotio: & hæc quidem |

p. 876

si admittamus hoc Pauli votum contigisse tempore, quo ipse Christi profitebatur legem. Hieronymus etenim & quidam alij, illud Pauli desyderiũdesyderium tunc contigisse existimant, cùm hic sub Iudaismo Ecclesiam Christi, zelo synagogæ insectabatur.

Dicitur secundum alios anathema excommunicatus, quia sit sacratus homo, & infernis dijs deuotatus, atque Sathanæ traditus, est sanè & alia huius dictionis significatio, secundum quam anathema interpretari possumus maledictionem, aut maledictum: & anathemare, seu anathematizare, maledicere. quod ex Diuo Augustino satis constat super Numeros d. c. 40. & 41. sumpta fuit hæc significatio inde, quòd in dict. cap. sexto. Iosue spolia hostium dicata fuerunt Deo in pœnam luendam: & dicta sunt anathema ratione illa, cuius superius meminimus: hinc anathemare, Deo hostium res vouere, & consecrare in pœnam ipsorum, quod quidem anathema ita in pœnam, & execrationem hostium oblatum, detestabile quid dicebatur: idcircò anathema maledictionem, & anathematizare maledicere significat. sic apud Marcum Euangelistam c. 14. Petrus cœpit anathematizare, & iurare, quia nōnon noui hominem istum, etenim ibi anathematizare maledicere, & execrari significat, quasi Petrus iurans sibi malediceret, & maledictiones imprecaretur, vt maior suo iuramento adhiberetur fides: nam iurans Petrus non alium, sed seipsum anathematizauit, si nosset hominem. sic Diuus Hieronymus in Zachariam, cap. 14. anathema maledictionem interpretatur apud Cantica. 2. cap. Habitabimus in Hierusalem, in qua anathema vltrà non erit, id est maledictio, & abominatio. & apud Paulum prioris ad Corinth. capit. 16. si quis non amat Dominum, sit anathema, id est maledictus. sic authore Hierony. Paulus pro fratrum salute cupit esse anathema, imitari volens DominũDominum suum, qui & ipse cùm nōnon esset maledictio, pro nobis factus est maledictio. item sanè in dict. cap. 14. Ecclesiæ Doctor egregius interpretatur locum Pauli ad Roma. capit. 9. cuius modò expositionem obiter attigimus.

Ex quo infertur, anathema plerunque maledictionem, & maledictum absque excommunicatione significare, plerunque simplicem maiorem excommunicationem. vt in d. c. Engeltrudam. 3. quæst. 4. quandoque solennem quandam maledictionem, & execrationem, dirarumq́ue imprecationem, quæ fit ab Ecclesia contra excommunicatum maximè pertinacem: quasi ea sit extrema detestatio, & horrenda penitus. hæc verò fit secundum ritum traditum in c. debent 11. quæstio. 3. aliúmue similem moribus, & vsu inductum: quemadmodum in Pontificali libro traditur: & notat Alfonsus à Castro lib. 2. de iust. hæret. punit. c. 20. Regial. 13. & 27. tit. 9. part. 1. tit. 1. Sed & Socrates Græcus auctor. libr. 7. Eccles. Hist. cap. 33. cùm Anathematis mentionem fecisset, subdit. Sic etenim Christiani appellare solemus pronunciatum contra blasphemos decretũdecretum, quando id veluti marmori affixum manifestũmanifestum cunctis ostendimus, qua ratione quandoque Græci auctores Ecclesiastici ςηλυτεύειν excommunicare dicunt, quasi excommunicati literis columnæ affixis publica notentur censura, & ignominia. NāNam & olim Ethnici hoc verbo vtebantur ad notandum aliquem infamia: & inde ςιλήτην dicebant infamia notatum, qua dictione præter alios vtitur Demosthenes in Philip. 3. Isocrates in oratione de iugo. Alcibiadem columna erecta, & inscripta proscriptũproscriptum fuisse ab Atheniensi populo narrat. Quod & Aemilius Probus in Alcibiade, ex Græcis auctoribus in hunc modum Latinè tradit: Postquam autem se capitis damnatum, bonis publicatis audiuit: & id, quod vsu venerat, Eumolpidas sacerdotes à populo coactos, vt se deuouerent, eiusq́ue deuotionis, quo testatior esset memoria, exemplum in pila lapidea incisum, esse positum in publico, Lacedæmonem demigrauit. Hæc de Anathemate.

Subinde apparet verus

8

^† intellectus capit. cùm non ab homine, de iudic. vbi primùm excommunicatio simplex maior indicenda est aduersus contumacem, simplici affectum contumacia: & deinde anathema, solennis execratio scilicet decernendum aduersus proteruũproteruum, & maximè in rebellione pertinacem: sicuti, quidquid glossa inibi dixerit, colligitur ex Panormitan. communiq́ue Doctor. interpretatione.

Ex his etiam pensitandum est quod in dict. c. cùm non ab homine. Panorm. nu. 23. & Deci. num. 13. adnotarunt, & idem Abb. & Barb. in c. cùm ab Ecclesiarum prælatis, de offi. ord. asserentes, quo ad vim, & vinculum non esse maioris potentiæ anathema, quàm excommunicatio maior, licèt quo ad solennitatem, & terrorem differant. etenim anathema propter diras imprecationes, & maledictiones atque execrationes publicas, aliquid etiam quo ad effectum & damnum plus quàm excommunicatio maior operatur. erant & apud Athenienses diræ, ac publicę execrationes in eum, qui viam erranti non demonstrasset, auctore Cicerone libr. 3. de Officijs. item deuotiones hostium, quarũquarum meminit Macrobius in Saturnalibus, & Horatius in Odis inquit, dira deprecatio nulla expiatur victima.

Denique constat in huius dictionis Etymologia errasse Panor. post alios in d. c. cùm non ab homine. dum num. 23. is existimat, anathema dici ab ana, quod est sursum, & theta, quod est figura quædam ad formam literæ, quæ olim imprimebatur in frontibus damnatorum: quasi anathema, id est superna maledictio. etenim hæc deriuatio prorsus est inconcinna, & |

p. 877

à vero dictionis Etymo satis aliena: tametsi ex auctoribus constet hanc Græcam literam, θ quæ θῆτα dicitur, literisq́ue Latinis redditur. th. & theta, in iudicialibus sententijs signum fuisse damnationis: nam & Isidorus in primo Etymologiarum lib. scribit, ita militari more solere fieri, vt cæsi. θ. saluti. τ. signarentur, fortassis ea ratione, quòd θ. sit prima litera dictionis θάνατοσ, quæ Græcè mortem significat. Asconius etiam Prædianus, vt Erasmus in prouerbio. θ. præfigere refert, adnotauit, olim in iudicijs sortes, quæ mittebantur in vrnam triplicem notam habere solere, ac θ. damnationis fuisse Symbolum. τ. absolutionis. π. ampliationis: id est quoties significabatur sibi parum adhuc liquere, ac denuò causam agi oportere, verùm apud Asconium in 3. contra Verrem actione legimus. A. notam esse absolutionis. G. condemnationis. N. L. ampliationis, quasi non liqueret. Idem ferè apud eundem Asconium in prima contra Verrem actione, fuisse tamen olim. θ. theta. signum condemnationis, manifestè constat apud Persium Satyra quarta.

Et potis es nigrum vitio præfigere theta.

Martialis lib. septi. ad Casticum.

Nosti mortiferum quæstoris, Castrice, signum?

Est operæ precium discere tehta nouum.

Ausonius in pædagogum liguritorem.

Tuum́Tuumque nomen theta sectilis signet.

Quo in loco alij non Sectilis, sed seculis, legendum esse putant. Atque hæc de anathemate dicta sint, ex quibus intelligenda sunt, quæ Syluest. in verb. excommunicatio. 1. q. vlt. scribit, tradens anathema in effectu non differre ab excommunicatione maiori. & probat Etymologiam illam, quam ex Panormi. & alijs modò adducebamus.

§. NONVS.

QVanto grauior, & acerbior est Christifidelibus excommunicationis censura, maioraq́ue interiùs, & exteriùs infert nocumenta, tantò maturius cautioriq́ue iudicio Ecclesiarum prælati, eorumq́ue vicarij ea vti debẽtdebent: priùs

1

^† enim quàm aliquis excōmuniceturexcommunicetur, discutienda, & examinanda est criminis qualitas, & ipsius, qui ab Ecclesia segregandus est, contumacia: quasi is tantùm excommunicandus sit, qui noluerit pœnitere, nec ad rectũrectum tramitem monitus redire: vt sic confusus, & erubescens resipiscat. NāNam & si prælati excommunicandi potestatem habeant, nōnon debent hanc acerbissimam punitionem temerè & sine graui causa exercere: siquidem nullus debet ea plecti pœna, nisi pro crimine mortali, qui alioqui corrigi non valet. capit. nemo. & c. nullus. 11. quæst. 3. optimè idem admonet Leo Papa huius nominis primus, in Epistola 67. ad Episcopos per Viennensem prouinciam constitutos. sic enim inquit: nulli Christianorum facilè communio denegetur, nec ad indignantis fiat hoc arbitrium sacerdotis, quod in magni reatus vltionem inuitus, & dolens quodammodo debet esse animus vindicantis. hæc & alia ad hanc rem inibi Leo summus Ecclesiæ idemq́ue sanctissimus pastor. Gratianus autem tribuit auctoritatem illius capitul. nemo. concilio Meldensi, vt arbitror, sequutus Iuonem Carnotensem libr. 5. de sentent. excommuni. & c. nullus. concilio Aluernensi. cùm tamen is Canon sit tribuendus concilio Vuormatiensi, vt constat ex libro conciliorum Canone 2. Vuormatiensis concilij. idem probatur multis auctoribus, quibus apparet, sententiam excommunicationis non esse infligendāinfligendam à iure, nec ab homine, nisi pro mortali culpa: sicuti docuerunt Theologi, præsertim S. Thomas in 4. sentent. distin. 18. quæst. 2. ad 3. quæst. Felin. post alios in Rub. de sent. excommuni. Ioan. Lupi in c. per vestras, de donat. inter vir. & vxor. §. 18. numer. 13. & alij statim in illationibus citandi. est etenim hæc omnium concors sententia, ex qua plura deduci solent, & nos aliquot causa facilioris cognitionis deducemus.

Primùm sanè hinc apparet, lege lata, cui adiecta sit excommunicationis pœna euidenter colligi, legislatoris intentionem fuisse obligare transgressorem ad mortalem culpam: nam alioqui si legis conditor talem intentionem non habuisset, iniquissimè talem pœnam contra legis transgressorem statuisset, qua ratione, vel lex est censenda iniusta, vel intentio obligandi ad mortalem culpam, & eius obligatio necessariò deducitur, præsertim quia excommunicatio, gladius cẽseturcensetur spiritualis, capit. dilecto. ist. tit. cap. venerabilem, qui filij |

p. 878

sint legit. Panorm. in c. 1. de homicid. notatur in c. cùm non ab homine, de iudic. c. corripiantur. 24. q. 3.

Secundò, vt proximam illationem ampliùs explicemus, infertur excommunicationem à iure, vel ab homine generaliter inflictam, neminem afficere, nec ligare, nisi is transgrediendo legem, vel iudicis præceptum, mortale crimen commiserit. quod in specie respondit Paluda. in 4. sent. dist. 18. q. 1. artic. 2. conclus. 2. cui accedit Adria. in 4. sentent. in tract. de clauibus. quæstio. 3. vers. fortassis obijcies: etenim licèt propter excommunicationis pœnam sit præsumendum, & colligatur, voluisse legislatorem ad mortalem culpam obligare transgressorem: attamen quoties propter aliquam circunstantiam, & qualitatem actus constiterit, transgressionis culpam alioqui mortalem, venialem esse, tunc dicendum est, non esse locum excommunicationi Canonis, nec iudicis. idem notat Syluest. in verb. excommunicatio. 1. notab. 3. ferè ad finem.

Tertiò licèt in cap. peruenit. ist. tit. satis ab eius interpretibus disputetur, quæ

2

^† dicatur leuis percussio, vt possit Episcopus absoluere percutientem Clericum ab excommunicatione. c. si quis suadente. 17. q. 4. notant Faber. & Angel. in §. atrox. Inst. de iniur. Syluest. in ver. absolutio. 4. in prin. Florent. in tertia part. tit. 24. capit. 1. §. 3. gloss. in capitul. cùm illorum. eod. titul. in verb. mutilationem. text. & ibi Doct. in c. peruenit. in 1. de appellat. & in constitutione Ioan. 22. quæ incipit, Perlectis literis, nondum typis excusa. ex quibus ea diffinitio iudicis arbitrio relinquitur, tamen illud est obseruatione dignum, quod nusquam percussor Clerici, etiam animum vlciscendi, & iniuriam inferendi habens, ea iuris excommunicatione afficitur, si ea percussio ita leuis sit, vt veniale tantùm peccatum, non mortale percussor commiserit, quemadmodum in specie ista notat Martinus Azpilcueta in c. inter verba. 11. quæst. 3. col. 139. auctoritate diui Thomæ, qui in 2. 2. quæst. 88. artic. 5. docet, iniuriam leuem, etiam animo vlciscendi, & iniuriam inferendi illatam, veniale peccatum esse, quod & de iustitia in re leui ipsemet scripsit in eadem 2. 2. q. 60. articu. 4. & nos obiter attigimus lib. variar. Resolut. c. 1. col. 3.

Quartò eadem ratione interpretandæ sunt generales quædam excommunicationes à iudicibus contra eos, qui furtum commiserunt, latæ, nam his censuris minimè ligatur, qui ita leue furtum commisit, quòd eius causa veniale tantùm, non mortale crimen contraxerit, quandoque enim furtum veniale tantùm peccatum est, quia in re leui contigerit, vt explicat idem Thom. 2. 2. q. 59 articul. 4. & quæsti. 66. artic. 6. cuius opinionem & nos examinauimus lib. 1. variar. Resolut. c. 3. nu. 21.

Quintò hinc aperitur interpretatio glos. in cap. duo. 96. distin. quæ asseuerat, quamlibet

3

^† contumaciam in re etiam leui contingentem dignam esse excommunicatione. cuius gloss. meminere Panorm. in c. 1. de iudic. num. 10. & ibi præter alios Ripa. nu. 29. idem Abb. in cap. sanè, de offic. deleg. in c. ex parte. in 1. de verb. signi. & Corset. in singul. in verb. contumax. Felin. in Rub. huius titul. num. 1. cuius assertionis ea est ratio, quòd contumacia in non comparendo maior sit, quàm in non parendo. glo. in Cle. vnica de dolo & contu. in glos. magna. in principio. glo. in l. creditor. ff. de appel. notant Abb. Deci. nu. 13. Ripa num. 32. & Alciat. num. 17. in d. c. 1. etenim qui contumax est in non comparendo, etiam simul contumaciam in non parendo committit, vt constat, idcircò hæc contumacia, vtcunque sit in re leui, digna est excommunicatione: præsertim, quia contumax in non comparendo, peccatũpeccatum inobedientiæ contrahit, quod non aliter quàm ex contẽptucontemptu conficitur, vt explicat S. Tho. 2. 2. q. 105. ar tic. 1. & Caiet. q. 104. art. 2. contemptus autem, vt superiùs. §. 7. exponebam, mortale peccatum est: igitur contumacia, etiam in re leui, excommunicationem maiorem iustissimè patitur, si contingat in non comparendo coram iudice, quia mortalem culpam præmittit, pro qua iustè maior excommunicatio infligitur: sicuti hoc in §. probauimus. verùm Areti. in d. c. 1. de iudic. nu. 34. dubitat maximè, an sit vera sententia glo. in d. c. duo. eo modo, quem explicuimus, intellecta: nos etiam itidem dubitamus, & interim rationem dubitationis ex eo deduximus, quòd qui contumax est in comparendo, verè iudici præcipienti non paret, cui tenebatur sub peccati reatu parere, omnis etenim inobedientia, & contumacia inde oritur, quòd quis præceptis, vel legis vel iudicis non paret, quia contraria est præcepto, quo tenemur, & obligamur obedire prælatis, principibus & superioribus. c. 2. de maio. & obed. c. omnis anima, de censibus. ad Rom. c. 13. qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit. atque item contumacia, & inobedientia contraria est, & aduersatur dilectioni proximi: quippè quæ subtrahit obedientiam, quæ proximo debetur lege iustitiæ: vt docet Sanct. Thom. 2. 2. quæst. 105. artic. 1. is ergo, qui iudici præcipienti, quod ad ipsum accedat, minimè obtemperare vult. & parere recusat: profectò iudici non paret, & verè contumaciæ in non parendo culpam contrahit, ex ea quidem causa, qui vocatus à iudice iustè vocante, nequaquam ei obedire vult.

Deinde ostenditur id euidentius, nam sicuti iussus à iudice centum Titio debita reddere, & restituere: si nolit iussis obtemperare contumax est, quia nōnon paret præcepto iudicis: ita & is cōtumaxcontumax erit in nōnon parẽdoparendo, qui iudici præcipienti, vt ad eũeum accedat certa de causa respōsurusresponsurus, nolit obedire, & accedere recuset: nec |

p. 879

video posse distingui contumaciam in non comparendo à contumacia in non parendo, vt distinctam speciem, licèt possit discerni vt species à genere, siquidem qui contumax est in non comparendo, culpam contrahit nōnon parendo: at non ita è contrario qui non paret, contumax est in non comparendo.

Est verò hac in controuersia adnotandum, tunc demum inobedientiam esse propriè peccati speciem, cùm aliquis præceptum contemnit, vt de contemptu superiùs diximus, alioqui si quispiam agat contra præceptum iudicis, vel legis, non propter præcepti contemptum, sed alia ex causa, inobedientia est materialiter tantùm, & sic in genere contingens, quia contra præceptum agitur, & ideò pertinet formaliter ad aliam speciem peccati: nempè ad eam, super qua præceptum fuerit constitutum. Quod docet optimè Sanct. Tho. 2. 2. quæst. 105. artic. 1. ad primum. & Caieta. quæst. 104. arti. 2. vbi Thomas ad primum idem eleganter docuerat. quòd si quis agat contra præceptum ea intentione, vt contra insinuatam, & explicitam, vel implicitam voluntatem superioris præcipientis agat, & operetur, speciale peccatum inobedientiæ est à contemptu procedens, & aduersum speciali virtuti obedientiæ, quæ in hoc versatur, quòd quis impleat, & exequatur actum iustitiæ, vel alterius virtutis intendens formali intentione præceptum seruare.

Hinc diffiniri poterit, quòd à plerisque solet disputari, an contumacia sit delictum. nam gloss. in cap. ex literis, de const. asserit contumaciam non esse delictum, cuius opinionem communem esse testatur inibi Felin. column. penult. sunt plura Canonum, & Iurisconsultorum loca, in quibus contumacia delictum appellatur, ex quibus contumaciam delictũdelictum esse notat glos. in l. si filius. ff. de interr. actio. quam dixere singularem esse Socin. in c. veniens, de accusat. num. 47. & Imol. in l. penul. §. ad crimen. nu. 25. ff. de pub. iud. etenim vtcunque consideremus contumaciam, ea graue delictum est, non tamen constituit semper speciale delicti nomen, & distinctam speciem, siquidem frequentissimè pertinet ad aliam speciem delicti: nempè ad transgressionem illius præcepti, contra quod contumax agit. tunc autem speciale delictum erit, cùm quis ea intentione contra præceptum agit, quòd nolit subijci præcipienti, nec eius voluntati. idcirco non semper contumacia speciale delictum est, propriam & distinctam delicti speciẽspeciem constituens. eo verò casu quo specialẽspecialem delicti speciem habet, peccatum est inobedientiæ speciale contemptum præ se ferens, & sanè tunc quandoque dicitur Hæresis, quandoque schisma, tradit Domi. in summa. 4. q. 1.

Hinc denique & illud apparet, non semper contumaciam, etiam in non comparendo procedere ex contemptu: nam quoties quis recusat ad iudicem iustè vocantem accedere ex eo, quòd nolit iudici subesse, nec eius exequi voluntatem, contemptus datur ad mortalem culpam pertinens: at si non compareat ex alijs causis, & impedimentis iustis, vel iniustis, grauis est excessus, non tamen procedens à contemptu. atque ideò nulla contemptus ratio hîc haberi poterit.

Est tamen obseruandum, ad iustitiam excōmunicationisexcommunicationis contumaciam requiri: nec esse necessariũnecessarium, quòd ea ex contemptu procedat: si quis enim adulterium non ex contemptu, sed ex appetitu libidinis commiserit, nec monitus adulteram dimittere velit, hic dubio procul omnium iudicio iustissimè excommunicatur, vt ab eo crimine recedat propter propter uiam, & contumaciam, quæ ex libidine coitus potiùs quàm ex contemptu oritur.

Præsumitur contemptus ex contumacia, in non comparendo facilius, quàm in non parendo, tamẽtamen & vtraq;vtraque sine contemptu, & vtraque cum contemptu dari potest, vnde si contumaciam ex se ipsa consideremus, par est vtriusque ratio, si ex accidentibus nihilominus. itaq;itaque fit, vt nulla possit inter has contumacias verè cōstituiconstitui differentia, quod ex hoc apertius ostenditur, quia excōmunicatioexcommunicatio ferri non potest ob contumaciam de re leui in non comparendo, quemadmodum nec in non parendo in re leui, nam vel crimen contumaciæ ex se ipso perpendimus, & licèt regulariter mortale sit, hîc materiæ ratione est veniale: quippè cùm iniustitia, furtum & similia ex leuitate materiæ sint aliquando venialia, vt ex S. Tho. probamus, vel contumaciam à contemptu pensitamus, qui siquidem aberit excommunicatio iustè ferri non potest: quia culpa venialis est, non mortalis: quòd si contemptus assit illius, qui super re leui in non comparendo contumax est, nōnon statim erit peccatum mortale constituendũconstituendum, nam si quis præceptũpræceptum superioris super re minima ex contemptu transgrediatur aduertens rem esse minimam, & ea ex causa, quòd leuis sit materia præcepti, contemnat illud, veniale peccatum erit: quemadmodum docet Caieta. in summa, in verb. contemptus. quasi contemptus præcepti super re minima, tunc mortalem culpāculpam habeat, cùm quis transgreditur, vt voluntatem præcipientis eludat, eiq́ue nolit subijci, non aduertens, quòd res minima sit, nec ea ex causa induxerit ad id proprium animum. his accedit, quòd Ger. lectione 4. de vita spirituali, corolla. 7. in hac excommunicationis censura asseuerat, multum differre contumaciam à contumacia: quem & in hoc refert Alfons. à Cast. de potest. legis pœnalis. lib. 1. c. 6. fol. 49. oportet enim considerare qualis sit contumacia, & quantum illa possit Ecclesiæ nocere, & qualis est etiam res circa quāquam habetur contumacia, nam multo peior, & |

p. 880

nocentior est rebus fidei, & religionis, pacis, ac vnionis Ecclesiasticæ, quàm in parua quæstione super modica re temporali orta: vbi nũquamnumquam tantum poterit prodesse obedientia, quantum oberit excommunicatio separans animam à spiritualibus suffragijs, & societate sanctorum, si contumacia est magna & pro re magni momenti habita, erit iuxta doctrinam Saluatoris nostri meritò excommunicandus: si verò cōtumaciacontumacia sit leuis, aut pro re leui contingens, indignũindignum videtur, vt pro illa sit aliquis excommunicandus.

Hæc & alia multa præ oculis habere debent iudices Ecclesiastici, nec temerè hac grauissima censura vti: nam & ob id iura pontificum statuere, neminem pro aliena culpa excommunicandum fore. text. celebris in c. si habes. 24. q. 3. ex diuo August. in Epist. ad Auxilium Episcopum. 75. quod nos explicuimus, ac probauimus lib. 2. var. Resol. c. 8. quo in loco num. 9. tradidimus intellectum ad tex. in c. Romana. §. in vniuersitatem. de sent. excom. in 6. quo responsum est, sententiam excommunicationis non posse ferri in vniuersitatem: id etenim non alia ratione obtinuit, quàm ne innocentes ob aliorum culpāculpam excommunicentur.

Ab eadẽeadem radice procedit, quod satis est Canonibus institutum, quibus decretum est præmittendam

4

^† esse monitionem, & citationem ad excommunicationem ferendam: sicuti probatur in c. sacro. & c. contingit. in 2. hoc ipso tit. c. consuluit, de offi. deleg. c. inter quatuor, de maior. & obe. c. de illicita. 24. q. 3. hæc verò monitio, licèt alioqui ad domum ex lege fieri possit, & ad ipsius citandi habitationem assiduam, vt sic legitimè citatus, & monitus quis dicatur. l. scire debemus. §. qui autem. ff. de excus. tut. l. auto. qui aliter. §. si fortè. & ibi gl. ff. quod vi aut clam. l. 4. §. prætor ait. ff. de dam. infect. notatur in c. causam, de dolo & contu. & in Cle. causam. vers. quod si forsan. de elect. gl. in c. caueant. 3. q. 9. Alex. in dict. §. prætor ait. quod alibi latiùs tractabitur, personalis esse debet: sicut responderunt Inn. Collect. & Abb. vlt. col. in c. vlt. de eo, qui mitt. in poss. Rota in nouis. 271. & 366. Paul. Cast. in d. §. prætor ait. col. Feli. in c. cùm sit Rom. de appel. num. 13. & seq. Præpos. in d. c. caueant, contra gl. inibi. & latissimè And. Tiraq. lib. 1. de retract. §. 9. gl. 2. num. 4. A qua quidem opinione casus aliquot excipi solent, in quibus etiam ad excommunicationem proferendāproferendam in aliquẽaliquem non est necessaria monitio personalis, sed satis sufficiẽssufficiens erit ad domum habitationis, similiúe modo facta.

Primus passim constituitur, quoties qui excommunicandus est dolo latitet, & subterfugiat personalem monitionem: sic etenim notant idem Inn. & Doct. in d. c. vlt. optimus tex. in c. 1. qui matri. accus. pos. & in c. quoniam frequenter. §. 1. vt lit. non cōtestcontest. & in c. perlatum. qui filij sint legi. Barto. Paul. de Cast. & Doct. in d. §. Prætor ait. Mathes. notab. 133. Andre. Tiraquel. in d. gloss. 2. nu. 7.

Secundus est, cùm quis legitimè fuit iam semel citatus ad causam personali quidem citatione: etenim postmodum poterit citatus ad domum, aut per edicta, vel in ipso tribunali excommunicari: quod visum est Rotæ in nouis. 399. & Felin. in dict. c. cùm sit Romana. nume. 14. hunc sanè maximum effectum habet legitima, & personalis citatio ad causæ integram discussionem facta.

Tertius casus contingit, quoties citatio, vel monitio ad domum facta peruenit ad ipsius excommunicandi notitiam: hæc enim sufficit, vt legitimè excommunicari possit, & excommunicatus censeatur. notat Felinus, in dicto capitul. cùm sit Roman. nume. decimoquinto. auctoritate Rotæ in nouis. 402. & reg. eum qui certus est, de regul. iur. in 6. text. optimus in dict. Clem. causam. in fi. de electio. ex quo citatio illegitima cum notitia subsequuta ita ligat, sicut citatio ab initio legitima: quem tex. ad hoc inducere Roma. cons. 410. Hippo. in Rub. C de probatio. num. 371. idem in singul. 259. Ludoui. Gomez. in reg. Cancella. de non iudicand. iuxta formam supplicat. q. 16. nu. 68. notat idem Andre. Tiraq. in d. §. 9. glo. 2. scilicet nu. 16. Felin. in c. Gratum. nu. 4. de offici. deleg. quorum opinio communis est.

Quartus casus est: cùm quis fuerit malè absolutus ab excommunicatione, & tractetur de reducendo eum in primam excommunicationem: erit enim tunc satis, quòd ad domum citetur, & moneatur: nec requiritur personalis monitio: quemadmodũquemadmodum Rota in nouis censet. num. 399. cui accedit Felin. in d c. cùm Romana. num. 15.

Monitio

5

^† autem legitima in hac specie ad infligendam excommunicationis censuram trina debet esse. quod probatur in dict. capit. contingit. & in dict. capit. de illicita. & in cap. constitutionem, suprà. ist. tit. & est communis omnium sententia gloss. & Doct. inibi. sufficit tamen vnica admonitio in tres distincta terminos, seu in tria dierũdierum interualla, in hunc sanè modũmodum: Te ipsum admonemus, vt intra quindecim dies, quos tibi pro tribus distinctis monitionibus constituimus, satisfacias, ad iudicium accedas, aut resipiscas, hæc etenim est sufficiens admonitio: sicuti probat text. vbi glos. communiter recepta in dict. cap. constitutionem. quibus non oberit glo. insignis in Clem. 1. vers. 3. de vit. & honest. Cler. asseuerans non sufficere vnicam monitionem in tria distinctam dierum interualla, quoties à iure trina monitio requiretur. cuius gloss. vltra Doct. ibi meminere eam sequuti Alexand. in l. secunda. col. 5. ff. de re iudica. Abb. in cap. 2. ne Cler. vel monachi. & in cap. ex tuæ, de Cleri. non resident. Feli. in c. consuluit. nu. 13. de offic. dele|

p. 881

gat. in capit. contingit. in 2. ist. titul. idem in cap. quoniam. §. porrò. numero 22. vt lit. non contest Roma. in singul. 719. text. iuncta glos. & ibi Bald. in cap. 1. de vasallo, qui contumax est. nam hæc conclusio vera est, quo ad incurrendam pœnam iuris, & à iure statutam, non tamen quo ad pœnam homini infligendam: quæ quidem interpretatio ex præcitatis iuris vtriusque decisionibus colligitur, præsertim non oberit præcitata glossa, quippè quæ tractat de vera pœna, & de punitione legis, quæ propriam pœnam infert: at in hac specie nos agimus de excommunicationis censura, quæ verè, ac propriè pœna non est, sed medicina quædam, quæ resipiscenti, & volenti pœnitere nullum damnũdamnum, nec vllam lęsionem infert.

Trina verò monitio, quam ad excommunicationem diximus esse necessariam, requiritur in excommunicatione ab homine ferenda, non tamen in excommunicatione lata à Canone, vel statuto. ipsa siquidem lex, quæ ita maturè, & cautè censuram istam indixit, quotidie admonet subditos, ne prohibitum crimen committant, remúe lege vetitam agant: idcircò alia specialis monitio necessaria non est: sicuti in specie probatur in capit. à nobis. in principio. ist. titul. & in cap. si quis suadente. 17. quæstion. 4. capit. 2. de const. in 6. adnotarunt Henri. & alij in dict. ca. sacro. quod adeò verum est, vt semel excommunicatus à lege, vel Canone ipso iure possit iterum ab homine causa eiusdem criminis & contumaciæ excommunicari absque monitione, etenim posse in hoc casu quempiam iterum ab homine sententia excommunicationis ligari, præmittit gl. in verb. promulgare, ad fin. ist. titu. & tunc non exigi monitionem saltem trinam, probat elegans decisio in cap. reprehensibilis, de appel. quem text. ad hoc signanter adnotarunt Abb. & Franc. inibi. Felin. in capit. 2. col. 2. de sponsa. tametsi possit ea responsio intelligi nōnon in excommunicatione noua lata ab homine contra eum, qui iure ipso sit excommunicatus, vt intellexere Panor. Franc. & Felin. sed in declaratione, & denunciatione excommunicationis à iure ipso latæ: etenim ad hanc declarationem non est necessaria monitio Canonica, quia iudex ipse denuncians non excommunicat, imò ius ipsum excommunicauit, quod satis deducitur ex dict. capit. reprehensibilis. vtcunque tamen sit, & ille text. intelligatur, licèt monitio Canonica non sit necessaria, oportet de facto, & crimine, cuius causa excommunicatio indicta est, citata parte priùs constare. gloss. in Clem. præsenti. in verb. constiterit, de censi. & in Clem. multorum, de pœnis. notant Roma. cons. 482. colum. vltim. Deci. in dict. cap. reprehensibilis. Panormitan. in capit. parochianos, de senten. excommuni. Curti. Senior. consilio 20. dubio primo, latè probans declarationem aliter factam nullam esse ipso iure, auctoritate text. in cap. primo, de caus. poss. & propri. Clem. pastoralis. ad finem de re iudica. l. de vnoquoq;vnoquoque. ff. de re iudica. idem tenent Felin. in capit. Rodulphus, de rescript. versic. citatur etiam pars. Cardi. & Imol. in cap. extirpandæ. 7. colum. de præben. Hieronymus Gigas de pensionibus. quæst. 78. num. 5. atque ita est intelligendus text. in cap. reprehensibilis. cuius etiam meminit Hippolyt. in l. vnica. C. de raptu virgin. numero 66. est & pulcher tex. de hac denunciatione, & declaratione excommunicationis in capit. pastoralis. §. verum, de appellatio. & in cap. cùm secundum leges, de hære. ist. libr. est satis expeditum, has declarationes fieri debere audita & citata parte.

