ARGVMENT. CAP. III.
De pœnis contra usurarios iure pontificio,
Regio, & Cæsareo statutis.
SVMMARIVM.
-
1 Crimen vsurarum, an sit merè ecclesiasticum latè discutitur.
-
2 Vsurarius pœnæ infamiæ punitur iure ciuili: & qua pœna lege Regia sit puniendus.
-
3 Clericus vsurarius qualiter iure Pontificio puniatur?
-
4 Quis dicatur vsurarius manifestus ad interpretationem
c. quanquam. de vsur. in 6.
-
5 Testes singulares, an probent quem vsurarium esse?
-
6 Cautio idonea quæ sit? & an bona vsurarij sint hypothecæ titulo obligata pro restitutione vsurarum?
-
7 Hæredes vsurarij cogũturcoguntur vsuras restituere, & inibi, an ex
delicto defuncti hæres teneatur?
-
8 Hæredes vsurarij non confecto inuentario, non tenentur
ad vsuras restituendas vltra vires hæreditarias.
-
9 Testamentum vsurarij manifesti nullum est, nisi fiat seruata forma c. quanquam. & ibi traduntur hac in re
aliquot interpretationes.
OMNIVM consensu in eam à nostris itum est sententiam, vt existiment iuris vtriusq;vtriusque professores,
vsurarum crimen merè ecclesiasticum esse, ita etenim opinantur gl.
& omnes in cap. cùm sit generale. de foro competent. & in c. 1. de offic. ordi. & in Clemen. dispendiosam. de iudic. Alex. consil. 29. nu. 6. lib.
4. Dec. consi. 170. Ias. consi. 153. lib. 4. col. vl. quorum opinionem Communem esse testatur præter alios Alberic. in rubrica. C. de vsuris. nu. 3.
Imò vsurarum causam esse quasi spiritualem asserit gloss. in c. ex literis. de iureiuran. His suffragantur text. in capitu. 1. & 2. & c. prætereà. de vsuris. vbi laici vsurarij à iudicibus ecclesiasticis
puniuntur excommunicationis pœna, qua quidem & alijs pœnis etiāetiam laici iure Pontificio ab
hoc crimine coërcentur. Quò fit, vt de vsurarũvsurarum
scelere minimè valeat cognoscere iudex laicus,
etiam inter seculares, quemadmodum nec de
hæresis crimine, cùm & id absque vlla controuersia merè ecclesiasticum sit. Hanc tandem opinionem & nos in Epitome de sponsalibus. 2.
part. c. 8. §. vlt. nu. 3. probauimus, quoties quæstio iuris tractanda contigerit: nam vbi tantùm
facti quæstio inciderit, cōmunitercommuniter receptũreceptum est,
eius cognitionem posse iudici seculari iure cōpeterecompetere, sicuti ex Bar. & alijs in l. Titia. ff. sol. matri. inibi explicuimus.
Rursus alijs placuit, crimen istud vsurarum esse
misti fori, & ideò laicum iudicem posse inter
laicos causam istam iudicare, ecclesiasticum verò inter clericos, quod tenuerunt Saly. in l. eos.
§. vlt. nu. 8. C. de vsur. Archid. in c. quid dicam.
14. q. 4. Gaspar Calderi. inter consilia Ancharani, responso 236. Barb. in d. c. cùm sit generale.
nu. 173. quibus minimè citatis Carol. Molin. in
tract. de contract. q. 10. animo in canonistas irato existimat, huius criminis cognitionem non
minus ad iudicem laicum pertinere, quàm homicidij, furti, similiumq́;similiumque delictorum, quæ merè ecclesiastica minimè censentur.
Ego, vt liberè quid sensero hac in controuersia pro
feram, censeo vsurarum crimen
nōnon esse merè ecclesiasticum, & ideò eius cognitionem inter seculares & laicos, ad iudicem laicum posse pertinere, siue sit quæstio iuris, siue facti: eundemq́ue iudicem rectissimè hac de causa inter sibi
subditos cogniturum. Quicquid Communis
Doctorum traditio hactenus obseruauerit.
NāNam
eam sententiam erroneam esse, nostramq́ue iure
verissimāverissimam, manifestè probatur. Primò, quòd
nullibi ius Pontificium vetuit, iudicem laicum
hac de causa cognoscere, imò permisit iudicibus
secularibus super vsuris iura dicere,
iusq́;iusque litigantibus reddere. ca. post miserabilem. de vsur.
|
Quòd si hoc crimen merè ecclesiasticum foret,
profectò ius canonicum alicubi laicos iudices
id tractare prohibuisset iuxta cap. tuam. de ord.
cognit. c. 1. cap. lator. c. causam quæ. in 2. qui filij
sint legiti. c. inquisitionis. §. inhibemus. de hæret. in 6. Secundò, quia crimen istud nihil plus
habet, quàm homicidium, quàm furtum, quàm
& similia scelera: quæ in damnum, & iniuriam
proximi
perpetrāturperpetrantur, hoc etenim ita ad sensum
patet, vt nulla indigeat probatione, & tamen
prædicta crimina merè ecclesiastica non sunt,
ergò nec istud. Tertiò, ratione vrgentissima probatur, crimen siquidem vsurarum non ex alio
merè ecclesiasticum dici potest, quàm quod sit
ab initio vetitum lege supernaturali, vel fuerit
lege tantùm Pontificia, aut naturali simul &
Pontificia duntaxat prohibitum. nulla autem
harum qualitatum crimini vsurarum aptari potest, igitur merè ecclesiasticum dici non debet.
