Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

CAPVT II.

ADeò proteruè quorundam hominum audacia tribunalia ac prætoria, alioqui sacrosancta, vitio inueterato tyrannicè inuasit, vt ex forensib. hi diligentius cæteris officio fungi videantur, ꝗquod iudicialem litis, & causę examinationem ꝑiurijsperiurijs, mendacijsq́;mendacijsque frequentissinns impediant: iudices ipsos controuersias priuatorum, quò sumptus parciores sint, diffinire summopere cupientes fictis & simulatis petitionibus, recti quidem speciem præ se ferentibus, infestent. Apud hos magno nomine censentur, ac ditissimi omnium, maximo salutis spiritualis periculo fiunt, qui reum, ne à rei petitæ possessione citius cadat, prolixis data opera dilationibus tutantur: iustam æquissimi iudicis diffinitionem potius, quàm diuinam tanti sceleris vltionem timentes. Nec tamen omnes negotium istud tractantes eadem censura metimur, prauos equidem, ac perniciosos Reipub. incusamus. Quosdam. n. nouimus munus istud ita egregiè, piè, & fidè geren

1

*tes, vt maxima laurea huius instituti digni censeantur. Quibus, improbos enim missos facimus, ea proponitur quæstionum liceat aduocato qui iustam causam fouet, in iudicio, dilationibus, calumnijs, doloúe, nam & hic bonus esse potest, ingenuè vti ad effugiendas alterius, qui ex aduerso litigat, calumnias, technas, vel fucos, quos iudici obijcere studet. Et profectò id licere probat̃probatur ex Iurisconsulto in l. cum pater. §. Titio. ff. de legat. 2. Nec videtur, inꝗtinquit, dolo fecisse, qui fraudem excluserit. quo in loco Accurs. similes & huic rei conuenientes authoritates adducit. Deinde in specie, quam tractamus, hoc gl. respondet in cap. cupientes. §. ꝙquod si per viginti. verb. malignantiũmalignantium. & ibi Doct. de elect. in 6. cui similis per text. ibi in cap. Dominus. verb. ex insidijs. 23. q. 2. commendat Alex. in l. qui totam. ff. ad Trebel. Barb. in cle. 1. dere iud. Panor. in c. 1. col. 2. quod met. caus. Ancha. consi. 145. Anto. in c. 1. de mut. pet. Deci. in l. ea est natura. ff. de reg. iur. Hippo. singu. 177. Marcus Anto. in tract. de virib. & virt. iuram. effect. 60. Andr. Tiraq. de vtroq;vtroque retract. num. 70. Rebuffus in l. vnica. notab. 9. C. de sentent. quæ pro eo ꝙquod interest. Quorum pauci, & si prædictæ conclusiōisconclusionis omnes meminerint, eius verāveram resolutionem tradidêre, ideo ego existimo quàm verissimum esse, aduocatum iustam causam in iudicio tractantem non temerè cautelis, ac malitijs, cauillisq́;cauillisque vti debere, nec posse: id enim indecens est bono viro, sed tunc demum arte quapiam decipere aduersarium iustè ei licere, cum id necessarium esse duxerit, ad alterius cauillationes tutè effugiendas, vel victoriam in lite consequendam. hoc equidem |

p. [12]

licet ex l. 1. ff. de dolo & dicto cap. Dominus. vbi Gratianus Augustinum lib. 6. quæstion. super Iosue. quæstio x. in hæc verba citat. cùm autem iustum bellum susceperit, vtrum apertè pugnet, an ex insidijs, nihil ad iusticiam interest. Quib. verbis idem ꝙquod duci exercitus in bello, permittitur, & aduocato concessum censetur: modo nec dux belli, nec aduocatus etiam aduersus alterius cauillationes falsitate vel mẽdaciomendacio vtatur. Cum hoc etiam ad mortem euitandam nequaquam licitum sit tex. in cap. ne quis & seq. 22. q. 2. ex Augustino 5. psalmo. & libr. contra mendacium cap. 17. peccat igitur aduocatus, qui in iudicio etiam contra aduersarij cauillationes iudicem, vel eundem aduersarium mendacio aut falsitate decipit. Diuus Tomas 2. 2. q. 71. art. 3. idem q. 40. art. 3. Panormit in cap. sicut. in 3. col. 6. de iureiur. & in cap. olim. in 1. col. vlt. de rest. spoliat. Bal. in rub. C. de fide instrum. nu. 30. Imol. in cap. 1. nu. 13. de mutuis petit. Tiraq. in d. nu. 70. Ias. in l. cum proponas. col. 2. C. de pact. & in §. in bonæfidei. de act. nu. 81. quam opinionem fatetur communem esse Aret. in l. decem. nu. 7. ff. de verb. obligat. optimè facit ad hoc, quòd licet iniquè interrogatus iuris ordine non seruato, vel à iudice non suo, ꝗqui ius interrogandi non

2

*habet, non teneat̃teneatur respondere: & si coactus responderit, iustè, & sine vitio valeat ipsum iudicem verbis ex communi significatione ambiguis fallere: mentiri tamen nullo pacto debet: alioꝗalioqui peccato subditur: sicuti docent eleganter Augustinus lib. de conflictu vitiorum, & cap. Siquis. & cap. primũprimum 22. q. 2. Thomas 2. 2. q. 69. art. 1. Caieta. q. 89. ar. 7. Adrianus in materia de confessione. dubio x. & quodlibe. 11. litera. cc. ex nouioribus non minus eleganter, ꝗ̈quam eruditè Hispani tradiderunt, nempe Dominicus á Soto. lib. de secreto. mem. 3. q. 3. conclus. v. Mart. ab Azpilcueta in cap. inter verba. 11. q. 3. corolla. 64. col. 221. Genesius à Sepulueda in dialogo de ratione dicendi testimonium cap. 5. & sequentib. tametsi in exemplis non omninò conueniant. Ex quo infert̃infertur, ꝙquod licet reus in iudicio pluribus vti possit titulis, ac defensionib. ad excludendāexcludendam actoris intentionem. reg. nullus de re

3

*gu. iur. in 6. c. constitutus de rest. in 1. cap. post electionem. de concess. præb. & ibi Doct. Calder. consi. 7. de elect. Abb. in c. cum olim. col. 9. de re iud. glo. in verb. quod meum. in cap. inter dilectos. de fide instrum. vbi Feli. idem in cap. in nostra. col. 2. de rescript. Ias. in §. sic itaque de actioni. num. 16. Selua de beneficio. 3. part. q. 19. id tamen ꝓceditprocedit, quia ex hoc nequaquam is mentitur. Nam quamuis ex vno titulo adquisitum ex alio adquiri non possit l. 3. §. ex pluribus. ff. de adquir. posses. cum ibi communiter adnotatis, is tamen, qui allegat in propriam defensionem, priuilegium & præscriptionem, donationem & emptionem, quæ quidem contingere potuerunt in vna & eadem re, eum sensum habere censendus est, vt si præscriptioni locus non sit, priuilegium admittatur. Similiter si donatio iure admitti nequeat, emptionis titulus consideretur, qua ratione nullo irretitur mendacio, vt & ipse colligo ex Innocent. & ibi Abb. col. 8. in cap. auditis. de præscript. Deci. in cap. pastoralis. de exceptio. nu. 13. Felin. in d. cap. in nostra. col. 2. dignus etenim est, vt ea interpretatione à mendacio excusetur, qui in iudicio ad eius defensionem adserit ea, quæ verè contingere potuerunt. Eodem iure erit considerandum, ꝙquod adnotari solet ex regula iuris, exceptionem obijcientem non videri actoris intentionem fateri, quod verissimum est, non tantum in eo, qui conditionali oratione excipit, sed & in simpliciter excipiẽteexcipiente, cum Iurisconsulti & Pontifices Romani, qui nobis hanc docuêre regulam, absque vlla conditione id adseuerent. l. non vtique. ff. de exceptio. reg. exceptionem. de reg. iur. in 6. cap. cùm venerabilis, de except. in quo licet exceptio ꝓpositaproposita fuerit conditionaliter, tamen ipse Romanus Pontifex simpliciter regulam iuris ibidem approbat. & probatur, nam actus agentium non debent operari vltra intentionem agentis. l. non omnis. ff. si cert. pet. sed exceptio eo animo proponitur, vt intentio agentis excludatur, igitur non poterit in dubio ex ea ꝓbatioprobatio intentionis ipsius agentis assumi. Deinde excipiens tametsi absq;absque vlla conditione excipiat, tunc demum intendit exceptione vti, cum actor deductam in iudicium intentionem probauerit, siquidem prius opus non est vlla exceptione, quod probat tex. in l. siquidem. C. de exceptioni. gloss. & Cuma. in dict. l. non vtiq;vtique. agit sanè quis rei vendicatione domum quandam à Titio iure dominij petens, excipit Titius, illāillam domũdomum ab ipso actore habuisse titulo permutationis, aut venditionis, non ex hoc videtur fateri reus actorem dominum esse illius domus, vnde nisi actor dominiũdominium probauerit, succumbet, ac tunc probato dominio actoris, reus probare debet permutationem, emptionémue, vti probat text. in dicto capitulo. cùm venerabilis. igitur simpliciter excipiens, fateri non videtur intentionem actoris. glos. in dicto capitulo cùm venerabilis. quam Abbas & Doctores magis communiter ibi sequuntur, sicuti adserit Decius numero 19. idem notat alios allegans Felin. ibi numero 12. Alexand. & Aret. in l. decem. ff. de verb. oblig. Bald. in l. exceptionem. C. de ꝓbatprobat. Probauimus tandem, posse reum pluribus diuersis titulis se defendere, & tamen negamus, eum posse in iudicium titulos directè contrarios ad defensionem pro|

p. 13

ponere, id enim minimè licet, nec fieri potest sine mendacio, & ideò agendũagendum nōnon est, cùm ex duobus directò contrarijs, vel simul impossibilibus necesse sit alterum falsum esse ex Aristot. 2. Topicorum. l. sed si pupillus. §. si institoria. ff. de instito. l. prima. C. de furt. l. hæc verba ille. ff. de verborum significatio. capitu. cùm renunciatur. 32. quæstio. prima. capitu. quicunq;quicunque ab origine. de pœnit. distinct. 2. quod manifestius apparet ex eo, quod exceptiones indirectè contrariæ admittendæ non sunt, vt asserunt Cuma. & Socin. in l. nemo. ff. de exceptio. Deci. in cap. pastoralis. eod. titu. nume. 13. veluti si quis conuentus actione personali ad centum ex mutuo, excipiat seipsum dicta centum actori Romæ soluisse vigesima die Martij: & eadem die actorem Burgis pactum ei fecisse de non petendo. Necesse profectò est, alterum ex his falsum esse, & ideò à mendacio defendi excipiens commodè non potest, fortiori igitur ratione nec erunt admittendæ exceptiones duæ, quæ directè contrariæ sunt. hoc ipsum probat text. in l. secunda. versiculo sed si alius. ff. quando appel. sit. nam licet Iurisconsultus ibi tracter, non esse admittendam vnam & eandem exceptionem, quæ sibi ipsi contraria sit, idem erit censendum in duabus sibi ipsis directè repugnantibus, cùm eadem ratio vtrobiq;vtrobique subsit, nempe mendacium ex repugnantia. Ex quo patet verus & planus sensus ad text. in l. scripturæ & capit. imputari. de fide instrumentorum. vbi decisum est, non esse audiendum eum, qui contraria allegat. Nec me fallit, plures iuris vtriusque interpretes passim adserere, quandoq;quandoque allegantem contraria esse audiendum, quorum species & exempla magis ad diuersa, quàm ad contraria induci possunt, & ideò nihil impediunt, quo minus nostra sententia vera sit, scribit & ad hæc Io. Imol. in c. 1. de mut. peti. nu. 13. veniale crimen tantùm committere eum, qui mendacium in iudicio dixerit, quo causam iustam ab aduersarij calumnijs tutius defenderet, cui consentire visus est Alex. in l. qui totam. 1. col. ff. ad Treb. quod & ipse concederem, modò iuramentum absit, & ex hoc mendacio leue pręiudicium sequatur iuxta ea, quæ notaui in præcedenti capite.

