Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

CAPVT XI.

PLERISQVE in locis staturo cauetur, & lege Regia cautũcautum est, quòd instrumenta publica ita paratam habent exequutionem, vt absque iudiciorum ordinarijs solennitatibus, dilationibus, & libellorum formulis, captis statim pignoribus, & publica subhastatione venditis exequutioni mandentur. Regia l. 4. & 5. titul. 8. libro tertio. ordina. & l. 64. Tauri. nisi debitor intra decem dies à die, quo ipse à iudice petierit, captionem pignorum, causa exequutionis præmissam, & mandato iudicis factam reuocari, aliquid allegauerit & probauerit, quod legitimè vltimam pignorum captorum venditionem impediat, sicuti eisdem legibus expressum est. Ad quarum praxim dubium est, quid agendum sit de instrumẽtisinstrumentis publicis, ex quibus apparet, promissum fuisse interesse damnorum, seu expensarum restitutionem, vel aliud, quod certa quantitate, nec liquidum nec definitum est. Nam Bartol. in l. prima. numero 17. ff. de legat. 2. existimat,

1

*etiam in hac specie legibus, & statutis locum fore, & hæc instrumenta statim esse tradenda |

p. 250

exequutioni, cùm in ipso etiam summario iudicio facilimè, quod modò incertum apparet, liquidum & certum fieri possit. Probat hoc ex eadem l. 1. vbi obligatio præsens censetur absq;absque die, & conditione, tametsi eius quantitas in arbitrium alterius, & eius definitionem conferarur. Ad idem est optimus tex. in l. 1. C. de senten. quæ sine cer. quantitat. profer. qui probat, eam dici certam sententiam, quæ condemnat aliquem ad vsuras, interesse: quod liquidum non est. Sic & in vniuersalibus iudicijs sententia certa pronunciatur, vniuersalis tamen, & in exequutione tractatur de certa quantitate, certisúe rebus definiendis. glos. communiter recepta in l. 1. ff. de edendo. quo in loco. Bart. num. 8. Paul. Cast. num. 9. Fulgo. numer. 6. & Roma. 4. idem Barto. in l. 2. C. de sent. quæ sine cert. quantitat. eandem opinionem probant. text. optimus & ibi Bar. in l. defensionis facultas. C. de iure fisci. lib. 10. idem Bart. in l. 1. ff. iud. sol. vlt. col. Roma. consi. 76. colu. 2. ad idem est locus iurisconsulti in l. minor vigintiquinque annis, cui fideicommissum. ff. de minori. Item sententia plerunque fertur in iudiciis generalibus, qua reus damnatur ad reddendam administrationem tutelæ. l. 2. C. de iudi. & tamen in exequutione huius sententiæ tractatur de rationibus dandis, & liquida quantitate definienda, ad cuius solutionem reus cogatur per exequutionem, quemadmodum communiter omnium sententijs probatum est in dicta l. 1. & in d. l. 2. & in forensi praxi frequentissimè seruatum: tandem opinionem Bartoli fatetur communem esse Iason in d. l. 1. ff. de edend. nu. 33. & nu. 31.

Contraria opinio pluribus authoritatibus, & rationibus instrui potest: & prima quòd Regia lex expressim exigit, certam quantitatem definitam fuisse in instrumentis, vt fiat summaria exequutio, quod patet in dicta l. 5. Secundò ex eo quod nihil iure peti potest, donec exploratũexploratum sit quid debeatur. l. hoc iure. ff. de verbo. obliga. idem probat text. in l. perinde. §. notandum. ff. ad l. Aquil. l. vlt. C. de compensat. ad idem text. in l. hæc autẽautem. §. nōnon defendi. ff. ex qui. cau. in pos. eatur. Et prætereà, si instrumentum non liquidum mandetur exequutioni, dato præcepto solutionis, aut captis pignoribus, & reus nihil aduersus instrumentum intra diem à lege definitam allegauerit, nec probauerit, contingeret planè, exequutionem ipsam omnino finiri: nōdumnondum ipsius instrumenti quantitate ad certitudinem redacta, quod est satis contrarium iuri, & rationi, qua argumentatione vtitur aduersus Bar. Soci. consi. 89. lib. 3. colum. 2. vbi communem opinionem reprobat post Bal. in l. vl. C. de compens. & in l. 2. C. de exeq. rei iudic. Soc. cons. 51. lib. 1. col. 3. Aret. consi. 21. dubio 3. & consi. 32. dubio 1. Bald. & Cuma. in l. 1. ff. de legat. 2. Bald. in l. cũcum testamento. in fin. C. de testa. manumis. Bar. in d. l. perinde. §. notandum. Alex. consil. 188. lib. 2. & Ias. in d. l. 1. nu. 31. ff. de eden. & Rebuffus super Regias constitutiones tract. de literis oblig. art. 1. gl. 9. nu. 8. Ex quibus satis dubia redditur Bart. sententia, cuius interpretatio & verus sensus diligenter est examinandus, vt planè constet, an Bar. ipse cōtrariascontrarias hac in re opiniones scripserit, & quid in praxi agendum sit.

