Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

CAPVT XIII.

MEMORIA teneo in commentarijs de Testamentis, dum Caput, cùm tibi. interpretarer, tractasse, an legatum dotis iure possit in voluntatẽvoluntatem alterius conferri? & an ex voluntate testatoris sit vnius testimonio fides exhibẽdaexhibenda? omisi tamen alia, quæ Bartolus tractat in l. Theopompus. ff. de dote prælat. eo quòd ad captatoriæ voluntatis materiam, de qua tunc agebam, nequaquam pertinerent. Illud verò simili quadam ratione discuti poterat, an ex consensu & conuentione litigantium iudex teneatur, vel possit vnius testis assertioni stare? Nam gloss. Dynus & Rai

1

*neri. in dicta l. Theopompus. scribunt, vnius testimonium semiplenam probationem efficere, non plenam, etiam si consensus litigantiũlitigantium præcesserit, qui rem omnem illius asseuerationi cōmiserintcomiserint. idem notat Bartol. in l. prima. §. vl. ff. de verb. oblig. nume. 2. vbi Alciat. num. 23. opinatur, hanc sententiam esse, pluribusq́ue rationibus eam defendere conatur, quarum ea cæteris potior est: quòd vnius testis testimonium ideò à iure ad plenāplenam fidem non admittatur, quia & reipublicæ interest sententias ferri à iudicibus ex legitimis & integris probationibus. Barto. in l. 4. §. hocautem iudicium. ff. de damno infecto. Aretin. in l. vnica. C. vt quæ desunt aduo. tex. in Authen. de tabellionibus. in princi. Publicæ autem vtilitati, & his, quæ ad commodum publicum statuta sunt, priuatorum cōsensusconsensus non potest renunciare, nec consentire eorũeorum omissioni, sicuti colligitur ex ca. si diligenti. de foro compet. & l. 1. ff. sol. matr. & l. si quis in cō| p. 260scribendoconscribendo. C. de pactis. Illud sanè verum est, posse conuentione & consensu litigantium & contrahentium fieri, vt causa & lis decidatur iuxta assertionem & declarationem alterius partis, & id probatur: nam actor, vel reus potest totam litem delatione iuramenti alteri secũsecum controuertenti committere, sicuti manifestum est: igitur satis probatum est, quod modò diximus, & id adnotârunt Dynus, Rainerius, Bartol. & Ang. in l. vlti. ff. de præt. stipulatio. Deci. in c. 2. de fide instru. nume. 10. idem in cap. veniens. de testibus. vltima columna. Alexand. consilio 47. libro 1. numero 4. idem consil. 54. lib. 2. numero 1. vbi asserit, hanc opinionem communem esse: idem fatetur Ias. in l. iusiurandum. quòd ex conuentione. 2. col. ff. de iureiur. quo in loco Doct. idem scripsêre. & Alciat. in dicto §. vltim. nu. 24. dicens, eandem sententiam communẽcommunem esse. optimus text. in l. vltima. C. de fideicommis. l. hæc venditio. ff. de contrahend. emptio. l. in personam. §. generaliter. ff. de regulis iuris. notat gloss. in l. penultima. ff. de arbitr. Ex qua hac in re deduci potest communis opinionis moderatio quædam, vt tandem ea accipienda sit, quoties de re certa agitur, & de asseueratione eius, quod verè & absque asseuerantis affectione & existimatione varia contingere potuit: secus etenim respondendum erit, si genericè committatur id, quod variè æstimari potest, vt damna, expensæ, & id quod petentis interest: tunc etenim post illius, cuius fides pacto contrahentiũcontrahentium aut litigantium probata est, æstimationem, bonus vir arbitrabitur, & boni viri arbitrio dimittetur: sitne æqua & iusta ipsa alterius partis definitio, æstimatioque. Nam, vt scribit Accursius, si is, qui alteri iniuriam intulit, committat iniuriæ æstimationẽæstimationem offenso, & promittat stare eius definitioni: nihilominus erit locus arbitrio boni viri, nec præcisè exequutioni mandabitur, quod offenso visum fuerit. idem probant Alexand. in l. 1. col. 7. ff. soluto matrimo. Gerard. singu. 6. Abb. & Felin. in c. contingit. de senten. excommunic. Abb. in ca. quintauallis. column. 3. de iureiuran. & est communis opinio, quam sequuntur Lanfrancus de arbitr. col. 11. & Baptista de sancto Blasio quæst. 24. de arbitris. & in specie quo ad damnorum, expensarum, & interesse æstimationem hoc ipsum respondet Matthæ. Afflict. decisio. Neapolit. 91. nu. 10.

Cæterùm, quòd consensu & conuentione litigantium fieri possit, vt testimonio vnius tātùmtantum testis credatur, & secundum id lis ipsa & controuersia decidenda sit: probat textus in capit. tuis. de testib. quo decisum est, posse remitti iuramẽtumiuramentum testibus ex consensu litigantium, & tamen pari ratione prohibitum est, testimonio vnius vel testibus non iuratis fidem adhiberi. text. in l. iurisiurandi. C. de testibus. Deinde licet reipublicæ intersit à iudicibus causas definiendas fore ex legitimis probationibus, apertissimi iuris est, eas esse legitimas probationes, quę cōsensuconsensu litigantium probatæ fuerint, vt in dicto capitu. tuis. est satis expressum. Sic etiam constat, omnia, quæ ad probationem iure requiruntur, præcipuè tendunt in litigantiũlitigantium fauorem quo ad eorum exequutionem, & ideo frequenter his solet renunciari: licet proptereà, quòd respublica ius, & quod suum est, vnicuiq;vnicuique reddere tenetur, hæc quodam modo, minus quidem principaliter ad reipublicæ vtilitatem videantur statuta. Quamobrem, dictum vnius quo ad plenam fidem admittendum esse, tenent Specul. titul. de teste. §. restat. 24. fallentia. Roman. Alexand. Aretin. & nouiores in dicta l. 1. §. vltimo. ff. de verborum obligatio. Ioan. Crottus in tractat. de testib. 6. parte. columna 2. sensêre hoc ipsum. gloss. in c. veniens. in 1. & in capit. licet vniuersis. de testib. vbi Doct. sequuntur eandem opinionem, quam esse communem testatur Ias. in d. §. vlt. nu. 8. Nec omninò cōtrariæcontrariæ opinionis author est Bartol. in dicta l. 1. §. vlti. siquidem non ita palàm eam asserit, quin negari optimè possit, id à verbis Bartoli rectè deduci.

Verùm opinio communis obtinet, quando consensus præstatur certæ personæ, & nominatim quo ad certum negocium, ne alioqui detur occasio fraudibus & falsitatibus secundum Angelum in l. pactũpactum. inter hæredes. ff. de pactis. quem sequuntur Ias. in l. admonendi in repetitione. ff. de iureiurand. numer. 100. & 200. Aret. numer. 40. Socin. 3. Ias. 9. & Alci. 28. in dicta l. prima. §. vltimo.

