Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

CAPVT V.

VXORI cùm quidam ita legasset: vsum fructũfructum domus, & omnium rerum, quæ in domo sunt, vxori meæ lego, excepto argẽtoargento: respondit Scæuola, vsumfructum mercium & rerum, quæ domi venales erant, ad vxorem minimè pertinere. Cui responsioni obstat profectò vniuersalis illa dictio, omniũomnium rerum, ex qua videntur in legato omnium, etiam venalia contineri. l. pediculis. §. Labeo. ff. de auro & arg. l. Iulianus. in princi. ff. de lega. 3. quam obiectionem præsentiens Bart. in d. §. vxori. aliqua scribit ad eam tollẽdamtollendam, ex quibus, vt huius dubitationis veritas cōstetconstet, sequentes deduximus conclusiones.

Prima conclusio, legatum omnium rerum testatoris, seu vsusfructus omnium bonorum, etiam res venales comprehendit. Hæc enim vniuersalis locutio ad omnem testantis substantiam re

1

*fertur, in qua dubium non est, quin etiam contineantur venalia. optimus text. in l. quoties. §. vlti. ff. de vsufru. suffragatur. Bart. interpretatio communiter recepta in dicto §. vxori. sensêre in specie Alex. in l. si constante. ff. solu. matr. in q. 3. Bar. 2. solutione. & Antonius FanẽsisFanensis de pignoribus. 2. par. membro 2. nu. 16.

Secunda conclusio, legatum argenti, lanæ, frumẽtifrumenti, vel seruorum testatoris, etiam adiecta dictione vniuersali, minimè comprehendit venalia. Probat hanc assertionem tex. in l. seruos. §. vl. ff. de lega. 3. Cuius hæc sunt verba. Eum qui venalitiariam vitam exercebat, puto suorum numero non facilè contineri velle huiusmodi mancipia, nisi euidens voluntas fuerit, etiāetiam de his sententijs. Nam quod quis ideò cōparauitcomparauit, vt illicò distraheret, mercis magis loco, quàm suorũsuorum habuisse credendus est. Qui quidem text. probat, hoc verum esse, etiāetiam si legatum ad certũcertum locum, seu ad res ibidem existentes non referatur, hoc ipsum colligitur ex Bar. Alex. & nouiorib. rem istam disputantibus, quorum paulò antè mentionem feci, ac in sequentibus referam, quid de hac quæstione tradiderint.

Tertia conclusio, obligatio omnium bonorum generalis, siue lanæ, argenti, vini, frumenti, vel alterius cuiusque rei, non apposita certi loci restrictione, ad venalia extenditur, eaq́ue comprehẽditcomprehendit, vel sit hypotheca expressa, vel tacita. Bartol. in dicto §. vxori. idem Bart. in l. si constante. ff. solu. matrimo. in 3. part. quæst. 3. tex. optimus in l. cùm tabernam. ff. de pignori. modò res venales sint penes debitorem, nec venditæ fuerint. idem Alexand. in dicta l. si constante. super Bart. quæst. vbi Ioan. Crottus 2 lectione, num. 203. fatetur contra Roman. ibi Bart. distinctionem communem esse, idem asserit Gomezi. in §. item Seruiana. numer. 22. de actionib. quam opinionem sequitur Antonius Fanensis in tractat. de pignorib. 2. part. 2. membro nume. 14 Et licet Ias. in d. §. item Seruiana. numer. 51. dubitauerit de hac Bart. sententia: & scripserit magis communiter receptum esse, vt sub hypotheca tacita res venales minimè contineantur, id verum est in hypotheca ad certum locum restricta, qualis est illa rerum inuectarum in domum conductam. l. certi iuris. C. locati. nam in eam res venales non veniunt. l. debitor. ff. de pignoribus. notant eleganter. Bald. in d. l. certi iuris. 6. quæst. Alex. in dicta l. cùm tabernam. in additionibus Barto. explicat diligenter Anton. Fanensis de pignoribus. 2. part. membro 4. nume. 165. Ratio verò tanti discriminis inter secundam & tertiam conclusiones ea est, quòd legatum maximum infert pręiudicium hæredibus, in eoq́ue agitur de gratuita rerum alienarum adsequutione: at in hypotheca agitur de ære proprio assequendo, deq́ue eius solutione, nec graue præiudicium cuiquam infertur, sicuti rationem istam sentiens Bald. docet in Rubri. C. de verbo. significat. à quo hoc adnotârunt Gomezi. in dicto §. item Seruiana. numero 22. Ioan. Crottus in dicta l. Si constante. nume. 103. 2. lectione.

Quarta conclusio, testatore legante omnes res, quas domi, vel in villa habet, non censentur legatæ res venales, quas is domi, vel in villa habebat. textus in dicto §. vxori. vbi Bartolus id |

p. 201

expressim notat. text. ad idem in d. l. pediculis. §. item cùm quæreretur. probat. tex. in l. ex facto proponebatur. §. rerum Italicarum. ff. de hęred. instit. & in l. debitor. ff. de pigno. cuius Imola meminit ad hoc in d. l. ex facto, quibus in locis isthæc conclusio iure manifesta fit, eamq́ue tenent Abb. in ca. in nostra. colum. 4. de sepult. Deci. in l. 1. ff. de reg. iur. num. 29. Lancelot. Deci. in d. §. vxori. Matthæus Afflict. deci. 106. Antoni. Fanensis de pignorib. dicto 2. membro. n. 14. Et licet Ioan. Crottus in dicta l. si constante. num. 103. contendat in dicto §. item cùm quęreretur. non probari hanc conclusionem, ex eo, quod inibi legatum non fuit ita conceptum, vt ad res certo loco existentes relatio facta fuerit. Sed si Crottus rationem, & mẽtemmentem iurisconsulti exactè perpendisset, non ita ad corticem, & negligenter eius responsum intellexisset. Ratio etenim, quæ dicto §. vxori accommodatur, quare venalia in legatum non veniant, ea est, quia relatum fuit legatum ipsum ad res, quas domi testator habebat, quasi illa adiectio rerum, quæ domi sunt, restringat legatum. l. ea tamen adiectio. ff. de leg. 3.