In summa instrumenti non liquidi exequutio petitur, & fieri potest in hunc sanè sensum, vt summario iudicio citato reo ipso: prius ad liquidāliquidam quantitatem deducatur ipsius contractus incertitudo, ac demum hoc acto legitimis probationibus vtrinque productis, fiat exequutio, deturq́ue mandatum à iudice de capiendis pignoribus ad venditionem, aut ipsomet reo ad carceres ducendo in bonorum subsidium, ita tandem, vt ante hanc summariam quantitatis definitionem præceptum hoc nec detur, nec reus ipse, nec bona capiantur. Nullibi enim iure probatur, posse à iudice exequente pignora capi, nec condemnatum in carcerem pro solutione duci, nisi constet, quid soluere reus teneatur. huius sententiæ authores sunt Bartol. in dicta l. proinde. per textum ibi. ff. ad legem Aquil. §. notandum. idem eleganter in l. prima. column. vltima. ff. iud. solui. Bald. in l. secunda. numero nono. C. de exequut. rei iudicat. Alexand. in l. 1. ff. de legat. 2. numero 13. Aretin. dicto consil. 21. dubio. 3. Ias. in dicta l. 1. nu. 32. ff. de eden. Soci. in d. cons. 89. li. 3. col. 2. expressim Roder. Xuares in rep. l. post rẽrem. ff. de re iu. 4. lim. ad l. RegiāRegiam. dicens, ex hoc quod prius, quàm exequutio fiat à iudice, petet actor, vt reus cogatur interrogationibus respondere ad definiendam, & probandam liquidāliquidam contractus quantitatẽquantitatem. Quin imò hanc opi. deduci à Bar. in d. l. 1. ff. de eden. & in l. 1. ff. de lega. 1. & his, qui eum sequuntur, constat, quia ipsi censent, in iudicio exequutionis absq;absque litis contestatione, libello, testium publicatione & alijs solennitatibus ad liquidum deducendam ipsius contractus quantitatẽquantitatem, vt appareat, ad quam vsque quantitatem sint pignora capiẽdacapienda, & subhastatione publica vendenda. Alioqui absurdum esset, dari à iudice mandatum de capiendis pignoribus pro incerta quantitate, nec id posset vllo iure defendi. inde Bart. & qui eius opinioni subscripsêre probationem adsumune ex gl. in d. l. 1. ff. de eden. versicu. vt perinde. quæ scripsit, sententiam super iudicio vniuersali incertam valere, quia in iudicio exequutionis poterit ad certitudinem reduci, & tamen apertissimum est, lata sententia in iudicio vniuersali, non posse exequutionem actu fieri captis pignoribus, donec certum sit, quid ex ea sententia debeatur. Atque ita passim fit apud Suprema Regni tribunalia. Vnde manifestum est his |

p. 251

omnibus diligenter perpensis, Bart. ipsum nec contraria scripsisse, nec vllibi voluisse, contractum nondum liquidum etiam iure Regio, & statutorum, posse statim mandari exequutioni captis pignoribus, vel ipso reo.

