ARGVMENT. CAP. IIII.
Rursus traditur, an renunciatione contrahentium eadem constitutio tollatur.
SVMMARIVM.
-
1 Renunciatio specialis sufficit & necessaria est, vt deceptus
vti non poßit. l. ij. auxilio.
-
2 Is qui verè scit tempore contractus iustum rei valorem, non
potest agere ad læsionis restitutionem.
-
3 Renunciatio specialis, etiam eidem contractui adscripta,
hoc beneficio & actione renunciantem priuat. & inibi de
excep. non nu. pec.
-
4 Expenditur text. & quod ex eo Bart. adnotauit in l. vlti. §.
item quæsitum. ff. de condict. indebiti.
-
5 Læsio vltra dimidiam in grauißimo excessu contingens non
comprehenditur sub speciali renunciatione, nec iuramento, imò his non obstantibus erit compensanda.
-
6 Quid de ea clausula, quæ adijci solet his contractibus, qua
alter alteri donat, quidquid res valuerit vltra precium conuentum, etiam si dimidiam excesserit.
-
7 Traditur latè quæstio, an in his renunciationibus subsit vera donatio, quæ insinuationem exigat.
-
8 Remißio debiti donatio est, quæ & insinuationem requirit. & num. 12.
-
9 Vbi res & pecunia simul cum alia re permutantur, an sit
contractus venditionis, an permutationis.
-
10 Expenditur text. in l. si quis donationis. ff. de contra. empt.
& in l. si sponsus. §. circa. ff. de dona. inter vir. & vxor.
-
11 Læsio etiam intra iusti pretij dimidiam in animæ iudicio,
donatio non præsumitur, imò reparanda & restitutione
tollenda est.
- 12 Quid præterea sequeretur, si verũverum esset, ex præfatis renunciationibus donationem deduci, & verè constitui.
-
13 Re vendita demum apud emptorem extincta locus non
est constitutioni secundæ. C. de rescinden. vend. quod ibi variè explicatur.
-
14 An res & precium alternatiuè sint in obligatione, an ipsa
res tantum, vbi læsio vltra dimidiam in contractu venditionis contigerit.
SOLET in contractibus emptionum & venditionum ad effugiendam actionem, quę ex d. l. 2. competit decepto vltra iusti precij dimidiam, apponi clausula, qua huic
auxilio deceptus renunciat: & ideò quæritur,
sit ne ea in iudicijs admittenda. Quam quidem
dubitationẽdubitationem duabus absoluam conclusionibus.
Et earum priori existimo, nihil efficere ad exclu
*sionem præfatæ constitutionis generalem contrahentium renunciationem, quippe quę minimè in hunc sensum accipienda sit, vt deceptus
agere non valeat ad compensationem læsionis
vltra dimidiam tex. insignis in l. vl. §.
itẽitem quęsi. ff
de con. indeb.
Atq;Atque in hac specie ita
respōderuntresponderunt
Bald. 5. q. Pau. Castren. col. 3. Panthaleon Cremens. 17. extensione in d. l. 2. Bartol. & alij in l. si.
quis cùm aliter ff. de verb. obligat. quorum opinio communis est, vt apparet ex traditis per Andræam Tiraquel. in l. si vnquam. C. de reuo. donat. in princ. num. 123. vbi eam ipse sequitur.
Posterior verò adsertio, vbi ea renunciatio specialis fit omnino adseuerat, non posse deceptum vltra dimidiam agere, nec ad contractus rescissionem, nec ad iusti precij integram solutionem,
quod probatur authoritate
iuriscōsultiiurisconsulti in l. quęritur. §. si venditor. ff. de ædi. edic. notant expressim Bald. nu. 7. 4. quæ. Saly. 7. q. Paul. Castren.
versic. quarta conclusio. Panthaleon Cremensis 5. limitatione colum. 30. in d. l. 2. Bart. in d. l. si
quis cùm aliter. ad finem. & ibi Ias. nu. 22. Ange.
Areti. in §. actionum. de actio. nu. 17. Fabianus
in trac. de emptio. q. 8. princ. 4. q. versic. Tertio
quęro. Rofredus de libellis parte 4. rub. de actione quanto minoris, num. 24. Deci. cons. 180. nu.
4. communèm que esse hanc opinionem profiteor, quæ procedit etiam si renuncians eo tempore ignorauit iustum rei precium, sicuti in
specie adnotârunt Paulus Castr. & Cremen. in
d. l. 2. Et idem est, ac potest colligi ex mente aliorum, qui posteriori conclusioni accessêre. Nihil
etenim impedit, quod ad ignota non extendatur, nec trahenda sit renunciatio. d. §. item quæsitum. cùm id locum obtineat in generali renunciatione, siquidem in speciali, vbi qui renunciat etiam de his, quæ ignorantur prout de
|
notis disponit, secùs dicendum erit, imò isthæc
renunciatio de ignotis dici non potest, sed de
omninò præuisis & cogitatis: quod apertissimum esse censeo. Nam pręter hęc, si verè is, qui
*agit, sciret tempore contractus
iustũiustum valorem
rei, non foret renunciatio necessaria, secundum
Petrum, Cynum, Bar. Bal. Cremensem limitatione 1. & alios in d. l. 2. Deci. consilio. 583. col. 1.
quorum opinio communis est, sicuti fatentur
eam sequuti Alex. con. 42. nu. 7. lib. 1. & Anto.
Burgensis in cap. cùm causa de empt. & vendi.
num. 20. tradit idem in cap. cùm dilecti. nu. 18.
eod. tit. Andræas Tiraq. lib. 1. de retract. §. i. glo.
18. nu. 14. tametsi verum sit, non præsumi scientiam veri valoris & iusti precij: vbi quis vltra
dimidiādimidiam læditur, ne locus sit pluribus præsumtionibus, nempe quod quis velit iactare
proprium patrimonium, & deinde quod donare velit, vbi potest alia quàm donationis causa
præsumi ignorantia scilicet. l. si cùm
aurũaurum ff.
de solut. Et prætereà si donare vellet deceptus
vltra dimidiam, nequaquam vteretur
cōtractucontractu
& titulo venditionis, quo ad deficientem quantitatem: quàm ob rem quod traditur in l. quisquis. C. de rescin. vend. præsumi scientiam valoris propriæ rei non obtinet, quando læsio contingit vltra iusti precij dimidiam ex glossa. &
Docto. ibidem Bart. in dict. l. si quis cùm aliter.
Abb. & Antoni. Burgensi in d. c. cùm causa. nu.
20. Petro, Cyno & salyc. in d. l 2. ad finem: quo
fit, vt necessaria sit scientiæ probatio aduersus
ignorantiæ præsumptionem.
Rursus & hæc secunda principalis conclusio admittenda erit, etiam si in eodem venditionis
contractu renuntiatio apposita fuerit. Nam
*& tunc deceptus vltra
dimidiādimidiam ratione renunciationis excluditur: Hoc probatur ex veteri,
communi & receptissimo vsu huius & aliarum
renunciationum, quæ in contractu eodem exprimuntur: & ex eo vim propriam non amittunt, quòd manifestum est. Quin & in specie
huius renunciationis sentiunt hoc Bar. & alij
in d. l. si quis cum aliter. Bal. in d. l. 2. n. 10. Saly.
ibi nu. 13. Ang. Aret. in §. actionum num. 17. de
actioni. & idem præmittunt cæteri, qui de hac
renunciatione scripserunt, quibus mirè conuenit Regia l. 9. tit. 1. parte. 5. Ex qua renunciatio exceptionis non numeratæ pecuniæ omnino valet, etiam si quis eo tempore, quo confessus fuerit, mutuam pecuniam accepisse, renunciauerit: qua
quidẽquidem decisione probatur. opini.
Bald. in l. illicitas. ff. de inoffic. præsi. Fabri. in
princip. Instit. de lite. oblig. num. 14. Card. in c.
vltimo numero 9. de solutioni. quam æquam
esse asserit Imola numero 25. & communiter
seruari nu. 6. in c. si cautio. de fide instr.