Item & illud obseruandum est, non ex eo censeri, litigantes in vnius testimonium consensisse, quòd personam eius approbauerint tacitè, vel expressè: hic etenim consensus impedit opponi defectum, aut exceptionem aliquam in testis personam. gloss. in Authent. de testibus. §. & licet. versic. suppliciis. non tamen excludit testimonij reprobationem, nec inducit conuentionem, quod illius tantùm testimonio plena sit exhibenda fides. Bald. eleganter numer. 8. & Salic. col. penul. in l. in bonæ fidei. C. de reb. cred. Alex. Ias. colum. 3. Ioan. Crottus 2. casu. & Alcinu. 33. in d. §. vl. Hipp. sing. 92. Fel. in c. veniens. in 1. numer. 19. de testib. Ias. in d. l. admonendi. in repeti. numero. 200. scribit tamen Alciat. in dicto §. vltimo. nume. 34. etiam admissa communi opinione, posse probari contrarium eius, quod fuerit ab eo teste asseueratum. ex notatis in c. proposuisti. de proba. quod dubiũdubium est: nam & Bald. aliud sensit in d. l. in bonæ fidei. nu. 8. nec est probatio ista admittenda, & si admissa fuerit iudex arbitrabitur, an vnius testimoniũtestimonium |

p. 261

à litigantibus probatum sit ob eam omittendum, idq́ue ex varijs causis æstimabit, siquidem plerunque expediet negocio, & causæ definitioni, non ita adstringi iudicem illius testis testimonio, vt veritas omittatur. Vnde fortasse quibusdam videbitur, attentis personarum & causæ qualitatibus, etiam admittendam esse probationem aduersus vnius à litigantibus probati viri testimonium, quod maximè considerandum est, atque ita fiet, vt non omnino Baldi opinio à praxi excludatur. Hæc, quæ diximus, veluti præuia ad Bartol. in dicta l. Theopompus. commentaria adnotauimus. At modò libet ex eis assertiones aliquot deducere, quò tanti viri labores vtiliores lectoribus appareant.

Prima conclusio, licet ad fidem testimonij requiratur iuramentum, id tamen præsumitur, si tabellio scripserit: Titium testem iuratum respōdisserespondisse

2

*. Bartol. in dicta l. Theopompus. columna 1. post gloss. ibi. quam dixit singular. Bal. in ca. cùm in iure. colu. 2. de offic. delega. notant Abb. & Felin. num. 6. in ca. tuis. de testibus. Hæc etenim solennitas potuit tunc ipso tempore, quo notarius scripsit, contingere, & actui adhiberi: & ideò præsumendum est, ita, vt tabellio scripsit, actum fuisse: siquidem pro notario præsumitur capitul. ad audientiam. de præscriptio. l. si quis decurio. C. de fals. Bal. in l. Imperator. col. 2. ff. de statu ho mi. Sic sanè creditur tabellioni, si is scripserit, certiorem fecisse fœminam contrahentem Velleiani: secundum Alex. post alios in l. sciendum. ff. de ver. oblig. numer. 33. Alciat. plura ad hanc rem adducentem reg 3. de præsumpt. c. 13. quo in loco nu. 4. addit, hanc opinionem communem esse. Cui suffragatur gl. in l. 1. C. de fide instrum. & iure hastæ fiscalis. libro 10. Cautiùs tamen erit, quòd ipse tabellio expressim scribat ipsius iuramenti formam & solennitatem, vt res tuta sit, nec aliquod dubiũdubium habeat.

Secunda conclusio, electus à priuato litigante, vel à iudice in testem, iurare omnino debet, & iuratus testificari, alioqui eius testimonium, nec va

3

*lidum est, nec fidem habet. l. iurisiurandi. C. de testibus. cap. tuis. eod. titu. Regia lex 23. titul. 16. parte tertia in specie probat Bart. in dict. l. Theopompus. numero 7. Iason in repetitio. l. admonendi. ff. de iureiuran. numero 219. & inibi Ripa numero 194. latè Ioan. Crottus in tractat. de testib. 7. par. in principio. Eadem profectò ratione, vbi consensu litigantium standum est aduersarij, actoris, inquam, vel rei, assertioni de alicuius actus veritate, oportet iuramentum præmitti, nec aliter res ista expediri potest, fecundum Baldum & Iason. in l. iusiurandum, quod ex conuentione. ff. de iureiuran. 2. col. cùm id testimoniũtestimonium veritatis sit, quod voluntati, liberóue arbitrio alicuius nōnon cōmittiturcommittitur, sed ipsius rei gestæ fidei, quæ iuxta vtriusque iuris regulas non potest legitimè cognosci, nisi præuia iurata assertione.

Tertia conclusio, quoties quis sponte fuerit electus & designatus, vt ꝗdquid sibi aliqua in re visum fuerit, explicet & respōdeatrespondeat, nōnon est necessaria iuramenti religio, imò vt arbitror, in cuius arbitrium res collata fuerit, quid ipse sentiat proprio iudicio exponet. argumen. Authen. decernit. C. de arbit. notat Bartolus in dicta l. Theopompus. numer. 7. Alexan. consi. 54. colu 1. li. 2. Ioan. Crottus de testib. 7. par. nu. 242. Quin & ipse Bart. sensit idem esse, vbi à litigantibus, sponte, nullo nec legis, nec iudicis mandato, quis eligitur, vt iuxta scientiam propriæ professionis, vel artis peritiam rem dubiam aperiat, nec enim tunc iuramentum requiritur: idẽidem Antoni. adnotauit in capitul. veniens. in 1. de testib. colum. 2. collegit ex Barto. Fel in. in capi. quia indicante. de præscript. colum. 1. idem in c. proposuisti. de probatio. col. pe. idem in c. de testib. nume. 11. de testibus. quod apud me dubium est. Nam etsi prior pars admitti possit ob libertatem arbitrij, cùm tamen secundum artis peritiam respondere quis debet, etiam si is sponte alitigantibus fuerit nominatus, iuramenti religio præmittẽdapræmittenda est, & id tutiùs mihi videtur, atque ita agendum esse consulerem & responderẽresponderem: siquidem cautior est hæc opinio, & frequenter seruatur.