Sic eodem iure in d. §. item cùm quæreretur. illa adiectio de ornamento muliebri testatricis, excludit aurum, & alia, quæ etiam si ad muliebre ornamentum pertineant, non tamen spectant ad muliebre ornamentum testatricis, cùm venalia essent, & ipsa testatrix ea haberet venditioni exposita, parataue. Vnde sicuti legatũlegatum rerum certo loco existentium ipsius loci facta mentione, res venales inibi stantes nōnon continet: ita eodem modo legatum rerum pertinentium ad muliebre ornamentum testatricis, minimè cōprehenditcomprehendit res venales, etiam si ad muliebre ornamentũornamentum pertineant, cùm ex eo quod venales sint, nullo modo possint censeri ad muliebre testatricis ornamentum pertinere.

Ex quibus apparet, hanc quartam conclusionem procedere, siue legatum verbis generalibus, siue vniuersalibus conceptum fuerit, vtroque etenim casu vbi legatum restringitur ad certum locum, non continet venalia. Et hoc probatur in dicto §. vxori. vbi Bartol. versicul. item nota. expressim ita hanc conclusionem accepit. aduertit Carol. Molin. in scholijs ad Dec. in d. l. 1. nu. 18. ipsum Decium reprehendens ex eo, quod à Bartolo adnotauerit, in vniuersali legato venalia comprehendi, non sic in generali. Siquidem Bart. non cōstituitconstituit differentiam inter legatum generale & vniuersale, sed tantùm interesse putat, fiátne legatum vniuersale cum restrictione, aut designatione certi loci, vel simpliciter. Forsan voluit Decius adnotare legato in hunc modum concepto: lego res meas, lego vsumfructum rerum mearũmearum, venalia non cōtinericontineri: at si testator ita scripserit, lego oẽsomnes res meas, lego vsumfructum omnium rerum mearum, etiam venalia comprehendi. Hoc verò quantùm attinet ad posteriorem distinctionis partem, verũverum est, & ex Bart. potest apertissimè colligi, quemadmodum prima conclusione respondimus: Prior autem distinctionis pars, si eam intelligamus aliqua rerum specie nominata, vt puta argento, frumento, vino, oleo & similib. itidem procedit, etiam si tunc signũsignum adijciatur vniuersale, quod secunda cōclusioneconclusione explicuimus, ex Alex. & Fanensi, quibus addo eundem Alexan. hoc idem probantem in additionibus Bar. in d. §. vxori. verb. non venit. Quòd si legatum generaliter conceptum fuerit nulla specie rerum nominata, nec adhibita certi loci restrictione, in hunc sanè modum: lego res meas, lego vsumfructum rerum mearum, sensit Deci. venalia in hunc legatum non venire. Ego contrarium iure veriùs esse censeo propter generalis orationis vim, & indefinitæ propositionis communem significationem. & id Bar. in d. §. vxori. insinuat, dum in versi. solutio, scribit. Sed hic testator reliquit vsum fructum rerum suarum, & adiecit, quæ domi erant, quæ verba limitant primum legatum generale. Quo in loco sensitis author, non apposita loci restrictione, sufficere illa verba generalia, rerũrerum mearum vsumfructum lego, vt & venalia in legatum veniant.

Cæterum hæc quarta conclusio vera est, nisi testatoris volũtasvoluntas expressa, vel tacita aliud suaserit, ita quidem, vt si de venalibus in legato etiāetiam testator senserit, hæc in legatum veniant. text. singul. in dicto §. item cùm quæreretur. ad finem. Cuius præter Doctor. ibi meminit Roman. cum commendans in singul. 432. ex quo plura ad huius quæstionis intellectum oportunè deducuntur.

Primò, siquidem infertur, legato his verbis concepto, lego vxori meæ frumentum omne, quod domi habeo, etiam frumentum venale in hoc legatum venire, quando domi testator nullum aliud frumentum præter venale habebat, in quo legatum effectum sortiri posset, ne vana sit testātistestantis vltima voluntas. Ita expressim hoc adnotârunt Accursius & alij, præsertim Lancelot. Deci. in dicto §. vxori. Bald. in Rubric. C. de verbo. significat. 4. quæst. Paul. & Ias. in l. 1. C. eod. titu. Ludo. Gomezi. in dicto §. item. Seruiana. n. 19. Hiero. Cagnol. in l. 1. ff. de regul. iu. nu. 29.

Secundò, constat etiam venire in legatum venalia, vbi testator his verbis, aut similibus mentẽmentem propriam explicuerit, lego vxori meę frumentum, quod domi quocunque modo habeo. Bartol. & Lancelot. in dicto §. vxori. Cagnol. dicto num. 29. Alexand. consi. 118. num. 5. li. 5. nec satis esset, testatorem dixisse, lego vxori omne frumẽtumfrumentum, quod domi habeo, nisi addidisset, quod domi quocunq,quocunque modo habeo, sicuti ex d. §. vxori. |

p. 202

& Bartol. interpretatione colligitur, & id in specie ista respondit Corne. consil. 14. lib. 1. his accedit glo. insignis in Clemen. 1. de foro compet. verb. omnimodam. quam Imol. Cardinal. Abb. & Barba. inibi sequuntur. Fel in in c. conquestus. de foro compet. explicant eius sententiam Iason & Deci. nume. 26. in l. imperium. ff. de iurisdict. omnium iudi. Abb. Felin. & Alcia. numer. 38. in c. quod sedem. de offic. ordina. Carolus Molin. in consuetud. Parisiensibus. §. 1. gloss. quinta. numero 48. Paulus Parisius consilio 9. & consilio 8. numero 31. libro primo: ad idem etiam conducit glo. celebris in Clemen. 1. verb. quauis. de re iudica. quam præter Cardi. Imol. ibi commendant Abb. in consilio vltim. libro primo. Socinus consilio tertio libro 3. vltima colum. tradunt Decius & Felin. colum. 7. in c. sedes. de rescript. Iason. in l. si vnus. in fine princ. ff. de pact. Gomezi. in regula de triennali posses. quæst. 2.

Tertiò apparet, inspecta mente testantis, in legato rerum certo loco existentium res venales cōtinericontineri, quando etiam si res illæ venales essent, erant tamen fructus collecti ex fundis & agris ipsius testatoris, nec eas testator negotiationis causa venales habebat, sed quia necessariò erant vendendæ, venales dicebantur: has enim res & si venales sint, non censetur testator à legato rerum, quas domi habebat, excludere, quod eleganter probat Deci. consi. 472. colum. vl. ex decisione Panorm. consil. 6. libr. 1. Et idem potest comprobari ex l. seruos. §. vlti. ff. de lega. 3. cuius verba paulò antè retuli in secunda huius capitis conclusione. Igitur vt verè res venales sint, & locum obtineat responsum iurisconsulti in d. §. vxori. oportet eas testatorem venales habuisse, dum negotiationem exercuerit.