Et hæc quidem adeò vera sunt, vt etiam

6

^† in notorijs excommunicationis sententia non sit aliter ferenda, quàm monitione Canonica præmissa: cùm enim ob contumaciam hæc censura feratur, constat, priùs monendum fore ipsum delinquentem, vt inde appareat, an verè contumax sit: licèt crimen sit manifestum. quod deducitur à gloss. in cap. Episcopi. 11. quæst. 3. & gloss. in dict. capit. cùm sit Romana. §. vltim. de appellat. quo in loco Hostiens. Abb. Deci. & alij hanc opinionem in specie probant. Innocent. Ioann. Andr. Henric. & alij in dict. capit. sacro. non obstat, quòd Apostolus Corinthium illum absentem, & irrequisitum excommunicauit: vt meminit text. in dict. §. vlt. nam licèt eo tempore, quo illum Apostolus excommunicauit, minimè admonuerit, priùs tamen, & sępissimè illum per frequentes admonitiones ad pœnitentiam agendam ducere conatus fuerat, qua ratione euidenter constitit, eius contumaciam notoriam esse, quo casu absq;absque vlla monitione potest quis excommunicari: sic sanè in contumacem notorium ferri potest excommunicatio absque alia monitione. textus in capit. illud. de Cleric. excommunicatio. ministr. idem probatur in c. 1. de iudi. vbi Abb. Deci. super gl. vlt. & Ripa. nu. 81. hanc eandem opinionem defendere conantur: tametsi Alciat. inibi nu. 61. aduersus eāeam disputet, & hæc sunt omninò adnotanda, etiamsi Antoni. in d. c. 1. de iudic. col. 14. & Felin. in dict. c. sacro. teneant excommunicationem in notorijs posse ferri absq;absque monitione. c. de manifesta. 2. quæstion. 1. ca. euidentia. de accusat. cùm alijs, quæ solent adduci ad probandum, non esse necessariam citationem in notorijs.

Hinc denique examinari poterit, quod quidam in hoc tractatu adnotarunt, asseuerantes excommunicationem posse ferri in aliquẽaliquem absque Canonica monitione, quoties ea pronunciatur ad defensionẽdefensionem proprij iuris à prælato, potiùs vt priuato, quàm vt iudice: nẽpènempe contra occupantẽoccupantem res Ecclesiæ, iuxta responsum text. in c. dilecto. ist. tit. hanc opinionẽopinionem tenue|

p. 882

runt inibi Ioan. Andre. Dominic. & Franc. Lapus. allegat. 73. Felin. in dict. capit. sacro. 2. column. Deci. in capit. reprehensibilis, de appellat. itidem. 2. column. Anton. in cap. venerabili. col. 2. de censi. hoc tribuentes Innocen. ibidem, qui tamen contrarium sensit, dũdum subdit, in hoc casu semper monitionem esse necessariam, quamobrẽquamobrem ego non video quid in hac specie contingat, aut contingere possit, quod Canonicam monitionem impediat, nisi id referatur ad proximè notatas conclusiones. Vnde quamuis tot doctissimorum virorum aucteritas maxima sit, non censeo discedendum esse ab ordine instituto in dict. c. sacro. is etenim qui res, & patrimoniũpatrimonium EcclesiasticũEcclesiasticum occupauerit, fortassis trina Canonicè monitus interpellatione ab offensa, & violẽtiaviolentia abstinebit.

Quòd si excommunicatio

7

^† lata fuerit, non præmissa Canonica, & trina monitione iniusta censenda est, non tamen nulla: imò valet ipso quidem iure, quod eleganter probat tex. vbi gloss. communiter recepta in verb. iniustas. in c. Romana. suprà ist. tit. gloss. in dict. c. sacro. & ibi Panorm. Felin. & alij. glos. in summa. 2. quæstio. 1. gloss. in c. 1. de exces. prælat. Panorm. in c. qua fronte. nume. 7. & in c. reprehensibilis, num. 13. post gloss. ibi de appellat. idem Panor. in c. ad audientiam. eo. titu. in fin. vbi Decius, quorum opinio communis est, & comprobatur auctoritate gl. in c. 1. ist. ti. in ver. causam quæ, ad finem. scribit excommunicationem latam contra ordinem, & formam illius constitutionis validam esse, nōnon autem nullam, etiamsi iudex puniendus sit pœnis ibidẽibidem statutis. quam opinionem sequuntur Ioan. Andre. Domi. & Franc. in dict. c. 1. Panorm. in ca. ab excommunicato. col. 3. de rescript. nec refert, quòd excommunicatio lata sit à iudice ordinario, an à delegato: nam & excommunicatio lata à iudice delegato non præmissa Canonica monitione, non est nulla, imò valet, & vim obtinet ipso iure. quod ita visum est Panor. in c. vlti. de præbend. idem rursus & Deci. in cap. reprehensibilis. de appellat. Panor. & Card. in c. illud. de Cleric. excommun. ministr. Roma. cons. 354. Rotæ in antiquis. 556. Felino in c. cùm sit Romana. col. penul. de appellat. Rotæ antiquiori. 3. tit. de sent. excōmuexcommu. quorum sententia frequentiori doctorum suffragio recepta est: tametsi contrarium conentur defendere Rota in antiquis. 139. Felin. in dict. c. sacro. col. 1. Nicolaus Milis in verb. citatio. col. pen. quod verò diximus de sententia excommunicationis, & in sententia interdicti, verum esse post alios censet Curti. senior cons. 20. dubio secundo.

Sunt tamen qui existiment, excommunicationem latam

8

^† à iudice delegato tunc nullam esse, si absque trina Canonica monitione lata sit, cùm in mandatis iudex is habuerit, quòd excommunicationis sententiam ferat Canonica præuia monitione, quasi in hac specie lata sit excommunicatio contra mandati formam. c. cùm dilecta, de rescript. ca. Pisanis, de rest. spoliat. sicuti expressim voluit Dom. in c. Romana. §. sed nec. num. 3. ist. titu. sensit Innocen. in dict. c. Pisanis. dum asserit, excommunicationem latam contra formam datam ab homine nullam esse, & addit inibi Imola etiam si ab homine data sit forma disponens idem quod ius commune, quam sententiam sequitur Albertus Brunus in tract. de forma, & solennitate. in q. quando censeatur aliquid traditum pro forma. conclusione. 12. quibus suffragatur text. iuxta primum gloss. intellectum in c. cum dilecta, de rescript. qui probat, censeri formam in mandato dari, & constitui à delegante, etiamsi ordo alioqui iure requisitus inibi exponatur. Hanc etenim interpretationem notant & sequuntur Panormit. Bart. & Felin. vers. primum signum. in dict. cap. cum dilecta. Bal. in l. prolatam. colum. 3. C. de senten. & interloq. omni iudi. idem Bald. in l. prima. C. de appellatio. Abb. & Felin. numero octauo, in cap. causamq́ue, de re iudic. nec obstat l. conditiones quæ extrinsecus. ff. de condit. & demonst. l. tertia, & ibi notat. ff. de legat. primo. c. significasti. de electio. quibus in locis cōmunicommuni omnium sententia adnotatur, minimè inducere formam, nec conditionem, ea quę iure insunt: etiāsietiamsi ab homine expressa fuerint: hoc etenim verum est, cùm eo modo, & in eum finem ab homine exprimuntur, quo & in quem iure tradita sunt: alioqui si ea, quæ iure insunt ad instructionem causæ, & ad iustitiam ministrandam, ab homine in mandatis tradantur, ex præsumpta hominis mente ad formam, & solennitatem constituendam: tunc forma tradita censetur, sic ordo iuris in mandato iurisdictionis expressus ad instructionem causæ, & iustitiæ ministerium, formam non inducit, quam tamen constituit, si ab homine speciali quadam cautela ordo iuris modum procedendi concernens fuerit traditus: quemadmodũquemadmodum Panormit a. & alij modò citati explicarunt, ac latissimè omnium Albertus Brunus in dict. c. quando censeatur aliquid traditum pro forma. conclusio 13. qui optimè expendit Bart. sententiam huic negotio conuenientem in l. diem proferre. §. stari. ff. de arbit.

Cæterùm iudices Ecclesiastici, quibus iure diuino & humano vsus huius censuræ competit, cauere debent in ea infligenda, vt seruent iuris pontificij decreta, & sanctiones, ordinemq́ue ab eis institutum: cùm alioqui puniendi sint pœnis statutis in d. capitul. sacro. & in capitul. primo huius titul. quorum intellectum præter Doctor. ibidem, exponit Lapus latè in allegat. 73. atq;atque hæc dicta sint de excommunicatione, quo ad trinam monitionem, quæ ad eius iustitiam necessariò præmittenda est, tametsi nihilominùs absque eo ordine lata |

p. 883

ipso iure valeat, & ideò absolutionem exigat, iuxta eam resolutionem, quam iniusta excommunicatione hac in relectione tradidimus. eāeam etenim maximè obseruādamobseruandam fore opinamur, pium & verè Catholicum Lectorem admonẽtesadmonentes, vt huic censuræ morem gerat, eamq́ue reuerenter timeat, solicitè ac diligenter curans seipsum, ab ea absolui potiùs quàm contumaci animo eius viribus refragari.

§. DECIMVS.

HIS proximè accedit, quòd excōmunicatioexcommunicatio, quia temerè & incautè ferenda nōnon est, minimè debet pro futuris culpis in quenquam infligi, cùm tanta censura, tamq́;tamque grauis afflictio præsentem culpam exigat. qua de re extat pulchra huius Rub. constitutio, ab Innocen. quarto, his equidem cōstitutaconstituta verbis. Caueant etiam, ne tales sententias excommunicationis, siue specialiter, siue generaliter in aliquos pro futuris culpis, videlicet, si tale ꝗdquid fecerint, vel etiam pro iam commissis, sub hac forma, si de illis infra tale tempus minimè satisfecerint, proferre præsumātpræsumant, nisi mora in exhibẽdaexhibenda satisfactione, vel culpa seu offensa pręcesserit: quibus meritò ad iniungendam satisfactionem huiusmodi & taliter prohibẽdaprohibenda similia inducantur, aut alia rationabilis, quam in ipsis sententijs exprimant, causa subsit. Hactenus Innocentius, à cuius responso potissimè illud deducitur, excommunicationis sententiam non esse, etiam generaliter pro futuris culpis pronunciandam.

Huic verò conclusioni obijcitur passim tex. in c. à nobis. in principio. ist. tit. quo

1

^† decisum est, excommunicationem generalem posse in hunc modum ferri, quisquis furtum fecerit, sit excommunicatus. Etenim pro futuris culpis fertur, & pronunciatur hæc generalis excommunicatio, validaq́ue censetur. idem probatur in capit. vt animarum periculis. de constit. in 6. & tamen gloss. communiter recepta in d. c. Romana. §. caueant. in verb. futuris. ita hanc antinomiam conciliare tentat, vt distinguendum sit inter sentẽtiamsententiam hominis, & statutum, vel Canonem, nam ab homine non potest sententia excommunicationis generaliter pro futuris culpis ferri. à Canone autem vel statuto fertur, & optimè pro futuris culpis infligitur, vnde in hac secunda specie censet gloss. esse admittendam responsionem text. in dict. capit. à nobis. & verè hæc interpretatio probatur in d. c. vt animarum periculis. cui maximè cōuenitconuenit. & tamen an eodem modo cōueniatconueniat. c. à nobis. plerique dubitarunt, intelligentes illam cōstitutionemconstitutionem etiam in sententia hominis & iudicis. sed ratio differentiæ inter generalem hominis sententiam, & legis, ea potest esse, quòd lex possit respicere, & frequentissimè omninò respiciat futura. sententia verò hominis potissimè præsentia tantùm tractet. glo. in d. c. vt animarum periculis. & in hac q. glo. in d. c. Romana. §. caueant. quem dixit sing. esse Barb. in c. P. & G. de offi. deleg. col. 12. notant Card. in Cle. 1. q. 32. de priuile. Henri. post alios in d. c. à nobis. qui. & Franc. in d. §. caueant. octo differentias tradidêre inter sententiam iudicis generalem, & statutum.

Sunt tamen qui opinẽturopinentur, posse intelligi decisionem tex. in d. c. à nobis. in sent. excōmunicationisexcommunicationis, lata ab homine, vt ea generaliter ferri possit pro futuris culpis, nōnon tamen indistinctè & semper, sed ex causa tantùm. quę quidẽquidem causa hanc generalem excommunicationem permittat. quod satis conceditur, & permissum est in d. §. caueant. vbi subditur, aut alia rationabilis causa subsit. Causa verò, quæ possit his ge|

p. 884

neralibus excommunicationibus iustam occasionẽoccasionem exhibere contingit, quoties aliquod delictum in aliqua vrbe vel prouincia frequentissimũfrequentissimum sit. poterit etenim sententia excommunicationis ab homine generaliter ferri ad imitationem legis & Canonis, in eos, qui illud crimen commiserint, nam, cùm moueantur ab ipso iudice, ne id committant, & nihilominùs minimè vereantur contumaci animo scelus ita vetitum perpetrare, iustè excommunicantur, donec satisfactione præmissa absolutionem ab Ecclesia humili petitione postulauerint. idem etiam dici potest, quoties aliquod crimen cōiecturaconiectura maximè verosimili timetur. Cautè siquidem tunc generalis ab homine fertur excommunicatio in eos, qui id delictum commiserint. & hæc excommunicatio generaliter ab homine lata pro futuris culpis, similis esse videtur statuto. vt Anto. existimat in d. c. à nobis. Atq;Atque ita forensi vsu, & praxi iam diu inductum est, quòd istę excommunicationes generaliter ferri ab homine possint pro futuris culpis.

Plurimum tamen refert, an

2

^† excommunicatio generalis pro futuris culpis feratur per Canonem, vel statutum, an sentẽtiasententia hominis, vt iudicis: priori siquidem casu ligantur hac censura, qui aduersus prohibitionem egerint intra legislatoris territorium. quamuis eo tẽporetempore, quo lata lex fuit, minimè essent subditi illius Canonis, aut legislatoris. item eadem afficientur exteri non subditi, intra territorium legislatoris delinquentes. Nam & præter alia, ratione delicti quis forum sortitur. c. vlt. de foro compe. notant omnes in c. 1. de rapto. Bart. & alij in l. 1. C. de summa Trinit. & in l. vltim. ff. de iurisd. omni. iudi. idcircò lex lata in aliqua prouincia, cùm futura maximè spectet, obligat non tantùm eo tempore subditos, sed & eos, qui futuris temporibus, dum lex ipsa vim habuerit, eidẽeidem prouincię subditi fuerint, quod communi omnium sententia post glo. ibi definitum extat in dict. capit. à nobis. Posteriori autem casu tantùm hi sententia ligantur, qui tempore sententiæ sub iudicis eam pronunciantis iurisdictione continebantur, & ei subditi erant, non autem futuri subditi, quia sententia referenda est ad tempus, quo pronunciatur. quam conclusionem tenent Panormi. & Doct. in dict. cap. à nobis. post Innocen. Sed etsi perpensa horum auctorum ratione possit ita hęc distinctio proponi, tamen ipse Panor. & alij vltimam partem distinctionis accipiunt in hoc sensu, vt hac sententia generali non ligẽturligentur nōnon subditi delinquentes intra territorium proferentis, & pronunciantis illam. est & alia inter statutum & sententiam differentia, quæ traditur à gl. communi omnium consensu probata in d. c. Romana. ver. porrò. etenim excommunicatio lata per statutum Archiepiscopi Metropolitani ligat nōnon tantùm subditos proprios ipsius Archiepiscopi ratione diœcesis, quam à suffraganeis distinctam habet, sed & eos, qui suffraganeis subditi sunt, & singulos totius prouincię. At excommunicatio lata per sententiam Metropolitani tantùm eos afficit, qui eidem Metropolitano causa & iure distinctæ diocesis sunt subiecti. vnde fit, vt appellatione subditorum alicuius Archiepiscopi propriè comprehendantur diocesani, non prouinciales, quāuisquamuis & prouinciales sint & Archiepiscopo subditi mediatè, nempe quia Metropolitanus superior est Episcopis & suffraganeis totius prouinciæ, & eorum omnium iudex, ac denique per appellationem causas prouincialium tractare potest & debet. vt probatur in capit. venerabilibus. sup. eodem titul. & alibi sæpissimè.

Oritur tamen in hac controuersia dubitatio, quoties

3

^† excommunicatio pro futuris culpis lata sit per legem aut statutum, an ea ligetur subditus statuentis, agens contra ipsius statuti prohibitionem extra territorium? & dubio procul, vbi simpliciter statutum excommunicationem inflixerit, minimè ea ligabitur subditus statuenti delinquens extra ipsius territorium. c. vt animarum periculis. de consti. in 6. l. vltim. ff. de iurisdict. omni. iudic. & est communis opinio, vt fatentur Doct. pręsertim Paul. Parisi. cons. 159. col. 2. lib. 4. Felin. in dict. cap. à nobis. Rochus Curti. de consuetudine. q. 13. & Henri. Bottæus in tracta. de Synodo. 3. part. arti. 2. num. 21. Alex. consili. 111. incipienti, ponderatis verbis. num. 1. & 2. libro primo. notat Bart. in l. cunctos populos. C. de summa trinit. vers. octauo in 2. membro. qui tamen nume. 45. constanter asseuerat, contrariũcontrarium respondẽdumrespondendum esse, vbi statutum generale expressim eandem excommunicationem indixerit aduersus subditos extra territorium delinquentes. id etenim posse fieri probare videtur text. in l. vlt. ff. de decret. ab ordi. faci. Hanc Bart. opinionem sequitur Hippo. in dict. l. vltim. ff. de iurisdict. omni. iud. num. 142. & cum ea transit Signo. de Homode. in dict. l. 1. & plerique alij, quorum meminit hanc opinionem sequutus Alex. cons. 41. lib. 5. idem Alex. inibi dubius in dict. consil. 111. nume. 1. & testatur Rochus in d. quæstio. 3. omnes Doct. transire cum opinione Bart. cuius opinionem probat Bottęus in dict. artic. 2. num. 25. in pœna statuti per sententiam imponenda. idem Carol. Molin. in dict. Alex. consil. 111. hi etenim, & alij veram esse censent Bartol. opinionem. quæ quidem sententia iure defendi non potest, nam in dict. l. vlti. & in dict. c. vt animarum. §. statuto. palàm constat, legem aut Canonem, vel statutum, minimè vim habere extra territoriũterritorium statuẽtisstatuentis, cùm id habeat vim à potestate ipsius legislatoris, quæ non egreditur proprium territorium. Sic deniq;denique Bartoli assertionem falsam esse censent Angel. & Paul. in dict. l. vlti. Panormi. & Felin. |

p. 885

in dict. cap. à nobis. de sent. excom. & ibi Card. idem Abb. in c. vlt. de foro compe. nu. 40. Domi. & Ioan. Crot. in vltim. notab. in d. §. statuto. optimè Paul. Paris. in d. cons. 159. colum. 1. & 2. lib. 4. Bertach. 4. lib. de Episcop. 2. part. nu. 34. & Rochi. Curt. in d. q. 14. quorum opinio iure certior est, nec potest commodè Bart. sententia defendi. Idcircò oportet animaduertere, an quidquam hac in disputatione mouere possit Iurisconsulti locus in dict. l. vlti. ff. de decret. ab ordine faciend. cuius hæc sunt verba: Municipali lege ita cautum erat, si quis extra municipium iudicio agat, prohibeatur, & soluat drachmas mille, scilicet, ne agere debeat, vel stare, vel aliquam negociationem exercere extra municipium, quæsitum est, & cætera. Hæc inibi Iurisconsultus iuxta vulgarem lectionem, ex qua Roman. in singul. 516. adnotauit, posse ciuitatem, & Principem inferiorem, lege lata prohibere, ne quis ei subditus extra Ciuitatem vel prouinciam mercaturam exerceat, domiciliumúe habeat. idem & Rochus Curtius in dicta quæstione decimatertia, ferè ad finem. in 1. limitatione. quæ quidem lex multis iusta censeri poterit, quæ modò missa facimus, tantùm id tractaturi, an hæc adnotatio in dict. l. vltim. probetur. & denique probatur inibi, si lectionem vulgarem probauerimus. at, si Iurisconsulti locus ex Græco aliter deducatur in latinam linguam, non ita Romani opinio ibidem constabit. imò erit satis ab ea responsione aliena. Etenim Andreas Alciatus libro secundo dispunctio. capitulo decimooctauo, Græcam illam legem municipalem ita ad verbum transfert, si quis extra collegium experiri iudicio voluerit, prohibeatur, & soluat drachmas mille, nam quæ vulgò in eodem responso continentur, existimat idem Alciat. addita omninò. Iurisconsulto fuisse ab aliquo forsan, qui nec Græca nec Latina intellexerat. Ecce Lector candide legem illam municipalem, cuius meminit Iurisconsultus, nihil statuisse circa actum extra ipsius municipij territorium contingentem. Sed punire constituit, agentem extra collegium forsan aduersus alterum Decurionem, etiamsi intra municipij territorium ageret. In plerisque siquidem rebus, collegium ipsum iurisdictionem intra totius municipij territorium habebat. Nihilominùs vera est Romani sententia, quoties ea lex facta fuerit in vtilitatem illius municipij, quod eam statuerit, nec tuncpunitur delictum commissum extra territorium simpliciter, sed offensa per subditum propriæ ciuitati, & patrię facta. Qua ratione potest subditus alicui Principi, eius legibus comprehendi, & puniri propter obligationem, qua is tenetur patriæ vtilitatem publicam diligenter obseruare, vel ab ea discedere, amissa ciuis & incolæ conditione, eiusq́ue priuilegijs & iuribus priuatus, aliò domicilium transferre.

Sed & ab eodem §. caueant, omniũomnium consensu expressim colligitur, non

4

^† posse adhuc pro culpis pręteritis excommunicationis sententiam pronunciari sub ea conditione, si intra certum tempus quis non satisfecerit, nisi mora in exhibenda satisfactione, vel culpa, seu offensa pręcesserit. vnde constat, necessarium fore, quòd mora ista, vel culpa, præcedat per monitionem competentem, trinam scilicet, & Canonicam. Huic decisioni meritò à quibusdam obijcitur responsio text. in capit. præterea. de appellat. quo in loco præmittit Romanus Pontifex, posse quem excommunicari ea conditione, si intra decem dies Sempronio non satisfecerit, aut quantitatem ei debitam, non soluerit. Potest tamen non incongruè responderi, in ea specie moram trina Canonica monitione præmissa pręcessisse in non satisfaciendo. atque ita iuxta sensum & interpretationem istam apparet, non differre text. in dict. §. caueant. à decisione capit. præterea. imò similes esse has iuris Pontificij responsiones. Addit sanè Romanus Pontifex in dict. capit. præterea. excommunicationis sententiam hac conditione latam, si intra decem dies quis non satisfecerit, suspendi per appellationem. & hæc est communis ex illo capit. adnotatio, quam etiam admittunt Ioan. Andre & Doct. in cap. is, cui. §. vlti. suprà eodem tit. apud Theologos Palud. in 4. sent. distinct. 18. q. 1. col. 3. versic. sexta conclusio. Imò licet alioqui à sententijs conditionalibus appellandum sit intra diem, & tempus à iure constitutum, ab ipso die sententiæ computandum. vt not. in cap. quo ad consultationem. de re iudi. tamen à sententia censuræ sub conditione lata quo ad effectum suspensionis satis est, quòd appelletur ante conditionis vel diei euentum, etiamsi decem dies dati ad appellandum fuerint elapsi, quemadmodum consensu ferè omnium obtentum est in dict. capitu. pręterea. aduersus Panorm. ibi, cuius opinionem, sequuti communem, ipsius Panormitani rationibus respondentes improbant inibi Francus & Deci. idem Francus in d. cap. is, cui. §. vlti. hoc ipsum sensit subobscurè glossa in dict. capit. præterea requisi. de appellat.

Illud verò non est omittendum, posse sententiam excommunicationis in aliquem ferri sub conditione ista, si intra diem certum nōnon satisfecerit, etiam nulla præcedente mora, modò consensus ipsius excommunicandi accedat in hunc sanè modum, vt quis promittat coram iudice Ecclesiastico soluere centum Titio intra mensem, subiturus alioqui excommunicationis censuram ab eodẽeodem iudice statim in eum ferendam ea conditione. tunc etenim tempus illud datum censetur ad CanonicāCanonicam monitionem constituendam. Hanc opinionem tenet Ioan. Andre. in cap. P. & G. de offi. deleg. auctoritate gloss. ibidem. in verbo, promulga|

p. 886

res. quam sequitur Barb. inibi, & idem in cap. vlt. colum. 2. de empt. de quo plerique dubitarunt, existimantes, hunc cōsensumconsensum non esse sufficientem, vt excommunicatio feratur absque Canonica monitione. idcircò cùm finito tempore iam constitutio excommunicatio ferenda sit, non aliter ferri debet, quàm pręuia trina Canonica monitione, siquidem tempore sententiæ apparere debet contumacia, vt excommunicatio iusta sit, qua ratione Cardi. Abb. & Feli. post alios in dict. cap. P. & G. non omninò admittunt prædictam gloss. opinionem, ita, vt exposuimus intellectam. & tamen Hostiens. Innocen. Panor. num. 9. & Imol. 3. col. rem istāistam in dict. c. P. & G. amplius explicantes duas cōstitueruntconstituerunt species huius quæstionis. Prima etenim est, quoties quis promittit alteri soluere intra mensem centum, consentiens mense finito, si non soluerit, excommunicari absque vlla monitione. quo in casu ferè Innocen. Hostiens. Card. Panorm. Felin. & omnes communiter asseuerant, excommunicari hunc debitorem non posse, licet intra mensem non soluerit promissam quantitatem, quasi pactum istud iniquum sit, & contrarium Canonicis sanctionibus, quæ ad vtilitatem publicam trinam Canonicam monitionem exigunt, præuiam equidem iustæ excommunicationi, tametsi alioqui idem Innocent. in capit. sacro. de sent. excommunic. & Feli. inibi num. 5. & idem in c. cùm sit Romana. de appellatio. Ioan. Andre. in dict. cap. P. & G. tenuerint, excommunicationem ferri posse absque trina Canonica monitione, quoties ea pro futuris culpis ferẽdaferenda sit. quamobrem in hoc priori casu minimè placet, quod ex Ioanne Andrea solet in dict. c. P. & G. adnotari. Posterior autem species ita constituitur, vt debitor, qui promittit alteri centum intra mensem soluere, consentiat expressim in ipsum statim ferri excommunicationis sententiam, sub ea conditione, si intra mensem non soluerit centum. etenim in hoc casu pro futura culpa absque monitione potuit excommunicari, præsertim quia tempore, quo debitor consensit huic excommunicationi, tempus illud vnius mensis acceperit pro Canonica monitione, & se fore culpa affectum, & dignum excommunicatione fatetur, si intra diem præfinitum non soluerit. Deinde quamuis excommunicatio hæc conditionalis ferri non debeat in quenquam absque rationabili causa, vt decisum est in dict. §. caueant. satis tamen rationabilis causa censetur ipse cōsensusconsensus excommunicandi. quo fit, vt in hoc posteriori casu verè accipienda sit Ioan. Andre. & glo. alioqui obscura, & dubia sententia. sicuti eleganter adnotarunt Innoc. Hosti. Imol. & Panorm. in d. c. P. & G. Lapus allegat 73. Francus in d. §. caueant. Cæpola in cautela 116. Martin. Azpilcueta in ca. cùm contingat. de rescript. 5. nullitatis causa. & Chosmas in pragmat. sanct. tit. de pignorantibus cultum diuinum. in verbo, abolentes. sic sanè apud Romanam curiam frequentissimè, qui pensionum constitutioni & reseruationi consentiunt, à Romano Pontifice, vel ab eo, qui eius vicaria opera ad hoc vtitur, excommunicantur maiori excommunicatione, ea conditione, si pensionem die constituto non soluerint. Hoc etenim fit ex consensu ipsius excommunicandi. quemadmodum tradiderunt Guliel. Chassador. decis. 2. de pensionibus, super regulas Cancella. & decisi. 12. tit. de rescript. & imò & ratione huius consensus non poterit, qui consensit, appellare ab hac sententia excommunicationis, pendente conditione, nec ante diem, secundum Innoc. Ioan. Andr. Bald. col. 3. Panor. & alios in d. c. P. & G. eundem Bal. in c. quod translationem. de offi. legat. Ias. in l. si conuenerit. colum. 4. in 3. limit. ff. de iurisd. omn. iudi. Catelli. Cottam in memoralibus. in ver. appellari. ex quibus satis constat, quonam modo curiæ Romanæ praxis defendi valeat.

Postremò ab eadem decisione, quæ in d. §. caueant. exposita est, infertur, Iuri Pontificio

5

^† maximè contrarium esse vsum forensem apud Ecclesiastica tribunalia receptissimum. Solent enim iudices præcepta iudicialia, præsertim ea, quæ in id destinantur, vt quis ad iudicium accedat, ab excommunicatione conditionali constituere ita quidem, vt cuilibet pręcipiant vel ad iudicium accedere, vel aliquid aliud agere, intra quindecim dies, quos pro Canonica monitione tripartitos designant, sub pœna excommunicationis maioris ipso facto statim ex die præcepti inflictæ, si illud agere omiserint, nam licet possit vnica monitio tribus distincta dilationibus, pro trina solenni monitione assignari, tamen quòd ab initio & principio præcepti statim sub conditione futuræ offensæ & contumaciæ excommunicatio feratur & pronuncietur, maximè refragatur responso præcitati §. caueant. & tamẽtamen huius praxis iam diu receptę meminêre Anto. Imol. & Panor. ac Felin. in c. 2. de testib. cog. Io. Vanchel. in d. §. caueant. & Ana. in c. 1. col. pen. de sagit. Ancha. verò cons. 60. in specie licet huius praxis non meminerit, improbat excommunicationis sententiam secundum eam à iudice quodam latam: nec audet eam censere nullam, sed iniustam esse opinatur, tametsi Ana. eam nullam esse censeat. & sanè quamuis præcitati auctores asseuerent, hunc forensem vsum esse contra tex. in d. §. caueant. respondẽdumrespondendum erit cum Ancha. excōmunicationemexcommunicationem ita sub cōditioneconditione latam, potiùs iniustāiniustam esse, quàm nullam. quod probari videtur in d. c. Romana. & sentiunt Panor. & Docto. in d. c. à nobis. in 1. extrà eod. tit.

Cæterùm praxis ista forensis planè defendi poterit, quoties iusta causa iudicem mouerit ad excommunicationem ita ferendam, nam |

p. 887

in d. §. caueant. statim adijcitur, aut alia rationabilis causa subsit. Iusta autem causa potest assumi vel ex eo, quòd ob præcedentem causæ cognitionem, vel aliundè iudex futuram contumaciam, coniectura vero simili præsumat, vel vocatus ad iudicium, & is, qui monendus est, ita procul domicilium habeat, aut commoretur, & habitet, quòd maximis dilationibus, & forsan periculis locus foret, si separatim pręmitterentur monitiones, ac deinde sententia excommunicationis pronunciaretur. quemadmodum Panor. scribit in d. c. 2. de testib. cogen. quin & propter frequentissimam hisce tẽporibustemporibus, quo ad iudiciales citationes cōtumaciamcontumaciam, & mille tergiuersationes, quibus hominum malitia quotidiè crescens, locum fecit, admittenda videtur, & probādaprobanda hæc forensis cōsuetudoconsuetudo, modò cautè, non temerè, ea iudices vtantur. Etenim posse consuetudinem hoc inducere, ac derogare iuris responso in d. §. caueant. exposito admodum probabile censeri debet, siquidem & forma aut solennitas statuta in c. 1. super eod. tit. tolli consuetudine forensi potest. sicuti opinantur Aegidius à Bellamera, in decisio. 243. & 339. ac Gulielm. Chassador. in decisio. 2. tit. de pensionibus. super reg. Cancell. num. 10.

His omnibus adijciendum est, in d. §. caueant, regulam & exceptiones constitui in eum modum, quem paulò antè in huius §. initio retulimus. Et tamen hinc apparet, non satis conuenire exceptionem illam, nisi culpa vel offensa præcesserit illi regulæ, quæ dictauit, etiam pro commissis culpis non esse quem excommunicandum ea conditione, si intra certum diem non satisfecerit, cui prædicta exceptio adhæret. Siquidem permitteret text. in exceptione quem excommunicari pro offensa, vel culpa commissa ea conditione, si intra diem certum non satisfecerit, quod in regula ipsa negauerat. Idcircò ita est explicanda responsio illius capitis, vt duas ex eo constituamus regulas, quarum cuilibet propriam, & deinde communes aptemus exceptiones. Prior regula statuit, non esse ferendam excommunicationem pro futuris culpis. Huic autem exceptio secunda conuenit, scilicet, nisi vel culpa, vel offensa præcesserit: tunc enim non tantùm pro ipsa præterita culpa, aut offensa excōmunicatioexcommunicatio poterit pronunciari, sed & pro futuris. vt inibi tradit gl. in ver. culpa. & ver. offensa. Posterior autem regula id habet, quòd excommunicatio minimè feratur ea sub conditione, si intra decẽdecem dies nōnon satisfecerit. & huic regulæ conuenit exceptio illa, nisi mora in satisfaciendo præcesserit. vtrique verò regulæ ea exceptio generalis apta videtur, aut alia rationabilis causa subsit. In hunc sanè sensum, nisi fallor, accipienda est prædicta decisio tex. in d. §. caueant.