Quarta conclusio, electus à iudice, vel à litigantibus, legis aut iudicis præcepto, vt propriũproprium arbitrium explicet, exponátue quid iuxta peritiam artis sibi visum fuerit, iurare omnino de

4

*bet, alioqui eius responsioni non stabitur, sicuti probat text. in l. hac edictali. §. his illud. C. de secundis nuptijs. Bart. in dicta l. Theopompus. nu. 7. idem in proœmio Digestorum. colum. 5. Vnde periti, qui quotidie adsumuntur in causarum & controuersiarum definitionibus, vt secundum artis peritiam proprium iudicium explicent, iurati respondere tenentur. tex. & ibi. Doct. in c. fraternitatis. de frigidis. Abb. & alij in c. proposuisti. de probationibus. vbi col. pen. Deci. & Iason in l. admonendi. in repetitio. numero 237. Ioannes Crottus in tractatu, de testibus. 7. par. scribunt, hanc opinionem Communem esse. Hoc autem iuramentum quandoq́ue ad existimationem peritorum, quandoq́ue ad veritatem pertinet, potissimum quando rei veritas percipi potest ex peritia artis, vt in agrimensoribus: sicuti Bald. opinatur in dicto proœmio. idem in dicto. §. his illud. & Decius, qui aliorum meminit in dicto capitulo proposuisti. col. pen. quib. adde Chassanæ. in cōsueruconsueru. Burgun. Rub. 1. §. 6. versi. nam etiam. Constat item hæc quarta conclusio in l. si quando. C. vnde vi. in c. continebatur. de despon. impub. c. |

p. 262

pastoralis. de exceptio. quorum Ias. meminit in dicta l. admonendi. lectione prima. numero 8. poterit tamen probari contrarium eius, quod hi etiam iurati responderint: nam quoties ex lege standum est alicuius etiam iuratæ responsioni, probatio in contrarium admittenda est. gloss. in dicto capitulo proposuisti. & in d. cap. continebatur. & in capi. secundo verbo affectata. de temporibus ordina. in 6. gloss. in l. 2. §. si absens. & ibi Paul. Castrens. Alexander, Socin. & Iason. ff. si ex noxali caus. agatur. Angel. in l. qui vas. in princip. ff. de furt. Felin. & Decius colu. 2. in d. c. proposuisti. quorum opinio communis est: quemadmodum adserunt Alexand. in l. qui bona. §. qui damni. ff de dam. infect. colum. penultim. Ias. in dicta l. si quando. col. 4. & in rep. l. admonendi. nu. 304. & præcedentibus. Ang. per eum text. idem tenet in l. qui restituere. ff. de rei vendi. optimus text. in d. l. qui vas. & in l. vide amus. §. item videndum. iuncta l. vl. ff. de in lit. iur. tradit Hipp. in rub. C. de probat. numero. 137. omnium latissimè Andræ. Tiraq. libro primo. de retract. §. 4. gl. 1. quem omninò lector legat.

Quinta conclusio, vbi ex conuentione & cōsensuconsensu

5

*litigantiũlitigantium, testis, aut periti in arte persona probata est: non est necessaria citatio, nec præsentia litigantis ad iuramentum, nec ad illius testimonium: imò absque citatione & pręsentia controuertentium, poterit testis aut peritus in arte testimonium dicere & iurare, ac profiteri, quid sibi visum fuerit. Bartol. dicta l. Theopompus. numero nono. Antoni. in capitulo veniens. in 1. de testib. 2. colum. Iason consil. 200. lib. 2. colũcolum. 3. Ioan. Crottus de testib. 7. part. num. 250. idem tenet, dicens, hanc esse communem opinionem Deci. in capitul. 2. de testib. colum. penul. sic & Bartol. sequitur Alexan. consil. 130. num. 5. libr. 1. Sed Panor. in dicto ca. 2. nu. 13. contrarium existimat esse iure verius: nam licet persona testis reprobari non possit: oportet tamen litigantes esse præsentes, vel vocatos, vt saltẽsaltem videant ipsi qualiter iuramentum præstatur, & ea solenniter peraguntur, quæ à iure statuta sunt: & licet Felin. ibi nu. 14. dubitet, tutiorq́ue sit Abbatis sententia: nihilominus ab opinione Bart. recedendum non est, cùm ea sit crebriori calculo recepta.

Sexta conclusio, quoties iudex aliquem nominaturus est, qui peritia artis rem dubiam extricet, aut definiat: is qui litigat, vel citari debet, vel præsens esse, vt ea nominatio valeat: cùm posset à præsenti aliquid aduersus electum opponi, quod eius nominationis effectum impediret. Atque ita in dicta l. Theopompus. Bartol. scribit. numero 11. cui cæteri Doctores consentire vidẽturvidentur. Sed si aliter electio facta fuerit, receptũreceptum est in praxi, non ex hoc nullam esse, cùm statim prius quàm electus & nominatus rem ipsam examinet, satis nota sit litigantibus eius electio, ac liberum sit, eam iustis ex causis improbare.

Septima conclusio, etiam si admittatur, nominationẽnominationem fieri posse à iudice ipso litigante absente & non citato: necessum est, eum, vel vocari, vel præsentem esse, cùm à iudice nominatus iuramentum præstat. ex capit. 2. de testib. Bar. in d. l. Theopompus nu. 10. quem Doct. communiter sequuntur, & præter alios Felin. in c. quia indicante. col. 1. de præscript. qui alios ad id allegat. Est etenim ea opinio ita iuri consona, vt negari vllo pacto commodè non valeat.

Octaua conclusio. Is qui à iudice electus est: agrimensor, inquam, medicus, aliú sue peritus ad causæ definitionem, potest referre proprium iudicium, & id profiteri, etiam ad eum actum nec vocato, nec præsente ipso litigante. Bart. in dicta. l. Theopompus. nume. 11. ex notatis in l. si quando. C. de testib. Areti. idem notat in §. quędam. de actionibus. ad finem. Felin. in d. ca. quia in dicante. col. 1. de pręscrip. Curt. Iunior, consi. 33. col. penult.

Nona conclusio, debet iudex litigantibus præfinire diem, quo peritus per eum electus rem sit visurus, & eos citare, vt eo tempore sint præsentes: Est enim manifestum, posse agrimensores, & peritos meliùs rem percipere præsentibus litigantibus, quàm eis absentibus: Probat hanc conclusionem text. in l. generaliter. §. pe. C. de reb. credit. & in l. 3. C. fini. regund. Bar. in d. l. Theop. numer. 11. Abb. col. pe. & Fel. col. 1. in d. c. quia indicante. Bart. in l. qui bona. §. vlti. ff. de damno infect. col. 1. & ibi Paulus Castren. Iason. in § quædam de actionibus. numer. 77. Idem ipse arbitror agendum esse: quoties ab ipsis litigantibus, periti, aut agrimensores, rationúmue examinatores fuerint electi, atque ita fieri expedit: & fit frequentissimè, quod deducitur ex notatis per Curtium Iuniorem dict. consi. 33. col. penult.

Decima conclusio. Poterit iuratus testis scribere proprium testimonium, & ita scriptum iudici tradere coram tabellione, etiam si id non legat.

