Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

CAP. I.

QVI de vsurarũvsurarum crimine ex professo hactenus tractauêre, ab vsuræ definitione, vt par est à rei cognitione, negocium ipsum auspicantur: varias hac in re obseruantes opiniones, quarum aliquot ipse breuiter attingam. Ioannes Andræ. etenim in regula peccatum. colum. 2. de regul. iur. in 6. Innoc. Cardin. Abb. & Anan. in rub. de vsur. num. 3. Saly. in rub. eadem

1

*C. & Carol. Molinæ. in tract. de contractibus, nume. 6. in hoc conuenire mihi videntur, quòd vsuram definiunt esse, quicquid sorti accedit ex pacto, vel spe præcedenti. text. ad id optimus in c. vlt. 14. quæstion. 3. ex Agathensi concilio. Verè tamen hi Doctores peccatum, & crimen vsuræ, de quo agimus, non definiunt, sed potiùs rẽrem ipsam ex eo crimine partam. Nec esset congrua definitio: si quis furtum esse responderit, rem alienam domino inuito cōtrectatamcontrectatam, siquidem potiùs definitur res ipsa furto adquisita, materia, ac subiectum criminis, quàm ipsum crimen: & ideò licet Laurent. à Rodulphis in tracta. de vsuris. quæstione 1. præmissam Doctorum definitionem probauerit, mihi profectò non placet: qui existimo, aliud esse materiam ipsam criminis, aliud crimen ipsum, sic equidem differt res ipsa, quæ criminis materia est, ab ipso crimine, etiamsi Hispani vulgo furtum appellemus rem ipsam à domino inuito ablatam, quò fit, vt sæpissimè oporteat in his, quæ ad scelerum cognitionem pertinent, ipsum crimen ab eo, ex quo crimen fit, & perficitur, omninò distinguere. Hinc profectò, ni fallor, dirimi poterit ea controuersia: quæ passim discutitur: sitnè necessarium, vt aliqua propositio hæresis dicatur, eius assertorem Christianum, & catholicæ fidei professorem baptismi lauacro fuisse.

2

*Quidam enim opinantur, hæresim esse errorem intellectus catholicæ fidei manifestè contrarium ab homine Christiano pertinaciter assertum, atque ideò existimant, non aliter errorem catholicæ fidei manifestè contrarium, dici posse hæresim, quàm si ab eo, qui Christianam fidem fuerit professus, asseueretur, cùm hęresis circa materiam catholicæ fidei versetur, & ob id congruere non possit, nec aptari valeat Sarraceno, Turcæ, aut infideli: nec Sarracenus hæreticus dici poterit, etiamsi negauerit articulum fidei, iuxta tex. in cap. hæretici. 24. quæst. 1. capitu. firmissimè. de hæretic. glo. in Clement. 1. §. vlti. verb. hæreticum. de vsuris. Abb. & Doctor. in rub. de hæret. Tho. 2. 2. q. 11. arti. 2. & Cardin. à Turre Cre. in lib. 4. de ecclesi. 2. parte. capitu. 1. Alij sanè censent, errorem catholicæ fidei manifestè contrarium, hæresim esse, & verè ita nuncupari posse, etiamsi à Turca, aut Sarraceno proponatur, & prædicetur. quod probat eleganter Alfonsus à Castro de iust. hæret. punit. lib. 1. c. 1. ex eo, quòd cùm propositio catholica, à quocũq;quocunque asseratur, verè catholica est, etiāsietiamsi à Sarraceno pronuncietur: ita eadẽeadem ratione pro|

p. 317

positio contraria Catholicæ fidei erit hæretica: tametsi ab eodem Sarraceno pronunciata fuerit. Hæc etenim assertio, Deus est trinus & vnus, catholica est, siue illam proponat Iudęus, siue Turca, ergò sua contradictoria, Deus nōnon est trinus & vnus, erit hæretica, à quocunq;quocunque dicatur. Nam isthæc posterior opinio vera est, si hæresim simpliciter assumamus pro ipsa propositiōepropositione aduersus fidem catholicam asserta, pro ipsa quidem re: ex qua grauissimum crimen apud Christianos committitur. siquidem hęc propositio, Deus non est factus homo, etiam à Turca pronunciata, etiam in pariete descripta absque vllo certo authore, vel ab eo, qui penitus quid scriberet, ignorabat, vel à catholicis eam euertentibus proposita, hæresis est, & ita verè dici potest, cùm sit error manifestè catholicæ fidei contrarius. At si hæresim pro ipso crimine accipiamus, prior sententia potior est, & magis probanda, cùm hæreseos nomen quatenus infame est, & causa sceleris notam infert, ac nefandũnefandum crimen præmittit, exigit profectò multa quidem, nempe quòd eius author Christianam fuerit fidem professus, item quòd pertinaci animo, & errore intellectus propositionem contrariam manifestè fidei catholicæ pronunciauerit, vel asseruerit, quemadmodum constat horum prius ex dicto capitu. hæretici. & his, quæ modò citauimus. Posterius autem apparet ex capi. dixit. 24. quæst. 1. & in Clemen. 1. de summa Trini. & Clemen. 1. §. vlt. de vsur. Oldra. consi. 210. text. elegans in extrauag. cùm inter nonnullos. Ioannis 22. de verb. signific. & in c. qui in ecclesia. 24. quæs. 3. quod alibi aptius tractabitur. His accedit, quòd hæreseos nomen olim ante legis Euangelicæ promulgationem, & apud eos, qui Christianam religionem nondum acceperant, infame non erat, sed significabat electionem quandam disciplinæ, quam quisque profitebatur, ab αἱροῦμαι, verbo Græco: quod Latinè vertitur, eligo. Sic Plutarchus libro quem de placitis, seu sectis philosophorum scripsit, titulum tribuit, περὶ αἱρέσεον, id est, de sectis. idem & Lucianus fecit. eadem ratione hæresim veteres dicebant quancunq;quancunque opinionem, quam tenaciter quisq;quisque tutabatur: August. lib. 8. de ciuit. Dei, c. 12. Aristoteles, inquit, vir excellentis ingenij, cùm sectam Peripateticorum condidisset: quòd deambulans disputare consueuerat, plurimos discipulos viuo adhuc præceptore in suam hæresim congregauit. vtuntur & eadem dictione in hoc sensu Cicero ad Crassum, & in præfatione Parodoxorum ad Brutum: & Iurisconsultus Modestinus in l. si duas. §. est autem. ff. de excusat. tuto. Diuus Hieronymus in epistola ad Galatas cap. 5. cap. hæresis. 24. quæst. 3. tradunt Budæus in l. 1. §. item sciendum. ff. de ædilit. edict. Corasius lib. 3. Miscellane. ca. 8. Alfonsus à Castro lib. 1. de iusta hæret. punit. c. 1. Verum enimuerò quia in lege Christianorum, quæ ab ipso Deo data est, ac diuino numine inspirante ab eāeam profitentibus accepta, non electa, iuxta illud Ioannis 6. Nemo potest venire ad me, nisi pater, qui misit me, traxerit eum. & Ioan. 15. Non vos me elegistis, sed ego elegi vos: Christianis non conuenit electio sectæ, nec eis licet quid quam circa fidem eligere, cùm fides catholica non ex hominis arbitrio, nec ex humano ingenio pendeat, sed Deo inspirante ac reuelante sit hominibus manifestata: & quia in verba sacræ scripturæ, & ecclesiæ catholicæ iurauimus, nec possimus ab illarum sententia discedere, apud nos hæresis nomen infame est, quod latiùs ostendit Alfonsus à Castro. in d. c. 1. & lib. 1. de hæresib. c. itidem 1.

Hinc sanè deducitur, eum esse hæreticum, qui hæresim pronunciauerit, aut asseruerit: intelligendo hęresim, prout apud nos adsumitur pro ipso crimine, & quatenus crimen præmittit: siquidem & inibi significatur, errorem assertum fuisse ab homine Christiano, pertinaci animo errante intellectu. At si hæresim accipiamus simpliciter, non vt crimen, sed vt propositionem falsam aduersus fidem catholicam, non statim sequitur, eum qui eam pronunciauerit, hæreticum esse: quemadmodum docet idem Alfonsus à Castro. libro 1. de iust. hæretic. puniti. cap. 7.