Cæterùm ad exemplum huius resolutionis plura sunt consideranda, quæ eam confirmare videntur. & primùm quod Bal. scripsit in rub. C. de fide instru. nume. 30. dicens: mihi ex falsa mutui scriptura in iudicium deducto, non licere aliquo modo falsum solutionis instrumentũinstrumentum producere, quod ex prædictis verissimum est, & sequitur Ias. in §. bonæ fidei. de actio. nu. 81. Barb. in cap. 1. de mut. petit. numero. 84. Subdit tamen idem Bald. ab eisdem receptus, me iniquè conuentum in iudicio, nempe ad centum, quæ actor verissimè asserit me mutuo recepisse, cùm à me secretè soluta eidem fuerint, posse veram illam mutuationem negare. idem notat Hippo. sing. 177. falsò ad id citans Anto. in dicto cap. 1. Anch. in reg. 2. de regu. iur. in 6. qui in quæst. 5. saris dubius est, nec id licere audet fateri, & meritò. ita etenim falsum committit, qui interrogatus veritatem occultat, ac si mendacium dixerit, cap. 1. de crim. fal. cap. quisquis. 11. q. 3. & ibi glos. & in cap. cum dilecti. verb. meram. de accusat. Bald. in l. data opera. nume. 29. C. qui accus. non possunt. Feli. in cap. 1. nume. 3. de testib. cogend. diuus Thomas. 2. 2. q. 73. artic. 1. Regia l. 42. tit. 16. part. 3. l. 1. tit. 7. part. 7. cur igitur Bald. & alij concedunt, iustè litigantem vti posse falsitate, mendacióue aduersus alterius calumnias, cùm id licere hac in quæstione ipsi negauerint? Quam ob rem dubitationem hanc ita dissoluendam esse censeo, tres eius species constituens. Prima cùm à me Sempronius petit centum, quæ verè asserit mihi mutuasse, & tamen eadem ei secretò soluerim, possum equidem absq;absque vllo crimine hanc petitionẽpetitionem negare, prout in ea actoris propositio cōtineturcontinetur, nec vllum adest mendacium, ea ratione, quod actor in eo libello asserat mihi centum mutuasse, & adhuc me illi obnoxiũobnoxium esse ad eorum solutionẽsolutionem, quod falsum est, cùm ei centum soluerim, & ideò petitio ea forma, qua fit, & iudici exhibetur, falsa est, iusteq́;iusteque à me negari potest, in genere. Secunda huius rei species erit, cùm ego cogor positionibus actoris respondere simpliciter cōfitendoconfitendo, vel negando, & mihi ab actore ponitur, accep isse ab eo mutuo centum, & illa adhuc ei debere, tunc eodem pacto possum iustè absq;absque mẽdaciomendacio negare positionẽpositionem, prout ea proposita est.

Tertiò, si satis distinctè à me per positionem in

4

*terrogetur, receperimne centum mutuo ab actore, nec possim respondere, illa mutuo accepisse, sed eadem soluisse, & cogar simpliciter vel negare, vel fateri, possum si verè ea solui, tutè eāeam positionem, prout ponitur, negare, quod veram esse contendam ex his, quæ suprà ostendimus. Nam ego qui verè centum ab actore petita illi solui, iniquè ad iudicium trahor, iniustè interrogor, vnde possum versutiam interrogantis iniquè, eludere respōsioneresponsione quadam, quæ interpretationem intellectúmue, quem ex animo illi dederim, congruè patiatur. Sic sanè dum ipse nego positionem, quæ mutui dationem ponit, intelligo me dicta centum cũcum effectu mutuo nōnon recepisse, vel quia illa mutuatio, quæ verè contigit, solutione est rescissa, eiusq́;eiusque obligatio soluta, vel quia non dicitur mutuum accepisse, qui illud iam reddiderit, vel ex eo quòd in ea positione asseritur, me centum mutuo accepisse in eum sensum, vt illa non reddiderim, simq́;simque ex ea mutui datione obligatus, cùm ad hoc ten|

p. 14

dat mens interrogantis, & tamen eo sensu positio falsa est: quo fit, vt licitè negari possit. His tamen adde Ias. in l. manifestæ. ff. de iureiur. col. pe. Cæpolam cautela 60. Alciat. in l. 1. §. si quis simpliciter. num. 74. ff. de verb. obligat.

Secundò, ex eadem resolutione expediri potest dubium illud, quo quæritur, an interrogatus simpliciter debeátne actori mille, & verè quingen

5

*ta debeat, possit totam positionem negare, vel teneatur partim negare, partim fateri. idem erit, si super fundo interrogatio fiat, & eius pars actoris interrogantis sit, pars verò ipsius respondentis. In quo respondent quidam, non posse totam positionem negari, cùm partim vera sit, ac debere interrogatum ipsam fateri ea parte, qua verum continet, siquidem interrogatus simpliciter censetur, non tantùm de toto, sed & de parte, an vera sit omninò, interrogatus. text. singu. in l. qui seruum. §. vlti. ff. de inter. actio. in iure, inquit Paulus, interrogatus an fundum possideat, quæro, an respondere cogendus sit, et quota ex parte fundum possideat? Respondi, Iabolenus scribit, possessorem fundi cogi debere respondere, quota ex parte fundum possideat, vt si minori ex parte possidere se dicat, in aliam partem, quæ non defenderetur, in possessionem actor mittatur, hactenus Iurisconsultus. Deinde ponens affirmatiuam, non tantùm ponit de toto, sed etiam de parte qualibet. l. si quis cùm totum. ff. de except. rei iudicat. sic igitur respondens debet non tantùm de toto, sed & de qualibet eius parte respondere. l. si defensor. §. 1. ff. de inter. actioni. ad idem optimus tex. in l. qui solidum. ff. de leg. 2. vbi qui totum, aut solidum petit, etiam in parte constituit debitorem in mora, quibus sanè rationibus hanc opinionem tenet Bart. in l. 1. §. si stipulanti. per eum text. ff. de verb. obligat. cui Doctor. magis Communiter adhærent, vti adserunt Alex. nu. 7. Areti. num. 29. Vincent. nu. 17. Ias. nu. 19. & nouiores ibi. idem repetit Bart. in l. is, qui ducẽtaducenta. §. vtrum. in fin. ff. de reb. dub. & in d. l. si quis cùm totum. in princ. Abb. in c. vnico de plus petit. nu. 15. Felin. alios allegans in c. nam concupiscentiam. ad fin. de constitu. & Cappella Tholosana. 208. pro his solet adduci tex. in l. pupillus. §. vlti. ff. de verb. signific. vbi scribitur. Qui suum non esse iurat, adijcere debet, nec sibi commune esse, quasi de parte censeatur interrogatus, quo in loco Accursius asserit, etiam si non respondeat de parte, nihilominus id subintelligi, & ita Alciatus ex hoc veriorem esse Bartol. opinionem existimat.

In oppositam sententiam, nempe posset conuentum in iudicio totam summam petitam negare, etiam si partem tantùm debeat, rationes & authoritates aliquot adducam, ex quibus pro aduersa parte citata, vel hanc vltimam comprobabunt, vel ei parùm nocebunt. Et primò ab hoc reo iniustè petuntur centum, & super his iniquè interrogatur, cùm tantùm quinquaginta debeat, igitur poterit ex superius adductis, verbis ambiguis fallere interrogantem, & negare positionem eo animo & sensu, vt eam falsam esse asseueret, prout ponitur. Nam & verissimè in hunc sensum falsa est, igitur periurus non erit. Secundò, maior summa negata in iudicialibus minorem non includit, quod apparet ex text. in d. l. non solùm. §. vltimo. & in d. l. pupillus. §. fina. ex quibus interrogatus, an fundum possideat, cogendus est respondere, an partem possideat, vnde consequitur simpliciter respōdentemrespondentem non possidere fundum, nequaquam de parte respondisse, nam si de ea respondisse censeretur, non esset cogendus de parte respondere, ergò qui negat se maiorem summam debere, non videtur negare minorem, cùm hæc non includatur in maiori negata. Tertiò, à contrarijs argumentor, siquidem id verum est, cuius contrarium falsum. Sed si reus quinquaginta tantùm debitis, interrogatus de centum, dixerit se ea non debere, ac positionem negauerit, & falsam eius responsionem iudicemus, vera itidem erit responsio, qua interrogatus, an centum debeat, dixerit debitis tantùm quinquaginta, se centum debere, quod falsissimum est, & probat̃probatur isthæc collectio ex eo, quòd summæ continent plura explicitè, vel implicitè, copulatiuè, non disiunctiuè. l. scire debemus. in principio. ff. de verborum obligatio. Quartò significatio, quæ sumitur ex vniuerso, in quo aliquid falsum est, totam orationem falsam efficit. text. in l. is, qui ducenta. §. vtrum. versiculo quia significat. ff. de rebus dubijs. Quintò, etiamsi verum sit maiori summæ affirmatiuæ, minorem inesse, quod maximis rationibus cōtrouertuntcontrouertunt Doct. in dicto. §. stipulanti. Carol. Molin. in consuetudi. Paris. titulo 1. §. 33. gloss. 3. numero 12. manifestissimum tamen est, maiori summæ negatiuè prolatæ, minorem nec naturaliter, nec ciuiliter inesse, quod omnes concedunt in dicto §. si stipulanti. & probari potest ex clementina 2. de magistris, nec enim sequitur, prohibeor in hoc actu expendere centum aureos, igitur nec possum expendere quinquaginta. itidem si quis asseruerit, se non habere centum, non ex hoc fatetur se nec habere quinquaginta. Nec isthæc argumentatio valet, imò vt vana, est omninò refellenda. Nam quod scribitur in l. si vnus. §. si cùm mihi. ff. de pactis, dum dicitur, pactum de non petendo viginti, cùm decem tantùm debeantur, ad illa decem etiam negatiuè referri, ideò procedit, quod dicta negatiua oratio affirmatiuam tacitam includat. Quasi qui paciscitur se non petiturum viginti, remissionem illorum |

p. 15

faciat. Rursus non oberit quod deducitur ex l. si voluntate. C. de rescindenda venditio. Nam si venditor dixerit, se non venditurum rem pro centum, implicat quod nec pro octuaginta, si emptor dicat, se non empturum pro centum, nōnon sequitur, quin minoris emere velit: siquidem negatio maioris summæ, modò negat, modò non negat minorem summam pro intentione loquentis. l. si decem. ff. locat. deinde non obstat textus in dicta l. si quis cum totum. dum dicit, iudicem per sententiam pronunciātempronunciantem, fundũfundum non esse Titij, non tantùm de toto, sed & de parte pronunciasse censendum, etiam si negatiuè prolata fuerit sententia. Quia id procedit ne sententia reddatur elusoria. Nam si iudicatum fuerit, me tibi non debere centum, inutile esset iudicium, si tu posses non obstante exceptione rei iudicatæ petere octuaginta, vt sentiunt Doctor. in dicto §. si stipulanti. & prætereà cùm de tota summa seu de re integra in iudicio actum fuerit, sententia super hac controuersia lata, de ipsa tota re in iudicium deducta, est intelligenda, vt finis litibus imponatur. Sextò, pro eadem opinione adducitur non incongrua ratio, quod summa ab extremo numero speciem recipit, & ideò verbum significatiuum maioris summæ, puta centum, ex proprietate dictionis non comprehendit minorem, puta quinquaginta Domi. per illum textum in capit. cui de non sacerdotali. de præbendis in sexto. igitur interrogatus an debeat centum, non est censendus periurus, etiam si positionem negauerit, cùm illa ad inducendum periurium strictè sit intelligenda, & sic propriè vt censeatur interrogatus de centum tanquam specie, non de minori summa. His tandem & alijs rationibus hanc vltimam sententiam veram esse adseuerant Speculat. titulo de positionibus. §. quinto. versiculo secũdosecundo vero exemplo. gloss. in capitulo vltimo de confess. in sexto. Bald. in capit. dudum. in 2. elect. numero 29. Deci. in l. non potest videri improbus. ff. de regul. iur. Alciat. numero 48. & ibi Crottus columna vltima in dicto §. si stipulanti. & esse hanc opinionem Communem fatetur Imol. in capitu. dilecti. 2. colu. de maio. & obedien. idem in capitulo primo. de plus petit. vbi Abb. dicit hanc seruari in praxi. licet vterq;vterque priorem sequatur.

Non oberunt ea, quæ pro Barto. adducta fuêre & primo. l. non solùm. §. vlti. quia ibi tenetur de toto, interrogatus etiam de parte respondere ex eo, quod etiam de parte expressim fuerit interrogatus, sicuti explicant ibi Accursius & Decius in d. l. non potest videri improbus. Hæc verò responsio non omninò conuenit Iurisconsulto, qui præmissa simplici interrogatione circa totum scribit interrogatum cogendum esse de parte respondere, imò & debere etiamsi non cogatur, probat tex. in d. l. pupillus. §. vlti. ideò mihi isthæc interpretatio non satisfacit.