Quartò, si testator his verbis ita legaret, vxori

4

*meæ lego omnia, quæ domi habeo, excepta lana venali, proculdubio in hoc legatum venirẽtvenirent res domi existentes, etiam si venales omnino forent, secundum Decium in l. prima. numero 31. ff. de regul. iuris. & ibi Hierony. Cagnol. num. 29. eundem Decium in ca. cùm dilecta. colum. 2. de confirmat. vtili. cuius opinionis probatio, quia celebris est, aliquanto longius à me repetetur. Constat etenim, & pendet ab illa eleganti quæstione, qua tradi & dubitari solet, an ex qualitate exceptionis colligatur, quid sub regula comprehensum fuerit.

Et profectò diligenter ea re considerata dicendum est, exceptionem, vt ea vera, & propria sit, debere fieri ex comprehensis sub regula, alioqui vana omninò exceptio foret, quæ non prędicatur de eo, quod regula comprehendit. Atq;Atque in hunc sensum exceptiones dicuntur sub regula comprehendi, quemadmodum Dy. explicat in rub. de reg. iur. in 6. n. 14. Bar. & Bal. in l. in his. ff. de legib. Bart. in l. si eum. §. qui iniuriarũiniuriarum. ff. si quis caut. Bart. & Doct. communiter maximè Dec. numer. 20. in l. 1. ff. de regul. iur. Euerardus loco 3 versic. 2. perperam enim orationem quis conciperet, si ita scripserit: lego seruos meos excepto equo albo, aut si quis proponeret, omnes homines currunt excepto equo. Et ideo hac ratione perpensa, si testator à legato generali exceperit lanam venalem, maximum signum est, legatum ipsum de rebus venalibus intelligendum esse, vt vera & propria sit exceptio lanæ venalis, quæ alioqui non foret necessaria, nec conueniẽsconueniens, si legatum ipsum principale venalia minimè contineret.

Similiter illud erit adnotandum, regulam ipsam, quæ alioqui forsan esset strictè intelligenda ampliori interpretatione, restringi ex qualitate exceptionis, sicut & in præsenti specie ex ea ampliatur. Locus est certè difficilis apud iurisconsultum. in l. nam quod liquidæ. §. vlti. ff. de pe.

5

*lega. Si cui penus, inquit Paulus, legata sit præter vinum, omnis penus legata videtur excepto vino, sed si ita sit scriptum, omnem penum pręter vinum, quod Romæ erit, sola penus, quæ Romæ est, legata videtur, & ita etiam Pomponius lib. 6. ad Sabinum scribit. Hactenus iurisconsultus. Ex quo cùm legatur penus excepto vino, quod Romæ est, penus tantùm censetur legata, quam Romæ testator habebat. Nam cùm exceptio vini debeat esse de regula, & excipiatur vinum, quod Romæ est, consequitur ipsam regulam, id est, legatum penoris, ad id, quod Romæ testator habebat, esse referendum ratione qualitatis ipsius exceptionis, ex qua regula ipsa restringitur, vti probatur in dicto §. vlti. quem ita interpretantur Alexand. in consil. 36. col. i. lib. 6. Imola. in l. filio præterito. nu. 26. ff. de iniust. rupt. Euerardus in locis legalibus. cap. 3. versic. 3. istud. Zasius in l. in his. ff. de legib. & plerique alij, quorum meminit Felin. in cap. quoniam frequenter. vt lit. non contest. in princ. col. 1. & hæc est communis opinio, vt fatentur Imol. in d. l. filio præterito. numer. 25. & Alber. in dicto §. vlt. Quibus plura fortiter obstant, quæ falsam esse communẽcommunem hanc interpretationem persuadere videntur.

Primum quod Bar. in d. §. vlt. idem in l. Plautius. ff. de auro & ar. lega. Oldra. consi. 133. Accursius in d. §. vlt. Corne. consi. 195. col. 2. li. 1. idem consil. 125. libro tertio. col. 2. asseuerant, ideo in specie d. §. vlti. legatum generale penoris restringi ad penum, quam Romæ testator habebat, quia relatiuum illud, Quod, potest commodè referri ad regulam & exceptionem, & ideo dubium est, quò relatio facta fuerit, quo dubio apertè per testatorem non intellecto, fit restrictio legati, & relatiuum aptatur regulæ, in hæredis fauorem, quasi secundum Corneum, & huius intel|

p. 203

lectus sensum, si testator ita legatum con ceperit, lego omnem vestem præter pallium, quod pallium habeo Romæ, nulla fieret restrictio legati, nec esset admittenda iurisconsulti in d. §. vlt. responsio. Mihi tamen isthæc consideratio omnino displicet, quippe quæ non conueniat, imò contraria sit iurisconsulti responso, in quo relatiuum Quod, ad vinum tantũtantum, non ad penũpenum refertur, & deinde illud relatiuum apponitur subiecto, quod excipitur à legato, non ei subiecto, quod legatur. Quamobrem vtar rationib. aduersus communem intellectum, quandoquidem admitti verè, non potest Accursij Bart. & aliorum cōmentumcommentum, tametsi iterum & id probetur à Corneo in Auth. ex causa. C. de lib. præteri. col. 7. & 8. Hieronymo Cagnolo in l. 1. nu. 27. ff. de reg. iur.

Secundò aduersus communem opinionem argumentor ex eo, quod in d. §. vlt. & si legatum penoris nōnon restringatur ad locum exceptioni adiectum, nihilominus exceptio legitimè erit de regula, vtilis & conueniens, quia regula omne vinum testatoris etiam, quod is Romæ habebat, comprehendit, nisi excipiatur, igitur exceptio vini, quod Romæ est, ad regulam pertinet, quæ illud vinum continebat, simul cũcum omni alio vbique locorum existenti, vt probatur in eodem §. vlti. primo responso. Fit tandem non esse in ea specie necessariānecessariam restrictionem regulę ad exceptionis qualitatẽqualitatem, ob id, quod alioqui exceptio esset vana, cũcum certè vtilis & apta regulę sit.

