Covarrubias ...: Opera Omnia

 Legal Information & Privacy

Qualiter Iudex ex actis ius dicere debeat, aduersus ea, quæ priuatim cognouerit.

SVMMARIVM.

  • 1 Agere contra propriæ conscientiæ dictamen peccatum est.
  • 2 Mendacium in re leui regulariter veniale crimen, an in iudicio mortale sit? & quid de periurio.
  • 3 Iudex secundũsecundum quosdam poterit sententiam dicere iuxta propriam cōscientiamconscientiam aduersus allegata & probata.
  • 4 Rursus non debet Iudex, nec tenetur sententiam dicere ex his, quæ priuatim cognouerit: sed ex his, quæ, vt iudex ex processu perceperit.
  • 5 Iudex non potest sententiam ferre ex instrumento in iudicio non producto.
  • 6 Perpenditur litera tex. in c. iudicet. 3. q. 7.
  • 7 Iudex poterit non adhibere fidem testibus, aut instrumentis, ex his, quæ in iudicio contigerint, vel quæ sibi, vt iudici nota fuerint.
  • 8 An reus, actore non probante, sit absoluendus diffinitiuè an ab obseruatione iudicij tantùm, & quid hoc referat?
  • 9 Iudex non potest ex confeßione facta ei, vt priuato, non vt iudici, sententiam contra confitentem pronuntiare.
  • 10 An etiam Iudex ordinarius requisitus, vt alterius sententiam exequatur, poßit executionem omittere ex eo, quòd priuatim sciuerit sententiam iniquam esse?
CAPVT I.
HIS qui magistratus in Republica gerunt, plerunq;plerunque solet euenire, vt in maximo discrimine positi, grauiter dubitens, sequíne debeant in iudicijs, actoris, reíue probationes: easq́;easque inspecto processu ex iuris rigore ab omni vitio immunes: contrarias tamen veritati, quam ipsi iudices priuatim certissimè cognouerint: atq;atque eodem pacto debeántne ferre sententiam in fauorẽfauorem agentis, qui probare propriam intentionem non potuit: iudices tamen satis sciunt, eam veram esse? Et sunt sanè, qui existimẽtexistiment, iudicem debere omnino sequi in proferenda sententia propriam conscientiam, & veritatem sibi compertam aduersus actorum probationes vtcunq;vtcunque plenissimas: quę quidem opinio sequentibus probari videtur: vt plura omittam, quæ passim in hanc controuersiam adduci solent: cùm ea parùm vrgeant.
Primò, omne quod non est ex fide peccatum est, teste Paulo ad Roma. cap. 14. c. quærat aliquis. de
1
*pœniten. distin. 3. c. vlti. de præscript. ex fide, inquam, id est, ex conscientia: quemadmodum exponit Ambrosius d. c. 14. Gratianus in d. c. quęrat aliquis. gl. in d. c. vlti. Floren 1. par. titu. 3. c. x. §. 2. nam sicut fides est iudicium, quo credimus aliquid, ita conscientia est iudicium, quo iudicamus particulariter de nostris actibus moralibus: & prætereà conscientia credulitas quædam est: vnde fides à Paulo appellatur. Peccatum etenim est omne, quod nōnon est ex fide, id est, ex conscientia: & iuxta id, quod ea nobis agendum esse præscribit: sed potius contra eam: agens siquidem contra conscientiam, ędificat ad gehennam. c. literas. de restit. spoliat. c. omnes 28. quæstio. 1. c. per tuas. in 2. de simonia. quo fit, vt is mortaliter peccet, qui actum egerit, illum esse mortale crimẽcrimen opinatus: licet verè is actus ad mortalem culpāculpam minimè pertineat. Et rursus venialiter peccabit, qui fecerit id, quod credit venialem habere culpam: tametsi nullam verè habeat: hoc enim est agere contra conscientiam, & ideo peccatum contrahitur. Quod si conscientia dictet aliquid esse bonum, non tamen venialem, nec mortalem esse eius omissionem, nullum erit peccatum id omittere. Et hęc sanè vera sunt, vt docent Theologi in secunda sententia, distinctione 39. & Florentinus dicto capitu 10. §. 4. ita tamen, vt sciamus, conscientiam non posse efficere, id nōnon esse peccatum, quod verè peccatum est: quamuis quandoq;quandoque ignorantia valeat à culpa excusare, quod alibi tractabimus. Iudex igitur, qui scit verum esse, quod actor asseuerat, tametsi in iudicio non probatum, contra conscientiam, & propriæ credulitatis iudiciũiudicium reum absoluens peccabit: atq;atque itidem ipsum reũreum innocentem prauo iudicio damnabit ex actorũactorum probationibus, quibus ipse iudex certò scit veritatem oppositam esse. Nomen etenim conscientiæ inducit applicationem cō| p. 2scientięconscientię ad aliquid agibile, vt scribit Thomas 2. 2. quæst. 67. artic. 3.
Secundò, eandem opinionem illud plurimum cōprobatcomprobat, quod iudex sententiam dicens contra veritatem sibi etiam priuatim compertam, planè mentitur in læsionem alterius, aliud enim dicere quàm scias, mendacium est. c. 1. de crimi. fal. l. vlt. ff. de rei vend. c. is autem. & c. primum. 22. q. 2. c. supereo. de vsur. Aristot. lib. 4. Ethi. c.
2
*7. & præter alios Ioan. Arboreus lib. 11. Théosophiæ, c. 12. Mendacium autem licet venialem plerunque culpam habeat, in iudicio tamen mortale crimen est, quando contingit in his, quæ ad ipsum iudicium pertinent. Thomas & Caiet. 22. q 69. artic 1. & q. 110. artic. 4. ad finem, etiamsi id accidat in re leuissima, vt ipse Caiet. opinatur ex eo, quòd calor iudicij, eiusq́;eiusque authoritas de veniali mortale efficiat, sicuti iuramenti vis mendacium ex se veniale, mortale facit. Ego verò mendacium in iudicio mortale esse ex suo genere opinor ex Thom. 22. q. 70. articul. 4. Sed in specie nonnunquam veniale esse potest, & maximè si in re leui contingat, in omni siquidem materia rei leuitas à mortali excusat. c. vnum. 25. distinc. ad finem. Thom. 12. q. 88. articul. 5. & 6. qua ratione aduersus Caietanum existimo, etiam in iudicio mendacium circa rem ad id pertinentem, leuissimam tamen contingens, non esse mortale crimen, quod nostra ætate Caieta. sententiam improbantes ostendunt insignis, & olim, & nunc meus præceptor Martinus ab Azpilcueta in c. vlt. de pœniten. d. §. 5. nume. 13. & Dominicus à Soto, cui maxima totius Reipublicæ felicitate Carolus Cæsar propriæ conscientiæ iudicium, ac examen commisit: is, inquam, à. Caiet. dissentit in relectio. de Secret. memb. 2. q. 7. cōclusconclus. 2. atq;atque ita intelligendum est, quod Imol. in c. 1. de mut. petit. nume. 13. & Alexand. in l. qui totam. ff. ad Trebellianum. scribunt dicentes, mendacium etiam in iudicio quandoq;quandoque esse veniale non mortale crimen. Nam quod de iuramento in contrarium adducitur, verissimum est alia quidem ratione, cùm in leui Deus adducatur in testem, & ideò impietas periurij stat in hoc, quod fit irreuerentia Deo Maximo, vnde semper erit periurium mortale peccatum etiam in re leuissima, sicuti docet Thomas 2. 2. q. 98. articul. quo fit, vt is, qui iurat Deo teste assem Titio dare, omninò periurus sit, mortalemq;mortalemque culpam incurrat, ni eum assem dederit: quod probatur in cap. debitores. de iureiurand. vbi iurans soluere vsuras, tenetur id iuramentum seruare, quamuis parùm vtilitatis afferat talis solutio, cùm statim accipiens ex hoc iuramento vsuras, teneatur cogendusq́;cogendusque sit eas restituere: ecce igitur qualiter iuramentum sub pœna periurij seruandum est, tametsi eius exequutio leuissimi sit momenti. Nec tamen idem erit, si quis præstito iuramento promittat centum aureos daturum Titio: nam is si ei soluat centum aureos excepto asse, periurus non erit eo modo, vt peccatum mortale committat: huiúsque discriminis ratio est, quod in priori casu, assis separatim consideratur, vt materia iuramenti, non itidem in posteriori, non enim separatim fuit assis iuramenti vinculo suppositus, atque ideo vti res leuissima nequaquam est iudicanda, considerandáue ad iuramenti transgressionem saltem mortali culpa dignam, quemadmodum Caietanus explicat 2. 2. quæstion. 89. articul. 7. iustius sanè, quàm Syluest. qui sequutus Florentin. verb. iuramentum. 4. quæstion. 1. ad finem, scribit transgressionem iuramenti in re leui mortalem non esse, vtcunque tamen sit, quod ad nostrum institutum attinet, apparet profectò iudicem, qui in iudicio proferendo in graue alterius damnum mentitur, mortaliter peccare, cùm id mendacium in re graui, ad diffinitionem litis & controuersiæ pertineat.