Ad text. in dict. l. qui solidum. Respondetur, quòd ibi actor solidum petens obtulerat se paratum recipere partem, & ideò in ea constituit debitorem in mora, alioqui non constituturus, quemadmodum Bartol. Paul. Imola, & Doct. ibi illum tex. intelligunt, & communiter alij in dicto §. si stipulanti. teste Alciato ibi nume. 54. ex hoc deducentes, reum ipsum, qui totam petitionem negauerit, cùm esset partis eius verè debitor, non esse damnandum in expensis, nisi petitor dixisset se paratum esse partem recipere, idem Salyc. & Ias. col. 5. in l. properandum. §. sin autem alterutra. C. de iudic. Deci. in dicta l. non potest videri improbus. optimus text. in l. in fidei commissi in princ. ff. de vsur. His accedit ratio, quia verisimile non est, quod petens totum sit contentus accipere partem, l. tutor. §. lucius. ff. de vsuris. ibi tamen tantùm probatur, neminem esse cogendum partem debiti recipere, quod tradunt Iason, & alij in l. quidam æstimauerunt. ff. si certum petatur. at ex hoc nōnon colligitur, præsumendũpræsumendum esse, quod petens totum, non sit partem, quę liquidè ei offertur, accepturus. Quamobrem ego opinor, reum, à quo petitur totum, partem quam liquidè debet, necessariò oblaturum, alioqui in mora constitui, & in expensis condemnandum esse, etiamsi petitor non offerat separatũseparatum partem recipere, quod Bartol. notat in dicta l. non potest videri improbus. vbi Carol. Molin. in additionibus ad Deci. scribit ita apud Gallos in praxi seruari, pro quo tex. insignis in l. si seruus. §. boue. ff. de condict. furti. nam si fur bouis dederit pretium corij domino, dominusq́;dominusque bouem condixerit, nisi fur offerat pretium bouis detracto pretio corij semel soluti, est in mora, & ita hoc ipsum notat Alcia. in dicto §. si stipulanti. col. vlti Bartolum sequutus. Ea etenim, quæ in contrarium ex l. qui solidum. & l. in fideicommissi. adduximus, locum habent quando reus incertus est, quam partem, aut quantum ex illo toto actori teneatur soluere, aut tradere, resq́;resque indiget liquidatione. Et ideò etiamsi partem reus non offerat, in culpa non est, nec moram contrahere videtur, ex Barto. in dicta l. non potest videri improbus.

Verùm quod attinet ad principale dubium, ni fallor, ex proximè dictis certum esse reor, conuentum in iudicio super toto, & eius causa interrogatum, tametsi simpliciter interrogetur, debere sub peccati reatu partẽpartem, quāquam ex eo toto liquidè debet propria adsertione fateri. hoc etenim ad faciliorem causæ expeditionem, & æquissimam pertinet. Nam & agnoscere suam conscientiam tenetur quis, cùm alienum inuito domino impiè & iniquè detineat. Et præte|

p. 16

reà hoc probatur in dicta l. non solùm. §. vlti. vbi præmissa simplici interrogatione actoris super toto, inquit Iurisconsultus, cogendum esse reum, & de parte respondere, ergò tenetur ad id ratione interrogationis simplicis, quæ licet explicitè totum deducat, implicitè tamen & partem includit, & de ea videtur interrogare, quamuis Accur. & Deci. aliter illum text. interpretentur, quorum expositio refragatur Iurisconsulto in dicta l. pupillus. §. vlti. dum dicit, qui suum non esse iurat, adijcere debet, nec sibi commune esse. Peccat tandem & mortaliter debitor, partis conuentus super toto in iudicio, si non explicuerit bonam fidem agnoscens, quid verè debeat, actoriq́;actorique soluere teneatur, quò & ipse onere debiti liberet̃liberetur, actoremq́;actoremque à probatione incōmodaincommoda, & inutili, nec necessaria, releuet.

Secundò, asseram audacter in eadẽeadem principali dubitatione veriorem esse Specula. sententiam in hunc sensum, vt quamuis reus conuentus super toto teneatur etiam de parte liquida respondere, nec sine reatu peccati possit totam positionem negare, periurus tamen nec adhuc mendax minimè sit, licet positionem simpliciter negauerit, sciens eius partem verissimam esse, hoc probatur ex his, quæ pro opinione posteriori induximus: item ex alijs considerationibus. is enim, qui respondere tenetur, etsi malè faciat tacendo, verè tamen mendax, nec periurus censetur, dum tacuerit, cùm hæc crimina simplici taciturnitate minimè committuntur. Nec temerè diximus simplici taciturnitate, sed vt excluderemus eum, qui explicitè super quodam facto interrogat̃interrogatur, is etenim periurus mendáxue erit, si tempore, quo respondere tenetur, quę circa factum illud ipse scierit, omninò tacuerit, itaq;itaque is qui tacet veritatem, mendax periurúsue censendus est, quando expressim de ea interrogatur, aut eam sub iuramento simplicíue promissione certo tempore dicere tenebatur. hæc profectò taciturnitas simplex non est, sed positiuum actum habet, vel commissionis, vel omissionis, omissionis, inquam, sicuti modò dixi: commissionis autem, cùm sciens veritatem, & de ea interrogatus dixerit se nihil scire, quo tantùm casu intelligendus est tex. in c. 1. de crim. fal. cum similibus, quæ paulò antè allegauimus. Verùm si quis lege teneatur, quid exprimere secluso iuramento ac promissione, explicatiq́;explicatique interrogatione, & tamen id tacuerit, improbus est, atq;atque crimen committit, non tamẽtamen mendacij, nec periurij ex hoc reus erit. Nam ad hæc crimina ego explicitam exigo interrogationem, nec sufficere existimo implicitam. vnde qui interrogat, ac ponit centum sibi à reo deberi, expressim de centum interrogat: implicitè verò de minori qualibet summa, igitur reus negans positionem, ac se centum debere virtute orationis negatiuæ ad expressam interrogationem tendit, ac de ea intelligitur eius responsio, non de implicita, cùm oratio negatiua maioris summæ de minori nequaquàm sit interpretanda. Dices fortasse, responderi omisit ad implicitam interrogationem, ego ita fateor, & malè eum fecisse iudico, nihil tamen adest contra iuramentum, nec contra veritatem, & ea ratione nec periurus, nec mendax erit censendus. Quin & his addo, aliud esse periurium, quod ex omissione perpetratur: aliud, quod ex commissione, siquidem aliàs in tractatu de iuramento maximam post alios constitui differentiam, an quis violet iuramentum promissorium, an assertorium. gloss. in l. Lucius. ff. de his qui notan. infamia. & in c. quicunq;quicunque. 6. q. 1. Sic ferè aliud erit, me periurum esse ex eo, quòd promittens iuramento dicere veritatem circa negotium aliquod, eam tacui, nec eam reuelaui ei, cui reuelare tenebar, non enim falsum commisi. aliud me periurum esse ex eo, quòd interrogatus sub iuramento de negotio quodam respondi, me hoc, non aliud scire, cùm verè plus quàm dixerim certissimè scirem, sum profectò periurus, & falsi criminis reus. Ex quibus ad propriam quæstionem in fero primùm, reum interrogatum, an centum debeat actori, cùm verè quinquaginta debeat, simpliciter negantem positionem, periurum non esse. Secundò, in eadem specie deducitur, reum respondentem se nihil debere omninò, periurum esse. Tertiò, reum interrogatum explicitè non tantùm de centum, sed & de minori summa qualibet sub maiori inclusa, negantem positionem, periurum esse, & ita nouiores in dicto §. si stipulanti. admonent aduocatos sic explicitè concipere positionem, quò reus nequeat subterfugere. Quartò ipse infero, reum conuentum & interrogatum, an debeat centum, malè facere ac nequiter respondere, nisi & ad minorem summam implicitè sub maiori comprehensam responderit. Vltimò obiter adnotabo in ea re, quæ maximam controuersiam habet, maiorem summam minorem implicitè continere, prout consensus pronunciantis, vel materia subiecta exegerit, hoc ipsum est, quod omnibus animaduersis, & exactè consideratis colligere potui ex his, quæ locis paulò antè à me expressim citatis frequentissimè tractantur.

Separatim tamen expendere libet decisionem, tex. in c. 1. de arbit. in 6. & l. diem. §. si plures. ff. de

6

*arbit. quibus cautum est, tribus iudicibus in diuersis summis Titium condemnantibus, minorem summam considerandam esse, quasi in eam omnes conuenerint. Quam sanè iudicum discordiam & confusionem indecisam reliquêre Arist. lib. 2. Pol. c. 6. Plin. iunior lib. 8. Epist. in Epist. ad Aristonem. Quintil. in declamatio|

p. 17

nibus, præter quos, quæstionis meminit. And. Alciat. lib. 9. Parerg. c. 14. Et dubio procul iurisconsultorum Romaniq́;Romanique Pontificis responsio maximas dubitandi rationes habet, quarum potissima ea est, quod vel arbiter, qui de minori quantitate pronunciat, absoluit expressè à maiori, & tunc eius iudicium contrarium est alijs, & ideò nullum, text. in c. vlti. de re iudi. si verò expressim non absoluerit, itidem erit nullum, vti prolatum super parte, non super toto, quod deductum fuit in iudicium. l. in hoc iudicio. ff. famil. ercisc. notatur in l. quid tamen. ff. de arbi. & in l. apud Celsum. §. item quæritur. ff. de doli excep. l. etiam. ff. de mino. l. 1. C. si aduer. rem iudi. Bal. in specie in l. 2. col. 2. C. de re iudi. Sic etenim aduersus dictam decisionem argumentatur Rom. in d. §. si stipulanti. Sed huic subtili obiectioni responderi potest, arbitrum cōdemnantemcondemnantem in quinq;quinque, & expressè à maiori summa obsoluentem, contrarium esse cæteris in maiori summa, non tamen in minori, imò in eam conuenire omnes, inquit text. in d. §. si plures. & ob id iudicium istud quo ad hanc minorem summam nec contrarium est alijs, nec ideò nullum erit censendum, maximè quia tex. in d. c. vlti. de re iudic. locum habet in his sententijs latis à duobus iudicibus, quæ ad concordiam & consensum in aliqua parte reduci non possunt. Et prætereà, quod ex l. in hoc iudicio adnotauimus, procedit in vno iudice, is enim si mota controuersia super toto, in parte pronunciauerit sententiam omissa alia parte, id iudicium nullum est, secùs tamen erit in pluribus iudicibus, nam ex eo quòd non sit expressa contradictio condemnanti in minori quantitate, censetur ab omnibus facta absolutio à maiori, quod notat Aret. in dicto §. si stipulanti. & Felin. in c. cùm inter. de re iudica. nu. 7. ex quo etiam satis constat, iudicẽiudicem condemnantem in minori, contradicere condemnantibus in maiori, & sic ab ea absoluere. idem cōprobaturcomprobatur authoritate Bart. l. si plures. in princi. ff. de fideius. cui accedunt Paul. Castren. & Felin. dicto nu. 7. Areti. Alciat. nume. 39. & alij in dicto §. si stipulant. qui per text. in dicta l. si plures. scribunt sententiam ab vno & eodem iudice latam super parte, tunc omninò validam esse, quando ex maximis coniecturis apparet, voluisse iudicem in alia parte reum absoluere, nec obliuione eāeam omisisse. Hac sanè ratione Romani Pontificis constitutio, quæ à Iurisconsulto deducta fuit, Communiter à Doctoribus defenditur. Sed adhuc ei fortiter refragatur, quod iudicis etiam arbitri sententia refertur ad libellum, & conclusionem compromittentis, qui non vult cōsentireconsentire minori summæ, maiorem instanter petens, & ea ratione constat palàm, sententiam arbitri maiorem summam arbitrantis esse limitatam ad illam maiorem summam, ita, vt in minori summa per se tantùm sumpta non consentiat, sed dissentiat potius ipse iudex. Quis, obsecro, non videt me pronunciātempronunciantem: Titium esse debitorem Sempronio in centum, non consentire, nec iudicare debitorem esse in quinquaginta per se sumptis, ita, quod in alijs quinquaginta debitor non sit? esset enim maxima in meo iudicio repugnantia, leuitas ingenij & conscientiæ periculum, atq;atque inconstantia, & si verum sit, me pronunciare eum esse debitorem in quinquaginta quatenus sub centum continentur. quo fit, vt ægrè defendi possit dictum IuriscōsultiIurisconsulti per Rom. Pontificem receptum, dum ex eo colligitur omnes iudices in minorem summam consentire, quod formaliter falsum est per text. in l. si ita stipulatus fuero hanc summam. ff. de verb. obligat. verum tamen est secundum quid, & suppositiuè, quatenus omnes consentiunt quinque deberi, vt contenta sub maiori summa. Quamobrem dicta constitutio ex Iurisconsulto collecta, impropria, exorbitans, nec satis firma ratione stabilita videtur, & ideò cautè erit defendenda ob præsumptum vtcunq;vtcunque iudicum consensum, cautiusq́;cautiusque ad praxim consideranda, vt eleganter existimat Carol. Molin. in consuetu. Paris. titu. 1. §. 33. gloss. 3. nume. 13. post Bald. in l. 1. C. de sent. quæ sine certa quanti. ex quo plura deducuntur, & primùm, decisionem d. c. 1. & Iurisconsulti, tantùm procedere in arbitris compromissarijs, non tamen in æstimatoribus, qui nominantur ad æstimationem alicuius rei faciendam. text. insignis in l. si fundum. cùm l. sequen. ff. mandati. Bal. in l. 1. 6. q. C. si seruus exte. Antoni. Corset. singul. verb. sententia. Gerard. in singul. 25. Iason in §. sequens. nu. 36. de actionib. Bald. in l. si decem. ff. locati. Francus in d. c. 1. col. 2. Salic. in l. hac edictali. §. his illud. C. de secun. nupt. Secundò eadem ratione iustissimum censeo in arbitris arbitratoribus non esse locum dictæ decisioni, quod Carol. Molin. d. gloss. 3. num. 15. probat, tametsi contrarium teneat Lanfrancus, de arbitris, c. multis. q. 12.