Primum, sanè satis probatur, vsuras non esse lege supernaturali vetitas, cùm id crimen non sit
contra ea, quæ per Deum, aut ecclesiam catholicam supernaturaliter sunt inducta, & reuelata,
quale est crimen hæreseos, crimen simoniæ, quatenus committuntur contra ecclesiæ sacramenta, & articulos fidei, grauissima à perniciosis
hominibus hæc ipsa delicta. Deinde vsuras sola
lege Pontificia prohiberi falsum est omninò, sicuti. c. 1. huius libri ostendimus. nam & lege naturali prohibitæ verè
cẽsenturcensentur. Sic & eas improbari iure tantùm naturali, & pontificio, itidem
non est admittendum, cùm iure ciuili iuxta quorundam sententiam fuerint etiam improbatæ,
&
absq;absque vllo dubio certos quosdam limites excedentes vsuræ iure Cæsarum prohibentur. l.
eos. C. de vsur. & penitus quacunque in quantitate iure Regio per Christiani orbis principes
damnantur. ecce quo pacto dici non valeat, hoc
vsurarum crimen merè ecclesiasticum esse. Deinde si dixeris satis esse, vt hoc crimen merè
ecclesiasticum sit, lege naturali, & diuina prohibitum esse, eadem ratione oportet fateri, & homicidium merè ecclesiasticum crimen esse, cùm
hoc sit lege naturali, diuina Euangelica, & Pontificia prohibitum: idem dicendum foret de
adulterio, de furto, & pluribus alijs, quæ
absq;absque
vlla controuersia merè ecclesiastica non sunt,
nec talia dici debent, & prætereà quamuis gratis concedamus crimen vsurarum olim sola lege pontificia prohiberi cœptum, cùm tamen &
per leges ciuiles seculares postmodum, & nunc
sit vetitum, non sequitur ex hoc, merè ecclesiasticum esse, cùm & sacrilegia olim canonibus
ecclesiasticis cœperint prohiberi, nec ideò sunt
merè ecclesiastica, imò iudex laicus poterit de
his cognoscere, quia etiam lege laica vetantur,
secundum Abb. num. 31. & Communem in d. c.
cùm sit generale. Ex quibus probatur, sacrilegium, & similia crimina non esse merè ecclesiastica, sed simpliciter ecclesiastica, simpliciter, inquam, ex eo,
ꝙquod & ratione iniuriæ, locis, rebus,
aut personis sacris illatæ eorum cognitio valeat ad iudicem ecclesiasticum deferri, qua ratione possent dici ecclesiastica secundum quid, atque ita non merè ecclesiastica.
His tandem prænotatis, quo antiquorum canonũcanonum
crimen istud vsurarum, & eius cognitionem
tractantium vera deducatur interpretatio, ipse
opinor aliquot illationes adnotandas, & colligendas fore. Prima, olim eo tempore, quo vsuræ vltra limites quosdam, & iure seculari prohibitæ fuerunt vltra eosdem limites, inspectis
rigore quodam iuris principijs, crimen mixti
fori fuisse, & nunc esse, ita, vt laicus iudex inter
laicos de eo cognosceret, ecclesiasticus verò inter clericos, quemadmodum de homicidio, de
adulterio, de furto, & similibus: quæ vtraque lege Pontificia, & seculari prohibentur, nec pontificia tantùm ab initio prohibita fuêre. Quod
constat ex Abb. in d. c. cùm sit generale. col. pen.
quem sequuntur alij, asserentes, crimen vtraq;vtraque
lege prohibitum misti fori omninò esse. quorũquorum
sententiam ipse sequor, modò crimen prohibitum lege seculari, & pontificia simul non cœperit prohiberi lege tantùm canonica, nam hoc ecclesiasticum est, non tamen merè, nec item crimen lege laica prohibitum fuerit ab initio lege
supernaturali vetitum, vt hæresis, cùm hoc sit
merè ecclesiasticum. Hæc verò latiùs hîc tractare non vacat, pręsertim cùm de his criminibus,
quæ mista sint, vel merè ecclesiastica, aut ecclesiastica, diligentissimè tradiderit Martinus ab
Azpilcueta in relect. c. nouit. de iudic. notab. 6.
corollario 7.
Secundò infertur, olim eo tempore, quo iure ciuili intra limites quosdam vsuræ permissæ fuerunt, crimen istud quatenus ad vsuras ita permissas pertinebat, merè ecclesiasticum fuisse,
ita quidem, vt eius cognitio solius esset iudicis
ecclesiastici, quia crimen hoc lege tantùm naturali, diuina, & pontificia prohibebatur.
Quamobrem ad hoc tempus referri possunt canones hi, qui quorundam iudicio crimen istud
probant esse merè ecclesiasticum: atque hinc
poterit perpendi, quam occasionem habuerint
veterum canonum conditores, vt huius criminis cognitionem iudicibus ecclesiasticis vendicarent.
Tertiò apparet, hisce temporibus, quibus & legibus laicis vsuræ indistinctè vetantur, crimen istud esse censendum ex rigore quodam, & iuxta
veram iuris cognitionem, misti fori, vt tandem
inter laicos iudex secularis tantùm de eo cognoscat, ecclesiasticus autem inter clericos, sicuti de homicidio, de adulterio, de furto, & similibus.
Quartò, non est hac in re prætermittendum, ex iuris canonici decisionibus posse optimè deduci,
etiam hoc seculo iudices ecclesiasticos habere
huius criminis aduersus laicos cognitionem,
quemadmodum & iudices seculares eam habere diximus, quod & praxis obseruat, nec est ab
vtilitate Reipublicæ Christianæ alienum, cùm
totannis post religionis Christianæ institutionem leges seculares huius criminis coërctionem neglexerint, imò partim eius vsum probauerint: quò factum est, vt oportuerit, Romanos
Pontifices pluribus canonibus aduersus vsurarios, & principes seculares eos aliqua ex parte
defendentes statutis curam hanc puniendi hoc
scelus subire, ab hocq́ue initio obtentum iamdiu est, quod criminis huius punitio ad ecclesiasticos iudices, simul & ad seculares etiam contra laicos pertineat. Quasi crimen hoc, licet
merè ecclesiasticum non sit, ecclesiasticum tamen dici verè possit ex eo, quòd ab initio
renascẽtisrenascentis ecclesiæ iura
PōtificiaPontificia hoc prohibuerint,
legibus secularibus id
permittẽtibuspermittentibus, imò probantibus.
Vtcunque sit, etiamsi admittamus opinionem eorum, qui censent, vsurarum crimen merè ecclesiasticum esse, nihilominus scelus istud potest
lege seculari pœnis statutis puniri, quod ipse tradidi in Epitome de sponsalib. 2. part. c. 6. nu. 19.