Tertiò, eadem assertio probatur ex eo, quòd iudex iudicare debet secundum veritatem, Deuteronomi capitu. 7. & Exodi 23. capitu. per venerabilem. qui filij sint legitimi. & tamen in iudicijs multa proponuntur, & probantur cōtracontra veritatem: ergò iudex omissa falsa actorum propositione veritatem sequi tenetur. Et hoc ipsum vlterius patet, plærunq;plærunque enim solet iudex ignorare factum in iudicium deductum, & ideò sequitur probationum adminicula. l. illicitas. §. veritas. ff. de off. præsi. per hoc tamen præiudicium non fit veritati, quæ vitiari nequit erroribus gestorum, & semper est præferenda, cùm elucet, vnde cùm iudici veritas comperta & nota est, non potest iusta ratione eam omittere, vt sequatur, vel sordes falsorum testium, errorêmue aliorum instrumentorum, sicuti in dicto. §. veritas. probatur. Sic diuus Augustinus libro 19. de ciuitate Dei, capite 6. dum deplorat eleganti oratione miseriam humani iudicij, quo plures, qui verè sunt innocentes, tormentis cruciantur, & denique damnati ex eorum confessionibus innocentes occiduntur. Excusat sanè iudicem, qui, vt seruiat humanæ societati, quàm deserere nefas esse ducit, inscius veritatis innocentem occidit. Plærunq;Plærunque enim, inquit, iudicis ignorantia est calamitas innocentis. ex quibus colligitur, non ita defendi ab August. imò reprehendi iudicem, qui veritatem ipsam sciens innocentem torquet, tortumq́;tortumque ex propria confessione occidit.
Quartò, etiam iudici nōnon licet innocentem occidere. Exo. 23. Innocentem & iustum non occides. Quin & IuriscōsultusIurisconsultus existimat, melius esse no|
p. 3
centem impunitum relinquere, quàm innocentẽinnocentem damnare. l. absentem. ff. de pœnis. c. nerui 13. distin. Archid. in c. vlti. 23. q. 3. Deci. optimè in l. fauorabiliores. ff. de regu. iur. Quòd si in dubio satius est nocentem absoluere, quàm innocentem damnare: nónne sanctissimum erit innocentem absoluere, cùm certus iudex est de eius innocentia, licet falsis testibus is conuictus fuerit?
Quintò, si authoritas publica consideranda est, sicuti fatentur, ac præmittunt, omnes, & hi pręcipuè, qui contrariam sententiam defendere conantur, maiorem ex publico iure authoritatem habebit iudicis sententia, quam ipsius acta iudicij nondum per sententiam diffiniti: & tamen condemnatus, vt debitum coniugale reddat fœminæ, quam ipse certò scit eius vxorem non esse, nequaquam tenetur eius sententiæ stare: imò nec potest, si canonicum impedimentum obstet: imò potius propriam conscientiam, quam iudicis publicam authoritatem sequi debet. tex. est in c. inquisitioni. de senten. exc. notatur in c. dominus. de secund. nup. nos item id explicuimus in Epitome de sponsali. & matri. 2. part. c. 7. §. 2. nu. 7. Sic iudex maiori ratione, omissa publica authoritate actorum causæ, sententiam dicet ex his, quæ certa sibi sunt, & ita nota, vt vera esse, manifestò sciat.
Sextò, ex coniecturis, indicijs, & præsumptionibus potest iudex ipse iustissimè non adhibere fidem testibus. l. 3. versi. tu magis. ff. de testib. Regia l. 28. titu 16. part. 3. Bar. in l. Lucius. ff. de his, qui not. infa. Paul. de Cast. in l. admonendi. col. pe. ff. de iureiu. Bal. in l. testium. C. de testib. Deci. in c. 3. num. 3. de probat. Ergo poterit ex certa scientia testium fidem omittere, quos certò scit falsum testimonium dixisse.
Septimò, testium, instrumentorumq́;instrumentorumque probationes veluti medium quoddam in eũeum finem tendunt, atq;atque à iure exiguntur in litium diffinitionibus, vt veritas pateat, & ipsi iudici nota sit, quod frequentissimis authoritatibus probat̃probatur, medium autem non debet contrarium esse fini prætenso. temerè enim ageret exoptans pacem, si adhiberet media, quæ ad bellum & discordiādiscordiam tendunt, quod probatur ex ratione tex. in l. legata inutiliter. ff. de adimend. legat. l. qui hominem. §. vlti. ff. de solutio. l. ab emptione in fi. ff. de pact. l. cùm his. §. 1. ff. de condict. indebit. falsi autem testes, falsáue instrumenta non ad veritatem, sed ad falsitatem persuadendāpersuadendam iudici destinantur. igitur his testibus & instrumentis, quæ falsa esse iudex scit, non debet, nec tenetur fidem publicam accommodare.
Octauò, hæc eadem opinio manifestam probatio
3
*nem habere videtur in c. 1. de re iudic. in 6. & in Clemen. 1. §. verum. de hæret. quibus locis iudici iniungitur, vt iuxta propriam conscientiam sententiam ferat. His igitur, & alijs rationibus hæc sententia innitit̃innititur, atq;atque eam tenent Martinus iuris Ciuilis antiquus interpres in dicto §. veritas. Calderi. & Panor. in c. pastoralis. §. quia verò. de offic. deleg. Nicolaus à Lyra, Exodi cap. 23. Hadria. quodlib. 2. ad finem. Ioan. Arboreus libro 9. Theosophiæ c. 20. Ioan. Oldendorp. in tractat. de formula inuest. actio. c. vlt. idem in lib. de iure, & æquita. titu. 13. horum autem omnium consensu ea est resolutio, vt iudex minimè debeat, nec possit sententiam dicere secundum allegata & probata contra popriampropriam conscientiam. Cæterùm ex his, & alijs authoribus quidam existimant iudicem tutè posse reum absoluere ex actis & probatis, etiam si ipsi iudici priuatim compertum sit verum esse, quod actor adseruit: ita Calderi. Aegidius à Bella Mera col. penult. & Panor. in dicto. §. quia verò. Nicol. à Lyra, ac Ioan. Arboreus paulò ante citati, & præter hos Ioan. And. & Card. in dicto. §. quia verò. Abb. & Imol. in c. 1. de offi. ordinariorum. Quasi conscientia iudicis, actis & probationibus contraria, admittenda non sit ad condemnandum. alij verò opinantur, iudicem propriam conscientiam sequutum, posse ac debere refragantibus actorũactorum probationibus reum absoluere, quod fatentur verum esse Martinus & Calderinus, quibus Aegidius & Panormi. refragantur exeo, quòd absurdum existiment, iudicem aduersus allegata & probata, ex propria scientia, cui probationes aduersantur, sententiam dicere, ac potius debere à iudicandi munere abstinere. idem Præpositus in cap. iudicet. 3. quæstio. 7. ad finem. tandem eo ventum est, vt hi authores consentiant nunquàm esse iudicandum contra conscientiam, cui contrariæ sint actorum probationes. Rursus ex his quidam censent, posse iudicem contra propriam conscientiam, exactis & probationibus reum absoluere: deinde iudicem posse iuxta propriam conscientiam aduersus acta pro reo pronunciare eum ab actione proposita absoluendo. Alij deniq;denique hoc non admittunt iudici consulentes, vt ab eo munere abstineat, ne vel contra conscientiam, vel actorum probationes iudicet. Sic sanè maximum constat ex hac prima opinione discrimen, & quod grauius est, adeò manifesta repugnantia, vt minimè conciliari, nec defendi possit. Nam si iuxta veritatem priuatim iudici compertam iudicandum est, cur ex actorum probationibus iudex absoluet reum, quem scit verè obnoxiũobnoxium esse actoris petitioni? Quod si dixeris non oportere, vt iudex manifestet crimen occultum ipsius accusati: quid obsecro, dices in reo semiconuicto, infamatóue, & in his actionibus, quibus de criminibus nōnon agitur, nec infamia aduersus accusatum tractatur? agit etenim iudex absoluens |
p. 4
reum actore non probante contra conscientiam sibi dictantem, illum esse obnoxium actoris petitioni, & prætereà planè mentitur liberans eum, qui verè reus est, quò fit, vt dum magis hāchanc primam opinionem scrutamur, ea minus arrideat, vtpote minimè consona his rationibus, quæ ab eius authoribus traduntur.