Tertiò, vrget contra communem interpretationem, quòd si regula est restringenda secundum qualitatem exceptioni appositam, cur in eodem §. vlt. legatum penoris non restringitur ad ea, quæ pertinent ad potum, cùm exceptio ad potum pertineat, & tamen in d. §. vltim. penus legatum etiam exceptione, quæ potioni conuenit, non esui, ad potus, & esus penum refertur. l. 3. ff. eod. titul. cùm sanè attenta cōmunicommuni interpretum ratione contrarium esset dicendum. optimus tex. in l. vlt. §. vlt. ff. de vino, trit. & oleo legat. Quòd si ita, inquit Proculus, esset legatum vinum Amphorarium, Aminæum, Græcum & dulcia omnia, nihil inter dulcia, nisi quod potionis fuisset legatum, putat Labeo ex collatione vini amphorarij, quod non improbo, atque ita hac argumentatione aduersus communem Oldradus vtitur dicto consilio 133.

Prætereà & quartò tota ratio, cui innititur communis opinio, ea est, quia alioqui exceptio non esset de regula, quæ quidem ratio falsa est: nam præter superius tradita, vt cōgruacongrua sit exceptio, sat est, quòd sit de regula secundum quid, licet non sit prorsus, & omnino de regula: Iason per tex. ibi in l. numis. ff. de in lit. iu. col. 3. vbi regula concepta fuit de iuramento in litem causa affectionis, & tamen fit exceptio de iuramento veri damni & interesse, & licet hæc exceptio omnino non sit de regula, quæ loquitur de iuramento affectionis, tamen secundum quid ad regulam pertinet, quatenus illa iuramentum non defert, per exceptionem verò defertur.

Quintò communis sententia difficultatem maximam habet. Quid enim si testator rusticus, aut paganus, qui hanc subtilitatem constituendi regulam, & ab ea excipiendi non callet: vel si calleat, sitq́ue peritus, morbo, aut temporis iniquis spatijs ita grauatus, vt locus apud eum nōnon sit has iuris subtilitates considerandi, is inquāinquam, si legatum verbis in dicto §. vltimo expressis constituerit: nunquid erit eius vltima dispositio iuxta illius Paragraphi responsum interpretanda? Ego sanè minimè auderem ea interpretatione vti, nec eam puto admitti posse absque iniuria vltimæ testatoris voluntatis, qui quidem testator ita vinum excludi volebat à legato potius, quàm causa restringendi legatum & regulam, quippe qui eam cauiam & rationem restringendi, vel ignoret, vel eo tempore non potuerit excogitare. Ex quibus satis comprobatum est, non esse omnino facilem huius dubitationis expeditionem, nec intellectum gloss. & Bartol. nec item intellectum communem satis conuenire rectę vltimarum voluntatum interpretationi. Scr ibunt denique Ioan. Imol in d. l. filio præterito. numer. 26. & Corneus in locis paulò antè citatis, regulam restringi per exceptionis qualitatem, nisi ita ampla & lata ea sit, vt ex mente disponentis restrictionem illam minimè patiatur, absurdumue sit, illam regulam ita restringi, quod ipse fateor, sed video in specie d. §. vlt. ita latè verbis nempe vniuersalibus, regulam fuisse conceptam, vt contrarium appareat menti testantis eam restringi ad vinũvinum, quod Romæ is habebat. Et ideo aduertendum est, habeátne iurisconsulti responsum aliam rationẽrationem, qua defendi possit. Et Oldradus consilio 8. Deci. in capi. sedes. de rescript. colum. vlti. idem in consil. 92. existimant, aliam esse rationem, quæ possit huic negocio accōmodariaccommodari, ex eo etenim, quòd vbi genus præcedit, & species sequuntur cum adiectione certi loci: genus restringitur ad locum expressum. l. quæsitum. §. 1. vbi gloss. & Bartol. ff. de lega. 3. vbi testator ad Mæuium hęc scripsit. ArgentũArgentum omne, & supellectilem, quodcunque habeo tibi do, & quidquid in prædio Semproniano habeo, inquit iurisconsultus, an supellex, quæ in prædiis vel domibus esset, ad Mæuium pertineret, & an serui, quos ex eo fundo aliis legauit. Responsum est, nomina & numos non videri deberi, nisi manifestè de his quoque legandis voluntas defunctæ approbaretur. Seruos ex eisdem fundis aliis datos diminuisse filij legatum, de argento & supellectili |

p. 204

quæ alibi esset, eum cuius notio est, æstimaturum, vt id obtineat, quod testatori placuisse à legatario approbabitur, ex quo text. Decius in d. consilio 92. cum quidam ita legasset, vxori meæ lego omnes res, ornamenta lanea, & linea, & alia domus supellectilia. respondit, legatum intelligẽdumintelligendum esse de rebus, quæ in domo sunt, non de his quæ extra domum testator habuerit. Verum his omnibus ad amussim perpensis, quantum attinet ad intellectum l. nam quod liquidæ §. vltimo, & eorum, quæ proximè adducta sunt, ego distinctè aliquot præ cæteris notanda esse censeo.

Primum, vbi regula obscura & ambigua sit, ac dubitetur, quid in ea contineatur, adsumi posse cōiecturamconiecturam ex qualitate exceptionis ad regulæ interpretationem. Hoc probatur ex his, quæ hoc capite tractauimus ver. 4 si testator.

Secundò, non potest Bartoli intellectus iure conuenire iurisconsulto in d. §. vlti. propter rationem recti sermonis, quæ manifestè deducitur ex illius paragraphi contextu.

Tertiò, si exactè considerentur ea, quę contra communem Doctorum interpretationem prædicta fuerunt, nec ipsa communis ratio admittenda est, cui Barto. & sequaces post Accursium aduersantur.

Quartò, si qua ratio aptari potest iurisconsulti responso, ea sanè apparet aptior, quam ex Oldrado & Decio explicuimus propter adiectionem certi loci, argumento text. in dicto §. vxori, vbi loci adiectio legatum alioqui amplum, generale & vniuersale restringit. Et licet in d. l. quęsitũquęsitum. §. primo species præcedat, genus verò sequatur, quo casu mirum nōnon est, species præcedentes, per genus subsequens restringi. l. vltima. §. vltimo. ff. de vino, trit. & oleo legat. & in dicto. §. vltim. genus præcesserit, species verò sequatur, nec conueniat genus per species subsequentes restringi. l. quæsitum. §. si quis. ff. de fundo instruct. tamen adiectio loci exceptioni apposita fortassis regulæ restrictionẽrestrictionem operabitur.