Imò exequutio instrumenti publici apud iudicẽiudicem
laicum ex lege Regia petita, non erit suspendenda ob exceptionem vsurarum, nisi ea probetur
intra decem dies, quamuis iudex ecclesiasticus.
coram quo debitor petierit contractum vsurarium pronunciari, iudicem laicum hac exequutione inhibuerit, aut eum requisierit, quòd in ea
supersedeat, sicuti & ipse adnotaui. 2. part. Epitomes, c. 8. §. 12. nu. 5.
Punitur vsurarius iure ciuili pœna infamiæ. text.
singular. in l. improbum fœnus. C. ex quib. cau.
infam. irroget. & in c. infames. 3. quæst. 7. §. por
*rò. Quæ quidem infamia ipso iure irrogatur.
gloss. Cynus, Alberic. & Salycet. post Azonem
in Summa in d. l. improbum fœnus. Panormit.
num. 2. Anchar. & alij in c. inter dilectos. de excess. præla. quo in loco iure Pontificio ferè probatur hæc ipsa pœna. idem adnotauit Matthesi.
notab. 197. quorum opinionem arbitror Communem esse. Solet tamen controuerti, an hoc
sit admittendum in his, qui exercent vsuras intra modum, & limites definitos Cæsarum in l.
eos. C. de vsuris. Nam text. in dicta leg. improbum. videtur eos tantùm hac nota afficere, qui
vsuras vltra limites legis ciuilis, id est, vltra
cẽtesimamcentesimam exercent, cùm aliæ vsuræ intra centesimas permissæ forent. & ideò verisimile non
est, legem Cæsaream infamia eos affecisse, qui
secundum eius permissionem, & eius authoritate fœnori darent, & ita hanc opinionem probat glo. prima in d. l. improbum. quam sequitur
Domin. consil. 77. col. penul. his adstipulatur,
quod pœnæ statutæ iure ciuili aduersus contrahentes incestas nuptias, referendæ sunt ad eas
nuptias, quæ iure eodem ciuili ob consanguinitatem, & affinitatem erant tunc prohibitæ,
non ad eas, quæ per easdem leges tunc permittebantur, tametsi iure canonico essent improbatæ, secundum Ancha. consil. 391. Domi. consil. 71. Calderi. consil. vlt. de
consaguiconsangui. Deci. consil. 268. nu. 5. & Andr. Alciat. in c. cùm contingat. de iureiur. num. 53. Quamobrem opinio gl.
in d. l. improbum. satis probata quibusdam videtur. & Panormit. in dict. c. inter dilectos. numero 2. hac de vsuris quæstione proposita, eam
indecisam dimisit, dubius valdè circa eius
verāveram
resolutionem. Sed tamen contraria sententia
est admittenda ex eo, quòd cùm leges ciuiles improbum fœnus exercentes infamia affecerint,
& iure naturali, ac Canonico indistinctè
quacunq;quacunque in quantitate vsuræ in maximam Reipublicæ vtilitatem improbæ sint, & prohibitæ,
satis est consonum, legislatores non abhorrere
hanc huius criminis punitionem: leges etenim
hac in re subseruiunt apud Christianos prohibitioni iuris Pontificij, quod iuxta naturalem institutionem vsuras maximis execratur prohibitionibus. Et ideò hanc vltimam opinionem elegerunt Guliel. de Cuneo, Petrus, Iacob. Butri. Cynus, Salyce. & alij in d. l. improbum. Mathesi. notab. 49. quorum sententiam Communem esse testantur Saly. in d. l. improbum. colu.
1. & Domi. d. consi. 77. col. pen. eandem probat
Regia l. vltim. titu. 2. libro 8. ordina. non obstat
glo. in d. l. improbum. quia communi omnium
consensu reprobatur. nec item oberit, quod ex
Anch. adduximus, cùm id non esse verum, imò
ex frequentiore Doctorum suffragio
reprobatũreprobatum
esse, ostendimus in Epitome de spons. 2. par. c. 6.
§. 8. nu. 18.
Scribit tamen Salycet. in d. l. improbum. q. 3. nu. 4.
vsurarium publicum etiam ante sententiam notatum esse, & affectum infamia facti, & infamia
iuris, at vsurarium occultum nec iuris infamia
affici, donec eius crimen detectum fuerit per
sententiam. Cui suffragatur textus in d. l. improbum. dum exercentes improbum fœnus infamia afficit, quasi exercitium eius criminis requirat, quod publicè pateat. idem probat text.
in d. c. inter dilectos. qui frequentem mutui dationem exigit, non alia ex causa, quàm quod ad
infamiam etiam iuris necessarium sit, delictum
non esse omninò occultum. quod & ratione
cōstatconstat, quia infamia etiam iuris ex delicto nascitur text. in l. cognouimus. ff. de varijs, & extra.
cognitio. sicut fama, & illæsæ dignitatis status
ex bonis moribus. Neutrum verò sine publica
rerum notitia potest contingere. Hoc ipsum ge|
neraliter de quacunque infamia iuris ipso facto
à lege irrogata censet Alfonsus à Castro libr. 2.
de potest. leg. pœnal. cap. vltim. in fine. iure Regio vsurarius ita punitur, vt pecuniæ ab eo, sub
vsuris mutuo datæ debitori cedant, & adquirantur, & præterea totidem nummos soluere
damnatur, qui certis quibusdam modis eodem iure distribuuntur. Quòd si vsurarius semel hac punitus pœna, iterum in idem crimen
inciderit, amittit dimidiam bonorum partem,
& demum si ita semel, ac iterum penitus in eandem tertio labem inciderit, omnibus bonis
totoq́;totoque patrimonio mulctabitur, & id
addicendũaddicendum
erit Regio fisco, atque accusatori, vel denunciatori, quemadmodum cautum est. l. 1. & vlt. tit. 2.
lib. 8. ordin.
Clericus vsurarius itidem infamis est ipso iure eodem pacto, quo laicus. text. secundum Abbatem inibi in dicto ca. inter dilectos. quod est in
*telligendum iuxta ea, quæ de laicis paulò ante
diximus ad interpretationem l. improbum fœnus. C. ex quibus caus. infamia irroget. qua ratione repellitur clericus vsurarius ab obtinendo beneficio. gloss. in c. prætereà. de vsuris. quæ
probatur ex reg. infamibus. de regu. iur. in 6. tametsi episcopo permissum sit, hanc infamiæ notam tollere, & abolere ab eo, qui iam pœnituerit ad effectum obtinendi beneficia ecclesiastica, quod glo. communiter recepta adnotauit in
d. c. prætereà. Imò & clericus vsurarius deponendus est officio & beneficio. text. insignis, vbi
hoc notant Ioan. Andr. Abb. Et Rauenna. in c.