6

*dicta l. Theopompus. iudex tamẽtamen dum ea scriptura à teste sibi offertur, si viderit expedire, poterit eam repellere, & cogere testẽtestem, vt voce testimonium absque scriptis explicet. Bartol. in d. l. Theopompus. numer. 12. Sed Bald. in lege iurisiurandi. col. 3. de testibus. adserit, non esse admittendum testimonium per scripturam testis: nisi testis ipse scripta expressim perlegerit. idem Lanfranc. in capitul. quoniam contra. de probationibus. verb. testium. numero 7. contrarium, imò non posse testem per scripta testificari, & proprium exponere testimonium, probatur in specie in capitu. testes. tertia. quæstio. |

p. 263

9. text. vbi Abb. & Ioan. Andr. in cap. 2. qui matrimonium accus. poss. idem Abb. Aret. & Feli. in c. de testib. Hipp. in l. de minore. §. plurium. colum. 1. ff. de quæstio. Barto. reprobantes. sic & contra Bartol. scribit esse communem opinionem Hispanus in additionibus ad Crottum, in tractat. de testib. num. 373. Nec Bartolo suffragatur iurisconsultus in dictal. Theopomp. dum dicit: iuratus scripsit: nam exponi potest, id est, propria manu subscripsit, aut saltem non tractatur ibi de teste deponente iudiciali solennitate. Quin & in aliquot exemplaribus apud iuriscōsultumiurisconsultum legitur: iuratus respondit. Item & aduersus Bartol. vrget omnino ratio. textus in l. 3. versicul. tu magis scire poteris. ff. de testibus. Qua quidem diligenter perpensa admittenda non est sententia Bald. in dicta l. iurisiurandi. Nam ex vocis pronunciatione absque scriptura facilius deprehenditur à iudice fides testimonij, an sit varia, vel suspecta, cùm per scripta testis respondeat præmeditato sermone: vnde & à Baldo discedunt Saly. ibi Aret. & Feli. in dict. c. de testibus. secundum quos posset admitti Baldi opinio ex aliqua iusta causa: nempe quòd res ipsa perplexa sit, vel testis morbo expeditè loqui impediatur, siquidem tunc optimè poterit testimonium à teste iurato scribi, iudiciq́ue tradi præsente tabellione, vt ex eo causa valeat definiri.

Hinc obiter perpendi poterit gloss. in c. qualis. 30. quæstio. 5. quæ in specie adnotauit, posse pœnitentem sacerdoti, cui confitetur propria crimina, eadem scripta tradere. Est profectò res ista consideratione digna, cùm ex eo secretum confessionis periclitetur, maximoq́ue discrimini exponatur, tollaturq́ue pars maxima erubescentiæ, quæ ad sacramentalem confessionem pertinet. ca. quem pœnitet. de pœnit. distinct. 1. Quo in loco item prohibetur, confessionem hanc sacramentalem, & secretam per scripta celebrari, quam ob rem Aretin. & Felin. in dicto cap. de testib. col. penul. dictæ glo. assertionem improbant, etiam si ab ipso pœnitente scripta legantur: vt ijdem authores probant, nisi iusta causa adsit, quę rem hanc & actum istum licitum reddat: nempe infirmitas corporis, aliúdue simile impedimentũimpedimentum, quod Lancelo. Galiaula respondet in l. 1. ff. de verb. oblig. colum. 17. Quibus & illud addendum est, mutum etsi sciat scribere, non teneri ad confitẽdumconfitendum propria crimina per scripturam, tametsi possit id agere, si visum fuerit, vt tradunt Richardus in quarto senten. dist. 17. articu. 2. quæstio. 5. Hadria. in quarto, in tractat. de cōfessioneconfessione. §. sed oritur. Caieta. in Summa, verbo, confessionis vndecima conditio, tenebitur tamen mutus confiteri per signa, quibus eius scelera percipiantur: secundum Richard. & Scot. in dicta distinct. 17. colum vlti. & Caietan. in d. vndecima confessionis cōditioneconditione Is verò, qui loqui potest, si parum confidit memoriæ, poterit cautè mandare crimina & peccata scripto, ne eorum obliuiscatur. glo. in d. c. quem pœnitet. de pœnit. distin. 1.

Hactenus explicuimus Bart. commentaria in d. l. Theopompus, ex quibus deduximus, oportere testem, peritúmue à iudice electum, iuramentum præstare, & eo præstito propriũproprium iudicium exponere, & testimonium dicere. Nunc verò dubium est, quid dicendum sit de eo teste, qui extra iudicium non iuratus, & demum in iudicio iuramento præstito contraria respōderitresponderit, sitne standum priori, an posteriori responsioni, quod sæpissimè contingere solet, & Bartol. in l. eos. ff. de falsis. numero 4. asseuerat, testẽtestem hunc puniendũpuniendum falsi criminis pœna, nec eius responsionibus dandam esse fidem, quod probari videtur in eadem l. eos. secundo responso, quo in loco iurisconsultus dixit, eum, qui diuersa testi

7

*monia præbuerit, falsi criminis reum esse: item & eum, qui contra signum suum testimonium dixerit. Contrarium sanè constat ex eo, quod cum quis extra iudicium sine iuramento quid dixerit, & demum iuratus in iudicio contrarium responderit: tunc statur secundæ & posteriori responsioni ob religionem iuramenti, & iudicis authoritatem. cap. sicut nobis. de testib. capitul. 1. in princip. quid sit inuestit. nec punitur hic falsi pœna. hanc opinionem probant gl. vlt. in c. cùm causam. de testib. inibi communiter recepta, quam dicit ordinariam Bald. in l. nullum. colum. 1. c. de testib. asserunt hanc cōmunemcommunem esse eam sequuti Abb. & Deci. in c. per tuas. de probatio. colu. vlt. Feli. in c. cùm in tua. col. vl. de testib. idem Fel. expressim. in c. inquisitionis. §. tertio. de accusat. col. fin. hoc ipsum fatentur Alex. consi. 222. libro 2. numer. 13. Aymon consi. 6. col. 2. sequuntur & hanc opinionem Roman. consilio 505. Baldus consilio 486. libro 3. Petrus Ferrariens. in forma opponendi contra testes. §. ac etiam varij. numer. 2. Francus in cap. primo, ad finem. de electio. in 6. Aufreri. in capella Tholosana. 280. Alexand. consilio 63. libro 1. Hippolyt. in d. l. eos. num. 11. & 22. & idem in sing. 212. dicens, hanc opinionem esse communem. Non oberit iurisconsulti locus in dicta l. eos. cùm ibi tractetur de eo, qui solenniter, & in iudicio contraria testificatus est, cuius fides vacillat, & ipse falsi reus condemnabitur. Posset planè Bart. sententia procedere, vbi ex secundo testimonio appareret testis periuriũperiurium, quia prius contrariũcontrarium iuratus respondisset, sicuti constat ex ratione text. in c. sicut nobis de testib. quod in specie asserũtasserunt Ab. & Dec. in d. c. per tuas. Feli. in d. c. cùm in tua. in fine. Aymon dicto consilio 6. num. 15. optimè Decius consilio 189. nu. 10.

