Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

CAPVT III.

QVEMADMODVM satis celebris est CęsarũCęsarum constitutio, quę de rescindendis venditionib. tractat, ob læsionem vltra iusti precij dimidiam contingentem, ita frequentissimis quo ad Theoriam & Praxin impeditur quæstionibus, ex quibus solet difficilis censeri. Harum aliquot attingam in præsentiarum, non quòd eas difficiliores esse censeam, sed quia sępissimè subeunt mentem eorum, qui tractatum istum expedire conantur.

Primùm siquidem Accursius & alij enixè laborātlaborant in perscrutando, quanam ratione sit isthæc læsio vltra dimidiam cōsiderandaconsideranda. Cuius rei cognitioni præmitto, iustum precium rerum ne

1

*quaquam consistere in puncto indiuiduo, sed in mediocritate quadam, quæ latitudinem habet per gradus, quemadmodum generaliter docet Aristoteles lib. 2. Ethicor. cap. 6. Itaq;Itaque cuiusq;cuiusque rei precium triplex est, supremum, infimum & medium, nec potest accidere, rem quandāquandam præcisè centum valere, ita vt nec valeat plus nec minus. Valet enim centum precio medio, at precio supremo centum & quinque, precio infimo nonagintaquinque. Iniquitas enim in precio consistit propter excessum, vel diminutionem iusti precij, quod ad mediocritatem pertinet, quæ cùm latitudinem habeat in precium supremum, infimum & medium distinctam, in hoc triplici precio iniquitas contingere nequit secundum Scotum in 4. distinct. 15. q. 2. & ibi Maiorem. q. 29. & 40. Conrad. de contractibus. 3. parte. q. 56. consil. 5. Anton Burgensem in c. cùm causa. de empt. & venditio. nume. 5. Carol. Moli. de contractibus, quæst. 14. colum. 2. Ioan. Medina. de restit. quæst. 31. & sequentibus. Marti. ab Azpilcueta in cap. qualitas. de pœniten. distinct. 5. numer. 45. & idem colligitur ex diuo Thoma 2. 2. quæstio. 77. art. 1. Pluraq́ue ab eodem axiomate deriuantur non omninò relatione indigna.

Primùm, vera interpretatio Iurisconsulti in l. in causæ. §. idem Pomponius. ff. de minoribus,

2

*scribentis, licere naturaliter contrahentibus inuicem se decipere, siquidem id verum est, modò ea deceptio intra latitudinem iusti precij & eius mediocritatem contingat, alioqui licêre nequit naturaliter, si ea per excessum, aut diminutionem iusti precij acciderit, cùm verè iniqua tunc sit, nec possit vlla lege probari, vel planè Iurisconsulti responsum ad mutuam, tacitamq́;tacitamque pertinet contrahentium indulgentiam, quæ condonare videtur ob naturam contractus modicam læsionem: cùm alioqui commercia ipsa impedirentur, si semper exacta illa, & mathematica precij æqualitas foret anxiè, & nimia scrupulositate consideranda. Honestius siquidem & vtilius est, modicum defectum, vel excessum mutuò condonare, quàm in summa & indiuidua æqualitate immorari & torqueri. Quamobrem non tantùm vtile, sed & maximè commercijs humanis necesse fuit, modicam à summa illa precij æqualitate defectionem permittere, & etiam fideliter probare, quæ ob id naturaliter licêre dicitur, quod contrahentes naturali consensu id sibi mutuò condonare videantur, & quia de natura contractuũcontractuum ea esse videntur, sine quibus commodè non possunt in communi & promiscuo vsu haberi, sicuti eleganter explicat Carol. Molin. d. quæstio. 14. colum. 2.

Secundò inde constat, posse quem iustissimè vendere pecunia ad tempus credita precio supremo eas merces, quas statim pecunia numerata precio mediocri, vel infimo vendidisset, aut vendere consueuit: hoc etenim in specie notant Decius consilio 111. Cæpola consilio ciuili. 10. colum. 4. Caieta. 2. 2. quæst. 77. artic. 1. Syluest. verb. vsura. 2. §. 1.

Tertiò ab eadem radice procedit ratio eius, quod Bald. scripsit in dicta l. 2. nume. 26. dum censuit,

3

*non satis probatam esse læsionem vltra dimidium iusti precij, testibus asseuerantibus rem venditam tempore contractus valuisse decem & plus. Idem repetit ipse Bald. in cap. cùm causa. de testibus. nume. 3. ex eo, quod incerta sit isthæc testium asseueratio, cùm illud plus referri valeat ad variam precij quantitatem & excessum. Meminit huius opinionis satis dubius Panthaleon Cremensis in d. l. 2. Folio vltim. versic. quærit etiam Bald. Hîc ego sanè distinguendũdistinguendum esse arbitror, nam si testis dixerit, rem venditam iusto precio valere, aut valuisse tempore contractus decem, ea affirmatio non probat omninò, ita esse eius rei precium iustum decem, vt minoris, nec pluris iustè valuerit, cùm cōsiderataconsiderata latitudine iusti precij potuerit res illa etiam iusto precio nouem æstimari, & ideò concludens non est testis responsum ad rescissionem contractus ob læsionem vltra dimidiam iusti precij. Quam ob rem expedit, vt testis interrogetur, & respondeat, rem illam valuisse iusto precio supremo, vel infimo, maiori, vel minori decem, aut saltem iustè decem, & non pluris, vel minoris valuisse tempore cōtractuscontractus. Sic etenim exactè, vel venditor, vel emptor a|