In hac autem sententia excommunicationis conditionali est illud præcipuè obseruandum, quòd

6

^† adueniente die, vel cōditioneconditione ipsa excommunicatio effectum habet ab eius diei tempore, non autem trahitur retrò ad diẽdiem pronunciationis, nam in his spiritualibus fictionibus locus non est, sed veritas semper attenditur, vt eleganter notat Archid. in c. vnico. de voto. isto lib. quem refert & sequitur Panor. in c. consuluit. de iure patro. & idem in q. incipienti, Stante statuto. col. 2. atq;atque in sententia excommunicationis est text. celebris in ca. licet isto titu. super cuius decisione disputauerunt glo. & Doct. in c. sæpè. de appel. idem omninò asseuerantes. idem gloss. communiter probata in c. vt super. de appellat. isto lib. Domi. consil. 99. ex quibus apparet, excommunicationem latam post appellationem, minimè habere effectum, nec vires assumere, licet pòst appellatio fuerit deserta, vel appellationi fuerit renũciatumrenunciatum. Quo fit, nequaquam admittendam fore in his censuris Iuris Ciuilis fictionem, vt retrò trahantur. Et quamuis à Panor. & Dec. in d. c. præterea. multa tradantur de extremis idoneis ad fictionem constituendam, profectò in hac quæstione potissimùm est considerandum, non esse fictionem admittendam, nec euentum conditionis trahi retrò, quia ęquitas omninò deficiat, quæ causam prębet huic, & alijs fictionibus. l. qui in vtero. ff. de statu homi. l. postliminij. ff. de capt. in prin. tradit Bart. in l. si is, qui pro emptore. ff. de vsuc. nu. 67. AequũAequum autem non est, quòd excōmunicatusexcommunicatus sub conditione veræ contumaciæ, & ad iustitiam excōmunicationisexcommunicationis requisitę, eo tempore iudicetur excommunicatus, quo nondũnondum eam contumaciam commisit, quam iudex ad excommunicationem necessariò exegerit. Deinde qui eo tempore, quo conditio pendebat, admissus est ad Catholicam fidelium communionem, & eorum colloquia ac familiaritatem, non potest, eueniente conditione his habitis suffragijs, & cōmunionecommunione præcedẽtipræcedenti priuari, qua ratione excommunicatio quo ad eius effectus, vel statim ligat, & afficit quempiam, vel nullum eum infert damnum, atque pendere non potest, imò à die, quo infligitur, ligat, si valida est, vel nullum habet effectum, si nulla sit.

Vnde excommunicatio lata sub conditione vel die, nusquam afficit eum, in quem fertur, donec dies vel conditio eueniat, nec priùs lata censetur, & ab eo die tantùm vires habet: quippe, quæ antea lata non sit, nec inflicta. idcircò, etiamsi interim appellatum non fuerit ab excommunicando, nequaquam retròtrahitur, quemadmodum frequentiori Doctorum iudicio adnotatum extat post gl. inibi subobscuram in d. c. pręterea. tametsi Panor. ibidẽibidem contrarium senserit, sed & communem sententiāsententiam sequitur Anchar. in cons. 158. num. 33.

Præter hæc, quæ de hac excommunicationis censura iustè ac Canonicè ferenda, modò |

p. 888

adnotauimus. Superest, vt eundẽeundem intendentes scopum illud admoneamus, nempe

7

^† excōmunicationemexcommunicationem vel hominis vel iuris nusquānusquam, regulariter saltem, ignorantem afficere. Nam excommunicatio, vt diximus, ferenda est in contumacem. c. nemo. 11. q. 3. quæ quidem contumacia prorsus abest ab ignorante. l. qui ignorans. ff. locati. cum alijs, quę possent ad hoc induci. pręmaximè tex. in c. 2. de constit. c. si verò. in 2. isto tit. c. vlt. qui matr. accus. poss. l. vlti. ff. de decre. ab ordi. fac. l. vlt. ff. de legat. 1. l. Methrodorum. ff. de pœnis. Ex quibus satis colligitur, constitutionem vel statutum alicuius prouinciæ minimè ligare ignorantes, vbi ignorantia culpa caret, nec crassa, aut supina dici potest. quemadmodum explicant Panor. Fel. & Dec. in d. c. 2. gl. in l. 1. ff. de receptat. Roman. consil. 473. Hac tamen in parte missam faciemus quæstionem illam, quando iuris ignorantia excuset quem à pœna, à damno, vel ab alijs, quæ iure sunt à subditis agenda, tractaturi tantùm de ignorantia quo ad excommunicationis censuram, an ea ignorans ligari valeat. Etenim an verè excommunicatus, si huius excommunicationis inscius celebrauerit, sit puniendus, vel sit irregularis, & an collatio beneficij ei facta valida sit, scripsimus superius in §. 7. nu. 3. & in §. 6. nu. 9. obiter etiam de ignorantia culpabili aliquot adnotauimus in reg. possessor. 2. part. §. 7. num. 7. de reg. iur. Igitur ad quæstionis resolutionem distinguere oportet excommunicationem hominis, ab excommunicatione iuris, nam præmissa Canonica monitione iuxta constitutionem c. sacro. eod. tit. potest quis absens & ignorans excommunicari ab homine. text. in c. cùm sit Romana. §. vlti. de appellat. glo. & inibi Panorm. & alij in capi. Apostolicæ. de Cler. excom. ministr. not. Paul. Castr. in l. absenti. ff. de don. & in l. si absenti. ff. de acquir. poss. Quo quidem casu excommunicatio quo ad vinculum etiam in ignorātemignorantem & inscium propriũproprium effectum operatur, sicut cōmunicommuni omnium sententia decisum est post gl. in d. c. Apostolicæ. de excōmunicationeexcommunicatione lata iure communi, siue tractemus de ipsius excommunicationis effectibus quo ad vinculũvinculum, siue quo ad pœnas iure statutas, tunc profectò ignorantia reddet quem immunem & liberum, cùm Iuris Communis ignorantia iusta sit, & iure quem piam excusare valeat, non aliàs. quod ab omnibus his colligitur, quæ solent tradi de ignorantia iuris. atque in specie admonent Ludoui. Gomes. in reg. de subrog. collit. q. 7. Adr. in 4. sentent. in tract. de clauibus. quęstione 3. vers. ex his aliter. & vers. fortassis. & statim ampliùs probabitur. Quibus quidem perpensis apud Romanam curiam forensis vsus obtinuit excommunicationem ab initio & die constitutæ pensionis indictam ea conditione, si pensio soluta non fuerit, ligare ipsum, qui ad pensionem soluendam tenetur, si per seipsum eidem pensioni consensit, etiamsi literæ, quibus pensio constituitur, nondum fuerint ostensæ, & per specialem demonstrationem cognitæ, quòd si quis per procuratorem pensioni consenserit, & intra diem præfinitum eam nōnon soluerit, minimè afficitur excōmunicationisexcommunicationis sententia, donec literę, quibus pensio fuit constituta, sibi fuerint cognitæ, & solenniter ad solutionem pensionis ostensæ. quod expressim tenent Guliel. Chassador. decis. 2. titu. de pensio. super reg. Cancel. & decis. 12. de rescript. & Hic ro. Gigas de pensionibus. q. 94.

In summa, sententia excommunicationis latæ à Canone, tunc demum ignorantem nōnon ligabit, cùm ea Canonis & iuris ignorantia ipsum legis transgressorem à mortali culpa excusauerit. Quod Adr. in d. q. 3. nōnon semel admonet. tradit optimè Alfons. à Cast. de potest. leg. pœnalis. lib. 2. c. 14. versic. prima propositio. Superius etenim ostendimus, non aliter quàm pro mortali culpa censuram istam esse infligendam, vel à iure inflictam censeri. Quod obseruandũobseruandum est ad huius quæstionis integram cognitionem ex dictis & traditis in d. reg. possessor. 2. parte. §. 7. nu. 7. passim iuris vtriusq;vtriusque Docto. aliquot in specie tradidêre, quę necessariò sunt explicanda.

Primùm etenim quæritur, quid de excommunicatione lata per statutum alicuius prouinciæ speciale. & tex. in c. 2. de constit. isto lib. decreuit, non ligari ea excommunicatione ignorantes. Statutum enim est quid facti, cuius ignorantia præsumitur, & regulariter absque culpa contingit. Sic etenim obtentum est in d. c. 2. & in l. vlt. ff. de Decret. ab ord. fac. l. generali. C. de tabul. lib. 10. Qua de re optimè in pulchro casu tractat Matthæ. Affl. in consti. Neap. Rubr. 10. num. 8. lib. 1. & Henri. Bottęus in tracta. de Synodo. 3. par. artic. 2. nu. 35.

Scribit tamen Bernard. in d. c. à nobis. excōmunicationemexcommunicationem

8

^† speciali statuto latam pro actu iam lege diuina damnato, statim afficere, & ligare eius actus auctores, etiam ignorātesignorantes, cùm sit satis, eos scire, actum illum damnatum esse, vt excommunicatione pro eius pœna statuta ligentur. siquidem minimè necessarium est, quòd quis habeat scientiam pœnæ lege aliqua statutæ, vt ipsam incurrat agens actum alio qui reprobum. Sed satis est, quòd sciat, vel scire teneatur, actum illum illicitum esse. & sanè Anto. Abb. & Felin. in dict. ca. à nobis. hanc opinionem glo. veram esse censent in alijs pœnis præter excommunicationem, in qua contrarium iure respondendum fore existimant tenentes, excommunicationem statuto speciali latam pro actu, etiam iure diuino & humano damnato, minimè afficere ignorantes, qui huius pœnæ ab eodẽeodem statuto latæ, ignorantiam habent. Hanc opinionem gl. in genere tenent Bart. col. 7. vers. 2. quæro. & ibi Bal. in l. 1. C. de sum. trinit. col. 13. versi. circa maleficium. |

p. 889

& alij relati per Iaso. inibi. col. 5. versi. secundò subtilius. & Henric. BottæũBottæum de Synodo. 3. part. art. 2. num. 17. quorum opinioni suffragatur l. vulgaris. §. si quis. ff. de furt. & in l. scientiam. §. si quis. ff. ad l. Aquiliam. eidem sententiæ quo ad quamlibet pœnam accessêre Alber. in 1. par. statut. q. 15. & 3. parte. qu. 1. & Anchar. in rep. c. Canonum. 12. q. de constitu. & in d. c. vt animarum. 5. oppositione.

Contrariam assertionem probare conantur in vniuersum quo ad pœnam quācunq;quamcunque Ioan. Andre. Domi. & alij in d. c. vt animarum periculis. de constitu. in 6. Anton. in c. 2. colu. 4. de const. & ibi Felin. nu. 6. versi. tertia conclusio. Rota in nouis 444. Huic opinioni eius auctores illud conantur aptare fundamẽtumfundamentum, quod ab eodem capit. vt animarum periculis, colligitur, nempe statutum pœnale non afficere ignorantes. & agit ille text. de statuto prohibẽteprohibente furtum, id est, rem, iure diuino & humano prohibitam. Illa verò cōstitutioconstitutio in prima eius parte, dum hanc decisionem exponit, generalis est, nec tantùm de excommunicationis sententia tractat: imò generaliter constituit, statutum Episcopi non ligare ignorantes. Idcircò inde constat, Episcopi statutum nequaquānequaquam ignorantes, quo ad pœnam quamcunque afficere. His accedit, quòd animus & voluntas distinguunt delicta. c. cum voluntate. de sent. excom. l. qui iniuriæ. ff. de furtis. l. verum. in prin. ff. eo. tit. l. quod Reipublicæ. ff. de iniur. ex quibus & alijs, quę missa facimus, huic sententiæ subscripsêre Ioan. Crottus. in d. c. vt animarũanimarum periculis. in fi. principij. & Ias. in d. l. 1. num. 31. in 1. lectione. & in 2. lect. nume. 70. asseuerans, hanc opinionem in iudicijs pronunciandis seruandam fore. quod & Cynus ibidem priorem opinionem sequutus asseuerauit. & pręter hos Henri. Bottæus in d. artic. secundo. nu. 17. itidẽitidem profitetur, in iudicijs hanc sententiam tenendam esse, quam & æquiorem existimat Panor. in d. c. à nobis. Non me latet, hanc controuersiam satis esse difficilem, & tamen liberè quid hac in re sentiam, minimè verebor exponere constanti animo professus, errorem esse admodum manifestum, quo iuris vtriusque Doctores in hac disputatione vtuntur, censentes

9

^† nōnon posse puniri pœna legis vel statuti, eum, qui huius pœnæ inscius & ignarus sit. etenim aut ipse fallor, aut hæc est maxima, ne dicam pudenda oscitantia. Quæram equidem libẽterlibenter ab huius erroris auctoribus, an sit puniendus pœna legis communis, specialem pœnam adulteris constituentis, aut incestis, aut furibus, qui adulterium, incestum, aut furtum commiserit, sciens, se id scelus agere, inscius tamen probabili ignorantia, pœnæ statutæ, quia rusticus aut fœmina, qui non tenentur legis huius pœnalis scientiam habere, nec ad criminis huius commissionem peritiores consulere? & profectò negare nequeunt, nam & ipsi hoc passim fatentur, in hunc ita delinquentem infligendāinfligendam esse Iuris communis pœnam. ergo satis est, ad pœnam legis, quæcunque ea sit, quod actus alioqui Iure diuino vel humano, quod quis scire tenetur, prohibitus sit: nec erit necessariũnecessarium, quòd ipse delinquens aut agens contra legem sciat, hanc vel illam pœnam pro eo actu constitutam esse, quòd si dixeris, in hoc casu, de quo modò interrogauimus, teneri quempiam consulere peritiores, & scire leges pœnales, quæ à Republica Iure Communi statutę sint. Idem erit dicendum, & quo ad leges municipales, & statuta prouinciarum, nam licet facilius excuset, aut præsumatur ignorantia iuris municipalis, quàm Iuris Communis, & generalis: tamen quoties quis consulere peritiores tenetur, ita pariq́ue ratione consulere debet eos, & ab eis facillimè instrui potest super legibus municipalibus, ac super iuris Communis constitutionibus. Rursus & ipse quęrāquęram, si quis crimen aut actum sola municipali lege prohibitum commiserit, sciens, eum actum lege municipali vetitum esse. & tamen inscius sit pœnæ aduersus agentem statutæ, an & hic sit puniendus pœna statuti? & denique opinor, neminem ita obtusæ mentis esse, qui negare sit ausus, hunc pœna legis municipalis puniendum fore, quòd, si necessarium non est, vt delinquens puniatur, quòd is scientiāscientiam habeat pœnæ pro ipso delicto statutæ. Sed erit satis, quòd sciat, vel scire debeat, actum, quem agit malũmalum esse, & illicitum: constat euidẽtereuidenter, quoties municipalis lex prohibet actum alioqui Iure diuino vel Communi damnatum, & pœnam addit, minimè excusari ab hac pœna eum, qui ignarus huius legis municipalis actum prohibitum egerit, cùm is sciens, illum esse damnatum & improbum, nihilominùs fecerit eundem, siquidem tantùm ei deficit scientia pœnę statutæ, quæ, vt dixi modò, necessaria non est. Sed, quo apertiùs perstringam, & probem, nōnon esse necessariam scientiam pœnæ legibus statutæ pro crimine, vt eius auctor eadem pœna puniri possit, ita quidem argumentor.

Hæc scientia aut exigit, vt legis transgressor verè dicatur criminis Reus, vel vt is pœnę legis visus sit consentire, quo rectiùs puniri valeat, & iustiùs, nam ad pœnam tenetur delinquens naturali quadam obligatione, quæ ex consensu delinquentis procedit. l. Imperatores. ff. de iure fisci. l. 1. §. bestias. ff. de postulan. Authent. de non alienand. §. quia verò Leonis. notant Bartol. in l. ex hoc iure. ad finem. & ibi Iaso. ff. de iusti. & iur. text. in l. vltim. C. de colla. funda. patri. lib. 11. Angelus, Paulus, & Iaso. in l. si tibi. §. quædam. ff. de pact. Quorum omnium sententia eò tendit, vt

10

^† obligatio, quæ ex delictis oritur, naturalis sit, & à consensu in legalem pœnam procedat. Etenim partim expressè id asseuerant, partim tacitè ex præcitatis auctoritatibus, quibus consensus in pœnam |

p. 890

significatur, deducentes, obligationem ex delictis naturalem esse. Quam opinionem ita intellectam communem esse testatur, eam sequutus Gomes. in §. omnium. 1. colum. Insti. de act. contra glo. in §. ius autem. Inst. de Iure naturali gent. & Ciuili. quam inibi Ange. & alij reprobant. Consensus autem in pœnam legis non potest procedere ab eo, qui eiusdem pœnę legalis ignorantiam habet, cùm nihil consensui magis aduersetur quàm error. l. si per errorem. ff. de iurisdict. omn. iudic. l. error. C. de iuris & fact. igno. sed si nulla ex his rationibus omninò locum obtineat, cùm alia verè dari nequeat, facillimè quis colliget, non esse necessariam scientiam pœnæ legalis, vt quispiam legis transgressor ea puniri possit. Ostenditur verò hoc ipsum, quia prior causa satis est impertinens, nec ad rem cōducitconducit, cùm per ipsius legis prohibitionem simplicem manifesta sit voluntas legislatoris, quæ sibi subditos obligat naturali quadam obligatione, vt eidem legi obtemperent, alioqui culpam & pœnam legũlegum transgressoris subituri. quod sat est ad constituẽdosconstituendos ciues, & Reipublicæ subditos in ea mora, quæ veros transgressores legis efficiat.

Secunda verò causa longiùs erit repetenda, etenim falsum esse censemus, obligationem naturalem ex delictis à consensu oriri: siquidem præter alia, quæ statim explicabimus, nihil magis alienum est ab ipsius delinquentis animo, quàm in legis pœnam consentire, vel inde aliquam obligationem contrahere, cùm nec de hoc cogitauerit, imò existimauerit, se à pœna vel fuga, vel aliter immunem & liberum fore. nam & S. Thom. in 4. senten. dist. 18. q. 2. art. 5. ad 2. q. inquit, pœnæ principiũprincipium extra nos est, nec requiritur ad pœnam, quòd sit voluntaria. imò magis de ratione pœnę est, cōtracontra voluntatem esse, sed & Bart. in d. l. si tibi. §. quædam. expressim asserit, nullum adesse consensum huic obligationi, quæ ex delicto nascitur. Socyn. item in l. certi condictio. in princip. numero secundo. ff. si cert. peta. scribit, dubiũdubium esse, quòd obligatio naturalis in delictis à consensu procedat. Ad hæc diuus August. lib. 1. retract. c. 15. cuius Gratianus

11

^† meminit in c. 1. 15. q. 1. cùm dixisset, peccatum non posse esse nisi voluntarium, secùs esse subdit de pœna peccati, quasi ab ea ignorante, & nolente contrahatur. Ita quidem induxit hunc locum Fortu. in l. legitima. ff. de pact. num. 19. ad hanc opinionem. verba Augustini hæc sunt, vt & obiter intelligamus verum sensum textus in d. c. 1. itẽq́;itemque definitionem peccati, de qua diximus: peccatum est voluntas retinendi vel consequendi, ꝙquod iustitia vetat, & vnde liberum est abstinere. Propterea vera est, quia id definitum est, quod tantummodò peccatum est, non quod est etiam pœna peccati. Nam quando tale est, vt idem sit & pœna peccati, quantum est, quod valet voluntas sub dominante cupiditate, nisi fortè si pia est, vt oret auxilium? Hæc August. qui parum nostræ disputationi suffragatur, cùm pœnam peccati appellet, & intelligat vitium illud nostræ naturæ per peccatum primi parentis corruptæ & solutæ à iustitia illa originali, quam primus homo in sua creatione sortitus fuerat. Hoc enim vitium carnis est cōcupiscentiaconcupiscentia, quæ pœna dicitur, & est originalis peccati. Soluta namque originalis iustitiæ Harmonia, concupiscentia, seu lex peccati in membris nostris dominans, effrenes efficit vires sensitiuas, vt iam sensus & cogitatio hominis prona sint ad malum ab adolescentia sua, caroq́ue concupiscat aduersus spiritum, & spiritus aduersus carnem, inueniatq́ue homo aliam legem in membris suis repugnantem legi mentis suæ, teste Paulo, qui ad Rom. capitu. septimo, inquit: Video autem aliam legem in membris meis repugnātemrepugnantem legi mentis meæ, & captiuantem me in lege peccati, quæ est in membris meis. Est igitur concupiscentia carnis, peccati originalis pœna, & ea dicitur per tropum, & figuram peccatum: siquidem licet iuxta Catholicam definitionem per BaptismũBaptismum omninò tollatur peccati culpa, nec vllus maneat culpæ reatus, & sic tollatur peccatum illud originale, quod voluntate primi parentis volũtariumvoluntarium est, & nobis omnibus hæreditariũhæreditarium, manet tamen illius peccati pœna etiam post Baptismum: & sic carnis concupiscentia, & fomes ille peccati: quæ quidem concupiscentia carnis, peccatum dicitur modo quodam dicendi, & tropologicè, quia vel facta est peccato, cùm carnis concupiscentia à peccato primi parentis in pœnam illius processerit, vel quia peccatum ipsa facit, si quis voluntate & consensu ei succumbat. verè autem ipse fomes ipsa carnis concupiscentia peccatum non est, vt propriè peccatum dicitur culpa, & Dei offensa, quam voluntas nostra Dei præceptum transgrediendo committit. quemadmodum eleganter diuus Aug. explicat lib. 1. ad Bonifacium, contra duas Epistol. Pelagianorum. c. 13. sic enim ait: Dicunt etiam, Baptisma non dare omnem indulgentiam peccatorum, nec auferre crimina, sed radere, vt omnium peccatorum radices in mala carne teneantur, quasi rasorum in capite capillorum, vnde crescant resecanda peccata. quis hoc cum Pelagianis, nisi infidelis affirmet? dicimus enim, Baptisma dare omnium indulgentiam peccatorum, & auferre crimina, non radere, nam & istāistam similitudinem comperi suæ illos adhibere calumnię, tanquātanquam nos sentiamus, atq;atque dicamus. Sed de ista cōcupiscẽtiaconcupiscentia carnis falli eos credo, vel fallere, cũcum qua necesse est, vt etiam baptizatus, & hoc, si diligentissimè proficit, & spiritu Dei agitur, pia mente confligat. Sed hęc etiamsi vocatur peccatũpeccatum, non vtique, quia peccatum est, sed quia peccato facta est, sic vocatur, sicut Scriptura, manus cuiusque dicitur, quòd manus eam fecerit. |

p. 891

peccata autem sunt, quæ secundum carnis cōcupiscentiamconcupiscentiam, vel ignorātiamignorantiam, illicitè fiunt, dicuntur, cogitantur, quę transacta etiam Reos tenent, si non remittantur, & ista ipsa carnis cōcupiscẽtiaconcupiscentia in Baptismo sic dimittitur, vt quanquam tracta sit à nocẽtibusnocentibus, nihil noceat renascentibus. Hactenus Diuus Augustinus ita intelligens illud Pauli ad Romanos, capite 7. Si enim quod nolo, malum id ago, iam non ego operor illud, sed quod habitat in me peccatũpeccatum. eiusdem Pauli capite sexto. non regnet peccatum in vestro mortali corpore, vt obediatis concupiscentiæ eius, nec exhibeatis membra vestra arma iniquitatis peccato. Ecce Paulum pręcipere, quòd non regnet concupiscentia, & sic peccatum, & quòd illi non obediamus. non tamen præcipit, vt non inhabitet peccatum in nobis, nam & ipse c. 7. statim subiunxit. Scio enim, quòd non inhabitat in me, id est, in carne mea, bonum. idem Augustinus in alijs multis locis eandem doctrinam & distinctionem repetit, quemadmodum aduersus impium Luther. tradidêre Ioan. Rofen. articulo 2. Ioannes Bonderius in compendio concertationum. tit. 1. art. 6. & sequentibus. Alfonsus à Castro de hæresibus. in verb. præceptum. Dominicus à Soto de natura & gratia. lib. primo. capit. 11. & sequentibus. & super Epist. Pauli ad Roma. cap. 6. & 7. probantes multis auctoritatibus contra Lutherum, post Baptismum legitimè susceptum, in totum tolli originale peccatum ita, vt in renato nullum remaneat contagij originalis malum, quod veram habeat rationem culpæ, etiam si Lutherani contendant, concupiscentiam illam carnis, quę & in sanctis viris, in quocunque vitiorum genere conflictatur cum ratione, esse veram culpam, morteq́ue æterna dignam. quod equidem dogma impium est, & hæreticum. Etenim & Synodus Tridentina sessione 5. Canone 5. hanc hęresim omninò damnauit. manet autem baptatis in Christo Iesu carnis concupiscentia ad agonem & certamen, atque vt eis in exercitium sit, vincentibusq́ue ad coronam. Nec per illud præceptum, Non concupisces, prohibita est carnis hæc concupiscentia, quæ in omnibus hominibus etiam post Baptismum manet absque eo, quòd culpa sit, & eis imputetur in peccatũpeccatum. Sed prohibetur interior voluntatis affectus & consensus, succumbens carnis concupiscentiæ, qui verè peccatum est, & propriè ad culpam pertinet. Hæc obiter adnotauimus ad verum sensum eorum, quæ Gratianus ex diuo August. scripsit in d. cap. 1. 15. q. 1. nam cùm August. tractauerit de pœna peccati originalis, quod voluntarium fuit ex primi parentis voluntate, & nobis omnib. hæreditarium, eamq́;eamque distinguat à peccato, propriè, quod voluntarium est, tametsi fateatur, pœnam istam quandoque dici peccatum, & id impropriè, non potest commodè induci ad propositæ conclusionis probationem, siquidem longà alia est ratio eorum, quæ diuus Augustinus tractat. sicuti ex prænotatis constat.

Sed & hæc conclusio, quòd nullus detur cōsensusconsensus ipsius delinquentis ad pœnam delicti. probatur auctoritate Angeli, Pauli, & Iasonis in d. §. quædam. dum asserunt, consensum illum, quem ipsi dixêre, in delictis contingere ad pœnam, non esse verum consensum, sed fictum, quòd si verus consensus hic non est, sed fictus quidem, profectò cōstatconstat, delinquentem nusquam in delicti pœnam consensisse. Id etenim hi Doctores fatentur, qui ad fictionẽfictionem consensus confugiunt. Fictus autem cōsensusconsensus ipsi legi, quæ finxit, tribuendus est, nōnon veritati. atque ideò verè consensus non potest constitui, præsertim, quia nulla ratio est, quæ legem cōpellatcompellat, aut inducat ad fictionem istam constituendam. Cùm tamen ad fictiones constituendas, causa vel æquitatis, vel alterius iuris necessaria est, ne quid temerè lex per fictionem fecisse videatur, vt traditum est à Iuris vtriusque Doctoribus in tractat. de fictionibus. etenim absq;absque fictione lex ipsa secluso delinquentis cōsensuconsensu potest eum ad pœnam delicto & crimini condignam obligare. Rursus & idem Bar. in l. 1. nu. 10. ff. de condict. indeb. expressim asserit, in delictis obligationem ad pœnam oriri, & naturalem, non ex consensu delinquentis, sed ex legis naturalis auctoritate.

Ex quibus ipse opinor, communi omnium sententia diffinitum esse, obligationem cōtractamcontractam ex delicto, naturalem esse. quemadmodum Bartol. & Docto. notant in d. l. ex hoc iure. & in d. §. quædam. Bar. in d. l. 1. ff. de condict. indeb. & tamen hæc obligatio à consensu delinquentis minimè procedit. quod præter Bartol. in dict. §. quædam. & in d. num. 10. & alios, quorũquorum modò mentionẽmentionem fecimus. probat optimè Fortun. Garsias in l. legitima. ff. de pact. nu. 19. nec inconuenit, obligationem naturalem oriri absque consensu, cùm id multis probetur, & manifestum sit, quæ Bart. in d. l. 1. nume. 10. adducit. & idem latiùs in l. Iulianus. ff. de condict. indeb. numer. 26. cuius exempla sunt in specie consideranda. sed in delictis obligatio ideò naturalis dicitur, quia ęquitas, & Reipubl. vtilitas, quæ ratione naturali consideranda sunt, dictant, punienda esse delicta per leges, quibus iure naturali tenemur obtemperare vbi verò adest æquitas, & naturalis ratio, inibi & naturalis obligatio iure constituitur. l. Stichum. §. naturalis. ff. de solutio. l. cùm amplius. §. is natura debet. ff. de reg. iur. atque ita est intelligenda opinio illa, quæ dictat, ex delictis naturalem obligationem oriri. quam communẽcommunem esse fatetur Fortu. in d. l. legitima. ff. de pact. nume. 14.

Non oberunt huic sentẽtiæsententiæ loci, quorũquorum modò meminimus, & ad id citati, vt ex eis constaret, delinquentem in pœnāpœnam lege constitutam, |

p. 892

consentire, nam, & si id ita expressim dictum foret, esset is modus dicendi impropriè, ac per quandam significationem latissimam intelligendus: sicuti dicimus, aliquem seipsum occidisse, quia periculo, vnde mors sequuta fuit, se ipsum obtulit, & tamen absque vllo consensu se occidendi, imò nihil magis, quàm mortem exhorrescens. Maximè, quę in contrarium adducta fuêre, ita accipienda sunt, vt ipso facto, & denique ipsius criminis actu delinquens censeatur seipsum pœnæ subdidisse, non quidem consensu proprio ad pœnam, sed consensu ad delictum, quod legum seueritate, & Ciuili disciplina ratione quidem naturali pœna sequitur, atque ita in hunc sensum tendit, quod libro 1. de finibus, scribit Cicero de his, qui debilitati obiecta specie voluptatis, tradunt se libidinibus: sępè etiam, inquit, legum, iudiciorumq́;iudiciorumque pœnis obligantur. Accedit ad hoc opt. text. in l. à Reo. §. quod vulgò. ff. de fideiussor. quo in loco huius fit mentio naturalis æquitatis, quæ suadet, delicta puniri. Siquidem & præter alia, æquum est, non tantùm delinquentem obligari ad pœnam legis, sed & ad satisfactionem damni, quod proprio crimine priuato, vel Reipublicæ intulit. l. non solum. §. 1. ff. de iniur. l. bona fides. ff. deposit. sic sanè & rationẽrationem naturalis obligationis in delictis expendunt Paul. Castrensis in d. l. ex hoc iure. nu 34. & 15. Socyn. in Rubr. ff. de verbo. oblig. 2. col. Fit igitur ex his, non esse necessariam scientiam pœnæ legalis, vt delinquens ea puniri iustè possit, eiusq́;eiusque obligationem contrahat. Multa verò, quæ de obligatione ad pœnāpœnam legalem tradi poterant, hic missa facimus. Poterit enim quis ea legere apud Alfonsum à Castro, lib. 2. de potesta. legis pœnalis, qui potissimum tractat, obligationem naturalem in ipso delinquente cōstituiconstitui ad legis pœnam subeundam.

Hinc denique glo. Bart. & huius opinionis auctores sequutus, verum esse censeo, posse puniri pœna statuti municipalis, vel Episcopalis constitutionis eum, qui inscius, & huius pœnæ ignarus, crimen lege diuina prohibitum, vel humana vniuersali commiserit, cùm Iuris diuini, vel humani generalis constitutio specialis pœnam addiderit. Quam sententiam communem esse fatetur, eam probans Carol Molin. in consuetud. Parisiensibus. §. 30. quastione 41. colum. 1. & hæc generaliter dicta sint. nam & generaliter Scot. in 4. sentent. dictinct. 6. quæstio. 8. hanc vltimam opinionem sequitur saltem, vbi actus est Iure diuino damnatus. Cæterùm de excommunicatione etiam indicta ob crimen alioqui Iure diuino vel humano vniuersali damnatum, per speciale alicuius diœcesis statutum, auc constitutionem, quòd ea minimè ligetur, qui hanc pœnalem constitutionem ignorauerit, eiusq́ue sit inscius, responderunt Anton. Abb. & Felin. in d. c. à nobis. Syluest. in verbo, excommunicatio. 2. notabil. 3. Ioan. Maioris in 4. sentent. distinct. 18. quæstione 4. colum. penult. Rursus & idẽidem Syluest. in verbo, ignorantia. §. 8. Ioan. Drie. de libert. Christ. libro 2. cap. ex supràdictis. pagina 246. in hoc ipsum declinat Adria. in 4. senten. tracta. de clauibus. quæstione 3. versiculo, sed magis dubium, & est communis opinio, vt eam sequutus asserit Ioan. Crottus in capit. vt animarum periculis. in principio. colum. penult. de constitu. in 6. qui textus pro huius sententiæ decisione passim ab omnibus citatur. sed ipse non video, qua ratione possit excommunicationis pœna distingui ab alijs: nec enim est necessarium ad excommunicationem, quòd, qui ea ligandus est, huius pœnæ scientiam habeat, siquidem absens & ignorans excommunicari potest, quemadmodũquemadmodum iam hoc in §. admonuimus. Idcircò satis est, quòd sciam, actum istum damnatum esse, vt iustè liger, pœnis iure statutis contra agentem illum, tametsi omninò sim incertus, quæ nam pœna sit iure in eo casu statuta, atque ideò mihi non placet hæc opinio Anto. Abb. & aliorum. Denique sequor in hac specie gloss. in d. ca. à nobis. quæ etiam de excommunicatione tractat: & huius sententiæ auctores itidem erunt hi, qui gloss. indistinctè sequuti fuêre, quos modò citauimus. Non oberit text. in dict. ca. vt animarum periculis. quippe, qui omninò sit distinguendus in duas partes, quarũquarum prior generalis est, & diffiniuit, statutum Episcopi minimè ligare ignorantes, qui probabili & iusta fuerint affecti ignorantia. In hac autem parte nequaquam ponit illa constitutio exemplum in statuto prohibente, & puniente actum Iure diuino damnatum quo fit, vt congruè text. ille admittat distinctionem gl. in d. c. à nobis. quia, vbi actus alio qui illicitus statuto Episcopi punitur, ligātuligantu statuti pœna omnes, qui sciunt, vel scire debent, actum illum illicitum esse, quamuis ignorent statuti pœnam. At posterior eius cōstitutionisconstitutionis pars, dum exemplum subijcit de statuto Episcopi puniente furtum, & sic actum iure diuino & naturali illicitum, non de ignorantibus, sed de non subditis loquitur, qui puniendi non sunt, nec ligantur pœna statuti, etiam actum illicitum punientis. Sic sanè illa cōstitutioconstitutio intelligenda est, vt minimè refragetur opinioni gl. in d. c. à nobis.