Ex opposito notandum est, iudicem in diffinien
4
*dis litibus debere omninò sententiam dicere exactorum probationibus, licet ei notum sit reum à petitis immunem esse, vel actorẽactorem iustam, veramq́;veramque licet non probatam causam in iudiciũiudicium deduxisse, & hoc probatur in d. §. veritas. dum in eo Iurisconsultus scribit sententiam à iudice ferendam esse ex fide eorum, quæ probantur in iudicio, quę quidem authoritas non admodum conuenit, vt à priori sententia recedamus, cùm iuxta veram interpretationem sensus Iurisconsulti sit, ex veris probationibus, ex fide eorum quæ verè gesta sunt, non ex falsis, non ex simulatis instrumentis iudicem debere sententiāsententiam dicere, vnde colligitur, tunc demũdemum iudicẽiudicem ex probationibus actorũactorum posse causam & controuersiācontrouersiam diffinire, quando illæ ꝓbationesprobationes veræ sunt, quemadmodũquemadmodum in dubio præsumendũpræsumendum est, secùs autem cùm iudici constiterit, eas probationes falsas esse, & veritati oppositas, tunc etenim veritas minimè vitiatur erroribus gestorum, authore Iurisconsulto, quò fit, vt potius in eo loco præcedens opinio, quàm hæc probetur, & id manifestius fiet, si ad literam illius text. verba explicemus, veritas, inquit Vlpianus, erroribus gestorum non vitiatur, id est, licet cauerim debere me tibi centum ex mutuo, quæ verè mihi mutuata non sunt, idq́;idque apud præsulem probauero, non errorem meum in cauendo, sed probatam veritatem is sequetur. Sic sanè infert idem Vlpianus dicens: & ideò Præses prouinciæ id sequetur, quod conuenit eum sequi ex fide eorum, quæ probantur, quasi dicat, veritas, cuius conscius iudex est, nullis testimonijs vitiatur, atq;atque ideò Cald. & Panormit. & Oldendorp. propriam eorum opinionem ex eo textu deducunt.
Secundò, iudex tenetur iudicare secundum veritatem. l. rem non nouam. C. de iudic. veritas autem dicitur id, quod probatum est, aut per legẽlegem præsumptum. l. penult. ff. de probat. text. in c. 1. iuncto cap. laudabilem. de frigid. igitur tenetur iudex secundum probationem actorum iudicare, vti argumentatur post alios Andræas Alciat. in d. c. 1. de offi. ordin. nu. 84. sed nec ista collectio satis probat hanc opinionem, & multò minus quàm inductio tex. in d. §. veritas. siquidem nōnon sequitur, iudex tenetur sententiam dicere ex probationibus actorũactorum, quod verũverum est, ergò tenetur sententiam dicere contra conscientiam, aut contra particularem, eamq́;eamque certam scientiam, nam tunc demum ex probationibus tenebitur causam diffinire, cùm aliunde certus non sit, vter ex litigantibus iustiorem causam in iudicium deduxerit.
Tertiò, iudex publica authoritate fungitur, & ex ea iudicat. l. Barbarius. ff. de offi. præt. c. 1. de re iud. in 6. notatur in cle. 1. de sequestr. poss. qua ratione oportet eum in controuersijs diffiniendis sciẽtiascientia publica vti, & fidem exhibere his, quę sibi, vt iudici, vt personę publicę nota sunt, non his, quæ, vt priuato ei sunt manifesta, non enim pertinet hæc scientia ad iudicem, qui ex publicis documentis iudicare debet. Nec inconuenit dicere, posse quem duplicem scientiam alicuius habere, cùm manifestum sit, posse Titium aliquid scire, vt iudicẽiudicem, vt priuatum, vt Dei vicarium, nempe ex confessionis sacramẽtalissacramentalis secreto, quod probatur in cap. 2. de offic. ordin. vbi Panormita. id explicat. vnde ex hac tertia ratione palàm est, priorem opinionem erroneam esse.
Quartò vlterius, posterior hæc opinio probatur authoritate text. in c. pastoralis. §. quia verò. de offic. delegat. ex quo iudex ordinarius requisitus à delegato, vt eius sententiam exequatur: omninò & tutè potest, ac debet eam exequutioni tradere, tametsi sciat iniquam esse. Authoritas etenim rei iudicatæ præualet veritati, etiam quæ satis nota sit ipsi exequutori, cuius partes sunt eandem exequi, nōnon autem inquirere iustè, an iniustè fuerit pronũciatũpronunciatum. ita ergò iudicis officium est, potius fidẽfidem exhibere probationibus actorũactorum, quæ ex iure authoritatem habent. c. quoniam. de proba. quàm his, quæ priuatim scit, & ex quib. ipse existimat iniqua & iniusta esse processus testimonia, tenetur enim iudex his, quæ, vt iudex scit credere, non his, quæ, vt priuatus. qua ratiōeratione, cùm requisitus alterius iudicis sententiam exequitur, iudex nōnon est, sed exequutor, & ideò illius sententiæ iniquitatem expẽdereexpendere, vt iudex, nequit. Priuata igitur authoritate vteretur, si ex proprio iudicio conscientiáue ageret de rei iudicatæ in iustitia, et ex eo exequutionem eius omitteret, quemadmodũquemadmodum & idem iudex, qui tulit sententiam malè ageret, & absq;absque publica authoritate procederet, si eam retractaret ex fide instrumentorum, quæ post sententiāsententiam ipsi exhibentur, etiāsietiamsi ex eis ius condẽnaticondemnati manifestũmanifestum fieret, functus etenim est iudicis officio, nec vt iudici eidẽeidem probatur ius litigantis. l. Imperatores. ff. de re iud. l. sub specie. C. e. ti. not. in c. inter. de re iud. vbi Abb. n. 16. idem Abb. in c. suborta. col. pe. c. ti. Doct. in l. admonendi. ff. de iureiu. Bal. in l. error. col. 3. C. de iuris, & fact. igno. Lanfranc. in c. quoniam. verb. interloquutoriæ. nu. 81. de prob. Curtius iunior consi. 18.