Quanuis seclusa l. Regia. renunciationem exceptionis nōnon numeratæ pecuniæ, tempore cautionis emissam inualidāinualidam esse, censent Petrus, Cy.
Bar. Bal. Ang Saly. & paul. Cast. in l. si ex cautione. C. de non nu. pecu. Abb. & Felin. nu. 48. in
d. c. si cautio. Ex quibus apparet hanc opinio.
magis communem esse, quod itidem fatentur.
Alex. consi. 35. lib. 1. nu. 3. Deci. in l. qui pecuniāpecuniam
nu. 4. ff. si cert. pe. nouiores in d. l. si ex cautione.
§. compellitur. pagin. 73. & Rodericus Xuares
in l. post rem. ff. de re iudi. foli. 142. colum. tertia
in 2. parte legis Regiæ. Et nihilominus quia
Regia constitutio planè frequentissimè in his
regnis seruatur, ea ita demũdemum accipienda est, vt reus nōnon possit obijciendo exceptionem etiam intra biennium se defendere transferendo onus
probandi in aduersarium, sed si probare velit,
non esse sibi pecuniam numeratam, omnino
audiendus fit: iuxta sententiāsententiam Azonis & Accursij in d. l. si ex cautione. Imol. in c. vl. de fol. ad
finẽfinem. Fel. in d. c. si caut. nu. 49. quāquam vbique seruari
asseuerat Alb. in d. l. si ex caut. & expressim idẽidem
tradit facta l. Regiæ mentione Xuares d. 3. col.
Quòd si renuntiatio ex interuallo fiat, communi
ommum consensu valida censetur, tunc etenim
non adest illa eadem facilitas renunciantis statim in cautione, siquidem maturè id deliberare
potuerit, quod non itidem contingit, vbi eadẽeadem
facilitate, qua confitetur pecuniam sibi numeratam fuisse, exceptioni non numeratę pecuniæ
renunciat. Quo fit, vt licet Regia constitutio
statuerit, debitorẽdebitorem ab exceptione non numeratę
pecuniæ excludendum fore, renunciatione per
eum præmissa, si ea in scriptura cautionis & cōfessionisconfessionis scripta fuerit: nihilominus & si ea renunciatio ex interuallo fiat, idem dicendum
erit fortiori ratione, vt tandem & tunc valida sit
ipsa renunciatio.
Nec oberit quod Regia lex vtatur dictione Si, cōditionemconditionem significante. Nam dictio Si, nōnon inducit præcisè conditionem, vbi ex hoc absurdus
sequitur intellectus. text. in l. 2. C. de cond. in se.
Bar. in l. 1. nu. 4. ff. de condit. & demonst. constat
igitur iure Regio, renunciationẽrenunciationem statim eidem
contractui adscriptam: effectum sortiri eo casu, quo iure Cæsarum maximè controuersum
est, & frequentiori calculo probatum, eam, nisi
ex interuallo fiat, inualidam esse, ergo & in renunciatione constitutionis secundæ. C. de rescind. vendi. idem erit dicendum, contrariācontrariam sanè
opinionem, imò renunciationem læsionis vltra dimidiam ipsi contractui venditionis appositam, nisi ex interuallo fiat, nullius esse effectus: probare conatur Laurentius Calc. consi.
25. nu. 27. cui plura suffragantur.
Primo quod
eadẽeadem facilitate, qua quis læditur vltra
dimidiam, ad hanc renunciationem inducitur.
quemad modum Bald censet. in dicta l. 2. nu. 7.
qui videtur
eidẽeidem sent. subscribere, sed is loquitur in fœminis rusticis & minoribus
ꝗquod facilime
|
decipiuntur: aut saltem ignorantia, imprudentia, aut animi fragilitate labuntur facilius. Quibus æquum est, vt subueniatur, nec eis noceat
huius læsionis renunciatio, nisi & ipsa maturo
consilio post venditionem ex interuallo fiat,
tunc etenim cùm verè deprehenderint se læsos
fuisse. At in maioribus, qui integro iudicio &
consilio de proprijs actibus de liberant, non idem erit.
Secundo in eiusdem opinionis defensionem adducitur, quo iure Cæsareo communiter notatur
in d. l. si ex cautione. vbi probatur, renunciationem exceptionis non numeratæ pecuniæ eidem
adscriptam cautioni, nisi ex interuallo fiat, inualidam esse. Sed & hoc parum vrget: cùm id
procedat ex eo, quòd sicut debitor spe futuræ
numerationis fatetur, mutuam pecuniam se
recepisse, ita & eadem spe exceptioni renunciat.
Vnde mirum non est, eam renunciationem, nisi
ex interuallo fiat, inutilem esse.
Tertio accedit quod Romanu. scribit in d. l. si quis
cùm aliter col. vlt. nempe renunciationem doli,
aut simulationis in eodem instrumento factam
nihil renuncianti nocere. Hoc tamen in odium
doli, & simulationis iure statutum est, & ideò
parum comprobat Calcanei sententiam.
Quartum, vt quibusdam visum est, efficax argumentum adducitur ex iurisconsulto in l. vlti. §.
idem quæsitum. ff. de condictio. indeb. item, inquit Scæuola, quæsitum est, an pactum, quod in
pactionibus scribi solet in hunc modum, ex
hoc contractu nullam in se controuersiam amplius esse, impediat repetitionem? Respondi
*nihil proponi cur impediret, à quibus verbis
Bart. colligit, quòd renuncians condictioni indebiti, condictioni sine causa, & omni legum
auxilio, potest nihilominus condicere pecuniam solutam condictione indebiti, quasi huic
nōnon
renunciauerit. Bartol. sequuntur Pau. Castren.
& Ias. ibi dicens, eius opinionem communem
esse, quam etiam tenent Guliel. à Cuneo & Alberi. in l. 1. ff. de condi. inde.
Verùm huic rationi primò respondeo, Bartoli
sententiam non probari in d. §. item quæsitum
quo in loco iurisconsultus tractat de renunciatione generali, quæ proculdubiò ad non cognita, nec excogitata non extenditur. l. mater decedens. ff. de inoff. testa. Nos verò in hac peculiari
quæstione agimus de renunciatione speciali, ex
qua apparet, renunciantem cogitasse de eo, cui
renunciauit. le qui iure ff. de testa. mili. deducitur ex his, quæ notantur in l. sub prætextu specierum. C. de transactione. quin & contra Bartol.
facit, quod potest quis iuri sibi competenti renunciare. lege si quis in scribendo. C. de pact. l. si
quando. §. generaliter. C. de inoffic. testam. l. sed
si quis. §. quæsitum. ff. si. quis cautioni. Atque
ita aduersus Bartol. tenent Fulgo. in d. §. item quæsitum. Areti. in l. si quis cum aliter col. vlt.
ff. de verb. obli. Imola in c. cùm contingat. nu. 54
de iureiu. idem in c. pen. de empt. & vend. n. 16.
falsaq;falsaque videtur opinio Bart. ex traditis per Alex.
consi. 42. nu. 8. lib. 1.
Secundo & si vera sit Bartoli sententia, tunc obtinet cùm vel ratione sexus, ætatis, aut rusticitatis similiue facilitas renunciādirenunciandi pręsumitur. Et
ideò non ita hę renunciationes admittendę sunt
ac si à maioribus ætate, viris, & prouido consilio præditis forent emissæ, sicuti eam decisionem visus est intellexisse Hippo. singu. 18.