p. 264

Ex quo apud me satis dubia est Speculatoris sentẽtiasententia, titulo de teste. §. 1. numero 72. vbi scribit, standum esse eiusdem testis posteriori testimonio, si prius respondisset apud iudicem incompetentem, vel in iudicio nullo, tametsi omninò contraria responderit: idem tenet gloss. in d. ca. cùm causam. Ego etenim scio, & iure satis cōpertumcompertum habeo, esse aduersus testem potissimāpotissimam exceptionem, quòd is periurus sit. cap. testimonium. capit. sicut nobis. de testib. ca. paruuli. 22. quæstio. 5. Dein de apud iudices testimonia non aliter exhibentur, quàm præmisso iuramento. l. iurisiurandi. C. de testib. Nec negari poterit, eum periurum esse, qui contra veritatem iuramenti religione præmissa quidquam asseuerauerit, siue in iudicio, siue extra iudicium, apud priuatum, apud alienum iudicem, vel in iudicio nullo. Quod si ita verum est, vt mihi probatissimum esse censeo, cur obsecro, erit Specula. sententia admittenda, si prius testimonium testis iuratus præbuerit? NāNam aut illud verum est: & tunc secundum testimonium falsum esse apparet, aut prior responsio falsa, & ex hoc testis omninò periurus existit, vnde etiamsi Speculat. opinio à plerisque commendetur, cautè est intelligenda, vel penitus reprobanda: quod & Panormit. eleganter probat in d. c. per tuas. ad finem.

Est & aliud considerandum, fore, scilicet, locum opinioni Barto. si. ex verisimilibus coniecturis probabile sit, posterius testimonium non esse ita verisimile, vt prius: tunc enim non erit standum testis iudiciali responsioni, nec extraiudiciali. text. optimus, & singul. secundum Bald. & Abb. ibi in capitul. literas. de præsumptio. text. vbi Cardinal. & Abb. in capitulo inquisitionis. §. tertiæ. de accusationib. notant Decius in dicto capitulo per tuas. colum. vltim. Felin. in dicto. c. cùm in tua. ad finem. Roma. consilio 505. Aymon consil. 75. columna penultim. Imò arbitrio iudicis, licet opinio communis verior sit, fides iudicialis testimonij non ita integra censebitur, ac si prior responsio minimè præmissa foret, quin ex hoc diminutionem testis patietur, quod discretus iudex arbitrabitur. Panormitanus in dicto capit. per tuas. colum. vlti. Capella Tholosana ducentesima octuagesima. Sicuti & idem erit, quādoquando testis extra iudicium etiam absque iureiurando responderit contraria his, quæ iam solenniter in iudicio dixerat: nam & eo casu fides eius vacillat, & arbitrio iudicis diminuenda est, secundum Antonium in capitul. cùm in tua. de testib. Aretin. consil. 71. 4. colum. Alex. consi. 63. libro 1. Hippol. in dict. l. eos. nume. 21. & in sing. 212. Non enim poterit quisquam inficiari, hunc testem mendacem saltem esse varium, & profectò fidei satis dubiæ: & ideo cautè est cum eo agendum, attenta negocij, personarũpersonarum & temporis qualitate. Sic & Antoni. sequitur Pan. inibi num. 9. & Alex. consil. 114. numer. 118. Addunt prætereà Antoni. & qui ei subscripsêre, non esse ferendam sententiam ratione huius testimonij, si contradictio & variatio testis contigerit, prius quàm sententia lata fuerit, quod falsum videtur ex eo, quia prius testimonium iudiciale minimè tollitur per secundum contrarium ab eodem teste prolatum extra iudicium. Bartol. in dicta l. eos. numero 4. Docto. in dicto capitulo per tuas. l. generaliter. C. de non nume. pecu. c. sicut nobis. de testibus. notant Alex. consi. 124. num. 5. lib. 6. Angel. cōsilconsil. 309. num. 5. Corneus consilio 186. libr. 1. colum. 1. facit ad hæc quod Bald. censet in dicta l. generaliter. vl. notab. dicens, non posse testem id, quod dixit in iudicio infringere, aut retractare in alterius præiudicium & damnum, etiam si mortis tẽporetempore asseueret, falsum testimonium dixisse. idem Salyc. ibi. Bar. in l. si quis in graui. §. 1. per illum tex. ff ad Sylla. Iason in l. 1. colum. 2. ff. de eo per quem fact. erit. Areti. & Feli. 1. col. in cap. sicut nobis. de testib. idem Felin. in capit. exhibita. col. 2. de homicid. & licet de hoc dubitent Roma. & Igneus in dicta l. si quis in graui. §. 1. & Hippo. in rubric. ff. de fideiuss. numer. 41. variè id intelligentes: opinio Barto. communis est secundum Alexand. in l. sciendum. colum. 12. ff. de verbo. oblig. Decius consil 175. numer. 7. & Alciat. de præsumptio. regula tertia. capit. quarto numero septimo. probat textus in dicta l. si quis in graui. §. primo. vbi responsum est, assertionem vulnerati dicentis etiam in articulo mortis, à Titio se percussum fuisse, non probare

8

*contra ipsum Titium: Imò, ni fallor, adhuc censeo, ex hoc non esse Titium torquendum, nisi alia indicia huic accesserint: tametsi cōtrariumcontrarium opinentur Iacob. de bello visu in practica criminali. ti. de indicijs. 12. indicio. Hip. in singul. 516. idẽidem Hip. in pract. §. diligẽterdiligenter. n. 119. ea ratione, ꝙquod nemo in mortis periculo pręsumatur immemor proprię salutis. l. vlt. C. ad l. Iu. repe. gl. in d. c. literas. de præsump. c. sancimus. prima q. 7. atque ita aduersus Hipp. probat Marcus Anto. Blancus in tract. de quęstionibus. num. 390. cui suffragatur gl. in l. mater. C. de calumniat. quæ assertionem defuncti appellat vilem præsumptionem. Forsan sufficiens hinc deducetur indicium ad hoc, vt Titius capiatur, & mittatur in carcerem, quod fieri passim videmus: maior tamen oritur præsumptio ex his, quæ quis respōderitresponderit mortis tempore: si ea responsio fiat publica iudicis authoritate, & iuramento pręstito, vt sentiunt. Roman. Angelus & Igneus in dicto §. 1. licet adhuc ad quæstionem non sufficiat. Et quamuis idem quod Iacob. & Hippo. etiam Angel. scripserit in dicta l. si quis in graui. §.1. idem tamen Angel. nostram sententiam |

p. 265

elegit in d. l. mater. quem Alex. sequitur consil. 14. lib. 3. num. 5. idem Bertrandus consil. 137. lib. 2. colum. 2. Si verò vulneratus in extremis humanæ vitæ constitutus profiteatur se non fuisse vulneratum à Titio: proderit hoc testimonium plurimùm ipsi Titio: gloss. in d. l. si quis. §. 1. adeò, vt torqueri non valeat etiam ex legitimis indicijs. Bal. in l. 1. & ibi Iaso. C. commu. de legat. Alexan. d. consi. 14. nu. 2. idem consi. 1. num. 16. lib. 3. Hippo. singular. 2. 22. Gerar. singul. 55. Alciat. de præsum. regul. 3. capitul. 4. ad finem. qui admonet, non esse seruandam hanc Baldi sententiam, vbi indicia forent valde vrgentia, & verè tunc iudex iustissimè torquebit huius criminis reum, non obstante occisi attestatione.