Vsura igitur, vt crimen est, ab alijs ita definitur, vsura est voluntas capiẽdicapiendi vltra sortem lucrum aliquod temporale vi, & causam utui principaliter. Voluntas, inquam, id est, actus voluntatis interior, vel exterior: sicuti & in simoniæ definitione explicat Hadrian. quolib. 9. articul. 2. vt hinc colligamus, vsuram esse mẽtalemmentalem, cũcum quis mutuò dat centum Titio spe consequendi ab eo vltra sortem decem, alioqui non mutuaturus, capitul. consuluit. de vsuris. item & esse exteriorem, quam actualem quidāquidam appellātappellant: cùm quis pacto expressim apposito mutuat mille, recepturus ex conuentione quinquaginta vltra sortem ipsam. Lucrum ideò diximus: quia ad hoc crimen exigitur, id quòd vltra sortem accipitur, verè lucrum esse, cùm alioqui si quis mutuo dederit mille, ac demum sortem ipsam acceperit, & prætereà centum, quæ sibi iure debentur vltra sortem, vsuram minimè committit, etiamsi id pactus fuerit: sicuti constat omnium ferè consensu: quādoquando creditor qui mutuat. in pactum deducit, vt ipse debitor teneatur si mile ei beneficium exhibere, si in egestatem venerit, aut: pecuniæ mutuatæ quandoque indigens fuerit: modò aliter hic debitor ex ea pactione non obligetur, quàm secluso pacto ipse iure cuiusdam honestatis moralis tenebatur creditori simile beneficium rependere. quod traditum est in d. |

p. 318

c. consuluit. à Panor. & alijs, atq;atque id à nobis fuit breuiter adnotatum libr. 1. harum resolutionũresolutionum. c. 20. num. 4.

Hinc iustissimè creditores defenduntur, qui à debitoribus vltra sortem principalem, aliquid recipiunt ratione interesse, vel damni emergentis, vel lucri cessantis secundum ea, quæ frequẽtissimèfrequentissime adnotantur in c. conquestus. de vsur. & in leg. curabit. C. de action. emptio. ad cuius interpretationem paulò post nos idem latiùs explicabimus. Diximus lucrum aliquod temporale, quia si quis etiam vi mutui amicitiam alterius paciscatur, aut animo adquirere intendat, aut aliam rem vtilem quidem, sed minimè æstimabilem ratione precij, quod ei conuenire nequit, ex eo, quòd non soleat ea res pecunia æstimari, vsurarius censendus non est, sicuti Doct. fatentur. vltimo loco proposuimus in definitione, vsuram vi mutui committi, apertè intelligẽtesintelligentes hoc crimen in alijs contractibus, quàm mutui nequaquam accidere, atq;atque ita verum est, modò accipiamus mutuum, siue expressum, siue tacitum, & hoc quidem ea ratione, quia sæpissimè sub imagine emptionis, & venditionis subest contractus quidam pignoratitius, qui latenter vitium hoc vsuræ, maximo Reipublicæ & pauperum incommodo continet. capitu. ad nostram. de empt. & vendit. vbi mentio fit pacti de retrouendendo. c. in ciuitate. de vsuris. quoties res venditur cariùs pecunia credita, quàm præsenti & statim numerata iustè venderetur, de quo aliqua diximus. 2. lib. harum resolutionum c. 3. num. 7.

Ex his plurima possent deduci, sed præsertim aliquot attingam, quæ frequentiora sunt. Et primò offert sese insignis Pontificia decisio capit. salubriter. de vsuris. Cuius hæc sunt verba.

3

*Sanè generum ad fructus possessionum, quæ sibi à socero sunt pro numerata dote pignori obligatæ, computandos in sortem non credimus compellendum, cùm frequenter dotis fructus non sufficiant ad onera matrimonij supportanda. Hactenus Romanus Pontifex: qui planè respondet, non esse generum vsurarium, etiamsi præcipuos percipiat fructus rei pignori datæ vltra sortem ipsam, cùm tamen alioqui creditor vsurarius sit, si fructus pignoris vltra sortem sibi præcipuos habuerit. capitul. primo capitul. conquestus. de vsuris. capitul. primo. de feudis. lege prima & secunda. C. de pignori. actione.

Sed huic obiectioni respondetur, à Summo Pontifice decretum esse, fructus pignoris dati pro dote soluenda in sortem minimè computari ratione interesse, tàm damni emergentis, quàm lucri cessantis, damni emergentis, vbi maritus dilata solutione dotis detrimentum patitur, lucri cessantis, quasi ea constitutio tunc admittẽdaadmittenda sit, cùm ipse gener attenta eius industria, & officio posset ex dote statim sibi soluta lucrari tātamtantam quantitatem, quantāquantam ex fructibus pignorum quotannis percipiebat, non aliâs, secundũsecundum Hostien. Ioannem Andræ. Abb. Antoni. & alios in d. c. salubriter. Bartol. in l. in insulam. §. vsuras. ff. solut. matri. Bologni. consil. 19. Hadri. in 4. sentent. tract. de vsuris. versic. sed dubium. Syluest. verb. vsu. 3. quæsti. 2. Maiorem in 4. distinct. 15. quæst. 31. versi. tertius casus. Bald. in l. vltim. §. prætereà. 2. colum. C. de iure dot. Alex. in d. §. vsuras. & in consil. 178. numero 11. lib. 7. Deci. consi. 119. nume. 4. Conrad. de contractib. quæst. 35. consilio 7. & consil. 5. Ioann. à Medina de contractib. c. de adquisitis per vsuram. §. ad c. salubriter. fatentur hanc opinionem Communem esse Bald. Nouell. de dote. 7. parte. priuilegi. 3. & Carol. Molin. in tract. de vsuris. quæstio. 74. nume. 525. Ioan. Lup. in c. per vestras. 6. notabili. §. 8. Parisius consilio 64. libro 4. Ex his verò quidam opinantur sufficere, vt ratione interesse hoc in casu percipiantur fructus pignoris præcipui vltra sortẽsortem, quod is, cui dos est promissa, aut debita, interim dum ea non soluitur, sustinet onera matrimonij ex propria re, & proprio patrimonio, quæ ex dote soluta posset profectò sustinere. l. pro oneribus. C. de iure doti. quam ob rem de damno euitando agit maritus fructus pignoris præcipuos habens, non de lucro adquirendo, nec hi Docto. requirunt interesse lucri cessantis, quod dote statim soluta maritus cōsequereturconsequeretur attenta eius solita industria, & negociandi exercitio. huius sanè sensus authores sunt Ananias indicto c. salubriter. num. 8. Nouell. dict. priuileg. 3. Alex. consilio 31. colu. 3. lib. 6. sensit idem consilio 141. lib. 5. in princip. Ioan. Lupi. dict. §. 8. Carol. in dict. quæstio. 74. num. 525. Caiet. 2. 2. quæst. 78. arti. 2. Qui quidem interesse damni emergentis appellant totum id, quod maritus expendit in alenda vxore, & onerib. matrimonij sustinendis, & ideò permissum esse opinantur, quod fructus pignoris percipiat. hoc item probabitur inferiùs illatione 6. idem sensit Deci. in dicto consilio 119. nu. 4. post Paulum Castren. in d. §. vsuras. qui temperatè loquitur, dicẽsdicens, id procedere ex eo, quòd præsumendum sit, maritum, si statim dos fuisset soluta, potuisse per industriam adquirere lucrum aliquod, ex quo alere posset vxorem. Ego sanè non inficior, maritum, & quencunque alium creditorem iustissimè absq;absque vsurarum labe, posse percipere fructus pignoris præcipuos vltra sortem, vel ex pacto, vel ex lege, ratione interesse damni emergentis, & lucri cessantis, & tamen non video, qua ratione possit cōgruècongrue colligi damnum, & eius ratione interesse ex eo, ꝙquod maritus onera sustineat matrimonij, siquidem eadem sustinuisset statim dote soluta, vel ex ipsa |

p. 319

dote, vel aliunde: quod si dixeris, statim soluta dote non expenderet proprias pecunias pro oneribus matrimonij, sed ea onera expedirentur ex ipsa dotali pecunia: id fateor, modò manifestè sentias & consideres, expensis in hanc rem proprijs nummis, dotalẽdotalem pecuniam saluāsaluam esse, quæ alioqui expensa foret. Deinde hac Ananiæ opinione admissa, maxima constaret iniquitas, aut non esset æqua Romani Pontificis constitutio, cũcum sæpissimè essent maiora onera matrimonij quàm ipsorum fructuum æstimatio, & fieret non æqua damni emergentis cum ipsis pignorum fructibus compensatio.

Quamobrem verius esse censeo, quod paulò antè scripsi, nempe fructus pignoris dati pro dote soluenda, tunc non esse in fortem computādoscomputandos, cum interesse damni emergentis, aut lucri cessantis æquale sit verisimili, licet non exacta censura, fructibus ipsius rei datæ in pignus. Interesse autem damni emergentis id appello, quod creditori sequutum fuerit ea ratione, quia dos soluta ab initio non est, & ob id damnum patrimonij & rerum, passus fuerit: coactus equidem sub vsuris licitis, aut annuis reditibus pecuniam quærere ad ea onera subleuanda, quæ ex dotali pecunia possent commodè tolerari, lucri verò cessantis interesse illud est, quod ipse creditor posset inspecta solita industria, & ipsius prouinciæ qualitate & conditione ex pecunia dotali statim soluta adquirere, atque iuxta hunc sensum esse accipiẽdumaccipiendum Romani Pontificis responsum in d. c. salubriter. ipse colligo ex mente Doct. inibi & aliorum, qui rem istam tractauêre: præsertim id asserunt Panor. in d. ca. salubriter. Paul. Cast. Imol. & Alexa. in d. §. vsuras. Conrad. d. q. 35. conclusi. 7. Adria. Ioan. Maior, ac Medina nominatim superiùs citati, & esse hanc opinionem frequẽtiorifrequentiori authorum iudicio probatam minimè ipse dubito. sensit idem latè Ludo. Bologni. in dicto consi. 19. Imò & Io. Lupi. in d. §. 8. colum. 3. tandem hanc opinionem sequitur.