Tertiò, quamuis duobus iudicibus ordinarijs sententiam pronunciantibus in diuersis summis, minor summa sit spectanda, quod & alibi factum quiuis facilè perspiciet, per l. inter pares. ff. de re iudic. Regia l. 16. titu. 22. part. 3. & idem dicendum sit in quatuor iudicibus, quorum duo concordes sunt in minori, alij duo in maiori summa, non ex eo, quod in minorem summam omnes hi quatuor conuenire videantur, sed eò, quòd pares sint iudices, & tunc benignior sententia sit recipienda. c. vlti. de re iudicata. tamen in tribus iudicibus ordinarijs, vel delegatis iuxta diuersas summas sententiam proferentibus, non opinor admittendum esse Iu|

p. 18

risconsulti, & Romani Pontificis responsum, de quo in dicto c. 1. imò nec esset locus priori dicto, nempe iuriscōsultiiurisconsulti in dicta l. inter pares. quando essent duo iudices, qui sententiam dicere, nisi conformiter non possent, quales sunt in regio prætorio, quò ad summam octuaginta milium quadrantum, & minorem idem dicas, quo ad maiorem summam in quatuor iudicibus ex eisdem regijs tribunalibus supremis, nam licet duo in mille aureos condemnent, alij duo in quingentis, nullum fit iudicium, cùm ex quatuor in quantitate maiori octuaginta milium quadrantum per regias constitutiones, tres ad minus conformes omninò, & formaliter concordes requirantur, vt sententia eorum iudicio constituatur. Nam quòd in dicta l. inter pares. & dicto c. vlti. statutum est circa duos iudices, vel plures pari numero diuersa pronunciantes, in iudicibus ordinarijs locum habet, eo quòd eorũeorum iurisdictio magis fauorabilis, firmiórue sit, vti scribunt Alex. Ias. & nouiores in rub. ff. de of. eius cui man. est iur. Arch. in c. si episcopus. 2. q. 6. & ideo si pari numero diuersa pronuncient, non est eorũeorum sententia nulla. sed eligit̃eligitur à iure alterius iudiciũiudicium ex varijs causis, vti apparet in dictis locis. At in delegatis plurib. ea sententia ꝓceditprocedit, quæ vel à maiori eorum numero, vel ab omnib. conformiter fertur: hoc etenim ex cōmissioniscommissionis forma tacitè subintelligitur. c. prudentiāprudentiam. in prin. de of. del. quod & in arbitris manifestũmanifestum omninò est. l. item si vnus. §. principaliter. cũcum ll. seq. ff. de arbi. Quod si impar sit pluriũplurium ordinariorũordinariorum iudicũiudicum numerus, maior eorũeorum pars necessaria est ad hoc, vt sentẽtiasententia validè feratur & pronũcieturpronuncietur, nec tunc ꝓceditprocedit text. in d. c. vlt. & in d. l. inter pares. ex mẽtemente Doct. vtrobiq;vtrobique, cũcum illa diuersitas ex cōcordiaconcordia maioris numeri tolli possit. QuāobrẽQuamobrem mihi nōnon placet Bal. & Pan. ratio in d. c. vlt. scribentiũscribentium illũillum text. ꝓcedereprocedere ideo, ꝙquod plures iudices ordinarij habeāthabeant in solidũsolidum iurisdi. iuxta not. in d. c. prudẽtiāprudentiam in prin. Bar. & alios in l. si vni. ff. dere iud. Bar. in l. 1. §. si plures. ff. de exer. & in l. 1. ff. de of. cōscons. NāNam hoc verũverum est, vbi quilibet eorũeorum separatim procedere, & ius dicere potest, nōnon sic in pluribus ordinarijs, qui simul non separatim causam tractare, & ius in ea dicere debent, alioqui sequeretur, ꝙquod text. in d. c. vlt. procederet in pluribus iudicibus ordinarijs numero impari, diuersa pronunciantibus, quod ipse non admitterem.

Quartò, fortiori rationi præfata decisio recipienda non est, vbi iudex, vel arbiter, qui in maiori summa sententiam dixit, adiecit expressim ita in maiori summa condemnare, vt in minorem per se separatam à maiori minimè consentiat, tunc enim quis adeo cæcus est, vt non videat eum iudicem nequaquam in minori summa alteri cōuenireconuenire? Nónne is iudex existimat iustam esse sententiam de centũcentum, & iniquam iniustâmue de quinquaginta tantùm? Qui igitur fieri potest, vt interpretemur hunc iudicem contra conscientiæ dictamen in iniquam sententiam consentire? atq;atque ita rem hanc definiunt Ang. Alex. & Areti. in d. §. si stipulanti. Paul. Castr. Roma. & Alex. in d. l. inter pares. Car. Mol. d. glos. 3. nu. 14. Francus in d. c. 2. col. quamuis glos. ibi. quam Domini. post alios sequitur, contrarium teneat, & Iason post Imol. in d. l. inter pares. nu. 9. dicens hanc Communem. Ias. idem in d. §. si stipulanti. nu. 5. & ibi Alci. nu. 23. Lanfran. dict. q. 12. de arbitris.

Tertiò, ex prima huius capitis radice tractari poterit, quid dicendum sit in ea dubitatione, qua

7

*quæritur, an iniustè captus, atq;atque in carceribus detentus, possit custodes & commentarienses fallere, aut alioqui decipere, vt tandem iniquam condemnationem, quam verosimiliter timet, euadat? in quo illud est aduertendum, satiùs esse iniquè capto, qui innocens est, iudicium iusti iudicis expectare, quàm à carceribus fugere, ne ex ea fuga delicti præsumptio oriatur, iuxta nota ta in l. admonendi. ff. de iureiur. & in c. nullus de præsumpt. verum si timet probabilibus ductus coniecturis periculum ex falsis testibus, vel ex prauo iudicis animo sibi imminere, non est eius vitæ satis consultum tam iniquam expectare sententiam. ideò rem istam in tres distinguam species. Prima quidem, cùm is, qui captus est, à carcere soluitur, præstito per eum iuramento, vel data fide redeundo, quæritur etenim, an is teneatur redire timẽstimens ex reditu mortem, vel aliud simile periculum, quódue crimẽcrimen in animæ iudicio promissum non seruans, cōmiseritcommiserit? Secunda species tractabit, an capto liceat fugere, quando id fieri poterit absq;absque fractione carceris, iniuria, & damno custodis. Tertia species erit, an liceat iniustè capto, cũcum damno, iniuriáue custodis à carceribus fugere? & in harum specierum qualibet, etiam illud obiter expediam, quid sit dicendum in eo, qui iustissimè in carcerem inclusus fuerit. In primo igitur casu, si ad principalem huius capitis resolutionem expectemus, planum videtur, etiam iniustè captum, qui à carcere præstito iuramento, vel fide soluitur, periurum aut mendacem esse, si ad carceres non redierit, non enim licet alicui vel mentiri, vel periurum esse, vt ab iniqua morte, periculóue liberetur, sicuti superius ostendimus. Deinde, vt missam faciamus simplicem promissionem, iuramentum seruandum esse ex eo apparet, quod seruari possit absq;absque salutis spiritualis periculo, iuxta regulam à Romano Pontifice traditam in c. si verò. de iureiu. potest enim iniquè damnatus ad mortẽmortem remittere appellationem, & ex hoc tacitè consentire, vt occidat̃occidatur. l. 1. ad fin. ff. de quęst. & l. diui. ff. de |

p. 19

pœnis. Sic etiam reus de crimine falso delatus poterit allegationem in sui defensionem omittens maximam præbere causam iniquæ sententiæ, & id licere videtur ex tex. in c. non est nostrum. 23. q. 5. cuius mentionem fecimus in Epitome de matrimonio ad fin. Igitur iniustè captꝰcaptus iurans ad carcerem redire, cum & is absq;absque peccato redire possit, etiam si timeat verisimili coniectura iniquam mortis pœnam, iuramentum istud seruare tenebitur: quod Roma. asserit in l. stipulationes non diuiduntur. nu. 78. ff. de verb. oblig. allegans tex. ad hoc singu. in l. 5. §. captiuus autem. ff. de captiuis. contrariam sententiam, imò ꝙquod absq;absque periurij, & mendacij labe possit hic non redire ad carcerem, in quo iniquissimè detinebatur, cum probabilib. coniecturis iniustam damnationem timet, asserit gl. in cle. pastoral. verb. per violentiam ab omnibus ibi recepta. de re iud. Bal. in rubr. de vit. & honest. cler. col. 2. Ab. in c. sicut. in 3. nu. 4. & in cap. si verò. nu. 8. de iureiu. Io. An. in Spec. rub. de iureiu. Ab. in cap. inter alia. de immun. eccl. in fine. Hip. sing. 177. Curt. Sen. in repet. l. admonendi. col. 69. ff. de iurei. Anch. in reg. peccatũpeccatum. 3. q. de reg. iur. in 6. Io. Mai. in 4. sent. dist. 15. q 22. col. 2. non. n. tenet̃tenetur quis seruare iuramentũiuramentum, vbi ex hoc sine iusta causa se opponit probabili, & verisimili mortis periculo. tex. optimus in c. si non liceat. 23. q. 5. glo. quam Io. Andr. Panor. & alij sequuntur in dict. c. si verò. Ripa. in tract. de peste. §. 2. col. 1. ad idem text. in §. vltimo. 22. q. 4. & in cap. negociatorem clericum. 88. dist. ex Hieronymo in Epistola ad Nepotianum, quæ secunda est primo Epistol. Tomo. Cùm teneatur propriam vitam conseruare, alioqui sit sui ipsius homicida, & ideo posterior hæc opinio verissima est, nec in dubium reuocari eam oportet, siquidem nulla est pia, vel aliâs iusta causa, ex qua quis possit seipsum in hoc themate, periculo adeò verisimili mortis se opponere, imò & hoc esse temerarium opinor. Quam ob rem non tantum censeo, hunc, de quo disputamus, non teneri redire ad carceres, verum & eum, si redierit, peccare & grauiter quidem. Nam captus à iudice timens iniquam damnationem, & eam corporalem, fugere tenetur ex ea ratione, quam modò adduximus, & in specie ita maior adserit dict. q. 22. col. 1. & præterea probatur ea ratione, ꝙqui manens in carcere, à quo fugere poterat, & à quo deducendus est ad mortem, facit id, ex quo sequitur mors, sicuti S. Tho. præmittit. 2. 2. q. 69. art. 4. ad secundum argu. ergo sui ipsius homicida est, quod & idem Th. sensit adducta quadam similitudine, quamuis aliter eius verba Caiet. interpretetur. Ex quibus apparet manifesta responsio ad prioris sententiæ rationes, & maximè ad vltimam: cum ex his apertissimum sit, iuramentum istud seruari non posse absque animæ periculo, quod expressim fatetur Abbas in c. sicut. in 3. de iureiur. num. 4. Quin & prima ratio tollitur ex eo, quòd aliud sit, ob euitandam mortem non licere cuiquam periurium assertione quadam rei præteritæ, vel præsentis, mendaciúmue committere: aliud iuramentum promissorium, simplicémue promissionem nequaquam exequutioni mandare, hoc vltimum licet profectò, quoties iuramenti, promissionísue exequutio in dispendium salutis spiritualis, vel temporalis fieret. PrimũPrimum verò non est aliquo pacto licitum, cùm id pertineat ad veritatis corruptionem, quæ quidem veritas omittenda non est, nec falsitate mutanda metu mortis, vel timore tormentorum, aut alterius damni propè & certo certius imminentis. Non obstat Roma. sententia, quia ea non ꝓbaturprobatur in d. §. captiuus. cùm ibi nōnon dicatur, Attilium Regulum, qui iuramentum seruauit, id fecisse ex necessitate obligationis, potuit. n. hoc fecisse ex maxima iuramẽtiiuramenti religione, non ꝙquod necessum ei fuerit id seruar, & ideo miris laudibꝰlaudibus effertur, & prętereà non est omninò certum, bellũbellum illud ex parte CarthaginensiũCarthaginensium iniustum fuisse, imò Romani leges de captiuis cum eis seruabant. Item non oberit, ꝙquod diximꝰdiximus, posse iniquè damnatũdamnatum ad mortem, appellationem & allegationem in sui defensionem omittere, quia id verũverum est, vbi dubius is est de ꝓpriæpropriæ innocentiæ tutela, vt dicta Epitome diximus, at si certus esset, appellationẽappellationem vel allegationem innocentiæ plurimum pro futuram, & ex ea ipsum ab iniqua morte liberandum fore, opinor temerarium esse, & fortasse mortale crimen eam amittere, cùm ex nulla causa omittat id agere, quo ab iniquæ mortis periculo propè, & verè imminenti liberandus est.