Præter hæc considerandum est, ignorātiamignorantiam

12

^† iustam, inuincibilem, & probabilem, non alia ratione excusare, quàm quòd efficiat actum inuoluntarium quo ad eius malitiam. & verè non poterit aliunde assumi vis, & effectus ignorantiæ, siquidem agitur nunc de peccato & de pœna, qua ratione culpæ ac peccati iure infligitur. quod palàm probat textus in capit. secundo, de constitution. dum illam regulam, rem, quæ culpa caret, in damnum vocari non conuenit, ad ignorantes retulit. Nihil autem potest esse peccatum, nisi sit voluntarium. id |

p. 893

verò, quod procedit ex ignorantia inuincibili, non est voluntarium, ergo illud non est peccatum, quod ex Augustino superius ostendimus, & constat ex Aristotele, tertio EthicorũEthicorum, capitu. 1. diuo Thoma prima secundę, quæstio. 76. omnibus eius. quæstio. articulis. quibus consentiunt iura, quæ passim ad consensum scientiam exigunt, & ignorantiam, ac errorem consensui contrarium esse censent. Dicitur sanè inuoluntarium, quod ab ignorantia procedit, non quidem ex eo, quòd illud non processerit à voluntate, & fuerit volitum, nam verè actus is voluntati tribuendus est, sed dicitur actus inuoluntarius, quia est contra volitionem, aut nolitionem, quæ haberetur sine tali ignorantia. quod explicat Thomas in dicta quæstione septuagesimasexta, articulo 1. & 3. quod si verum est, ignorantiam non alia ex causa à peccato, & deinde ab eius pœna excusare, quàm quia ratione actus inuoluntarij, nulla sit operationi malitia. Consequitur manifestè, tunc solùm ignorantiam à pœna excusare, cùm fuerit inuincibiliter ignoratum id, à quo peccati & actus malitia pendet. Etenim hæc collectio manifesta est ex Aristotele in dicto capitulo primo, & capitulo quinto. Thomas in dicto articulo tertio, nam cùm ad ignotum non possit ferri voluntas. l. Labeo. ff. de supel. legat. & voluntas sit actio intellectus cognoscentis: nec quisquam dicatur velle, quod in mente non cogitauit. Baldus in l. de quibus. columna quarta. ff. de leg. patet, ignorantiam excusare à culpa, & à pœna, eius ratione indicta, vbi illud, quod ignotum est, ad malitiam actus pertinet, & rursus non excusare, si ignorantia non sit eius, quod ad malitiam actus attinet, quia in hac specie ignorantia non constituit inuoluntarium, nec est causa causalis illicitæ operationis. Hoc ipsum & Diuus Thomas in dicto articulo primo eleganter exponit. Igitur oportet expendere, an in eo, qui furtum committit, sciens illud Iure diuino & humano vniuersali damnatum esse, ignorans tamen, pro eo crimine Synodica Episcopi constitutione latam esse censuram excommunicationis, ignorantia contingat circa id, quod peccati & actus malitiam constituit, & à quo malitia tota peccati pendet, profectò non possum mihi aliud persuadere, quàm quod modò significabo. Existimo equidem, furtum à constitutione Synodica Episcopi puniri, deinde, in hoc exemplo furti malitiāmalitiam minimè propter istam ignorantiam cessare, nec totam, nec eius partem. vnde necessè erit asserere, ignorantiam pœnæ & excommunicationis nequaquam tollere malitiam actus per statutum puniti, id est furti, atque ideò minimè à pœna pro eo statuta, excusare.

Secundò principaliter hoc in tractatu quæritur, quid de excommunicatione lata per Canonem Romani Pontificis pro actu iure diuino damnato. & gloss. in dicto capitu. vt animarum periculis. in verb. statuta. sensit ignorantiam non excusare ab excommunicationis pœna. eandem opinionem facillimè admittent, qui sequuti sunt gl. in dicto cap. à nobis. & expressim tenent Syluest. in verb. excommunicatio. 2. notab. 3. Ioan. Maio. in 4. sent. distinct. 18. quæst. 4. colum. penultim. Ioan. Dried. de liber. Christia. pagina 246. Adria. in d. qu. 3. de clauib. versic. sed magis dubium. & vers. ex his, qui & hoc ipsum verum esse existimant, etiam vbi ignorantia Iuris humani & Pontificij probabilis sit, vt hinc tandem excludant Angeli distinctionem, qui in verb. excommunicatio. 7. casu vltimo. hanc opinionem tenet in quibuscunque Canonibus, & constitutionibus Romanorum Pontificum, vel Episcoporum, quę communiter publicantur. & ita vulgò notæ sunt, vt sit crassa ignorantia, quæ in hoc contingat. Secus verò esse dicendum opinatur in constitutionibus, etiam Romani Pontificis, quæ non ita sunt publicæ, nec vulgò notæ, nec passim publicantur, quasi nullam faciat differentiam hic auctor inter constitutiones Romani Pontificis, & Episcoporum. Eandem distinctionem sequutus Angelum, tandem probat Syluester in verbo, ignorantia. §. 8. Ipse verò, quoties Romanorum PontificũPontificum Canones pœnam inferunt pro actu, alioqui Iure diuino minimè damnato, sed tantùm positiuo, arbitror ignorantiam iustam & inuincibilem huius ꝓhibitionisprohibitionis excusare à peccato, & pœna, nec in hoc est discrimen aliquod inter iura Romanorum Pontificum, & Episcoporum, etenim non ita facilè iusta & inuincibilis ignorantia contingit, nec præsumitur circa Romanorum Pontificum Canones, sicuti in Episcoporum statutis & constitutionibus: & tamen, si detur inuincibilis & iusta Canonum & legum Iuris cōmuniscommunis ignorantia, dubio procul ea excusabit à culpa, peccato, & pœna. Quod omnium consensu receptum est in c. 2. de consti. tradit optimè Alfons. à Castro. lib. 2. de potesta. leg. pœnal. capitulo 14. versiculo, prima propositio. quòd, si lex Pontificia pœnam excommunicationis inferat pro actu, iure diuino illicito, & damnato, tunc aut ignorantia cōtingitcontingit in hoc, an ille actus reprobus sit, & illicitus: quo quidem casu inuincibilis & iusta ignorantia planè à culpa & pœna excusabit, quod negari rectè non potest. Supina verò, & crassa ignorantia minimè ignorantem constituet immunem à culpa, nec à pœna, etiam in statutis Episcoporum & prouinciarum, nam in hoc nulla potest iure constitui differentia, sed si contigerit ignorantia non in eo, an actus prohibitus & illicitus sit, sed in pœna lege statuta: siquidẽsiquidem criminis auctor scit, actum prohibitum esse, & tamen ignorat, quę sit trāsgressoritransgressori indicta pœna, tunc siue ea ignorantia probabilis, iustáue sit, siue supina, parũparum ad rem conducit nec quo ad |

p. 894

leges & Canones Romanorum PontificũPontificum, nec quo ad Episcoporum statuta, cùm isthæc ignorantia nec constituat auctorem criminis inuoluntarium, nec ad actus malitiam pertineat, quæ satis alioqui cognita est ipsi delinquenti. Ex quibus vides Lector optime, quàm iniquè distinctio fiat inter excōmunicationemexcommunicationem latam à Romano Pontifice, & eius Canonibus, ac excommunicationem illam, quæ constitutionibus Episcoporum indicta fuerit.

Tertium, quod hac in parte commodè potest examinari, vnica tantùm conclusione cōstabitconstabit,

13

^† inuincibilis ignorantia iustáue, excusat ab illa peccati specie & grauitate, quæ ratione qualitatis ignoratæ iure constituitur. Ad huius assertionis cognitionem, quo facilius intelligatur, exemplum exponimus in eo, qui patrem occidit, ignorans, illum esse parentem eius, ita, quòd licet nulla contigerit ignorantia circa simplex homicidium, quod quidem voluntariè commisit, tamen ex ignorantia in qualitate, an ille pater eius esset, patrem occidit inuolũtariusinuoluntarius, quia, si cognouisset, illum esse proprium parentem, minimè eum occidisset. Huius etenim cōclusionisconclusionis ea est ratio, quòd ignorantia iusta & inuincibilis, ideò excuset à peccato, & illius pœna, quia constituit quem inuoluntarium, & excludit ab actu malitiam operis, à qua culpa procedit, sicuti ex Aristotele, diuo Thoma, & alijs, satis superius probatum est. Igitur, qua ex parte malitia operis causa ignorantiæ cessauerit, & ratione inuoluntarij, ea quidem & excusabit ignorantia à culpa & pœna, ob culpam indicta, nam, quemadmodum ignorantia eius, à quo solo pendet tota malitia operationis, excusat à tota peccati malitia: Sic ignorantia illius circumstantiæ & qualitatis, à qua partim malitia operis pendet, excusabit non à toto peccato, nec à tota malitia, sed tantùm ab ea malitia, & ab ea peccati specie, quæ deducitur ac constituitur ab illa circumstantia ignorata. Ita sanè Patriarcha Iacob dormiens cum Lya, putans illam esse Rachêlem, quæ sibi fuerat data in vxorem, excusatur omninò à peccato. Genes. capit. 39. ignorauit etenim, Lyam esse alienam ab eius coniugio, tota verò malitia peccati ab hoc pendebat: idcircò à toto peccato immunis est. Sed si quis cum aliqua moniali coierit, ignorans, illam esse monialem, sciens tamen, non esse propriam vxorem, non coiturus cum ea, si sciret, eam esse monialem, quamuis hæc ignorantia inuincibilis sit, non excusabit à peccato fornicationis, sed benè à peccato sacrilegij. Deniq;Denique hanc conclusionem principalem probat eleganter S. Thom. 1. 2. dist. q. 79. art. 1. & art. 3. & ibi Caie. Ioan. Dried. de lib. Christ. lib. 2. c. ex suprà dictorum consideratione. pag. 249. Alfo. à Cast. de potest. leg. pœn. lib. 2. c. 14. ver. secunda propositio. Car. Moli. in consue. Paris. tit. 1. §. 30. q. 41. & præter hos ex Iuris Ciuilis & Pontificij Professoribus, nec desunt auctores, nec legum aut Canonum decisiones, quæ ad hanc rem cōmodècommodè possint adduci. Est sanè text. hac de re opt. in c. si quis cum duabus. & c. si quis. & cap. quidam. 34. quæstio. 2. cum multis similibus, nam glo. per textum inibi, Bart. Alber. Baldus, & Angelus in l. si quis ignorans. ff. locat. scribunt, percutientem militem, vel magnatem, si ignorauerit eũeum esse talem, minimè puniẽdumpuniendum fore pœna statuta cōtracontra percutientẽpercutientem militem, vel magnatem, sed tantùm pœna percutientis priuatum. Quod satis probat Iurisconsultus in eo responso. idem probatur in l. item apud Labeonem. §. si quis virginem. ff. de iniur. vbi Alberic. etenim, si quis virginem aut matronam ancillari vestitam veste interpellauerit, ignorans, eam virginem aut matronam esse, nōnon tenebitur ea iniuriarum actione, qua teneretur, matronam aut virginem interpellans. Huc pertinet, quod adnotarunt gloss. Bald. & alij in capit. vnico. quibus mod. feud. amit. tit. 17. feudorum. & Doct. in capit. primo. quibus mod. feud. amitt. titu. 6. in pri. tenentes, vasallum non amittere feudum, si dominum offenderit, ignorans inuincibili & iusta ignorantia, eum esse dominum, vel si cum vxore domini adulterium commiserit, ignorans eam domini vxorem esse. Sic donatarius offendens donatorem, ignorans eum donatorem esse, non amittet rem donatam, nec ea priuabitur propter ingratitudinem. ex l. vlt. C. de reuo. dona. vbi Franc. à Ripa hoc ipsum probat expressim quęst. 21. quibus item accedit text. elegans in c. si verò. in 2. de sent. excom. quo probatur, nōnon incidere in Canonem, nec in eius excōmunicationemexcommunicationem eum, qui percusserit Clericum iusta & probabili ignorantia, ignorans eum Clericum esse. cuius decisionis passim apud vtriusque iuris professores mentio fit, præsertim in dict. l. si quis ignorans. & in l. si qua per calumniam. C. de Episco. & Cler. & in c. 2. de constitu. ex quibus apparet, prædictam assertionem communem esse.

Hinc multa inferri poterunt: primùm equidem constat, ignorantiam, etiam iustam qualitatis & circumstantię aggrauantis delictum, non excusari ab ipso communi delicto, nec ab eius pœna, nec à malitia, quæ à voluntate illud committendi deducitur. Hanc etenim minimè excludit qualitatis ignorantia, cùm in communi actus vitio minimè contingat. Hæc verò illatio satis probatur ex prænotatis. & deinde in l. eum, qui nocentem. §. si iniuria. ff. de iniur. quo in loco probatur, Sempronium agere posse iniuriarum, aduersus eũeum, qui existimans Titium esse, iniuriam ei irrogauerit. inquit enim Iurisconsultus: Certus sum ego, licet ille putet me alium esse, quàm sim, & ideò iniuriarũiniuriarum habeo actionem. idem probat text. in l. aut, qui aliter. §. si quis dum. ff. quod vi aut clàm. l. scientiam. §. sed si defendendi. ff. |

p. 895

ad leg. Aquil. qua in parte tractat de eo, qui causa vlciscendi lapidẽlapidem in TitiũTitium emiserit, & PetrũPetrum prætereuntẽprætereuntem percusserit, tenebitur siquidẽsiquidem non tantũtantum ad damnum l. Aquilia, sed & alia pœna: tametsi ad damnũdamnum tantùm lege Aquilia teneretur, si defendendi causa lapidem proiecisset: de quo statim tractabitur in specie.

Secundò patet ex his, nihil ad rem pertinere, nec quidquam excusare in delictis ignorantiam eius qualitatis, & circumstantiæ, quæ malitiam specialem non addit delicto: nam cùm delictum absq;absque ea qualitate, quæ ignoratur, perfectam eius criminis malitiam habeat, & voluntarium sit, nec de peccato tractetur puniendo ratione qualitatis ignoratę, constat planè ignorantiam istam nequaquam considerandam fore: probat hoc text. in l. doli verbum. §. si quis dolo. ff. de seruo corrup. l. falsus. §. qui alienum. & l. vulgaris. §. si quis æs. ff. de fur. vbi Bar. scribit in eo, qui aurum surripuit, æs surripere putans, contingere errorem in qualitate, quæ non facit cessare eundem animum furandi, quasi error contigerit in qualitate, quę speciem distinctam criminis non constituit, aut saltem non tollit eius defectus malitiam furti, de quo puniendo agitur: vt denique secùs esset, si quis vas aureum surripuerit, credens esse proprium, non alienum: etenim hîc contingit ignorantia in eo, quod ad malitiam criminis attinet. §. si is qui. & §. sed si quis. sub ea. l. vulgaris.

Tertiò infertur, ignorantiam qualitatis, & circumstantiæ, quæ delictum numero auget, & numero distinctum constituit, excusare à nouo, & alio delicto. text. optimus in dicta l. eum qui. §. cùm aliquis. ff. de iniu. cùm aliquis, inquit Paulus, filiumfamiliâs putat patrem familiâs, non potest videri iniuriam patri facere, non magis quàm viro, si mulierem viduam esse credat. Hæc & similia tradit inibi Iurisconsultus, cuius præter Docto. in eo loco, meminit Bart. in l. diuus. num. 5. ff. de sicar. Henric. post alios in dict. cap. si verò. in 2. de senten. excom. quæ quidem illatio satis probatur, si rationem ignorantiæ maturè consideremus.

Quartò hinc conuincitur, falsum esse, quod Bar. scribit in d. l. diuus. numer. 1. his equidem verbis: & ideò si quis furaretur vas consecratum, cùm putaret non consecratum: tunc inspicitur quod est sequutum, non quod putabat. sensit sanè Bart. hunc furem non tantùm furti crimen cōmisissecommisisse, sed & sacrilegium, atq;atque huius pœna puniendum: quod mihi nec placet, nec iure defendi poterit, si constituamus vera esse, quæ paulò antè, versic. tertium, explicuimus. nec Bartol. quidquam ad huius assertionis probationem allegat, præter text. in dicta l. vulgaris. §. si quis æs. qui eius opinionem minimè probat: sicuti apparet ex secunda huius quæstionis illatione, etenim si agimus de puniendo furto simplici, manifestum fit, non esse hunc errorem, vel ignorantiam, etiam inuincibilem considerandam: at si de puniendo sacrilegio tractetur, negari non potest, ignorantiam contigisse in ea qualitate, de cuius punitione agitur: & ideò eam ignorantiam excusare probatissimi iuris est.

Quintò colligitur ex prænotatis, ignorantiam cōtingentemcontingentem in eo, à quo tota malitia actus pendet, excusare quidem omninò à peccato, & culpa, ac demum à pœna, quæ ratione culpæ pro eo crimine legibus statuta est. Huic illationi suffragatur tex. in l. si cum seruo meo. ff. de iniur. si cum seruo, inquit, meo pugnum ducere vellem, in proximo stantem inuitus percusserim, iniuriarum non teneor. idem constat in dicta lege, scientiam. §. sed si defendendi. ff. ad l. Aquil. vbi Iurisconsultus respondet, proijcientem lapidem causa se defendendi in Titium, teneri tantùm lege Aquilia ad damnum, nōnon autem de percussione ad pœnāpœnam, si Sempronium prætereuntem percusserit: etenim actus defensionis à Titio aggressore licitus est: actus verò percussionis Sempronij, ipsaúe percussio quo ad Sempronium illicita: quia erat is innocens ab aggressione. Tota igitur huius actus malitia potuit contingere quo ad Sempronium, cuius ratione omninò fuit actio in uoluntaria propter iustum errorem, & ignorantiam, quo fit, vt à culpa, quam in hac disputatione ex malitia metimur, liber sit in præfata specie, qui lapidem causa defendendi emiserit: siquidem actus defensionis quo ad Titium licitus fuerit, percussionis autem in Sempronium illicitus, nisi ignorantia probabilis, & iusta, quoad hunc contigisset, culpamq́ue abesse fecerit: atque ideò tota hæc actio à malitia, culpa, & pœna iustissimè defenditur.

Sextò infertur quid dicendũdicendum sit in ea quæstione, quam Bartol. in d. l. si cum seruo. exposuit, & idem diffiniuit in l. respiciendum. §. delinquunt, ad fin. ff. de pœnis. scribens, quòd

14

^† si quis dolo volens occidere Titium, occiderit Sempronium, quem putabat esse Titium, dam nandus hic homicida erit lege Cornelia de sicar. & sic pœna ordinaria homicidij. idem tenent Andr. Iser. in constit. Neap. libr. 1. Rub. 13. de homicid. puniend. nume. 5. & ibi Matth. num. 23. quam sententiam probat, & veram esse censet Carol. Moli. in consuet. Parisien. ti. 1. §. 30. q. 41. nume. 153. tametsi Angel. in d. §. delinquunt. Floria. in d. l. scientiam. §. sed si defendendi. Ias. in l. 1. num. 18. ff. de legib. Ludouic. Carrerius in pract. crimin. tit. de homicidio. §. secundo, numero 57. Bart. Cæpola consil. 33. Ripa in dict. l. vltima. quæst. 21. C. de reuoc. don. teneant, hunc homicidam respectu occisi dolo caruisse, & ideò non fore puniendum corporaliter, sed extra ordinem arbitrio iudicis, quorũquorum sententia nōnon potest iure defendi: si maturè quæ prænotata sunt pensitemus: quis enim non videt hunc homicidāhomicidam animum |

p. 896

habuisse occidendi hominem, & in id crimen consensisse? vt tandem planè compertum sit, homicidium istud voluntarium fuisse, atque ideò homicidij pœnam huic infligendam esse: nec verum est, nec id recto iudicio congruit, quòd hic homicida dolo caruerit: nam & si verum sit, eum ignorasse quis fuerit occisus, & verè si sciret, qui is erat, non occidisset, hoc parum refert, quo ad generalem pœnam homicidij: cùm hîc non tractetur de puniendo eo, qui occidit Sempronium, aut Titium, sed qui hominem occidit, puniendus est. Alioqui sequeretur, esse necessariam scientiam specialem occisi, & eius cognitionem apud homicidam, vt is puniatur pœna communis homicidij: quia si cognouisset occisum, abstinuisset forsan ab homicidio, quod falsum est omnino: satis equidem est, quòd voluerit hominem occidere, & hominem occiderit, quamuis in persona errauerit, vt puniri iustè valeat pœna homicidij communis, quod voluntate, & actu commisit, nec circa id aliquam habuit ignorantiam, quæ actum reddat inuoluntarium, & præterea hic homicida in corpore non errauit: etiamsi errorem habuerit in cognitione personæ: intelligo autem nōnon contigisse in corpore errorem, quia hominem ipsum homicida occidit, in quem telum direxit: quasi fortassis admittenda sit Angeli opinio, vt locus detur pœnæ extraordinariæ, si quis volens occideret Titium, de cuius corpore, ac persona minimè habuit errorem, percusserit Sempronium, qui se medium obtulit incautus: etenim in hac specie potest dari aliqua discriminis ratio à præcedenti casu. Qua in re cogitandum esse censeo, & omnino perpendendam illationem primam, quam superiùs explicuimus ex l. eum qui. §. si iniuria. ff. de iniurijs. & in l. aut qui aliter. §. si quis dum. ff. quod vi aut clam.

Septimò hinc erit exquirenda, & examinanda, vera ratio decidendi ad textum, in capit. si verò in 2. de sentent. excommun. nam ex eo constat,

15

^† non incidere in excommunicationem latam à Canone contra percutientem Clericum, eum, qui etiam malo animo Titium percusserit probabili tamen ignorantia existimans Clericum non esse. Etenim quicquid alij scripserint, ea est propria ratio, quòd ignorantia contingens in eo, cuius causa excommunicationis pœna iure indicta est, omninò ab ea pœna excuset, quippè quæ actum effecerit, quo ad illam qualitatem inuoluntarium: tametsi non excuset ab ordinaria pœna percutientis quemlibet priuatum hominem: quæ quidem ratio satis perspicua est ex his, quæ modo latè tradidimus.

Octauò constat ex his intellectus ad textum in eodem capitul. si verò. nam si quis volens percuteret Titium Clericum, cui soli inimicus erat, sciens ipsum esse Clericum, percusserit Petrum Clericum, existimans Titium esse, erit hic percussor excommunicatus Canonis censura. Nulla siquidem in hac specie contingit ignorantia, quæ constituat percussorem inuoluntarium quo ad Clerici percussionem & iniuriam: quod probatur in dicta l. eum qui nocentem. §. si iniuria. atque expressim admonet Carolus Molinæus in dicto §. 30. quæstione 41. numero 152.

Nonò ad eiusdem capitis interpretationem deducitur vera Resolutio eius quæstionis, quam tradit gloss. in dicto capitulo, si verò. in verbo, ignorauerit, de illo qui percutere volens Martinum laicum, errans in persona, Titium Clericum percusserit, existimans illum esse Martinum laicum: nam glos. Alanum sequuta censet, hunc percussorem in Canonis excommunicationem incidere. idem notant Hostiens. ibi, & Syluest. in verb. excommunicatio 6. notab. 4. & tamen ab eadem decisione patet, contrariam sententiam veriorem esse: nec potest constitui congrua ratio differentiæ inter hanc quæstionem, & eam, quæ in d. c. si verò. per Romanum pontificem diffinita fuit: hic etenim percussor Titium Clericum percussit, ignorans illum esse Clericum, & deinde credens ipsum esse Martinum laicum: imò idem esset si sciret Titium Clericum esse, sed tempore percussionis existimauit, illum esse Martinum laicum: non equidem est excommunicatus, sicut nec ille qui percusserit Titium Clericum, cui inimicus erat, ignorans illum esse Clericum: vt in dicto capitulo, si verò. constat, atque ita contra Alanum tenuerunt ibi Tancredus, Innocent. Ioannes Andr. Anto. Anchara. Abb. & Henric. quorum opinio communis est, & probatur ex his, quæ superius explicuimus in hoc §. versic. tertium.

Decimò, perpensis omnibus his ego censeo, percutientem Clericum, etiamsi probabili ignorantia crediderit esse laicum, incidere in excommunicationem Canonis, quoties is eum animum habuit, vt nihilominus percuteret illum, si sciret eum Clericum esse: nam ignorantia ista non est in hoc casu causa actus inuoluntarij, & ideò nequaquam excusatà pœna canonis, quod eleganter sensit S. Tho. in d. q. 76. artic. 1.

Vndecimò planè apparet, responsionem, & decisionem text. in d. cap. si verò. minimè esse specialem in excommunicationis censura: nam idem erit in quacunque alia pœna, quæ legibus statuta sit propter aliquam qualitatem à delinquente iusto errore ignoratam: quemadmodum probatur ex his, quæ in dict. versi. tertium, latiùs adduximus: licèt Bartol. in d. l. diuus. ff. de sicar. cuius sententiam censet singularem esse, Felin. in dict. capit. si verò. ad finem. teneat in hoc speciale quid esse in excōmunicationeexcommunicatione, & pœnis spiritualibus: quasi secus sit in pœnis temporalibus: quæ quidem |

p. 897

differentia minimè procedit, nec iure probatur: si consideremus aliquot IurisconsultorũIurisconsultorum responsa paulò antè à nobis citata.

Duodecimò libet hoc in loco ex aduerso quærere, de illo, qui Titium laicum percussit, existimans eum esse Clericum? & glos. in dict. cap. si verò. opinatur, hunc percussorem esse excommunicatum propter animum, quem habuit, & voluntatem percutiendi Clericum: addit eadem gl. hoc ita esse intelligendum, vt hæc excōmunicatioexcommunicatio liget, donec scientiam is habeat veritatis: quæ quidem sibi non constat: nam semel ab ea constituitur excommunicatio, & hæc tollitur absque aliqua absolutione: quod est contra gloss. communiter receptam in Cle. 1. de decimis. in verb. donec. præsertim quia nullibi in iure traditur hæc ad tempus excommunicatio. vnde licet gloss. sequuti fuerint Hostien. Antoni. & Henric. in dicto capit. si verò. attamen Ancharan. Abb. & Fel. contrarium probant: & Frederic. consil. 13. gloss. itidem communiter recepta in capi. in audientia, de sentent. excom. cuius meminit Felin. in tract. quando conatus. fallent. 6. ex ea notans, quòd in censuris quo ad hoc, vt quis excommunicatione afficiatur, & ligetur, animus, nec conscientia læsa, nec conatus sufficit. est sanè maximum discrimen inter conscientiam læsam errantem circa obligationem ad culpam, & conscientiam errantem, ac læsam circa excommunicationem: si quidem ex errore conscientiæ de obligatione ad culpam, oritur culpa, quæ secluso errore non esset: is etenim qui errore deceptus agit aliquid, putans id esse contra præceptum, vel legem Dei, videtur eo ipso præceptum, & præcipientem contemnere: saltem contemptu quodam interpretatiuo, qui sufficiens est ad obligationem culpæ, vt scribit Thomas 1. 2. q. 19. artic. 5. in responsione ad 3. hic autem contemptus non est sufficiens, vt quis eo ipso sit excommunicatus, nisi à canone, vel à iudice excommunicetur: sicut sufficit, vt eo ipso sit culpæ mortalis reus. qua ratione qui actum aliquem fecerit conscientia læsa, existimans pro eo à iure fuisse sententiam excommunicationis inflictam, non erit ex hoc excommunicatus: tametsi teneatur propter suam conscientiam erroneam abstinere ab his, quæ sunt interdicta excōmunicatisexcommunicatis: vt explicat Alfons. à Castro lib. 1. de potest. leg. pœna. c. 5. vers. lex humana iusta. nec tamen erit irregularis, licèt cum hac conscientiæ læsione, & errore celebrauerit.

Decimotertiò ab his, quæ iam latè probauimus colligitur, ignorantiam inuincibilem, quæ iusta, & probabilis est etiam excusare à peccato & illius pœna eum, qui operam dat rei illicitæ. nam

16

^† ignorantia inuincibilis & iusta excusat omninò à peccato illo inuoluntario, quod oritur ex re ignorata: hic siquidem est proprius effectus ignorantiæ inuincibilis, vt ratione inuoluntarij excuset à peccato: hic verò effectus pari ratione datur, & obtinet in eo, qui dat operam rei illicitæ, vt in eo qui dat operam licitæ actioni. quod satis eleganter S. Tho. docet in 1. 2. q. 76. artic. 3. vbi expressim hoc ipsum notat Caie. scribens Iudam illicitè cognoscentẽcognoscentem ThamarnurũThamarnurum suam non commisisse incestum, etiamsi operam dederit rei illicitæ, quia ignorantiam habuit inuincibilem, sic & Iacob etiamsi causa delectationis vacasset actui coniugali, atq;atque ita daret operam rei illicitæ, cognoscens tamen Lyam, credens eius vxorem esse, minimè peccato fornicationis foret culpandus. NāNam cùm vtrobiq;vtrobique sit eadem causa, putà ignorantia inuincibilis, iusta, & inculpabilis, oportet vt in vtroq;vtroque casu sit inuoluntariũinuoluntarium: & inde omninò sequitur, vt etiāetiam vtrobiq;vtrobique sit excusatio peccati totius, quod proueniret ab illo ignorato, si cognosceretur: sicuti probare conatur subtili ratione Alfons. à Cast. in d. lib. 2. de potest. leg. pœna. c. 14. ver. 2. propositio. & probatur his quidem conclusionibus, & auctoritatibus. quarũquarum mentionẽmentionem fecimus in hoc §. vers. 3. præsertim hoc constat in d. c. si verò. vbi dans operāoperam rei illicitæ propter inuincibilẽinuincibilem ignorantiāignorantiam excusatur ab excōmunicationeexcommunicatione iure indicta propter delictũdelictum, quod à re ignorata procederet, si cognosceretur. Nec quidquam refert, quòd danti operam rei illicitę imputatur quidquid inde sequitur, etiāetiam præter eius intentionẽintentionem etiam casu c. continebatur, de homic. & ibi Doct. communiter, & Card. in d. c. si verò, de sent. excom. nam id est intelligendum, vel quo ad pœnam irregularitatis, quę sæpe iure infligitur absq;absque culpa, quatenus culpa, dolũdolum & malitiāmalitiam significat, quod alibi tractabitur, vel minimè procedit, vbi propriè contingit ex ignorantia iusta, & inuincibili defectus voluntatis, quæ necessaria est ad culpam & malitiāmalitiam, eiusq́;eiusque pœnam constituendāconstituendam. nec deniq;denique poterit cuiquācuiquam persuaderi dist. illa operæ illicitæ, & licitæ, vbi ignorantia inuincibilis detur, quæ inuoluntariũinuoluntarium efficiat: si quis exactè, ac diligenter obseruauerit radicẽradicem, & veram huius materiæ cognitionem ex Arist. Iurisc. & ipsis adhuc canonicis decisionibus.