His tandem apparet, dubiam esse Antonij opinionem, à qua discedunt Imol. & Aret. col. vlt. Fel. in c. cùm in tua. conclusione 3. & Albertinus in c. primo. de hæret. in 6. q. 16. numer. 72. quibus diligenter præuisis, ego existimo non omninò admittendam, nec repellendam Antonij opinionem: siquidem visis actis, & inspectis negocij, personarum, loci, & temporis qualitatibus, iudex arbitrabitur, quantum sit derrahendũdetrahendum huius testis fidei, & testimonio: sic etenim existimabit, sítne sufficiens probatio ad sententiam ferendam: quod Ant. & alij sentiunt, & in specie Alex consi. 124. nu. 5. lib. 6.

Cæterum, si testis iuratus in iudicio contraria omninò responderit, maior est controuersia, cui responsioni fides exhibenda sit?

Primum sanè constat, testem ipsum, dum examinatur, contraria absq;absque animo, & iusta correctionis seu retractationis causa respondentem, nōnon esse legitimum: imò eius testimonium penitus fide destitutum repellendum fore: quod passim omnes fatentur, & probatur in l. qui falsa, vel varia. ff. de testib. & c. licet causam. de probatio. l. cùm precum. de liber. caus.

Secundò, si testis statim, &, vt aiunt, in continenti, corrigat propriam testimonij depositionem, eius vltima attestatio, valida, & legitima censetur. c. prætereà de testib. cog. Regia l. 30. titu. 16. part. 3. glo. in Auth. de testib. §. quia verò. Dicemus autem, hanc correctionem statim fieri, vbi ea fit priùs, quàm tabellio responsionem priorem scripserit. glo. insignis in c. apud misericordem. 32. quęs. 1. quam dixit esse valdè notabilem Alex. in l. qui bona. §. si quis stipulatus. ff. de damno infecto. & singu. Lanfranc. in c. quoniam contra. de probatio. verb. testes. nume. 136. & Iason in l. error. 2. colum. C. de iur. & fact. ignor. Idem erit, quando testis nondum litigantibus fuerit colloquutus: vel priùs quàm ipse subscripserit: quod arbitrio iudicis relinquendum est ex his, quæ tradunt Feli. in d. c. prætereà. nu. 10. & Ioan. Crottus de testib. num. 340. Sed & si testis ostenderit se errasse, & velit errorem corrigere, admittendus est etiam ex interuallo: siquidem ex interuallo testimonium, & confessio erronea reuocatur, docto & ostenso errore: In continenti verò reuocatio permittitur, etiāsietiamsi error non probetur: gl. in d. c. apud miseri cordẽcordem. Abb. col. 3. & Fel. nu. 5. in c. cùm venerabilis. de exceptioni. Abb. in d. c. prætereà. col. 2. Fel. in c. qualiter. in 1. nu. 30. de accus. Deci. in c. cùm causam. de appell. col. 2. gloss. optima in c. vltim. de iureiur. in 6. Roma. consi. 70. col. 3. Barbat. in consi. 43. col. 2. lib. 2.

Tertium est, quod maiorem ambiguitatem habet: cùm testis ex interuallo absq;absque erroris probatione, & retractatione, contraria respondit: nam omnes cōueniuntconueniunt, eum periurum esse, & falsi reum: & ideò falsi pœna puniendum fore. l. eos. vbi Bar. & Doct. ff. De falsis dubium tamen est, an priori testimonio sit, vel posteriori exhibenda fides: siquidem neutram responsionem fidẽfidem facere probat tex. in d. l. eos. Ex quo apparet, testem puniendum falsi pœna, & eius fidem vacillare: item & text. in cap. prętereà. de testib. cogendis. vbi, si testis in cōtinenticontinenti se corrigat, eius testimonium admittitur: si verò ex interuallo, reprobandum est. his etiam accedit, quòd testis hic, vt varius, falsi reus, & periurus, non videtur verisimilia respondisse, nec primo, nec secundo testimonio. l. 3. §. vlti. ff. de testib. quibus persuasi, neutrum testimonium esse admittendum responderunt Anto. in d. c. cùm in tua. col. 3. Bal. in l. gesta. 2. col. C. de re iudic. Sed tex. in d. l. eos. procedit in præiudicium ipsius testis, & quo ad pœnam ei infligendam, non quo ad damnum litigantis. Sic & text. in c. prætereà, intelligendus est quo ad vltimum testimonium: id etenim non valere apertissimi iuris est, & ab omnibus receptum. Deinde primam responsionem non posse tolli per secundam ex interuallo ab eodem teste etiam iurato propositam, constat ex ratione text. celebris in d. c. sicut nobis. cui difficilimè respondebitur. cùm ad infringendam fidem testimonij necessarium sit, alios non eosdem testes produci, siquidem ratio illius decisionis elegans est: atque ideò, primum testimonium validum esse, nec per secundum tolli existimant Panormitan. & Felin. num. 4. in d. c. cùm in tua. Card. in c. veniens. in 2. pen. col. Areti. in d. c. sicut nobis. 2. col. idem in d. c. cùm in tua. nu. 4. & 5. Innoc. in d. c. prætereà. quorum opinio Communis est secundum Corne. consi. 27. col. pen. lib. 3. Decium consi. 175. numero 7. & consi. 189. numero 10. Quod autem Bart. scripsit in d. l. eos. colum. 2. standum esse vltimo testimonio, quod testis protulerit contrarius priori, si ad secundum, & vltimum tormenta pręcesserint. l. si postulauerit. §. sed & si negauerit. ff. de adult. verum est, cùm quis non de se ipso, |

p. 266

sed de altero tantùm testificatus responderit, secus etenim dicendum est, vbi de se simul, & alijs, aut in propria & aliorum causa quis testificatur: quia tunc priori testimonio standum erit, etiamsi postmodum ex interuallo contrarium à iudice tortus dixerit: Bar. in l. 1. §. quæstioni. ff. de quæst. Aret. consi. 61. colu. 1. Deci. d. consi. 175. & 189. Et prætereà dum tractat in d. §. quæstioni. de responsione confitentis erga se ipsum, tantùm loquitur Barto. de confessione: quæ firmior est in præiudiciũpræiudicium confitentis, quando sponte fit: vt ipsemet docet, & probatur in l. 1. §. si quis vltrò. & §. diuus. ff. de quæstion. Imò sententia Bartol. in d. l. eos. falsa est: quoties de præiudicio alterius agitur, & prima responsio exhibita fuerit cum iuramento, ex his, quæ paulò ante tradidimus: nam licet periurium, & infamia testis tollantur per tormenta. l. ob carmẽcarmen. §. pe. & l. 2. ff. de testib. Auth. de testib. §. si verò. id obtinet in ciuilibus controuersijs, non in criminalibus, in quibus aliud est dicendum, & seruandum, vt ipse Barto. notat in l. 1. C. de summa Trinit. nu. 12. & ideò saltem in criminalibus opinio Bar. in d. l. eos. erit intelligenda: quemadmodum modò scripsi: quod in specie asserunt Deci. in d. consi. 189. nu. 10. & Aymon consil. 6. col. 4. num. 45.