Hinc & illud sæpissimè dubium exoritur, liceátne alicui metu tormentorum, crimen de se falsum fateri? Item, quod frequentissimè contingit, anis, qui testibus conuincitur, hæreseos reus, possit absque mortali culpa ipsam hæresis culpam, cuius accusatur, fateri & agnoscere, licet verè huius criminis author non fuerit, vt tandem ab Ecclesia recipiatur ad pœnitentiam, & effugiat traditionem, quæ solet fieri iudici seculari, mortisq́ue pœnam ei inferendam, ob id, quod negauerit crimen, quod ei legitimè probatum est, nec pœnitere eius voluerit, nec id abiurare, iuxta tradita per Host. in summa, de Hæreticis. §. qualiter deprehendatur. Felinus in c. ad abolendam. collat. 1. de Hæreticis. Directorium 2. part. q. 34. & 3. part. in 12. modo procedendi. Repert. inquisito verb. negans. Bertrand. consi. 112. lib. 2. Et sanè apparet mortale crimen cōmitterecommittere eum, ꝗqui vel metu mortis, vel tormentorum, falsum sibi |

p. 20

crimen imponit, nam sicut peccat, qui falsum crimen alteri impingit, ita & ꝗqui sibi ipsi. ex d. c. si non licet. & notant Archid. in c. non est. 23. q. v. Abb. in c. ex parte. de sepult. idem Abb. & Felin. in c. 1. de testib. cogend. col. 2. Io. Lupi in tract. de regno Naua. 3. part. §. 2. col. 4. Syluest. verbo. detractio. q. Caieta. in summa eodem verb. & 2: 2. q. 73. art. 2. Io. Maior. d. q. 22. col. 5. Quibus suffragatur, quòd infamare seipsum est mortale, sicuti & infamare proximum, quemadmodum & occidere seipsum est ita graue crimen, vt occidere proximum. d. c. si non licet. Item ꝙquod infamare seipsum non solum est contra charitatem, sed & contra iusticiam. cum se infamans faciat iniuriam Ecclesiæ, & Reipub. cui necessaria est cuiuscuncuiuscunque integra fama. Sed his rationib. refragantur plura, & potissimum famam inter bona merè temporalia censeri, & eisdem adnumerari, licet maximum sit omnium bonorũbonorum exteriorum. c. deteriores. 6 q. 1. Arist. lib. 4. Ethic. cap. 3. Tho. 2. 2. q. 129. art. 1. & ea ratione ita liberum arbitriũarbitrium habet homo super famam ac super pecuniam, aliasq́;aliasque res exteriores, & temporales, cum fama & honor vsui hominũhominum subsint. Th. d. art. 1. & ideo possit quis restitutionẽrestitutionem famæ, q̃quam fieri poterat, remittere vel precio, vel gratis, vt notat Hadri. in 4. tract. de rest. famæ. q. vlt. consentiuntq;consentiuntque omnes famam posse pecunia cōpensaricompensari: tametsi maximæ æstimationis fama sit. Sic etenim aurum est pretiosius est argento, & tamen magnũmagnum pond9pondus argenti præualet paruo auri ponderi, ex quo patet, famam & honorem, vt res exteriores, hominũhominum arbitrio subijci. Nec par ratio est vitæ & famę, nam ꝓpriæpropriæ vitæ nemo dominus est, nec ꝗsquis habet liberũliberum arbitriũarbitrium suꝑsuper vita, nec super membris eius, vt vel vitam pretio vendat, vel membrorũmembrorum amissionem pecunia commutet, vt Iurisconsultus ꝓbatprobat in l. liber homo. ff. ad l. Aquil. cap. contingit in 1. de sent. exc. & ideo nōnon potest quis seipsum occidere, aut membris mutilare, vt ꝓbat̃probatur in d. c. si non licet. & apud Aug. lib. 1. de ciuit. Dei. c. xx. Th. 2. 2. q. 64. art. 5. ex quo is, ꝗqui seipsum occidit, contra iusticiam facit respectu Reipub. cuius est vita hominis: quam ob rem his & alijs rationib. eleganter probat Dominicus à Soto in relect. de ratione tegendi, aut detegendi secretum, memb. 1. q. 3. non esse mortale crimen, aliquem metu tormentorum, aut ob effugiendam mortem, propriam ꝓdereprodere famam. Cui9Cuius sententia verior videt̃videtur non obstantib. his, q̃quam in contrarium adduximus, quorum primum ideo cessat, quia vita hominis non subest eius arbitrio: fama verò adeius liberum arbitrium pertinet. Secundum etiam soluitur, si consideremus, peccatum iniusticiæ esse, & committi respectu alterius, non autem alicuius ad seipsum, ex Arist. v. Ethic. c. 1. Tho. 2. 2. q. 57. art. 4. & q. seq. art. 2. tametsi veniale peccatum sit, famam ꝓpriampropriam prodigalitate quadam perdere, & erit proculdubio grauius peccatum prodigalitas famæ, quam pecuniarum, nec tamen isthæc ꝓditioproditio famæ contra charitatem propriam fit, cùm charitas sui ipsius solum obliget in his, q̃quae pertinent, & sunt necessaria ad spiritualem salutem. vnde huic opinioni libenter accedo aduersus Archid. Panor. & sequaces: quorum responsio vera est in ea specie, quam ipsi proponunt, nempe, vbi isthæc falsa criminis proditio directè operatur confitentis occisionem, vel membri mutilationem, quod nec ipse Dominicus à Soto negat. item procedit, vbi ex hac famæ proditione, alteri, non tantum ipsi confitenti damnum notabile imminet, sicuti doctissimè explicat Mart. ab Azpilc. in c. inter verb. 11. q. 3. concl. 6. corol. 44. Quòd si hæc infamatio fiat cum mendacio, erit veniale peccatum, quia saltem est mendaciũmendacium officiosum, ꝙquod omnes fatent̃fatentur, etiam si tantum ipsi confitenti non alteri præiudicet, absq;absque mendacio autem contingere regulariter non potest. Et ideo peccatum veniale saltem committitur.

Cæterum, vt ad propositam quæstionem reuertamur, si iustè captus pro crimine, ex quo dignissimè occidi potest à iudice, vel à custode dimittatur, iuramento, vel fide pręstita de redeundo: is redire tenebitur, quamuis mortis periculo verosimili seipsum offerat. quod gl. tenet. in d. Clement. pastoralis. & ibi Card. versi. notorium. 4. notab. & versi. cæterum. 2. notab. Ancha. in d. reg. pactum. idem Ancha. in reg. possessor. 3. q. lo. Andr. in Specul. rub. de iureiu. col. 3. idem Ab. in c. inter alia. in fi. de immuni. eccle. Bart. Brixiensis. q. Dominicali. 38. Alberi. in l. fideli. C. de his, qui ad eccles. confug. Hippo. singul. 177. Aufreri. in capella Tholos. 442. Curt. Senior in l. admonendi. ff. de iureiur. col. 69. Præpo. in c. ius gentium. nu. 10. 1. dist. Ab. in c. sicut. in 3. & in c. si. verò, nu. 8. de iureiu. & idem in d. c. 1. de testib. cog. Ioan. Maior. d. q. xx. col. 2. & Driedo de libert. Christ. pag. 226. cui opinioni accedunt omnes, qui opinantur, iustè captum pro crimine digno mortis pœna, non posse absque mortali peccato fugere, quorum paulo pòst mentionem faciemus. Nam si fugere non potest, tenebitur fortiori ratione liberatus sub iuramento, vel simplici promissione redire, cum iurauerit, vel promiserit id, quòd seclusa liberatione, & pactione cum iudice inita ipse facere tenebat̃tenebatur. vt manifestè ex prædicta argumentatione constat, quia tenetur non fugere, etiam si possit. Porro in hac dubia quæst. duo primitùs considero: Primum non omninò planum esse Imol. in d. cle. pastoral. post Anto. ibi prædictam gl. reprobare, etiam si id asserat Fel. in c. 1. nu. 43. |

p. 21

de constit. Imola etenim nu. 60. post Anto. & Ancha. ibi nu. 13. id tantum probat, licere etiam capto iustè ob euitandam iustam condemnationis mortem à carcere fugere: quod statim á me tractabitur, non tamen ex hoc probat gl. aliud asserentem, nempe solutum à carcere iusto fide vel iuramento præstito de redeundo, teneri ad carcerem redire, cum ex priori sententia non deducatur necessariò huius contraria. Aliud. n. est, posse quem fugere à carceribus: aliud teneri ad carcerem redire, cum ab eo solutus fuerit sub fide, vel iuramento, quo redire promisit, hic enim agitur de seruando iuramento, vel promissione, in priori verò casu nulla intercessit, nec simplex promissio. Secundum eadem ferè ratione constat, non rectè collegisse Ancha. in d. reg. possessor. q. 3. non posse iustè captum à carcere fugere, ex eo, quòd solutus cum iuramento, vel fide præstita redire tenetur. Non. n. seꝗtursequitur necessariò, tenetur à carcere iusto liberatus fide præstita redire, igitur non potest à carcere iusto fugere. Modo videamus, verum ne sit, quòd ex d. glo. à tot Doctoribus probata deducitur? cui negotio illud præmittam: an iustè captus à iudice pro crimine digno mortis pœna teneatur sub pœna peccati à carcere fugere, cum primũprimum potuerit? Et ꝓfectòprofecto videtur, hunc omninò teneri, ac debere sub peccati mortalis pœna à carcere fugere, ex verbis & authoritate S. Tho. d. q. 69. art. 4. ad secundũsecundum argumentum. dum scribit damnatum iustè à iudice ad mortem, non teneri manere in carcere, & sic non fugere: tantum enim is tenetur pati pœnam: non autem aliquid agere, ex quo mors ipsa sequatur. Et subdit: sicut damnatus iustè, vt fame moriatur, poterit cibum sibi oblatum sumere, quia non sumere, esset seipsum occidere. Hactenus Thomas, ex quo apparet, ꝙquod iustè damnatus ad mortem, si non fugeret, ac sibi oblatam fugam non arripuerit, seipsum occidit: sicut damnatus, vt fame pereat, seipsum occidit, non adsumens cibum sibi oblatum. Sed seipsum occidere, est mortale crimen, igitur fugere tenetur: quia tenetur seipsum non occidere, verum huic inductioni Caiet. respondet dicens, id solum à S. Thoma probari, scilicet damnatum ad mortem, tantum esse damnatum ad patiendum, non vero ad agendum aliquid, ex quo sequat̃sequatur mors, vt manere in carcere, nam si in eo maneret, ageret aliquid, ex quo sequitur mors, sed per hoc non adserit Thomas damnatum ad mortem, sui esse homicidam, si non fugerit à carcere, cum potuerit. Ego quidem libenter huic interpretationi assentirem, ni diuus Tho. vsus esset comparatione, & similitudine ex non sumente cibum ad non fugientem, & addidisset, non sumentem cibum oblatum, seipsum occidere, sic ergo ex diuo Tho. non fugiens, cum potuerit, seipsum occidit, ꝙquod Caiet. negat. Qua ratione ipse discrimen constituo inter actus directè, & immediatè ex propria natura tendentes ad mortem, & actus indirectè, mediatè, & ex accidenti ad mortem opportunos, & proximos. Primi quidem actꝰactus sunt, seipsum gladio vel haustu veneni, vel inedia & fame occidere, & hi meo iudicio nulla ex causa liciti possunt esse, imò semper illiciti & reprobi sunt censendi, vtpotè mortale crimen inducentes ex d. c. si non licet. 23. q. 5. diuo. Aug. l. 1. de ciu. Dei c. 20. & 21. Tho. 22. q. 64 art. 5. cúm. n, actꝰactus hi directè in malum tendant ex propria eorum natura, nec vllũvllum possint habere finem vtilem, bonũbonum aut licitum, sequitur, eos nullo casu posse reddi licitos, sicuti diuꝰdiuus Th. & alij frequentissimè ꝓbantprobant. Alij verò actus, cum immediatè non vergant in crimen, & delictum ex sua propria natura, possunt sanè ex aliquo bono fine, aut ex aliqua alia causa esse liciti, sicuti nōnon fugere à loco, vbi mortis ꝑiculũpericulum imminet, aut ꝑgerepergere eo, quo mortis corporalis periculũpericulum adest, & ꝗdemquidem maximis coniecturis verosimile. Nam cum hi actꝰactus directè ex sua vi, & natura immediatè ad mortem, & sui ipsius occisionem propriam non ordinentur, sed ex accidenti admista aliorum opera, peccato, vitio, ac malicia, possunt aliqua ex causa ab agente exerceri, liciteq́;liciteque fieri, quod ex sequentibus illationibus constabit.