Decimoquartò ex his deducitur vera interpretatio ad tex. in d. cap. si verò. in cuius casu, & specie percutiens Clericum ex ignorantia, non effugeret canonis excommunicationem, si ea ignorantia foret vincibilis, supina, & crassa, quod inibi respondit gl. communiter recepta in verb. ignorauit, quæ quidem conclusio & pręcedentẽpręcedentem illationẽillationem firmiorem reddit, cùm verè sit potiùs cōstituendaconstituenda differentia inter ignorantiāignorantiam inuincibilem, & crassam, vel supināsupinam, quàm inter operam licitam, & illicitam, deinde satis apparet, non ex eo, percutientẽpercutientem Clericum, quem probabili ignorantia esse Clericum ignorauit, excommunicationem effugere, quòd canon ad hanc excommunicationem |

p. 898

exigat dolum, & malitiam, quæ abest ab ignorante, nec sufficiat culpa lata, quæ datur in eo, qui operam dabat rei illicitæ. Cardin. equidẽequidem & Felin. post alos in d. c. si verò. Panor. in cap. 2. num. 6. de constit. & Syluest. in verb. ignorantia. q. 8. & quidam alij, qui in d. c. 2. de cōstconst. Abb. opinionem sequuti fuere, opinantur, ideò in casu d. cap. si verò. percussorem Clerici immunem esse ab excommunicatione canonis, quia Canonis dolum requirit, & vbi ad pœnam dolus est necessarius, non sufficit culpa lata: nam quidquid sit de hac opinione, an pœna legis dolum exigentis habeat locum, vbi tantùm sit culpa lata, de qua Bart. in l. quod Nerua. col. 7. ff. deposi. Dec. in d. c. 2. de constit. Doct. in l. in actionibus. ff. de in lit. iur. maximè idem Dec. num. 19. & Franc. Duare. nume. 33. Zasius lib. 1. singul. respons. capit. 2. nihil id pertinet ad casum, quo ignorantia sit iusta, aut inuincibilis: siquidem ea excusat etiam dantem operam rei illicitæ, vt expressim in d. c. si verò. probatur. nec item quicquam opinio Abb. facit ad illius c. decisionem, cuius communis interpretatio dictat, percutientem Clericum ex crassa ignorantia, incidere in excommunicationem canonis: & tamen ipse Panorm. & eius sequaces fatentur regulariter crassam ignorantiam procedere à lata culpa, non à vero dolo. Vnde manifestum fit, non rectè à nostratibus perpensam fuisse rationem text. in d. c. si verò. nos verò de his aliqua diximus in reg. possessor. de reg. iur. 2. part. §. 7. nu. 7. subinde constat, quòd vbi adest inuincibilis, & iusta ignorantia, ea excusat, etiamsi det quis operam rei illicitæ, quidquid Doct. hac in re scripserint.

Illud sanè prætermittendum non est, tunc plurimũplurimum referre, quòd ignorans dederit operāoperam rei licitæ, an illicitę, quoties ignorantiāignorantiam habuit crassam, aut supinam, siquidem quo ad maiorem, & minorem culpam, & pœnam eius, qui ex ignorantia vincibili, & supina fecerit actum, considerandum est, an is dederit operam rei licitæ, vel illicitæ. nam malum quod quis dans operam illicitæ actioni ex crassa aut supina ignorantia facit, nullam excusationem habet, quia non est ab illo per accidens, sed per se volitum, quia is apertè voluit rem illam illicitam, cui operam dabat, & volens illam, censetur eo ipso velle id, quod per se, & necessariò sequitur ex illa. Quo fit, vt istius ignorantia crassa, non adeò diminuat malitiam operis, vt valeat illud transferre ab vna specie peccati in aliam: imò illud manet in ea specie peccati, in qua collocaretur, si esset ex industria factum: sic sanè si quis dans operam rei illicitæ percusserit Petrum, quem ex ignorantia crassa ignorat esse sacerdotem, peccabit peccato sacrilegij, & erit excommunicatus, secundum communem, in dict. c. si verò. cuius modò mentionem fecimus. eadem ratione, si quis accedat ad meretricem, quam ex ignorantia crassa ignorat esse suam consanguineam, aut affinem, peccabit non tantùm peccato fornicationis, sed & peccato incestus, sicut peccaret, si sciret illāillam esse consanguineam, vel affinem: nec effugiet pœnas pro peccato incestus lege statutas, ex quibus poterit intellectus deduci ad tex. in c. si quis cum duabus. & in c. si quis cum matre. & cap. vlt. 34. q. 2. vbi quis non punitur pœna incestus, si operam fornicationi exhibens cognouerit consanguineam, aut affinem ex ignorantia: id enim procedit, quia ea ignorantia probabilis, & inuincibilis fuit, alioqui si foret crassa, & supina, profectò puniendus esset vt incestus reus, ex his, quæ modò diximus, quia operam dabat rei illicitæ: & ignorantiam supinam habuit: non equidem diffiteor, imò æquum esse censeo aliquid huic de ordinaria pœna remittendum esse, quippe qui videam, hanc ignorantiam crassam, & si non valeat peccatum ab vna specie in aliam mutare, aliquantulum malitiam minuere peccati, ex illa quidem quam haberet, si ea actio ex industria facta fuisset: quod omnes fatentur post Panorm. in dicto cap. 2. de constitut. nume. 6. Sanctus. Thomas 1. 2. quæst. 76. artic. quarto. Syluest. in verb. ignorantia. §. quinto, & 8. Adrian. quodlib. quarto, articul. primo. Almain in moralib. capitul. quarto: idcircò & in actibus illicitis supina ignorantia, modò affectata non sit, minorem culpam, & pœnam efficit.

Quòd si quis dederit operāoperam rei illicitæ, & iniustæ, atque ita ex ignorantia crassa, ac vincibili malum egerit, multum equidem excusandus est: nam licèt in totum à peccato non excusetur, tanta tamẽtamen in hac specie constituitur excusatio, vt malum illud ex ignorantia crassa commissum non permittat manere in eadem specie peccati, in qua fuisset, si ex scientia fieret: quia malum hoc non est per se voluntarium, sed tantùm per accidens: cùm malum nusquam ex natura sua oriatur à bono, sed per accidens. Hic verò intelligo per accidens esse malum voluntarium, etiam quantũquantum ad obiectum peccati: nam non fertur voluntas per se, nec directè, sed interpretatiuè in obiectum, vnde peccatum sumitur: siquidem peccatum oritur ex ignorantia, quæ non fuit directè voluntaria, imò indirectè: quia noluit adhibere diligentiam, quāquam tenebatur: at vbi quis dat operam rei illicitæ, licèt habeat ignorantiam, quæ tamen crassa sit, & vincibilis, voluntas eius directè fertur in obiectum peccati, seu in obiectum, vnde peccatum sumit speciem, & sic in actum, qui est contrarius virtuti: per accidens autem fertur in actum contrarium virtuti, & sic in peccatum: vt S. Thomas tenet in d. artic. 4. vbi eius sensum explicat optimè Caiet. scribens, quòd qui scienter peccat, voluntariè fertur in actum contrarium virtuti dire|

p. 899

ctè, & per se, quippè qui sciat, illum esse contrarium virtuti, & nihilominus eum eligit, & agere vult: sic etenim directè, & per se fertur eius voluntas in peccatum.

Hinc infertur, quòd Iacob quando dormiuit cum Lya quæ nōnon erat sua, si ignorasset crassa ignorantia illāillam non esse suam: admonuerat enim illũillum aliqua soceri an cilla de illusione futura, & ex negligentia noluit explorare: tunc dormiens cũcum Lya non fuisset omninò excusatus à peccato, quia reuera peccauit, fuisset tamen excusatus à peccato, & illius specie, quæ ex certa scientia in eo casu contingeret. Non enim diceretur Iacob commisisse fornicationem, quia non fuit ab eo per se volita, nec in animũanimum eius inducta: & subinde à pœna huius criminis foret excusandus: quemadmodũquemadmodum tradit Alfonsus à Cast. de potest. l. pœnal. li. 2. c. 14. vers. Nec refert. tex. opt. in c. in lectũlectum mariti. 14. q. 2. vbi excusatur à peccato incestus maritus ipse, in cuius lectũlectum soror iuit vxoris, quam quidẽquidem putans suāsuam esse vxorem cognouerit: & tamen licet propter ignorantiāignorantiam excusetur maritus, pœnitentia tamẽtamen illi iniungitur. Ex quo deducitur ignorantiāignorantiam illam, culpam aliquāaliquam habuisse, & deniq;denique fuisse crassam, aut culpabilem.

Eadem sanè ratione poterit quis defendi à pœna incestus, & ab excommunicatione indicta per Clem. vnicam, de consang. si matrimonij contractui dederit operam, & ignorantia crassa vxorem duxerit consanguineāconsanguineam. De quo ipse scripsi in Epito. ad quartum Decretal. secunda parte. c. 6. §. 8. nu. 21.

Decimoquintò constat ex his, quanam ratione sit accipiendum quod traditur à Iurisconsulto in l. 1. ff. de leg. dum inibi expressum est

17

^† per leges puniri delicta, quæ etiam per ignorantiam committuntur. Idem diuus August. docet de natura & gratia, scribens, quòd quidam per ignorantiam peccant, notat hoc ipsum Gratianus in cap. 1. 15. q. 1. & Arist. lib. 3. Ethic. c. 1. dum ignorantem, prauũprauum, & malum appellat, asseuerans eum non excusari. Quæ quidem subsistere non possunt, si vera sunt, quæ iam non semel admonuimus: nempè, nōnon posse absque voluntate peccatum contingere, & voluntatem ex ignoratione abesse. Nihilominus respondendum erit, non semper ignorantiam constituere quem inuoluntarium: atque ideo quoties ignorantia minimè excludat voluntatem, nec constituat agentem inuoluntarium, tunc malum factum ex ignorantia peccatũpeccatum erit, & punitione dignum. id verò poterit accidere propter ignorantiam affectatāaffectatam, quæ cùm directè volita sit, eandem habet scientiæ conditionem, & idem operatur, quod operaretur scientia, si adesset. Nam ex nimia voluntate peccandi oritur hæc ignorantia, quam quis tollere non vult, vt liberius peccet. Idcircò hic voluntate peccatur, nec ista ignorantia minuit, imò auget peccati culpam, vt S. Thom. explicat. 1. 2. quæst. 76. art. 4. meminit huius ignorantiæ affectatæ gloss. in capit. eos, de tempor. ord. 6. verb. affectata. & ibidem Anchara. Domini. & Doct. Quamobrem in huius ignorantiæ casu dubio procul obtinet dict. l. 1. & quæ in similibus locis passim traduntur.

Potest item peccatum ex ignorantia commissum culpam voluntariam habere, & ideò legibus puniri ea pœna, quæ ad malitiam reprimendāreprimendam constitui solet, cùm ea ignorantia crassa est, & supina: ignorantia etenim vincibilis peccatum est, si sit eorum, quæ aliquis scire tenetur, & est voluntaria, quia in nostra potestate est eam repellere. Nam ipsa negligentia sciendi, & item vel ipsa temeritas, aut inconsideratio eius, qui actionem aliquam aggreditur ignorans ea, quæ sunt ad eius rectam operationem necessaria, peccatum est rationem habens à voluntate, & ideò punibile. l. culpa est. ff. de regul. iur. l. latæ culpæ. ff. de verbor. signific. l. 1. ff. si mensor fals. mod. dixer. l. illicitas. §. sicuti. ff. de offic. præsid. cap. apostolicæ, de Cler. excom. cap. 2. de constitut. in 6. notant Abb. & Doct. in cap. 2. de constitu. cum his, quorum ipse mentionem feci in reg. poss. de regul. iur. 2. part. §. 7. num. 7. pulchrè S. Thomas 1. 2. quæstio. 76. articul. secundo. Quibus mirè conueniunt Aristot. verba 3. Ethic. c. 1. vnusquisque inquit, igitur prauus, quid agendum, à quibusq́ue abstinendum sit, ignorat: obq́ue huiusmodi errorem iniusti, & omninò mali homines efficiuntur: inuitus igitur dici debet, non si quis ignorat id, quod conducit, non enim ignoratio, quę in electione consistit inuiti est causa, sed prauitatis: nec ea quæ est vniuersalis: quippè cùm ob eam homines vituperentur. Hæc Philosophus, sentiens ignorantiam prouenientem ex prauitate electionis, non esse inuoluntarij causam, sed prauitatis. Cùm enim quis nesciat ea, quæ poterat, & tenebatur discere, spontè nescit: ipsiq́;ipsique adscribenda est ignorantiæ causa: sicuti apud Aristot. notat Eustratius. Rursus idem Aristoteles eodem lib. cap. 5. eos quoque, inquit, puniunt, qui aliquid eorum ignorant, quæ ad leges pertinent, quæ quidem & sciri debeant, & difficilia non sint. simili modo etiam in alijs, quæcunque ignorare per negligentiam videntur: eo quòd in ipsis sit non ignorare: quippè qui adhibendæ diligentiæ domini sint, ac potestatem habeant. Hactenus is auctor, in cuius cōmentarijscommentarijs Eustratius exempla huius crassæ inorantiæ iuris, & facti tradit, quæ & à iuris vtriusque professoribus passim traduntur. Sic denique est intelligendum respōsumresponsum Iurisconsulti in dict. l. 1. quo in loco glo. Bartol. & alij idem expressim adnotarunt.

Longius profectò ab instituto digressi forsan fuimus, quàm par erat huic tractatui: id tamen fecimus, vt responderemus quæstioni dif|

p. 900

ficili de constitutione ob actum iure diuino illicitum excommunicante. Nec quidquam oberit ratio illa, qua traditum est, voluntate delicta distingui: quia, etiamsi ea propositio longiorem examinationem exigat, hac in parte satis est, voluntatem per se, & directè ferri in eum actum, qui malitiam habet saltem eam, cuius ratione excommunicatio indicta est: idcirco voluntas non deficit ad operationem illam, quæ excommunicatione punitur. Quod satis probatum extat ex his, quæ in hoc §. latè tractauimus.

§. VNDECIMVS.

SED etsi multa de hac excommunicationis censura iam tradiderim, nihilominùs pauca prædictis addam in ea quæstione: quis possit excommunicare. Cui præmittam, excommunicandi potestatem ad clauem iurisdictionis, non ad clauem ordinis pertinere. Nam cùm hæc potestas ad fori exterioris disciplinam spectet, vbi causa inter homines agitur: ideò

1

^† illius propria erit, qui iurisdictionem in foro exteriori habet: etiamsi ordinis potestatem is non habeat, hanc assertionem veram esse probant, Sanct. Thom. & alij in 4. sentent. dist. 18. quæst. 2. art. 2. ad primum. idem 19. distin. q. 1. ad 3. q. & est communis opinio, quam tenent Panor. in cap. ab excommunicato. numer. 5. de rescript. & summarum auctores in verb. excommunicatio. idem Panormi. in cap. transmissam, de election. 1. notabil. Hostien. in summa de senten. excom. §. quis possit. versicu. nedum autem. Felin. in capit. dilecta, de maio. & obedi. nume. 3. Ex quibus illud constat, quòd non sit necessarius sacer ordo ad potestatem excommunicandi: tametsi aliquis ordo prætermittendus sit huic potestati, vt tandem eam possit habere, qui Clericus sit, & aptus, ac idoneus ad obtinendum beneficium ecclesiasticum: quod expressim Felin. adnotauit in dicto cap. dilecta. cuius ea poterit ratio constitui, quòd licèt excommunicatio in exteriori iudicio feratur, & pronuncietur, tamen quia aliquo modo pertinet ad aditũaditum regni cœlestis, cùm Ecclesia militans præstet viam ad triumphantem, clauis dicitur iurisdictionis, & ad claues pertinet: vt explicat sanct. Thomas in dict. q. 2. distin. 18. & probatur in c. vlt. de exces. prælat. qua ratione par est, quòd non possit excommunicatio ferri, nisi ab eo, qui Clericus sit, & idoneus ad consequendāconsequendam ecclesiasticam dignitatem, cuius ratione excommunicandi potestas iure competit.

Primùm igitur ad quæstionem respondentes asseueramus, excommunicandi potestatem iure competere his, qui iurisdictionem ordinariam ecclesiasticam in exteriori foro habent: etiamsi sint inferiores Episcopis. text. optimus, vbi hoc ipsum omnes adnotarunt, in c. cùm ab Ecclesiarum prælatis, de offic. ordin. cap. sicut tuis, de simo. cap. cùm in Ecclesia, de maior. & obed. gloss. in d. capit. cùm ab Ecclesiarum. Henric. in c. si sacerdos. col. 2. de offic. ordi. qui tractat latè, an sacerdos curam animarum habens possit excommunicationem in parochianos sibi subditos ferre.

Secundò ex hoc apparet iudicem etiam delegatum, posse vti excommunicationis censura: quod multis in locis probatur: & præsertim in c. præterea, de offic. deleg. notatur in c. 1. eo. titu. & est omnium communis opinio, de qua minimè oportet disputare.

Tertiò hinc & illud est colligendum, quòd licet

2

^† quandoq;quandoque fœmina obtinere possit ratione dignitatis quandam ecclesiasticam iurisdictionem, quo ad correctionem & administrationem. c. dilecta. de maio. & obed. c. cùm dilecta. de confirm. vtil. vel inuti. non tamẽtamen potest aliquam iurisdictionẽiurisdictionem exercere, quæ ad claues |

p. 901

spectet, nec in foro interiori, nec exteriori: est enim fœmina incapax huius potestatis, de foro interiori tex. est satis celebris in c. noua. de pœnit. & remis. quo constat, non posse fœminis competere vsum clauiũclauium respectu ordinis, cuius sunt incapaces. idem latè aduersus Lutherum pluribus rationibus, & auctoritatibus ostendunt Io. Rofensis artic. 13. contra Luthe. & Alfons. à Castro aduersus hæreses. in verb. absolutio. Io Bunderius in compendio contra Lutheranos. tit. 11. art. 6. Imò fœmina etiamsi ordinetur, non recipit characterem: quemadmodum ex d. c. noua. omnes deducunt, maximè Abb. gl. in c. diaconissa. 27. q. 1. notant Florent. hæc & alia in 3. par. tit. 16. c. 7. §. 2. Sylu. in verb. Abbatissa. q. 2. & 3. S. Thom. & alij in 4. sentent. dist. 19. q. 1. art. 1. ad 3. q. & inibi cæteri Theologi, optimè Henr. in d. c. dilecta. de maior. & obed.

Quartò inde infertur,

3

^† laicum non esse capacem huius iurisdictictionis, ad quam excōmunicatioexcommunicatio pertinet: idq́;idque multis comprobari potest, sed præmaximè ex eo quòd laici spiritualia tractare non possunt. c. 2. de iudic. c. Ecclesia sanctę Mariæ, de constit. c. bene quidem. c. si imperator. c. si. duo. 96. dist. potestas autem excommunicandi potissimùm ad spiritualem iurisdictionem attinet: cùm & ad claues Ecclesiæ pertineat, vt superùs admonuimus: ac notat Panor. in c. ab excommunicato. col. 2. de rescri. in specie hanc illationem. Cui & illud accedit, quòd laicus non potest constitui vicarius Episcopi. c. in nona. 16. q. 7. ex quo hoc ipsum deduxere Panorm. & Doct. præsertim Feli. nu. 6. & Deci. nu. 15. Ripa num. 116. in d. c. 2. de iudic. quo in loco hi Doct. idem procedere, ac verum esse censent, etiam in Clerico, qui sit coniugatus. Qua in re idem notant Abb. in cap. sanè. in 1. de Cleri. coniuga. Ioan. Andr. & Domi. in c. vnico. vers. in cæteris, de Cleric. coniuga. in 6. idem quo ad laicum simplicem tenent gl. in c. præter. §. verum. in verb. ducibus. 32. dist. & in d. c. bene quidem. in ver. laico. & ibi Doct. atq;atque Bertachinus in tract. de Episcopo. in 7. par. 4. lib. q. 18. Tametsi præcitatæ glossæ velint, ex delegatione Papæ posse laicum excommunicare. cap. Menam. 2. q. 4. quod Panorm. sequitur, & probat in dict. cap. ab excommunicato. 2. col. & in d. c. Ecclesia sanctæ Mariæ. colum. 3. & in capit. Canonica. isto. tit.

Quintò patet ex his,

4

^† posse iudicem occultè excommunicatum, qui ex ratione l. Barbarius. ff. de offic. præsid. potest exercere publicam iurisdictionẽiurisdictionem excommunicare. Quia excōmunicatioexcommunicatio ad iurisdictionem, & officium publicum spectat: sic etenim in hac specie tenuerunt Abb. in d. c. ab excommunicato. 2. col. idem Abb. & Felin. alios allegans in capit. ad probandum. per tex. ibi, de re iud. col. 3. idem Feli. in c. si verè. de sent. excom. huius itẽitem sententiæ auctor esse videtur S. Tho. in 4. dist. 18. q. 2. art. 2. ad 3. dum asserit, non posse excommunicatũexcommunicatum excommunicare, quia priuatur iurisdictionis vsu. ergo cùm habet eum vsum, poterit excommunicare: & opinio ista mihi verior est, licet contrariam probauerit gloss. in summ. 24. q. 1. Anchar. & Francus in c. pia. col. 3. de except. Anto. & Imol. in cap. sciscitatus, de rescrip. Pau. Eleazar. in cap. si celebrat. col. penult. de Cler. excom. Franc. in c. præsenti. & in c. decernimus. isto tit. Domi. in c. si is cui, de offi. deleg. lib. 6. quorum sententia magis communis est, de qua quidem dubitat Probus in c. vlt. 3. q. de constit. in 6. licet idem in d. c. præsenti. dixerit, seipsum in dicto cap. vlti. priorem opinionem sequutum fuisse.

De absolutione ab excommunicationis sententia obtinenda superest modò aliquot hoc in loco examinare, illud prænotantes,

5

^† adeò necessariam fore absolutionẽabsolutionem ab excommunicatione, quæ semel quempiam ligauerit, vt etiamsi excommunicatio iniusta fuerit, nihilominus ad plures effectus absolutio petenda sit: quemadmodum probare conati sumus in hac relectione. §. 7. num. 7. Etenim postquam semel excommunicatio lata est, & ligat, indiget excommunicatus absolutione, quæ præstanda est iuxta formam iuris, traditam in capit. à nobis in 2. de sent. excom. igitur absque ea solenni absolutione minimè tollitur excōmunicatioexcommunicatio. tex. optimus in c. cùm desideres. eo. titul. §. vlt. Quamobrem Panorm. in c. 1. de iudic. notab. 6. post gloss. in Cle. 1. in verb. donec, de decimis. existimat, excommunicationem ab homine latam sub ea conditione, donec satisfeceris, non tolli, nec dissolui absq;absque absolutione, etiam sequuta satisfactione: idẽidem Abb. & Anania in c. cùm tu. de vsur. idem Abb. in d. Cle. 1. Fel. in c. ad aures, de symonia. Domi. in cap. 1. §. si verò.. de elect. ist. lib. Dec. in c. ex literis. 3. col. de consti. idem in cap. quæstioni. de appella. Innocen. & Anto. in capit. cùm bonæ, de æta. & qualit. quorum opinio communis est secundum Feli. Dec. & Rip. in d. c. 1. notab. 6. quo in loco Andr. Alciat. in notab. 5. hanc opinionem communẽcommunem improbat, argumentum assumens à suspensione ecclesiastica, quæ nulla indiget absolutione, aut relaxatione, si lata fuerit ea conditione, donec satisfactum fuerit: nam sequuta satisfactione, ipso iure remissa, & sublata censetur: quod omnium, quos modò citaui, communi sensu decisum extat post gl. in d. verb. donec. vbi Paulus Eleazar. & Imol. ante Alciat. eam opinionem tenuerunt: quam hîc nōnon verebimur latiùs expendere propter frequentem huius disputationis vtilitatẽvtilitatem: tametsi in Epitome ad 4. decret. 2. parte. c. 6. num. 16. communem sententiam obiter sequuti fuerimus.

Et sanè præter Panorm. rationem deductādeductam ex dicto cap. à nobis, ad communis sententiæ |

p. 902

probationem accedit, quod notat Florent. in 3. parte, tit. 24. c. 77. §. 1. scribens

6

^† absolutionẽabsolutionem ab excommunicatione non posse concedi sub ea conditione, si satisfeceris, debet enim simpliciter, non sub aliqua conditione ministrari, iuxta regu. actus. de reg. iur. lib. 6. Hæc autem excommunicatio, donec satisfeceris, hũchunc sensum verè habet, vt semel excommunicatus ab eodem excommunicatore absoluatur ea quidẽquidem conditione, si satisfeceris: ergo forma ista sufficiens non est ad absolutionem ab excōmunicationeexcommunicatione, etiāsietiamsi conditio euenerit. Huic equidem rationi satis responsum erit, si constituerimus discrimen, & differentiam inter hæc duo: nempe ꝙquod quis excōmunicatusexcommunicatus semel simpliciter, postmodũpostmodum absoluatur sub cōditioneconditione: vel quòd ab initio excōmuniceturexcommunicetur quisquam sub cōditioneconditione, donec satisfeceris. NāNam priori casu semel habuit excōmunicatioexcommunicatio vim absolutè absq;absque aliqua conditione, at in posteriori excōmunicationeexcommunicatione semper habuit illāillam cōditionẽconditionem ab initio, donec satis feceris: & tamen aliter respōdendumrespondendum erit, vt planè falsam fore opinemur Florentini sententiāsententiam, asserentes, absolutionẽabsolutionem ab excōmunicationeexcommunicatione, posse ea conditione ministrari: si satisfeceris: ex eo quidem, quòd & ipsa excommunicatio ferri possit sub conditione. c. præterea, de appella. vbi Dec. post alios: atq;atque ita Flor. opinio. falsam esse contendit Mar. Azpilcue. in ca. 1. nume. 62. de pœnit. distinct. 6.

Secundò eandem cōmunemcommunem opinionem cōprobatcomprobat gl. not. in c. præsenti. in verb. declaramus. suprà eo. tit. quæ asserit, excōmunicationemexcommunicationem suspendi nōnon posse, nec cōmodècommodè pati suspẽsionemsuspensionem. Quia vel est omninò per absolutionẽabsolutionem in totũtotum tollẽdatollenda, vel manebit eius vis, & effectus integer, non obstante suspensione. Ergo non poterit excommunicatio tolli absq;absque absolutione, si semel simpliciter lata fuerit: nec item si semel ligauerit adhuc ad tempus lata, ea quidem lege: donec satisfeceris. Parum tamen oberit hæc consideratio, etiamsi ex ea velit quis probare, nōnon posse ferri excōmunicationemexcommunicationem ad tempus, atq;atque ideò ita latam, donec satisfeceris simpliciter, & absolutè latam censeri. NāNam licet excōmunicatioexcommunicatio verè suspendi non posset, nihil impedit, quòd ab ea detur absolutio ad certum actũactum, vel tempus, quo finito iterũiterum quis sit ipso iure excōmunicatusexcommunicatus sub eisdẽeisdem monitionibus, & solennitatibus, quibus prior excōmunicatioexcommunicatio inflicta fuit. Atq;Atque hæc ipsa absolutio vulgò appellatur ad reincidendum: eamq́;eamque praxis iam diu admisit. Est enim huius absolutionis illud peculiare, quòd lapso termino in absolutione præfinito, vel peracto actu, ad cuius effectum quis absoluitur, statim absq;absque noua sententia excommunicatus, in priorẽpriorem incidat excōmunicationẽexcommunicationem. Hoc ipsum probatur in c. veniens in 2. de testi. & in c. Apostolicæ, de excep. idem Felin. co. 1. idem adnotauit post Hosti. idem Feli. in cap. ad reprimendam, de offic. ordin. columna secunda. Ioan. Andr. Hosti. Anton. & Abb. columna vltim. in dicto capi. veniens. Franc. in cap. præterea. column. 2. de appel. Feli. in c. 2. col. 2. de testi. cog. Dec. in c. 2. de iudic. 2. lectione. notab. 6. & ibi Franc. de Ripa. nu. 25. idem Deci. in consilio 165. quorum opinio cōmuniscommunis est, & planè procedit in casu, quo expressim absolutio datur ad reincidendum: vel vbi absolutio ab excommunicatione conceditur ad tempus explicatum, vel tacitum, aut ad certum actum: vt fatentur præcitati Doct. tametsi Are. in dict. c. veniens, velit probare, necessariam fore nouam excommunicationem.

Quòd si quis fuerit simpliciter absolutus ab excommunicatione, præstita cautione, de satisfaciendo, tunc etiamsi non satisfecerit, nequaquam incidit in priorem excommunicationem, sed oportet, quòd iterum excommunicetur. tex. celebris in dict. c. ad reprimendāreprimendam. vbi Panorm. & Feli. colum. 2. ac plerique alij hoc adnotarunt, idem Rota in nouis, 490. Deci. in d. c. 1. de iudic. 2. lectio. notab. 9. ad idem text. in cap. ad nostram. in 1. de iureiuran. & in cap. quæstioni. de appellat. est tamen in hoc specialis casus in cap. eos. suprà isto tit. vbi excommunicatus ab homine, vel à iure, absolutus propter aliquod impedimentum ab eo, qui iure ordinario absoluere non poterat, in eandem priorem excommunicationem incidit ipso iure, si sublato, ac cessante impedimento absolutionem ab eo, cui verè competebat, minimè postulauerit. Hoc siquidem obtinet, quia ex causa periculi mortis, aut alterius iusti impedimenti excommunicatus, absoluitur ab eo, qui alioqui non habebat absoluendi potestatem. Nec in hac specie distinguenda est excommunicatio iuris ab excommunicatione hominis: etiamsi Rotæ decisio paulò antè citata velit hac distinctione vti.

Sed & ratio, qua Panor. & alij tenentes communem sententiam vsi fuere, nōnon omninò congruit. Nam etiamsi forma illa sit necessaria ad absoluendum ab excommunicatione, tamen

7

^† absolutio absq;absque ea forma, & absq;absque alijs solennitatibus iure pontificio requisitis præstita valet, & tenet gl. vlt communiter recepta in cap. cùm desideres, de senten. excom. Francus in c. qua fronte. col. pen. de appel. Florent. 3. part. tit. 24. capitul. 77. Syluest. in verb. absolutio. 3. §. 3. quorum opinio communis est, contra Host. qui equidem communi opinioni suffragatur. tex. in c. venerabilibus. §. sanè. ist. tit. probans, absolutionem ab excōmunicationeexcommunicatione obtentam, ab eo qui potestatem habet absoluendi, validam esse, etiamsi iniusta sit, & iniquè præstita: cuius decisionis ad hoc præter Doct. ibi meminere Abb. col. vlt. & Card. col. 3. in c. ex part. de offi. ord. Franc. & Præp. in c. quæstioni. de appellat. Abb. in cap. qua fronte. col. 5. |

p. 903

eo. tit. vbi cæteri Docto. idem probant ipsiusmet text. auctoritate. Imò licet excommunicatio lata post appellationem nulla sit, absolutio tamen data post appellationem ab aduersario propositam, ne absoluatur excommunicatus, valida est, & tenet: quemadmodum ex d. c. qua fronte. expressim adnotarunt Franc. nu. 26. & 38. ac Præpos. num. 17. & præmittant alij, quasi hoc sit speciale in animarum fauorẽfauorem: quamuis Dec. contrarium ibi teneat, nec text. ille admodum vrgeat, quia friuola fuit appellatio, de qua in eo responso controuertitur. quibus adde Caiet. in verb. Absolutio ab excommunicatione. vers. de iudicialibus. Qui tenet absolutionẽabsolutionem ab excommunicatione contra formam iuris præstitam non tenere. sed communem opinionem probat gl. in c. de manifesta. 2. q. 1. in verb. iudicaui. & ea procedit, etiamsi à constitutione dante formam in specie dictio, nullatenus, aut similis adijciatur: quasi velit, & præcipiat nullatenus absolutionem dandam. Etenim nihilominus absolutio absq;absque ea forma præstita ab excommunicatione, valet & tenet. gl. in vltima opinione, in Cle. vnica, in verb. nullatenus, de sequest. posses. & fru. quam in ea sententia sequitur ibi Card. q. 6. Feli. in c. quod super his, de fide instru. col. pen. Ias. in l. scriniarios. C. de testa. milit. licet in d. Clem. vnica, de hoc dubitauerint Abb. Imol. & Barb. atq;atque contrarium tenuerit Bonif. sequutus priorem opinionem gloss. quam Ias. sequitur in l. vlt. ff. de ferijs. nu. 25. & plures alij eandem adnotauerint ad hoc, quòd dictio nullatenus, inducit decretum irritans, seu irritũirritum decernens contrarium actum: quod minimè oberit priori sententiæ: si quidem id intelligẽdumintelligendum est, nisi materia subiecta dictet, actum alioqui absque ea forma validum fore, glo. in c. pueri. 1. q. 1. notat Areti. in c. de causis, de testi. colum. 4. & traditur in dicta l. scriniarios.

Igitur non ita strictè à iure forma & solennitas in absolutione ab excommunicatione præstādapræstanda requiritur, quin & sine ea præstita ipsum excommunicatum omninò ab excommunicatione liberet: præsertim quia forma iure præscripta tunc seruanda est, cùm seruari commodè potest, & sic in absolutione, quæ statim simpliciter absoluit ab excommunicatione simpliciter lata: quasi aliud dicendum sit in absolutione, quæ tacitè deducitur ab excommunicatione ad tempus inflicta, vel in absolutione conditionali: cùm in his non possit ita ad summum & strictè forma canonis seruari: siquidẽsiquidem ea forma potiùs absolutioni absolutæ, & simplici, ꝗ̈quam huic tacitæ, & conditionali conueniat.

Imò & aduersus cōmunemcommunem sententiam optimè facit quod notant Ricar. in 4. sent. dist. 18. art. 10. q. 5. Floren. 3. par. tit. 24. c. 77. §. 1. qui asserunt in absolutione ab excommunicatione, quæ ad iurisdictionem præcipuè, non ad ordinem pertinet, non esse verba quædam præcisè cessaria, sed satis esse, ac sufficeret illa, quæ secundum intentionem absoluentis remotionem excommunicationis significent. Sed hæc verba iuxta excommunicantis, & pronunciantis sensum, sicuti excommunicationem præmittunt, & inferunt, ita & absolutionem post tempus præstitam ipso iure significant: verba autẽautem hæc sunt, Excommunico te donec satisfeceris. Ex quibus præter Pau. Imo. & Alc. aduersus cōmunemcommunem tenuerunt Card. in d. Clem. 1. q. 30. Dec. in d. c. 1. de iud. 2. lectio. nota. 6. nequaquam permittens hac in specie differentiam aliquam constitui inter suspensionem & excommunicationem.