Ex his infertur interpretatio text. in capit. accusatus. §. licet. de hæreticis. in sexto. quo decisum

9

*est, standum esse posteriori responsioni in iudicio ex interuallo exhibitæ: etiamsi prior emissa fuerit cum iuramento. id etenim esse speciale in causa hæresis. gloss. & Doctor. ibi. latè Albertinus in dicta quæst. 16. num. 79. Gonsalus à Villadiego de hæreticis. quęst. 13. num. 12. & Repertorium inquisitorum, verb. testes. DirectoriũDirectorium. 3. part. q. 65. Ioann. Arelat. in tracta. de hæresi. q. 13. quorum omnium concors est sententia: esse speciale in crimine hæresis, fidem adhibendam fore posteriori testimonio, vbi quis in iudicio etiam iuratus ex interuallo contraria fuerit testificatus. Dictio etenim, postmodum, interuallum significat. glo. inibi. textus in l. secunda. C. de custodi. reorum. Bart. in l. prima. §. diuus Seuerus. ff. de quæstioni. Barb. in cap. proposuisti. col. 1. de foro compe. tradit latissimè Tiraq. in l. si vnquam. C. de reuoc. donat. verb. & postea. in principio, & nume. 19. aduertendum tamen est, non ita simpliciter esse accipiẽdamaccipiendam decisionem tex. in d. §. licet. Sed tunc demum, cùm ex manifestis indicijs apparuerit, tales non animi leuitate, aut odij fomite, seu corruptione pecuniæ, sed zelo fidei orthodoxæ dictum suum velle corrigere, ac modò, quæ priùs tacuerant, reuelare, vt ipse textus probat. Et quamuis Docto. sentiant, & expressim Directorium, RepertoriũRepertorium, & Arelatan. velint, idem esse siue quis de se ipso, & alijs simul, siue de alijs tantùm testificetur, opinor tamen non temerè Romanum pontificem cōmemorassecommemorasse, testimonium ibi exhiberi à testificante contra seipsum, & criminis socios, cùm maxima sit veritatis præsumptio proprię culpę cognitio, & eius apud iudicem professio: quod viri discreti arbitrio cōmittendumcommittendum esse censemus. Sed si prima testificatio esset in agnitionẽagnitionem & reuelationem hæresis, ac demum secunda ei contraria, culpāculpam & crimen negaret, omninò priori stabitur: gl. in d. §. licet. Fel. in c. cũcum in tua. colu. 2. de testi. Alber. Arela. & alij, quos modò nominatim citaui, dum asseuerant, esse speciale in causa hæresis: sentiunt enim id permitti, ne crimen istud occultum omninò sit in perniciem Christianæ religionis, & expressim id adnotauit Repertorij inquisitorum author.

Verùm, cùm testis præstito iuramento asserat, se aliter dixisse testimonium quàm à tabellione fuerit scriptum, tabellioni potiùs quàm testi credendum est, nam pro tabellione præsumitur

10

*l. si quis decurio. C. de falsis. cap. ad audientiam. de præscriptio. quo in loco Panormita. scribit, hoc verum esse in causis ciuilibus, non in criminalibus, in quibus ex iurata asseueratione testis vacillat tabellionis fides, argum. l. vltimæ. C. de probatio. idem Abb. & Felin. in fine. in ca. cùm causam. de testibus. Specula. titu. de teste. §. 1. numer. 48. Alciat. de præsumpt. regu. 3. cap. 13. nu. 20. quamobrem prouidè, & cautè à iure statutũstatutum est, vt in causis arduis, & criminalibus non cōmittantcommittant iudices testium examinationem tabellionibus, imò ipsi præsentes sint huic examinationi. text. in Auth. apud eloquentissimum. C. de fide instrumen. & in Auth. de testibus. §. hæc omnia. Et licet in ciuilibus controuersijs idem agendum sit. l. 3. §. diuus. ff. de testibus. l. solam. iuncta glo. C. de testib. glos. in l. hac consultissima. §. vlt. C. qui testa. face. poss. tamen in ciuilibus causis ex quadam speciali causa committitur iuramenti solennitas, & examinatio ipsi tabellioni. cap. si qui testium. de testib. cap. 2. de iudic. in 6. l. ad egregias. ff. de iureiur. Regia l. 22. titu. 11. part. 3. regulariter verò ex generali multitudinis negociorum impedimento, committitur examinatio tabellioni, præstito prius iuramento apud ipsum iudicem, quod adnotauit Salyc. in d. Auth. apud eloquentissimum. & Felin. in d. c. cùm causam. colu. antepen. Sic in quæstionibus quæ tractantur apud suprema Hispaniarum tribunalia, frequentissimè receptio testiũtestium, & eorum examen committitur cuidam tabellioni, ex his, qui receptores dicuntur, & id munus à Rege habent, præuia morum, & integritatis diligenti inquisitione, quandoq;quandoque duobus tabellionib. tribunalium inferiorum. in causis nobilitatis, & exemptionis, quam Hidalguiam dicimus, testes vocantur ad Regia prætoria, & examinantur ab vno ex ipsis iudicibus, nisi alioqui |

p. 267

iusto impedimento valeant excusari, quod Regijs sanctionibus satis expeditum est. expediret profectò, essetq́,essetque valdè vtile Reipublicæ, in quibuscunq;quibuscunque controuersijs lege sanciri: ne coram solo tabellione testimonia à testib. exhiberẽturexhiberentur, sed saltem iudice, vel alio viro probatæ fidei pręsente, sicuti fit apud Lusitanos. Nam & olim Athenis sex viri præter iudices in iudicio aderant, vt viderent, num notarius aliquid omitteret scribere, vel adderet aliquid his quæ à iudicibus pronunciabantur, quemadmodum Postellus cōmemoratcommemorat lib. de magistratib. Atheniensium c. 26. tandem apud nos obtentum est, tabellioni potiùs quàm testi credendum esse, quod explicant Alex. consi. 70. lib. 1. & cons. 65. col. 1. lib. 2. Deci. in c. cùm parati. colum. fin. de appel. Aymon cons. 74. nu. 3. Felin. in d. c. ad audientiam. nihilominùs in ea dubitatione, qua quæri solet, quot testibus publicum instrumentum improbetur, adscribam vnam, & alteram conclusionem, vt quæ modò diximus perfectiùs intelligantur.