Cæterum Paul. Castren. in d. l. 1. ff. de eden. nu. 9. contrarium tenet scribens in hunc sanè modũmodum. Eodem modo dicunt Doctor. si statutum dicat, quod instrumentum mittatur exequutioni, & ego habeo instrumentum super summa non liquida, puta super interesse, possum petere exequutionem, & facere capi te, vel bona tua, & posteà liquidabo quantitatẽquantitatem. Hactenus Paul. cuius opinio ad communis, vt ipse existimat, sententiæ interpretationem hanc rationem habere videtur, quod etiam captis pignoribus ad exequutionem, interim dum subhastatio fit, & vltima licitatione pignora licitanti venduntur, potest actor citato reo summam incertam, certam probationibus efficere. Potissimum id iure Regio quibusdam placet, quia reus eodem iure potest tacere, & expectare diem vltimũvltimum subhastationis, & tunc seipsum opponere exequutioni causas in iudicio proponens, cur fieri nōnon debeat, imò sit reuocanda, à quo die habet itidẽitidem decem alios communes quidem sibi & actori ad probandas exceptiones, quæ exequutionem impediant iuxta §. 9. Pragmaticæ ordinis iudicialis. 42. Igitur dum subhastatio peragitur seruata iuris solennitate, & intra hos decem dies poterit priusquam exequutio finiatur ad certam & liquidam quantitatem contractus incertus deduci, vt iuxta eam definitionem solutio fiat.

Hæc tamen praxis palàm refragatur Bart. eiusq́ue adseclis, si rectè eorum sensus perpendatur, & præsertim Bartho. Soci. qui in d. consi. 89. lib. 3. col. 2. præmisso statuto omninò Regiæ legi simili, respondit: non posse à iudice dari pręceptum de capiendis pignorib. nisi prius constet quantitas certa. Nam, vtis ait, dies dati ab statuto ipsi reo, solum dantur, vt is probet solutionem aliámue exceptionem, quæ exequutionem omninò impediat, non ad definiendam certam obligationis quantitatem. Et ideo ipsa lex in specie sanxit, non probante reo quidquam intra decem dies, exequutionem finiendam fore: etiāetiam si actor nihil præstiterit, quod ex Paul. CastrẽCastren. decisione fieri nequit: siquidem reo non probante, si actor itidem certam quantitatem obligationis non ostenderit, exequutio finiri non debet, imò id iudicium cessat, & prætereà si admittendus est Paul. Castrensis sensus, quam obsecro quantitatẽquantitatem iudex in præcepto definiet, vt pro ea soluenda pignora capiantur? si dixeris, nullam, profectò ridiculum est, pignora capi iudicis authoritate, ni prius compertũcompertum sit, ad quam vsq;vsque quantitatẽquantitatem capienda sint: erit etenim incertus exequutor, qui si capiat pignora maioris valoris, quàm par est, iniuriam facit reo: at si minoris, actori. Quod si capienda sint pignora pro ea quantitate, quam actor, cùm petit exequutionem, expresserit, velim profectò mihi ostendi, quo iure id fiat. Non me latet, quandoque secundum hanc Paul. interpretationem exequutiones fieri, & factas fuisse, & tamen si præceptum à iudice fiat de capiendis pignorib. vel persona, nondum, summariè saltem, definita quantitate, & ab eo appellatum fuerit: non video, qua ratione sit præceptum id confirmandum, imo reuocandum esse censeo. Sic Rupellanus Forensium institutionum lib. 1. cap. 4. testatur. apud Gallos non esse vsu forensi receptam Paul. opinionem, ni prius quantum intersit, liquidum factum sit. Quòd si à præcepto appellatum non fuerit, & facta sit exequutio, atque intra 10. dies certa definita fuerit quātitasquantitas, pronuncieturq́ue à iudice peragendam esse, & finiendam bonorum subhastationem, à qua pronũciationepronunciatione sit appellatum, tunc non solet reuocari iudiciũiudicium hoc exequutionis, ex hoc defectu certæ quantitatis, nec ex eo, quòd præceptum à iudice processerit intempestiuè, & ita fit frequentissimè, censeturq́,censeturque iudicium istud iure exequutionis etiam apud iudices appellationis.