Tertiò quod Bartolus adnotauit, licet genericè in
quibusuis personis admittatur, quo ad renunciationem condictionis indebiti, planè obtinebit, speciali quodam iure, si quidem certum est,
neminem ei renunciaturum fuisse, si sciret se indebitam pecuniam soluere, præuia etenim maxima diligentia solent, quæ verè debentur solui. Et ob id non est præsumendum quenquam
soluere pecuniam aliquam certò scientem indebitam esse, igitur qui condictioni indebiti
renunciat, id agit existimans, pecuniam illam
debitam esse, alioqui non renunciaturus si
existimaret, numos illos non deberi, at in alijs
renunciationibus aliud dicendum erit, cùm fiant frequentissimè ab his, qui sciunt sibi omninò competere ea iura, & priuilegia, quibus renunciant. Et potissimum id contingit in emptoribus & venditoribꝰvenditoribus, qui desiderio vel emendi, vel vendendi plerunque his vtuntur clausulis, quibus seipsos omni legum auxilio priuant.
Quintò Calcanei sententiam adiuuat, quòd hæ
renunciationes potiùs ex tabellionum stylo,
quàm ex contrahentium consensu ipsis contractibus adscribuntur ex Bart. in l. 1. quæst. 6. ff. de
iure codic. quam ob rem nisi post contractum
ipsum ex interuallo fiant, parum roboris habere videntur: quippe quæ non processerunt à
contrahentium consensu. Hoc tamen non omninò conuincit verum esse, quod responsum est
à Calcaneo, iuxta tradita in meis commentarijs ad rubr. de testam. 2. part. nu. 14. quia præsumi non debet, has renunciationes à tabellionibus adiectas contractui fuisse, nisi ex contrahentium consensu, expresso quidem vel tacito
ipsis hoc adseuerantibus, aut contractui ipsis
perlecto consentientibus, vel ex eo, quòd cum
hæ renunciationes sint consuetæ adscribi his
conuentionibus ad earum maiorem vim, ipse
tabellio rogatus censetur, vt & eas adscribat,
potissimum hanc, quāquam tractamus, quæ potest labente tempore inspecta contractus natura vel
emptori, vel venditori prodesse, & sic in communem vtriusq;vtriusque vtilitatem apponitur.
Sextò multò minus probatur hæc sententia in l.
doli. vers. diuersum. ff. de nouatio. vbi facilitate, qua quis decipitur in ipsa principali conuen|
tione, eadem cogitur has & similes renunciationes admittere. idem statuitur l. 17. titu. 14. parte 5. Diuersum est, inquit Iulianus, in muliere,
quæ contra senatusconsultum promisit, nam
& in secunda promissione intercessio est, idemq́ue est in minore, qui circumscriptus delegatur, quia si
nũcnunc etiam est minor, rursus circumuenitur. Quibus verbis probatur, non posse responsum illud ad huius quæstionis decisionem
adduci, cùm inibi agatur de minore, & fœmina,
quia delegantur, & possunt vti exceptione, & legis beneficio aduersus eum, cui delegantur. Licet verum sit, exceptionem
cōpetentemcompetentem alicui
aduersus delegantem, minimè opponi posse
aduersus eum, cui delegatur, cùm prior delegatus sit facilitate sexus, & restitutionis in integrum auxilium habet, posterior verò aduersus
senatusconsultum Velleianum, & ideò eo vti
poterit, his etenim aduersus quemlibet hæc auxilia iure dantur. Nos
aũtautem tractamus de eo, qui
cùm maior sit,
nulloq́;nulloque alio beneficio vti possit,
quāquam eo, cui renunciat, & iure potest renunciare,
merito eo
priuat̃priuatur, etiamsi in
eadẽeadem cōtractuscontractus principalis scriptura
renũciatiorenunciatio scripta fuerit.
QuāQuam
ob
rẽrem, quamuis sæpissimè viderim in
forensiũforensium
causarum allegationibus proponi, renunciationem dictæ constitutionis secundæ inualidam
esse, eo quòd in eodem instrumento venditionis
scripta sit,
varieq́;varieque id à iudicibus admitti, & refelli, profectò
nōnon video, cur ea allegatio admittenda sit
Cæterùm vbi læsio non tantùm contigerit vltra
iusti precij dimidiam, sed prætereà grauissima,
*& vt nostrates loquuntur, enormissima sit, adhuc obtinet actio ex dict. l. 2.
poteritq́;poteritque deceptus
ex ea agere, etiamsi expressim renunciauerit eidem constitutioni,
eamq́;eamque renunciationem iuramento præstito stabilierit,
donaueritq́;donaueritque quantitatem iustum
preciũprecium excedẽtemexcedentem, eiúsue dimidiam partem, præmissa scientiæ iusti precij asseueratione: Quandoquidem hæc renunciatio,
eiq́;eique
adhærentes clausulæ tunc demum vim habent,
cùm lęsio vltra dimidiam mediocris est, non sic
vbi is excessus ad grauissimam læsionem pertinet: Quo quidem casu læsio ipsa re contingens
dolo comparatur. l. si superstite. C. de dolo. &
colligitur ex traditis per Calderi. cons. 8. de iureiur. Panorm. in cap. cùm contingat. eo. tit. nu.
23. Paul. Castrens. consil. 174. lib. 1. Deci. consil.
180. & 45. & 380. col. vlt. Paul. Paris. consi. 12. nu.
80. lib. 1. & alijs, quorum authoritatem & rationes latius expendam in enarratione c. quamuis
pactum. de pact. in 6. in hac etenim specie, quam
modò tractamus, idem adnotauit Cassador. decis. 1. tit. de emptione, dicens, hanc sententiam
Romæ in prætorio Rotæ seruatam maiori iudicum parte suffragante, cùm res, quę iusto precio bis mille & tercentum aureos valebat, mille tantùm fuisset vendita. Idem ipse vidi
definitũdefinitum
prima & secunda supplicationis sententijs in
hoc Regio Granatensi prætorio, cùm domus
quædam æstimationis iustæ ter mille &
quingentorũquingentorum aureorum
vẽditavendita fuisset mille & quingentis aureis. Et id maximam
æquitatẽæquitatem habet.
Hactenus satis probauimus læsum vltra dimidiam in contractu venditionis, posse agere auxilio d. l. 2. nisi contractui consenserit sciens iustum rei valorem, vel actioni sibi competenti,
& læsioni vltra dimidiam renunciauerit.
Idem & Tertiò solet adnotari, vbi læsus alteri do
*nauerit in eodem contractu eam quantitatem,
quæ iusti precij dimidiam excedit, quasi ea donatio liberè facta lęsum vltra dimidiam hoc beneficio priuet, saltem oportet clausulam istam
apertè concipi, vt expressim donetur id, quod
excedit, vel deest ad iusti precij æstimationem,
quęcunq;quęcunque ea
quātitasquantitas sit, alioqui donatio quantitatis deficientis iusto precio, vel id
excedẽtisexcedentis,
nihil ad hoc operaretur, quia potest intelligi intra dimidiam iusti precij partem, sic etenim
rem hanc Bart. explicat in d. l. si quis cùm aliter.
cui consentiunt Doct. ibi & in cap. cùm caus. de
emptione. sicuti ibidem testatur Burgensis nu.
22. idem tenent Bartol. ipse Bald. Paul. Salycet.
& Panthaleon Cremensis in d. l. 2. 15. extensione. tradit Tiraq. lib. 1. de retract. §. 1. glo. 18. col. 3.
& 4. quib. accedit tex. insignis in l. 56. tit. 5. par.
5. quæ præter
donationẽdonationem simplicem non relatam ad
quamcunq;quamcunque quantitatem, iuramentum
exigit, quasi
absq;absque iuramento ea donatio sufficiens non sit simpliciter facta, vt læsus hoc iure
& auxilio careat.
Superest tandem quæstio non inelegans, imò sat vtilis, & frequens, an in his tribus casibus, quibus læsum vltra dimidiam excludi adnotauimus propter quandam tacitam donationem, sit
ne donatio ita censenda, vt insinuationem exi
*gat, si quingentos solidos excesserit. Et quibusdam omninò placuit, hic donationem
verāveram
subesse, ac deinde insinuationem requiri, vbi
quod donatur nempe id, quod excedit iusti precij dimidium, eam efficit quantitatem, quæ insinuationem requirit, cùm prætextu illius
quātitatisquantitatis, quæ excedit iusti precij dimidium, vel deficit dimidiæ iusti precii parti, vera donatio ab
eo, qui læditur fiat. Vnde iuris apertissimi est,
insinuationem requir iperpensis constitutionibus, quæ has donationes insinuari iustis ex
causis prouidè statuerunt. Huius sententiæ authores
donationẽdonationem itidem subesse fatentur in eo,
quod
etiāetiam intra
dimidiādimidiam iustũiustum precium superat,
vel iusto precio deficit, & eius causa, quantum
ad hanc quantitatem, insinuationem exigere videntur, si
eorũeorum rationes consideremus.