Primò deducitur ex his, Martyribus licuisse in carceribus tyrannorum manere, nec peccasse

9

*ex eo, quòd non fugerint data fugę opportunitate, etiam si mors eis imminens fuerit, & proxima, cum hic actꝰactus, & si sit morti proximus, & ex eo sequatur mors, vt Thomas fatetur: tamen mediatus est, nec ex sua natura ad mortem ordinatus, & ideo ex bono fine, & ex iusta causa martyrij scilicet, poterant Martyres absq;absque vlla peccati labe non fugere, nec tenebantur à carceribus recedere, imò virtutis opus fuit, in fidei testimonium se morti offerre, quod satis apparet ex his, quæ de martyrio scripta sunt, maximè à diuo Tho. 2. 2. q. 124. art. 1. & 2. & Actuum c. 16. scribitur, PaulũPaulum & Sylam, cùm essent Philippis coniecti in carcerem, fugere noluisse, tametsi ostijs carceris diuina virtute apertis, id facere potuissent. oportebat enim ad Euangelicæ fidei prædicationem, eos non fugere, sed constanter in carcere manere pro fidei augmento.

Secundò infertur, nunquam licuisse, nec licere, seclusa diuina iussione, etiam ex causa religionis ex martyrij ratione in fidei testimoniũtestimonium cuiquam seipsum iugulare, seipsum veneno occidere, aut actum morti immediatum exercere. Nec enim ita Deus optimus maximus Iesus Christus religionem, fidemq̃;fidemque Christianam in|

p. 22

stituit, vt necessarium sit, vel expediens, quenquam in seipsum crudelem occisionem committere. Nec actus his, ex quo immediatè sequitur mors, potest ex aliqua causa reddi licitus, quod manifestum est, nec alia probatione indiget, quàm his, quæ ab Augustino, & diuo Thoma in præcitatis locis traduntur.

Tertiò, ex hoc apparet verum esse, quod ab eodem August. d. c. xx. & præcedenti glo. in cap. non est nostrum. 23. q. v. scriptum est, nulli licere mortem sibi consciscere etiam ob effugiendum stuprum, ob euitandum aliud quodcunq;quodcunque peccatum. Patet enim omnia mala debet quis, potius quàm peccato consentire: non tamen grauissimum proprij homicidij crimen admittere, ob alterius delictum aduertendum. pro quo òptim 9 tex. in c. displicet. 23. q. 4. licet Hierony. verba in d. c. non est nostrum. & super Ionam proph. c. 1. plurimum refragentur.

Quartò, hinc colligi poterit, damnatum etiam iustè, vt fame moriatur, omninò peccare morta

10

*liter, & seipsum occidere, si oblatos sibi cibos noluerit sumere. vtitur enim hic actu ad mortem immediato, & ex sua natura ad eam directo, & ordinato, atq;atque ita hanc illationem ex diuo Thom. deduxit eruditissmè Caiet. d. q. 69. artic. 4. vers. ad octauam dubitationem: licet contrarium adserat Io. Maior. d. q. 22. col. 3. Quo fit, vt quamuis vti abstinentia ciborum ad effectum pium religionis gratia, non animaduerso, quòd ex ea sequatur diminutio vitæ corporalis, nullum sit peccatum: comperto verò hoc damno, sed pręuia pietatis causa, peccatum sit veniale, vti explicat Caiet. 2. 2. q. 146. art. 1. dicens, hanc abstinentiam mortale crimen esse, modo nullo pietatis respectu fiat, & ea vsus animaduertat excessum, & ex hoc sibi diminui vitam: tamen proculdubio mortale crimen erit, nullis vti cibis, inediaq́,inediaque opprimi, & si id pietatis gratia fiat. Aduertendum tamen est, non teneri quem vti cibis delicatioribus, aut selectis, salubrioribúsue ad effectum prolongandi vitam: licet teneatur vti cibis ad vitę conseruationem naturaliter productis: quod Ab. sensit in c. si verò. de iureiur. cui adde Maior. in 4. dist. 38. q. 24. post Tho. ibi. Hadrianum quodlibet. 1. artic. 3. ad nonum. & Gersonem in tract. de abstinentia CarthusiensiũCarthusiensium à carnib.

Quintò, probat̃probatur ex his, iustè vel iniquè damnatũdamnatum ad mortem, posse sine peccato ascendere furcam: nam quamuis ex hoc sequatur mors, non tamen sequitur immediatè, & directè: & ideo non dicetur hic seipsum occidere: poteritq́ue hunc actum facere sponte, vt iudici pareat: & quia cogetur nihilominus facere, sicut & martyres potuerunt colla percutientibus summittere, vt Hieronymus inquit in d. cap. non est nostrum.

Sextò, eadem ratione captus in carceribus iustè ꝓpro crimine mortis pœna digno, vel ad eam pœnam æquissimè damnatus, poterit etiam data fugiendi opportunitate in carcere manere, nec fugere tenetur: sicuti in specie not. Io. Maior. d. q. 69. artic. 4. in interpretatione verborum diui Thomæ, & probatur: nam actus hic non est ad mortem ex sua natura ordinatus, nec immediatus: & ideo licet sit periculosus, & ex eo verisimiliter mors expectetur, poterit nihilominus fieri ex ea causa, vt delicti fiat satis factio Reipub. eiusq́;eiusque punitio sit in aliorum exemplum, vt à similibus abstineant sceleribus.

Septimò, his animaduersis opinamur, iniquè damnatum ad mortem debere omninò, si possit fugere, alioquisi is in carcere manserit, peccabit profectò, maxima vsus temeritate, nulla quidem ex causa iusta, agens id, ex quo licet indirectè, & mediatè mors sequatur, eritq́ue temeritas ista fortasse mortale crimen, in quo maximè est aduertendum.

Octauò, ex præmissis deducitur mens, & intentio diui Tho. in prædicta responsione ad secundum. is enim scribit similia esse quenquam damnari ad gladij mortem, & quod fame pereat, in hunc, vt ipse intelligo sensum, vt sicuti damnatus vt gladio pereat, non tenetur, nec damnatus censetur, vt actum aliquem, ex quo mors sequatur, ipse agat: sed vt patiatur mortem, ita damnatus, vt fame pereat non est damnat9damnatus, vt is aliquid agat, ex quo sequatur mors, sed patiatur sibi non ministrari alimenta. Sed ex hoc non censet S. Doctor, æqualia esse huic damnato, non sumere cibum sibi oblatum, & à carcere non fugere, cum isthæc duo ex præmisso discrimine differant penitus, siquidem prior actus ad mortem ex sua vitendit directè, non sic posterior, atq;atque hoc ipsum est, quod forsan sub obscurè loquutus exprimere voluit Caietanus.

Nonò, subinde aperitur, non statim mortalis criminis damnandos esse duces belli, militésue, qui vt victoria potiantur, se maximo committunt prælij & conflictus periculo, ex quo certior est mors, quàm eius euasio. Nam & hi nequaquam actum exercent ad propriam eorum occisionem ordinatum, sed eò directum, vt hostes vincantur, quamuis omnino periculosum. cum morti sat certò imminenti seipsos exponant. Sic Eleazarus vir fortissimus á peccato defendendus est, namq;namque is, cum supereminentem cæteris Elephantem lorica vestitum regia aduerteret, arbitratus, quòd in eo esset Rex, cursu concito in medium regionis se proripuit, & abiecto clypeo vtraq;vtraque manu interficiebat bestiābestiam, atq;atque intrauit sub ea, & subiecto gladio interemit eam, itaq;itaque cadens bestia oppressit Eleazarum, & mortuus est, vt scribitur Machab. 1. |

p. 23

c. 6. & apud Iosephum lib. Antiquitatum. 12. c. 14. & lib. 1. de bello Iudaico, c. 1. Sicq;Sicque Eleazarum miris laudibus effert Ambrosius lib. 1. de offic. c. 40. Imò & si quis, vt ab aliqua oppressione liberetur, fug ens seipsum periculo mortis imminenti commiserit, & tandem perierit, non est peccati mortalis reus: quippe qui præter intentionem mortem obierit, potius cogitans de fuga ab stupro, aliáue oppressione tyranni, quàm de propria morte, quæ ei ex actu ad eam propria vi, & natura minimè ordinato contigerit, & id probatur ex eleganti tex. in c. ex parte. in 2. de sepultur.

Decimò, vt ad propriam quæstionem respondeamus, omnibus his præuisis opinamur, iustè captum, & ad mortem damnatum, qui à carcere remittitur præstito iuramento, vel fide simplici data, se rediturum, omninò teneri sub periurij, vel violatæ fidei reatu ad carcerem redire, quemadmodũquemadmodum docuerunt hi, quos paulò antè citauimus in initio huius vltimæ quæstionis, vers. cæterum. ad comprobationem glo. in d. Cle. pastoralis.