Primùm, ex his constat, non esse necessarium, imò falsum, damnosum & inutile, quod hac in re scripsit Bald. in l. 2. num. 11. C. de exequu. rei iu. vbi sensit, oportere prius quàm instrumentum non liquidum mandetur exequutioni, ipsius certæ quantitatis examinationem fieri, ac super hoc articulo à iudice interloquutoriè pronunciari. idem probat. Socin. consil. 51. lib. 1. col. 3. Nam, vt dixi, hæc pronunciatio necessaria non est: imò noceret expeditioni exequutionis, & forsan, appellatione ab hac pronunciatione proposita, iudicium ipsum ex summario ordinariũordinarium efficeret, quāquam ob rem à Bal. recedit Rode. Xuares d. limit. 4. fateor tamen licere omninò ipsi reo huic examini, & certæ, ac liquidæ quantitatis definitioni obijcere, quidquid iure eidem obesse potest, licet statuto, vel lege prohibita sit cōtracontra instrumentum exceptionis obiectio, cùm hic contra instrumentum nihil opponatur, sed aduersus definitionẽdefinitionem certę ipsius contractus quantitatis, quæ ex ipsa scriptura certa non est, quod expressim Bal. asseuerat. d. nu. 11. quem Hipp. sequitur sing. 168. idem Ioan. Baptista in l. admonendi ff. de iureiu. col. 22.

Secundò, deducitur hinc non posse procedere, nec iure probari quod scribũtscribunt So. cons. 89. lib. 3. Roma. consil. 211. dum existimant. opi. Bart. in d. l. 1. ff. de lega. 2. quam diximus communem esse, verāveram censeri, vbi instrumentũinstrumentum continet quid incertũincertum, vniuersale tamen, vt peculiũpeculium, hæreditatẽhæreditatem: secùs tamen esse dicendũdicendum, si cōtineatcontineat instrumentũinstrumentum |

p. 252

quid incertum, particulare tamen, vt interesse, damna, & similia: tunc etenim non posse instrumentum istud iuxta statutorum decisionẽdecisionem mandari exequutioni censent. Quod proculdubiò falsum est, vtroque etenim casu satis probatur communis opinio.

Tertiò, rursus apparet opi. Bart. & cōmunemcommunem obtinere, etiam vbi lex vel statutum non tantũtantum ipso iure faciunt exequutionem, sed & ipsam faciendam iudici committunt, quia iuxta verum sensum eius, quod Bart. scripsit, nil refert, fiat exequutio statim à l. vel sit à iudice ex l. peragenda, quidquid Bartol. Socin. scripserit in d. consil. 89.

Quartò, omnibus his diligenter inspectis arbitror Paul. Castrens. sententiam admittendam fore in ea specie, vbi instrumentum cōtinetcontinet certam tritici, vini, aut olei quantitatem: nānam mandabitur exequutioni antequàm liqueat, quantus sit tritici valor, siquidem valoris incertitudo debitum incertũincertum non reddit. Quam ob rem ex præcepto iudicis viator, seu apparitor, aut publicus minister statim capiet pignora, eisq́ue ablatis, dum auctio & subhastatio differuntur, certus constituetur tritici, aut vini valor per testes, aut probos peritosq́ue æstimatores, quod expressim decisum est à Rupellano li. 1. Foren. insti. ca. 4. & apud Gallos lege Regia statutum. à Francisco eorum primo eius nominis Rege, vt constat capite 76. ex Francisci legibus. Idem existimo apud nos seruari posse, quia & iure Regio Hispaniarum id probari recta iusticia potest.

Quintò apparet, quid dicendum de instrumentis publicis conditionalibus, quibus certa quantitas promissa sit sub conditione, & respondendum est, instrumenta verè conditionalia posse iuxta legem Regiam, & statuta Italiæ exequutioni mādarimandari, modò priùs summariè citato reo constet, iam conditionem euenisse, nec poterit dari præceptum de capiendis pignorib. donec probatum sit, conditionem contigisse, tametsi iam ea euenerit, quod probatur in l. hoc iure. ff. de verb. oblig. & in l. Fulcinius. §. si in diem. ff. quib. ex cau. in poss. eatur. notant Bald. in l. cùm testamento. C. de testam. manu. & in l. 2. colu. 2. C. de exequut. rei iudic. Angel. in l. seruũseruum communem. §. Titius hæres. ff. de vulgari. Ripa in l. in illa. num. 8. ff. de verb. obli. Rebuffus super leges Regias tract. de literis oblig. art. 2. gloss. 1. num. 71. Corne. consi. 112. lib. 1. col. 1. Guido papæ q. 15. Roderi. Xuares in d. l. post rem. limitatione 5. ad l. Regiam. & probatur: nam licet ab initio hoc instrumentum conditionem habeat, nec purum dici possit, posteà tamen eueniente conditione, iam omnino purũpurum censetur, & ideo quamuis ius exequutionis non competat, nisi instrumentis puris, competit huic, postquam constat, id purum esse, etiam si Alex. & Imol. in in d. §. Titius hæres refragentur. TandẽTandem eadem resolutio conuenit huic dubitationi, quæ in præcedenti fuit examinata, quod maximè est aduertendum, & semper considerandum, sitne instrumentum verè conditionale: nam poterit iudex hac in re falli plerunque existimans, esse conditionale instrumentum, quod verè purum est, licet ex eo actor aliquid agere teneatur.