Hinc primò apparet, summi Pontificis constitutionem in d. ca. salubriter. non tantũtantum esse obseruandam in genero erga socerum, sed etiam in quocunque extraneo, cui dos promissa fuerit, quod manifestè deducitur ex ratione, cui innititur prædicta decisio.

Secundò constat, non esse id speciale, in fauorem & priuilegium dotis statutum, nempe fructus pignoris in sortẽsortem minimè cōputaricomputari, cũcum à ratione interesse id procedat, quæ quidem ratio efficax est, vt aliquid vltra sortem iustè recipi à creditore possit. id verò speciale est in hac specie fauore dotis, vt vir, cui dos fuerit promissa, dilata solutione datisq́ue pignoribus, fructus pignorũpignorum præcipuos habeat, nec teneatur eos in sortem compensare, etiam si ab initio nulla pactio præcesserit de fructibus pignorum vltra sorté percipiendis. id enim iure inest ob naturam cōtractuscontractus dotalis: sicuti in dicto capit. salubriter. visum est Panorm. & Carol. Molinæ. de contract. dicta quæst. 74. num. 524. licet aliâs ambiguum sit, an creditor possit petere interesse ante moram ob dilationẽdilationem solutionis, vel possit aliquid ea ratione percipere inuito debitore, cum quo id ab initio pactum non est, quod alibi tractabimus.

Tertiò, probatur ex his, nihil referre ad hoc, vt possit maritus ob dilatam dotis solutionẽsolutionem fructus pignorum præcipuos habere, quod maiorem, minorémue quantitatem expendat, in oneribus matrimonij, quàm sint ipsi fructus pignorum: sicuti in specie aduertunt Adrian. in dicto versi. sed dubium. Et Ioan. Medina in d. §. ad c. salubriter. licet contrarium responderint Ang. & Syluest. in summa. verb. vsura. 3. quęst. 2. & plerique alij. Et ideò quod scribunt Ana. in d. c. salubriter. num. 2. ad fin. Alex. consi. 178. libro 7. nu. 11. & Anto. Fanensis de pignoribus. 5. parte. membro 5. nu. 16. existimantes, fructus pignoris esse in sortem imputādosimputandos, quatenus excedunt congrua & iusta alimenta vxoris secundum quantitatem dotis, erit ita accipiendũaccipiendum, vt intelligamus id verum esse, quando fructus excedunt legitimum & verisimile interesse, quod ratione lucri posset ex dotali quantitate à marito percipi, alioqui falsum est, quod ibi Doctor. opinantur.

Quartò, hinc poterit discuti & tractari, quid dicẽdumdicendum sit, vbi dote promissa, & eius solutione dilata, maritus cum promissore dotis paciscitur, vltra sortem certam quantitatem quotannis sibi soluẽdamsoluendam, interim dũdum non fuerit soluta dos. Nam quidam censent, hanc pactionem illicitāillicitam esse, nec in hac specie admittendam fore decisionem text. in d. c. salubriter. cùm inibi de fructibus pignorum, id est, de re incerta, vltra sortem percipiendis tractetur, & ideò secùs sit respondendum, vbi certa quantitas in pactum vltra sortẽsortem deducta fuerit. Huius opinionis sunt Ioan. Andr. Anton. Card. Ioan. de Ligniano, & Ambro. à Vignate nu. 14. in d. c. salubriter. Lauren. à Rodulphis in c. consuluit. 2. par. quæstio. 53. Alex consi. 27. lib. 4. & consilio 74. & consil. 141. lib. 5. Flor. 2. part. ti. 1. §. 7. & §. 27. Soc. consi. 88. numero 18. & consilio 130. numero 10. libr. 4. Ioan. Lupi in dicto capitul. per vestras. 6. notab. §. 8. qui numer. 6. & Soci. in dictis responsis existimant, hanc opinionem Communem esse. Contrarium tamen verius est, si quidem attenta vera ratione decidendi, quam ab interesse deduximus ad d. c. salubriter. nulla congrua ratio exhiberi potest, cur ab initio cōtractuscontractus interesse verisimile in pactũpactum deduci non possit, quod in interpretatione. l. curabit. C. de actione empt. |

p. 320

alibi probabimus, & in hac specie ita tenẽttenent Calderi. Anchara. & Abb. in dicto c. salubriter. Bal. Nouel. de dote. septima parte. priuileg. 3. Alexander consilio 31. libro sexto. Anto. Rube. consilio 108. Corne. consilio 145. & consilio vltim. columna tertia. libro secundo. Conrad. dicta quæstione 35. conclusione septima. Adrian. vbi supra Syluest. verb. vsura. 3. quæstione tertia. Gabriel, Ioan. Maior, & Almain. in 4. distinct. 15. tractat. de vsuris. eandem opinionem sequuti, fatentur Communem esse Alexander in dicto §. vsura. Carolus Molinæus in tractat. de contractibus. quæstione 74. numero 523. Et in hanc partem inclinat Decius consilio 119. idem in capitulo cùm venerabilis. de exceptione. numero 14.

Quintò, eodem iure constat, non esse admittendum, quod Antoni. Butr. asseuerat in dicto ca. salubriter. existimans, eam decisionem procedere, vbi nulla dilatio ad soluendam dotem data fuerit socero, quasi certum sit, non posse generum fructus pignoris præcipuos habere vltra sortem, quoties dederit socero dilationem ad eius solutionem, nec socer ex eo pacto in mora fuerit. sequitur Butr. Ioan. Lupi. in dicto §. 8. n. 3. idem tradit Almain. in 4. distinct. 15. quæstio. de vsuris. Et ex hoc præcedentem illationem intelligendam esse putant Anton. Rube. dict. consilio 108. & Aymon consilio 189. colum. penul. vt tandem prior opinio vera non sit, nulla data ad soluendam dotem dilatione: at ea data, eadẽeadem omninò tenenda sit, posteriori sententia improbata & repulsa. Nam hæc distinctio, si rationẽrationem veri interesse consideremus, probari nequit, cũcum iustiori sanè causa habeat locum perceptio fructuum, alteriúsue quantitatis loco interesse, quando libera ex pacto datur facultas ipsi debitori fruẽdæfruendæ sortis, quàm si creditori licitum esset, eam quocunque die petere. quod est omninò adnotandum ex Panormitan. in dicto capitulo. salubriter. Imola. & Roman. in dicto §. vsuras. Nouel. dicto priuil. 3. Carolo Molinæo dicta quæstione 74. numero 524. in hoc tamen parum vrgent Conradi rationes in dicta q. 35. conclus. 2.