Quintum, & si iurisconsulto his, vel alijs coniecturis, attenta tunc testantium peritia, exactáq;exactáque loquendi & disponendi forma, in specie. d. l. nam quòd liquidæ. §. vltim. visum fuerit iuxta communem sensum legatum illud restringendum esse: forsan contrarium alij iuriscōsultiiurisconsulti de hoc interrogati respondissent: sicuti Accursius, Bartol. Oldradus, Corneus & alij viri, iudicio & ingenio præstantes responderunt.

Sextum, Quamuis communis sensus verus sit, & tanquam lexiam recepta seruandus eo tempore fuerit, nunc tamen inspecto communi vsu loquendi & disponendi, & animaduersa testantium imperitia, & frequenter morbo & alijs curis prægrauantibus oscitantia, opinor à iudicibus, nisi aliud constet ex mẽtemente testantis, responsum præfatum iuxta communem sensum minimè admittendum esse: potissimùm, quia iurisconsultus in d. l. quæsitum. §. 1. ff. de lega. 3. similem legati generalis restrictionem ob loci adiectionem, iudicium æstimationi & arbitrio examinandam reliquerit.

Hæc omnia eò tendunt, vt comprobetur quartus intellectus, quo asseuerauimus in specie, §. vxori, etiam venalia contineri in legato, vbi à legato generali earum rerum, quæ domi sunt, lana venalis excipitur. Cui opinioni & illud accedit, quod exceptio firmam efficit regulam in omnibus, quæ excepta non sunt dicta l. nānam quod

6

*liquidè. §. vltim. 1. responso. l. quæsitum. §. denique. ff. de fundo instruct. & ibi Bartol. l. maritus. C. de procurat. l. cùm prætor. ff. de iudic. authen. de non alienand. aut permutat. §. vt autẽautem. lex. l. Tribunus. §. vltim. ff. de testa. mili. notant Dynus in rubr. de reg. iur. in 6. num. 16. & Bar. in d. §. vxori. atque ita omnium consensu receptum est. Exceptio tamen ipsa ad similem extenditur, ita quidem vt exceptiones expressæ similes comprehendant. text. in ca. cùm dilecta. vbi Ab. & Dec. de confirmat. vtili vel inutili. idem Abb. in cap. cùm omnes. col. 6. de constitu. Corset. in singul. verb. extensio. Felin. in cap. pastoralis. in princ. de rescript. gloss. in l. 1. C. de condict. indeb. & in l. vltim. C. de reuo. donat. Decius consil. 284. Euerardus latè in locis legalibus cap. 3. Io. Lupi de donat. inter vir. & vxor. in rubri. §. 16. num. 10. dicens, idem esse in casibus exceptis ab statuto: nam & hi ad similes expressis trahuntur. c. ad audientiam. vbi Pan. de cler. non resid. idem Panor. in c. in nostra. de sepult. Bal. per tex. ibi in c. post translationem. de renũrenun. Corset. in sing. verb. statutum Alciat. lib. 1. col. 14. de verb. signific. Idem fatentur & hi, qui pręcedentem conclusionem admittunt, quibus adstipulatur, quòd regula in casibus non exceptis sufficiens non est ad correctionem iuris veteris, seu communis. l. serui nomine. vbi Bart. ff. de vsucapio. capit. quoniam frequenter. in prin. iuncta glo. ibi, vt lite. nōnon contest. quo in loco Felin. latè idem tractat. gloss. & ibi Alexand. in l. vltima. ff. quod quisque iuris. Nam & casus omissus manet decidendus iuxta dispositionem iuris communis. l. commodissimè. ff. de liberis & posthumis. imò etiam si quid excipiatur à regula apposita dictione taxatiua, eadem exceptio ad similes trahitur. l. ob æs alienum, vbi gloss. C. de prædi. minor. Clement exiui. §. cùm autem natura. de verbor. significat. quem text. esse peregri num asserit Io. Anania. consil. 36. notant idem Decius in l. 1. num. 32. ff. de regul. iur. & ibi Cagnolus num. 36. & 37. Roderi. Xuares in rep. l. Regiæ de exequutione contractuum. versicul. venio ad secundam partem, quibus |

p. 205

adde ad intellectum dictæ l. ob æs. Alciat. lib. 4. dispunctio. cap. 5. Bar. in l. 3. §. cùm Titio. ff. de adim. legat.

Sed & illud prætermittendum non est, quamuis quoquo modo huic quarto intellectui aduersetur, quod à quibusdam adnotatum est, regulam propter casus exceptos, & si firma maneat, quantum ad non exceptos, non esse ampliandam, nec extendendam ad ea, quæ alioqui, nulla facta exceptione, sub regula minimè contine

7

*rentur, nec in eam venirent. l. Lucius. §. 1. & ibi Bar. ff. ad Trebell. Anchar. in rub. de regu. iur. in 6. colum. penulti. & Francus ibi Deci. in l. 1. num. 22. & in Scholiis Carol. Molin. ff. de regu. iuris. latius Feli. in d. cap. quoniam frequenter. col. 1. & seq. optimus text. in d. l. generali. §. vxori. tradit & Euerard. in d. cap. 3. Quòd si ita verum est, cur in hoc quarto intellectu, excepta lana venali, ob huius exceptionis conditionem legatum generale extendimus ad venalia, cùm alioqui in ipsum ea non venirent, hac exceptione omissa. Sed huic obiectioni satisfacere quidam ita conantur, vt quod proximè dictum est ex l. Lucius, obtineat, quando exceptio apposita regulæ, sub ipsa regula contineretur, nisi expressa fuisset, vbi verò apponitur regulæ exceptio, quæ & si omissa foret, in regulam minimè veniret, tunc regula ipsa extenditur iuxta qualitatem exceptionis. quemadmodum in initio huius quartæ interpretationis explicuimus, & sic in specie adnotârunt Deci. in d. cap. cùm dilecta. de confir. vtili. & in d. l. nu. 124. & plęriq;plęrique alij statim allegandi in his, quæ ab hac opinione deducentur. Siquidem ex ea præter hunc quartum intellectum inferuntur duo menti & memoriæ commendanda.