Atq;Atque ita
responderunt huic dubitationi Ancha. & Imo.
in c. pen. col. 2. de empt. Rom. in l. 2. in princ. nu.
|
55. & ibi Alci. nu. 16. ff. de verb. oblig. Calcanæ.
cōscons. 25. nu. 12. Alex. in d. l. si quis cùm aliter. col.
pen. ff. eo tit. Maria. Soci.
cōscons. 215. lib. 2. col. 2. Bertachin. in tract. de Gabellis 3. part. 8. part. princip. q. 12. tradit Tiraq. in l. si vnquam. C. de reuo.
dona. verb. donatione largitus. nu. 3 & idem lib.
1. de retract. §. 1. gl. 18. nu. 15. qui quidem & Alex.
in d. l. si quis cùm aliter, ausi non fuêre vti
certācertam
hanc
sententiāsententiam pronunciare. Nam licet dubitationem attigerint,
meminerintq́;meminerintque huius opinionis, nihil tamen definire audent. Vnde hi duo
commodè non possunt huius assertionis authores censeri, pro ea verò multa possunt ex vtriusque iuris sanctionibus adduci, & præ cæteris.
Primùm, locus Iurisconsulti in l. si quis donationis. ff. de contrah. empt. vbi venditio facta viliori precio, quo ad precium deficiens iustæ commutationi prohibetur inter virum & vxorem,
quia donatio est. Ad idem tex. in l. si sponsus. §.
circa. ff. de donat. int. vir. & vxor. l. si vir vxori. in
princ. C. ad Velleian. l. 1. §. si quis in fraudem. ff.
si quid in fraud. patro. cũcum alijs, quæ ad hanc rem
adducit Tiraq. in d. l. si vnquam. verb. donatione largitur. nu. 3. Ex quibus colligitur, contractum venditionis donationem censeri, quatenus vel iustum precium exceditur, aut diminuitur, notat in hac specie Azo in summa. C. de rescin. vendit.
Secundò ratione instruitur isthæc opinio, nam qui
renunciat huic actioni, vel scit iustum valorem
rei, vel illud ignorat. Si sciens iustum precium
renunciauerit, procul dubiò donare videtur,
cùm nulla alia causa hic præsumenda sit, quàm
donationis. Si verò ignarus iustæ æstimationis, expressim, & in specie, huic auxilio ex lege
sibi competenti renunciet, ea renunciatio gratuita est, nullo iure cogente facta, & ideò donatio erit censenda. l. 1. ff. de donatio. l. donari.
vbi Decius. ff. de regul. iur. Igitur in vtrunque
casum apparet, adsumendum esse donationis
titulum, siquidem vbi ignarus iusti precii non
renunciat in specie læsioni vltra dimidium, nequaquam excluditur ab actione sibi competenti ad læsionis satisfactionem.
Tertiò hoc ipsum probatur ea ratione, quòd remissio debiti, seu renunciatio iuris
competẽtiscompetentis do
*natio quædam iudicatur. l. in ædibus. §. 1. & in
princip. ff. de donatio. l. si mulier. & ibi Alexan.
post alios. ff. de condict. ob caus. l. peculium. in
1. & in princ. vbi Bart. ff. de peculio. opti. tex. in l.
sicut. §. an pacisc. ff. quib. mod. pig. vel hypothe.
soluti. Deci. post alios in l. si quis obligatione.
ff. de regu. iur. Abb. Feli. & alij in cap. veniens.
in 1. de testib. omnium latissimè Tiraq. d. verb.
donatione largitus nume. 143. Quo fit, vt etiam
in remissione debiti, licet omninò propria donatio non sit, insinuatio tamen requiratur, secundum glo. Bart. & Doct. in d. l. si quis obligatione. Bar. in l. Modestinus. col. 1. ff. de donat. &
ibi Paul. Castrens. quorum opinio Communis
est, sicuti eam sequuti asserunt Alexan. Soci. &
Deci. in l. si creditori. C. de pact. Deci. in dict. l.
si quis obligatione. Calcan. cons. 25. nu. 23. Curtius Iunior cons. 47. col. 2 Tiraq. loco paulò antè citato, nu. 144. Quamuis sint & alij, qui contrariam sententiam defendere conantur post gl.
in dict. l. Modestinus. Sed tandem deducitur ab
hac tertia ratione, insinuationem requiri, vbi
quis renunciat læsioni vltra iusti precij partem
dimidiam. Contrarium sanè insinuationem
nōnon
requiri in his modis, quib. tollitur, veluti quadam priuata renunciatione dictæ l. 2. constitutio, probat eleganter Calder. consi. 2. tit. de emptio. cui subscribit Barb. in l. 2. ff. de verb. oblig.
Fol. pen. colu. 4. & accedere videntur Bartol. &
Bald. in l. si tibi. in princip. ff. de pact. Fabianus
de emptio. & venditio. 8. quæst. principali. quęstio. 4. versi. quarto quæro. & Panthaleon Cremen. in dicta l. 2. 15. extensione. colum. 20. & 1.
limitatione, col. 28. asserentes, in his casib. nullam induci donationem, nec posse pactionem istam gratuitam largitionem censeri. Vnde fit,
vt insinuatio minimè sit necessaria.
Et quia huius posterioris sententiæ probatio potissimum instruitur ex eo, quòd hic nulla donatio cōtingatcontingat, atq;atque inde tollant̃tollantur prioris opinionis
fundamenta, conabimur manifestissimis argumẽtationibargumentationib. ostendere, nullam posse donationẽdonationem
ex his clausulis & renunciationibus deduci.
Primùm enim illud est
cōsiderandumconsiderandum, quòd præcipua contrahentium intentio,
totusq́;totusque huius
conuentionis scopus is est, vt emant & vendant,
nihilq́;nihilque minus quàm gratuitam donationem mente concipiunt, & cogitant.
Ideoq́;Ideoque et si
huic contractui mistum sit aliquid, quod ad donationem pertineat, contractus nomen adsumit à principaliori contrahentium actu, & intentione, nempe ab emptione & venditione,
nōnon
à donatione. l. si quis nec causam. ff. si cert. pet. l.
fundi partem. ff. de contract. emptio. Hoc deinde constat, siquidem vbi res quædam simul &
pecunia cum alia re permutantur, & huic conuentioni contrahentes nomen permutationis
adscribunt tacitè, vel expressim, contractus is
permutationis
cẽseturcensetur, tametsi pecunia maior
sit, quàm æstimatio illius rei, cui adhæsit textus in l. si in emptio. ff. de contrahend. emptio.
vbi Bart. & Bald. id ab eo textu deducunt. Bart.
Paul. Castrensis & Imola in l. Aristo. ff. de donatio. Alexan. consil. 119. nume. 6. lib. 5. Alexan.
consil. 63. lib. 7. vbi Carolus Molin. idem in
consuet. Parisien. titu. 1. §. 13. gloss. 5. q. 12. & §. 23.
q. 15. Ferronus in consuetu. Burdegal. titu. 8. §.
18. Bartol. in l. 1. ff. de rerum permut. latissimè
omnium Tiraquel. libro 1. de retract. §. 30. in
glo. 1. numero 10. & sequentibus Abb. & Doct.
|
in cap. ad quæstiones. de rerum permu. Nisi pecunia, quæ rei in permutatione accessit, maxima quantitate excedat rei iustum valorem, tunc
etenim potius erit venditionis, quàm permutationis contractus nominandus, ex Paulo Castren. in dict. l. Aristo. cui cæteri consentiunt, &
præsertim Tiraquellus dict. gloss. 1. post Purpu.
in l. 2. nume. 56. ff. si cert. pet. & Ferronum d. §.