Hinc denique ipse infero, in interdicto Ecclesiastico expressim constituto: donec aliquis satisfaciat, aut donec ab vrbe recesserit, sequuta satisfactione, vel recessu ab vrbe, non esse necessariam relaxationem: cùm ipso iure censeatur, & sit interdictum relaxatum. Quod tenet gl. in c. non est vobis, in verb. donec. & ibi Doct. licet Franc. à Rip. in d. c. 1. de iud. notab. 6. contrarium teneat auctoritate text. in c. quanquam, de censibus. in 6. cuius opinio vera est in hunc sensum, vt declaratio requiratur, non tamen absolutio, nec relaxatio: sicuti apparet ex Abb. Card. & alijs in d. Clem. 1. quorum meminit sic eos intelligens Paulus Paris. consil. 27. lib. 4. colum. penult. & fina.

Secundò principaliter hinc est obseruandum, esse

8

^† necessariò impetrandāimpetrandam absolutionem ab excōmunicationeexcommunicatione pro eo, qui mortem obierit excōmunicationeexcommunicatione ligatus, adhuc cum pœnitentiæ & contritionis signis, non tamen absolutus ab excōmunicationeexcommunicatione. Nam licet is apud Deum absolutus esse credatur, apud Ecclesiam tamen adhuc ligatus censebitur: atq;atque ideò ab eo debet impetrari absolutio, qui eum viuum absoluere iure potuisset. Quod probat tex. celebris in c. à nobis. in 2. de sent. excōexcom. cui responso potissimùm obstat, quòd potestas iurisdictionis, quæ ad excommunicandum, & absoluendũabsoluendum Papæ, & Ecclesiæ prælatis concessa est per redemptorem nostrum, erga solos viuos, & super terram existentes competit. Matth. c. 18. quodcunque solueris super terram, erit solutum & in cœlo: & quodcunque ligaueris super terram, erit ligatum & in cœlo. ad idem sunt auctoritates plures, quarum Gratianus meminit in capitulo, de communione. capit. sanè. cap. legatur. 24. quæst. 2. solos ergo viuos Ecclesia ligare, aut soluere potest, non tamen mortuos. Quod est cōmunicommuni Theologorum & Canonistarum sententia probatissimum, sed nihilominus prædicta decisio text. in d. c. à nobis. ita est intelligenda, vt verè constet, Ecclesiam militantem nec ligare, nec soluere mortuos, sed potiùs denunciare eos decessisse ligatos, vel absolutos. Quæ quidẽquidem declaratio quo ad Ecclesiam militantẽmilitantem necessaria est, non quo ad triumphantẽtriumphantem: sicuti Roma|

p. 904

nus pontifex fatetur in d. c. à nobis. quamobrẽquamobrem Panorm. inibi, & cæteri sic illum tex. interpretantur: posset tamen & apertiùs intelligi, Ecclesiam soluere mortuos, vel ligare, non quo ad ipsos, sed quo ad actus, & effectus per viuos erga mortuos agendos: quemadmodum post alios explicat Alfonsus à Castr. lib. 2. de iusta hæret. punit. c. 20. idcirco cauendum est à glo. & Panor. in c. si quis. de hæret. & gl. in c. Iudæi. in 2. de Iudæ. Rom. in singul. 735. existimauerunt, hæreticum posse post mortẽmortem excommunicari, per tex. in d. c. si quis. atq;atque ideò concedunt, posse mortuum ab Ecclesia excommunicari. Quorum opinio falsa omninò est: vt & ipse Castr. ca. 19. latiùs ostendit. Nam quod in d. c. si quis. legitur, Anathema ei dicatur: est exponendum in hunc modum, post mortem solennis fiat maledictio, quæ præmittit, illum decessisse excommunicatũexcommunicatum: hanc siquidẽsiquidem significationem & hæc dictio, anathema habet: sicuti hac in relectione superùs probauimus.

Quòd si mortuus in ipso mortis articulo per sacerdotem fuisset ab excōmunicationeexcommunicatione, etiam à solo Papa alioqui tollenda, absolutus, nulla erit post mortem absolutio necessaria. glo. cōmunitercommuniter recepta in d. c. à nobis. in verb. non potuerit. tex. in c. non dubium. c. quod de his. c. quamuis. c. ea noscitur. vbi Doct. de sent. excom. l. 25. tit. 9. par. 1. notat S. Tho. in 4. sent. dist. 20. q. 1. art. 1. ad 2. q. qua in re distinguere oportet articulum mortis, quo ad istam potestatem, quæ sacerdoti cuicunq;cuicunque competit, absoluendi scilicet à peccatis, & censuris quemcunq;quemcunque in articulo mortis constitutum, etamsi alioqui absolutio sit summo pontifici, vel Episcopo reseruata: est enim periculum mortis in his duntaxat, vnde mors frequenter solet accidere, vt in bello, in nauigatione maris vehementer turbati, in fœminis prægnantibus, in morbo graui. Periculum siquidem mortis in his prudentis viri arbitrio agnoscendum est. Mortis autem articulus non dicitur, vbicunq;vbicunque periculum adest mortis, sed regulariter cùm certa mors est verosimili coniectura, aut à morbo, aut à vulnere, aut exteriori vi, vt cùm quis ad mortis pœnam fuerit damnatus. Idcircò ꝙquod vel literis summi pontificis, vel Canonibus permissum est: nempè, simplicem sacerdotem posse quempiam absoluere ab omnibus peccatis, & censuris in articulo mortis, etiamsi alioqui soli Romano pontifici sit eorum absolutio reseruata: non ita latè intelligi debet an in periculo mortis ea absolutio fieri valeat: sed tunc solùm quando mortis articulus contingat. Sunt etenim hæc maximè diuersa ex ipsa quidem propria nominum significatione. Sic sanè censet rem istam definiendam fore Melchior Cano, Episcopus Canariensis in relectione de pœnitentia. 5. par. fol. 144. cuius sententiæ & illud accedit, ꝙquod iura pontificia potestatẽpotestatem istāistam concedentia cuilibet sacerdoti, nōnon de periculo mortis, sed de mortis articulo meminere: vt cōstatconstat in d. c. non dubiũdubium. c. quod de his. c. quāuisquamuis. c. pastoralis. §. 1. de off. ord. c. eos. suprà isto tit. & lib. Sed huic opinioni videntur obstare duo, vel tria. PrimũPrimum, quòd tex. in d. c. si quis suadente. 17. q. 4. hāchanc conclusionem explicans de mortis periculo expressim mentionẽmentionem fecerit, permittens absolutionẽabsolutionem ab illius canonis excōmunicationeexcommunicatione Episcopis in articulo mortis. Nec erit congrua responsio, quòd ille canon permittat absolutionẽabsolutionem Episcopis: non cuilibet sacerdoti: quasi voluerit ampliorẽampliorem Episcopis, quàm sacerdotibus in hac specie delegare potestatem. Nam & in c. ea noscitur. & in c. de cætero, de sent. excōexcom. expressum est, absolutionẽabsolutionem ab excōmunicationeexcommunicatione illius canonis competere Episcopis, quoties vel propter mortis periculũpericulum, vel ob aliud impedimentũimpedimentum à Ro. PōtPont. nequit obtineri: & tamẽtamen in præcitatis locis, nẽpènempe in c. non dubiũdubium. c. quāuisquamuis. c. quod de his. c. eos, mentio fit de articulo mortis. vnde ab Episcopo impetrādaimpetranda est, etiāetiam in articulo mortis, absolutio, si cōmmodècommodè fieri possit: alioqui & simplex sacerdos absoluere poterit. quod satis probatur ex eo, quòd iure diuino quilibet sacerdos deficiente proprio presbytero habet potestatẽpotestatem absoluendi à peccatis quibuscũq;quibuscunque sacramẽtalisacramentali absolutione: vt ꝓbauimusprobauimus superiùs §. 6. nu. 8. quæ tamẽtamen non potest ministrari nisi & à cẽsuriscensuris fiat absolutio: igitur quilibet sacerdos habet in articulo mortis potestatem absoluendi ab excommunicatione: saltem, vt scribit Paluda. in 4. sent. dist. 17. q. 3. colu. 2. præsumendum est, Papam ea mente esse, vt velit quẽlibetquemlibet in articulo mortis constitutũconstitutum à quolibet sacerdote absolui posse, etiam à peccatis reseruatis. Quod ipse Paluda. iterum asserit distin. 20. q. 1. conclus. 2.

Secundò, eidem opinioni aduersatur, quòd in c. eos. suprà isto tit. mortis articulus appellatur in 2. par. c. periculũpericulum mortis. itẽitem in d. c. ea noscitur. Quod in articulo mortis planè permissum est, itidẽitidem permittitur infirmitatis tempore timore mortis. Ergo periculum mortis, aut timor mortis verisimilis, sufficiens est causa, vt sacerdoti cuilibet competat absoluendi potestas, vnde constitutus in morbo, & infirmitate nōnon tantũtantum poterit absolui ab excōicationeexcommunicatione canonis ꝓpterpropter impedimentum, quod pręstat morbus, ne possit accedere RomāRomam, etiamsi nōnon sit in mortis articulo: quod Pan. & alij per tex. inibi concedunt in d. c. quod de his. sed etiam propter timorem mortis: sicuti apparet in d. c. ea noscitur. quo fit, vt mortis timor, an periculũpericulum, articulo mortis hac in quæst. sit similimum.

Tertiò, in hac controuersia est omninò aduertendum, quòd gl. in dict. c. pastoralis. §. 1. in ver. præterquāpræterquam. ibidẽibidem cōmunitercommuniter recepta. Inn. Io. And. Host. Abb. Henr. & alij. in d. c. quod de his. dũdum quærũtquærunt, quis dicatur in articulo mortis constitutus: in specie asseuerant, eũeum dici consti|

p. 905

tutum in articulo mortis, qui pręlium cum hoste commissurus est, vel patitur naufragiũnaufragium periculosum, vel sit nauigaturus tempore, quo solet mare turbulentũturbulentum esse, aut longa quidem nauigatione, vel per loca insidiosa, & periculosa. tex. optimus in l. mortis, cũcum seq. ff. de dona. causa mort. idem de fœmina prægnante Doct. præcitati tradidere, potissimè Io. And. in d. c. pastoralis. §. 1. & Henric. in d. c. quod de his. Item Panor. & alij in d. §. 1. ex quibus satis deducitur, communi Doct. sententia decisum esse, periculum verosimile mortis in hac quæstione articulo mortis æquipollere: imò idem esse articulum, & periculum mortis, quo ad effectũeffectum istum. Fatentur equidem hi Doct. eandem potestatem absoluendi, quæ data est cuilibet sacerdoti in articulo mortis, datam item censeri & in mortis ꝓbabiliprobabili periculo, quod & Paluda. not. in 4. sent. dist. 20. q. 1. vers. 3. cōclusioconclusio.

Ego verò iuxta propriāpropriam dictionum significationem arbitror differre articulum mortis à periculo mortis, ita quidem, vt qui existat in mortis articulo, etiāetiam dicatur & in periculo mortis constitutus: non tamen qui est in periculo mortis, statim censendus erit in mortis articulo esse. Et nihilominus censeo communem canonistarum sententiam admittendam temerè non esse, sed tũctunc solùm, cùm mortis periculum propè, & maximo cum timore ipsius mortis contigerit, ac demum mors immineat satis verosimili coniectura, quod colligitur ex his, quæ de prægnantibus tradidere Abb. in c. quod in te. 2. col. de pœnit. & remis. & Syluest. in verb. inter dictum 5. q. 7.

Sed & gl. in d. c. à nobis. in verb. non potuerit. scribit,

9

^† posse laicum non mortis articulo ab excommunicatione absoluere: quemadmodum posset à peccatis. Nam & in articulo mortis posse laicum à peccatis absoluere visum est quibusdam. Et tamen in absolutione à peccatis hoc est manifestè falsum: etenim licèt honestum sit, & possit multis ex causis vtile esse, quòd deficiẽtedeficiente sacerdote quis in articulo mortis laico propria confiteatur peccata. c. quem pœnitet, de pœni. dist. 1. c. 1. in princ. de pœnit. dist. 6. absolutio tamen à laico ministrari non potest, etiāetiam in mortis articulo, quod manifestissima ratione constat: siquidem absolutio à peccatis ab Ecclesiæ clauibus pendet, ac deniq;denique ab ordine, & iurisdictione. Extrauagans. Quia quorundāquorundam. §. quod autẽautem. de ver. signi. idem ipse probaui lib 1. variar. Resol. c. 10. nu. 11. Nec posset papa committere potestatẽpotestatem absoluendi à peccatis laico, aut illi, qui clauem ordinis non haberet, vt est communis in hoc omnium consensus, & tradit in specie Palud. in 4. sent. dist. 17. q. 3. col. 2. vers. 3. conclusio. idcircò non posse laicum quenquam à peccatis absoluere, etiam in articulo mortis: asserit gl. in d. c. pastoralis. §. præterea, quẽquem præter alios sequũtursequuntur Ab. ibi. idem Abb. & Henr. in c. à nobis. de sent. excom. idẽidem in c. 4. de consuet. col. vlt. Dec. in c. 2. de iud. nu. 23. est similis gl. in c. 2. de pœn. & remis. ist. li. Sylu. in ver. Absolutio. 1. §. 4. col. 4. & est cōmuniscommunis opin. Theologorum in 4. sen. dist. 17. notat optimè Mart. Azpilc. in c. 1. in pri. nu. 74. de pœnit. dist. 6. At in excommunicatione quidāquidam censent, posse laicum ab ea absoluere in articulo mortis existentẽexistentem. quod not. gl. in d. c. à nobis, quāquam ibi seq. Abb. & Felin. item Syluest. in ver. Absolutio. 1. §. 4. col. 2. Ang. in ver. Absolutio. 3. §. 17. Dec. in d. c. 2. de iud. nu. 23. quibus suffragatur, quòd Papa potest laico dare potestatem absoluendi ab excōmunicationeexcommunicatione. gl. in c. præter. 32. dist. cuius initio huius §. meminimus. sed in articulo necessitatis hæc potestas absoluendi censetur delegata ex Rom. Pont. intentione: igitur poterit laicus absoluere ab excōmunicationeexcommunicatione in articulo mortis constitutũconstitutum. Nihilominus opinio cōtrariacontraria verior est auctoritate gl. in c. vlt. 24. q. 1. quæ scribit, laicum in spiritualibus etiam in articulo mortis nihil agere posse, nisi quod expressim iure cautũcautum fuerit. cuius gl. meminit Dec. in d. c. 2. nu. 23. post Abb. ibi, Inn. & Ab. in d. c. 4. de consuet. Hanc itẽitem opin. tenet Imo. in l. 1. col. 3. ff. de publ. iud. ad hoc allegans gl. in d. c. pastoralis. §. 1. eam inducens ad absolutionẽabsolutionem ab excōmunicationeexcommunicatione. sed & ipse Panor. in d. c. à nobis. nu. 10. palàm asserit gl. inibi esse intelligendāintelligendam iuxta glo. in d. c. pastoralis. §. præterea. vt fortassis Pano. non ita strictè velit, absolutionem ab excōmunicationeexcommunicatione posse in mortis articulo à laico ministrari: sed vt excōmunicatusexcommunicatus per propriāpropriam confessionẽconfessionem, & contritionẽcontritionem dignus efficiatur absolutione, & remissione excōmunicationisexcommunicationis. NāNam, vt rationem quandāquandam cōtrariæcontrariæ opinionis tollamus, est omninò adnotandũadnotandum quod Palu. scribit in 4. sent. dist. 17. q. 3. col. 3. vers. probabile enim est, asseuerans ideò posse in articulo mortis simplicẽsimplicem, & quemcunq;quemcunque sacerdotẽsacerdotem absoluere ab excōmunicationeexcommunicatione: quia eo tẽporetempore potest quilibet sacerdos à peccatis absoluere, & hęc absolutio nōnon potest ministrari aliter, quàm pręmissa absolutione à cẽsuriscensuris. idẽidem ipse repetit in 18. dist. q. 5. vers. secunda regula. idẽidem dist. 20. q. 1. ad fi. secundæ conclusionis. Ergo sentit, & verè asserit Palud. eũeum qui non possit in articulo mortis absoluere à peccatis, minimè posse ab excommunicatione, cuius absolutio ideò permissa tunc videtur, vt possit quis à peccatis absolui. Denique hanc sententiam aduersus gl. in d. c. à nobis. probat Marti. Azpilcueta in d. c. 1. in prin. nu. 83. de pœnit. dist. 6.

Hinc constat, nōnon excusari hæredes defuncti à petenda absolutione ab excōmunicationeexcommunicatione, etiamsi fuerit in mortis articulo per laicum mortuo data absolutio. Quod est verissimũverissimum cōtracontra Ab. & Feli. in d. c. à nobis. & Syluest. in dict. verb. Absolutio 1. §. 4. colu. 4. quorum opinio iure nec probari, nec defendi potest.

Post hæc meritò dubitatur,

10

^† an ab excom|

p. 906

municatione absoluere possit is, ꝗqui excōmunicauitexcommunicauit, & iurisdictionẽiurisdictionem habet, licet sacerdos nōnon sit. Et Host. in d. c. à nobis. in 2. & in c. ad aures, de simo. quẽquem sequuti sunt veteres quidam summi auctores, duplex vinculum excommunicationis considerat: vnum enim quo ad forum iudiciale, aliud quo ad pœnitentiale: quo ad primũprimum inquit, posse absolutionẽabsolutionem ab excōmunicationeexcommunicatione ministrari ab eo, qui iurisdictionẽiurisdictionem habet, licet presbyter nōnon sit: cùm ea pertineat ad iurisdictionẽiurisdictionem. c. transmissam. de elect. Sed quo ad posterius vinculũvinculum, asserit, nōnon posse absolui excōmunicatũexcommunciatum ab excōmunicationeexcommunicatione ab alio ꝗ̈quam à sacerdote. tex. in c. canonica. & c. à nobis, de sent. excōexcom. cùm hæc absolutio ad ordinem expectet. qua ratione moribus obtentum est, vt plerunq;plerunque iudices ecclesiastici absoluentes quẽquamquemquam ab excommunicatione, quia sacerdotes nōnon sunt, committant solennem absolutionem sacerdoti alicui. Quemadmodum & ipse Host. sensit in summa hoc tit. de sen. excōexcom. §. quis possit absoluere. Syl. in ver. absolutio. 1. not. 3. vers. quintus, ac fatentur pleriq;plerique alij. quorũquorum mentionem hîc omittam, eo quòd ab Henrico in specie citentur: & à Bottæo in tracta. de synodo. 3. par. art. 5. nu. 12. qui admonet, hanc opinionem tutiorem esse: & idem fatetur Card. in d. c. à nobis. 2. opposi.

Hæc distinctio falsa est omninò, quod Ioan. And. & Henri. optimè in d. c. à nobis. in 3. col. ostendere conantur. & idem tenent Cardin. 2. opposi. & Collecta. ibi. idem Card. in ca. vlt. 3. nota. de sepultu. & Flor. 3. part. tit. 24. c. 77. in princip. ad finem. Syluest. in verb. Absolutio. 1. in princ. gloss. in d. c. Canonica. Ex quibus ipse colligo, absolutionem ab excōmunicationeexcommunicatione omninò, & quo ad omne eius vinculum concedi, & ministrari ab habente iurisdictionem, & potestatem excommunicandi, etiam si is nec presbyter, nec Diaconus sit, nec Subdiaconus. Quod multis rationibus euidenter probari poterit: & præsertim, quia quo loco sacri Euangelij data fuit potestas iurisdictionis ad excommunicandum, & quibus, eodem pariter, & eisdem data est ad absoluendum: sicuti suprà latiùs probatũprobatum est ex auctoritate Matth. cap. 18. quæcunque alligaueritis super terram, erunt ligata & in cœlo: & quæcunque solueritis super terram, erunt soluta & in cœlo. Et tamen potestas excommunicandi solius iurisdictionis est, & competit Clericis, etiam sacris ordinibus nondum insignitis. capit. transmissam, de electio. igitur & eisdem competit absoluendi potestas.

Secundò, eadem opinio probatur ex eo, quòd regulariter qui potest ligare, poterit & absoluere. cap. inferior. 21. distinct. l. qui condemnare. ff. de re iudic. notantur in l. nemo. qui condemnare. ff. de regulis iur. & inibi cōstatconstat ex lectione Haloandri, sed Clericus nondũdum presbyter iurisdictionem habens potest excommunicare: igitur poterit & absoluere. nullibi enim contrarium probatur: cùm in d. c. Canonica. minimè constet, requiri ordinem presbyterij ad absolutionem ab excommunicatione obtinendam. Agitur siquidem ibi de militibus hospitalis Hierosolymitani per eorum Priorem absoluendis ab excommunicatione: & inquit Summus Pontifex id permissum esse Priori, qui presbyter, vt audiuimus, esse debet. Ne inter milites is Prior fortassis esset laicus, atque ideò absoluere non posset. Non autem exigit Papa illum Priorem esse presbyterum, quia is ordo necessarius sit ad absoluendum ab excommunicatione.

Tertiò, his accedit, quòd absolutio ab excommunicatione sacramentalis non est: sicuti omnium consensu receptissimum esse videtur. in 4. sent. dist. 18. dum materiam excommunicationis tractantes post S. Tho. inibi. q. 2. artic. 2. tenent, hanc potestatem ad iurisdictionem, nōnon ad ordinem pertinere. Idem notatur in d. c. transmissam. & fatetur Host. & alij priorem opinionem sequuti, dũdum concedunt, quo ad iudiciale forum exterius Clericum nōdumnondum sacris initiatum absoluere ab excommunicatione posse. Nec verè dici poterit, absolutionem ab excommunicatione sacramentalem esse, saltem ab his, qui mediocri quadam diligentia expendere velint ex theologis, quæ sit propriè sacramentalis absolutio. Est enim pars sacramenti pœnitentiæ, quod quidem pœnitentiæ sacramentum ad culpam peccatorum, quæ in iudicio animæ secretè, & integrè sacerdotibus deteguntur, remittendam omninò pertinet: & sic ad vinculum, quod propter peccati culpam peccato absq;absque vlla excommunicatione ob solam diuinam offensam contrahit. Iuxta illud: Quorum remiseritis peccata, remissa erunt: quorum retinueritis, retenta erunt. Non autem pertinet sacramentum pœnitentiæ ad remittendum vinculum contractum ex iudicis exterioris sententia. sunt & aliæ rationes, quibus satis apparet, absolutionem ab excommunicatione non esse sacramentalem. Quòd si hæc absolutio sacramentalis non est, minimè requirit, quòd eius minister sit sacerdos: siquidem sacerdotij ordo tantùm exigitur quo ad absolutionẽabsolutionem sacramẽtalẽsacramentalem quæ est pars sacramẽtisacramenti pœnitentiæ, cuius minister lege diuina sacerdos est, quẽadmodũquemadmodum ex sacra scriptura Catholica docet, & tenet ecclesia.

Quartò, aduersus Hostiensem à diuisione argumentor. Etenim aut agimus de absoluendo excommunicatum à culpa, & peccato, propter quod iure fuerit excommunicatus: aut de absoluendo ab excommunicationis vinculo. Priori equidem casu, absolutio pertinebit ad iudicem fori interioris, ad quẽquem alioqui spectat iure ordinario, vel reseruationis, sacramẽtalissacramentalis pœnitentiæ absolutio: posteriori autem, absolutio verè iurisdictionis est fori exterio|

p. 907

ris, & ad eum pertinet, qui hañchanc iurisdictionẽiurisdictionem habet, & excōmunicandiexcommunicandi potestatem, nec spectat ad iudicem fori interioris animæ, vbi de peccatorum culpis per absolutionem Sacramentalem tollendis, non de censuris agitur, nisi ea ex parte, qua censuræ impediunt SacramẽtumSacramentum conferri, & tunc ab exteriori iudice absolutio à censuris exigenda est. Idcircò arbitror, absolutionem ab excommunicatione præstari, & ministrari posse ab eo, qui Sacerdos non sit, modò iurisdictionem habeat ordinariāordinariam, vel delegatam, etiamsi exhibenda sit cum solenni forma. tex. in d. c. à nobis. in 2.

Verùm ad absolutionem

11

^† ab excommunicatione Canonicè consequendam, multa sunt necessaria, quæ secundum Iura Pontificia præmittenda videntur, priusquàm absolutio ab excommunicatione concedatur, quę tradidêre Hosti. in summa de sentent. excommu. §. & qualiter hæc absolutio. Flor. in 3. part. titu. 24. capitulo 77. §. primo. & Syluest. in verb. absolutio. 3. §. 3. & alij statim in specie à nobis citandi. Primùm enim præstare debet excommunicatus iuramentum de obediendo ac parendo mandatis Ecclesiæ. cap. 1. cap. ex tenore. capit. de cætero. extrà isto titu. Hæc verò iuratoria cautio ad cautelam futuræ & præsumptæ contumacię exigitur, etiam ab eo, qui iustè excommunicatus absolutionis tempore satisfacit pro commissa culpa. quod constat ex præcitatis locis. & capitulo, cùm desideres. eodem titul. vbi gloss. in verb. ad cautelam. idem probat. Secundum, quod excommunicatus, prius quàm absoluatur, si offensa fuerit manifesta, realem exhibeat satisfactionem: si verò dubia, sufficiens ab eo præstetur cautio datis pignoribus, vel fideiussoribus. text. optimus in capit. ex parte. in 1. de verbor. significat. capitu. 2. cap. venerabilibus. §. 1. suprà isto tit. notatur in d. c. cùm desideres. & in c. ad hęc. cap. ea noscitur. eo. tit. & in c. qua fronte. de appel. vbi Præpo. & Franc. quicquid dixerit gl. in d. c. ad hæc. quòd si nec possit satisfacere pro manifesta offensa, nec pro dubia dare cautionem sufficientem, satis erit, quòd iuratoriam præstet cautionem: quemadmodũquemadmodum communi omnium consensu diffinitum extat. Idem verò respondendum est in excommunicato propter contumaciam, nam si contumacia manifesta sit, non aliter absoluitur quàm pręmissa reali satisfactione expensorum, & sufficienti cautione de stando iudicio præstita. sed si contumacia manifesta non sit, absolutio fiet, ac erit concedenda, tantùm præstita sufficienti cautione. sicuti ꝓbatprobat text. elegans in d. c. venerabilibus. §. 1. ad idem tex. in d. c. qua fronte. & ibi gl. quāquam sequuntur Panor. Franc. & Doct. cōmunitercommuniter Ro. in nouis. 72. Reg. l. 28. tit. 9. part. 1. licet Dec. in d. ca. qua fronte. teneat in vltimo casu sufficere iuratoriam cautionem.

Est autem manifesta contumacia, cùm ipse citatus fatetur in iudicio, se contumacem, vel cùm constat, eum respondisse nolle ad iudicium, nec ad iudicem accedere. text. in d. c. venerabilibus. §. 1. vers. secus. notant Card. & Doct. in Clem. vnica. de dolo & contu. quæstione 8. Abb. in c. cùm parati. col. pen. de app. debet autem hæc citati responsio probari per testes secundum communem. nec sufficeret sola ipsius nuncij publici assertio, vt dicatur contumacia manifesta. glo. in d. ver. secus. parte. in iudicio. quam sequuntur ibi Domi. & Franc. Imo. in d. Clem. vnica. col. 8. Bal. in d. c. cùm parati. atque ibidem Imo. Iaso. in l. properandum. §. 1. col. 3. C. de iudic. eritq́;eritque in dubia controuersia hęc opinio potiùs admittenda, tametsi contrarium responderint Card. in dict. Clemen. vnica. q. 8. Præp. Abb. & Dec. colum. vlt. in d. c. cùm parati. Felin. in c. ad petitionem. nu. 20. de accusat. qui alios huius opinionis auctores allegat. sicut & Ias. contrariæ.

Illud verò non est omittendum, excommunicatum ratione cōtumaciæcontumaciæ iudicialis, eadem censura ligari, & ligatum censeri, donec absoluatur, etiamsi constet in iudicio de impedimẽtoimpedimento, cuius causa non potuit ad iudicem accedere, iusteq́ue valeat excusari: cùm tamen nullam contraxerit contumaciæ culpam. probat hoc text. singu. in d. c. venerabilibus. §. 1. quẽquem ad hoc adnotarunt ibi Domi. & Franc. ac Felin. in c. 2. de testib. cogen. colum. penu. quorum opinio eam rationem habet, quòd iudex secundum processum iustè contumacia per eum præsumpta, excommunicauerit legitimè citatum, ad iudicium non accedentem: atque ideò ligat excommunicatio. idem notant Inn. & Abb. in c. P. & G. de offi. deleg. col. 4. Bal. in c. quod translationem. de offi. deleg. gloss. in ca. quisquis. 4. quæstione 5. in verbo, occurreret. & esse communem hanc opinionem, fatetur Anto. in d. c. 2. quicquid dixerint Hostiens. & Abb. ibidem. nam, & si iudex errauerit in excommunicationis censura, eam iniustè pronuncians, adhuc excommunicatio ligat, & absolutione indiget. sicuti & nos superiùs explicuimus §. 7. numero 5.

Sed, etsi excommunicatus pro manifesta offensa non sit ante realem satisfactionem absoluendus, id procedit, vbi satisfactiopotest ab excommunicato exhiberi. idcircò, quoties satisfactio spiritualis est, vel eius conditionis, vt ab excommunicato præstari non possit, nempe collatio beneficij, receptio in Canonicum, & his similes: tunc prius est excommunicatus cum sufficienti cautione absoluendus, quàm satisfactio pręstetur. quod notat glossa in verbo, emenda. in cap. solet. suprà isto titu. quam Doctor. inibi sequuntur Felinus in capit. cùm contingat. columna prima. de offi. delegat. gloss. Innocent. Abb. colum. vlt. & Doctores in capit. pro illorum. de prębend. textus in capit. ex publico. de conuers. coniugat. & ibi Panor|

p. 908

mitanus 2. col. dicens, hanc opinionem communem esse, quæ est omninò memoriæ commendanda ad intellectum earum constitutionum, quas modò adduximus de manifesta offensa.

Tertium, quod in absolutione ab excōmunicationeexcommunicatione seruandum est, palàm exponitur in d. c. à nobis. in 2. nempe solennis forma cum Psalmo & oratione, quemadmodum dicti auctores explicant. ex quibus & alia petẽdapetenda sunt, quæ ad hunc articulum attinent.

Priùs verò quàm aggrediar, & exponāexponam, quis possit iure ordinario ab excommunicatione absoluere, aliquot hîc adnotabo quo ad eos, qui ex Iubilęi, aut literarum ApostolicarũApostolicarum priuilegio possunt ab excommunicatione, & alijs peccatis absolui à quocunque per eos eligẽdoeligendo Sacerdote, etiamsi hi casus sint huiusmodi, vt nullus pręter Papam vel Episcopum absoluere ab eis possit.