Sextò, hinc etiāetiam constat, an matrimo. soluto, possit vxor vidua erga mariti hæredes vti priuilegio capituli. salubriter, & his, quæ ad eius interpretationẽinterpretationem diximus. Innocentius etenim, quem authore Panormitan. inibi communiter alij sequuntur, opinatur, eam constitutionem non esse accipiendam in fauorem vxoris matrimonio soluto, cùm ea non sustineat tunc matrimonij onera. idem tenent Bartol. in l. atqui natura. §. non tantũtantum. ff. de negociis gestis. Archi. consil. 150. Imol. & alij in d. §. vsuras. Alexand. consil. 27. consilio 56. libro 4. Antoni. Rube. consilio 55. & consil. 108. eandem opinionem fatetur cōmunemcommunem esse Matthæus Afflictis decision. 284. latè Aymon. dicto consilio 189. numero 7. ad finem. idem notat Caietanus dicta quæstio. 78. artic. 2. Et Corne. consilio 77. & consilio 212. libro tertio. Sed profectò ratione interesse damni emergentis, aut lucri cessantis poterit vidua fructus pignoris percipere præcipuos, & prætereà pacisci, vt interim dum soluitur dos, certam annuam quantitatem percipiat: quod manifestum est, nec ab his authoribus negatur, & tradunt Alexand. consil. 200. libro 6. idem Alexand. consilio. 141. libro 5. Ioan. Lupi in dicto §. 8. numero 4. & numer. 8. dicens hanc opinionem Communem. post Lancel. Deci. in dicta l. diuortio. 3. colum. idem notant Iason cons. 92. libr. i. Conrad. de contract. q. 35. conclus. 9. Aymon d. num. 7. Et Matthæ. Afflict. dicta decisio. 284. Alexand. in l. diuortio. in princip. colum. 5. numero 23. & 24. ac. 25. & Anto. Fanensis in tracta. de pignorib. 5. membro. 5. par. ad finẽfinem. qui quidem authores opinionẽopinionem præcedentem, quam communem esse concedunt, ita iure intelligendam esse censent. Quòd si vidua non habeat præter dotem bona, ex quibus percipere possit alimenta, poterit ab hæredibus mariti iustè exigere certam quantitatem, dum dos non soluitur, loco alimentorum, cùm per eam non stet, quin ei red datur dos: sicuti expressim adnotârunt Ancha. in reg. peccati venia. 4. quæstione de regul. iuris. in 6. Paul. Castrens. consilio 429. numero 4. libro 2. Imol. & Alexander in dicta l. diuortio. numero 24. idem Alexand. consilio 63. colum. 2. libro 4. & consi. 31. colum. 2. & consilio 200. libro 6. & consi. 141. numer. 7. lib. 5. Aymon consil. 189. col. 2. & penult. quorum opinio passim recepta videtur. Mihi profectò non omninò placet: scio etenim eam ęquitate quadam potiùs, quàm iure probari & admitti. Nam inspectis vtriusque iuris principijs cōstatconstat, viduam etiam inopem ratione alimentorũalimentorum nōnon posse vltra sortem dotis aliquid recipere, ob dilatam eius solutionem: tametsi præcedens opinio in Neapol. prætorio fuerit iudicum sententia comprobata authore Matth. Afflict. dicta decisio. 284. quod manifestis rationibus ostendam. Siquidem fauor dotis minimè permittit, nec patitur aliquid vltra sortem recipi. text. in cap. super eod. de vsuris. Nec itidem inopia viduæ, cum ratione paupertatis vsuræ permittendæ non sit, ex eodem c. super eo. ratione verò alimentorum eadem opinio minimè defenditur. Quia vbi alimenta ab hæredibus mariti viduæ inopi iure debentur, tunc fateor, hæc alimenta posse ad certam deduci annuam quantitatẽquantitatem. at vbi iure non debentur vxori viduæ alimẽtaalimenta, nōnon video qua ratione possint in pactũpactum deduci ob dilatam dotis solutionẽsolutionem. Debentur autem viduæ alimenta ab hæredibus mariti, si ea |

p. 321

pauper sit, intra annum viduitatis, quo mariti hæredes cogi non possunt, pecuniam dotalẽdotalem viduæ soluere. gloss. Bar. & Doct. in l. 1. §. exactio. C de rei vxo. act. Doct. cōmunitercommuniter in d. l. diuortio. in princ. Et ideò cautè Panor. in d. c. salubriter. nu. 6. scribit, ratione horum alimentorum, quæ intra annum dilationis datæ à lege debentur, posse ex statuto viduam certam quantitatẽquantitatem vltra sortem dotis recipere. idem ipse censeo ex pacto partiũpartium, quia eadem est ratio, modò æquè & iustè fiat alimentorum æstimatio. Si dixeris, etiam idem permittendum fore post annũannum, cùm ab eodem tempore hæredes constituāturconstituantur in mora: respondeo, null ibi apud iuris vtriusque sanctiones statutum esse, licere post moram debitoris creditori aliud recipere, quàm interesse damni emergentis, aut lucri cessantis: alimenta verò, etiam si creditor pauper sit, nec debentur, nec ei dari absque vsuræ vitio, alicubi est permissum. Potest etenim post annum statim præcisè vidua coram iudice dotem ab hæredibus mariti exigere, & ex ea sibi necessaria alimenta ministrare. Nec quidquam facit, quod à plerisque traditur: inquiunt enim, si statim solueretur dos viduæ, posset ipsa inde alimenta habere: nam id ita verum est, & tamen, si dotalem pecuniam in alimenta expenderet vidua, diminueretur ipsa dos, quæ iuxta horum DoctorũDoctorum sententiam salua & integra maneret. non oberit dicere, hanc quantitatem posse à vidua recipi iure alimentorum tanquam interesse, vt scribit Cardin. in Clemen. 1. de vsur. in princ. num. 8. cui prædicti Doctor. conueniunt, dum etiam nomine interesse hac in controuersia vtuntur. Nam interesse damni emergentis, aut lucri cessantis nullum hîc verè dici potest: quemadmodum tradidi in ratione principali. capitu. salubriter. versic. ex his plurima, nisi dixeris, interesse posse appellari ius alimentorum saltem in inope, cùm alioqui cogatur fame perire, aut mendicare. hoc autem non est pecunia æstimabile, & ideò hac in re, vt interesse verum, recipiendum non est. Posset fortasse admitti Anch. & sequacium sententia apud Hispanos, attento & considerato communi vsu, quo frequentissimè tractatur emptio annuorũannuorum redituũredituum redimibilium. Est etenim facilimũfacilimum, habentem pecuniam statim paratos inuenire mille venditores horum redituũredituum. Et ideò si pecunia dotalis viduę soluta foret, posset ex ea annuũannuum reditum emere: vnde propter hoc interesse lucri cessantis, ea opinio locum haberet in praxi. Imò idem esset in vidua diuite, si obseruemus decisionem cap. salubriter. etiāetiam intelligendāintelligendam esse matrimonio soluto, quantum ad rationẽrationem interesse damni emergẽtisemergentis & lucri cessātiscessantis quod est animaduertendũanimaduertendum.

Septimò ab eadem ratione procedit frequens illa controuersia, qua quæritur, sitne licitum statutum, ex quo viduæ interim dum non soluitur dos ab hæredibus mariti detur certa quantitas, moderata quidem ad rationem decem pro centum quolibet anno? Nam hoc statutum nullum esse, quippe quod vsuram permittat: tenẽttenent Ioan. Lign. & Imol. in Clemen. 1. de vsur. num. 35. Abb. consil. 39. lib. 2. Doct. in d. ca. salubriter Ang. & alij in d. l. diuortio. in princ. Et est CōmunisCommunis opinio secundum Soci. consi. 56. lib. 3. colum. 2. & Ias. in §. fuerat. de actio. num. 19. quorum opinio vera est proculdubio, si præmittamus, vsuram esse, matri. sol. viduāviduam ob dilationẽdilationem solutionis lucrũlucrum aliquod accipere, aut fructus pignorum præcipuos habere, sicuti in præcedẽtibpræcedentib. explicuimus. Et ideò quidam hāchanc sententiāsententiam cōmunemcommunem reprobant, in eo casu, quo ratione alimentorum viduis pauperib. statutũstatutum aliquid annuatim dandum esse sanciret, interim dum dos soluta non fuerit ex rationib. præcedenti illatione adductis: sic sanè visum est Card. in d. cle. 1. de vsuris. n. 8. Bal. in l. vlt. §. prætereà. C. de iur. do. Paul. Castr. & inibi Alex. in d. l. diuortio. col. 5. Feli. in c. consultationib. de off. deleg. ad finem. Ioan. Lupi. in d. §. 8. num. 4. Aymoni dicto consil. 189. colum. 2. & omnibus his, quos proximè citaui ad comprobationem eius, quod retuli ex Arch. in reg. peccati venia. 4. quæstio. de regul. iur. in 6. Iason cons 92. colum. 8. versi. Quartò, principaliter. lib. 1. Dum verò ipse Ioan. Lupi & quidam alij hanc opinionem tribuunt Abbati in dicto cap. salubriter. falluntur, quia ipse tantũtantum tractat de viribus statuti taxantis alimenta, quæ iure debentur viduæ ab hæredibus mariti: quemadmodum ostendimus in præcedenti illatione: ex ibi etenim traditis apparet, an vera sit hæc Doct. opinio, quandoquidem si hæc alimenta ex pacto recipi non possunt ob crimen & vitium vsuræ, nec itidem poterunt ex statuto, sicuti iure satis euidẽtereuidenter probatur in d. Cle. 1. de vsuris. Sed rursum alijs placet, indistinctè posse lege, vel statuto constitui, quod vxori viduæ interim dum ab hæredibus mariti dos nōnon soluitur, detur certa & annua quantitas ad rationem decem pro centum: quasi ipsa lex definiat hanc in quātitatemquantitatem, interesse incertum, sic etenim Bald. respondet in dicto §. prætereà. numero 5. idem consilio 166. lib. 1. Cæpola consil. ciuilium causarum. 15. Caietan. dicta quæstione 77. art. 2. Caro. in dicta quæst. 74. num. 527. qui quidem hanc partem probant, etiam non considerato, nec verè contingenti lucri cessantis, aut damni emergentis interesse, sed tantùm aduertunt posse à lege taxari legitimum, ac legale interesse, & ideò Car. Mol. statutum hac in re existimat procedere iuxta vsuras per Cæsares in l. eos. C. de vsur. definitas. ego verò hāchanc Bal. sentẽtiāsententiam intelligendam esse opinor, vbi attento communi prouinciæ vsu, quātitasquantitas ab statuto taxata, |

p. 322

esset verisimile lucri cessantis interesse, propter facilem & frequentissimam annuorum redituum redimibilium emptionem. quod Bald. in d. §. prætereà. & in d. consi. 176. palàm sensit.