1. de vsur. Alex. Imol. in consil. 72. lib. 1. in princ.
Quibus obijcitur decisio text. in d. c. prætereà.
Ex qua clericus vsurarius arbitrio iudicis ad
certum vsque tempus officio, & beneficio suspendendus est, non ab officio, nec beneficio deponendus. Quod ita intelligendum est, vt clericus vsurarius primò quidem suspensione punitus, & demum in eundem lapsus errorem fœnerare perseuerans, deponendus sit ab officio,
& beneficio, simpliciter verò vsurarius absque
proterua contumacia suspensione tantùm sit
puniendus, sicuti placet Host. in Summa tit. de
vsuris. §. vlti. versi. alia à iudice. & Io. episcopo
Callagurrit. in Summa & pract. crim. c. 82. quibus verba text. in d. c. 1. dum dicit, vsurarum lucris insistat, adstipulantur. Nam & sisimilibus
vtatur Romanus in d. ca. prætereà. ita scribens,
qui si parêre
cōtempserintcontempserit, si clerici sint, eos ab
officio,
beneficioq́;beneficioque suspendas. non tamen ex eo
constat, vsurarum crimen commissum aduersus interdictionem episcopi, clericum efficere
in eodem delicto contumacem, & incorrigibilem. argu. eorum, quæ notantur in c. cùm
nōnon ab
homine. de iudic.
Quod verò diximus, episcopum posse dispensare
cum clerico vsurario post pœnitentiam, vt beneficia ecclesiastica obtineat, ne fortassis mirum cuiquam videatur, infamiam, quæ ex vsura
cōtrahiturcontrahitur, ab alio quàm à principe tolli posse,
vt Dominico visum est in dicto consilio 77. columna vltima. præter alia poterit adnotatione
quadam intelligi, quantùm ad beneficia obtenta, nam his ob infamiam etiam iuris minimè
est priuatus, non quò ad obtinenda, quæ infames adsequi non possunt absq;absque Romani Pontificis indulgentia, hoc etenim gl. expressim obseruauit in dicto cap. inter dilectos. de excessib.
prælat.
Cæterùm, circa huius criminis punitionem extat
celebris constitutio, quæ secunda est sub rubri.
de vsuris. libro sexto, incipiens, quanquam. Ea
siquidem vsurarij manifesti, etiamsi iusserint
vsuras restitui, & criminis commissi pœnituerint, non sunt tradendi ecclesiasticæ sepulturæ,
imò & eorum testamenta sunt nulla ipso iure,
nisi de vsuris ipsis fuerit, iuxta eorum facultates, vel post obitum plenariè satisfactum, aut
illis, quibus facienda est restitutio, vel alijs eorum nomine, idoneè de restitutione facienda sit
cautum. Ad cuius constitutionis interpretationem aliquot ipse explicare aggrediar, reliqua ordinarijs eiusdem loci interpretibus missa facturus.
PrimũPrimum, oportet exponere, quis dicatur vsurarius
*manifestus, vt ei conueniat prædictæ sanctionis pœna. Et sanè dubiò procul manifestus est
vsurarius, qui palàm, & publicè fœneratitiam
artem ita exercet, vt ipsa operis, & patrati sceleris euidentia nullam excusationem habeat. cap.
euidentia. de accusati. in quo omnes conuenire
video.
Est item & is manifestus vsurarius, qui crimen ipsum confessus est in iudicio. iure etenim ea cōfessioconfessio manifestum facit. textus in capitul. vltim.
c. vestra. de cohabi. cleri. & mulie. ca. cùm olim.
de verborum significa. gloss. in hac specie in c. 1.
verb. manifestos. de vsuris. in 6. quam Doctor.
inibi sequuntur, & in capitu. quia in omnibus.
eod. titu. Diciturq́;Diciturque frequentissimè id esse notorium iuris, quod apparet per confessionem in
iudicio em issam. Et ideò manifestus vsurarius
dicetur is, qui apud iudicem confitetur, se vsurarium esse, etiamsi simplex confessio sit, nec
professus fuerit, se manifestum vsurarium esse,
quemadmodum & in specie explicat Francus in
d. c. 1. super d. gloss. manifestos. Et est de mente
Docto. ibi Abb. Ananiæ, & aliorum in d. c. quia
in omnibus.
Tertiò, licet confessio extraiudicialis non efficiat
quem manifestum vsurarium, cap. vltim. de cohabit. cleric. & mulier. si tamen ea facta fuerit
coram sacerdote, & testibus publicè, ita quidem, vt id in plurium notitiam deuenerit, erit
quis ex ea consessione vsurarius manifestus.
|
gloss. in d. c. quanquam. verbo. manifesti. quam
ita intelligunt, & sequuntur Archidi. Domini
& Fran. ibi. Abb. in consi. 2. col 1. lib. 2. Abb.
idẽidem
& Anan. col. 5. in d. c. quia in omnibus. Bald. in
l. 1. col. 4. C. de sacrosanct. eccle. Fel. in c. auditis.
col. pen. de præscrip. quorum opinio Communis est, secundum Socin. in consi. 127. col. 2. lib.
3. Et profectò si eorum rationes consideremus,
non refert, an fiat ea confessio extra iudicium
coram sacerdote, vel notario, modò facta fuerit
coram testibus ita palàm, & publicè, quod in
plurium aures, cognitionem, & scientiam peruenerit. Nam & hi Doctor. ea ratione
eorũeorum sententiam probant,
ꝙquod ore confitentis,
crimẽcrimen istud
effectum sit manifestum.
Quartò, etiam dicetur vsurarius manifestus, qui
ob hoc crimen iam à iudice per sententiam damnatus fuerit, cùm iudicis pronunciatio quid
notorium efficiat. dicto c. vltim. de cohab. cleri.