In secunda propositæ quæstionis specie illud apud omnes constare video, communiterq́;communiterque receptum est, iniustè captum posse absq;absque vlla peccati labe à carceribus fugere, data sibi fugiendi opportunitate, quod notatur in l. vis eius. C. de probatio. Quòd si iustè captus sit, damnatúsue ad mortem, aut aliam corporis pœnam, idem esse dicendum colligo ex Ancha. & Imol. in d. Cle. pastoralis. Thom. & Caiet. d. q. 69. art. 4. Driedone d. pag. 226. de Libert. Christ. Archid. in c. cùm homo. 23. q. v. non vlla lege tenetur in carcere manere, nec agere quidquam, ex quo sibi sequatur mors, sed tantum à iudice illatam mortem pati, & in ferenti non resistere. facit text. insignis in l. 1. ff. de bonis eor. qui sibi mortem consci. vbi Bart. hanc opinionem ex eo probare videtur, cui similis est in c. innocens. 22. q. 4. idem tenet Ioan. Maior. d. q. 22. col. 1. Sed contrariam sententiam expressim adserunt Bart. in l. relegati. ff. de pœnis. Ab. in c. de test. cog. & in c. sicut. in 3. de iureiur. optima gl. communiter recepta in c. ius gentium. verb. seruitutes. dist. 1. dicens, peccare captum in bello iusto, & ex hoc effectum capientis seruum, si à domino fugerit. verùm hęc glos. parum suffragatur, quippe quæ loquatur in eo, qui fugiendo sui ipsius furtum committit. l. 1. C. de ser. fugi. c. si quis seruum. 17. q. 4. cùm is bello iusto captus, & effectus seruus capientis, nullam habeat facultatem priuandi dominũdominum in re ꝓpriapropria, & sic seipso. vnde sicut tenet̃tenetur seruus vero domino seruire, ita tenetur ab eo non fugere, quòd si fugerit, peccat mortaliter, & redire ad dominum, quem re sua priuauit, omnino tenetur. Ex hoc tamen non arbitror, illicitum esse capto ab hostibus, etiam bello iusto, à confinib. hostiũhostium fugere, & ad patriam redire: imò hoc licere ꝓbatprobat rex. rectè intellect 9 in l. nihil interest. & ibi gl. ff. de captiuis. dum verò captus in bello iusto intra hostium confinia commoratur, cùm eo tempore hostis seruus sit, & sub eius dominio iure seruitutis, ab eo fugere, & intra hostium confinia vagari illicitum erit, & sic intelligo opinionem glos. in d. c. ius gentium. Non sic eadem ratio militat in fugiente à iudice, vel à carceribus. nam licet iustè fuerit captus, pro crimine verè ab eo commisso: iudex tamen dominus ipsius non est, nec vt iudex, nec vt priuatus, nec Respub. ob scelera quenq̃quenquam regulariter seruum facit, nec in eum iure seruitutis vtitur: vnde apud me verior est prior sententia, cui etiam subscripserunt Stephanus, & Ant. in dicta Clemen. pastoralis. vt nuncupatim eos ibi citat Ioan. ab Imol. Nec est recipienda distinctio Felin. in c. 1. de const. nu. 43. dicentis, priorem opinionem procedere, vbi captus iustè post fugam potest absq;absque reditu satisfacere his, ad quorum petitionem fuit captus, nempe pro furto, pro damno illato, quod æstimari potest pecunia, posteriorem verò, vbi fugiens aliter quàm redeundo, & se submittendo pœnæ satisfacere non potest Reipub. quia captus est pro homicidio, pro alioúe delicto publico. Seclusa etenim hac differentia, tenenda est opinio diui Th. qui etiam in secundo distinctionis membro speciatim loquitur.

Tertia species maiorem difficultatem habet, an scilicet capto, mortis condemnationem, & executionem timenti liceat à carceribus fugere, quoties ex eius fuga custodi commentariensi damnum imminet, vel fractis carceribus, vel occidendo custodes ipsos. Et profectò cùm captus à carcere fugere potest sine custodis occisione, aliáue corporali iniuria, & sine carceris effractione, mihi admodum probabile, imò certum videtur, tunc ei licitam esse fugam. Nec quidquam refert, quod commentariensis patietur damnum, nam id patitur ex sua culpa, & negligentia, cùm oscitanter carcerem custodierit: & ideo hoc damnum fugienti non imputabitur, qui etiam iustè captus operam dedit rei licitæ. potuit siquidem fugere, nec tenebatur manere in carcere: & ideo quidquid ex hoc sequatur ex accidenti, non est ad fugientis culpam referendum, quod expressim asserit Caiet. d. q. 68. articul. 3. versicul. ad primam dubitationem. imò hanc fugam non esse à iudice puniendam, ipse vere, ni fallor, existimo ex dict. l. 1. ff. de bonis eorum. vbi Bar. scribit, nihil esse fugienti imputandum, cùm iustè mortem timuerit, nec ex ea fuga esse præsumendum, ipsum fugientem deliquisse, quod etiam notat Lucas de Penna in l. si coloni. C. de agric. & censit. li. 11. |

p. 24

tradunt Doct. in materia fugæ. in l. admonendi ff. de iureiuran. & in c. nullus. de præsumptio. licet ex fuga delicti suspicio oriatur quandoq;quandoque maior, quandoq;quandoque minor ex occurrentib. qualitatibus, quod alibi opportunius tractabitur. facit ad hoc, quod notant Guliel. à Cruneo, Iacob. Butri. & Alber. in l. succurritur. ff. ex quibus caus. maio. Ang. in l. verum. ff. de furtis. Paris de Puteo in Tracta. syndicatus. c. qualiter autem probabitur contra commentariensem. fol. 31. dicentes, quod fugiens à carcere videns ostium apertum non punitur, vt effractor carceris, sed vt euasor, nempe arbitrio iudicis, & mitius l. 1. ff. de effractor. idem Præposi. in dicto c. ius gentium, num. 10. Quibus adstipulatur illud Alcibiadis, quod Plutarchus inter apophthegmata retulit. is enim dicebat: in capitali causa satius esse fugere, quàm iudicis iudicium expectare, in quo nec matri ipse fideret: atq;atque ita censeo respondendum esse in hac quæst. contra Ioan. Maior, distinct. 15, q. 22. col. 2. qui tenuit, non licere capto iustè fugere ad euadendam mortis pœnam. vbi ex ea fuga custodi damnum sequeretur, ex eo, quòd iudex eum puniet pro neglecta carceris custodia.

Quòd si iniquè damnatus ad mortem aliter non valeat euadere iniquam condemnationẽcondemnationem, quàm

12

*effringendo carcerem, & rumpendo vincula, poterit sine peccato carcerem frangere, & vincula rumpere, nec ex hoc ei imputabitur, quidquid sequurum fuerit: licet enim iniquis principibus, iniquis iudicibus, & iniquę sententiæ resistere, cum aliter mors euitari nequit, sicuti ipse colligo ex Thoma d. q. 69. art. 4. Archid. in c. cùm homo. 23. q. 5. Alexand. in l. 1. §. item si quis. ff. ne quis eum, qui in ius voc. Din. in regul. quod quis. de regu. iur. in 6. notatur in l. ꝓhibitumprohibitum. & in l. defensionis facultas. C. de iure fisci. lib. x. latè Chassanæ. in consuetu. Bur

13

*gund. Rubr. 1. §. 7. versic. notanter. num. 3. Ex quo infert. Lucas de Penna in dicta l. prohibitum iniustè damnatum ad mortem, qui aliter euadere non potest iniquam pœnam, licitè posse custodes carceris occidere: sequitur eum Paris à Puteo in tracta. syndica. c. resistentia. fol. 9. num, 21. Cui & Hippolytus consentit in l. 1. in principio. ff. de quæst. nume. 28. licet idem Paris de hoc dubitauerit eodem tracta. c. si iudex processit ad capturam. folio 28. Ego sanè hanc opinionem Lucæ de Penna dubiam esse censeo, &, ni fallor, falsam, vbi iudex iuxta iuris ordinem, allegata & probata, ad mortem aliquem damnauerit, qui verè innocens est. non enim credo, licere huic condemnato, vt morte me uadat, iudicem verè innocentem custodes omninò inculpatos occidere: alioqui si iudex tyrannicè ex certa scientia eum innocentem damnauerit, vera forsan erit opinio, quam Lucas à Penna, Paris & Hippolyt. profitentur. Et hoc ipsum Thomas dicto art. 4. Archid. in dictoc. cùm homo. & ipse Lucas probare videntur, dum scribunt, non licere cuiquam etiam iniquè damnato iudici, seu publicæ potestati resistere, vbi ex eo maximum scandalum, maximáue perturbatio sequeretur. Sed ꝙquod obsecro maius scandalum, quàm iudicem innocentem, qui iuxta sanctiss imas leges iudicauit à priuato homine occidi? Ex quib. etiam id constat, in iustè damnatum, captúmue, qui aliter non potest, nec sperat euadere iniquam condemnationem, non esse puniendũpuniendum pœna effracti carceris, quamuis eum fregerit, vinculaq;vinculaque disruperit. Imò si innocens iniustè captus hoc fecerit dubius de innocentiæ tutela, nedũnedum certus se mortem, aut pœnam aliter effugere non posse: meo iudicio non ordinaria, sed mitiori pœna carceris effracti punietur ex l. 1. ff. de bonis eorum, qui sibi mortem consci. vbi Bartol. dixit, iustè hunc timere mortem. Is autem qui iustè captus est, mortisq́;mortisque pœnam dignè passurus, procul dubio non potest, nec ei licet custodes occidere, eosúe alio damno corporali afficere, quod post omnes alios hanc quæstionem tractantes, & Thomam ibi Caieta. dicto articulo 4. fatetur.

14

*sed an possit, vt à morte fugiat, effringere carcerem, vinculaq́;vinculaque disrumpere: & Henricus à Gandauo quolibeto 9. articulo 25. Ioan. Maior dicta quæstio. 21 adserunt, ei hoc non licere: idq́;idque iuris vtriusq;vtriusque Doctores non negabunt ob leges hoc de crimine seuerissimas. Sed Caieta. ipse contrarium pluribus rationibus conatur defendere d. art. 3. & 4. quasi hoc non sit iudici resistere, nec ei vim inferre, sed tantum à morte fugere, ꝙquod licitum est omnino, quamuis mors iustè sit inferenda, vt superius ostendimus. Quamobrem tria in huius quæstionis responsione proponam. Primum ex ipso Caiet. constare, hunc effringentem carcerem, vinculaq́;vinculaque disrumpentem, omninò teneri ad restitutiōemrestitutionem damni, quod in effractione carceris & vinculorum dederit, vt tandem pretium vinculorum, ruptiq́;ruptique carceris teneatur resarcire. Secundò, eadem ratione apparet, hunc carceris effractorem etiam teneri ad restitutionem damni, quod Reipub. vel priuatis illatum fuerit ex ea effractione, cum alij pro criminibus æréue alieno captià carcere fugerint. Tertiò, ipse potius Henrico Gandauensi & Maiori quàm Caietano accederem in hoc dubio ex pluribus rationibus, sed potissimum, quod videam hunc carceris effractorem pœna mortis, vel saltem capitali ex ea effractione puniri. l. 1. ff. de effract. l. milites. §. eius. ff. de re milit. l. in eos. ff. de custo. reor. & tamen si ei liceret sine culpa carcerem effringere, nulla ratione posset ea puni|

p. 25

tio defendi, si quidem corporalis pœna, & maximè mortis, vel capitalis sine culpa cuiquam iustè inferri nequit, igitur si prædicta punitio iusta est, vt ipse opinor, crimen & culpam præmittit in ipsa carceris effractione. Prætereà, si licuisset huic iustè capto carcerem effringere, nōnon teneretur de damno ex ea effractione sequuto, ita enim idem Caieta. paulò antè colligebat in iustè captum & fugientem non teneri de damno ex ea fuga sequuto, cùm operam dederit rei licitæ, & fugere potuerit. His verò duo addenda sunt. Primùm, quòd vbi diximus licitam esse fugam, cooperantes fugienti, nullam culpam, nullúmue delictum commisêre ex natura actus, licet ex accidẽtiaccidenti possint delinquere, vel quia statui, vel officio, quod in Republica gerunt, hæc cooperatio repugnat, ita eleganter Caiet. dict. q. 69. artic. 4. Secundò animaduertendum est ex eodem Caiet. dict. arti. 4. versi. ad secundam dubitationem, capto iustè, nequaquānequaquam licere à carceribus fugere, etiam si id agere possit absq;absque effractione, vbi iudex eum condemnauerit ad ipsius carceris pœnam temporariam, vel perpetuam, hæc enim pœna eam conditionem habet, vt alterius quàm puniri exequutione minimè indigeat, isq́;isque damnatus censeatur ad eam propria cooperatione subeundam, & ideo eam subire tenetur etiam in animæ iudicio, sicuti idem est de pœna exilij & similibus, quod ipse Caietan. docet. & Ioan. Driedo. de libert Christ. pagina 226. Non oberit quod Angel. scribit in l. in eos. ff. de custod. reorum. quem refert & sequitur Paris à Puteo de syndicatu. capitul. qualiter autem probabitur. folio 31. dicens, damnatum ad carcerem temporalem pro pœna criminis, tutè & absque metu pœnæ à iudice sibi indictæ, si à carcere eo tempore discesserit, posse à carceribus fugere, eò quòd ea pœna iniqua fuerit. Nam Caietani sententia vera est, vbi à iudice carceris pœna per sententiam pro aliquo crimine iustè indicitur, quòd iure canonico regulariter licet, & iure Cæsarum quandoq;quandoque ex notatis in c. quamuis. de pœnis. in 6. & in l. aut damna. §. solent. ff. de pœnis. & l. 1. C. de custod. reorum.