Octauò hinc colligitur, sit ne validum statutum, quod sanxerit, matrimonio constante interim dum dos promissa non soluitur marito, detur eidem à promittente, vel socero certa annua quantitas, ex eo, quòd matrimonij onera sustineat, quibus quidem oneribus sustinendis dotes constitui solent. Et Caieta dicta q. 78. art. 2. respondent, id statutum valere omninò absque ratione damni emergentis, aut lucri cessantis, quæ quidem sententia pendet à suprà prænotatis. Nam si hæc certa & annua quantitas vsurariam prauitatẽprauitatem sapit, nec pacto, nec statuto probari poterit eius perceptio. Quòd si vsuraria nōnon sit, planè permitti iure & æquitate potest. QuāQuam ob rem ego hanc Caietani opinionem admitterem, vbi ex causa frequentis annorũannorum redituum redimibilium emptionis, ea quantitas iustum censebitur lucri cessantis interesse. Hac inspecta ratione vidi iam profectò sæpissimè in hoc Granatensi Regio prætorio, soceros, aliosq́ue dotium promissores vocatos in iudicium, damnari, vt intra decẽdecem, aut viginti dies dotalem pecuniāpecuniam soluant, alioqui post eam diem cōstituantconstituant super proprio patrimonio annuum reditũreditum redimibilem ad rationem vnius pro decem, aut duodecim iuxta quantitatem dotis, iusta sanè est ista cōdemnatiocondemnatio, cũcum propter onera matrimonij à marito sustinenda, tùm ob communem & facilem horum redituum venditionem.

Cæterum plura alia ad intellectum d. cap. salubriter. vltra doct. ibi legenda sunt apud Sali. in authen. ad hæc. quæstio. 3. & Bald. in Rubric. C. de vsu. Ioan. Lupi. in dicto §. 8. Decius consilio 571. Paul. Parisi. consilio 64. lib. 4. & Carol. d. quæst. 74. præsertim num. 523. qui in specie tradunt, an habens iura mariti per cessionem possit dictæ constitutionis priuilegio vti. Omittendum tamen hac in cōtrouersiacontrouersia non est, quod Fortunius Garsias Hispanus magni profectò nominis apud Italos, dum iuuenis Bononiæ in Cardinalis Aegidij Hispanorum collegio ius ciuile publicè profiteretur, ac demum apud Hispanos, dum in summo Regis auditorio iudicis rectissimi officium ageret in tract. de vltimo fine illat. 6. censet, text. in dicto. ca. Salubriter. ita esse accipiendum, vt tantum in genero respectu soceri obtineat, non autẽautem in extraneo, gener autem fructus pignoris præcipuos habeat vltra dotem, etiamsi cesset causa interesse dānidamni emergentis & lucri cessantis, ex eo solũsolum, quòd nondum soluta dote matrimonij onera sustineat: atque hanc esse verè germanam illius constitutionis interpretationẽinterpretationem arbitratur, cui suffragantur plura.

Primùm, quòd socer tenetur iure filiæ dotem dare, aut alimenta. l. vltim. c. de dotis promis. l. qui liberos. ff. de ritu nuptiar. c. cũcum haberet. de eo, qui duxit in matri. c. ius naturale. 1. dist. notatur in l. 1. ff. solut. matrim. at in præsenti casu licet dotem promiserit socer, eam tamen nōnon dat, nec soluit, nec alimenta, ideò mirũmirum nōnon est, quod maritus, qui subit onus alendi vxorem, & socerum hoc onere liberat, fructus pignoris vltra sortem percipiat.

Deinde ratio dictæ constitutionis dum scribitur, cùm frequenter dotis fructus non sufficiant ad onera matrimonij supportanda: minimè congruit, si eam decisionem in extraneis etiam intelligamus, & iuxta interesse verum dānidamni emergentis, aut lucri cessantis, cùm fructuum perceptio tunc non procedat ab oneribus matrimonij sustinendis, nec ab eo quod dotis fructus nōnon sufficiant ad ea. Sed à damno & interesse sequuto ex dilata solutione dotis

Prætereà in hunc Fortunij sensum conuenire videtur text. ipse qui de genero loquitur. Et passim vtriusque iuris interpretes, qui dum hanc materiam examinant, generi & soceri mentionẽmentionem faciunt. Item hi doct. qui huius perceptionis fructuum permissionem vltra sortẽsortem in hac specie ex eo solo defendunt, quòd maritus onera matrimonij sustineat, nec requirunt interesse damni emergentis, nec lucri cessantis: eandem Fortun. interpretationem facilè admisisse censentur. Huc etiam accedit, quòd socer tradens genero pignus ob dilatādilatam solutionem dotis, donare præsumitur fructus pignoris ad alendam filiam, & onera matrimonij sustinenda, propter quæ dotem promisit, secundũsecundum Ioannem à Medina de contract. q. de vsuris. §. ad c. salubriter.

Postremò hanc opinionẽopinionem Fortunij eleganter probat, eo non relato, Carol. Molin. dicta quæstio. 74. num. 525. Et profectò mihi, quantum ad generum, & socerum, maximè placet. Non obstat, si quis dixerit, rationem dicti ca. salubriter. minimè huic sensui conuenire, cùm ex eo constet, maritum pignoris fructus. præcipuos habere, etiamsi hi excesserint dotis promissæ interesse, lucrum & fructus, quod iniquum est. Nam respondeo, id permitti ex eo, quod quandoque & frequenter dotis fructus non sufficiunt ad onera matrimonii, & tamen tunc maritus tenetur ea subire. l. si filia. ff. famil. herciscund. ita è contrario si fructus pignoris excedant dotis interesse & fructus, qui ab ea poterant deduci, eos habebit gener præcipuos.

Hæc verò interpretatio potissimum probari potest ex decisione tex. in cap. 1. de feud. c. conquestus. de vsur. quibus statutum est, dominum di

4

*rectum rei feudalis, qui eam à vasallo in pignus acceperit, iustè posse fructus pignoris præcipuos vltra sortem habere: id enim procedit, quia |

p. 323

frequentissimè fructus rei feudalis sunt eiusdem æstimationis & valoris, cuius ipsa seruitia, ipsæ operæ, quæ ratione feudi à vasallo domino debentur, à quibus ipse vasallus liberatur interim, dum res apud dominum est iure pignoris. tandem prædictæ decisiones sanè debent intelligi, quando onus siue seruitium, quod interim à domino remittitur, æquipollet fructibus, vel quatenus cum illis concurrit: sicuti probatur in dicto ca. 1. de feudis. quem ita in specie interpretantur Inno. ibi Adrianus in 4. sent. tract. de vsuris. versi. occurrit. ad finem. & eleganter Carol. Molinæ. in consuetud. Parisiens. ti. 1. §. 1. gloss. 9. nume. 11. & 3. quæst. quem omninò legẽdumlegendum esse arbitror. eodem pacto est intelligendus tex. in c. 1. de vsuris. vnde partim ex hoc defenditur intellectus ad tex. in dict c. Salubriter. tametsi in eo casu, etiamsi fructus pignoris excedant inter esse dotis præcipui à genero habeāturhabeantur, si verò excedant onera matrimonij, non poterit, ni fallor, hic excessus iustè percipi vltra sortẽsortem. sicuti nec in specie c. 1. de feudis. si fructus pignoris seruitia excesserint, possunt absque vsurarum labe præcipui haberi.

Hinc apparet Hostien. Ioan. And. Cardin. Abb. & alios in dicto c. 1. & ca. conquestus. Mart. Laudens. & Præpo. in c. 1. §. item si delator. quæ fuit prima caus. bene. amit. Ang. in summa verb. Feudum. §. penul. & vlt. & in verb. vsura. 1. §. 11. Syluest. verb. feudum. ad finẽfinem. Conrad. de contract. quæst. 32. conclusi. 3. Ioan. à Medina. de restitutione. c. de adquisitis per vsuram. §. ad cap. conquestus quorum opinio Communis est, nōnon exactè vsuræ rationem expendisse. dum opinantur, eos tex. procedere ex natura feudi, & virtute directi dominij, quod erat penes creditorem, & per dationem pignoris trahit ad se vtile, quod consolidatum cum directo iure operatur hanc perceptionem fructuum præcipuam, & ideò non esse eos in sortem computandos. hoc etenim falsum est, quia per dationem pignoris nōnon consolidatur dominium vtile cum directo: imò debitor vtilis dominus adhuc manet, & eius nomine fructus à creditore percipiuntur. capitul. 1. de vsur. l. 1. C. de pigno. actio. Nec vllibi in iure probatur, dominium vtile debitoris amitti, & transferri in creditorem habentem directũdirectum, cùm in eum solum transeat ius retinendi in pignus dominium vtile, quod non vt proprium, sed in pignus habet. Et prætereà etiam si fateremur, dominium vtile consolidari in hac specie cum directo: minimè labem vsuræ effugimus: siquidem lucrum hoc consolidationis vltra sortem ratione mutui accipitur, & ideò verè vsura committitur.