Primum intellectus ad text. in c. qui ad agendum. de procur. in 6. vbi qui mandatũmandatum habet ad quædam speciale mandatum requirentia, adiecta

8

*clausula generali, & ad omnia alia etiam requirentia mandatum speciale, potest agere etiam omnibus alijs causis mandatum speciale exigentibus, licet de expressis non fuerint, ex ea ratione, quòd habuit mandatum ad omnia exigentia mandatum speciale, expressis quibusdam casibus. Nam idem erit, vbi aliquot casus requirentes mandatum speciale exprimuntur & nominantur in mandato per viam exceptionis, siquidem in alijs, qui excepti non sunt, agere poterit, etiamsi requirant mandatum speciale, hi etenim casus, qui mandatum speciale requirunt, non comprehenduntur sub regula, & sic sub mandato generali ad omnia mandatum speciale requirentia, text. in d. c. qui ad agendum. in princ. Excipiuntur tandem à regula casus, qui in eam minimè veniebant, igitur operabitur isthæc exceptio hunc effectum, vt in omnibus casibus non exceptis regula seruabitur, & si mandatum exigant speciale. ita Lapus & Domi. in d. c. qui ad agendum. Dec. in d. c. cùm dilecta. 2. colum. idem in c. consultationibus. de offic. del. in fin. & in l. 1. nu. 31. ff. de reg. iur. Alex. consil. 36. lib. 6. colum. 2. idem Alex. Ias. & Claudius in l. vlt. ff. quod quisq;quisque iuris Ludouic. Gozadinus cons. 26. nu. 49. Andræ. Tiraq. lib. 1. de retract. in fi. nu. 94. & est cōmuniscommunis opinio, vt fatentur Hierony. Cagnolus in d. l. 1. nu. 33. eam sequutus, & Curtius Iunior de ea dubius in d. l. vlt. quibus Anchar. in d. c. qui ad agendum. & Francus ibi aduersantur, quorũquorum rationes sequenti illatione examinabuntur.

Secundò celebris deducitur ex hoc interpretatio text. in cap. 2. & vltim. de officio vicar. in 6. vbi dato mandato generali ab episcopo eius vica

9

*rio, plura à iure reseruantur episcopo, quæ in hoc generale mandatum non veniunt, sed speciale requirunt, tamen si episcopus mandatum vicario dederit, excipiens collationem beneficiorum, seu aliud quod speciale mandatum exigit, per hanc exceptionem censetur mandatum generale, & sic regulam ad reliqua omnia extendere, & si ea requirant specialem commissionem. Dec. in d. l. 1. nu. 29. & in locis paulò antè citatis. Alex. & alij, qui præcedenti illationi subscripsêre. Euerard. in locis legalibus. cap. 3. col. 3. Domi. in d. c. 2. sed in specie hanc illationem, & eadem ratione præcedentem simul & intellectum. §. vxori. & radicem harum omnium illationum reprobant Lapus, idem Ancha. & Francus in d. cap. 2. Ancha. & Franc. in d. cap. qui ad agendum. Ancha. in rub. de reg. iur. in 6. col. pen. Aretin. consil. 8. Fel. in d. cap. quoniam frequenter. col. 2. Stephanus de Fredericis part. 2. de interpret. iuris ad finem. Carol. Molin. in Scholijs ad Alexan. consil. 36. lib. 6. colu. 1. & ad Deci. in d. l. 1. nume. 24.

Horum sententia Primò ex eo probatur, quòd iuxta proximè tradita ad intellectum l. nam quod liquidæ. §. vlti. regula generalis non restringitur ex qualitate exceptionis, ergo nec extendi debet, aut ampliari ad id, quod alioqui iure proprio non contineret.

Secundò, satis est, exceptionem vtilem esse ad maiorem ipsius regulæ declarationem & expressionem, licet regula ipsa exceptum casum minimè comprehenderet. l. quæ dubitationis. ff. de regul. iur. Vnde absonum est, asserere regulam in hac quæstione latius adsumi & extendi, quia alioqui exceptio inutilis foret, cùm nōnon mediocrem vtilitatem afferat respectu maioris expressionis.

Tertiò, exceptio ad hoc è regula fit, vt eam restringat, nōnon vt eam extendat. l. 1. ff. de reg. iur. fieri ergo non potest, vt virtute exceptionis regula nōnon complectatur id, quod exceptione non apposita, nequaquam complecteretur. l. legata inuti|

p. 206

liter. ff. de legat. 1. Nam quo ad iuris dispositionem, licet exceptio debeat fieri de cōtentiscontentis sub regula, non tamen continetur sub ea, nec disponitur secundum regulāregulam. cùm in exceptione seruanda sit decisio contraria regulæ, & sic regula in exceptionibus perdit officium suum. l. 1. ff. de regu. iur. notant Dynus. gl. & alij in rub. de regu. iu. adducitur communiter tex. in l. in his. ff. de legibus. in his, inquit, quæ contra rationem iuris statuta sunt, non possumus sequi regulam iuris. quo in loco Accursi. & Doct. intelligunt, in his, id est, in exceptionibus. Sed id, vt & hoc obiter adnotemus, falsum est, cùm exceptiones à iure fuerint statutæ secundum rationem iuris, & à ratione iuris procedant, non contra iuris rationem, quod & Ferrarius aduertit in l. 1. ff. de regul. iur.