Primùm illud est obseruatione dignum, quòd si

12

^† quis huic Sacerdoti confessario, qui poterat ab omnibus peccatis reseruatis absoluere & à censuris, ita peccata confiteatur, vt omittat per obliuionem ei confiteri peccatum aliquod, cuius absolutio sit reseruata, vel cui accesserit excommunicatio, & absolutionem generalem à peccatis & censuris obtinuerit. Absolutus omninò censetur ab excommunicatione, & à peccato illo, quòd per obliuionem omiserat confiteri. & licet peccatum illud teneatur pòst, cùm in memoriam redierit confiteri, poterit absolui à quocunq;quocunque Sacerdote simplici, etiamsi non habeat potestatem absoluẽdiabsoluendi à peccatis, & censuris reseruatis. Hanc sententiam asseuerant Ang. in verb. confessio. 1. q. 12. Syl. in ver. confessio. 1. q. 19. eam tribuentes Palud. in 4. sent. minimè citantes Paludani locum. idem tenent Gabriel in 4. dist. 17. qu. 1. Adri. de confessione. q. 4. §. si petas. vers. ex hoc sequitur Martin. ab Azpilcu. in c. consideret. §. cautus. nu. 30. de pœnit. dist. 5. hoc ipsum deducens ex Palud. in 4. sent. dist. 8. q. 5. col. pen. opinor ipse, doctissimum virum voluisse citare Paludani locum in 4. sent. dist. 18. q. 5. art. 3. vers. quarta. cuius hæc sunt verba: Si ille, qui absoluit potuit ab omni sententia, & noluit, tunc sufficit, quòd si noluit ab omni, sed à quibusdam absoluere, tunc nunquam valuit absolutio, quo ad sententiam, de qua absoluens nōnon cogitauit, nec absoluisset, si cogitasset. de sent. excom. c. ex parte. & c. officij. Si autem absolutus credat, quòd si ille sciuisset, quod nesciuit, nihilominùs absoluisset eum, debet se reputare absolutum ab omni. Hæc Palud. qui de absolutione à censuris tantùm loquitur. Syluest. autem, Angel. & Adrianus, atque alij de absolutione à peccatis reseruatis tractant, & in specie, dum Syluest. Palud. refert tractantem de presbytero absoluente in articulo mortis à casibus reseruatis, planè insinuat locum Palu. in quarto senten. dist. 20. q. 1. art. 2. quo in loco nihil addit de peccatis, aut censuris oblitis, & à quibus expressim absolutio data non fuerit. quamobrem ego constituendos esse censeo duos casus: Primus equidem erit de peccatis, atque eorum absolutione, in quo censeo veram esse Sylu. Gabriel. Angeli, Adriani, & aliorum sententiam, nam si quis cōfiteaturconfiteatur peccata sua confessione Sacramentali, ei, qui potuit ab omnibus etiam reseruatis absoluere, & per obliuionem amiserit confiteri peccatum vnum vel duo, ex reseruatis, obtenta generali absolutione, censetur ita & ab oblitis seruatis absolutus, vt satis sit ea postmodũpostmodum memorię repetita cuicunque Sacerdoti confiteri, licet is non habeat absoluendi ab illis potestatem. etenim absolutio Sacramentalis hanc vim habet, quòd & peccata oblita tollit, hac tamen lege, vt sint demũdemum confitenda, si memoriæ occurrerint, secundum communem omnium TheologorũTheologorum sententiam. Huius autem prioris casus decisionẽdecisionem ipse nondum legi, nec potui apud Palud. locũlocum inuenire, etiamsi diligenter inquirere curauerim. Secundus casus versabitur circa absolutionem ab excommunicatione, nam in foro animæ, si peccator pœnitens oblitus fuerit confiteri aliquod peccatum, cuius causa est excōmunicatusexcommunicatus, & absolutio reseruata, & nihilominùs generalem absolutionem obtinuerit, ab eo, qui potuit ab excommunicatione absoluere. Absolutus equidem est à peccato illo, & ab excommunicatione, ea lege, vt id confiteatur, cùm in memoriam inciderit Sacerdoti ordinario, etiamsi is non possit ab excommunicatione absoluere. Huius conclusionis ratio ex eo deducitur, quòd ab illo peccato per obliuionem omisso Sacramentalis absolutio absoluit. & deniq;denique Sacerdos ab excommunicatione, sine cuius absolutione minimè potuit habere locũlocum absolutio Sacramentalis à peccatis exhibita. atque ita hanc opinionem probare conatur egregius Doctor Azpilcueta in d. nu. 30. hoc ipsum explicans ex Ang. Sylu. Adriano, & Gabr. qui hanc sententiam inclinant, nam Palud. & si ab eo citetur, non exponit hanc cōclusionemconclusionem, nec hunc casum explicat. quippe, qui loquatur de absolutione tantùm ab excōmunicationeexcommunicatione, quæ in iudicio exteriori solet concedi, de qua statim agendũagendum erit. & sanè, vbi in hoc secundo casu quis absoluitur à peccatis & censuris, non est, cur cōuertamusconuertamus de vi absolutionis ab excōmunicationeexcommunicatione. idem tamen respondendũrespondendum est, quoties qui potuit absoluere à cẽsuriscensuris recta intentione, qua proponit à necessarijs absoluere, dixerit super pœnitentem, absoluo te in nomine Patris, & Filij, & Spiritus sancti, siquidem ex hoc à peccatis & censuris absoluisse videtur, auctore Gersone 2. part. fol. 183. col. 1. de confess. & fol. eo. col. 3. c. excommunicationum. cuius decisionem ad hoc laudat & exaltat Azpilcueta in d. num. 30.

p. 909

Quid autem de illo

13

^† dicendum sit, qui pluribus ligatus excommunicationibus, absoluitur ab eo, qui potest omnes tollere, nec equidem expressim omnibus nominatis, sed vel indefinitè, vel ab vna earum alijs per obliuionem petentis absolutionem omissis? & quæstionem istam seclusa peccatorum absolutione tractat Palud. in d. qu. 5. post Thom. & alios ibi. glo. & Doct. in c. cùm pro causa. isto titu. & in c. ex parte. de offi. ordi. cuius capitis titulus apud Palu. vitio librariorum mutatus est. nos equidem, vt & obiter difficultatem istam expediamus, distinctè proponemus aliquot cōclusionesconclusiones, quid iure verius sit explicantes.

Prima conclusio. Excommunicatus vnica tantùm excommunicatione, pluribus tamen ex causis, non censetur ab excommunicatione absolutus, si in impetratione absolutionis causam aliquam tacuerit. text. in d. c. cùm pro causa. & c. officij. c. ex parte. vbi glo. & Doct. S. Tho. in 4. sent. distin. 18. q. 2. art. 5. & ibi Theologi. Regia l. 29. titu. 9. part. 1. Rom. consil. 326. quorum opinio vera est, quoties causa tacita fuit æquè principalis ad excommunicandum, alioqui valet absolutio. secundum Abb. & Henri. in d. c. cùm pro causa. Docto. in Clem. 2. isto tit. Felin. in ca. quod super. de fide instru. ad finem. ex quibus satis manifestè colligitur, etiāetiam absolutionem validam esse in hoc casu, si causa, quæ expressa non fuerit, minimè auertisset Prælatum ab absolutione, licet expressim ei foret significata. quod & Palud. sentit in d. q. 5. col. vlti. tametsi ipse generaliter rem istam diffinierit.

Secunda conclusio. Pluribus ligatus excommunicationibus, petẽspetens ab excommunicatione absolui, vnius tantùm mentionem agens, non censetur à reliquis non expressis liber, etiamsi indefinitè fuerit ab excommunicationibus absolutus. Refertur etenim hæc absolutio indefinita ad excommunicationem in petitione commemoratam. ex l. si de certa. C. de transact. gl. in d. c. ex parte. & in dict. c. cùm pro causa. vbi Anto. Abb. Henri. & Felin. Ancha. in d. Clem. 2. S. Thom. in d. art. 5. & probatur in eisdem Canonibus, quorum in proxima conclusione mentionem fecimus. Procedit autem hæc ipsa conclusio, etiamsi absolutio ab excōmunicationeexcommunicatione generalis sit, nam ad expressam & petitam tantùm refertur. propter rationem d. l. si de certa.

Tertia conclusio. Excommunicatus pluribus excommunicationibus vnica tantùm absolutione ab omnib. absoluitur, si omnes fuerint absoluenti significatæ & expressę. argum. l. pluribus. ff. de acceptilat. Et hæc est omnium concors sententia in præcitatis locis, de qua non est vlterius controuertendum.

Quarta conclusio. Qui potest excommunicatum ab omnibus absoluere excōmunicationibusexcommunicationibus, vnica tantùm absolutione omnes tollit, non tantùm sibi expressam, vbi scientiam habens, omnium excom municationum indefinitè excommunicatum absoluerit. Hoc sanè ex ipsius absoluentis mente præsumpta, quemadmodum notat Henri. in d. c. cùm pro causa. Ioan. in summa confessorum. titu. 33. quæstione 120.

Quinta conclusio. Pluribus excommunicationibus ligatus, ab omnibus, etiam vnica tantùm expressa in petitione, absolutus censetur, quoties qui absoluit ita generaliter absoluerit, vt dixerit: Absoluo te ab hac excommunicatione, & ab omnibus alijs, quibus ligatus es, quarum nec memineris, nec memoriam habes. Ea enim est absoluentis mens, vt & ad omnes alias excommunicationes velit absolutionem extendi. ita in specie Henric. & Ioan. in summa confesso. modò citati adnotarunt.

Sexta conclusio. Absolutio indefinita ab excommunicatione, exhibita ei, qui pluribus est excommunicationibus ligatus, vnica tantùm in petitione nominatim expressa, etiam quo ad alios sufficit, quoties verisimili coniectura præsumi poterit, absoluentem & à tacitis excommunicationibus nihilominùs absoluturum, si earum scientiam habuisset. ita visum est Palud. in 4. sent. distinct. 18. quæst. 5. col. penul. versicu. quarta. Hæ verò conclusiones omninò præmittunt in absoluente potestatem absoluendi ab omnibus excommunicationibus, alioqui nulla posset contingere dubitatio. Deinde constat, necessarium esse, quòd pluribus excommunicationibus ligatus, pluribus absolutionibus, vel vnica ab omnibus absoluatur. glo. in d. c. cùm pro causa. per tex. ibi. & est cōmuniscommunis opinio, quam tenent omnes in hac resolutione citati.

Septima conclusio.

14

^† Absolutio ab excommunicatione, obtenta ex falsa causa, est nulla, nec prodest excommunicato. probatur in ca. officij. de sent. excom. & in d. c. cùm pro causa. glo. communiter recepta in dict. c. ex parte. de offi. ord. text. in dict. l. 29. titu. 9. part. 1. notant Thom. & alij in 4. senten. dist. 18. q. 2. art. 5. nec est in hac conclusione aliqua dubitatio, quæ possit iure eam improbare, aut dubiam reddere, præterquàm ꝙquod glo. in d. c. ex parte. conatur constituere differentiam inter excommunicationem, & absolutionem, in specie huius q. vt excommunicatio lata ex falsa causa valida sit, & liget: absolutio verò ex falsa causa pręstita, minimè absoluat, imò nulla sit. prior huius distinctionis pars probatur in c. 1. 11. q. 3. & in his locis, quibus traditur, excommunicationem iniustam ligare, validam esse, & absolutione indigere. quod nos tradidimus hac in relectione. §. 7. nu. 7. atq;atque in specie de excommunicatione lata ex falsa causa. idem not. gloss. in ca. 1. suprà isto tit. in verb. propter. quarum opinio communis est, secundum Cur. cons. 20. dubio |

p. 910

2. col. 3. notant Doct. in d. c. ex parte. posterior pars constat in d. c. officij. & similibus. Sed Panor. in d. c. ex parte. hanc differentiam reprobat, existimans absolutionẽabsolutionem ex falsa causa præstitam validam esse, si absoluens habeat animũanimum absoluendi, non obstante causa falsa, licet iniqua sit absolutio. sicuti constat ex c. venerabilibus. §. sanè. isto tit. cuius hoc in §. mentionẽmentionem fecimus. Rursus censet Panor. excōmunicationẽexcommunicationem ex falsa & iniusta causa latam, minimè ligare, si excommunicator non habuerit ligandi intentionem. quod præsumi debet, quia is putabat causam veram esse, alioqui non excommunicaturus, si sciret, eam falsam fuisse. quod not. & Card. in d. c. ex parte. 4. oppo. Curt. in d. consi. 20. Feli. in c. quod super. de fide instru. colum. pen. qui nullam admittunt differentiam inter excommunicationem & absolutionem. idem Card. in rep. c. perpendimus. extra eo. ti. num. 22. quo in loco fatetur, priorem partem huius distinctionis ab omnibus receptam esse. tenet tamen contrarium asseuerans, excommunicationem latam ex falsa causa non tenere, sed nullam esse. idem ipse Cardi. sentit in d. cap. ex parte. tandem Panor. Card. & Felin. in prædictis locis in hanc videntur conuenire opinionem, vt distinguenda sit excommunicatio iniusta ab excommunicatione lata ex falsa causa, nam excommunicatio iniusta ligat & tenet, donec absoluatur ita excommunicatus propter excommunicantis intentionem, non sic excōmunicatioexcommunicatio ex falsa causa. siquidẽsiquidem hæc nulla est, nec quenquam ligat ob deficientem excōmunicatorisexcommunicatoris intentionem, & consensum ad excōmunicandumexcommunicandum. qui quidem defectus constat ex l. 1. C. de falsa cau. adiect. legat. l. demonstratio. §. vltim. ff. de conditi. & demonstrat. hoc ipsum censuere Host. & Abb. in c. 2. de testi. cog. quorum meminimus in hoc ipso §. versi. illud verò omittendum non est. Idem in absolutione respondendum erit secundum horum Doct. sententiam.

Ego sanè veram esse cẽseocenseo communem opinionem, quæ asserit, excommunicationem ex falsa causa latam, validam esse, & absolutione indigere, eo quidem modo, quo & excommunicatio iniusta ligat, & absolutione indiget. quod superius explicuimus §. 7. nume. 5. & sequentibus. eandem opinionem communem tenet Rota in nouis 399. ad cuius probationem inprimis illud animaduerto, ex opinione contraria maximè improbari receptissimam illam sententiam, qua traditum extat, excommunicationem iniustam ligare, & ab ea petendāpetendam fore absolutionem, nam excommunicatio lata ex falsa causa, quæ tamen errorem manifestum in ea sententia expressum non contineat, iniusta est, non autem nulla. quemadmodum notatur in c. pertuas. de sent. excom. vbi est hac de re text. opt. quem ita intellexit glo. ibidem cōmunitercommuniter approbata, quòd si excōmunicatioexcommunicatio secundum acta processus manifestè falsam causam haberet, esset notoriè iniusta, & ideò nulla. c. inter cæteras. de re iud. vbi Abb. & Feli. nu. 5. idem Abb. in c. Odoardus. col. vlt. de solutio. idem Abb. in c. ab excōmunicatoexcommunicato. col. 3. de rescript. Syluest. in ver. excommunicatio. 2. col. 2. & Caiet. 2. q. 70. art. 4. quamuis in hoc gl. in verb. errorem. & ibi Panor. in d. c. per tuas. contrarium teneant. Igitur sit satis, excommunicationem ex falsa causa latālatam, quę nec euidenter falsa est, nec errorem expressum continet, iniustam esse, non nullam, & ea ratione ligare, donec detur ea absolutio.

Secundò est animaduertendum, excommunicationem latam ex causa, quæ falsis testibus probata sit, aut falsis instrumentis, nōnon esse nullam, sed iniustam. Hoc enim regulare est, quòd sententia ita lata, sit iniusta, licet non sit nulla. text. in l. diuus. ff. de re iud. vbi glo. Bar. & Docto. gl. in l. qui agnitis. ff. de excep. quam sequũtursequuntur ibi Doct. communiter. vt fatetur Soc. eam approbans. Fel. item post Abb. & alios. in c. licet. de probat. num. 35. & ibi gl. in ver. opponi. Eandem opinionem fatetur communem esse Ias. in dicta l. diuus. colum. penul. quam etiam tenent Abb. & alij in c. cùm venerabilis. de except. & licet contrariam sententiam, quòd hęc sententia sit nulla, tenuerint glo. in dicto capi. cùm venerabilis. in fine. & ibi Hostien. ac Dec. num. 31. Cuma. in d. l. diuus. & ibi Zasius. idem Zasius lib. 1. singul. respon. capit. 13. Alciatus in l. si ex falsis. C. de transact. disputat idem Dec. in dicto c. licet. num. 21. quibus ad huius quæstionis resolutionem addenda est Regia l. 2. tit. 26. part. 3. satis est, prædictam communem sententiam admissam passim fuisse, præsertim, quia potest contingere falsitas testium aut scripturæ absque dolo producentis eos in iudicium.

Tertiò his accedit, quòd excōmunicatioexcommunicatio potest ferri ex falsa causa testibus minimè falsis ꝓbataprobata, qui quidem memoriæ lapsu, aliáue ratione decipi potuerunt, & falli, existimant tamen se verum dixisse, & verum esse eorum testimonium. quo casu sententia dubio procul nulla non est, licet possit dici iniusta secundũsecundum rei veritatem, non secundum acta causæ.

Quartò ad hæc facit, nam & veris testibus, aut veris scripturis potest quis falsa ex causa excommunicari, si nondum produxerit, nec probauerit id, ex quo causa illa, quæ alioqui cōtigissecontigisse præsumitur, & digna excommunicatione censetur, vel cessauerit, vel iustissimam excusationem habeat. Hæc verò excommunicatio, quod nemo in dubium reuocabit, nulla nōnon est, imò iusta secundum acta causę, licet iniusta ex rei veritate, & tamen ex falsa causa lata fuit. Est igitur attenta communi resolutione distinguendum, an excommunicatio sit nulla, & tũctunc non ligat, an sit iniusta. & eo casu ligat, donec absolutio ab eo fuerit concessa, etiamsi ex falsa causa lata fuerit.

p. 911

Quintò, si ad vim excommunicationis, vt ea ligare valeat, donec absolutio detur, est inspiciendus animus, quem ad excommunicandum iudex haberet, si certus foret de innocentia excommunicati, nusquam ferè locus erit communi opinioni, quę asserit excommunicationem iniustam, quæ tamen nulla non sit, ligare, & absolutione indigere. Sæpissimè enim excommunicatio iniusta est, quia iudex vel testibus vel scripturis, aut falsa præsumptione fallitur, & ad excommunicandum inducitur: alioqui non excommunicaturus, si certus esset de innocentia excommunicati. & profectò tunc tantùm excommunicatio iniusta ligaret, cùm iudex certus de innocentia rei ipsum excommunicaret animo excommunicandi. & tamen in hac specie Felin. post Abb. in capi. secundo. de testib. cog. nume. 6. censet, nullam esse sententiam excommunicationis propter manifestum errorem iudicis, quorum opinio falsa est, si referatur ad iudicis voluntatem quo ad ipsum manifestè iniquam: procedet tamen, vbi error hic esset ex actis causæ admodum manifestus, sicuti ex capitulo, inter cæteras. de re iudicat. paulò antè adnotauimus.

Postremò communis opinio maximam rationem habet ex eo, quòd ei contraria plurimùm detrahit Ecclesiasticæ disciplinæ, & deinde auctoritati Ecclesiæ admodum esset perniciosum, quòd quiuis excommunicatus se liberum ab ea cẽsuracensura existimet ea occasione, quòd falsa causa deceptum iudicem in eum excommunicationem pronunciasse causetur, quòd, quàm sit iurisdictioni Ecclesiasticæ aduersum, nemo non viderit.

Quibus equidem ad amussim examinatis, deducitur, absolutionem ab excommunicatione obtentam ex falsa causa his modis, quibus diximus & excommunicationem ex falsa causa quandoque pronunciari, validam esse, ita quidem, vt nulla sit in hoc differentia inter excommunicationem & absolutionem, quod præter auctores superius citatos, tenent Rota in nouis 399. sentit Innocent. in capi. sacro. in verb. alioqui. extra ist. tit. pariter enim procedunt excommunicatio & absolutio. ca. verbũverbum. de pœni. dist. 1. not. gl. in c. inferior. 21. dist. imò absolutio ab excōmunicationeexcommunicatione etiam euidenter & manifestè iniqua, atque iniusta, non erit nulla, sed tenebit, licet excommunicatio esset in hac specie nulla: quod fortassis poterit probari simili conclusione, quam de absolutione præstita post appellationem hoc in §. explicuimus.

Igitur hæc septima conclusio tunc vera est, cùm excōmunicatusexcommunicatus aliqua ex causa ea tacita, & alia expressa obtinet absolutionem, manet enim ex priori causa excōmunicatusexcommunicatus, quia ab excommunicatione lata ea ex causa nec benè nec malè fuerit absolutus. idem erit, quoties pluribus ex causis excōmunicatusexcommunicatus, vnica tantùm expressa, impetrat absolutionem. manet enim adhuc excōmunicatusexcommunicatus ex causa tacita. ita sanè procedunt auctoritates ad septimam conclusionem adductæ, quod colligo ex eisdem locis. item ex Imo. & Fel. in d. ca. quod super his. de fide instru. nu. 13. qui latè quæstionem istam examinare conantur.

Secundò illud in controuersiam incidere solet,

14

^† an confessarius electus ex Iubilæi, vel literarum Apostolicarum, quas bullas dicimus, priuilegio absoluere valeat pœnitentẽpœnitentem ab excommunicatione contracta ex crimine hæresis? & quibusdam fortasse videbitur huic Sacerdoti hoc permissum esse, nam licet absolutio ab excōmunicationeexcommunicatione Iure Canonico lata contra hæreticum sit Rom. Pont. specialiter reseruata, tamen in his literis datur potestas absoluendi ab his casibus, qui sunt Apost. sedi reseruati, exceptis quibusdam, quorũquorum de numero hæresis crimen non est. Idcircò exceptio regulam in contrarium firmat. l. quæsitum. §. denique. ff. de fundo instruct. l. nam quod liquidè. §. vltim. ff. de penu legat. Secundò ad hanc partem accedit, quòd licet in c. quamuis. extra eod. tit. permissum sit, inferiori absoluere percussorem Clerici ab excommunicatione Canonis in quibusdam inibi expressis casibus. in eisdem tamen obtẽtumobtentum est, ius absoluendi permitti inferioribus ab excommunicatione Iure Pontificio inflicta aduersus hæreticos, & alios, quorum absolutio sit summo Pontifici excepta, & pręseruata. Sic notat Abbas in capitulo, de cæter. ist. titul. Felinus alios allegans in dicto capitul. quamuis. ob eandem rationem. & propter auctoritatem text. in capit. eos. suprà eo. tit. & est communis opinio. vt fatetur eam sequutus Sylu. in verb. absoluto. 4. dubio 4.

Ego sanè contrariam

15

^† sententiam veriorẽveriorem esse opinor, atque admonendos esse censeo Sacerdotes, ne hæreticos etiāetiam pœnitentes, & magno cum cordis dolore crimen detestantes, ab excommunicatione absoluant. Mihi etenim visum est, eos quidem Sacerdotes ex his Iubilęis & bullis, non habere potestatem ab hac excōmunicationeexcommunicatione absoluendi, quod sequentibus probabitur.

Primùm ex eo, ꝙquod commissio generalis absoluendi ab excōmunicationeexcommunicatione, minimè comprehendit illāillam excōmunicationemexcommunicationem, cuius absolutionẽabsolutionem verisimili cōiecturaconiectura ipse delegans nequaquānequaquam in specie cōmisissetcommisisset. quod not. Flor. 3. par. tit. 24. c. 77. §. 1. cui suffragatur regul. iuris, quæ docet, in generali cōcessioneconcessione nōnon venire ea, quę quis nōnon esset in specie verisimiliter cōcessurusconcessurus. c. in generali. de reg. iur. ist. lib. vbi glo. allegat text. opt. ad præsentem quæstionẽquæstionem. in ca. frater noster. 16. q. 1. etenim ibi generalis cōmissiocommissio facta per Papam Legato non extenditur ad causas fidei. Sic in hac specie, quam tractamus, |

p. 912

non est pręsumendum, Romanum Pontificem his generalibus commissionibus absolutionẽabsolutionem ab excommunicatione pro hæresis crimine in dicta, his delegare, quibus in specie minimè delegasset.

Secundò ad hoc ipsum conducit, quod scribit Felin. in c. Apostolicæ. col. 1. de except. referens, absolutionẽabsolutionem ab excōmunicationeexcommunicatione quacunq;quacunque, per RomanũRomanum Pontificem concessum ei, cui fit alicuius beneficij Ecclesiastici collatio, nōnon habere effectum quo ad excommunicationem ex causa hæresis Iure Canonico impositam, quia ea non censetur sublata per prædictam absolutionem. & testatur Feli. ita expressim decisum fuisse ab Innocentio octauo per regulam quandam Cancellariæ ab eo statutam.

Tertiò, etiamsi in his Iubilæis & literis quidam casus excepti sint, & regulam in contrarium firmam efficiant. tamen casus illi excepti ad eis similes extenduntur. text. celebris in ca. cùm dilecta. vbi Abb. & Deci. de confir. vtil. vel inutil. & in c. ad audientiam. de Cleric. non resid. Bal. per tex. ibi in ca. post translationem. de renunciat. Abb. in c. cùm omnes. colum. 6. de constit. gloss. in l. 1. C. de condict. indeb. & in l. vlt. C. de reuoc. don. tradit Alexan. in consilio 145. colum. 2. lib. 7. Felin. in c. quoniam frequẽterfrequenter. in prin. vt lite non contesta. & in c. pastoralis. in prin. de rescript. Dec. consil. 284. colum. 2. Ioan. Lup. in Rubr. de donatio. inter vir. & vxo. §. 16. nu. 10. quòd, si quis in hac controuersia expenderit casus, qui excipiuntur in his bullis & Iubilæis, planè comperiet ratione maiori, & hunc casum hæresis ex mente Romani PōtificisPontificis exceptum censeri. quamobrem cessat prima ratio pro contraria opinione superius adducta.

Non oberit secunda ratio ex intellectu cap. quamuis. nam, & si in articulo mortis non possit esse dubitatio. In alijs tamen casibus in eodem cap. expressis, Innoc. Anch. Card. Abb. & Rauena contrarium tenent, asserentes, illum text. non ꝓcedereprocedere in alijs excōmunicationib.excommunicationibus, quarum absolutionem Papa sibi excepit, sed tantùm in excommunicatione lata in percutientes Clericum. Sit tamen vera communis opinio, profectò minimè potest ad hanc quęstionem adduci, quia illa tractat de extensione facultatis Iure Communi concessę. nos verò in præsenti casu agimus de extensione priuilegij extra Ius Commune dati: quod plurimum refert, vt constat ex notatis per Fortun. in l. Gallus. §. & quid si tantùm. ff. de lib. & post hu. col. 70. Feli. in c. postulasti. de rescript. numero 13. Oldrad. consi. 9. Panor. in c. ex parte. de decim. & præterea manifestum est, in dict. c. quamuis tractari de absolutione ab excōmunicationeexcommunicatione concedenda per inferiorẽinferiorem à Principe, quoties excommunicatus aliqua ex causa iusta impeditur ad Rom. Ponti. pro absolutione obtinenda. vnde mirum non esset, si decisio illa extende retur ad omnes casus, in quibus adest eadẽeadem ratio, & datur idem impedimentũimpedimentum. at in præsenti q. non est excommunicatus impeditus ad summum Pontificem accedere. atque ideò non æquè procedit argumentatio ex illo c. adsumpta. Quis autem absoluere valeat ab excommunicatione hæresis causa inflicta, nos explicuimus in reg. peccatum. 2. part. nu. 5. de reg. iur.

Tertiò circa idem dubitatur,

16

^† an absolutio ab excommunicatione, etiāetiam damno soluto, & præmissa satisfactione, obtenta ex vi iubilæi, aut bullarum Apostolicarum ab ipso confessario in foro conscientiæ, obtineat, an prosit excommunicato in iudiciali, & exteriori foro? & ni fallor, ipse censeo, hanc absolutionem minimè in foro exteriori iudiciali admittendam fore, nec eam excommunicato prodesse quo ad exterioris iudicij effectus, nisi in literis Apostolicis dictum sit, quòd ea etiam in iudiciali exteriori foro vim obtineat, ac sit admittenda. Plurimùm etenim detrahitur auctoritati Iurisdictionis Ecclesiasticæ fori exterioris, si publicè excommunicatus & denunciatus, secretè per Sacerdotem ab eo ad confessionem electũelectum absoluatur, & ea is absolutione obtenta ingerat se diuinis, quasi in contemptum iudicis, qui eum excommunicauit. Cui quidem iudici cōgruècongruè satisfactum non est, etiam si excommunicatus, qui iudici parere recusauit, damnũdamnum parti læsæ restituerit.

Hæc deinde opinio probatur, quia in his Apostolicis literis quibusdāquibusdam casibus expressum est, absolutionem à confessario datam in foro item exteriori prodesse, & Reum immunem efficere. Igitur in alijs casibus ab argumento specialis concessionis absolutio tantùm in animæ iudicio proderit, cùm manifestè distinguere velit Pontifex summus forum interius ab exteriori.

Ad hæc facit, quòd forus conscientiæ & animæ plurimum differt à foro exteriori, siquidẽsiquidem plures tradantur passim differentiæ maximè in c. quia plerique. de immunit. Eccle. c. fili. de testam. c. quæ in Ecclesiarum. de consti. Bar. in extra. ad reprimendam. ver. denunciationem. ergo absolutio in conscientiæ foro obtenta nōnon prodest in exteriori iudiciali foro.

Quartò hoc ipsum constat vel ex eo, ꝙquod absolutus in animę iudicio, etiāetiam pœnitẽtiapœnitentia peracta potest in exteriori foro accusari & puniri. gl. in c. de his. de accus. cuius opinionẽopinionem ipse probaui latiùs li. 2. var. reso. c. 10. nu. 3. cùm prior examinatio in conscientiæ iudicio præcipuè fiat ad pœnitentiam & satisfactionem diuinæ offensæ, posterior autem ad publicam vindictam, & Reipublicæ satisfactionem.

Quintò his accedit stylus vetustissimus Ro. Cur. qui obtinet, ꝙquod Roma. pontifex non consueuit per Iubilæum, aut bullas confessarijs |

p. 913

sacerdotibus committere ea, quæ forum contentiosum concernunt, sed tantùm ea, quæ ad pœnitentiæ forum, & conscientiæ purgationem spectant. huius styli meminit Paulus Parisius in consilio 67. nume. 22. libro 4. & deinde Ludouicus Gomez. in reg. cancell. de non iudicando, iuxta formam supplicationis quæstionis 14. nume. 3. commemorans vsum sacræ pœnitentiæ apud Roman. curiam. Nam quoties petitur quid ad conscientiæ forum, & iudicium animæ interius pertinens, id negocium confessario committitur, vt id expediat nullis testib. adhibitis, literis statim post eius perfectam actionem laniandis, & dilacerandis. Nec vlla fit tunc compositio cùm Romanæ curiæ Datario, pecuniaria quidem, quæ fieri solet, & fit quoties quo ad iudicium exterius, & contentiosum aliqua dispensatio, similíue negocium in Romana Curia expeditur. hæc planè Gomez. vt hinc lector percipiat quid referat, apostolicas literas dari quo ad forum animæ, vel quo ad iudicium exterius, & forum contentiosum. Huic opinioni plurimùm suffragantur ea, quæ in eadem ferè. controuersia tradit Anton. Cordubens. in tracta. de indulgentijs. quæstione 40.

His rationibus animum induxi meum, vt hanc opinionem in hac quæstione probarem, facillimè admissurus cuiuslibet saniorem sententiam, & quæ his probationibus exclusis, fortioribus, & melioribus constet. etenim in re dubia nequaquam decet semel conceptis opinionibus ita contumaci animo adhærere, vt doctissimorum virorum iudicia recusare nitamur.

§. DVODECIMVS.

IN hoc tandem tractatu de absolutione excōmunicationisexcommunicationis breuiter agendum est, quis possit iure ordinario ab excommunicatione absoluere. qua in re duo sunt examinanda. Primùm equidem de excommunicatione maiori: secundum de minori. & ad prioris partis intellectum distinguere oportet absolutionem simplicem ab absolutione, quæ ad cautelam concedi solet, & inde nomen habet: sicuti iam in hac Relectione distinximus obiter. §. 7. numer. 7. versicu. quarta conclusio. est enim absolutio simplex ea, quæ petitur, & datur ab excommunicatione, quæ vel iustè, vel iniquè vim habuit, & excommunicatum censuræ vinculo affecit, ac ligauit. idcircò necessaria est omninò, & præmittit, excommunicationem præcessisse ac ligasse. qua ratione solet disputari,

1

^† an petens absolutionem simplicem, videatur fateri, se excommunicatum esse, & idem in eo dubium erit, qui absolutionem excommunicationis postulauit, cùm in dubio ea petitio de simplici absolutione sit intelligenda, vt in dicto §. 7. diximus. & quibusdam visum est, petentem absolutionem ab excommunicatione non fateri, se excommunicatum esse. quod probatur auctoritate glos. in capit. exhibita. de homicid. in verb. veniam. quæ asserit, petentem veniam alicuius delicti non fateri se deliquisse. quam sequuntur Abb. Cardin. & Doctor. ibi. idem Cardin. & Abb. nume. 22. in cap. venerabilem. de electio. dicit esse singula. Alexand. in l. 1. in prin. col. 1. ff. de noui operis nunciatio. qui & in hac specie absolutionis ab excommunicatione idem sensere, & tenent præterea Innocen. in c. cùm dilectus. colum. 3. de ordin. cognit. Cardin. in c. perpendimus. colum. vlt. isto tit. Felin. in c. literas. num. 19. de præsump. idem Felin. in c. Apostolicæ. de except. colum. pen. Rota in antiquis 330. Ias. in l. decem. numer. 48. ff. de verb. obligat. quorum opinio eam rationem habet, quòd petens absolutionẽabsolutionem istam ex humili corde ad cautelam videatur eam petijsse propter dubium aliquod, quo eius animus vexatur, an sit excommunicationis censura ligatus, atque ideò ex hoc non debet adsumi eiusdem confessio ad probationem, quòd verè sit excommunicatus: quemadmodum ex proximè dictis apparet. quicquid autem sit de hac controuersia, minimè probat hanc opinionem gloss. in d. c. exhibita. cùm ea tractet de venia, quæ petitur ad cautelam, quo quidem casu manifestum est petentem hanc veniam non fateri se deliquisse. Imò contrariam sententiam, ꝙquod petẽspetens absolutionem videatur fateri, se excommunicatum esse: tenent Bart. in d. l. decem. colum. vlt. gl. in verbo, postulauit. & ibi Hostiens. per eum textum in dict. c. venerabilem. & post eum Imol. idem Imol. Præpos. & Francus in c. ad præsentiam. de appellat. Ioannes Faber in §. vlti. Instit. de ingenuis. quorum opinionem communem esse fatetur Præposit. in dict. c. ad præsentiam. & his primùm suffragatur text. in d. c. venerabilem. qui tamẽtamen mihi non ita fortis |

p. 914

esse videtur, vt quidam existimarunt. nam pręter alias responsiones, quæ à Panorm. traduntur, ipse video in illius c. responso non censeri probatam excommunicationem ex sola petitione absolutionis, sed ex ipsa facti veritate, quam ipse Romanus pontifex refert, & in adminiculum, & maiorem vim commemorat, ipsum reum cognouisse, latam à sede Apostolica excōmunicationemexcommunicationem dum absolutionem petijt per nuncium, quasi minimè negare potuerit, imò cognouerit, quę contra ipsum acta fuerant, & erant planè manifesta. secundò his accedit, ꝙquod liberatio præmittit obligationem d. l. decem. c. ad dissoluendum. de despon. impub. ergo absolutio supponit excommunicationem, & eam petens fatetur, se excommunicatum esse, sed hæc ratio non omninò probat. siquidem hæc argumentatio procedit à quadam præsumptione, quæ iure deducitur ad id, quod contrarium præcesserat ex eo, quia illud tollitur: non quòd verè semper constat, nisi in naturalibus, & certis naturaliter. etenim si verè abscissa est Petro manus, sequitur omninò, & verè, Petrum habuisse manum. at in his, quę natura certa non sunt, sed iure inducta, non constat argumentatio ex priuatione ad habitum, nisi præsumptione. liberatio siquidem instituta est ad tollendam obligationem: nec tamen naturali certitudine constat, eam semper fieri obligato, possibile sanè est, quòd facta sit non obligato. verùm, quia ius præmittit eam quo ad tollendam obligationem ad hunc effectum eam inducens: oritur argumentatio præsumptione quadam sufficiens, non autem omninò certa, quòd liberatus prius obligatus fuerit. sic denique non est probata verè, & plenè, sed præsumptione quadam iuris excommunicatio ex eo, quòd quis fuerit ab ea absolutus. ita ipse colligo ex his, quæ latè tradidere Bart. & Doct. in d. l. decem.