18.
potissimũpotissimum vbi fraus præsumitur, aut de præiudicio alterius à contrahentibus agitur, quod
ipsi authores vberius explicant. & Matthæ. de
Afflict. decis. 72. ad finem, sat est, nos obiter id
adnotasse ad huius primæ rationis
probationẽprobationem.
Nec tamen omittendum est, vbi coniecturis locus sit, ab ipsis contrahentibus nullo nomine
tacitè vel expressim conuentioni adscripto, inspiciendum esse quid maius sit, nempe pecunia
an res, quæ simul cum alia re permutatur. Nam
si pecunia maior sit, erit venditionis contractus: si verò res, permutationis nomen habebit, tex. in dict. cap. ad quæstiones. l. 2. tit. 6. par.
5. & id communi omnium sententia receptum
est in locis modò relatis. Quòd si res & pecunia æquales sint, respondent Bart. in d. l. 1. ff. de
rerum perm. & inibi Fulgo. & Iason, Imola in
d l. Aristo. vbi Roma. & idem consil. 86. col. 1.
Iason & Ripa in l. 2. col. vlt. ff. si cer. pet. Guido
Papæ. q. 92. & alij à iunioribus citati. Verius tamen est, conuentionem istam simul esse venditionem & permutationem pro media parte,
cũcum
æquales sint
vtrinq;vtrinque species & pecunia, argumento l. Lucius. ff. de pręscript. verbis. l. si sponsus. §. circa. l.
cũcum hic status. §. pen. ff. de donat. int.
vir. & vxor. l. Arist. ff. de donat. sensêre hoc Paulus Castrensis ibi. Speculat. tit. de
rerũrerum permut.
vers. si verò res. Cynus, Angel. & Bald. 3. lectione in l. quęritur. ff. destat. homi. in hac specie expressim Alcia. in l. 2. ff. de verb. obligat. nu. 18. Idem in d. l. 2. ff. si cert. pet. col. 2. versi. quartus
casus. & Andræas Tiraq. in dicto §. 30. gloss. 1.
numer. 36. quo in loco Bald. adducit, qui huic
quæstioni respondens, scribit, hunc verè esse
contractum venditionis, in præludijs
feudorũfeudorum,
col. 4. versi. pro intellectu horum. Baldum sequitur Fabius in tract. de empti. 2. quæst. princ.
col. antepe. vers. sed iuxta prædicta. expendit latè ipse Tiraq. nu. 13. & sequentibus, sed & præcedentem opinionem aduersus Bald. probat Carol. Molin. in consuet. Paris. dict. quæst. 12. & 15.
idem in Alexan. consi. 63. lib. 7.
Secundò, vt ad institutum peculiare regrediamur,
eadem opinio alia ratione constat, vendere etenim rem viliori precio non est donatio, sed
damnosus contractus authore Baldo in rub. C.
de contrahen. empt. nu. 11. Is equidem, qui rem
propriam vendit vilius, quàm eius sit iusta æstimatio, non id agit causa donationis collatæ in
emptorem, qui extraneus est, cùm quo nulla amicitia est, nulla adest necessitudo, ac denique
nulla est causa donandi, sed ita venditor contrahit, vel quia existimat se vendere precio iusto,
vel coactus necessitate quadāquadam vendendi, aut voto & desiderio, quòd illa res exeat à proprio patrimonio, vt morali quadāquadam praxi constat. Quæ
igitur obsecro ratio dictat, vt animum donandi
præsumamus habere eũeum, qui nullo pacto de donatione cogitat, nec titulo donationis emptori quadrantem daret?
Tertiò, eandem partem persuadere conabor ex l.
si quis donationis. ff. de contract. empt. & in l.
si sponsus. §. circa. ff. de donat. int. vir. & vxor.
*quamuis & hi Iurisconsultorum loci in contrariæ partis fauorem fuerint adducti. Præmittitur sanè, donationem inter virum & vxorem
non valere,
atq;atque hoc supposito ibidem respondetur, quòd si quis vxori vendat rem viliori
precio donationis animo & causa, totus ipse actus irritus est, quia prohibita donatio ex eo
cōstituiturconstituitur, ac si maritus viliori precio rem vxori
vendiderit, non donationis mente, nec titulo
prætenso, sed verè titulo & animo venditoris,
contractus valet, quia venditio est. Rursus inter extraneos in dicta l. si quis donationis. scribitur, tunc demum re vendita viliori precio
donationem eum contractum censeri pro ea
quantitate, quæ iusto precio deficit, quando donationis causa manifesta est. Non autem vbi
constat, actum præcipuè fieri
absq;absque vero animo
donandi, quod animaduertunt Cynus & Bald.
in l. 1. C. de pact. Nec obstat, quòd in dictis Iurisconsultorum locis venditio facta vxori viliori precio, quatenus iustum precium deest, vel
exceditur, non tenet, cùm in eo sit vxor facta locupletior, quia id non procedit exeo, quòd in ea
quantitate sit, donatio
nōnon est, sed quia ille actus
venditionis factus iudicatur in fraudem donationis prohibitæ, & ideò retractatur.
Quartò efficaci vtar ratione. Nam læsio in contractu venditionis contingens intra dimidiam iusti precij non sustinetur titulo donationis, Siquidem ex natura contractus per legem illa retinetur à lædente, & est isthæc retentio emptionis & venditionis consequutio, nec quicquam
ad donationem pertinet. l. item si precio. in fine. ff. locati. & expressim Bald. in rubri. C. de
contrahen. emp. q. 12. Aretin. in d. l. 1. C. de pact.
Tiraquel. in d. l. si vnquam. verb. donatione largitus. num. 7. & tamen etiam respectu læsionis
cōtingentiscontingentis intra dimidiam iusti precij partem
procedit, quod Iurisconsultus scribit in d. l. si
sponsus. §. circa. vt inter virum & vxorem hæc
læsio minimè admittatur, imò speciali iure rescindenda sit. Igitur non obtinet responsum id,
eo quòd sit donatio, sed quia actus hic fit in fraudem iuris, prohibentis donationem inter virum & vxorem.
Quintò quod in pręmissis renunciationibus, quibus læsus vltra dimidiam iuri proprio cedit,
nulla subsit donatio, probatur: Nam si in contractu emptionis & venditionis esset à iure
cōsiderandusconsiderandus donationis titulus, circa læsionem
in precio contingentem, maximè foret præsumendus & constituendus in ea læsione, quæ intra dimidiam solet contingere, cùm ea à iure
minimè rescindatur, & minoris sit quantitatis, quàm ea, quę dimidiam excedit, et maior est,
iureq́;iureque rescinditur, nisi læsus hoc beneficio seipsum priuauerit. Sed regulariter in læsione
intra dimidiam, vbi rescissioni locus non est,
donatio nec subest, nec præsumitur, ergò nec erit donatio præsumenda, quo ad læsionem vltra dimidiam, vbi proprio consensu læsus tempore contractus clausulis quibusdam seipsum
huius damni restitutione abdicauerit. Quod
modò Secunda parte argumentationis adsumpsimus constat. Quia si donatio circa læsionem
intra dimidiam præsumeretur, non esset ea læsio ex parte lædentis peccatum, nec is teneretur
in animæ iudicio restituere eam quantitatem,
in qua læsio contigit, quod falsum esse apparet,
quemadmodum summatim attingam. Quam
*uis iure ciuili læsio intra dimidiam contingens
forensi iudicio minimè rescindatur, non tamen inde sequitur, permissum esse contrahentibus se intra eandem quantitatem lædere, ita
quidem, vt ea permissio licita sit. Nec enim sequitur, iure ciuiliactus hic nec punitur, nec rescinditur, igitur & is licitus est. Leges etenim
non omnia, quæ illicita sunt, puniunt, nec punire tenentur, nec actionem itidem dare aduersus eum, qui iure naturali, & iusta ratione quid agere, vel restituere debet. Possunt sanè legum latores hæc
plærunq;plærunque quibusdam ex
causis omittere, & dissimulatione quadam tolerare, modò ea curent prouidere, quæ ad hominum conuictum, & Reipub. integrum,
atq;atque illæsum statum attinent, secundum Thom. 2. 2. q.