Quartò, ex principali huius capitis themate, & eius resolutione quibusdam visum est, posse quemquam rem propriāpropriam à non domino tyrannicè occupatam, quamq́;quamque apud iudicem, vel ex

15

*defectu probationum, vel aliâs obtinere non potest, propria authoritate, sine peccati reatu surripere, quod gloss. not. in c. ius gentium. 1. distinct. argumen. text. in l. ait prætor. §. si debitorem. ff. de his, quæ in fraudem credit. l. generali. C. de decurio. lib. 10. & eius quod notatur in l. nullus. C. de Iudæ. id tamen intelligendum est, vt dixi, quando nullo pacto iuridicè apud iudicem poterit rem propriam obtinere. Item modò hæc rei propriæ occupatio fiat sine scandalo, absq;absque læsione propriæ famæ, vel alterius, his etenim duabus conditionibus prædicta opinio iure optimo in animæ iudicio, nam de hoc agimus, erit recipienda, quemadmodum docent Innocent. Ioan. Andræ. Abb. Imol. Card. Ancha. in c. olim. in 1. de restit. spolia. Paul. Castren. consi. 399. volu. 1. incipiente, prius quàm iura fierent. Alex. consi. 135. lib. 1. col. 1. Ias. in l. 1. nume. 7. C. de testamen. Anto. Rube. consi. 13. numero 8. Felin. in c. quoniam. de simo. nume. 13. Præposi. in dicto c. ius gentium. expressius cæteris Florentinus 2. part. titu. 1. c. 14. §. 5. Syluest. verb. furtum. q. 13. Conrad. de contractibus. q. 32. conclu. 2. & q. 42. itidem consi. 2. Caiet. 22. q. 66. articu. 5. & 8. ad finem. Io. à Medina de restit. q. 11. Adria. quolibeto 6. articu. 1. ad finem. Almain. in quarto senten. distinct. 15. quæstio. 2. post Palud. ibi q. 2. articu. 2. & Gabriel q. 2. ex quo inferuntur sequentia.

Primùm, hanc acceptionem rei propriæ ab alio iniustè occupatæ, non posse licitè fieri, vbi adsit copia iudicis, sitq́;sitque facultas eam repetendi coram eo seruato iuris ordine. peccat enim is, qui sibi priuato vsurpat, contra communem iustitiam & Reipublicæ ordinem, propriæ rei iudicium. Thomas dicto artic. 5. ad tertium. quẽquem passim cæteri paulò antè nominati sequuntur. nec tamen ex hoc quòd contra iuris ordinem mendacio, vel calumnia aut scandalo rem propriam quis adquisierit, oritur obligatio ad restitutionem, cùm res per eum ablata propria sit, nec in ea ius alter habeat, tametsi non seruato iuris ordine nequiter eam habuerit, quod ipse Thomas fatetur, atq;atque ita contra Innocent. in dicto cap. olim. probant ibidem Ioan. Andræ. Abb. & alij, quibus Maior accedit in 4. distinct. 14. q. 21. ad finem. Et patet attenta restitutionis radice, quam alibi ex iuris naturalis, diuini & humani principijs trademus. Non me fallit Alex. dict. consi. 135. ex Paulo Castrensi d. consi. 399. adnotasse, etiam data copia iudicis, posse quempiam rem propriam ab alio iniustè possessam propria authoritate surripere. Sed nec hoc Alexandro placet, nec ex Paulo CastrẽsiCastrensi expressim colligitur, & prætereà communi opinioni contrariũcontrarium est, licet Catellia. Cotta dictione, dolum bonum, idem tribuat Innocentio in dict. cap. olim.

Secundò patet, minimè licitam esse hanc propriæ rei occupationem, cùm alteri violentiæ & iniuriæ nequaquam participi, ex hoc damnum sequitur, vt puta vxori, vel famulo, vel depositario ipsius possidentis, tenetur sanè qui rem propriam occultè accepit his satisfacere, quod prædicti Doctores fatentur, & in specie notat Thomas dict art. 5. ad tertium.

Tertiò hinc deducitur, debere omninò hunc, qui |

p. 26

rem propriam ita habuit, præcauere, ne vel ipse iniquus possessor ductus saniori consilio, vel eius hæredes, ipsi, qui iam propriam rem adquisiuit, eius æstimationem pro satisfactione damni iterum restituant, sponte vel à iudice coacti, probationibus postmodũpostmodum emergentibus, quæ prius defecerant, quod Caiet. dict. art. 5. in specie adnotauit.

Quartò, eodem iure licitum esse videtur ei, qui debitam sibi pecuniam, aut rem quampiam non potest à debitore consequi, æquiualentem rem, vel quantitatem ab eo surripere, sicuti expressè notant Inno. & Card. in dict. cap. olim. Conrad. dict. conclus. 2. Alex. dict. consil. 135. Syluest. dict. q. 13. Medina dict. quæstio 11. Almain. post alios, quæst. 2. quorum opinio communis est. Cauendum tamen est, ne quis periurio mendacióue vtatur ad hoc obtinendum, hoc enim illicitum esse constat.

Quintò, vt hoc obiter adnotemus, non placet mihi, quod Floria. in l. si seruus. col. 2. ff. ad l. aquili. scribit dicens, posse dominum alicuius rei, cùm aliter eam assequi non valeat ab iniquo possessore, ipsam rem propria authoritate capere, etiamsi ex hoc sequatur mors ipsius iniusti detentoris, hoc etenim dubium est apud me ob ea, quæ diximus, & pendet à responsione & resolutione quæstionis illius, qua tradi solet, num liceat furem occidere pro consequenda re, quam furto abstulerit? quod alibi latiùs tractabitur.

Postremò, pro huius capitis coronide expendere libet, liceátne iudici vti simulatione aliqua, vt à

16

*reo actoréue veritatem rei apud ipsum dubiæ extorqueat. Et sanè notissimum est illud Solomonis quod scribitur 3. Reg. c. 3. & refertur in rub. de præsumpt. cap. afferte. Simulauit siquidem Solomon infantis viui diuisionem iuri naturali & diuino contrariam, non quòd eam exequi vellet vir sapientissimus, sed vt veritatem rei incertæ ex coniectura maternæ dilectionis, quæ esset vera illius mater deprehenderet. Sic Claudius Cæsar, matrem negantem quendam iuuenẽiuuenem, qui verè eius filius erat, proprium filiũfilium esse, coëgit ad confessionem veritatis, indicto ei cũcum ipso iuuene matrimonio, vti commemorat Tranquillus in Claudio, c. 15. Carolus item magnus, certus, quòd vel pater, vel filius, quos captos detinebat, quendam occidisset, incertus tamen vter eorum, iussit vtrunque suspendi, at cùm pater, qui verè deliquerat, nullam videret redemptionis spem, fassus est, & agnouit propriam culpam, & ita filium innocentem ab imminenti supplicio liberauit, authoribus Andræa Isernia in cap. 1. §. publici latrones. de pace tenend. & eius viola. Ias. in l. si is, qui pro emptore. ff. de vsu. cap. nu. 172. Barbat. in l. acutissimi. col. 23. C. de fideicom. & eodem in cap. 1. col. 2. de commodato. Catelli Cotta dictione, dolum. Andræ. Tiraq. in l. si vnquam. C. de reuocand. donat. in princ. nume. 8. quo in loco memoriæ lapsu hoc tribuit Carolo Secundo, qui alter est à Carolo Magno, cui omnes alij hoc adscripsêre. vnde videtur iudicem posse aliquid simulare causa veritatis indagandæ, quod notant Abb. & Doct. communiter in d. cap. afferte. optimus text. in c. vtilem. 22. q. 2. similiter ex hoc oritur controuersia, vtrùm iudex possit delatum de crimine, ad pœnam damnare ex sola confessione, quam ab ea promissa criminis impunitate extorsit. Et iure id permissum iudici esse, absq;absque vllo peccato, adserunt Archid. in dicto cap. vtilem. Domi. post Archi. in cap. nos in quenquam. 2. q. 1. Felin. in dicto cap. afferte. idem in cap. accedens. in 2. vt lit. nōnon contesta. 2. col. Paris à Puteo de syndicatu. cap. saluus conductus. fol. 95. & cap. de tortura. versic. & aduertendum est. fol. 107. col. 4. Cinus in l. præsenti. C. de his, qui ad eccles. confes Catelli. Cotta dictione, dolũdolum bonum. Nam isthæc promissio pernitiosa est Reipublicæ, & ideo iudex eam seruare non tenetur. Rursus è contrario fit ratio fortis, hæc enim confessio, ex qua sola punitio delicti sequitur, extorta fuit à iudice per dolum, igitur non est ad condemnationem ex seipsa sufficiens text. in cap. sanè, de renunciat. credidit equidem reus iudicem fidem ei seruaturum, & ea fiducia confitetur crimen, quod forsan non commisit, vt tandem à carceribus, quibus opprimitur, liberetur. vnde ex hac cōfessioneconfessione, reum minimè puniendum esse, nisi spe promissionis frustratus, in ea perseueret, tenẽttenent eleganter Ioan. Imola. consi. 109. Dec. in l. ea est natura. ff. de regu. iur. in fine. & in l. vnica. C. de senten. quæ pro eo quod interest. nu. 25. Hippo. in l. 1. quæstion. nume. 15. ff. de quæst. & in sing 177. & 201. Alciat. in l. natura cauillationis. ff. de verb. signific. Thomas Grammaticus. q. 3. post decisiones. Fortuni. in l. conuentionum. ff. de pact. col. 4 & ibi expressius Franciscus Duarenus, col. 3. Iacob. à bello, visu in pract. crimi. tit. de quæstionib. nu. 140. Sed & ipse, cùm criminis reus confessionem ita extortam reuocauerit, absq;absque dubio censeo, non posse nec debere ex ea damnari, et ita veriorẽveriorem esse hanc vltimam opinionem, quod placet Paridi à Puteo de Syndicat. cap. de tortura. versi. sequitur quæstio quotidiana. fol. 120. colum. 1. Quòd si in ea confessione frustratus spe promissionis perseuerauerit, damnari poterit ex mẽtemente omnium, qui quæstionem istam tractauêre. In eo tamen casu, quo nec confessionem reuocauerit, nec in ea perseuerauerit, sciens se frustratum iudicis promissione, opinor temerarium esse, & à rectitudine iustitiæ alienũalienum, eũeum pœna ordinaria criminis punire, tametsi iudex qui hoc fecerit, |

p. 27

tot doctorum virotum authoritate fretus, non erit acriter increpandus, nec pœna malè iudicantis puniendus. Pœna autem arbitraria, & mitiori reum ipsum ex hac confessione puniri, fortassis expedit Reipublicæ. verùm, si contigerit præter hanc rei confessionem aliquot adesse coniecturas, indicia aut præsumptiones commissi ab eo criminis, non erit à iure deuium, eum pœna etiam ordinaria puniri, cùm his coniecturis maxima illa accesserit, quòd ipse crimen fassus est, nec eam confessionem comperta iam iudicis simulatione reuocauerit. cauendum tamen est ab his simulationibus, quæ non solent in optimam partem cedere, sicuti prædicti Doctores frequentissimè admonent. Quòd verò dicitur, hanc iudicis promissionem non esse ab eo seruandam, cùm sit ac tendat in perniciem Reipublicæ, culus vtilitati conuenit delicta puniri, tunc demum verum est, vbi de delicto & crimine recto iuris tramite constat, vt in Authent. de mandat. princ. §. neq;. & præter alios tradit. Fortuni. in l. conuentionum. col. 4. ff. de pact. in quæstione illa, an iudex, qui promissa impunitate criminis, coegit à loco sacro discedere, & secum ire delinquentẽdelinquentem, teneatur ei fidem seruare, quod Cynus tractat in l. præsenti. C. de his, qui ad eccl. conf. scribens iudicem nec debere, nec teneri hanc promissionem seruare, si delinquens iure poterat ab ecclesia extrahi, & id ab alijs cōmunitercommuniter receptum est, quibus & Fortuni. accedit, existimāsexistimans secus esse, si iudex nōnon promisisset criminis impunitatem, quam promittere non potuit, & promittendo peccauit, sed promisit delinquentẽdelinquentem restituturũrestituturum ecclesiæ, si ab ea exiret, secumq́;secumque pergeret, fortassis, vt ab eo seriem rei gestæ inquireret. Nam in hac specie censet Fortunius iudicem teneri, hunc criminis reum, qui ab ecclesia iure extrahi poterat eidem ecclesiæ restituere, quod mihi dubium videtur, etsi maximis rationibus probari possit.

Covarrubias ...: Opera Omnia

An liceat iustè litiganti, aduersarium fallacijs dolisue impetere.

SVMMARIVM.