Rursus ex his satis liquet, decisionem tex. in dicto c. conquestus. nōnon esse statutam in fauorem Ecclesiæ, sed etiāetiam in laicis procedere, imò iustiori ratione: cum Ecclesia debeat ab his lucris potiùs quàm laici abstinere. capitul. suam de pœnis. sic sanè contra gloss. ibi Abb. & communiter Doctores fatentur: & idem in cap. 1. de feudis.

Eodem iure conuincitur quod sensit Panorm. in d. c. conquestus. & asseuerat Angel. in verb. §. vsura. §. 12. & verb. Feudum. dicens, proprietarium accipientem ab vsufructuario rem in pignus mutui causa, posse pręcipuos recipere fructus pignoris vltra sortem propter dominium directum, cui vtile fuit consolidatum. Falsa enim est hæc opinio, & apertè eius error ostenditur considerata vera ratione. tex. in dicto cap. conquestus, atque ita eam in specie reprobat, nōnon relato Panormita. Carol. Molinæ. in dicta q. 3. num. 23.

Sic examinari poterit, an decisio dicti cap. 1. de feudis, obtineat in eo, qui dominium directum habens recipiat in pignus rem emphyteuticam ab ipso emphyteuta? Nam Roma. in sing. 325. Imola. in dicto cap. 1. colum. 3. Ananias in dicto cap. cōquestusconquestus. colum. 6. existimant, idem in hoc casu dicendum esse ratione directi dominij. Quod admittendum non est, nisi quatenus emphyteutica pensio fructibus pignoris æquipollet, à qua quidem pensione liber est ipse emphyteuta durante causa pignoris, quam ob rem iustè dominus fructus percipit in pensionis compensationem non aliâs. Et ita sunt hæc ex definitione vsuræ ad examen proprium deducenda, quemadmodum & plurima passim deducentur.

Superest modo explicare, quo iure prohibita sit v

5

*sura, quāquam quidem quæstionem breuiter absoluẽtesabsoluentes respondemus, crimen istud iure naturali, diuino & humano, canonico & ciuili vetitum esse. Primùm etenim iure naturali vsuram illicitam esse constat, aliquot rationibus, quibus efficax fit huius rei demonstratio. Nam domino inuito non potest quis lucrum percipere è re aliena: imò, id est contra ius naturale, & in mutuo statim transit res in dominium debitoris: ergo creditor ex hac re lucrum aliquod recipere non potest, iure naturali hoc vetante. Secundò, in pecunia rebusq́,rebusque alijs mutuabilibus, vsus est ipsius rei consumptio: sicq́ue non potest separari à proprietate, nec ab ipsa re: igitur accipere lucrum aliquod pro vsu ipsius rei, & demum rem ipsam, iniquum est, & praua commutatio, cùm id, quod non est, precio vendatur, quod tertio loco apertiùs fit, si specialiùs argumentemur: aut enim creditor capit lucrũlucrum istud pro sorte, aut pro vsu ipsius. Si pro sorte, ergo bis capit eius æstimationem, vel capit iniustum sortis valorem. Si pro vsu rei, is non potest seorsus à sorte æstimari, & sic bis sors ipsa venditur, quod satis iniquum esse constat: huic rationi suffragatur iuriscōsultusiurisconsultus. in l. 2. ff. de vsufr. |

p. 324

earum rerum, quæ vsu consu. Sed de pecunia, inquit, rectè caueri oportet his, à quibus eius pecuniæ vsusfructus legatus erit. quo senatusconsulto non id effectum est, vt pecuniæ vsusfructus proprius esset, nec enim naturalis ratio authoritate senatuscōsultisenatusconsulti mutari potuit, sed remedio introducto cœpit quasi vsusfructus haberi. Hactenus Caius lib. 7. ad edictum prouinciale. idem tradit Iustinianus in §. constituitur. vbi Theophilus. Insti. de vsufr. passimq́ue obseruatum est, pecuniam vsu ipsius consumi. tex. in c. vltim. de pignori. Authen. nouissima. C. de admi. tut. & in auth. vt hi, qui oblig. se hab. perhib. res mino. l. Arist. §. vlt. ff. de iure delib. glo. Bar. & Doct. in l. 1. §. fuit quæsitum ff. ad Treb. Andr. Tiraq. lib. 1. de retract. §. 1. glo. 7. numero 103. Non tamen intelligas, pecuniam vsu consumi, id est, perire & minui. id etenim falsum est: sicuti palàm constat. siquidem eiusdem valoris censetur, ac salua manet, etiam si millies commutetur, deturq́ue vel gratis, aut in alterius rei precium. Sed ita accipiendum est, quod frequentissimè vulgò dicitur, pecuniam vsu consumi, hoc est, vsum pecuniæ in sumptibus & erogationibus consistere, atque per vsum omninò eam ab vtente discedere, & in alium transferri, ideoq́ue quantum ad ipsum vsu consumi & perire. Nam, vt inquit Arist. 4. Ethic. cap. 1. vsus pecuniæ est eius consumptio & datio: retentio verò, & acceptio eius est possessio. Quæ quidem verba ita Eustratius inibi interpretatur. Nec aliter eum locum nostrates accipiunt, tametsi Tiraquellus d. nu. 103. eos praui sensus & intellectus authores esse arbitretur. Quarta ratio, quæ probat, vsurāvsuram esse contra ius naturale ea est, quia pecunia de se nōnon fructificat, nec parit: vnde accipere aliquod vltra sortem pro vsu rei: illicitum & iniquum est, cùm potiùs capiatur ex industria aliena, quàm de pecunia, quæ non fructificat. Sic sanè vsura apud Lati nos dicitur, quia propter vsum sortis accedit. Fœnus item quasi fœtus, eo quòd numus numũnumum pariat: apud Gręcos τόκος, quasi partus: & τοκίζειν, fœnerari. vnde Suidas ex Aristophane in Nubibus inquit, vsurāvsuram esse feram quandam belluam αῤγυροτόκον, quæ per menses & dies argentum semper gignit serpente tempore. Quintò apparet vsuram esse contra ius naturale, & eo iure prohibitam ex eo, quod cum iure diuino Euangelico vetita sit: quemadmodum statim probabitur, deducitur manifestè, eam iure & lege naturæ prohibitam esse. Siquidem lege Euangelica nihil nec præcipitur, nec vt illicitum prohibetur, quod non sit iuris naturalis legibus, vel præceptum, vel prohibitum: præter ea, quæ circa sacramenta & fidei catholicæ articulos instituta sunt, hoc etenim sæpissimè ex diuo Thoma tradidimus, præsertim in Epitome de sponsal. 2. part. c. 6. §. 10. numero 1. his tandem & alijs rationibus hāchanc sententiam asseuerant veram esse Thomas. 2. 2. quæstio. 78. artic. 1. Ioan. Andræas in reg. peccatum. de regul. iur. in 6. colum. 4. Conradus latissimè de contract. quæst. 22. conclus. 2. Scotus & frequentissimo omnium consensu Theologi in 4. sent. distinct. 15. quæsti. 2. licet has rationes conetur euertere Carol. Mo. de contract. q. 74. numer. 528. Sed in communis sententiæ fauorem plurima ex autorib. adduci possent: maximè quod Aristoteles scribit libro 1. Politicorum cap. 7. His equidem verbis illud contrahẽdiscontrahendis rebus adcommodatum est: idemq́ue vituperandum, nec iniuria: nōnon enim natura id genuit, sed rerum vltro citroq́ue contrahendarum ratio, iureq́ue optimo in hominum odia incurrit: quoniam ipsa pecunia fructus eius est, nec ad permutandas res, cuius causa comparata est, refertur. Fœnus autem pecuniam auget & amplificat, ex quo etiam nomen inuenit. Hactenus Aristo. qui & capit. 6 hoc idem vitium improbat, atque esse alienum à natura existimat. idem libro 4. Ethicor. capi. 1. ad finem: vsuram turpe lucrum, turpem quæstum appellat, ac fœneratores pares esse censet latronibus, lenonibus, depopulatoribus & tyrannis. Sic & Cicero lib. 2. de off. ad finem inquit, dare sub vsuris esse hominem occidere. Trannio seruus apud PlautũPkautum in Mostellaria: nullum, inquit, ædepol hodiè genus est hominum tetrius, nec minus bono cum iure, quàm danisticum. Marcus item Cato in prin. de re Rustica. Maiores, inquit, nostri sic habuerunt, & ita in legibus posuerunt, furẽfurem dupli condemnari, fœneratorem quadrupli. Quantò peiorem ciuem existimârunt fœneratorem quàm furem, hinc licet existimari. Hæc Cato: Fuit & olim apud Romanos grauis contentio super tollendo fœnore, in qua Assellius prætor, qui id suadebat, occisus fuit à fœneratoribus, authore Appiano Alexandrino lib. 1. de bello ciuili. quo in loco artem fœneratoriam vituperat.