77. artic. 1. tradidimus & nos de lupanaribus in
Epitome in 4 part. 1. c. 4. nu. 9. & de actionibus
aduersus ingratos, & pacto nudo, iure ciuili
omissis, ac interdum negatis in c. cùm in officijs. de testa. nu. 10. Ergo cùm læsio etiam citra
dimidiam licita non sit humana lege, naturali
& diuina maximè improbata, peccat
atq;atque ad restitutionem tenetur is, qui contrahendo notabiliter proximum lædit, etiam intra iusti precij
dimidiam, sicuti asserunt & probant Tho. dict.
quæst. 77. art. 1. & quolibet. 2. art. 10. idem Tho.
in 4. senten. dist. 15. q. 3. arti. 2. vbi Gabriel quæst.
10. col. 9. & Ioan. Maior quęst. 40. versi. 8. arguitur. Conrad de contract. quæstio. 57. conclusio.
prima. Adrian. quodlibet. 6. artic. 3. Caiet. dict.
articu. 1. & quodlibet. 16. quæst. cap. 12. folio 66.
Innocent. & Anani. in capit. in ciuitate. colu. 4. de vsur. post Anton. & Abb. ibi idem Abb. in
capit. quia
plæriq;plærique. de immunit. eccles. q. 9. vbi
Anton. idem tenet Salycet. in authent. ad hæc.
C. de vsur. q. 21. Fortuni. de vltimo fine. illat.
17. Anton. Butrius, & Anton. Burgensis in capit. cùm dilecti. nume. 2. de emptione. Gerard.
singul. 22. Iason in §. sed istæ. numer. 104. de actio. Alfonsus à Castro lib. 2. de potesta. legis
pœna. cap. 10. Fallentia 3. Cæpola in tracta. de simulatione contract. 2. præsumpt. col. 2. Ioan. à
Medina de restitu. q. 32. & sequentibus. Decius
consil. 11. col. 2. egregius Doctor Martinus Azpilcueta in capi. qualitas. de pœnitentia. distinctio. 5. nume. 45. & sequentibus: Idem latius in
cap. nouit. de iudic. 6. notab. corollario 9. Syluest. verb. empt. quæstio. 8. Conradus in summa totius operis de contractib. quæstio. 57. distinct. 3. Iason in l. si quis in conscribendo. num.
5. C. de pact. & alij, quorum meminit Tiraquel. de leg bus connubialibus 9. lege. num. 8.
vbi num. 10. fatetur, hanc opinionem Communem & veriorem esse: Asserit etiam eam communem Gomezius in cap. secundo. nume. 5. de
constitut. in 6. Et licet Bald. in authent. ad hæc.
C. de vsur. opposit. 21. Barb. in cap. 1. de emptio.
colum. 3. Ioan. Crottus in cap. 2. primo notabi.
de const. tu. in 6. contrarium defendere conantur, asseuerantes, nec in hac deceptione subesse
peccatum, nec teneri quem ad restitutionem.
Prior opinio verissima est, manifesta, & vrgenti admodum ratione, quæ dictat, naturali lege in contractibus commutatiuis à Republica, & hominum moribus in vtriusque vtilitatem institutis, re ipsa exactam, & summam æqualitatem requiri ex iustitia commutatiua
partis ad partem, secundum Aristotelem libro 5. Ethicorum, capit. quinto, & libro 1. Polit. capit. 6.
Quo fit, deceptionem istam omninò esse contra
virtutem iustitiæ commutatiuæ, quæ in æqualitate iuxta proportionem consistit, si quis igitur ab ea virtute recesserit, id est, à medio iustitiæ, in vitium declinans, peccat, & ad restitutionem tenetur, idem ostenditur Leuitici cap.
25. Quando vendes quippiam ciui tuo, vel emes
ab eo, non contristes fratrem tuum. Item 1. ad
Thessalonicenses cap. 4. Et ne quis supergrediatur, neq;neque circumueniat in negocio fratrem suum, quoniam vindex est Dominus de his omnibus. Idem diuus Augustinus tradit libro 13. de
Trinit. cap. 3. Et mimus, inquit, quidem ille, vel
seipsum intuendo, vel alios quoq;quoque experiendo,
vili velle emere, & carè vendere, omnibus id
credidit esse commune. Sed quoniam re vera vitium est, potest quisq;quisque adipisci eiusmodi iustitiam, vel alicuius alterius vitij, quod huic contrarium est, incurrere pestilentiam, qua huic resistat & vincat. Hactenus Augustinus.
Quin & communis opinio adhuc obtinet, non solùm vbi scienter quis in
cōmutationibuscommutationibus proximum inscium & ignorantem iustum rei valorem lædit ac decipit, sed etiam si quis bona fide existimans, se iusto precio emere, aut vendere, alterum etiam intra dimidiam læserit, quod
notant Scotus in 4. distin. 15. q. 2. Florenti. 2. par.
titu. 1. cap. 16. §. 3. Conrad. d. quæstion. 57. 5. conclus. Caiet. d. capit. 12. Adrian. d. art. 3. Anton. &
Abb. in d. cap. quia
plæriq;plærique. q. 9. quorum opinio Communis est, & probatur euidenti ratione, qua constat, hunc teneri ad restitutionem,
postquam cognouerit, se
proximũproximum læsisse, quia
rem alienam detinet inuito domino, & causa
detentionis iniquæ ad restitutionem tenetur,
sicut is qui bona fide rem aliquam adquisiuit,
& habuit ab eo, quem dominum esse existimabat, si nondum completa vsucapione, sciuerit
rem illam alienam esse, nec domini consensu
sibi traditam, tenetur omninò eam domino restituere, vel ratione detentionis iniustæ domino inuito, vel ratione ipsius rei, quia aliena est
iuxta eruditè tradita per Thomam & Caietan.
2. 2. quæstio. 62. art. 1. 4. & 6. Et ideò cùm is, qui
bona fide contraxerit, postmodum cognouerit re ipsa proximum læsisse, tenebitur ad huius læsionis restitutionem & compensationem,
quandoquidem ad eum peruenit, vel res ipsa
empta, vel pecunia, quæ iustum precium excessit, tametsi Aretin. in cap. cùm causa. de testib.
numero 12. & Anton. Burgensis in cap. cùm dilecti. de emption. nume. 22. contrariam sententiam veriorem esse contenderint, quibus subscribere videtur Gomezi. in d. capit. 2. numer.
10. omnes tamen conueniunt, etiam in foro exteriori contractum esse rescindendum, vel læsionem tollendam, vbi dolo lædentis aut decipientis etiam intra dimidiam contigerit, dolo,
inquāinquam, vt aiunt, ex proposito l. 1. §. persuadere. ff.
de seruo corrupt. l. & eleganter. ff. de dolo. l. Iulianus. §. si venditor. ff. de action. empt. Abb. &
Anani. in d. cap. in ciuitate. de vsur. Decius in
cap. 1. nu. 18. de constitu. Fortuni. in dicta illatio.
17. gloss. communiter recepta in d. cap. cùm dilecti. nec in hoc vlla contingit dubitatio.
Quoties verò læsio, vel vltra dimidiam, vel citra
dolo ex proposito acciderit: eo dante causam
contractui, aut incidenti in ipsum, non datur
doloso optio ad iustum precium supplendum,
vel rem ipsam restituendam, sed præcisè ea optio competit dolum passo, secundum Conrad.
de contractib. in totius operis summa q. 57. distinct. 3. dict. 6. & Ioan. à Medina de restitut. q.