Quintò, eadem ratione constat, iudicem non posse sententiam dicere ex instrumẽtoinstrumento, scripturáue |
p. 5
non producta in iudicio: licet ea fuerit sibi pri
5
*uatim ita exhibita, vt planè cognouerit ex ea ius actoris, vel rei. cap. cùm dilectus. de fid. instrum. adeò enim instrumentorũinstrumentorum productio debet coram iudice fieri, vt non sufficiat ea coram notario, & testibus exhiberi: quod colligitur ex l. adoptio. ff. de adop. tex. in c. accepimus, & apertior in cap. cōtingitcontingit. vbi gl. & Feli. de fide instrũinstrum. idẽidem Feli. latius in c. quoniāquoniam cōtracontra. q. 1. de probat. vbi tex. tradit: Hipp. sing. 17. imò non sufficit, in instrumentum etiam coram Iudice exhiberi, & produci ante litis contestationem ad articulum aliquem incidentem, nisi & post reproducatur cũcum principalis causa discutitur: Frederi. consi. 160. col. 2. Anto. in c. cũcum dilectus. de ord. cognit. Feli. in c. 1. nu. 28. de probat. idem in c. causamq́;causamque in 1. num. 6. de testi. Ex quibus & idem erit, quādoquando instrumentum post litem contestatācontestatam producitur in iudicio ad principalem quæstionem litis, nisi eius productio fiat, & fuerit aduersario denunciata, vt seipsum ab eius scripturæ testimonio defenderit: ex Bald. in l. eos. §. sin autem. col. penul. C. de appel. Feli. in d. c. nu. 28. Quod si verissimum, & certissimi iuris est, ex instrumentis non productis coram iudice, vel extra terminum à iure statutum præsentatis, iudicẽiudicem sententiam dicere non posse: tametsi ex eisdem scripturis certus sit de iure litigantium: consequens erit, ipsum ex actorum probationibus, non ex his, quæ priuatim sciuerit, sententiam omninò laturum esse. Si verò dixeris contrarium, omnia iura prorsus euanescent, quæ tempus & locum, quibus instrumenta iudicij exhiberentur, prouidè statuerunt: nam aliter producta instrumenta publicam fidem, ex qua iudex tenetur ius dicere, nequaquam adsequuntur.
Sextò, eadem opinio probatur ex canone, iudicet. 3. q. 7. quem Thomas tribuit Aug. super Psal.
[6]
*cùm tamen sit deductus ex Ambr. Psal. 118. sermone super illud: Miserationes tuæ multæ nimis Domine, secundũsecundum iudicia tua viuifica me. Bonus enim iudex, inquit Ambrosius, nihil ex arbitrio suo facit, & domesticæ proposito voluntatis, sed iuxta leges, & iura pronunciat, scitis iuris obtemperat: non indulget propriæ voluntati: nihil paratum, & meditatum domo defert, sed sicut audit, ita iudicat. Quibus profectò verbis nihil aliud Ambros. significare vult, quàm quod iudex ex se ipso nihil iudicet, sed ex auditis, visisq́;visisque apud acta iudiciorum. Erit tamen obiter adnotandũadnotandum: cùm legitur apud Ambrosium: iudicet ille, qui ad pronuntiandũpronuntiandum nullo odio, nul la offensione, nulla nouitate ducatur legendũlegendum esse: nulla leuitate ducatur, ex Gratiani decretorum Codicibus. His igitur rationibus ipse opinor, veriorem esse opinionem illam, qua adsertum est, iudicem debere ex allegatis & probatis in iudicio, quæ sibi, vt iudici nota sunt: non ex his, quæ priuatim ex particulari scientia perceperit sententiāsententiam dicere. idẽidem tenent gl. in c. 1. de offic. ordi. & in d. c. iudicet. & in c. pastoralis. §. quia verò de off. de leg. vbi Card. gl. in l. 2. ff. deferijs. gl. Alberi. & Bar. in d. §. veritas. Cyn. Bar. & alij in l. 1. C. vt quæ desunt ad uo. Io. And. in Speculo tit. de disputat. et allegat. §. satis. nu. 13. gl. quę text. ibi ad hoc inducit in c. 1. de re iud. in 6. Ias. in. §. si minus. nu. 15. de actioni. Feli. in d. §. quia verò. nu. 23. ex quibus & his, qui ab eis citantur, constat hanc sententiam magis cōmunemcommunem esse, vt scribunt eāeam sequuti Barb. in d §. quia verò. nu. 36. Imol. ibi col. pe. idem in d. c. 1. nu. 14. idem adserit Præpo. in d. c. iudicet. col. pe. Hoc ipsum fatentur Felin. in d. §. quia verò. & Alciat. in d. c. 1. nu. 83. dum ex ea regulam in hac quæstione constituunt. Quin & apud Theologos idem adseuerātadseuerant. Tho. 2. 2. q. 67 art. 2. & ibi Caiet. Io. Maior. in 3. sent. distin. 33. q. 4. Syluest. verb. iudex. 2. q. 5. Cardin. à Turre Crema. in d. c. iudicet. Imò Caiet. & Syluest. post Flor. 3. par. tit. 9. cap. 2. §. 6. expressim testantur hanc opinionem à Theologis frequentiori calculo probatam esse.
Non obstant, quæ in prioris sententiæ confirmationem adduximus: quorum primum facillimè refellitur, si aduertamus aliud esse iudicem sententiāsententiam ferre ex his, quæ, vt iudex scit, etiamsi vt priuatus contrarium cognouerit: hoc enim est, quod nos probauimus receptiorem opinionem sequuti: Aliud est iudicẽiudicem sententiam dicere contra conscientiam: quod nec nos probamus, nec iure probari potest. Iudex etenim, qui vt priuatus scientiam habet eius, quod in iudicio controuertitur: & sanè contrariam his, quæ probata sunt: iustissimè opinatur ex probationibus seipsum posse sententiam ferre: hac verò opinione præmissa absque vllo vitio, culpáue eandem sententiam ferre poterit: sicuti asserit communis opinio. Quòd si iudex ipse credat, existimet, aut dubitet, se non posse ferre sententiam ex probationibus contra priuatam eius scientiam: nequaquam poterit ita pronunciare: imò peccabit mortaliter, palàm agens cōtracontra propriæ conscientię dictamen: quemadmodũdum ex prioris opinionis prima ratione deducitur, & fatent̃fatentur omnes, quos superius citauimus, & maximè Hosti. Ioan. Imol. in d. c. pastoralis. §. quia verò. nu. 7. Hadria. dict. quodlibet 2. ad fi. Martinus ab Hazpilcueta in c. si quis autem. de pœnit. distin. 7. num. 128. quo fit, vt omninò fatendum sit, nullum iudicum vnquam licere contra conscientiam iudicare: nec huius illationis cōtrariumcontrarium diuus Tho. nec quisquam alius ex doctis asseruit.
Secunda ratio tollitur ex eo, quòd iudex sententiam ferens ex actorum probationibus contra particularẽparticularem scientiam, minimè mentitur: cùm |
p. 6
authoritate publica sententiam dixerit ex his quę vera apparent inspectis publicis documentis, vnde iudex ipse viso processu ex eo causam diffiniens, id, quod illi, vt iudici verum esse cōstatconstat, apertissimè sequitur.
Hinc eadem ratione perpensa, tertia ratio cessat: siquidem ex probationibus falsis iudex sententiam ferre non debet: quando falsitas restium instrumentorúmue, eidem iudici, vt iudici patet: non autem cùm eidem priuatim constat. id enim esset credere plus iudici, vt testi, qui restis esse nequit, & vnicus est, falliq́;fallique potest, quàm duobus, tribusúe testibus, qui verè testes sunt, & à iure legitimi censentur: quod pernitiosum esset Reipublicæ in expediendis, diffiniendisq́;diffiniendisque negotijs: ac deinde iudex ex allegatis, & probatis iudicans aduersus priuatam scientiam: iudicat planè secundum veritatem: cũcum ea sit iudici veritas, quæ ex ipsis publicis documentis constat.