In hac tamen publicorum instrumentorum exequutione magis receptum est, vt statim producto instrumento coram iudice, iudex ipse absabsque citatione debitoris, præceptum apparitori, aut ministro publico det ad capienda pignora, vel personam, ac iubeat debitorem ipsum citari ad pręconia publicę auctionis, & speciatim ipsam vltimam pignorum addictionem, quam vulgo dicimus, Trancey remate, sicuti explicat Xuares in dict. l. post rem limi. 12. ad l. Reg. & §. sed pulchrum dubium est. fol. 146. deduciturq́ue ex l. 1. C. de fide instrum. & iure hastæ fisca. libr. 10. quæ quidem præconia ter celebrāturcelebrantur in rebus mobilibus tertio quoque die, in immobilibus decimo, repetita. l. 1. titul. De las deudas, libro tertio Fori.

Contingit verò sæpissimè, causam exequutionis

3

*deferri ad suprema Regis tribunalia ex causa appellationis, apud quæ si auctio publica circa prædictam formam, aut aliam more regionis receptam peccauerit, alioqui iure optimo & iustè facta exequutione, reuocatur ipsa iudicis pronunciatio, totaq́ue exequutio, & mandatur omnia bona iure exequutionis capta ipsi reo restitui absque vllis expensis, cum eorum fructibus: modò prius soluat quantitatem in ipso publico instrumento nominatim expressam, datis ab actore fideiussoribus de iudicio sistendo, & iudicato soluendo, quoad ordinariam indebitæ pecuniæ repetitionem iuxta Toleti legem, quæst. quinta. titul. 8. lib. tertio ordina. Quandoque omittitur hæc clausula de fideiussorib. quoties suspicantur Regij iudices, nullam competere reo aduersus contractum defensionem. Probat istam praxim tex. optimus in l. vl. §. vl. ff. quod mer. caus. cuius ad hanc rem meminêre Alexand. & Iason numero 12. in l. à diuo Pio. §. in venditione. ff. de re iudicat. Roma. singul. 511. Abb. in capitul. quo ad consultationem. de re iudicat. colum. penultim. Bar. in dicto §. in venditione. Alex. in l. si finita. ff. de damn. infect. 3. colum. Baptista de S. Seuerino in tract. de debitoribus suspect. & fugit. q. 14. Quod si subhastatio facta fuerit legitimè, habet reus ad retrahendas res mobiles triduũtriduum, ad immobiles nouem dies, quemadmodum communiter obtentum est in hoc Regno, vt asseuerat Didacus à Castello in l. 70. Tauri. verbo. themate. Et nihilomi|