Quartò fortis instat consideratio, ex qua satis esse constat, exceptionem aptari posse regulæ iuxta eius latissimum, & literarium sensum, licet nōnon aptetur secundũsecundum interpretationem & restrictionem ipsi regulæ à iure adhibitam, siquidem vti superiùs adnotatum est, sufficit exceptionem regulæ conuenire secundum quid, nec præcisè est necessarium eam in omnibus à materia regulæ deduci. Vnde in hac, quam tractamus quæstione, opinio Anchar. maioribus rationibus fulcitur. Illa etenim verba, do tibi mandatum ad omnia mea negocia, ad literam quæcunque negotia, etiam exigentia mandatum speciale comprehenderent, nisi à iure restringerentur, & ideò exceptio per priuatum ab his generalibus verbis apposita satis est, quòd aptari possit regulæ ad literam intellectæ seclusa rigorosa iuris interpretatione. Quam ob rem ea exceptio plurimum operatur, inspecta vulgari & communi literæ significatione, nec ad alios effectus, qui alieni sunt à mente disponentis, trahenda est, tandem fit, vt secundum opinionem Ancha. regulæ significatio adsumatur nec latè, nec strictè, sed secundum iuris cōmuniscommunis sensum & interpretationem, quibus rationibus ea opinio verior videtur, tametsi contraria magis communis sit, & eam sequatur Alexan. consil. 216. lib. 2. nume. 29. Quæ tamen ita accipienda est, vt procedat, quando ipsius regulæ verba apta sunt ad comprehendendum illos casus, ad quos exceptiōisexceptionis ratione extenditur, non aliàs. Quod omnes sentiunt, qui communem sententiam sequũtursequuntur, & in specie Paulus Castren. in d. l. in his. vbi pulchrum exemplum ad ducit. Aduertendum tamen est Carol. Moli. virum alioqui oculatissimum, lapsum fuisse, dum in d. consi. Alex. 36. & scholijs ad Dec. existimat in dict. l. generali. §. vxori. argentum, quod exceptum fuit à legato generali, minimè in legato contineri, & si non fuisset exceptum, nam quo ad proprietatem id verum est, quantum ad legatum generale vsusfructus, de quo ibidem agitur, omninò falsum, quia si non fuisset argentum exceptum, veniret in legatum, sicut & aliæ res domi existentes.

Quinta conclusio & vltima, quo ad §. vxori. Hypotheca seu obligatio generalis aut vniuersalis, tacita siue expressa ad certum tamen locũlocum restricta minimè continet res venales, inibi existentes, nisi aliud deprehendi possit ex verbis & mente disponentis. prior pars probatur in l. debitor. ff. de pignorib. posterior in l. cùm tabernam. ff. eo. tit. Bal. sensit in l. certi iuris. 6. q. C. locati. tradit latè Anton. Fanen. de pigno. 2. part. 4. memb. nume. 166.

His, quæ de interpretandis vltimis voluntatibus testatorum aduersus facilem & vulgarem ipsius literæ sensum diximus, proximè accedit e

10

*gregium Pauli Iurisconsulti responsum in l. si quis ita legauerit. ff. de auro & argent. leg. Si quis ita legauerit vxori meæ mundum, ornamenta, seu quæ eius causa paraui, do, lego, placet, omnia deberi, sicuti cùm ita legatur, Titio vina, quæ in vrbe habeo, seu in portu, do, lego: hoc enim verbum scilicet, seu, ampliandi legati gratia positum est. Hæc sanè sunt Iurisconsulti verba, ex quib. adnotari solet dictionem, seu, vltimæ dispositioni appositam, non disiunctiuam, sed coagmentatiuācoagmentatiuam esse, eamq́;eamque potius copulare, quàm disiungere, & vtrunque ex ea deberi. Sic Alexander ab Alexandro dierum Genial. lib. 2. c. 3. cùm ita quidam legasset, fundum suburbanum, seu ędes meas, quę in via lata sunt Titio lego, respondit authoritate Pauli vtrunque Titio deberi, atque ita à iudicibus sententiam latam fuisse scribit, quia verbum, seu, ampliandi legati causa positum est. Idem Bar. & Alberic. in dicta l. si quis ita. vbi Bar. notat, id procedere fauore legatorum. Idem Anton. in c. inter cæteras. de rescript. Cynus & alij, præsertim Bald. 9 opposit. Paul. Castren. & Iason in l. cùm quidam. C. de verb. sign. 2. col. Alex. consi. 193. lib. 2. Cremensis in singu. 56. Bart. in l. si is qui ducenta. §. vtrum. 6. opposi. ff. de reb. dub. gloss. singu. in cap. ego Ludouicus. 63. dist. Bart. in l. cùm quis decedens. §. vlti. ff. de legat. 3. Archi. in c. statutum. §. cùm verò. de rescript. in 6. col. 1. Iason in consil. 64. num. 2. lib. 1. Ludouic. Lusitanus in l. 1. ff. de reb. dub. fol. vlt. col. 1. Alcia. in l. sæpe. vers. at cùm. ff. de verb. signifi. quorum opinio Communis est secundum Socin. in d. §. vtrum. colu. 2. Nec refert, concipiatur legatum per verba singularis, an pluralis numeri ex mente eorum, qui communem sequuntur: Licet Iason dubitauerit in d. l. cùm quidam. omnes etenim frequentissimè dum hanc sententiam exemplis explicant, vtuntur numero singulari, & rebus ita distinctis, vt vna sub altera minimè contineatur.

p. 207

Sed in contrariam sententiam quod dictio, seu, etiam in vltimis voluntatibus accipienda sit disiunctiuè, non in vim & significationem copulæ, probatur ex eo, quod propria vis & significatio huius dictionis ea est, vt disiunctim accipiatur. l. 1. §. sublata. ff. ad Trebelli. l. generali. C. de sacros. eccles. est enim disiunctiua particula, qua iungimus ea, quorum alterum, non vtrunque affirmamus. Cicero pro Quintio: quemadmodum solent homines nobiles, seu rectè, seu perperam facere cœperunt, ita in vtroq;vtroque excellunt, vt nemo nostro loco natus adsequi posset. deinde in legatis debet interpretatio adsumi in eum modum, quo hæres minus grauetur. l. vnum ex familia. §. si rem. ff. de legat. 2. igitur dictio, seu, non debet adsumi aduersus propriam eius significationem & fauorem hæredis vt legatum extendat. Vnde à communi sententia recedunt Bald. Deci. Mari. Socin. & Ripa nu. 44. in d. c. inter cæteras. Bartol. Soci. in d. §. vtrum. Rogerius antiquus interpres in d. l. si quis ita. & Carol. Molinæ. in scholijs ad Alexan. in dicto consi. 193.