Rursus nec quarta ratio quidquam iuuat: quia iudex damnans eum, quem priuatim scit innocentem esse: ex ipsis tamen publicis probationibus manifestè nocentem: nequaquam innocentem, sed potius nocentem occidit. Nam & iudex tenetur in iudicio fidem adhibere his, quæ vt iudex cognouerit: non his, quæ vt priuatus: igitur non occidit innocentẽinnocentem, si occiderit eũeum, qui ex publicis testimonijs nocens apparet.
Quinta ratio tametsi subtilis sit, non omninò cōuincitconuincit, si consideremus eum, cui iudex præceperit aliquid: quod ipse absque peccato exequi non valet, priuatum esse, & eum in hac præcepti exequutione priuata: non publica authoritate fungi. & ideo oportet, vt is priuatam, & particularem scientiam potius, quàm publicāpublicam sequatur: iudex verò authoritate publica iustitiam ministrat, & ea ratione publica documenta tenetur omninò sequi. Nam iustitia quò ad alium, conscientia verò quò ad seipsum est consideranda, authore Baldo in l. 2. C. de pœn. iudic. qui malè iud. & in rub. de iudic. col. 3.
Deinde nec sextum oberit: nam iudex potest non
7
*adhibere fidem instrumẽtisinstrumentis, testibusue, ex præsumptionibus, quæ oriuntur ex eisdem, aut ipsius processus actibus, vel ex alijs, quæ in iudicio contigerint. Quod si dixeris etiam posse iudicem ex his coniecturis, quæ in ipsis actis minimè apparent: sed solus ipse iudex perceperit, testium instrumentorúmue fidem minuere: aut exceptionem à iudicio reijcere, si suspicetur eam dolo potius, quàm iure opponi: tametsi de ista malitia nihil sibi constet: imò ipse eam aliunde, quàm ex processu pręsumpserit: quod notant Innoc. in c. post electionem. de conces. præ. Abb. Anto. & Deci. col. 3. in c. licet causam. de proba. & in c. ex parte 2. de offi. deleg. Deci. in c. supereo. in 1. de appe. & Feli. in cap. de cætero. de re iudicat. respōdeborespondebo libenter, id procedere; quando iudici, vt iudici ista præsumptio subsiti dum ipse rei veritatem conatur scrutari: sicuti solet plærunq;plærunque accidere in testium examinatione, vel sanè extra hoc examẽexamen, cùm ipse iudex diligenter inspecta negotij qualitate hoc ipsum suspicatur.
Septimam rationem faciliter euademus: modò sciamus instrumenta, testes, aliasq́;aliasque probationes in hunc finem dirigi, vt veritas publica iudici manifesta sit. Nec finis hic sequitur ex eo, quòd aliquid est priuatim iudici compertum: nec aliter finis à rep. prætensus in controuersijs dijudicandis adesse poterit, quàm si iudex publica documenta, & ex iuris sanctionibus legitima sequatur. Ex quo satis manifestum est, actorum probationes, ipsumq́;ipsumque processum vtcunque contrarium particulari scientiæ iudicis nequaquam aduersari: imò valdè conformem esse fini, id est, publicæ veritati, quam iudices scrutari, amplectiq́;amplectique tenentur. Vnde licet tunc iudex aduersus priuatam scientiam iudicet: verè tamen iudicat secundum publicam veritatem.
Vltima verò authoritas eum habet intellectum, vt iudices debeant sententiam ferre iuxta propriam eorum conscientiam: instructam tamen ex actorum, processusq́;processusque allegationibus, & probationibus: ita quidem vt semper instruatur iudicis conscientia ex allegatis, probatisq́;probatisque: Si tamen instrui iudex à processu non potuerit, vt contra priuatam scientiam, publicam fidem admittat in causæ diffinitione, non est ei permissum ex processu iudicare: ageret enim contra dictamen conscientiæ: quod prima responsione satis improbauimus.
Ex hac sanè opinione, quam hactenus defendimus, liquidò constat plura, & primùm, iudicem posse, ac teneri secundum allegata & probata, contra priuatam scientiam sententiam dicere, etiamsi quod priuatim scit ita certò sciat, vt nulla ea possit dubitatio contingere, nec vlla ratione possit in contrariũcontrarium eius animus adduci.
Secundùm, etiam in criminalibus iudicem non posse sententiam ferre ex particulari scientia, imò vel absoluere, vel condemnare tenetur ex his, quæ ipsi, vt iudici per publica documenta constant. nulla etenim ratio congrua est, nec verè dari potuerit, vt inter ciuiles, & criminales causas hac in re distinguatur, sicuti has duas illationes adserunt Thom. 2. 2. q. 64. art. 6. Caiet. dict. art. 2. Syluest. dict. q. 5. Cardin. à Turre Cremata in d. cap. iudicet. Ioan. Maior. dict. q. 4. Barb. in d. §. quia verò. nume. 36. & 48. quidquid in contrarium distinguere conentur Hostien. Inno. Calder Abb. Fel. & alij in d. §. quia verò.
Tertiùm, etiāetiam supremos senatores, iudicésue, qui |
p. 7
prætorijs Regijs adsistunt, non posse litigantibus ius dicere ex priuata eorum scientia, & si omnes eam certam haberent: sed teneri litem diffinire ex his, quæ ex processu constant. quod probatur, nam & hi iudices omninò debent visis actis & processibus iudicare, quod palàm est, igitur ex illis publicis documentis, non ex particulari scientia oportet, & necesse est, eos sententiam ferre. Vnde falsum est, quod Guido Papæ scribit. q. 29. dicens, posse supremi senatus iudices ferre sententiam contra allegata & probata, ex propria & priuata scientia modò hæc priuata scientia omnium iudicum sit, vt intellexit Alciat. d. c. 1. non enim video, qua ratione possit hoc defendi, cum hi iudices nullam habeant à principe potestatem derogandi legibus, quæ hactenus semper statuerunt in maximũmaximum Reipub. commodum, oportere iudicem ipsis publicis documentis, allegatis & probatis in ꝓcessuprocessu fidem exhibere. Princeps tamen, qui potestatem habet leges condendi, & conditis derogandi, poterit sententiam dicere iuxta propriam & particularem scientiam, tametsi contraium in iudicio probatum sit, vt scribunt Cyn. Bar. & alij in d. l. 1. C. vt quæ desunt a duo. Alber. in d. §. veritas. Fel. in d. §. ꝗaquia verò. ex ea enim ratione, quod priuatim certò scit, alterum ex litigantib. vel innocentem, vel nocentem esse, etiam refragantib actorum probationibus, poterit iustissimè discedere ab ea lege, quæ dictat publicis actorum documentis à iudice fidem esse adhibendam. Consulit tamen eo casu Caiet. d. artic. 2. vt princeps palam testetur, & publicè propriam ac priuatam scientiam manifestet, quo populo satisfaciat. quibus addo, principem hac in specie æquissimè facere, si reum ex probationibus nocentem: verè tamen ab eo crimine liberum ex propria scientia absoluerit, reum autem ex processu innocentem, itidem immunem à pœna iudicauerit, etiam si princeps sciat priuatim, eum verè deliquisse, nisi delictum ita atrox, ac pernitiosum esset, vt maximè conueniret Reipub. eius authorem publicè puniri.