p. 253

nus in hac specie Regiæ curiæ iudices, & qui summis prætorijs assident, etiam his diebus elapsis, proprio iudicio, & sententia confirmant exequutionem, hoc adhibito moderamine, vt si reus intra certam diem pecuniam ratione contractus debitam soluerit, & exequutionis expensas, bona omnia capta ex causa exequutionis sibi reddantur. Nec fit fructuum restitutio, cùm ex gratia potiùs, quàm rigore iuris hęc sententia feratur, & præsertim hoc ita pronunciatur, vbi pignorũpignorum venditio, & addictio in publica auctione fit alicui supposito licitatori, ad hoc, vt eadem bona statim creditori tradat, vel sanè quoties visum est, ipsam venditionem publicam non fuisse factam iusto precio. Oportet tamen iudicẽiudicem ipsum, qui exequutionis iudiciũiudicium tractat, iam tribus præmissis præconijs, sentẽtiamsententiam pronunciare, nominatim ad eāeam citato reo, qua iubeat vltimam fieri pignorum venditionem, seu addictionem. Quam equidem pronũciationempronunciationem iudex suspendet, si reus se opposuerit exequutioni, vt intra decẽdecem dies iuxta legem RegiāRegiam contra ipsum contractũcontractum probet iustam aliquam exceptionẽexceptionem, qua tandem probata iudex reuocat exequutionis mandatũmandatum: ea verò nōnon probata pronunciat vltimam pignorum venditionem publica subhastatione, & licitanti addictionem fieri debêre.

Illud sanè omittendum non est, vsu forensi totius regni Regiam constitutionem ita receptam esse, vt non omnia publica instrumenta ex ea statim tradantur exequutioni, sed ea tantùm, quæ clausulam Guarentigiam, quæ vulgaris est, expressam habent. Nam cum omnibus publicis instrumentis hæc clausula passim adscribatur authore Bartol. & alijs in l. cùm vnus. ff. de bonis Auth. iud. poss. Regia constitutio, quæ hoc ius exequutionis tribuit publicis instrumentis, potissimum considerauit Italiæ, & totius orbis Christiani vsum, & ideò verè iuxta propriam legis latoris mentem sic est eadem lex intelligenda, quod Roderic. Xuares adnotauit in d. l. post rem. ff. de re iudi. 13. col. post l. Regiam. & Segura in l. si ex legati causa. num. 78. ff. de verb. obli. & quamuis probari, ac defendi rationibus, & iuribus posset, legem Regiam ius istud summariæ exequutionis publicis instrumentis concessisse ex eo tantùm, quòd scripturæ sint publicæ, etiamsi præfata clausula fuerit omissa, tamẽtamen prior opinio ita frequentissima forensium praxi recepta est, vt iam controuersiæ nullus sit relictus locus. Nam & hic vsus probatur ex eo, quod cap. vlti. earum constitutionum, quæ Madritij statutæ fuerunt anno quingentesimo tricesimo quarto, obiter mentio fit legis Regiæ de exequendis contractibus Guarentigijs. Igitur cùm inibi Regia constitutio de exequendis instrumentis ad contractus Guarentigios referatur, apparet manifestè absq;absque vllo dubio, nōnon fore locum Regiæ legi in contractib. qui Guarentigij non sint.

Eadem verò Madritia constitutione ius hoc exequutionis summariæ cōcessumconcessum est priuatis scripturis, ac Chirographis, modò eadem priuata scriptura agnita sit corācoram iudice ab ipso reo. Siqui

4

*dem producta apud iudicem scriptura priuata, statim ipsi reo præcipitur, vt intra breue tempus ad iudicem accedat eam recogniturus ante litis contestationẽcontestationem, vt existimant Bal. in l. cōtracontra negantem. C. ad l. Aqui Roma. consi. 373. Curt. Iunior in l. admonendi. nu. 37 ff. de iureiur. Regia l. 119. titu. 18. part. 3. qua probatur, priuatam scripturam agnitam à parte, eandẽeandem vim habêre, ac si esset à tabellione confecta. idem deducitur ex ratione. l. Publia ff. deposit. l. cùm de indebito. ff. de probat. l. scripturas. C. qui pot. in pig. hab. vbi notat Faber. Bart. in dict. l. admonendi. num. 26. Alex. consi. 191. col. 1. lib. 2. l. cùm antiquitas. C. de testa. & nihilominus, nisi foret prędicta l. Madricia id decisum, nequaquam scriptura priuata à reo etiam agnita summariæ, vt instrumentũinstrmentum publicum mandaretur exequutioni, duabus rationibus.

Prima, lex de exequen dis publicis instrumentis veteri iuri contraria est, vt constat ex notatis in l. post rem. ff. de re iud. & ideò non est extendenda ad priuatam scripturam, quæ etsi agnita sit, nōnon habet publici tabellionis authoritatem, quamuis omninò probet ob rei agnitionem.