23. Cuius contrarium adnotârunt Angel. in
summa. verbo dolus. §. 9. & Syluest. verb. culpa. §. 7. Sed prior opinio vera est, vbi dolus ipse dedit causam cōtractuicontractui: posterior verò quādoquando dolus in contractum incidit. Aut sanè dicemus vbiq;vbique admittendam esse priorem sententiam in hunc sensum, vt si dolus causam contractui dederit, habeat deceptus optionẽoptionem, si dolus
in contractum inciderit, habeat actionem ad
hoc, vt sibi iustum precium integrè soluatur,
denegato ipsi doloso iure restituendi rem, & repetendi precium solutũsolutum, in quo est aduertendũaduertendum.
Verùm si quis sciens iustum valorem rei absque
mendacio, aliáue persuasione, eam emerit viliori precio, etiam intra dimidiam, ab ignorante
quod sit iustum eius rei precium, fortassis etiāetiam
in foro exteriori cogetur iustam rei æstimationẽæstimationem supplere: scribit etenim Augusti. in d. lib. 13.
de Trinit. cap. 6. hac de re in hæc verba. Nam
scio ipse hominem, cùm venalis codex ei fuisset
oblatus, precijq́;precijque eius ignarũignarum, & ideò quiddam
exiguum poscentem cerneret venditorem, iustũiustum
precium, quod multò amplius erat, nec opinanti dedisse. Hactenus doctissimus simul & sanctissimus ille vir, cuius authoritate ferè constat, fraudem, dolúmue subesse, si quis sciens
iustum valorem rei, eam vili precio emerit ab
eo, qui iustum eius valorem ignorat: Vnde etiam in foro exteriori cogendus est, qui læsit proximum, læsionẽlæsionem ipsam resarcire, quod in specie
adserit Carol. Moli. de contractib. q. 13. nu. 173.
& verè, ni fallor, vbi qui scit iustum rei valorẽvalorem,
itidem scit alterum eius ignarum esse, quoniam
tunc planè dolo geritur res, nec potest fraus
vllo iusto colore excusari. Sed saltem in foro
Canonico pluribus placuit, deceptum ignorātemignorantem aduersus deceptorem ex vera scientia precij, agere posse ad læsionis compensationem apud iudicem ecclesiasticum. Abb. in cap. in ciuitate. de vsur. nu. 6. & in cap. cùm causa. nu. 4.
Anani. in d. cap. in ciuitate. num. 8. Calder. in c.
nauiganti. col. 4. de vsur. Ancharan. in reg. peccatum. de regu. iur. in 6. num. 21. omnium, quos
ego legerim, exactissimè Marti. Azpilcueta in
d. cap. nouit. corol. 9. nume. 79.
Superest casus non omninò facilis, cùm quis scilicet scienti iustum valorem rei eam vendiderit
carius, quàm valeat, vel à sciente eam emerit
vilius, nam & hunc in conscientiæ iudicio peccare, & teneri ad restitutionem colligitur ex
his rationibus, quas in communis sententiæ
probationem adducit Conrad. dict. q. 57. & in
summa eiusdem quæsti. distin. 3. post 14. dictum
versi. primo arguitur. & aduertit hoc verum
esse Caiet. dict. cap. 12. quolibet. 16. quęstionum.
quia donationis præsumptio hic non subest,
& ideò vsurpatio est rei alienæ domino inuito.
Hinc deducitur, aliud fore respondendum, si
possit commodè donatio præsumi, nempe si lęsus nulla necessitate coactus, nulláue alia causa, quæ ipsum cogat vendere, vel emere, rem
illam emerit carius, vel vendiderit vilius, certò
sciens quis sit eius iustus valor, quòd manifestè
|
infertur ex Conradi & Caietani argumentationibus. Ancharan. in regul. peccatum. nume.
21. Salic. eleganter in dicta Authen. ad hæc. quęstione 21. Gomezio in dicto cap. 2. nume. 10. Ioanne à Medina in tractatu de restitution. capi.
53. quibus omnibus consideratis, constat regulariter, in his commutatiuis contractibus non
posse donationem præsumi, nec eam præmitti,
etiamsi læsio vltra vel citra dimidiam acciderit. Quibus & alia ratio adstipulatur, quòd
cōtractuscontractus emptionis & venditionis ex propria vi
& natura non est gratuitus, & ideò ad id quod
est accidens, nempe ad præsumptam donationem non est aduertendum, cùm in hoc contractu
cōmutationiscommutationis de iustitia tractetur, iustumq́ue precium quęratur, non donum, sicuti Thomas argumentatur dicta quæstione 77. articu.
1. Et prætereà contractus hic frequentissimè
fit, quadam quasi necessitate cogente, quæ inducit inuoluntarium mistum, quod donationem gratuitam impedit. Nec enim aliter hic
contractus reducitur ad debitam iustitiam, &
æqualem proportionem, quàm si restitutio fiat, & reparatio læsionis. Vnde in foro etiam exteriori cùm ad hoc agitur ob læsionem vltra dimidiam, non satisfacit reus restituendo id, per
quod precium crescit vltra dimidiam, nec supplendo precium ad dimidiam
vsq;vsque, quippe qui
teneatur integrè totum, quod deest iusto precio, vel excedit illud, restituere,
secundũsecundum CynũCynum
communiter receptum in dicta l. 2. quæst. 8.
Sextò, in tutelam & defensionem posterioris sententiæ argumentor ab absurdis & inconuenientibus, quæ sequerentur ex priori contrario.
Id namque ex quo absurda & falsa sequuntur
necessariò,
verũverum esse non potest. l. Offidius. ff. de
legat. 3. Sed si vera esset opinio prior, sequeretur omninò, posse venditionem hanc quate
*nus donatio censetur, ob ingratitudinem reuocari. l. vlti. C. de reuo. donat. capi. vlti. de donat. & sic ea ex parte, qua vel deficit iustum precium, vel exceditur vltra dimidiam, quod ipse
falsum esse opinor, nec iure probari posse. Deinde etiam sequeretur, quòd ex ea parte posset
venditio reuocari natiuitate liberorum, susceptis sanè liberis post ipsum contractum à venditore. l. si vnquam. C. de reuo. donat. Hoc
autẽautem
falsum est, & eius contrarium omnes iure verius esse asseuerant, teste Tiraquello in dicta l. si
vnquam. verb. donatione. in princi. & nume. 6.
Quo in loco fragili admodum ratione comprobat
hāchanc opinionem, scribens, eam procedere ex
eo, quòd etiamsi venditor de futuris liberis cogitasset, nihilominus vendidisset rem illam. Ego etenim credo, quòd nihilominus
vẽdidissetvendidisset,
non tamen vili precio, nec minori quàm sit
rei iusta æstimatio: Is equidem, qui de suscipiendis liberis cogitat, & si rem aliquam venditurus sit, consultius & cautius disponit de
proprio patrimonio,
remq́;remque ipsam iusto precio
non aliâs vendet, vt patrimonium ad alimenta
liberorum conseruetur: Ergò deficienti hac Tiraquelli infirma ratione, eius, & commumem
sententiam veram esse credo, quia nulla inibi
datur donatio, sed venditio principaliter tractatur. Prætereà & tertiò, si hic donationem
subesse fateremur, sequeretur, quòd venditore
habente filios, liberósue, quibus legitima deberetur, hic contractus iure inofficiosæ donationis reuocaretur ea ex parte, qua precium iustum
deficit, vel exceditur, & ea quantitas imputaretur in eam portionem, quæ à parentibus exteris legari, vel donari iure poterat, quod nec in
praxi receptum est, nec iure defendi potest, nisi
eo casu, quo facta fuerit venditio in fraudem
legitimæ portionis filijs debitæ. text. in l. 1. §. si
quid in fraudem. ff. si quid in fraud. patroni. de
quo ipse aliqua adnotaui in cap. Raynucius. de
testam. §. 10. nume. 9. & sanè vbi precium venditionis esset ita vile, vt maiori ex parte, maximo,
grauissimoq́;grauissimoque excessu læsio contingeret, &
potest aliunde fraus donationis prohibitæ præsumi, censebitur color venditionis ex proposito quæsitus, & tunc erit locus his tribus, quæ
ipse absurda esse censui, sicuti doctè & eruditè
tradit Tiraquel. in d. l. si vnquam. verb. donatione largitus. nu. 9. ac prius. nu. 2. 3. & sequentib.
ex Bald. ibi. Cyn. vlt. quæst. Bald. 3. notab. Aret.
col. 3. Iacobi. col. 1. in l. 1. C. de pact. Ex his equidem in his renunciationibus non subesse donationem veram & propriam, quæ insinuationem
exigat, apparet,
poteritq́;poteritque colligi responsio ad
rationes, quibus prior opinio instruitur. Nam
ad primam constat, si perpendatur exactè, quod
in tertio huius posterioris opinionis dictum
est. Etad secundam illud verè dici potest, non
esse hic donationem aliquam constituendam,
nec præsumendam, deinde & si præsumatur donatio, ea propria non est, sed impropria satis.