Quartò constat, reum de crimine ad iudicem delatum, qui ex probationibus actorum, vel ex
8
*eo, quod actor non probauit, innocens apparet, verè tamen nocentiss imus est ex propria, & priuata iudicis scientia, absoluendum esse diffinitiuè, non tantum ab instantia, vel obseruatione iudicii, secundum Ioan. Andræ. Calde ri. Cardi. & Abb. in d. §. ꝗaquia verò Ab. & Imol. in c. 1. de off. ord. & ibi Alci. nu. 85. quibus accedit gloss. in cap. de his criminib. de accusatio. dicens absolutum ab accusatione, eò quòd accusator non ꝓbaueritprobauerit, vlterius accusari nōnon posse, etiam ab alio de eodem crimine, quod ibi Doct. communiter fatentur, & ꝓbaturprobature in l. qui de crimine. C. de accus. ergo diffinitiuè sit absolutio: nam si interlocutoriè absolueret̃absolueretur ab obseruatione iudicij, plerunq;plerunque contingeret, vt de eodem crimine accusari iterũiterum posset ex traditis ꝑper Bart. in l. Titia. nu. 4. ff. de accusat. Areti. cons. 118. Fel. in rub. de re iudic. nu. 6. & in cap. examinata. de iudic. col. vl. saltem cum ideo absolutio fit, ꝙquod libellus malè conceptus fuerit, secundum eosdem, & repetit idem Aret. in eo. cap. examinata, col. fi. AlioꝗAlioque sententia absolutoria ab obseruatione iudicij, licet interloquutoria sit, vim habet diffinitiuè, quemadmodum & ipsi docent, & est communis opinio teste Rebuffo in l. quod iussit. ff. de re iud. num. 48. Sed quò rem apertius explicemus, oportet expendere, an sentẽtiasententia absolutoria ab obseruatione iudicij ea ratione, quòd accusator, vel actor non probauit, sitne diffinitiua, habeátue diffinitiuæ vim, ad eum effectum, vt iterum agi non possit, ꝙquod valde dubium est: nam licet in ambiguo sit, an iudex debeat actore non probante reum diffinitiuè à petitis absoluere, & frequentius receptum sit, absoluendum esse reum à petitis diffinitiuè: saltem vbi vtraq;vtraque parte præsente fuerit eisdem statutus terminus ad probandum ex gl. in authent. qui semel. verb. locum habet C. quo. & quand. iud. Bart. & Doct. in l. admonẽdiadmonendi. nu. 13. ff. de iureiu. Abbas in cap. examinata. col. vl. de iud. & in cap. fi. §. 1. col. 2. de iureiur. & probatur in l. argentarius §. cum autem ff. de edendo. docent Pau. Castr. & alij in l. qui accusare. C. eo. tit. gl. in l. si de meis. §. vlt. ff. de arb. Bar. Alex. & Doct. in l. ꝓperandumproperandum. §. & siꝗdemsiquidem. & §. sin aũtaut. reus C. de iud. post gl. ibi. & Hippo. singu. 169. penes quos licebit videre, an reus sit à petitione actoris absoluendus, vel ab obseruatione iudicij, quando nec actor ꝓbauitprobauit, nec ei fuit statutus terminus ad probandũprobandum, tamen sententia absolutoria simpliciter lata, diffinitiua omninò est, nec iterum tractari eadem causa poterit. gl. in d. auth qui semel. verb. locum habet. d. l. argentarius. §. cum autem. fatentur omnes in d. l. admonendi. post Barto. ibi contra Roma. num. 50. idem erit, si reus absolutus fuerit ex eo, quòd actor non probauit. Panor. in d. cap. examinata. col. vlt. Bart. in d. l. Titia. Pau. de Castr. post gl. ibi in l. Iulianus ff. de condict. in deb. Doct. maximè Alex. nu. 28 Curtius Senior colum. 33. & Ripa. nu. 77. in dicta. l. admonendi. contra Ias. ibi in repetit. num. 80. & id apparet ea ratione, quòd absolutoria simpliciter lata in dubio nulla causa expressa, censetur lata: quia probatum non est. gl. sing. in l. si quis ad exhibendum. ff. de except. rei. iud. Bal. in l. 4. C. de sent. quæ sine cert. quant. Lanfranc. in cap. quoniam. de probationi. verb. interloquutoriæ. num. 43. & est communis opinio: igitur parum refert, sit lata sen| p. 8tẽtiasententia absolutoria simpliciter nulla causa expressa, vel expressa ea causa, quòd probatum non sit. Ex quibus tandem apparet, actore non probante, reum ab eius petitione diffinitiuè absoluendum esse: quod si tantũtantum ab obseruatione iudicij absolutus fuerit: licet iniqua sententia sit: & ab ea appellari possit: si tamen in rem iudicatam transierit, iterum actor agere, & eandem petitionem in iudicium deducere poterit: ita etenim intelligenda est absolutio ab obseruatione iudicij, vt notant glo. Bart. & omnes in d. l. ꝓperandumproperandum §. & siquidem. pręmittunt & omnes in d. l. admonendi. & in d. cap. examinata. licet contrarium Bal. scripserit in d. auth. qui semel. col. 4. quo fit, vt plurimum referat, accusatum de crimine absolui diffinitiuè ab accusatione, accusatore non probante: vel ab obseruatione iudicij. Et ideo multifacienda est opinio doct. qui censent, accusatore non probante, iudice tamen priuatim certo sciente reum delatum verè crimen illud commisisse, absoluendum esse reum ipsum diffinitiuè: non tantum ab obseruatione iudicij: quamuis Ant. à Butrio in cap. 1. de off. ordi. fuerit opinatus, iustius esse, reum eo casu absolui tantum ab obseruatione iudicij. Cuius sententiam in causis criminalibus praxis recepit: quoties delator intra terminum à iudice sibi præfixum, crimen non probat: etiam si iudex ignoret, quis illud commiserit. Nam absoluitur reus tantum ab obseruatione iudicii, vt ex nouis indiciis: nouisúe probationibus iterum possit illud crimen deferri: tractariq́;tractarique in iudicio: quasi Reipub. expediat ita id fieri ad punienda scelera: & effugiendas delatorum præuaricationes: quod Gregorius admonet episto. 30. li. 8. & c. graue 11. q. 3. facit glo. in capit. iuuenis. de sponsali. idem ferè seruatur apud Gallos teste Rebuffo, in ꝓœmproœm. Regia. const. gl. 5. nu. 118. in ciuilibus sanè controuersiis in regio Prætorio adeò receptum est, actore non probante, reum diffinitiuè à petitis absolui: perpetuumq́;perpetuumque silentium actori indici: vt id passim seruetur, etiam si reo absente, & contumace, nec lite per eum contestata: actor, qui probationis viam elegerit, in ea defecerit: vel non habuerit terminum ad probandum: cum se probationi non obtulerit: causamq́ue ea non facta, vt aiunt, concluserit: hoc tamen post litis contestationem expressim voluit Salycet. in dicta l. properandum. §. sin autem reus. num. 22. tametsi Accurs. & alii communiter (vt fatentur Alexand. & nouiores in dicto §. sin autem reus) voluerint, reum etiam lite contestata absentem ab obseruatione iudicii tantum, absoluendum esse, actore non probante. Sic etiam & in praxi recessum est ab opinione Bald. in l. quod si nolit ff. de ædil. edict. in fi. Innocent. in cap. prout. dedolo & contumacia. Bal. in Margarita, verbo, actor. Ioan. Bapt. de sancto Seuerino in dicta l. admonendi. col. 23. & ibi Ripa nume. 77. qui omnes asseuerant constanter nimis: actore non probante intra terminum sibi etiam lite contestata præfixum, absente tamen reo, & contumace, ferendam esse sententiam non diffinitiuam, sed absolutoriam tantùm ab obseruatione iudicii: quod licet maximam authoritatem habeat ex glo. in dict. authent. qui semel. verb. locum habet, in fin. ꝓbabiliterprobabiliter satis displicuit Hippo. singul. 169. Bartol. etenim in dicta l. admonendi. nume. 13. quem alii sequuntur, scribit, reum diffinitiuè absoluendum esse, si actor, cui fuerit terminus ad probandum præfixus, intra illum minimè probauerit. Vtcunque equidem sit, in regio Prætorio reo contumace, nec litem contestante, si omisso remedio missionis in possessionem actor maluerit causam discuti, eo non probante, reus à petitis diffinitiuè absoluitur. Nec quidquam refert, reum nolentem contestari litem intra nouem dies, confessum censeri ex l. Regia. 1. titu. de contestationibus. libro 3. ordina. illius siquidem legis rigor explosus est: nec admittitur in vsum apud Regios, supremosq́;supremosque iudices. Est item in praxi receptum, vt actore absente, & contumace: & ideo non probante, reus etiam si quidquam in eius defensionem non probauerit, diffinitiuè absoluatur, actoriq́;actorique perpetuum si lentium im ponatur: licet iure statutum sit regulariter, actore contumace etiam lite contestata, nec probante, nondum dato termino ad probandum eius petitionem: reum præsentem, nec docentem iura sua, nec propriam defensionem, absoluendum esse tantùm ab obseruatione iudicii: non diffinitiuè tex glos & communis in dicta l. properandum. §. & siquidem. Bart. & communis in dicta l. admonendi. gl. & communis in dicta Authen. qui semel. tradunt. & nouiores in l. qui accusare C. de eden. qui alios ad id nuncupatim allegant.