Iure diuino veteris testamenti probatur, vsuram prohibitam esse Ezechiæ. capit. 18. vbi dominus de eo, qui ad vsurāvsuram dederit, loquutus ait, quod talis non viuet, sed morietur. item Psalm. 14. inquit propheta, non habitaturũhabitaturum in templo domini eum, qui ad vsuram dederit. c. quoniam. 14. quęst. 4. & eadem quæst. cap. si quis oblitus. Ex nouo testamento passim adducitur vulgaris ille locus Lucæ 6. Mutuum date, nihil inde sperantes. quẽquem in hunc sensum, vt crimẽcrimen vsuræ sub præcepto, & mortalis culpæ reatu prohibitum sit, Ecclesia catholica interpretatur in c. consuluit. de vsur. & probatur, eo. titu. capi. quia in omnib. & c. super eod. tametsi quibusdam visum sit inibi non probari, vsuram iure Euangelico prohibitam esse: cũcum Christus Iesus potiùs præ|

p. 325

dictis verbis consulat, quàm præcipiat. quod patet, quia in eo c. Euangelica consilia traduntur: nempe de diligendo inimico, de præbenda percutienti altera maxilla. Et prætereà Christus non tradidit illud præceptum, vt non obtemperans puniatur: sed vt pręmio sit indignus qui mutauerit, aliuduè opus fecerit sub spe præmij & non gratis. vtcunq;vtcunque tamen sit prior sensus ad vsuræ prohibitionem, vtpote ab ecclesia, quæ Spiritu sancto duce scripturam sacram interpretatur, receptus, omninò tenendus est. Atq;Atque ita Theologi & Canonistæ frequentissimo omniũomnium consensu existimant, vsuram iure diuino etiam Euangelico vetitam esse, pluraq́ue ad hanc rem testimonia adducit Gulie. Peraldus Episcopus Lugdunensis in summa de vitijs & virtutib. Tomo 2. tract. de auaritia c. 1.

Quòd verò ad ius Pontificium attinet, non est immorandum: cùm passim eius constitutionibus vsura prohibita sit, idemq́ue crimen iure Regio satis est improbatum, maximis in vsurarios statutis pœnis: sicuti alibi tractabimus. Sed an iure Cęsarum prohibitæ sint vsurę, à plerisq;plerisque dubitatur: siquidem iure Pandectarum constat eas permissas fuisse. l. placuit. ff. de vsuris. & iure Codicis. l. eos. C. eodem titulo. quam etiam

6

*Theologis, & Canonistis refragantibus defendere conatur Carolus Molin. in tract. de contract. num. 9. & num. 36. modestius Bart. & post alios Iason in l. 1. C. de summa Trinit. num. 48. asseuerant, vsuras nōnon esse iure ciuili prohibitas, tametsi deberent omninò eodem iure prohiberi. idem Bart. in Authent. ad hæc. C. de vsu. imò vsuras prohibitas esse iure Authenticorum à Iustiniano Cæsare, tenent gloss. in Auth. ad hæc. glo. in d. c. quia in omnibus. & in c. quid dicam. 14. qu. 4. quarum opinio Communis est secundum Abb. in c. cùm sit. de foro competen. num. 18. & eam defendit Fortuni. illat. 5. de vltimo fine iuris. hi tamen ea vtuntur ratione: quod Iustinianus professus fuerit catholicam fidem, & se admittere ac probare quatuor Concilia vniuersalia: è quibus Nicena Synodus vsuras prohibuit, & eas turpes esse ac aduersus sacram scripturam constanter asserit, capit. quoniam multi. 47. distin. igitur & Iustinianus vsuras omninò vetuit.

Ego sanè, vsuras legibus Iustiniani permissas & approbatas, vt licitas fuisse opinor: easq́;easque leges improbas esse censeo, cùm iuri naturali, & diuino refragentur. Nam & leges seculares vsuras permittentes nullas esse, & earum latores, fautoresq́;fautoresque principes excommunicari constat in clemen. 1. in princip. de vsur. cuius constitutionis vlti. §. explicatur, eum hæreticum esse, qui pertinaci animo dixerit, vsuras licitas esse. quod & Castro adnotauit, lib. de hæresibus. c. vlti. Hinc etiāetiam arbitror, Iustinianum Cæsarem nusquam proprijs sanctionibus vsuras reprobasse, licet Doct. communiter aliud existiment: huiusq́ue opinionis, quam ipse teneo, authores sunt Panor. in d. c. cùm sit. num. 18. & Conra. de contractib. q. 22. conclusi. 10. & 12. Nec Communis sententia probari potest ea ratione, quod Iustinianus quatuor Concilia Ecclesiæ catholicæ admiserit, & vt sacrosancta statuta, ea fore seruanda profiteatur. Non enim sequitur ex hoc, & vsuras ipsum reprobare, quæ per concilia damnẽturdamnentur, siquidem id ex tacita Cæsaris lege deducitur, quæ eiusdem expressis constitutionibus non derogat. Et prætereà licet Iustiniani constitutio approbet concilia, non censetur prohibere ea, quæ à concilijs prohibentur. Lex namq́ue diuina Euangelica præcipit, obtemperandum esse prælatis, & Romani Pontificis constitutionibus, & tamen non omnia, quæ Romanorum Pontificum decretis prohibentur, lege diuina prohibita sunt, vt constat de esu carnium, qui licet iustissima lege Pontificia quibusdam diebus prohibitus sit, non tamen lege diuina, & præcepto diuino vetitus censetur.

Hinc deducitur vera interpretatio tex. in c. 23. Deuteronom. vbi scriptum est. non fœnerabis fratri tuo ad vsuram, sed alieno. quibus verbis quidāquidam

7

*vtuntur ad probandum, vsuram non esse contra ius naturale, nihil etenim iuri naturæ aduersum licuit vnquam Iudæis. Et ideò quibusdam placuit, eum locum ita esse intelligendum, vt vsura Iudæis minimè fuerit permissa, nec licita etiam erga alienigenas, sed tantùm dissimulatione quadam ea permissio processerit, & concessa fuerit Iudæis ad maius malum effugiendũeffudiendum ob duritiam & auaritiam eorum, ne fratribus ad vsuram pecunias mutuarent. Sicuti & eis permissus est libellus repudij, atque ita hunc sensum probârunt S. Thomas 2. 2. q. 78. articul. 1. & ibi Caiet. Card. in Clemen. 1. de vsuris. §. vltim. q. 13. & Conrad. de contracti. q. 24. conclusio. 2. Hosti. in summa, titu. de vsu. §. in aliquo. versic. 8. & Anani. in c. 1. de vsu. column. vltim. Card. à Turre Crem. in c. vltim. 14. quæst. 4. Alijs verò hac in re visum est inibi, vsuras permitti Iudæis propria permissione, & earum approbatione, non erga omnes alienigenas, & exteros. Sed tantùm erga eos, quibuscum bellum iustè gerebant, quia tunc non possunt exactiones istæ dici vsuræ propriè, sed impropriè, & potiùs iustæ exactiones, nempe ab his, quorum bona iure belli capi iustè possunt, secundum diuum Ambrosium à Gratiano relatum in d. c. vltim. 14. qu. 4. glo. ibi. Florent. 2. part. tit. 1. c. 7. §. 2. Ioan. Maiorem in 4. distinct. 15. q. 29. Romanus singul. 265. Hippoly. in l. 1. §. prætereà. num. 65. ff. de quæst. Soci. in regula, accipere vltra sortem. ad fi. Conrad. de contract. q. 42. conclusi. 2. & Ioan. à Medina de adquisitis per vsurāvsuram. §. ad tertium argu|

p. 326

mentum. Et licet Conrado dict. quæstion. 42. conclusi. 3. Alexand. Halensi. 3. parte. quæst. 66. Gabrieli in 4. distinct. 15. quæst. 11. & Carol. Molin. in consuetu. Parisi. §. 1. glo. 9. num. 11. visum sit text. in d. c. vltim. non esse diui Ambrosij, sed cuiusdam alterius hæretici. idem tamen Carol. de cōtractcontract. nu. 9. asserit verè esse diui Ambrosij: locum eius minimè adducens. Est enim caput illud apud Ambrosium li. de Tobia. c. 15. & profecto hæc secunda interpretatio, si accipiatur vt eam gl. Roma. Soc. & Hippo. accipiunt, falsa est omnino, secundum communem authore Anania in dict. c. 1. columna vltima. Nam licet mihi liceat bellum gerere, & capta in eo bello efficiatur capientis, sicuti alibi tractabitur: non tamen mihi licet cum hoste contractum inire: qui naturæ lege reprobatus sit: potissimũpotissimum quia conuentiones istæ iam non fiunt cum hoste iure belli: sed iure pacis & commerciorum. sic non licet ab hoste emere rem, quæ illius propria est, priusqampriusquam iure belli capiatur, carius iusto precio, & ita est planè respondendum communi omnium consensu. Erit igitur hic secundus intellectus verus: quoties ab hoste accipitur vsura, & retinetur in compensationem damni ab hoste iniusto, & iniquo illati. vel vbi bona ab hoste possessa sunt ipsius mutuātismutuantis, aut ad eum pertinent: quemadmodum bona, & prædia hostium incolentium terram promissionis ad Iudæos pertinebant diuina largitione. sic sanè sententiam istam intellexere Conra. & Theologi paulò ante citati.