Non obstat text. in d. l. si quis ita. si quidem mirum esse non debet, in ea specie dictionem, seu, non disiungere, sed copulare, quia sit apposita inter duo, quorum vnum sub altero contineatur, & ideò tunc vim habet copulatiuæ, nam electa ea parte, quæ vtrunque complectitur, virtus alternatiuæ seruatur, & vtrunque expressum legatarius adsequitur. Hoc patet in priori illius responsi parte. lego, inquit testator, vxori meæ mundum, ornamenta, seu quæ eius causa paraui, quis, obsecro, non videt ornamenta, & mundũmundum contineri sub his, quæ vxoris causa parata fuerint? Quo fit vt omnia debeantur legatariæ, cùm inibi alternatiua fuerit apposita inter genus & speciem: mundus etenim & ornamenta muliebria omninò pertinent ad ea, quæ vxoris causa parata sunt, & ideò tanquam sub genere, sub his, quæ vxoris causa parauerit testator, continentur. l. argumento. §. ornamenta. ff. de au. & arg. leg. Nec poterit quis dicere mũdummundum & ornamenta muliebria, quæ in d. l. si quis ita. priori parte alternatiuæ nominantur, necessariò non comprehendi sub his, quę vxoris causa parata fuerint. Poterat enim testator habere mundum, & ornamenta muliebria, quæ tamen vxoris causa non parauerit. Quia frequentius est, hæc à testatore parari vxoris causa, & quamuis ita esset, quòd mundum & ornamenta muliebria alia, quàm vxoris causa parata habuerit testator, ad ea legatum referendum non est, inspecta testantium mente, & si referendum esset, non esset locus Iurisconsulti responso.

Hic idem intellectus posteriori dicti responsi parte instruitur, vbi testator ita legauit. Titio lego vina quæ in vrbe habeo, seu in portu. Idem enim est de portu, quod de vrbe, & appellatione, ac sub dictione vrbis, & portus venit eidem vrbi proximus. l. Cæsar. ff. de publi. capi. vbi periculũpericulum. §. porrò. de elect. in 6. & eleganter Bal. in l. ex facto proponebatur. ff. de hære. insti. vbi scribit, legato vino, quod in vrbe est, vel habet testator, venire in hoc legatum vinũvinum, quod & in portu testator ipse habebat, quod probari in d. l. si quis ita. Roma. adnotauit in sing. 546. & licet non ita expressim hoc deduxerint, hunc tamen intellectum Iurisconsulto germanum & propriũproprium esse censent Deci. & Ripa in d. c. inter cæteras. ex eo potissimũpotissimum, quod alternatiua apposita inter genus & speciem, inter totum & partem subiectiuam, seu prædicamentalem, vim habet coniunctę. Bar. cōmunitercommuniter receptus in l. 1. ff. de reb. dub. per text. in l. Quintus Mutius. ff. de aur. & arg. leg. l. sępe. §. cũcum verò dici. ff. de verb. signi. & maximè vers. cùm dicimus, quod dedi. &c. Cui opinioni refragatur satis eruditè Lud. Lusit. in d. l. 1. foli. pen. contendens cōmunemcommunem sententiam nōnon probari in d. l. Quintus. nec in d. l. sæpe. quod subtiliter ostendit. Sed pro cōmunicommuni sentẽtiasententia vrget ea ratio, quòd si legatarius genus ipsum alternatiuè elegerit, sub ipso speciẽspeciem disiunctiuè nominatānominatam capit, & ideò vtrũq;vtrunque capiet, atq;atque in effectu ipsa disiuncta cōiunctæconiunctæ vim habet. Et prętereà non admodum improbatur cōmuniscommunis omnium adnotatio per tex. quem Lusitanus existimat omninò contrariũcontrarium esse. in l. Pediculis. §. Argento potorio. adiuncta l. cùm aurum, quæ alià incipit: & si non sunt claui. §. infecti. vers. si cui escarium. ff. de au. & argent. legat. quæ quidem loca ita inducit. scribitur in dicto §. argento potorio. Quòd si cui legatum fuerit argentum potorium, seu escarium, spectandam esse consuetudinem patrisfamiliâs in his, quæ dubium est, cuius generis sint, non etiam in his, quæ certum est eius generis non esse. Ex quibus cōstatconstat, non venire in hoc legatum conceptum apposita dictione, seu, argentũargentum potorium & escarium, & tamen in dict. vers. si cui. apparet, escarium argentum etiam potorium continere. Si cui, inquit, escarium argentum legatum sit, solùm debebitur quod ad epulandum in ministerio habuit, id est, ad esum & potum, vnde & de aquiminario dubitatum est, & puto contineri, nam & hoc propter escam paratur. Hæc sunt Vlpiani verba. hæc inquam inductio, ni fallor, nequaquam conuincit communem opinionem falsam esse. Primum etenim constat id dicto §. argento potorio, ea verba Iurisconsulti esse, non testatoris, nec legatum ibi scriptum fuit adiecta dictione, seu, Argento, inquit, potorio vel escario legato, quasi dixerit, cùm ab aliquo legatum fuerit argentum escarium, vel legatum fuerit argẽtumargentum potorium. deinde verum est, argentum escarium continere |

p. 208

argentum potorium, quod ad epulandum testator in ministerio habuit, non autem omne argentum potorium, illud nempe, quod ad epulas minimè pertinebat. Sic sanè in dicta l. pediculis. §. argento. non fuit scriptum legatum à testatore apposita dictione alternatiua, vel disiunctiua. & licet ita scriptum foret, non est omninò certum, argentum escarium, veluti genus potorium continere. Imò & si argentum escarium, vt genus, potorium comprehenderet, non potest verè deduci ex dicto §. argento potorio. in id legatum vtrunque argentum, & escarium & potorium non venire: siquidem consuetudo testatoris spectanda est ad hoc, vt dignoscatur quod sit argentum escarium & potorium, cùm hoc, non aliud veniat in legatum. Quanquam maximum argumentum est, argentum escarium vt genus, potorium non continere, quod Iurisconsultus scribit in ea l. pediculis. versi. quidam primipilaris. legato argento escario, dubium fuisse, an in legatum venirent vasa argentea, quibus testator potabat & edebat, & responsum est, ea in legato contineri. Sed profectò, si argentum escarium etiam vasa potoria indistinctè contineret, nulla ratione poterat controuerti, an vas argenteum potorium, simul & escarium in legatum veniret, cùm alioqui potorium tantùm in legato contineretur. quibus exactè pensitatis, non video ex dictis Iurisconsultorum responsis, cōmunemcommunem adsertionem posse refelli.

Covarrubias ...: Opera Omnia

ARGVMENT. CAP. V.

p. 200
SVMMARIVM.

Covarrubias ...: Opera Omnia

ARGVMENT. CAP. V.

p. 200 SVMMARIVM.

p. 200
SVMMARIVM.