Quintò ex suprà dictis potest colligi, an vera sit Baldi decisio in l. 1. C. de manu. vind. num. 6.
9
*quem sequuntur Alexan. in l. si is, ad quem. ad fi. ff. de acquir. hæred. Feli. in c. cùm venerabilis. de exceptio. nu 42. vbi scribunt, iudicem posse ferre sententiam ex confessione coram ipso pronunciata: licet apud acta non scripta ex glos. in l. quoties. §. vlti. ff. de probatio. Nam si vera est cōmuniscommunis sententia, ex qua diximus, iudicem debere sententiam dicere ex allegatis, & probatis: non ex his, quæ priuatim scit: hæc Baldi adsertio potest eum effectum habere, vt sententia lata à sudice non sit nulla: erit tamen ex actis iniqua: & proposita appellatione reuocabitur: sicuti an inaduertunt Alexan. & Felin. in dictis locis, & Alciat. in c. 1. de offic. or|
p. 9
dina. nu. 97. poteritq;poteritque id colligi ex Salic. in l. 3. C. de sentent. quæ sine certa quant. quibus non parum conuenit tex. in l. ait prætor. §. vlt. ff. de re iudic. vbi hoc ita explicant Alex. & Vincen. Hercul. post Bald. in dict. l. 3. Ego verò actorum iudicialium scripturam ad probationem, non ad rei essentiam requiri existimo, c. quoniam con ra. de probà. ita quidem, vt si ꝗdquid omissum à tabellione fuerit, vel falsò scriptũscriptum, id probari per testes fide dignos iure possit: nullibi enim cautum est exactis iudicialib. eam oriri præsumptionem, quæ contrariam probationem minimè patiatur: imò expressim contrarium notant. gl. in l. 1. C. de iure hast. fisca. li. x. & in dicto c. quon iam contra. in gl. vlt. quas Doct. communiter approbant: tametsi iudex in dubio actis à notario scriptis fidem exhibere debeat, & iuxta ea iudicare interim, dum non apparet, quid à tabellione omissum, falsoúe scriptum fuerit: nam & acta, quæ alioqui in scriptis necessariò proponenda non sunt, testibus probari possunt secundum Innoc. Abb. Felin. & Deci. in d. c. quoniam contra. col. vlt. deinde & illud præmitto, confessionem litigantis coram iudice, vt iudice, fieri posse, vel ipso sedente pro tribunali, vel in itinere, aut alibi ius reddente. l. voluit. vbi gl. ff. de interrog. actio. Bart. in l. vnica. C. de confessione col. 2. Abb. & alij in Rub. de iud. nu. 2. Roma. singul. d. 729. his etenim pręmissis iudex sententiam ferre nequit ex confess. litigantis ipsi vt priuato, non vt iudici pronunciata, quod superius latè probauimus: nec in hac specie Baldi sententia procedere vlla ratione potest. Quod si confessio ipsi iudici vt iudici fiat, nec tamen ea scripta sit, apud acta iudicij, vel ex absentia, vel negligentia tabellionis: æquissimè ex ea iudex sententiam dicet, cúm ius litigantium ei vt iudici manifestum sit: oportet tametsi, vt, si huic confessioni testes adfuerint, hi omninò examinentur, eorumeorumque testimonium in acta redigatur: quo defendi sententiæ iusticia possit, verum testib. his deficientibus sententia ipsius iudicis ex hac confessione lata iniqua iudicabitur ex præsumptione, cùm verè æquissima sit, quod Alexan. Bald. Salic. Fel. & Alc. opinantur: & quandoque nulla vel ex eo, quòd iudex in sententia ei 9eius mentionem fecerit, vel ex alijs, quæ notantur in c. 1. dere iud. vnde ipse infero intel lectum ad eam controuersiam, quæ difficilis a iuris vtriusque interpretibus censetur, dum disputant, sitne nulla sententia iudicis incerta ex actis, certa tamen ex instrumento, quod in actis minimè apparet, eius verò mentio in sententia fit: nam eam sententiam validam esse tenuerunt Innoc. & Fel. nu. 41. in dicto c. cùm venerabilis. Alexan. & Vincent. in dict. l. ait prætor. §. vlt. per text. ibi Bal. & Salic. in l. 3. C. de sent. quæ sine certa quant. quibus manifestissimè suffragatur tex. in dict. §. vlt. nisi verba illa Iurisconsulti sine scriptura, referantur ad fideicommissum à testatore, verbo tantum, non scriptura relictum, sicuti Accursius ea intellexit, qua ratione præfatam sententiam nullam esse ex contrario censuerunt. Anto. in d. c. cùm venerabilis. §. quia verò. col. 2. & Ab. ibi nu. 48. Ang. Aret. in §. curare. nu. 5. de actio. Ang. & Imol. in l. si conuenerit. ff. de re iudic. Ioan. And. in Specul. tit. de sent. & de his, quæ ipsas sequunt̃sequuntur. §. qualiter col. 2. Aret. in l. cùm ad præsens. ff. si cert. pet. quam opinionem sequuti satentur, communem esse Aret. in c. 3. de accusat. nu. 14. Ias. nu. 19. in d. l. ait prætor. §. vlt. & ibi Zasi. col. 3. Dec. in d. c. cùm venerabilis. nu. 37. eandem esse communem, licet ab ea discesserint, adserunt Ripa col. 2. & Hercul. col. 7. in d. §. vlt. & probatur ea ratione, quod instrumentum non productum in iudicio, non dicitur iudici cognitum. l. vlt. C. de fide instr. glos. & Fel. in c. contingit. de fide instr. tex. in l. adopt. ff. de adop. tradunt latè Fel. in c. quoniam contra. q. 1 & Dec. nu. 30. de probat. Hippol. singul. 17. & tamen prædicta opinio, quam communem esse diximus, planè ꝓceditprocedit, vt sententia à iudice sic lata, verè nulla sit, cùm instrumentum, cuius mentionem fecerit, minimè fuerit ipsi iudici, vt iudici, productum: quod si ei, vt iudici, fuerit productum: ea verò productio, vel ex absentia notarij, vel ex eius omissione, aut inopia testiũtestium in actis conscripta non sit, sententia præsumetur nulla: tametsi verè æquissima, iustoq́;iustoque iudicio fuerit lata: cui tandem vitio mederi iudex poterit, si testib. ea ꝓductioproductio probari queat.