p. 184

gens ex dicta l. 2. iustum precium probabit, ac demum iusto precio probato, excessum ad deceptionem ostendendam indicabit, text. optimus in dicto cap. cùm causa. Quòd si testis dixerit, rem iusto precio minori valuisse decem & plus, nil certum ab eius testimonio deducitur, quo ad excessum per dictionem, Plus, significatum, secundum Bald. & colligitur ex notatis per Bart. & Ias. in l. cùm furti. ff. de in litem iur. & ideò si testis responderit, rem venditam, iusto precio minori valuisse tempore contractus decem & plus, ac venditam fuisse quinque, non sufficiet probatio ista venditori ad rescissionem contractus, quod Baldus in hac specie notat, & post eum Imola in cap. cùm causa. de empt. penult. colum. Felin. in cap. licet causam. numer. 8. de probatio. Anton. Burgensis in dicto cap. cùm causa. numero 5. Alexand. consil. 109. lib. 4. nume. 15. Quibus ea ratio aduersatur, quòd iuxta communem omnium interpretationem etiam minimus excessus vltra dimidiam locum faciat dictæ l. secundæ. & tamen dictio, plus, eiq́;eique similis, vltra, procul dubiò, etiamsi incertāincertam quantitatem excessum tamen vtcunq;vtcunque modicum ostendit. l. hæc adiectio. ff. de verborum signific. Igitur probatur ex eo testimonio læsio vltra dimidiam, quæ sufficiens est ad rescissionem. Atque ita contra Bald. tenent Salycet. in dicta l. 2. numero 24. Felin. in dicto cap. cùm causa. de testib. Alexand. in l. & si post tres. nume. 7. ff. si quis caut. Ias. in dicta l. cùm furti. in fine. Quod verius apparet quo ad contractus rescissionem, licet quo ad suppletionem iusti precij, parùm illa dictio, Plus, probet, quemadmodum in dicta l. 2. explicat Panthaleon Cremensis, Areti. in dicto capit. cùm causa. numero 14. ex quibus ipse potius accederem Salyceto. vbi ratio testis concludit de aliquo vltra numerum ab eo expressum, authore Carolo Molinæo in dict. Alexand. consilio 109. Verùm si testis hac de re interrogatus dixerit, rem venditam fuisse vltra dimidiam iusti precij, esse hoc sufficiens responsum ad plenam & congruam probationem, vt contractus rescissio fiat, volente venditore rem accipere, & precium reddere, existimant per eum text. Antoni. Abb. Aretin. & Felin. in dicto cap. cùm causa. de testibus. illud prætereà adnotantes, necessariam fore probationem certam iusti precij, si venditor, emptórue reus noluerit contractum rescindi, sed elegerit excessum, vel reddere, vel diminutionem iusti precij supplere: Ita quidem egregia Romani Pontificis decisio in dicto cap. cùm causa. hoc ipsum probat, dum in iudicio ostensa deceptione vltra dimidiam iusti precij, exigit iusti valoris certam probationem.

Cæterùm, iustum cuiusq;cuiusque rei precium non ex cuiuslibet affectione, aut sumptu constat, sed ex communi hominum æstimatione perpenditur

4

*itaq;itaque tantùm valet res, quantùm absque fraude & iniuria vendi communiter potest homini scienti eius conditionem. Prior huius propositionis pars probatur in l. precia rerum. ff. ad leg. Falcid. textus in capi. 1. de emptionibus. & l. seruum meum. ff. ad legem Aquiliam. & in l. septem. C. de erogat. milit. annonę. lib. 11. Non ignoramus, inquit Plinius libro 33. capit. vltim. precia rerum, quæ vsquam posuimus, alia in alijs locis esse, & omnibus penè annis mutari, prout nauigationes constiterint, aut vt quisque mercatus sit, aut aliquis præualens manceps annonam flagellet. Posterior pars apparet ex glos. singul. in l. mortis causa capimus. ff. de donat. caus. mort. vbi Angel. & Imol. Bartol. & ibi Alexand. in l. 1. §. si hæres. ff. ad Trebell. & Fel. in dicto cap. cùm causa. de testib. colum. 2. ex quo plura deducuntur.

Primùm, in contractibus emptionum & venditionum, similibusq́;similibusque permutationibus, nequaquam attendi nec constitui iustum precium ex natura rei, sed ex hominum æstimatione, tametsi insana sit æstimatio. Nam si natura rei foret obseruanda, pluris esset æstimandus equus, quàm gemma ob vtilitatem equi, & quòd omne viuum & animatum preciosius est mortuo & inanimato ex natura sua secundum Conradum de contractibus, quæstion. 56. secunda suppositione. Sic apud Indos triticum maiori precio venditur, quàm in Hispania, inspecta quidem communi hominum æstimatione, non ipsius rei natura, quæ eadem est apud Hispanos & Indos.

Secundò hinc apparet in precij iusti æstimatione non esse considerandum, quanti res ipsa empta fuerit, nec quot labores pro eius adquisitione venditor fuerit perpessus, sed tantùm habendam esse rationem communis hominum æstimationis. Sic sanè mercator, qui magnis expensis attulit merces è Flandria, non poterit eas carius vendere, quàm communi hominum æstimatione valeant in Hispania, alioqui restituere tenebitur quidquid vltra iustum precium acceperit. Nam licet in venditione mercium sit considerandus sumptus venditoris, tamen id verum est, vbi communi hominum æstimatione valor ipsarum mercium non fuerit diminutus. quod expressim Conradus adserit in dicta quæst. 56. conclusio. 3.