Prima conclusio, instrumentum, etiamsi plures habeat inscriptos testes, duobus tamen omni exceptione maioribus, quo ad eius seriem, eti

11

*am directè reprobari potest, tametsi hi testes instrumento inscripti non fuerint. l. optimam. C. de contra. stipulatio. c. tertio loco. de probatio. & probatur ratione, siquidem instrumenti fides solùm à notario pendet. c. ad audientiam. de præscrip. & is vnus est, qui duobus præferri nōnon debet, quamuis sit eius authoritas publica. Et licet quibusdam visum fuerit, rem hanc cōmittendamcommittendam esse arbitrio iudicis, vt is eam definiat inspecta testium probitate, & fide: conueniunt tamẽtamen omnes, hanc conclusionem veram esse in testibus omni exceptione maioribus, vt constat ex Innoc. Ioan. Andræ. Antonio, Calder. Abb. nu. 13. Felin. num. 35. in cap. cùm Ioannes. de fide instrum. Zasio lib. 2. singula. respon. c. 23. Imola in l. 1. §. si quis negat. ff. quemadmo. testam. aperi. Ay mon consil. 56. numer. 9. Salyc. in l. in exercendis. C. de fide instrument. quorum opinio Communis est secundum Decium in dicto ca. tertio loco. numero 11. tametsi Guido Papæ in dicto capitu. cùm Ioannes. existimet, contrarium magis communiter receptum esse. Non oberit tex. in dict. c. cùm Ioannes. nam ibidem tres testes exiguntur contra instrumentum, ex eo, quòd in instrumenti fauorem & probationem aderant notarius ipse & vnus testis, quo casu cũcum notarius & testis vnus sint maioris authoritatis quàm duo testes, standum esset instrumento, nisi tres testes aduersus id testificentur. quod fatentur Doct. præsertim Abb. Imol. & Felin. ibi numero 43. Nec item refert, quatuor testes in specie illius decretalis aduersus instrumentum à reo productos fuisse, quia ex allegatione litigantis per ipsum Romanum Pontificem approbata, constat tres tantùm sufficere, quò fit, vt in pari causa probationis, potiùs instrumento quàm testib. credendum sit, & ideò manifestũmanifestum est, etiam admissa Communi sententia, instrumentum minimè improbari minori numero, quàm trium testium, vbi præter authoritatem tabellionis, testis vnus pro instrumento testimonium exhibuerit. Imola in dicto cap. cùm Ioannes. colum penult. Alex. consi. 93. lib. 5. colu. penul. Deci. consil. 101. colum. 2. Aymon consi. 56. col. penul. ex quibus deducitur, non requiri ad authoritatem instrumenti ipsius tabellionis viuæ vocis testimonium. Hæc verò prima conclusio & si Communis sit, dubia tamen satis videtur propter authoritatem glo. in d. c. tertio loco, & in dicto c. cùm Ioannes. & in §. item verborum. Inst. de inutilib. stipulat. & in l. in exercendis. C. de fid. inst. quib. placuit, instrumenti authoritatem non minori quàm triũtrium testium numero improbari: imò quatuor esse necessarios quandoq;quandoque ipsæ gl. responderunt.

Secunda conclusio. Maiori ratione instrumenti fides omninò tollitur duobus testibus eidem instrumento inscriptis. optimus textus in ca. tàm literis. de testibus, & est Communis conclusio secundum Fel. in dicto cap. cùm Ioannes. numero 46. idem notat Zasius dicto ca. 23. Hinc profectò constat, decisionem Imolæ, cuius modò meminimus, non procedere, quando duo testes ex descriptis in instrumento aduersus ipsum testificarentur: tunc etenim eius fidem tollerent, etiamsi præter tabellionem vnus testis non adscriptus instrumento in probationem & fauorem eiusdem, testimonium exhiberet, sicuti adnotârunt Corne. consi. 232. libro 1. col. 2. & Aymon d. consi. 56. col. pen. imò vnus tantùm testis ex his, qui necessariò adesse debent, & inscribi ad integritatem & vim instrumenti, si aduersus id testificetur, id agit, vt planè vacillet instrumenti fides. tex. singul. in l. 1. §. vlt. ff. quemadmo. testam. aperi. & inibi Doct. ac Felin. in d. cap. cùm Ioannes. num. 50. post Abb. ibi dicens hanc opinionem Communem esse, quasi secus respondendum sit in eo teste, qui & si adscriptus fuerit instrumento, nōnon tamen est de necessarijs ad vim & valorem ipsius: qua ratione, inscriptis instrumento quinq;quinque testibus, cùm duo tantùm forent necessarij: si ea scriptura duorũduorum ex his viua voce comprobata fuerit, non poterit reliquorum trium contrario testimonio reprobari, authore Bal. consi. 228. libr. 2. cui accedit Aymon consi. 56. col. pen. quem omninò legito. num. 9.

Regia sanè constitutione, vbi indirectè aduersus instrumentum publicum probatio fit, tres testes sunt necessarij, & sufficiunt ad tollendam ipsius fidem. l. 117. ti. 18. part. 3. quæ quatuor te|

p. 268

stes exigit & l. 32. titul. 11. parte 5. quæ quatuor vel saltem tres requirit. & deducitur ab opinione gloss. in dicto §. item verborum. fitq́;fitque indirecta probatio, cùm probatur, eum, cui tribuitur obligatio instrumenti Salmanticæ certo die cōfecticonfecti, eodem die Toleti extitisse. Quòd si instrumentum priuatum sit, eius fides tollitur directa vel indirecta duorum testium probatione glos. communiter recepta in dicta l. in exercendis. l. optimam. C. de contra. & comm. stipulat. dicta Regia lege 117. Sed si tractetur de instrumento publico, & eius directa reprobatione, existimant quidam lege Regia 115. titul. 18. part. 5. non aliter authoritatem instrumenti improbari, quàm si omnes testes instrumento adscripti aduersus id testificentur. imò ea constitutio quatuor exigit, vt per testes fides instrumenti directè improbetur. Primum, quòd tabellio alioqui nutantis sit fidei, quippe quæ ex fama dubia quoquo modo sit. Secundum, testes esse probos viros. Tertium, actum ipsum, cuius instrumentum meminit, non esse antiquum, sed paucis ante annis contigisse. QuartũQuartum, quòd omnes testes instrumento adscripti vnanimi & concordi testimonio aduersus instrumentum iurati testificentur, quæ ferè deducuntur à gl. & veterũveterum opinionibus in d. c. tertio loco. sicuti diligenter tradit Henric. in d. c. cùm Ioannes. col. 2. & sequentib. nobis satis sit Regijs constitutionib. quibus vti tenemur, communes sentẽtiassententias quas præcipuè, & potissimum exposuimus, antiquatas, atque repulsas fuisse, quod discretus, prudẽsprudens, & doctus iudex animaduertet.

Covarrubias ...: Opera Omnia

ARGVMENT. CAP. XIII.

SVMMARIVM.