& muli. gloss. hac in specie communiter probata in dicto capitulo 1. de vsuris. in 6. iudex verò
quempiam huius criminis damnare poterit, si
is testibus legitimis conuictus fuerit: nec priùs
vsurarius hic manifestus dicetur, etiamsi testibus, aut alijs probationibus fuerit conuictus,
quàm à iudice sit per sententiam damnatus,
quẽadmodumquemadmodum Hostie. Abb. & alij explicârunt in c.
cùm in diœcesi. de vsur. Fred. consi. 64. Domin.
consi. 59. Abb. consi. 2. lib. 2. & consi. 34. lib. 1. Iason consi. 78. nu. 3. lib. 3. & ideò licet glo. in d. c.
1. verb. manifestos. scripserit, posse iudicem
quẽpiamquempiam per sententiam vsurarium declarare, & publicare, si is testibus, fama, aut alijs argumentis
conuictus fuerit: Ea tamen est intelligenda in
hunc sanè sensum, vt ante sententiam non dicatur is vsurarius manifestus, atque ita sunt intelligendi plures, qui illius gloss. meminêre, &
præsertim Iason in leg. licet Imperator. ff. de legat. 1. colum. 2. Nam & hic sensus satis apertè ex
ipsius glo. verbis, & ex his, qui eam sequuntur,
deducitur, licet Abba. consil. 81. lib. 2. voluerit,
per famam, & adminicula absque alia iudicis
manifestatione censeri quem vsurarium manifestum. Nec id in dicto capit. cùm in diœcesi.
probatur. Sed tamen ex dict. gloss. colligitur, in
criminalibus ad punitionem sufficere famam
cum argumentis, quod procedit, vbi argumenta probarent plus quàm semiplenè, quemadmodum dict gloss. laudans, & exponens adnotauit
Felin in c. veniens. in 1. de testibus. 4. colu. cùm
alioqui in his fama cum vno teste minimè probet. glo. communiter recepta in dicto c.
veniẽsveniens.
Et fortassis tutius erit, quòd fama cum argumentis non probet, quòad pœnam grauem, etiamsi sufficiat ad aliam mediocrem, seu mitiorem pœnam infligendam, authore Domi. in d.
cap. 1. quem Deci. sequitur in cap. 1. 4. colum. de
appellati. In hac autem vsurarum causa non
cẽsenturcensentur legitimi testes, qui asserunt, ab accusato
sub vsuris mutuatam pecuniam recepisse, cùm
& hi suspecti sint, vt asserunt Frederi. consil. 61.
Roman. sing. 355. Abb. & Felin. in c. personas. de
testib. Nec item testes singulares sunt
admittẽdiadmittendi ad huius criminis probationem, nempe cùm
vnus testis deponit, & testificatur de vno actu,
alter de alio, sicuti docuerunt Abb. consi. 42. li
*bro 1. Alex. consi. 72. lib. 1. nu. 3. licet ex hac testificatione oriatur infamia facti aduersus vsurarium, quod Bal. scribit in l. 1. C. de testam. quęst.
8. Et sanè si cum hoc singularium testium testimonio adsint, & concurrant aliquot aliæ coniecturæ, scilicet, multitudo testificantium, aliauè præsumptio, tunc erit sufficiens testimonium testium singularium secundum Caro. Molin. in d. consi. 72. num. 3. sensit Alex. consi. 100.
lib. 1. nu. 5.
Imò episcopi constitutio nulla esset, & inualida,
quæ statueret, crimen vsurarum probari posse
per testes singulares, cùm ea sit iuri contraria,
nec planè conueniens, nec equidem iusta, sicuti
respondit Frederic. consilio 17. cui consensere
Bald. consil. 276. lib. 4. Lanfranc. in repe. Clem.
dispendiosam. de iudic. colum. vlti. Ioan. Baptista de S. Seuerino in l. omnes populi. ff. de iust. &
iure. col. 46. Doctor. in dicto c. cùm in diœcesi.
vbi Abb. col. vlt. fatetur, hanc opinionem Communem esse.
Verùm, quoties ageretur generaliter aliquem esse
vsurarium manifestum, aut simpliciter quem
huius criminis infamia publicè notatum esse,
testes singulares sufficerent ad eum effectum,
vt reus vsurarum manifestus censeatur, si testes testimonium perhibuerint eius qualitatis,
quæ manifestum vsurarium, aut publicum efficiat: quamuis in actibus particularibus singulares sint, nec eos legitimè probauerint
quantũquantum
ad sententiam, & iudicium de eodem actu singulari ferendum, ita planè Bald. censet in dicta
l. 1. C. de testam. quæstio. 8. Angel. in disputatione, Astensis miles. Abb. consi. 81. lib. 2. Lanfr. in
d. Clem. dispendiosam. col. antepen. versi. tertia
conclusio. ex gloss. celebri in l. ob carmen. ff. de
testibus. ad finem, quę probat, testes singulares
sufficere ad plenam probationem alicuius rei,
quæ à pluribus actibus generaliter deducitur,
nempe ad probandum vsum possessionis, vsum
iurisdictionis, quem infamem esse idem Alex.
consi. 141. col. 2. lib. 1. & consi. 92. col. 4. lib. 5. Barto. eleganter in l. de quibus. nu. 24. ff. de legib.
Cæpola consil. ciuilium. 3. ad finem. Lanfran. in
c. quoniam contra. de probat. §. testium. nu. 30.
Areti. consil. 60. Bald. & Paul. in l. Lucius. ff. de
his, qui notant. infamia. Docto. communiter in
d. l. ob carmen. §. vlt. Soci. consi. 95. lib. 3. in fine.
Aymon consi. 78. nume. 6. Quin & ipse Angel.
in d. disputatione: Astensis miles. existimat ad
|
hunc finem admittendos esse in testes aduersus
vsurarium etiam eos, qui ab eodem dixerint mutuum sub vsuris accepisse,
quiq́;quique singulares sint
in hoc testimonio, modò nullam ex eo
vtilitatẽvtilitatem
consequantur.