Tertiò eadem ratione constat, non posse venditorem vltra iustum precium rei ex communi hominum æstimatione quidquam recipere ex eo, quod rem illam ipse venditor pluris emerit. Id etenim nil facit ad ipsius rei propriam & veram æstimationem.

Quartò manifestum est, non posse venditorem ab emptore vltra iustum rei precium exigere, |

p. 185

nec recipere quidquam propter damnum, quod ipse ex venditione patitur, nisi ad preces emptoris rem vendiderit alioqui non venditurus, vt scribit diuus Thomas, quem Syluest. sequitur verbo, emptio. quæstione 6.

Quintò infertur, posse iustè emi rem valentem centum, minori precio nempe octuaginta, si ea res in tuto non sit, imò litigium immineat, habeátur aliquod onus annexum. l. fundi partem. ff. de contrah. empt. Panormi. in cap. cùm Ioan. col. 2. de fide instru. idem in cap. vlti. de alienat. iudi. mut. caus. facta. nu. 6. sentiunt Bart. & Doctor. in l. si quis cùm aliter. ff. de verb. oblig.

Sextò hinc certum est, inspecta communi hominũhominum æstimatione, precium rei diminui vel augeri ex paucitate emptorum, & multitudine mercium ac venditorum, quod in nundinis quotidie contingit. Et eodem pacto precium minuitur, si venditor emptorem quærat, nam vltroneæ merces vilescunt, & ideò in subhastationibus vilius res emuntur. Nec est peccatum expectare tempus, quo res venalis exponatur, vt vilius ematur, cùm tamen iusto precio emptio fiat. Tradit ad hæc plura Caietan. 2. 2. quæstione 77. art. 1. quòd si merces sint necessarię Reipub.

5

*vt frumentum, vinum & similes, iure probari potest, eas vendi debere mediocri precio attentis sumptibus expensis, & laboribus venditorum, & prætereà boni viri arbitrio, aliqua data quantitate, quæ ipsis venditoribus lucro cedat. Aequum profectò hoc est, ne ob mercium & venditorum paucitatem Respublica inopiam, famem & penuriam patiatur in annona, sensere hanc opinionem Angel. in summa, verbo. emptio. nume. 7. & Syluest. quæst. 9. & probatur ex ea, quòd vbi adest necessitas rerum ad victum pertinentium, & Respublica grauatur annonæ inopia, cogitur quis vendere merces Reipublicæ necessarias. text. in l. 1. vbi Bartol. & alij. C. de episc. aud. Panormitan. & alij per text. ibi in capi. 1. de emptione. quod & ipse explicabo lib. 3. huius oper. capit. 14. Iusto tamen precio hanc venditionem indicendam esse, probat text. in l. annonam. ff de varijs & sumpt. fun. cri. l. 1. §. cura carnis. ff. de offic. pręf. vrb. l. si quis sepulchrum. in princ. ff. de relig. & sumpt. fun. quibus locis satis constat, iusto precio esse venditionem hanc faciendam, quoties in fauorem publicũpublicum quis cogitur vendere. Probat id ipsum text. in l. venditor. §. si constat. ff. cōmuniacommunia pręd. vnde quod Bartol. scribit in dicto §. cura carnis. dicens, tempore publicæ inopiæ & necessitatis quem cogi vendere merces Reipublicæ necessarias viliori præcio, & sequuntur eum Roma. in l. 2. nu. 12. ff. solut. matrimo. Alexand. consil. 190. col. 2. lib. 2. Tiraquellus lib. 1. de retract. in præfatione, nu. 28. per tex. in l. 2. §. inde agitatũagitatum est. ff. ad leg. Rhod. de iact. & in l. si pendentes. §. si quid cloacarij. ff. de vsufruct. vel in dictis iuribus non probatur, vel ita accipiendum est, vt tempore publicæ necessitatis quis cogatur vendere precio statuto ab ipso Reipublicæ administratore, quamuis id precium sit minus, quàm illud, quo res illa posset communiter vendi, hoc verò precium taxatum à prætore iustum est, aliud verò iniustum. Et ideò nōnon omninò rectè colligit Bart. quia nunquam licitum erit cogi quem, rẽrem propriam vendere precio iniusto, etiam fauore Reipublicæ, vt Iurisconsultus opinatur in dicto §. si constat. Aut saltem Bart. sententia erit admittenda, vbi non tantùm adest publica necessitas, quo ad ipsam rem vendibilem, sed & adest publica necessitas, quo ad precium. Itaq;Itaque Respublica indiget illa re ad aliquod commune bonum, nec habet pecuniam pro precio dandam; tunc etenim locus est planè opinioni Bart. in d. §. cura.

Septimò, si communis hominum æstimatio ad iusti precij definitionem obseruanda est, vt opinamur, poterit iure asseuerari, non esse damnandos mercatores, qui in nundinis merces, quæ

6

*solent frequentius vendi pecunia credita, quàm numerata, vendunt carius precio ad certũcertum diem soluendo, quàm si statim id numeraretur. Nam in his mercibus iuxta communem hominum æstimationem, cùm ad tempus precio soluendo vendantur, iustum precium illud ad sumendum est, quo ad pecuniam creditam pertinet, propter hominum conuictum, & mutuam permutationem. Nec possent commodè emptores reperiri, qui statim numerato precio, eas merces emerent, & tamen hi reperiuntur facilius, & in maximum Reipublicæ commodum, vbi fides de precio habetur ad certam diem. Hoc ipsum est, quod adnotârunt Salycet. in Authent. ad hæc. 9. & 11. quæstio. C. de vsur. Decius consilio 111. colum. 3. probaturq́;probaturque alijs rationibus traditis diligenter per Ioan. Medina de cōtractibcontractib. quæstio. 38. causa 6. vbi conatur hanc opinionem euertere satis vrgentibus rationibus, ex quibus eius sententia tutior est, quamuis & hæc defendi possit.