Secunda, quòd non omnibus publicis instrumentis ius exequutionis competat, sed tantùm his, quibus clausula Guarentigia adscripta fuerit, vt modò dicebam.

Non tamen inficior, eos, qui legi Madriciæ condendæ consilium dedêre, ea potissimum ratione motos fuisse, quod priuata scriptura modò agnita sit, eandem habeat authoritatem, & fidẽfidem ex veteribus constitutionibus, quam habent instrumenta à publicis tabellionibus confecta, quam ob rem iustissimam esse censeo præfatam constitutionem. Cui illud est adijciendum, priuatam scripturam etiam recognitam tantùm præiudicare, aut nocere confitenti à se scriptāscriptam, vel subscriptam, non tamen tertio, nisi in quantum talis scriptura tertio de iure potest nocere à die factæ recognitionis, vt tradunt Abb. colum. 2. & Felin. 3. in capitu. 2. de fide instru. Vnde hęc recognitio non traditur retro ad tempus ipsius scripturæ, nisi contra recognoscentem, non contra tertium habentem medio tempore hypothecam, siquidẽsiquidem is habebit priuilegia prioris, & potioris creditoris, quod in specie notat Carol. Molin. in consuet. Parisi. tit. 1. §. 5. nu. 16. idem probatur ex notatis in dict. l. scripturas. Quid autem dicendũdicendum erit, cùm priuata scriptura habetur pro recognita, & talis cẽseturcensetur ob cō| p. 254tumaciamcontumaciam rei vel nolentis respondere, vel comparere recusantis ex cap. vlt. de conse. in 6. quod in specie tradunt Corne. consi. 296. libr. 3. colu. 1. & Aufreri. in stylo parlam. 1. part. rub. de defectu super act. pers. vers. item aduerte. an & in his casibus ex lege Regia mandari possit exequutioni? Et licet res dubia sit, tandem Rebuffus super constitutiones Regias trac. de chirographis numer. 98. existimat, & in specie locum esse legi Regiæ, quæ & apud Gallos eadem est, & exequutioni locum fore: quod æquissimum esse cōstatconstat, cùm alioqui contumaces præmio afficerentur, esset tamẽtamen ad hunc effectum reus in propria persona citandus expressim ad recognitionem, nisi fraude & dolo hanc citationem effugeret. arg. l. 1. ti. 9. 3. ord.

Superest modò quæstionis cuiusdam examinatio, quando quidem instrumenta ius paratæ exequutionis non habent, nisi iam decursis diebus, & terminis ipsi solutioni adscriptis. Dubitatur tandem, quid si quis promiserit nongentos aureos tribus terminis tribus solutionibus sol