Hinc profectò colligitur, satis cautè, & prouidè lege Regia statutum esse, quod aduersus vsurarium, quoties actum fuerit de puniendo ob vsurarum crimen generaliter commissum admittentur testes singulares, quiq́;quique testificentur ab
eo sub vsuris mutuum accepisse, modò his testibus à iudice fides habeatur, non equidem solis,
sed adiunctis alijs argumentis, & adminiculis,
ex quibus simul & ex integritate morum, & vitæ ipsorum testium iudex ipse sibi persuaserit,
fidem his adhibendam fore, ac tunc nulla pars
pœnæ in vsurarium statutæ, & à iudice inflictę,
cùm pecuniaria sit, ad ipsos testes pertinebit.
Hoc etenim sancitum est. l. 1. titulo 2. libro 8. ordinatio. Nec id mirum, cùm ex opinione Angeli, tùm ex eo, quòd & testibus singularibus
alioqui quacunque in re fides adhibenda est, si
id iudici visum fuerit ex negocij, & personarum
qualitatibus, quod explicant Paulus Castrensis in dicta l. Lucius. Cæpola in dicto consilio
tertio, in fine. Socinus consil. 262. columna 5.
libro 2. Curtius Iunior consilio 106. columna
prima. idem Paulus de Castro in l. admonendi.
ff. de iureiur. col. 7. Aymon d. consi. 78. num. 7.
Ex quibus Regij iudices admonendi sunt, vt cautè Regia constitutione vtantur in praxi, quoties de puniendis vsurarijs apud ipsos tractetur:
siquidem in pœnam statutum est, quòd vsurarius tot nummis, quod mutuo dedit reddere cogatur Regio fisco, & accusatori. Nam si de pluribus mutuis per testes singulares iuxta legem
Regiam probatum fuerit: non omninò est vsurarius integram legis pœnam soluere cogendus, sed mitiorem arbitrio iudicantis, nisi ipsi
ex circũstantijscircumstantijs visum fuerit, quodlibet mutuũmutuum
satis plenè probatũprobatum esse, qua in re oportet iudicẽiudicem omnia diligẽtidiligenti, & æquo iudicio perpendere.
Tandem, quò prima hæc cap. quanquam. interpretatio ad vnguem examinetur, ego existimo, prædictis modis quempiam manifestum vsurarium
dici, aut eorum altero, si tractetur de pœnis in
capitul. quia in omnibus statutis, nempe vbi actum fuerit de non sepeliendis in loco sacro vsurarijs manifestis, qui in eo peccato, & crimine decesserint, & de non recipiendis eorum oblationibus, deq́;deque non admittendis vsurarijs, qui
non pœnituerint eius criminis, ad communionem Eucharistiæ. in his etenim casibus sat erit,
esse quem vsurarium manifestum, operis euidẽtiaeuidentia, confessione iudiciali, extraiudiciali, vel iudicis condemnatione, iuxta ea, quæ modò explicuimus. atque in hunc modum accipiendus est
text. in dicto c. cùm in diœcesi. dum secundum Abb. & Communem probat, dici manifestum
vsurarium eum, qui argumentis, alijsuè probationibus à iudice huius criminis reus pronunciatus fuerit. cùm ad hos effectus, ad hasq́;hasque iuris
pœnas manifestus vsurarius dicaturis, qui de
eo crimine conuictus fuerit, aut saltem statim
valeat facilimè conuinci.
At si tractetur de pœnis statutis in dict. ca. quanquam. contra vsurarios manifestos, etiamsi hi
criminis, & peccati pœnituerint, ac iusserint vsuras debitoribus restitui, ego manifestum vsurarium, quò ad has pœnas eum tantùm existimo, qui ita palàm, & publicè vsuras exercuit,
vt ipsa criminis euidentia vlla tergiuersatione
celari non possit, quod probatur ratione: siquidem non est verisimile, Romanum Pontificem
tàm graues pœnas statuisse aduersus eum, qui
semel mutuum dederit sub vsuris, licet id confessus fuerit publicè in iudicio, vel extra iudicium, vel à iudice ex ea causa fuerit damnatus.
Nec item in eum, qui secretim, & occultè vsurarios
cōtractuscontractus pactus fuerit, quanuis
demũdemum eius
criminis accusatus, vel
cōfessioneconfessione, vel probationibus alijs fuerit
cōdemnatuscondemnatus, nam & in his casib. non posset iustè iudex hunc
reũreum pronunciare esse manifestum vsurarium. Et licet
sentẽtiasententia,
aut confessio eum efficiat manifestum,
nōnon sufficit ea iudicis manifestatio ad pœnas capi:
quāquamquamquam cùm inibi, vt par est, manifestatio facti,
non iuris exigatur. idem probatur ex eo, quod
in capit. 1. eiusdem tituli exercitium vsurarum
manifestum requiratur, quò quidem deficiente
legis pœna deficere debet. Et præter hęc eadem
sententia probatur authoritate Bartol. qui in l.
2. nu. 3. ff. de furtis. scribit, ad hoc, vt quis dicatur manifestus vsurarius, oportere quod is publicè
tabulātabulam, & mensam paratam habeat ad mutuandum sub vsuris. l. palàm. ff. de ritu nup.
idẽidem
Bald. voluit in l. 1. C. de sacrosanct. eccle. col. 4.
dum asseuerat, non sufficere ad hoc, vt quis sit
vsurarius manifestus, quod probetur eum vsurarium esse, sed requiri probationem actuum
publicè, & palàm gestorum super eiusdem criminis exercitio. idem Bald. in l. vnic. §.
similiq́;similique
modo. in 2. numero quarto, dicens, vsurarium
manifestum eum esse, qui palàm, & in omnium
conspectu, vel maioris partis vsuras exercet.