Tertiò opinioni Bart. patrocinatur, quòd appellatione absolutionis in dubio de simplici est intelligendum. gl. in c. capitulum. de rescript. cuius nos mentionem fecimus in d. §. 7. igitur petens absolutionem ab excommunicatione, simplicem petere videtur: quæ tamen non datur, nec dari solet, nisi his, qui sunt excommunicatione ligati. sed & hæc ratio eandem responsionem habet, quam præcedens. præsertim quia & si verum sit, semel excommunicatum, necessariò indigere absolutione, cùm aliter excommunicatio tolli nequeat, nōnon tamen ex contrario sequitur, absolutum ab excōmunicationeexcommunicatione, fuisse excommunicatum, etiamsi absolutio fuerit simplex: cùm plerunque soleat peti ad tutiorem animæ salutem, & in dubio, an sit quisquam excommunicatus. c. illud. de cleric. excom. ministr. Quamobrem ipse arbitror duo, vel tria esse omninò hîc separatim adnotanda.

Primum, illud mihi satis probabile est, quòd per absolutionem, etiam simplicem minimè probata sit excommunicatio. idq́ue verum esse censeo sequutus Rotam in antiquis 330. nam etsi absolutio necessaria sit ad tollendam excommunicationem, cùm verè ea præcesserit: non tamen hinc assumi debet efficax probatio quòd excommunicatio præcesserit, si de ea non aliter quàm ex absolutionis præsumptione constet.

Secundò obseruandum est, minimè fateri se excommunicatum fuisse, qui obijcienti excommunicationem responderit, se absolutionem obtinuisse. hoc probatur ex reg. exceptionem. de regul. iur. & c. cùm venerabilis. de excep. non enim fatetur exceptionem obijciens: maximè, quia hic non fatetur à se petitam fuisse. hoc ipsum in specie notant Bart. communiter receptus in d. l. decem. deinde idem constat ex eo, ꝙquod per absolutionem excommunicatio probata non sit, & modò asseuerauimus.

Tertiò, si quis absolutionem simpliciter petat, aut absolutionem simplicem postulet, non videtur verè fateri, se excommunicatum: tametsi ex hac petitione præsumi possit quædam excommunicationis confessio, & quandoque vera ipsius excommunicationis, ac legitima probatio ex vi confessionis expressæ. etenim vbi quis asserat, se excommunicatum fuisse, dicat tamen iniustam esse excommunicationem, planè fatetur petens ab ea absolutionem excommunicatum esse: cùm, vt superiùs respondimus excommunicatio iusta ipsum excommunicatum ligauerit, & censuræ vinculo affecerit. at si simpliciter petierit quis absolutionem ab excommunicatione, non poterit inde assumi certa confessio excommunicationis, sed tantùm præsumpta, quæ in rebus maximi præiudicij probationem plenam absque alijs adminiculis non constituet. atque ita contrarias hac in quæstione sententias conciliandas esse opinamur.

Quis autem

2

^† possit absoluere ab excommunicatione maiori per simplicem absolutionem: duas continet partes, quarum prior de excommunicatione lata ab homine: posterior delata à iure tractabit, in priori specie regula est constituenda, vt is possit ab excommunicatione absoluere, qui eam tulit, vel eius superior, vbi superioris, ac iudicis partes potest exercere, non alius. sic etenim Episcopus absoluet ab excommunicatione per eum lata, vel Archiepiscopus in casibus, quibus iurisdictionem propriam exercere valet inter subditos suffraganeorum, aut denique ipse Papa. tex. in c. per tuas. c. sacro. extra ist. titu. c. venerabilibus. in principio. & in totius c. responsis. eod. titu. notant ibi Doctor. S. Thom. in 4. sent. distinct. 18. q. 2. artic. 5. & ibi Palud. q. 5. art. 2. latè Syluest. in verb. absolutio. q. 1. notabili secundo. Hostiensis in summa huius tituli. §. de excommunicationis absolutione.

p. 915

Imò poterit

3

^† Episcopus absoluere ab excommunicatione eum, quem prælatus inferior excommunicauerit, & licet iniqua sit hæc absolutio data non requisito ipso excommunicatore, valet tamen, & tenet, quia iurisdictionem habet Episcopus ad absoluendum. quod notat glos. vlti. in c. cùm ab ecclesiarum prælatis. de offi. ord. quam sequuntur ibi Abb. Imol. & Doct. asseuerantes, hanc opinionem communem esse. EādemEandem sequitur Bal. in l. si vt proponis. in 1. C. quomo. & quand. iud. col. vlti. iurisdictio etenim competens in aliqua diœcesi prælato inferiori, ita est accipienda, vt minimè priuet Episcopum ordinaria iurisdictione, quam habet, sed ei accedat, vt aiunt, accumulatiuè, ad hunc effectum, quòd prælatus inferior possit hac iurisdictione vti, sicut & Episcopus, sitq́;sitque inter eos præuentioni locus. quāquam opinionem sensit, ac præmittit gl. in d. c. cùm ab Ecclesiarum prælatis. notant Abb. in c. dilecti. in 3. de appellat. col. 3. & idem Abb. Imol. & Bald. paulò antè citati. quorum opinio communis est, vt constat ex adductis per Felin. in c. pastoralis. in princip. de offi. ordi. & fatetur Carol. Ruin. in consi. 7. num. 6. libr. 4. cui suffragatur text. in capit. per hoc. de hæreti. isto libr. & in l. vltim. C. de iurisdi. omni. iudi. Bartolus per text. ibi in l. prima. C. de offic. præf. vrb. notat. Panormi. in cap. cæterùm. de iudic. ad idem optimus text. in Authen. de defensori. ciuit. in princi. tametsi aduersus hanc opinionem communem plures teneant, quos refert, & sequitur Deci. in dict. capit. cæterùm. numer. 5. & Carol. Ruinus in d. consi. 7. præcipuè opinionem communi contrariam tenet glos. in dict. cap. pastoralis. in princip. Maximè in iurisdictione per præscriptionem acquisita, quidam existimant ex ea glo. quòd ea competat inferiori prælato, qui præscripsit, in priuationem, & exclusionem Episcopi. Quod probari videtur in cap. auditis. de præscriptio. vbi Panorm. hoc tenet. 2. col. idem Panorm. in cap. irrefragabili. §. excessus. col. 1. eum tex. ad hoc inducens. de offi. ordi. eandem sententiam sequuntur idem Abb. & Felin. columna 3. in dict. capitu. pastoralis. Franc. Balb. in tract. præscriptio. 5. parte princip. 1. parte, quæstione 11. Calde. consil. 2. de præscript. & tamen etiam in iurisdictione per præscriptionem quæsita, quòd ea priuatiuè non competat, sed accumulatiuè, probare conantur, & verum esse censent Ioan. Andre. Hostiens. Anton. & Imol. in d. c. pastoralis. quorum opinio propter auctoritatem tantorum virorum seruabitur in praxi, vt testatur Panormitan. ibi. & profectò magis communis est, si consideremus ea quæ tradit Henric. in eod. cap. pastoralis. tametsi dubio procul præcedens, ac prior in hoc sententia sit admittenda, vbi pręscriptio ita fuerit inducta, quòd Episcopus exercere volens propriam, & ordinariam iurisdictionem prohibitus sit à prælato inferiori. Et hæc de inferiori iurisdictionem habente, qui tamen prælatus sit secularis. Nam de prælato regulari alia est obseruanda distinctio, iuxta textum gloss. & Docto. in capitu. quanto. de offic. ordin. Abb. in c. si quis contra Clericum. in repe. num. 42. & in capit. cùm contingat. numer. 21. de foro compet. & in cap. cùm ab Ecclesiarum prælatis. 3. colum. de offic. ordi. Nihilominus ipse dubiam esse opinor opinionem gloss. in dict. cap. cùm ab Ecclesiarum prælatis. quo ad absolutionem excommunicationis, tum ꝓpterpropter ambiguam huius principalis quæstionis definitionem, tum etiam ex eo, quòd præuentio cognitionis causam ipsam ita deferat ad inferiorem prælatum, vt eo cognoscente, nulla sit quo ad eam causam apud Episcopum iurisdictio. l. vbi cœptum. ff. de iudic. sic in specie notat Paluda. in 4. sentent. distinct. 18. quæstione 5. artic. 2. versi. 3. licet opinionem gloss. asserat communem esse sequutus eam Syluest. in verbo, absolutio. 2. in principio. idem tenet Ioan. in summa confessorum. titu. ist. quæst. 94. Regia l. 4. titu. 9. part. 2. & 1.

Absolutio verò ab

4

^† excommunicatione lata iure ipso Pontificio, aut synodico petenda omnino est apud eum, cui constitutio ipsa eam reseruauerit. Quòd si ius ipsum nulli absolutionem reseruet, tunc regulariter Episcopus absoluere poterit. tex. celebris. in cap. nuper. ist. titu. quem ad hoc præter alios inibi idem ex eo colligentes, dixere singularem esse Cardin. ibi Barb. in c. 2. de solutio. & in c. 1. col. 5. de offi. delegat. notat Abb. in cap. graue. col. vltim. de præbend. latè Felin. in dict. cap. pastoralis. §. præterea. de offi. ordi. idem Felin. & Deci. post Abb. in c. at si Clerici. §. vltimo. de iudic. notant & alij plures, quorum meminit Henric. Bottæus de synodo 3. part. artic. 5.

Et procedit hæc communis opinio etiam in excommunicatione lata per constitutionem inferioris confirmatam tamen per Romanum pontificem, nam & ab hac poterit Episcopus absoluere, quod manifesta ratione deducitur, siquidem potest Episcopus absoluere ab excommunicatione lata per Canonem Romani pontificis, vt in dicto capitulo, nuper, apparet. Igitur & ab ea, quæ lata sit per constitutionem inferioris alicuius, etiamsi ea constitutio fuerit confirmata per Romanum pontificem. & in specie hanc extensionem probarunt Baldus in Proœmio. Rex pacificus. Iason in l. more. colum. sexta. ff. de iurisdi. omni. iudic. Henri. in c. ex frequentibus. & ibi Card. 4. opposi. Abb. colum. vltima. de institu. idem Cardin. in Clemen. 1. §. si quis. quæstione quinta. de reb. ecclesi. Felin. in dicto §. præterea. Quorum ratio communis est, & in hoc tendit, quòd confirmatio Romani pontificis non tollat ordinariam iurisdictionem. capit. 1. & 2. de confir. vtili. vel inut. Nec oberit glos. in dict. c. |

p. 916

ex frequentibus. verb. confirmantes. vt statim apparebit.

Secundò isthæc regula, quæ in d. c. nuper. traditur, etiam obtinet in excommunicatione lata per hominis, & iudicis sententiam, quę generalis sit. Etenim absolutio potest ab Episcopo dari, si non fuerit alteri reseruata. Quod in specie adnotauit Imol. in dict. capitu. Graue. col. 4. de præben. licet sit sententia lata per Romanum pontificem. quia cùm generalis sit in pluribus ęquipollet canoni & statuto, sicuti explicatur in c. à nobis. in 1. extra. ist. titu. idem quod Imol. tenent Henri. in d. c. ex frequentibus. Idem Henri. post Hosti. & Ioan. Andre. in cap. excommunicamus. in 1. de hęreti. Quibus suffragatur text. in dict. cap. ex frequentibus, quo in loco gloss. vltima sensit contrarium, quasi velit, non posse absolutionem in hoc casu dari ab Episcopo, nisi specialiter ea sit Episcopo permissa: quemadmodum in eo capite expressim permissa fuit. & præterea Abb. in dict. cap. graue. Card. in dict. cap. excommunicamus. & Felin. in dict. §. præterea. hanc opinionem, quam Imola tenuit, falsam esse censent, tenentes, Episcopum non posse absoluere ab excommunicatione lata per generalem sententiam hominis. idem notat Caie. in verb. Absolutio ab excommunicatione. & Ioan. in summa confess. libr. 3. titul. 33. q. 86. Mihi potius placet prior sententia ob generalem permissionem text. in dict. cap. nuper. Et quia admodum similis est generalis sententia statuto, aut Episcopali constitutioni. Nec vrget auctoritas gl. in d. c. ex frequentibus. ea etenim procederet, quando excommunicatio fuit lata ab homine, & confirmata per Romanum pontificem. quia ab ea Episcopus absoluere non poterit, nec quisquam alius quàm ipse excommunicator: atque ita intellexere illam gloss. Panorm. ibi col. vlti. Rom. in consil. 387. & Felin. in dict. §. præterea. à quibus libenter quæram, an loquantur in excommunicatione lata per hominis sententiam specialem, & huius absolutio siue sit per Papam cōfirmataconfirmata, siue non, ad neminem pertinet præter excommunicatorem. Aut loquuntur in excommunicatione lata per generalem sententiam hominis: & tunc parum oberit potestati Episcopi ordinarię confirmatio Romani pontificis. Nam si vera est opinio Imolæ, sicuti potest Episcopus absoluere ab excommunicatione lata per statutum confirmatum à Romano pōtificepontifice, ita poterit ab excommunicatione lata per generalem sententiam hominis ab ipso Papa confirmatam: cùm hæc similima sint. Idcircò parum confirmatio Romani pontificis hac in specie operabitur, siue sequamur opinionem Imolæ, siue cōtrariamcontrariam. Qua ratione superest, quòd omissa opinione gloss. in d. c. ex frequentibus. ibidem est text. satis vrgens Imolæ opinione. Et fortassis confirmatio Papæ in sententia speciali hominis hunc habet effectum, quòd tunc minimè admitti debeat dubia sententia gloss. in d. c. cùm ab Ecclesiarum prælatis. cuius paulò antè meminimus.

Tertiò, hæc regula communis adeò vera est, vt Episcopus tantùm possit absoluere ab excommunicatione iuris absolutionem minimè reseruantis, quòd sacerdos proprius curam animarum habens nequaquam valeat hanc absolutionem à maiori excommunicatione concedere: sicuti notat glos. communiter inibi recepta in cap. 2. de pœniten. & remis. ist. lib. tex. optimus in Clement. 1. de priuileg. in princ. & in extrauag. 1. §. obseruent. eod. tit. de priuileg. inter communes. Panormi. & Fel. in c. 2. & in cap. Nuper. extra ist. titu. Felin. in d. capit. pastoralis. §. præterea. columna tertia. Imola. in cap. ab excommunicato. colum. 5. de rescript. Quorum opinio plures auctores habet ex iuris pontificij professoribus, quos præter Felin. refert eos sequutus Henri. Bottæus in tractat. de synodo. 3. part. articu. 5. idem ex Theologis tenet Bitterren. in opere de excommunicatione, & interdict. Durandus in 4. sentent. dist. 18. q. 4. arti. 2. & Palud. ibi. q. 5. arti. 1. Biterrensem sequutus idem tenet in excommunicatione lata per Canonem concilij generalis, aut Romani pontificis. Huic opinioni adstipulatur, quòd absolutio excommunicationis ad iurisdictionem fori exterioris pertinet, vt constat, quam sacerdos curam animarum habens nequaquam exercere potest: cùm ea careat omninò. Nam pari iure censeri debent excōmunicatioexcommunicatio & absolutio. c. verbum. de pœnit. distin. 1. igitur & absolutio non potest competere ab excommunicatione ipsi sacerdoti curam animarum habenti, vbi de maiori excommunicatione agendum est.

Contrariam sententiam in specie tenent Innoc. & Host. in d. c. nuper. S. Thom. in 4. senten. dist. 18. quęst. 2. art. 5. Syluest. in verb. absolutio. 1. q. 5. Angel. eodem verbo. §. 2. Ioan. in summa confessorum libr. 3. titu. 33. q. 85. & est communis opinio, vt fatetur eam sequutus Ioan. Maior in distin. 13. q. 2. dubio 3. quorum ea est resolutio, vt ab excommunicatione lata iure Pontificio, vel Episcopali, etiamsi maior sit, possit sacerdos parochialis absoluere, nisi fuerit in specie alteri reseruata. idem probat Paluda. in excommunicatione lata per Episcoporum, & aliorũaliorum quorumcunq;quorumcunque inferiorum constitutiones. Huic opinioni plurimum accedit text. in dict. c. nuper. nam etsi ea responsio loquatur in absolutione ab excommunicatione minori: attamen ratio generalis illius text. probat, parem esse potestatem absoluendi ab excommunicatione iuris, Episcopi scilicet & presbyteri curam animarum habentis, vt si absolutio à iure non sit alicui expressim reseruata, cōpetatcompetat Episcopo, vel presbytero parochiali. vnde cùm par sit ratio, constat, presby|

p. 917

terum parochialem posse, vt Episcopus potest absoluere ab excommunicatione maiori lata per Canonem, etiam pontificium nulli reseruantem absolutionem, præsertim, quod ab illius capit. responso deducitur, & non aliundè, communis Panor. & aliorum opinio. ideò in rigore disputationis satis defendi poterit hæc posterior TheologorũTheologorum sententia: tametsi communis praxis priorem receperit, & possit contendi text. in d. c. nuper. intelligendum fore in absolutione ab excommunicatione minori, quo ad sacerdotem parochialem, & quo ad Episcopum in absolutione ab excommunicatione maiori propter distinctionem iurisdictionis.

Excommunicatio minor regulariter tollitur absolutione sacerdotis curam animarum habentis, & qui proprius est ipsius excommunicati presbyter. text. in dicto cap. nuper. qui est

6

^† intelligendus de excommunicatione minori lata à iure ipso, etiam Pontificio sedis Apostolicæ. Quæ quidem opinio communis est in dicto cap. nuper. notat post alios summarum auctores Syluest. verb. Absolutio. 1. 2. notab. & alij, quorum meminit Henric. Bottæus in tract. de synodo. 3. part. art. 5. idem responderunt Sanct. Thom. in 4. sentent. distinct. 18. q. 2. arti. vlt. & ibi cæteri Theologi.

Illud verò est obseruandum, an possit ab excommunicatione minori lata à iure absoluere sacerdos, quilibet etiamsi is non sit proprius ipsius excommunicati parochus? Nam Caiet. in opusculis. q. vnica. de ministro pœnitentiæ in hāchanc inclinat sententiam, vt existimet, alium quàm sacerdotem parochialem absoluere non posse à minore excommunicatione, etiam ob peccatum veniale iure indicta. quia absolutio excommunicationis iurisdictionem exigit, quam in hunc excommunicatum non habet alienus sacerdos: licet is possit alteri subditum à venialibus peccatis absoluere, vt communis docet opinio. deinde, licet concedamus, quemlibet sacerdotem ipso quidem Iure, diuino vel humano habere iurisdictionem ad præstandam absolutionem sacramentalem à venialibus peccatis, quod concedendum est: non inde sequitur necessariò, eundem habere iurisdictionem ad tollendam excommunicationem minorem propter venialia peccata inflictam. Differt etenim multum absolutio sacramentalis peccatorum venialium ab absolutione excommunicationis minoris: quæ sacramentalis non est, & vinculum tollit distinctum à peccatorum, etiam venialium culpa, & nexu, sicuti & absolutio à peccatis mortalibus satis differt ab absolutione excommunicationis maioris, cùm absolutio ab excommunicatione requirat iurisdictionem fori exterioris: absolutio autem à peccatis exigat tantùm iurisdictionem fori interioris, & animæ. Quibus equidem rationib. communis sententia admittenda videtur adhuc in absolutione ab excommunicatione minori, quæ peccati venialis ratione ligauit excommunicatum, vt is non possit absolui ab alio sacerdote, quàm eo, qui proprius sit. quod etiam comprobatur ex eo, quòd frequentissimè minor excommunicatio iure indicta est ob venialem culpāculpam, vt notatur in c. sacris. de his quæ vi. Et tamen hęc regula cōmunicommuni omnium consensu constituta est, quòd ab excommunicatione minori lata à iure absoluere non possit quilibet sacerdos: sed tantùm is, qui curam animarum habet, & parochus est ipsius excommunicati. Nec me latet, Martinum Azpilcueta virum qualibet laude dignissimum, Caietani opinionem improbasse in c. placuit. de pœniten. distinct. 6. numer. 25. ratione profectò subtili, quam lector perpendat necesse est, vt in hac controuersia iustiorem, ac veriorem sententiam eligat.

De absolutione excommunicationis, quæ ad cautelam dari solet, illud est pręnotandum, quòd allegans, se iniustè fuisse excommunicatum, planè fatetur, excommunicationem eum ligasse: & ideò non est audiendus, donec absoluatur: simpliciterq́ue absoluitur seruata iuris Pontificij forma. At qui allegat, excommunicationem nullam fuisse, quia lata post appellationem,

7

^† aut errorem manifestum habere, & petat absolutionem ad cautelam absoluendus equidem est non simpliciter, sed ad cautelam. hæc probantur in cap. solet. sup. isto tit. & notantur in c. per tuas. extra eo. & in cap. cùm contingat. de offi. delegat. conceditur autem hæc ad cautelam absolutio ex quadam iuris benignitate, & gratia: cùm excommunicatus absolutionem minimè petat simplicem humiliter confessus, se excommunicatum: imò potius negat excommunicationem: atq;atque ideò rigore quodam non erat absoluendus, sed admittẽdusadmittendus ad probationem eius quod allegauerat: sicuti probatur in dict. cap. cùm contingat. & in dict. cap. per tuas. quo in loco asserit Summus pontifex, apostolicam sedem consueuisse, hunc ad cautelam absoluere. Sed iam hæc benignitas sedis apostolicæ ordinaria est, vt constat in dictis constitutionibus. Et in c. venerabilibus. §. sed si ex causa. ist. tit. quamobrem breuiter hoc in loco ad hanc quæstionem aliquot adnotabimus.

Primùm, non tantùm esse absolutionem ad cautelam concedendam, cùm excommunicatio dicitur nulla ex causa erroris intolerabilis, vel ex eo, quòd lata sit post appellationem legitimam, sed & quoties nulla dicitur ex defectu iurisdictionis, aut ex alijs similib. causis, quæ nullam efficiant excommunicationis sententiam: cùm eadem sit ratio, secundum Ioan. Andre. Domini. 2. colum. & Franc. 5. in dict. cap. solet. & est communis opinio, vt fatetur Abb. in c. Apostolicæ. de exceptio. colum. |

p. 918

penult. vnde dicens, excommunicationis sententiam nullam, & petens absolutionem hanc ad cautelam, non tenetur in specie causam nullitatis exponere: quemadmodum notant Domini. & Franc. colum. 5. in dict. cap. solet. sensit Rota in antiquis 60. quòd si excommunicatus allegauerit iurisdictionis defectum in iudice ordinario ratione exemptionis: non est ita facilè danda absolutio ad cautelam, nisi prius exemptio aliqua ex parte probetur saltem semiplena probatione: quod ne iudici ordinario passim illusio fiat: tenent Innocent. Domini. & Franc. colum. 5. in dict. cap. solet. Rota in nouis. 308. & in antiquis 116. attamen licet tempore, quo petitur absolutio ad cautelam non sit necessarium causam nullitatis exprimere, oportet tamen eam in specie nominare, vt detur absolutio, quod Francus notat, & constat: quia nullitatis causa in vniuersum est aliquo modo probanda, vt detur absolutio hæc ad cautelam saltem quoties allegatur appellationem præcessisse: debet enim summariè cognosci, an appellatio excommunicationem præcesserit. licet non sit necessaria iustificatio appellationis, secundum Abb. in dicto capit. per tuas. isto titu. Ioan. Andre. 2. colum. Francum 5. post alios in dict. cap. solet. & Felin. in c. Apostolicæ. penul. col. de except. tex. ad idem optimus in dict. c. venerabilibus. §. sed si ex causa. & §. vltimo. vbi est text. ad hoc elegans, nec enim est absolutio ista ad cautelam temerè concedenda: imò præmitti debet cognitio illius causæ, quæ ab excommunicato allegatur, vt nulla sit excommunicatio: præsertim vbi dicitur, excommunicationem latam fuisse post appellationem: nec sufficit ad effectum absolutionis ad cautelam, quòd vnius testis testimonio probetur, appellationem præcessisse ipsam excommunicationem, vt notat Aegid. à Bellamera in decisio. 91. nec iuramentum ipsius appellantis, nisi eo casu, quo iudex excommunicator asseuerat, se non credere appellationem præcessisse excommunicationem, & tamen paratum esse dare absolutionem, si ita sit, quòd post appellationem excommunicauerit. sic notat Felin. in dict. ca. Apo. nume. 19. de except. post Aegidi. à Bellamera decis. 386.

Sanè quoties appellatio ab interlocutoria fuerit interposita, & per appellantem petatur apud iudicem ad quem absolutio ad cautelam, erit probandum plenè, quod appellatio excommunicationem præcesserit, licet nondum constet ipsius appellationis iustificatio. quod apparet in dict. cap. venerabilibus. §. vlti. & est communis opinio, quòd si appellatum sit à sententia diffinitiua, tunc excommunicatus allegans excommunicationem nullānullam, quia præcesserit eam appellatio, non tenetur hoc plenè probare ad obtinendam absolutionem ad cautelam: siquidem ad ipsam excommunicationis nullitatem sufficeret hæc plena pròbatio, sed erit satis quòd summariè, & semiplenè probetur, appellationẽappellationem præcessisse. & idem arbitror, vbi tractetur de quacunque alia causa nullitatis, ex cuius ratione petatur absolutio ad cautelam: atque ideò quod diximus de exemptione, minimè erit speciale, sed planè ordinarium.

Secundò est inquirendum, quis possit ad cautelam absoluere? & Romanus pontifex in dict. cap. solet. hanc absolutionem respondet dari posse à superiore ipsius excommunicatoris, ad quem delata est causæ controuersia per appellationem. Poterit

8

^† & ipsemet excommunicator absoluere ad cautelam, secundum Hostien. Ioan. Andr. & alios in dict. c. per tuas. Domini. & Franc. in dict. cap. solet. colum. 2. quod non licebit alicui iudici, etiam iurisdictionem habenti ordinariam, nisi sit ipsemet excommunicator, eiúsue superior cogniturus de appellationis causa, vt ipse Domini. colum. 5. & Franc. 2. in specie adnotarunt. qua ratione hoc erit omninò obseruandum ad intellectum gloss. in cap. cùm ab Ecclesiarum prælatis. de offic. ordin. cuius in hoc §. paulò antè meminimus.

Iudex verò delegatus, etsi sit datus à principe ad appellationis cognitionem, & decisionem, non poterit absoluere ad cautelam. hæc enim absolutio extraordinaria est, & gratia quadam sedis Apostolicæ inducta. c. per tuas. isto titu. igitur non est cuicunque iudici permittenda, nisi à iure sit in specie permissa. nam absolutio simplex ab excōmunicationeexcommunicatione competit delegato: quia tunc excommunicatio non dicitur nulla. at vbi excommunicatus allegat, excommunicationem nullam esse, iure ordinario absolutio danda non est, nisi prius constet, excommunicationem nullam esse. idcircò cùm absolutio ad cautelam sit extraordinaria, & à iuris pontificij regulis aliena, permissaq́ue ex gratia, non videtur cuilibet iudici data potestas eam concedendi. atque ita hanc opinionem veram esse opinantur gloss. in dicto cap. solet. verb. per superiorem. Ioan. Andre. Domi. Franc. & Doct. ibi Deci. in cap. præterea. num. 6. de offi. deleg. & ibi Felin. col. penult. idem Felin. in cap. causam, quæ. nu. 6. & in c. cùm dilecta. col. 10. de rescript. idem in c. 1. num. 11. vt lit. non contesta. Iason in l. 2. col. 2. & ibi Deci. ac Curti. iunior col. 1. ff. de iurisdict. omn. iud. quorum opinio communis est. contraria tamen potius placet Archid. in d. c. solet. Abb. & Deci. in c. ad præsentiam. de appel. per tex. inibi. cui respondetur, iudicem delegatum, cuius in eo capite mentio fit, habuisse specialem commissionem à Romano Pontifice absoluendi ad cautelam. & tamen hæc posterior opinio vsu, & praxi recepta est, quo ad iudices delegatos extra Romanam curiam de causa cognoscentes, licet datus in Romana |

p. 919

Curia, vt intra eam cognoscat de causa, speciali indigeat commissione ad absolutionem ad cautelam adhuc ex communi vsu, quemadmodum Rota tradit in antiquis. 810. & sequent. Fel. in c. veniens. de testib. col. pen. vnde secluso communi stylo prior sententia verior est, & magis communis, quam extendit Oldra. consil. 145. ac Fel. in d. c. veniens. in 2. vltim. col. vt nec iudex delegatus possit absoluere ad cautelam excommunicatum ad effectum dicendi testimoniũtestimonium. Quo in casu ipse potius contrariũcontrarium tenerem, maximè vbi res nōnon ita benè per alios testes probari posset. argument. text. in capit. præterea. de offic. delegat. & d. l. 2. ff. de iurisd. omnium iud. sic etenim Ioan. Monachus in d. capitulo, solet, tenet, iudicem delegatum posse absoluere ad cautelam testes sibi productos ad effectum dicendi testimonium.

Tertiò considerandum est, non posse impediri hanc absolutionem ad cautelam ex contradictione aduersarij, nisi is dixerit, excōmunicationemexcommunicationem latam propter manifestam offensam, quod probare debet intra octo dies, & eo probato non est absoluendus excommunicatus, nisi prius realem satisfactionem præmiserit. tex. singular. in dict. c. solet. satis tamen erit ad impediendāimpediendam absolutionem istam, quòd manifesta offensa proponatur, & obijciatur in ipsis interrogatorijs articulis, nec est necessariũnecessarium, quòd expressim libello speciali exceptionis hæc manifesta offensa in iudicium deducatur, quemadmodum docet Rota in nouis. 326. ita rem istam explicans. Idem probat Fel. in d. c. Apostolicæ. de exceptio. num. 17. ipsi autem octo dies currunt, & labuntur continuè à momento ad momentum ab ipso die, quo iudex recepit obiectionem manifestæ offensæ, absq;absque alia speciali huius dilationis adsignatione, quod notant Domi. & Franc. in d. cap. solet. & Rota. in nouis. 208.

Hæc tandem prænotare libuit de excommunicationis viribus, vinculo, & effectib. de qua eius absolutione ad huius rubricæ & capitis, quod statim sumus exposituri, apertiorem cognitionem, multa tamen omisimus, quòd vel ea cuiquam facilè obuia sint, vel nos breuitati operam dantes ipsa præterierint, quæ diligens Lector pro sui ingenij captu poterit inquirere, ac mente reponere.

Covarrubias ...: Opera Omnia

p. 807
DIDACI COVARRVVIAS A LEYVA TOLETANI, IN BONIFACII OCTAVI CONSTITVTIONEM, QVAE INCIPIT, ALMA MATER. SVB TITV. DE sentent. excommun. lib. 6. Commentarij.

EX PRIORIS PARTIS INITIO.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. Sequenti.

SVMMARIVM.

p. 834
Ex §. Sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

p. 861
SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. Sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. Sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. Sequenti.

SVMMARIVM.

Covarrubias ...: Opera Omnia

p. 807 DIDACI COVARRVVIAS A LEYVA TOLETANI, IN BONIFACII OCTAVI CONSTITVTIONEM, QVAE INCIPIT, ALMA MATER. SVB TITV. DE sentent. excommun. lib. 6. Commentarij.

EX PRIORIS PARTIS INITIO.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. Sequenti.

SVMMARIVM.

p. 834 Ex §. Sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

p. 861 SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. Sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. Sequenti.

SVMMARIVM.

Ex §. Sequenti.

SVMMARIVM.

p. 807
DIDACI COVARRVVIAS A LEYVA TOLETANI, IN BONIFACII OCTAVI CONSTITVTIONEM, QVAE INCIPIT, ALMA MATER. SVB TITV. DE sentent. excommun. lib. 6. Commentarij.

p. 834
Ex §. Sequenti.

p. 861
SVMMARIVM.