Cæterùm quandoque licet mercatori rem vendere ob dilatam precij solutionem carius iusto precio, quàm res ipsa valebat tempore contractus. Et id permittitur, vbi adest dubium, an res ipsa tempore solutionis sit plus, vel minus valitura, nec venditor erat ante tempus solutionis venditurus. His etenim duobus contingentibus licita est hæc venditio, text. celebris in c. nauiganti. & in c. in ciuitate. de vsur. vbi doct. Hosti. in summa titu. de vsuris. §. an aliquando. versic. quid ergo. nouiores in c. ad nostram. de empt. & vend. Syluest. verb. vsura. 2. §. 2. Maior in 4. distinct. 15. q. 32. Prior siquidem conditio licitam reddit hanc pactionem, propter dubiũdubium |

p. 186

euentum augmenti, & diminutionis quo ad precium. Emptor etenim & venditor commodum & incommodum ex eo contractu sperare possunt, cùm soleat precium cuiusq;cuiusque rei lapsu temporis augeri, rursus & minui, quo fit, eum contractum illicitũillicitum esse, quo res venditur precio, quo pluris valebit à tempore contractus vsq;vsque ad mensem Maij, aut Iulij. Constituitur sanè tunc in tuto venditor, quippe qui frumentum, aut similes merces vendit precio, quo iustè valent tempore contractus, & deinde quo pluris valebũtvalebunt ad diem dilatæ solutionis, quod iniquum est secundum Hosti. in dicto §. an aliquando. versic. quid si. Laurent. à Rodulphis in repet. c. consuluit. de vsur. q. 29. & seq. Anani. in dicto c. nauiganti. nume. 12. Scotus in 4. distinct 15. q. 2. artic. 2. colum. 4. & Syluest. verb. vsura. 2. q. 2. versi. sextũsextum. Posterior conditio traditur à glos. communiter recepta in d. c. in ciuitate, & probatur inibi, atq;atque expressius in dicto c. nauiganti. parte vltima, dum summus Pontifex respondet in hunc modum. Ratione huius dubij etiam excusatur, qui pannos, granum, vinum, oleum, & alias merces vendit, vt amplius, quàm tunc valeant, in certo termino recipiat pro eisdem, si tamen eo tempore contractus non fuerat venditurus. Ex quibus colligitur communis opinio, quam probat præter alios Ioannes à Medina de restit. quæst. 38. causa 5. & Cæpola consi. ciuili 10. col. vlti. Et licet in c. in ciuitate. tantùm fiat mentio prioris conditionis, posterior additur in d. c. nauiganti. Quemadmodum frequentissimo omnium consensu receptum est, cùm species illa, quæ expeditur in dicto c. in ciuitate. eadem sit, quæ in dict. c. nauiganti. versi. vltimo proponitur. vbi harum duarum conditionũconditionum fit satis expressa mentio, nec aliter ea cōstitutioconstitutio intelligenda est, tametsi Caieta. 2. 2. q. 78. artic. 2. ad septimum, probare conetur, priorem conditionem absq;absque posteriori satis sufficere ad ipsius contractus iustitiam, atque ita satis esse censet, merces vendi pecunia credita maiori precio, quàm valeant tempore contractus, quando adest dubium, an tempore solutionis sint pluris, minorísue valituræ, tametsi non foret venditor eas seruaturus in tempus destinatæ solutionis. Nec oberit, vt ipse opinatur text. in dicto c. nauiganti. dum vtranq;vtranque conditionem exigit, quia in ibi venditio non fit pecunia credita, sed statim soluta, & ideò vtraq;vtraque conditio exigitur, quasi secus sit, vbi venditio fit pecunia ad certum diem numeranda, à quo tempore contractus hic perfectionem adsumit, & ea ratione sat erit, dubium maioris, vel minoris precij ad eam vsque diem adesse, licet non esset venditor merces seruaturus. Eandem opinionem, ni fallor, colligi posse existimo ex traditis per Conradum de contractib. quæst. 61. quæ tamen mihi non placet, cùm quia aduersus frequentissimam omnium sententiam proponitur, tùm etiam ex eo, quòd absonus sensus videtur is, quem Caietanus tribuit Romani Pontificis decisioni in dicto c. nauiganti. §. vltim. Quo in loco non potest congruè fingi, vẽditionemvenditionem factam fuisse pecunia statim numerata, siquidem fatuus & insanus esset emptor, qui merces emeret pecunia statim numerata carius, quàm sit earum iustum precium tempore contractus. Quamuis adhuc non iudicarem cōtractumcontractum eum illicitum, si venditor non esset eas merces eo tempore vẽditurusvenditurus, essetq́;essetque dubium, an pluris, minorísue forent valituræ eo tempore, in quod is venditionem destinauerat, iuxta ea, quæ à Conrado & Caieta. traduntur: sensit Syluester verb. vsura. 2. q. 2. vers. nec distinguo. nec refragantur hi, qui communem opinionem defendunt.