Secundò ex præmissis infertur, nec ipsum Romanum Pontificem posse priuilegio, dispensatione, aliòve iure permittere vsurarum exercitium ita quidem, vt ex eo licitum sit, aut vsurarius

8

*immunis reddatur à restitutione eorum, quæ malè adquisiuit. Hoc probatur: quia nec summus Pontifex potest iuri naturali refragari: nec approbatione quadam, aut eius authoritate præmissa id permittere, quod est iure naturæ, aut diuino illicitum: quemadmodum satis in specie constat in cap. super eo. de vsuris. quo in loco frequentissimo omnium consensu hoc adnotatum est. idem respondendum esse censeo in principe seculari: & in quacunque consuetudine, vtcunq;vtcunque immemorialis sit propter eandem rationem, quemadmodum multis rationibus probare conantur Ioan. Andræ. in dicta reg. peccatum. & omnium latissimè Conra. de contract. quæst. vigesimaquinta, vigesimasexta. 27. & 28. Iason in l. 1. C. de summa Trinit. num. 54. Carol. Molin. in consuetud. Parisi. titu. 1. §. 1. glo. 9. numero 19. quamuis Anchar. consil. 243. numero 7. dubius tamen asserat, posse Romani Pontificis priuilegio Iudæis permitti vsurarũvsurarum exercitium erga Christianos: idem satis firmiter probare conatur Alexand. consi. 1. & 3. ac consil. 107. libro 2. post Paulum Castren. consi. 398. libro 2. quem & Rochus Curt. sequitur de consuetudine. folio paruo. 14. columna 2. quorum sententia omninò falsa est. Sic & catholicorum Hispaniæ Regum extat constitutio, quæst. 3. est. tit. 2. lib. 8. ordi. vbi priuilegia à Regibus Iudæis concessa ad exercendas vsuras, penitus reuocāturreuocantur. ad idem faciunt tex. in Clem. 1. de vsur. vbi Card. q. 15. & in cap. post miserabilem. & in cap. quanto. de vsuris. quò fit, vt nec procedere possit responsum Pauli Castren. consili. 295. & sequenti, libro 2. scribentis, posse iustè Principes seculares negare ius repetendià credentibus Iudæis vsuras iam per debitores solutas. hoc verè est contra text. in d. ca. post miserabilem. & in d. Clemen. 1. quicquid etiam in fauorem Pauli Castrensis dixerit Alex. consil. quinquagesimoseptimo lib. 1. esset enim id tacitè, & indirectè & per obliquum vsuras permittere, quod Conra. vbi supra latè improbat.

Postremò illud hoc in tractatu satis est controuersum, quod ab Vlpiano traditur in l. 3. §. vlt. ff. de annuis legat. Si cui, inquit, certa quantitas legetur, & quoad præstetur in singulos annos cer

9

*tum aliquid, veluti vsuras, iusserit testator præstari, legatum valet. Sed in vsuris hactenus debet valere, quatenus modum probabilem vsurarum non excedat. Hæc Iurisconsultus, qui palàm insinuat, posse testatoris vltima voluntate vsuras permitti, quæ tamen iure naturali, ac diuino passim improbantur. Quamobrem quidam ex nostratibus existimant, hodie prædictũprædictum legatum nullum esse quò ad vsuras, & eam annuam quantitatem in sortem principalem legati esse imputandam, quod placet Barto. & L. ancelot. Decio in dicto §. vltim. Bartol. in l. cùm stipulati. ff. de verb. obligat. Bald. in l. cùm allegas. 10. oppo. C. de vsur. & ibi Saly. colu. 2. Alex. in l. diuortio. in princi. colum. 7. ff. solut. matri. Ananiæ in c. super eo. colum. 2. de vsuris. Bar. & Socin. in 2. ff. de his, quæ pœnæ nomi. Ias. in l. 1. C. de summa Trinit. nume. 59. Aymoni consil. 89. Crotto in l. nemo potest. colum. 1. ff. de lega. 1. Socin. consil. 56. lib. 3. quo in loco scribit, hanc opinionem esse Communem: quam sequitur Ioannes Lup. in c. per vestras. 6. notab. nume. 8. & 9. de donatio. inter vir. & vxor. cùm enim hic vsura constituatur, vt constat in dict. §. vlt. sicuti nec in contractib. est licita, ita nec in testamentis. Et sanè dicti authores loquuntur, quādoquando creditor seu legatarius potest sortem legatālegatam statim exigere, si velit. nam dum eius exactionem differt, ea quantitatem videtur hæredi sub vsuris mutuo dare, & ideò Communis sententia procedit, licet contrariam teneant Paul. Cast. in rubri. ff. de his, quæ pœ. nomi. & in l. 1. col. pen. C. de summa Trin. Roma. consi. 510. col. 10. Alcia. lib. 5. parad. c. vlt. Ioan. Gerson in lib. de cōtraccontrac. |

p. 327

col. antepen. Caro. Mol. in tract. de vsur. 73. nume. 483. Quasi hac in specie vsura dici non possit hæc annua quantitas, cùm ea non recipiatur causa mutui, sed ex voluntate legantis, ex qua & pœna iustè recipi potest, ob non solutum ab hærede legatum. hæc siquidem ratio tunc obtinet, cùm pœna simplex & semel committenda à testatore iniungitur. Bar. verò loquitur, vbi apponitur per dinumerationem temporis pœna ob dilatam legati solutionem, quæ vsura est, si veram eius rationem consideremus.

Quòd si legatarius ratione iusti interesse damni emergentis, aut lucri cessantis, velit hanc quantitatem annuam præcipuam sibi habere, id meo iudicio iure ei permittendum est, cùm ob ambiguitatem, & controuersiam Communis opinionis, tùm ob ea, quæ diximus hoc capite ad interpretationem text. in ca. salubriter. tametsi Io. Lup. contrarium censeat in d. notab. 6. nu. 9. sequutus Aret. consi. 152.

Sed vbi legatar ius quātitatemquantitatem sibi legatam petere non potest nisi post certum tempus, atque interim testator certam annuam pensionem solui iusserit, id permissum esse censeo absque vsurarum labe, Sequutus Socinum in dict. l. 2. ff. de his, quæ pœ. nomi. & Carolus Molinæus dicta quæst. 73. qui scribit, hunc casum esse minus dubitabilem.

Eadem profectò ratione, si testator mille legauerit Titio ab hærede, ita quidem, vt hæres habeat liberam facultatem fruendi, & retinendi dictādictam summam soluendo annuam moderatam pensionem ab ipso testatore definitam, & eam item pensionem redimendi soluendo summam principalem, opinor eam pensionem licitè recipi, nec vsuram posse dici, præsertim animaduersa Communi annuorum redituum emptiōeemptione, quæ iure licita censetur, & prætereà quia hic nulla potest ratio mutui nec veri, nec ficti dari. Deinde legatum istud est alternatiuum data optione hæredi soluendi mille aureos, vel annuam pensionem, & ita equidem hanc opinionem defendit eleganter Carol. Molin. dicta quæsti. 73. sequutus Bald. in l. vnica. quæst. 3. C. de his, quę pœnæ nomi. & Paulum Castren. in dicta lege 1. colum. 2. C. de Summa Trinita. & eundem in d. rubric. ff. de his, quæ pœnæ nomi. tametsi & in hac specie vsuram committi existiment Areti. dict. consi. 152. Iason in dict. l. 1. nume. 59. & in l. vnica. C. de his, quæ pœnæ nomi. column. 2. Crottus in dicta l. nemo potest. colum. 2. & Barb. cons. 66. libro 2.

Covarrubias ...: Opera Omnia

p. [316]
VARIARVM EX IVRE PONTIFICIO, REGIO, ET CAESA. reo Resolutionum. LIBER TERTIVS. AVTHORE DIDACO COVARRVVIAS A LEYVA TOLETANO, Senatore Regio.

ARGVMENT. CAP. I.

SVMMARIVM.

Covarrubias ...: Opera Omnia

p. [316] VARIARVM EX IVRE PONTIFICIO, REGIO, ET CAESA. reo Resolutionum. LIBER TERTIVS. AVTHORE DIDACO COVARRVVIAS A LEYVA TOLETANO, Senatore Regio.

ARGVMENT. CAP. I.

SVMMARIVM.

p. [316]
VARIARVM EX IVRE PONTIFICIO, REGIO, ET CAESA. reo Resolutionum. LIBER TERTIVS. AVTHORE DIDACO COVARRVVIAS A LEYVA TOLETANO, Senatore Regio.