5

*uendos, quo pacto hæc solutionis dilatio intelligenda sit. nam Bartol. eleganter in lege 3. ff. de annuis legat. scribit, tribus annis hanc solutionem ita peragendam fore, vt quolibet anno ex tribus, æqualis tertia pars omninò soluatur, deducitq́ue hanc responsionem à Iurisconsulto inibi, cuius hæc sunt verba: Sed si ita sit legatum: hæres meus Titio decem trima die dato, vtrum pensionibus, an post triennium debeantur? Et puto sic accipiendum, quasi paterfamiliâs de annua, bima, trima die sensisse proponatur. Hactenus Vlpianus. eandem Bartoli sententiam sequuntur Lancelot. Decius ibi Roman. numer. 6. Alexan. numero 8. in l. qui bona. §. vlt. ff. de damno infecto. idem Alex. in l. eũeum qui calendis. sub l. stipulatio. ista habere licer. §. vlt. nume. 6. ff. de verbor. obligationib. Quibus profectò assentiendum non est, cùm omninò falsa sit eorum opinio. Illud etenim veriùs est, ambiguitatem istam, & incertitudinem arbitrio boni viri definiẽdamdefiniendam esse, qui attentis qualitatibus personarum, & quantitate pecuniæ promissæ prouidè rem hanc ad certam diem deducet, & interpretabitur, quod in specie adnotârunt Cuma. in d. l. 3. Iason, & Zazius nu. 7. in d. l. eum qui calendis. & his suffragatur text. in d. l. 3. in princ. versiculo. sed si adiectum sit. Sic & in illa promissione: promitto centum dare in diebus illis, arbitrabitur iudex, serióne an ioco processerit promissio, & quo tempore exoluẽdaexoluenda sit, vt optimè respondet Andræas Alciat. in l. inter illam. §. vlt. ff. de verbo. significatione. quicquid alijs in dicta leg. eum qui calendis. aliter visum fuerit. Nec mouisset Bartolum Iurisconsulti locus, si is veram habuisset dictionum cognitionem. Compertum quidẽquidem est apud Iurisconsultos, annua, bima, trima die, idẽidem significare quod anno, biennio, triennio, vt de tribus annis intelligendum ita sit, quod quolibet anno æqualis solutio fiat, totaq́ue promissa quantitas in has tres distinguatur pensiones. probat dicta lex 3. in princip. l. si ita. ff. de manu. testament. text. & ibi gloss. in l. vnica. §. cùm autem. C. de rei vxor. actio. Ratio autem huius dicendi generis ea est, quod dies in genere fœminino tempus significet, & annuus, quod est vnius anni, bimus, quod duorum, trimus, quod trium annorum. Igitur annua, bima, trima die optimè præfatum sensum habent, sicuti explicant Laurentius Valla lib 4. elegantiarum capit. 80. & Nebrissensis in lexico iuris ciuilis, dictione, annua. Quod si tantùm scriptum fuerit, Trima die, respondit Iurisconsultus idem esse, ac si scriptum foret, annua, bima, trima die: vnde constat sub trima die, præmitti annuam, & bimam diem, & triennium significari, ex eo, quòd trima dies de triennio propria vi, & significatione intelligenda sit. Quo fit, maximam deprehendi hallucinationem, cũcum paria iudicantur hæc duo, trima die, & tribus terminis. Cùm trima dies propriè triennium significet. tres autem termini ad tres menses, ad tres dies possunt cōmodècommode referri. Ex his plura possunt deduci.

Primum, hanc promissionem, promitto mille soluenda triennio, esse accipiendam in eum sensum, vt quolibet anno ex tribus æqualis pensio soluatur, mille in tres æquas partes distributis, quod probatur in dicta lege tertia, sermone autem Hispano ita pronunciatur. Los quales mil ducados pagare y me obligo a pagar en tres annos primero siguientes. secus ipse responderem, si promissio in hunc modum fuisset concepta: promitto mille soluenda ab hinc triennio, id est. Los quales prometo de dar y pagar de oy en tres annos. Tunc etenim opinor, nullam pensionem nec partem huius quantitatis soluendam necessario fore, nisi iam decurso, & peracto triennio.

Secundò, hinc ap paret Ludouic. Roman. & Imol. in dict. l. eum qui calendis. deceptos palàm fuisse, dum opinantur, promissionem soluendi tribus terminis ad tres proximos dies esse referendam. ex dicta l. eum qui. quæ minimè eorum sententiam probat. siquidem stipulatio dandi centum aureos calendis, ad proximas calendas pertinet: tres verò termini non magis ad tres dies, quàm ad tres menses, quàm ad tres annos pertinent.

Tertiò, illud manifestum est, non procedere, nec iure defendi posse quod Bar. Paul. Castrensis & Iason censent in dicta l. eum qui calendis. existimantes, promissionem hanc, promitto centum in diebus illis, ad duos proximos dies referendam esse. per textum in l. inter illam. §. vltim. ff. |

p. 255

de verb. signific. nam vt dixi, ea promissio arbitrio iudicis est interpretanda, & intelligenda. Iurisconsultus etenim in d. §. vlt. tractat de alia promissione ab hac differenti, nempe de ea, qua quis promittit cẽtumcentum soluere post dies, vel post annos, quæ de duobus intelligitur. Et tamen ad huc si ea species modò cōtingeretcontingeret, ipse existimarem, rem hanc arbitrio boni viri moderandam & æstimandam, nec admittendum fore iuriscōsultiiureconsulti responsum, & id probatur inspectis personarum, temporis & negotij qualitati bus, quibus satis persuasum erit iudici, non esse locum veterum Iurisconsultorum responsis.

Covarrubias ...: Opera Omnia

ARGVMENT. CAP. XI.

SVMMARIVM.