Quibus quidem prænotatis primum infertur, in hac venditionis & emptionis iustitia, vbi precium augetur ex dubio futuri temporis, considerandum esse arbitrio boni viri ad iusti precij taxationẽtaxationem, quid in his mercib. seruandis, aut custodiendis esset venditor expensurus, quod sensêre Ioan. Maior d. q. 32. col. 3. & Syluest. §. 2.

Item secundò hinc apparet, posse quem vendere frumentum precio, quo valebit hebdomada, mense vel die, ad quem vsq;vsque erat seruaturus, nec tamen exiget preciũprecium maius illius diei, vel mensis, sed mediocre, vel commune, secundum Bernardinum sermone 34. articu. 1. colum. 3 & Syluest. dicto §. 2. versicul. tertium. quo in loco is author scribit, hunc venditorem, qui merces esset alioqui seruaturus, posse eas vendere ea conditione, vt cùm et libuerit, eligat precium commune, modò semel eo constituto & electo, variare nequeat. Eodem iure tradit Scotus distinct. 15. q. 2. art. 2. in fine. venditorem, qui merces est seruaturus ad Calendas Martias, nōnon posse eas vendere Calendis Octobri. precio, quo valebunt Calendis Maij.

Tertiò eadem inspecta ratione poterit non incongruè intelligi, quod plærique opinantur, asserentes, posse merces vendi carius iusto precio ob dilatam eius solutionem, vbi venditor ex eo, quòd precium statim non fuerit ei solutum amittit, aut proprius cessat adquirere lucrum, quod eius industria & pecunia statim soluta, verisimiliter adquisiturus foret. Nam ratione huius interesse, potest merces vendere carius iusto precio pecunia credita, argumento sumpto à glo. communiter recepta in c. conquestus. de vsur. & in l. curabit. de actioni. empt. de quo alibi latius tractabitur, siquidem in specie hanc opinionem probat Conradus de contractib. q. 59. conclusione 3. Abb. colum. penulti. & Ananias nu. 16. in dicto c. nauiganti. & Caie. dicta |

p. 187

q. 72. artic. 2. Hoc etenim verum est, atque ita erit obseruandum, vbi mercator statim pecunia soluta posset eas merces vendere, & emptores earum haberet, alioqui si mercibus non venditis pecunia credita mercator esset eas retenturus, nec emptores earum haberet pre cio statim numerato: non video quid eius intersit, fidem habere de precio, cùm aliter eas merces vendere non possit, quamobrem ita visum est Syluestro, verb. vsura. 2. §. 1. Quibus omnibus illud adijciendum est, iustè posse emi merces, statim pecunia numerata, tradendas tamen ad certum diem minori precio, quàm valeant tẽporetempore contractus, vbi dubium est, an sint pluris, vel minoris valituræ tempore traditionis. text. optimus in dicto capitulo nauiganti. §. 1. vbi Doct. & eruditè Anton. Burgensis in ca. cùm dilecti de emptione. nu. 37. & sequenti. Sic etiam licitum erit, dare frumentum vetus in permutationem noui recipiendi tempore colligendarum messium, modò dubium sit, an frumentum nouum sit plus, vel minus valiturum, quàm vetus. Vel quando, qui dat frumentum vetus, esset illud seruaturus in tempus messium colligẽdarumcolligendarum, habita ratione eius, quo pluris eo tempore solet æstimari frumentum nouum, quàm vetus. Hæc etenim deduci commodè possunt ex prædictis constitutionibus, quibus adde Ias. in l. cũcum quid. ff. si certum petatur. Illud profectò latrocinij genus maximè execrandum est, & iustis pœnis vindicandũvindicandum, quo mercatores vtuntur, quippe qui pecunia credita vendunt indigentibus, & aliqua egestate oppressis, merces cariùs quāquam valeant, & per se, vel per alios statim iterum eas merces emunt ab his, quibus eas vendiderant, & fit emptio isthæc viliori precio ob id, quod statim pecunia numeratur. Quod eleganti oratione improbat Carolus. Molin. de contractib. nu. 14.

Verùm si quis absque prædictis conditionib. vendiderit res consistentes numero, pondere, vel mensura cariùs iusto precio ob dilatam precij solutionem, vsuram committit. Præsumitur enim contractus mutui verus simulata venditione, ne venditores cogantur excessum iusti precij restituere iure Canonico aduersus vsurarios statuto, quod probatur in dicto c. in ciuitate. & c. nauiganti. de vsur. Et tamen emptor tenebitur soluere precium iustum prædictarum mercium attento tempore contractus, nec poterit ille excessus iusti precij ab eo exigi, nec satis erit, reddere tantundem frumenti, vel olei, cùm vsque ad iusti precij quantitatem verè sit dicendus hic contractus venditionis, ratione tamen excessus præsumitur mutuum. Et ideo redigitur res ista ad æquabilitatem sublato excessu iusti precij, quemadmodum præmittunt Abb. nu. 2. & Anani. nume. 1. in dicto c. in ciuitate. sensit Saly. in authen. ad hæc. q. 9. C. de vsur. Quòd si res alia vẽdaturvendatur cariùs iusto precio ob dilatam solutionem, quæ tamen non sit ex his, quæ pondere, numero, vel mensura traduntur, non erit contractus censendus vsurarius, secundum Bald. in rub. C. de vsur. 2. colum. quem defendit Antoni. Burgensis in cap. ad nostram. numer. 18. de emptio. Quod alibi examinabitur ad interpretationem. l. curabit. C. de actionib. empti.