Et quamuis idem Bal. inibi addiderit, etiam dici manifestum vsurarium, eum, qui confessus
fuerit in iudicio, se
vsurariũvsurarium fuisse simpliciter,
licet non manifestum, sunt ea verba sanè intelligenda, vt idem Bal. docet ad effectum, vt deinceps post confessionem censeatur vsurarius manifestus, id est, manifestatus, & publicatus, non
autem manifestus ratione manifesti exercitij, &
negocij, quod vltimum requiritur ad pœnas c.
quanquam. Alioqui sequeretur eiusdem constitutionis pœnis affici eum, qui semel, & occultè
|
mutuũmutuum dederit sub vsuris, & tamen vocatus ad
iudicium id confessus fuerit, quod ego prorsus
alienum esse existimo à mente & intentione
Romani Pontificis. Imò etiam si tractetur in
dicto capitulo cùm in diœcesi. de pœnis statutis in capitul. quia in omnibus. requirit textus
ille, quod probetur, accusatos seu delatos vsurarios esse manifestos. Ecce igitur quod non
est satis, constare, eos non esse vsurarios, nisi etiam constiterit, esse vsurarios manifestos, & sic
exigitur huius qualitatis probatio. Nec mihi
placet, quod hac in re tradit Anto. Burgen. in c.
ad nostram. de emptio. num. 28. scribens vsurarium manifestum eum esse, qui coram
septẽseptem testibus dederit mutuum sub vsuris. Id enim non
probatur iure, quo ad tractatum istum, quem
explicare in cepimus: liceat tex. in l. hæredes palàm, quantùm ad alia id probet. Ex quib. communes hac in materia de vsurario manifesto traditiones, quò ad pœnas cap. quanquam. non omninò procedunt, quarum secundam & quartam meritò reprobauit Anton. Burgen in d. nu.
28. Quòd si dixeris, non posse contingere, hanc
qualitatem manifesti vsurarij probari per argumenta, sicuti permittit tex. in d. c. cùm in diœcesi. respondebo libenter ad huius interpretationis defensionem, argumenta inibi appellari indubitata indicia, aliasq́ue apertissimas &
vrgẽtissimasvrgentissimas probationes, quarum meminit l. vl. C.
de probationi.
Secundò, principaliter est adnotandum, ad effugiendas pœnas capit. quanquam. cautionem idoneam fore necessariam, vt inibi decisum est, &
*ideò non sufficere simplicem cautionem, sed
requiri pignoratitiam, vel fideiussoriam. gloss.
communiter recepta in dicto capitulo quanquam. verb. idoneè. & in capitul. ad nostram.
de iureiur. vbi post alios Felin. gloss. & ibi latè
Iason in l. sancimus. C. de verb. signific. nec satis erit, hypothecam bonorum generalem, aut
specialem ab vsurario constitui,
quemadmodũquemadmodum
adnotârunt in dicto capitul. quanquam. Ioan.
Andr. Domin. Franc. & Doctor. quos sequitur
Soci. consi. 127. colum. 4. libro 3. & Ananias in
dicto c. cùm tu. nume. 6. qua ratione oportunè
quæritur, an bona vsurarij sint à iure tacitè hypothecata pro vsurarum restitutione? Nam gl.
in d. c. quanquam. verb. facultates. asserit, bona
vsurarij esse tacitè hypothecata pro restituendis vsuris. idem gloss. in c. tua nos. de vsuris. per
tex. in c.
cũcum tu. eo. ti. Qui
tamẽtamen hanc
conclusionẽconclusionem
nōnon probat, cùm inibi
statutũstatutum sit, quòd bona empta ex pecunia vsuraria, si sint penes tertium lucratiuo & gratuito titulo, deficientibus alijs vsurarijs bonis, vendantur pro restituendis vsuris. Hoc tamen non ideò fit, quia illa bona sint
hypothecæ titulo subiecta: nam si ita esset, vendenda forent, etiam quando tertius ea possideet oneroso titulo, quod satis euidenter
cōstatconstat,
sed venduntur ex quadam æquitate, deducta à
iurisconsulto in l. si me & Titium. ff si cer. peta.
& profectò benigna
quadāquadam interpretatione. Nihilominus gloss. sequuntur Lapus alleg. 74. &
simpliciter quò ad omnia bona Bal. in l. exequutorem. colum. 1. C. de exequ. rei iud. & in l. vlti.
C. de seruo pign. dat. manu. Alberi. in l. pro offic. C. de administ. tut. Ripa in l. Senatusconsulto. nume. 9. ff. qui caus. pig. tacitè contra. Nam
Lapus eam opinionem admittit, quò ad bona
empta ex pecunia vsuraria, ea etenim esse hypothecæ submissa à iure censet pro restituendis vsuris, quas creditor iniquè extorserat. tradit hac
de re plura Ioan. Lupi. in rubr. de donatio. §. 65.
nume. 23.
Sed ad huius quæstionis certam resolutionem oportet præmittere, res adquisitas, & emptas ex
pecunia vsuraria, ipsius ementis effici, & eidem
adquiri argumento vrgentissimo text. in l. si ex
ea. C. de rei vendicat. quo probatur, rem
emptāemptam
etiam mala fide emptoris ex pecunia mea non
esse meam, nec mihi debitam, sed ementis. idem
tex. in l. qui aliena. C. si quis alter, vel sibi. l.
quāuisquamuis ex ea. C. de pign. notat in specie Carol. Molinæ. de contract quæstio. 83. numero 628. Imò
vsurarius non tenetur debitori restituere rem,
seu lucrum ex pecunia vsuraria adquisitum: tametsi pecuniam ipsam reddere teneatur, ita visum est Tho. 2. 2. q. 78. ar. 3. Gabrieli & alijs in 4.
sent. distinct. 15. quæstio. 2. ibidem Maiori q. 38.
Anchar. in reg. peccatum. col. 2. de reg. iur. in 6.
Ioan. And. Domi. & Franc. in c. quanquam. col.
2. de vsur. in 6. Laurentio à Rodulphis in c. consuluit. quæstion 44. Abb. in capitu. vltim. ad finem. eo. tit. & Carol. d. q. 83. sat enim est, quòd
restituat id, in quo debitorem læsit, id est, vsuras. idem Syluest. verb. vsuras. 6. qu. 2. licet Bal.
in l. 1. C. pro socio. quæst. 10. & Decius in l. certi condicti. §. vl. nu. 3. ff. si cer. pet. teneant, vsusurarium non
tantũtantum teneri ad
restitutionẽrestitutionem eius,
quod vltra sortem à debitore acceperit, sed &
cuius libet alterius rei, vel lucri, quod ex vsuraria pecunia adquisierit, quod minimè
verũverum est,
nec iure probatur, atque ita Angel. in verb. vsura. 1. §. 55. expressim Bald. reprobat. Item, & illud est adnotandum, dominium rei adquisiræ
per vsuram non transferri in creditorem: vnde
si is ex causa
vsurarũvsurarum extorserit à debitore
equũequum,
agrum, aliámue rem, non efficitur ex traditione
illius dominus, quod in hac specie verum esse,
censent diuus Tho 2. 2. q. 78. arti. 3. Alexand. de
Hales. 3. parte. quæsti. 16. membro 4. & Altissiodorensis 3. par. q. de vsura. quos Ioan. Maior refert & sequitur in 4. distinct. 15. quæstio. 38. Bonauentura in 4. dist. 15. & ibi Ricard. q. 4. arti. 5.