Sextò, ex principali huius capitis resolutione deducitur, falsum esse, ꝙquod Fel. scribit in d. c. pastoralis. §. quia verò. nu. 25. dicens in causis breuiorib. quas iudex potest absq;absque actorum scriptura diffinire iudicem posse sententiam dicere secundũsecundum priuatam & particularem scientiam aduers9aduersus allegata & ꝓbataprobata, hoc etenim nequaꝗ̈nequaquam verum est, ꝗaquia etsi iudex in his causis possit non confectis actis, nec processu, ius dicere litigantib. ꝙquod Bart. & alij notant in Authent. nisi breuiores. C. de sent. ex peri. recit. tenetur tamen sententiam dicere ex his, q̃quam vt iudex, non quæ vt priuatus cognouerit: & prætereà si acta fuerint conscripta, his oportet fidem exhiberi, non priuatæ scientiæ: vnde & in his causis iudex ferre debet sententiam ex actorum probationib. ex allegatis probatisprobatisque, & ex his, quæ sibi, vt iudici manifesta sunt: nec oberit decisio Bart. in dicta Authent. nisi breuiores. dicentis, in his causis minimis simplici assertioni iudicis credendũcredendum esse, nam & si verum sit, ꝙquod valde dubiũdubium est, intelligi debet de his, q̃quam iudici, vt iudici, contigerint, non autem de his, q̃quam vt priuatus ꝑceperitperceperit.
p. 10
Septimò, sunt qui in hac difficili quæstione iudici consulant, vt causam superiori remittat, & à iudicandi munere abstineat potius, si id commodè fieri potest, quam innocentem condemnet. Thomas dicta quæstio. 64. artic. 2. Syluest. verb. iudex. 2. quæstio. v. quod tamen non videtur satis cautum esse, cùm ab alio iudice ex eisdem actis innocens damnabitur ex huius iudicis remissione: nec iudex hic liber est à reatu causam dans morti innocentis, vt Caieta. existimat dicta quæstio. 67. arti. 2. nam si potest sententia ferri ex his, quæ iudici, vt iudici probata sunt, non debet is iudex aliter à munere iudicandi abstinere, quàm vt innocenti subueniat: qui quidem effectus nequaquam sequitur ex remissione causæ ad superiorem. Sunt & alij, qui opinantur, iudicem debere pronunciare, sibi de causa nōnon liquere hoc ipsum iuramento asseuerantem iuxta tex. in l. si. de meis. §. vl. ff. de arbitr. & consilium Auli Gellij libro 14. cap. 2. Angel. in l. non quemadmodum. ff. de iudic. & in hac specie ita consulit Alciatus dicto cap. 1. de offic. ordin. nume. 91. à quo ipse dissentio, eò quòd text. in dicta l. si de meis. §. vlt. præfatum consilium probet in eo iudice, qui intra certum diem iudicare, & causam diffinire cogitur, cùm tamen eo die nondum ei liqueat, quid in ea controuersia iustè diffinire possit: quod potest variis ex causis contingere: & præmaximè cum inter duos controuertitur de aliqua re, quæ per eorum neminem possidetur, ita vt neuter nec verè actor sit nec verè reus: & intra diem præsignatum minimè liꝗdumliquidum est, ad quem eorum res ea pertineat. Graue siquidem est, authore Gregorio, vt in re dubia certa proferatur sententia. cap. graue 11. q. 3. deinde ego non video, quo pacto iudex hîc possit iurare sibi non liquere: siue enim consideremus publicam, siue priuatam scientiam, certus est, quid in ea, quæ tractatur, causa verum sit. Satius me herclè erit testium falsitatem diligenter inquirere, & præter hoc quamlibet tentare viam, vt innocens eius testimonio absoluatur, hoc ipsum principi, vel Reipub. significans, forsan enim princeps iudicis assertioni, eius probitate perpensa, publicèq;publiceque omnibus cognita, fidem exhibebit, tenetur quidem quilibet, etiam non requisitus, subuenire proximo, ne damnum vel in bonis, vel in corpore iniquè patiatur, veritatem denunciare ei, qui prodesse possit. Thom. 2. 2. quæstion. 70. artic. 1. & ibi Caiet. text. optimus in c. noli timere. 11. quæstio. 3. & inc. intimauit. vbi Abb. & Felin. de test. Dominicus à Soto in relectione de secreto. membro 2. quæ. 7. & Marti. Azpilcueta in cap. inter verba. 11. q. 3. Corol. 63. Sin autem apud principem iudex obtinere non valeat huius innocentis absolutionem: nec aliud sit huic innocentiæ tutum refugium, poterit iudex absque animæ periculo, ac tenebitur eam causam ex allegatis, & probatis diffinire, quod sensit præter alios Thomas dicta quæstio. 64. art. 6. ad tertium. & Caietanus dicta quæst. 67. art. 2. ad finem.
Vltimò, licet exequutor requisitus vt sententiam exequatur, non possit iustè, nec teneatur eandem exequi, quoties notoriam iniquitatem, aut intolerabilem errorem habeat: Innocen. in c. cùm in iure. de offic. deleg. Ancha. consi. 382. col. pe. Felin. in c. at si clerici. de iudici. 4. col. Matthæ. de Affli. in proœmio constit. Neap. incipiente, post mundi machinam. nu. 55. Cur. iunior & Purpur. in l. magistratibus. ff. de iurisd. om. iudi. fi. col. Caiet. in d. q. 67. art. 2. ad finem. no. in dicto c. pastoralis §. quia verò. optimus text. in c. inter cæteras. de re iudic. tamen si sententiæ iniquitas exequutori ex scientia particulari, & priuatim nota sit: poterit, ac tenebitur sententiam ipsam executioni tradere: quod in specie Caieta. asseruit d. artic. 2. licet. Abb. & Felin. in d. §. quia verò. & idem Abb. col. pe. Alciat. nu. 110. in d. c. 1. in contrariam sententiam ierint. Sed & si iudex ordinarius requisitus à delegato, vt sententiam exequutioni tradat, viso processu ex eo perceperit, sententiam á delegato latam iniustam esse, non tamen notoriè, nec euidenter iniquam, adhuc tenebitur eam exequi: sicuti probare videtur text. in d. §. quia verò. adiuncta ratione, quam adduximus dum paulò antè tex. in d. §. quia verò. pro communi sententia adnotauimus. Procedit tamen ea ratio in causa ciuili, cum in ea sententia, à qua appellatum non est, in rem transierit iudicatam: at in criminali quæstione vbi processum est ad corporis pœnam, & potest quilibet appellare ipso condemnato minimè prouocante. l. non tantum. ff. de appellat. secus censendum erit, atque ita exequutor instructus ex actis, ac scientia publica non tenebitur, nec poterit iustè eam sententiam exequi. vnde Abbatis opinio, quam modo retulimus, defendi poterit in eo casu, quo exequutor sententiam iniquam esse ex ipsis actis cognouerit, quod apud me ita dubium est, vt persuasum habeam idem in hac specie, quod in proxima dicendum omninò esse: cúm hic exequutor iudex non sit ad illam publicam scientiam percipiendam viso processu, nec is processus ei, vt iudici cognitus est. Iudex enim, qui sententiam tulit, non tenetur exequutori, etiam si alioqui iurisdictionem habeat, acta, ex quibus sententiam dixerit, ostendere: vt passim receptum est in d. §. quia verò. & in cap. 2. de except. in 6. & in dict. cap. 1. de offic. ordin. vbi Abbas & Alciatus super gloss. verb. publicum. Alex. & nouiores in d. l. magistratibus. Exequutor igitur acta legens |
p. 11
eaq́;eaque examinans, priuata authoritate non publica vtitur. Nec verum est, sententiam in criminalibus non transire in rem iudicatam, imo falsum, vbi ab ea appellatum non fuerit, ab ipso condemnato, vel ab alio quocunque, ex Iurisconsulto in l. diui. ff. de pœnis. & in l. 1. ad finem. ff. de quæstioni. & nos probauimus idem in Epitome de matrimonio. §. vlti. nume. 15. tametsi iudices, qui de criminalibus quæstionibus apud Regia prætoria summo in tribunali cognoscunt, appellationem à criminali iudicio, etiam post dies à lege ad appellandum constitutos propositam, frequenter admittant.
Loading...