His sanè præno tatis rursum quæritur, quid sit obseruandum, quæúe ratio sit habenda ad deprehendendam læsionem vltra iusti precij dimidiam. Et profectò vbi venditor tractat de de

8

*ceptione, conueniunt ferè omnes iuris vtriusque interpretes, tunc eum deceptum fuisse vltra dimidiam iusti precij, quando nondum recepit dimidium iusti ipsius rei valoris, aut si rem, quæ iustissimo precio valet centum, minori precio, quāquam quinquaginta vẽdideritvendiderit. At si emptor eam actionẽactionem aduersus venditionis contractum in iudicium deduxerit, seq́ue læsum vltra dimidiam iusti precij dixerit, quibusdam visum est, satis esse, vt huic actioni locus sit, si pro ipsa re dederit iustũiustum precium, & prætereà plus quàm iusti precij dimidiam partem, nempe si emerit rem, iusto precio valentem centum, ad summũsummum, centum quinquaginta tribus, aut duobus, ac tandem tunc eum posse iure isto agere, sicq́ue intelligendam esse dictādictam l. 2. decisionem tenent Accurs. & Doct. ibi, præsertim Bald. q. 17. Fabianus de emptione. quæst. 8. principali. 2. col. Ant. Burg. in d. ca. cùm dilecti. numer. 14. de emptione. & Panor. post alios in c. cũcum causa. de emptione. vbi glo. & Doct. in l. si quis cũcum aliter. ff. de verbor. oblig. tradit Carolus Molinęus in consue. Paris. §. 22. nu. 46. Theologi præsertim Scotus, Gabriel & Alma. in 4. dist. 15. q. 2. Regia lex 56. titu. 5. par. 5. l. 4. titu. 7. li. 5. ordina. alij diuersum opinantur, existimantes, tunc emptorem agere posse. dict. l. secunda actione, vbi rem emerit precio excedente plus duplo ipsum iustum valorem, vt puta rem iustæ æstimationis viginti emerit quadraginta vno. Huic opinioni accessêre Panorm. in cap. cùm dilecti. numer. 2. de emptio. & vendit. Petrus à Bella Pertica & Cynus in d. l. 2. q. 7. Rofredus in libello, de actione quanto minor. Specula. titul. de emptione. versic. vbi autem. Oldendorpius 4. actionum classe, actione prima, subtiliter & doctè Carol. Molin. de contractib. quęst. 14. nu. 174. Regia lex 16. tit. 11. part. 4. quorum opinio ex eo probari videtur, quòd ad rectam rationem, & verũverum examen dictæ l. secund. si velimus scire, an emptor sit læsus vltra dimidiam, inspiciendum est, valeátne res empta minus dimimidia precij conuenti, tunc etenim necessariò dicetur læsus vltra dimidiādimidiam, non aliàs: Incipien|

p. 188

dum siquidem est à re empta non ab ipso precio, & considerata commutatione, vt sit iusta & æqualis perpendendum est, quòd emptori res empta nihil aliud est, quàm precij conuenti pensatio: sicuti venditori precium itidem est rei venditæ æqua æstimatio pensatioq́ue. Et ideo quemadmodum venditor læditur vltra dimidiam, si precium conuentum sit minus dimidia valoris rei emptæ: ita emptoris læsio directè cognoscitur, si res empta valeat minus dimidia precij conuenti. Et prætereà sicut in venditore oportet, quòd res duplo superualeat precio conuento, vt sit læsio vltradimidiam: ita in emptore oportet precium conuentum plus duplo superualere rei emptæ. Quibus profectò consideratis, non omnino ridiculum est, quòd hi authores opinantur: tametsi adhuc his non obstantibus cōmuniscommunis omnium sententia, quæ receptior est apud forensia tribunalia, potius arrideat: Prior nanq́ue opinio, quæ communis est, respicit deceptionem emptoris in eo quod dat, nempe precio: Posterior verò in eo quod recipit, ratione precij. Venditio verò est à precio iudicanda, non ab eo quod vtrinque datur, sicuti permutatio, cũcum venditio vera nōnon sit permutatio pecuniæ cũcum re, sed æstimatio rei per pecuniam: Igitur tantũtantum considerato ipso precio, quod emptor dat, læsio contingit vltra dimidiam, si dederit sexdecim in precium rei iustè valentis decem: alioqui iuxta posteriorem Cyni & aliorũaliorum opinionem in venditione vnius & eiusdẽeiusdem rei, cuius æqua & exacta ęstimatio in decem constituitur: difformis haberetur ratio, cũcum ad læsionem vltra dimidiādimidiam venditoris tantùm sufficerent sex: & ad eandem læsionem emptoris essent necessaria vndecim, quod Bald. & alij perpendunt: maximè Carolus Moli. in d. §. 22.

Est & aliud hoc in tractatu disputatione dignum: sit ne reus conuentus ratione deceptionis vltra dimidiam condemnandus ad fructuum ex re perceptorum restitutionem: vbi rem ipsam