Tertia ratio tollitur exeo, quod & si remissio
eius, quod mihi liquidò debetur, donatio sit,
remissio tamen eius, quod debetur, non autem liquidò, donatio propria non est, nec insinuationem exigit. glos. in l. contra iuris. §. si filius. ff. de pact. in glos. vlti. & in l. Imperatores.
gloss. 1. eod. titu. optimus text. in l. præses. C. de
transact. Alexand. & Ias. in l. pactum curatoris.
C. de pact. Bartol. consil. 47. latè Tiraquel. dicto verb. donatione largitus. nume. 159. Quod
tametsi dubium quibusdam videri possit, quo
ad præsentem speciem & casum, dubium non
est, cùm remissio ista læsionis vltra dimidiam
fiat ratione contractus venditionis, qui causam
habet onerosam. Quam ob
rẽrem remissio ista, seu
renunciatio facta respectu contractus venditionis, vt is firmior sit, non potest verè & propriè
|
dici donatio: si quidem remissio debiti eo casu
donatio dicitur, quod fit nulla ex alia causa,
quāquam
liberalitatis exercendæ. Pau. Cast. in d. l. contra
iuris. §. si filius. Deci. in d. l. si quis obligatione.
ff. de reg. iur.
Subsequenter ad ampliorem declarationem quæro, an sit locus constitutioni dictę l. 2. de rescin.
vendit. re ipsa, quæ vendita fuerit, perempta, &
*extincta. Et Panormita. in capit. cùm dilecti. de
emptio. in fi. existimat, adhuc re perempta posse venditorem agere contra emptorem ad iusti
precij supplementum: quamuis agere non possit ad rei restitutionem: idem Abbatem sequutus inter singularia retulit Francisc. Cremens.
singul. 84. & Panthaleon in dicta l. 2. extensione 25. & rursus colu. 59. ea ratione, quòd in specie dictæ constitutionis res, & precium sunt in
obligatione. text. in dicto. capit. cùm dilecti. vbi
Ioan. Andræ. & Doctor. quorum opinionem
asserunt communem esse, saltem Canonistarum: Panormita. ibi. Imol. in capit. cùm causa.
eodem titul. numer. 19. Panthaleon in dicta l. 2.
colum. 58. Bartol. in dicta l. 2. dicens, esse hanc
*obligationem alternatiuam. Eandem
sententiāsententiam
tutiorem post Bartolum ibi fatetur Imol. in dicto cap.
cũcum causa. numer. 19. & in dicto cap. cùm
dilecti. numer. 18. scribitque, eam seruari in praxi Carol. Molin. in consuetud. Parisi. titul. 1. §.
22. numero 42. Igitur etiam peremptare, quæ alternatiuè debetur, & est in obligatione, manet
obligatio ad precium. l. in emptione. §. si emptio. ff. de contrahend. emptio. l. Stichum. aut
Pamphilum. ff. de solutioni.
ContrariũContrarium expressim probat gloss. communiter inibi recepta in
dicta l. 2. cui accedit & Burgen. contra Panorm.
in dicto capitulo
cũcum dilecti. numer. 60. Pulchra
in eadem sententia l. 56. titul. 5. par. 5. quo in loco
communis opinio probatur. Cui adstipulatur
quod gloss. in dicta l. secunda. Bald. quæstio 15.
& Salyce. post alios asseuerant, in hoc casu rem
tantũtantum esse in obligatione, precium verò in solutione, & facultate soluendi, & hæc est communis sententia secundum Carol. Molin. dicto numer. 42. Burgensem in dicto capitul. cùm dilecti. ad finem. optimus tex. in eadem l. 2. facit tex.
in l. miles. §. decem. ff. dere iud. tradunt. Bar. in
l. stipulationes non diuiduntur. numer. 41. ff. de
verb. oblig. Burgen. in dicto capit. cùm dilecti.
num. 33. text. in l. item veniunt. §. cùm prædiximus. ff. de peti. hæred. l. si quis stipulatus fuerit
decem in mille. ff. de solu. quo fit, vt re ipsa perempta nulla supersit obligatio, cùm precium
in obligationem non veniat, nec ad id præcisè
agi possit Et prætereà
etiāetiam si vera sit opinio Canonistarum, non potest defendi, quod ex ea Panor. adnotauit. Nam vbi quantitas debetur, respectu & ratione certæ speciei, quæ si extaret,
inuito creditori à debitore tradi posset loco illius quantitatis, perempta ea specie, debitor liber est à quantitatis solutione. Bart. in l. quod
te mihi. ff. si cert. petat. quem ita interpretatur
Ias. ibi nume. 15. optimus text. in l. 1. §. vltim. ff. si
cui plus quàm per legem Falcid. l. si seruus
cōmuniscommunis. in princip. ff. de furtis. iuncto versiculo,
ex his igitur, & est communis hæc Bart. opinio.
Precium autem in præsenti quæstione debetur
ab emptore venditori ratione ipsius rei, tanquam eius vera & iusta æstimatio, compensatióue: poteratq́ue emptor si res extaret eam tradendo venditori eximi à solutione precij: ergo
ea perempta à precij supplemento emptor eximitur.
Nec sat erit dicere, precium istud deberi non ratione rei peremptæ, sed ratione lęsionis, vt pungit
Panthaleon Cremens. d. l. 2. colum. 59. quia cũcum
læsio re ipsa non ex proposito, nec data opera
cōtigeritcontingerit, manifesti iuris est, eam precij integrāintegram
solutionẽsolutionem ratione ipsius rei emptori incumbere. Et ideo veriorem esse vltimāvltimam opinionem Accursij, & sequacium existimans, in tres eam distinguam adsertiones.
Prima est, venditore decepto vltra dimidiam iusti
precij, re perempta absque emptoris culpa, non
potest emptor conueniri, nec tenetur ad integram iusti precij solutionem. Hęc probatur aduersus Panor. his, quæ modò adduximus pro
Accursio & sequacibus.
Secunda, re perempta absque emptoris culpa apud
secundum emptorem, qui eāeam emerat, & iustum
precium primo emptori dederat: tenetur emptor venditori iustum precium omnino supplere, quasi id loco ipsius rei ad ipsum peruenerit.
l. ipsa res. ff. quod me. causa. quod Saly. num. 18.
& Panthaleon colum. 59. in d. l. 2. expressim adnotârunt.
Ex quibus Tertia deducitur. Emptore decepto vltra iusti precij dimidiādimidiam, etiam re perempta absque culpa tamen emptoris & penes ipsum, venditor tenetur, quod pluris iusto precio accepit,
emptori reddere, & id conueniri potest, quia licet res perempta sit, loco tamen eius venditor
precium habet. Et deinde satis est re ipsa perempta, venditorem habere iustam ipsius rei æstimationem, quæ quidem non perit, damnumq́;damnumque
maius extinctione rei emptori imminet, qui
rem amisit, & iustum eius valorem, quem nequit repetere, itaque his consideratis constat
perfecta huius quæstionis resolutio.