9

*rescisso contractu restituere elegerit. Et probatur eam restitutionem cum fructibus faciendam esse, ex eo, quòd cùm venditio ex causa de præterito, quæ iam inerat à tempore venditionis, reuocatur, fructuũfructuum ab ipsa re vendita perceptorum restitutio fit. textus in l. cùm autem. §. cùm redhiberetur. l. quòd si nolit. in fine ff. de ædilitio edicto. l. quod dictum est, & l. Imperator. ff. de in diem adiectione. notat Tiraquellus in l. si vnquam verb. reuertatur. numer. 229. & 232. C. de reuocand. donatio. Sed venditio iniusta ratione precij rescinditur ex causa, quæ tempore contractus inerat: igitur & cum ipsis fructibus restituenda est res ipsa, de cuius restitutione agitur. Deinde hoc probatur in l. j. C. si maior factus alienat. rat. habuerit, vbi nolente emptore precium iustum supplere rescinditur venditio, & res cum fructibus restitui debet. Et prætereà quoties etiam actione personali restitutio alicuius rei datur ex iusticia, fructus in eam restitutionem veniunt sine mora, sine mala fide. l. patri. §. itẽitem ex diuerso. ff. de mino. l. videamus. in 2. ff. de vsur. quod & nos tradidimus li. 1. cap. tertio in principio. Atque ita hanc sententiam veriorem esse putant Rofredus 4. par. de libellis. rubr. de actione ciuili quanto minoris. numer. 20. Alberi. in dicta l. 2. numer. 16. & Salyc. ibi numer. 5. ex Iunioribus Emanuel à Costa Lusitanus. in §. & quid si tantùm. 2. part. numer. 72. ff. de lib. & posthum. quibus profectò refragantur Bald. in dicta l. 2. numer. 3. & Panthaleon Cremensis col. 29. Anchar. in reg. peccati venia. quæst. 10. versic. sed ego vt dixi. de regul. iur. in 6. Cæpola de simulat. contract. §. 2. ad finem. Anton. Burgen. in ca. ad nostram. de emptio. nu. 36. Syluest. verb. vsura. 2. q. 15. & Fabianus de mōtemonte S. Sabini in tract. de emptio. 8. quæst. principali. col. pen. vers. 8. Hi quidem omnes existimant, emptorem cōuentumconuentum actione personali ex dicta l. 2. & nolentem iustum precium supplere, nequaquam esse condemnandum, ad restitutionem rei cum fructibus: quia interim, donec contractus rescissio fit, dominus verus est, & ideò propria re vtitur, nec tenetur fructus restituere, cùm eos suos fecerit, quæ ratio parùm vrget, siquidem & is qui à minore emit, ante concessam in integrum restitutionem, verus Dominus est, & tamẽtamen data in integrum restitutione ad fructus tenetur. Sic & in redhibitoria, ante redhibitionem verum dominium habet, quod negari nōnon potest. At nihilo minus condemnatur ad rei cum fructibus restitutionem, quam ob rem opinio Rofredi iure verior est: licet contrariam praxis receperit: quę forsan obtinuit ob id, quod iuxta d. l. 1. C. si maior factus alienat. siue decret. fact. rat. habue. Rofred. & sequaces, venditor etiam teneatur precium cum vsuris reddere: Hæ uerò vsuræ etsi eo tempore legumlatoribus visę fuerint iustæ, nunc tamen iniquum apparet lege naturali, diuina & humana, ex pecunia vsuram recipi, & ideo cùm venditor tunc reddere tenebatur precium cum vsuris, æquissimũæquissimum equidem fuit, quòd & emptor rem cum fructibus restitueret. At cùm hodie vsuræ ex precio reddi nōnon debeātdebeant, mirum videri non debet, si nec emptor fructus rei restituere minimè teneatur. Sed & antiquitus venditore reddente preciũprecium cum vsuris emptor damnandus foret, vt & fructus perceptos, bona tamen fide consumptos, restitueret, ob æqualitatem inter contrahentes seruandam, alioqui iniquum esset, à venditore precium reddi cum vsuris totius temporis, ab emptore verò rem ipsam tantùm sine fructibus perceptis, quos bona fide consumpserit. Et quāuisquamuis praxis |

p. 189

his rationibus potuerit persuaderi, adhuc opinio Rofredi iustiorem habet causam: siquidem precium reddi cum vsuris, iniquum est, rem autem cùm fructibus restitui, maximam æquitatem habet, propter ea, quæ in prioris sententiæ comprobationem adduximus. Alia etenim ratio est eius, quod à Cæsaribus decisum est in l. curabit.. C. de act. emp. vbi cogitur emptor vsuras precij non soluti venditori reddere, quia inter im ex re vẽditavendita fructus percepit, quos iure percipere æquè non poterat ante precij solutionem, saltem potuisset venditor eos præcipuos velut ex re propria consequi. At in pręsenti specie non ita conuenit à me reddi vsuras precij, ob id tantũtantum, quòd mihi res debita cum fructibus restituatur. Verùm opinione Rofredi admissa in hac fructuũfructuum condemnatione obseruandum est id, quod in actionibus realibus, cũcum agitur de fructibus restituendis, iure definitũdefinitum est, vnde emptor restituet rem ipsam & si bonam fidem habuerit cum fructibus perceptis nondum consumptis: item & eos reddet, quos post litis contestationem perceperit, atque etiāetiam consumptos priùs, vbi factus fuerit locupletior: quenadmodum distinximus superius ca. 3. primi libri. Eodem pacto si quid certum venditor ex precio perceperit, reddere id tenebitur, nempe si ab emptore loco precij nondum soluti reditum annuum acceperit, iustum profectò erit id emptori restitui, ne venditor rescisso contractu cum emptoris læsione locupletetur, in quo iudicis arbitrium plurimum poterit

Superest ad eiusdem constitutionis interpretationem non inelegans quæstio quid de eo, qui de

10

*mum rẽrem ab emptore emerit, an aduersus ipsum valeat in iudiciũiudicium deducidictę legis 2. actio, cùm hic tertius possessor sit, ad cuius dubitationis resolutionem in hunc modum proponimus adsertiones.

Prima conclusio, auxilium actióue ex dicta constitutione competit aduersus tertium rei venditæ possessorem, etiam ignorantem prioris cōtractuscontractus læsionem, qui tamen rem habuit vel titulo lucratiuo, vel iniusto eodẽeodem vicio læsionis vltra dimidiam laborante. Bald. nu. 16. Salyc. nu. 18. in d. l. 2. à quibus nullus dissentit, quemadmodum testatur Tiraq. in l. si vnquam. C. de reuo. donat. ver. reuertatur. nu. 271. qui eos sequitur, & præter ipsum Baldi opinionem probant Panthaleon Cremens. in d. l. 2. col. 56. Fabianus in tract. de empt. & vendit. q. 8. principali. q. 7. Ita tamen hoc est accipiendum, vt procedat vbi primus emptor soluendo non est, nec potest à venditore conueniri, ac demum in subsidium ex æquitate, quam præ oculis habuêre, cuiusque meminêre Bald. & alij ad huius conclusionis probationem, & in specie hoc adnotauit Emanuel à Costa in §. & quid si tantũtantum. 2. par. nu. 64. ff. de lib. & posthu. argumento text. in l. in causæ 1. §. vlt. ff. de minoribus.

Secunda conclusio, actio ex præfata constitutione nec competit, nec admittenda est cōtracontra tertium possessorem, qui rem iusto precio adquisiuit, titulo emptionis, alióue simili. Bald. Saly. Panthaleon Cremens. & Tiraq. paulò ante citati, quorum vltimus addit, hanc opinionem communem esse, quam & Bal. sequutus tenet Ias. in l. 1. §. si hæres. ff. ad Trebel. Aymon consil. 7. ad finem. hoc ipsum sensit CynꝰCynus in d. l. 2. quæst. 11. dum scribit, ita planum esse secundũsecundum illos, qui tenent actionem personalẽpersonalem ex ea lege dari, quæ opinio Communis est & verior, quàm eorum, qui existimant officium iudicis cōpeterecompetere, quorum opinione præmissa haberet locum distinctio text. in d. l. in causæ. §. vlti. CũCum igitur actio hæc personalis sit, nec tertius possessor ex sua persona conueniri valeat, ex authoris persona nequaquam conueniendus est, l. apud Celsum. §. de authoris. ff. de doli excep. Et proculdubiò hæc secunda conclusio frequentiori omnium calculo probatur, quam quidem perperam intellexit Fabianus d. tract. de emptione. quæst. 8. princ. q. 8. scribens, eam veram esse, vbi primus emptor satis idoneus est, vt in iudicium pro læsionis compensatione cum effectu vocari possit, quippe qui habeat bona, vnde possit eam lęsionem resarcire, alioqui etiāetiam tertius possessor, qui rem habuit iusto titulo & precio, iustaq́ue & æqua commutatione poterit à primo venditore ea actione conueniri, aut ea ex causa in iudicium vocari. Quod est omnino contra Bald. Salyc. & Cremens. qui dictum à Cyno, dum scripsit, secundũsecundum opinionem illorum, qui asserunt, dari officium iudicis, locum esse distinctioni iurisconsulti in d. l. in causa. §. vlt. intellexerunt in specie pręcedentis & primæ conclusionis, cũcum emptor ac tertius possessor rem lucratiuo titulo vel iniquo precio habuit, & ideo quo ad hāchanc secundāsecundam conclusionem non admittunt eandem distinctionem, quin & iurisc. in d. l. in causæ loquitur in of. iudi. & in integ. restit. hic verò agimus de actione merè personali, quæ in rẽrem scripta nōnon est, & quę ratione contractus à lege dat̃datur.

Tertia cōclusioconclusio, actio personalis venditori ratione læsionis vltra dimidiam à iure concessa, competit aduersus tertium possessorem titulo oneroso & iusto precio, qui tamen tempore adquisitionis rei sciebat, illam venditam fuisse cum læsione vltra dimidiādimidiam, in subsidium sanè, quando primus emptor soluendo non sit, hoc enim dictat æquitas, quam maximi faciunt Doctores quæstionem istam disputantes.

Quoties verò venditor aduersus tertium possessorem agit auxilio dictæ constitutionis, etiam iure communi Cæsarum intra quadriennium agere debet: nam eo transacto excluditur |

p. 190

ad exemplum in integrum restitutionis, quæ intra id temporis petenda est, quod expressim hac in controuersia probant, & asseuerant Cynus quæst. 11. Bald. & Saly. in d. l. 2. vbi post eos Panthaleon Cremensis, & Aymon d. consi. 7. cæteriq;cæterique, quos ad huius quæstionis tractatum citauimus. Alibi etenim tradidimus, iure Cæsareo intra triginta annos posse in iudicium deduci auxilium ex d. l. 2. cōpetenscompetens venditori & emptori causa læsionis vltra dimidiam, iuxta veriorem magísque receptam sententiam, tametsi iure Regio ea actio intra quadriennium proponenda sit, vnde quibusdam videbitur exæquatam esse, ac ferè similem censeri beneficio restitutionis in integrum minoribus ætate competenti, & ob id iure iti dem Regio admittendāadmittendam fore, etiāetiam quo ad secundę conclusionis interpretationem, distinctionem d. l. in causæ. §. vlt. ac deniq;denique verum esse, quod ad eam Fabianus à monte Sabino adnotauit, quod maturiùs pensitandum est.

Covarrubias ...: Opera Omnia

ARGVMENT. CAP. III.

SVMMARIVM.