Caieta. in opusculo
quæstionũquæstionum sex. de vsura. c. 1.
Sylu. verb. vsura 6. q. 1.
dicẽsdicens hanc
opinionẽopinionem esse
|
apud Theologos & Canonistas communi omnium consensu receptam: eandem probat Ioan. à Medina in lib. de contractib. c. de vsura. §.
in tertio argumento principali. quorum opinio
efficaci ratione probatur: siquidem contractus
vsurarius omninò nullus est iure naturali, Pontificio, diuino & ciuili saltem Regio: igitur ex
eo dominium minimè transit, etiam spontanea
domini traditione, præsertim quod & in vsura
ea traditio inuoluntaria est. hoc probatur in l.
non dubium. C. de legib. Bar. in l. 1. §. si vir vxori. ff. de acquir. poss. cuius sententia à Doctorib.
inibi recepta videtur.
atq;atque ita hæc sola ratio sufficiens est ad huius Tho. &
aliorũaliorum Theologorum opinionis
probationẽprobationem. Eandem
sententiāsententiam
admittunt Ioan. Andr. Lapus, Domi. Franc. &
alij communiter in d. ca.
quanquāquanquam.
dũdum post Tho.
asseuerātasseuerant, vsurarium teneri ad
restitutionẽrestitutionem fructuum, quos percepit ex domo, vel vinea per vsuram adquisita, quia cos percepit ex re, quæ aliena est,
cuiusq;cuiusque alter est dominus. Et licet glos.
in c. si quis vsuram. 14 q. 4. Henri. Gandauensis
quod libet. 4 q. 27. Palud. in 4. dist. 15. q. 2. arti. 5.
& Hadria. in tracta. de restit. §. ex his alia oritur
quæstio. tenuerint, in vsurarium transire dominium rei vsuræ causa adquisitæ: prior tamen sententia verior est. Nec ei aduersatur authoritas diui Tho. in d. dist. 15. q. 2. art. 4. q. 2. quia inibi aliorum opinionem potiùs refert, quàm probet,
dũdum
scribit: sicut in vsura accidit, in qua, vt quidam
dicunt, dominium transfertur. His etenim verbis omninò non admittit, nec concedit, veram
esse illorum, quos citat
opinionẽopinionem, quam & ex
nostris sequitur Bald. in l. 1. C. de pignor. actio.
num. 3.
His equidẽequidem prænotatis, potiùs placet, bona ipsius
vsurarij minimè esse hypothecæ titulo tacitè à
iure obligata pro vsurarum restitutione, cùm
nullibi hæc hypotheca à iure inducta sit, nec alicubi appareat, eam statutam esse. & ideò Doct.
communiter hanc sententiam probant in dict.
c. quanquam. & in di. c. cùm tu. & in c. tua nos.
de vsur. idem asserit Caiet. in dicto c. 1. qui censet, priorem opinionem procedere, vbi eo tempore, quo bona vsurarij ad tertium deuenerunt,
vsurarius ipse non habebat alias res, vnde posset debitoribus vsuras restituere, quod iure verum non est, cùm vt diximus, nulla sit à iure in
hoc casu hypotheca constituta. quam ob rem is
qui oneroso titulo bona vsurarij habuit, non poterit conueniri, nec actione reali, nec personali
ad vsurarum solutionem & restitutionem, etiāetiam
si eo tempore, quo illa bona adquisiuit, vsurarius alia non haberet, ex quibus posset vsuras
reddere. Posset forsan Caieta. sententia obtinere, vt qui rem habuit ab vsurario etiam oneroso
titulo, sciebat eo tempore, vsurarium esse obnoxium vsurarum restitutioni, nec aliunde posse eas reddere, quāquam ex illa re. In hac etenim specie
satis admitti poterit, hunc tertium bonorum vsurarij possessorem cogendum fore, vel vsuras
restituere, vel bona vsurarij debitoribus, à quibus vsuræ extortæ fuêre, pro earum satisfactione tradere.
Tertiò inquirendum est,
nũnum hæredes vsurarij
cogāturcogantur vsuras reddere? Et constat eos teneri ad vsurarum restitutionem. text. in capi. tua nos. de vsur. cap. in literis, de raptorib. capit. vltim. de sepultu. gloss. in dicto cap. quanquam. verb. facultates. idq́ue communi omnium consensu receptum est. Et probatur in ea ratione, quòd iure
saltem canonico hæres teneatur ex delicto defuncti: etiam si ex eo crimine nihil ad eum peruenerit, sicuti Romanus Pontifex in dicto cap.
vlt. ex pressim statuit: licet iure ciuili ex delicto
defuncti hæres
nōnon teneatur, nisi ea ex parte, quę
ad eum peruenerit, vel in solidum, quoties lite
contestata defunctus decesserit. l. 1. C. ex delict.
defunct. Et ideò hoc discrimen inter ius canonicum & ciuile constituitur, vt iure Pontificio
hæres teneatur ex delicto defuncti, non sic iure
ciuili. gloss. in dicto cap. vltim. cuius opinio
CōmunisCommunis est, quemad modum constat ex Henric.
inibi, & testantur Anto. Burgens. in capitu. 1. de
empt. colum. 4. Carol. Ruinus. consi. 20. lib. 4.
& Roderi. Xuares allegat. 26.
quāquam sequitur
IoāIoan.
Faber in §. pœnales. Instit. de perpet. & tempor.
actio. Hæc verò differentia displicuit Panorm.
in dicto capitu. vltim. qui existimat, ius Pontificium à ciuili minimè dissentire, sed ideò iure canonico teneri hæredem ad satisfactionem damni & læsionis illatæ per defunctum, quia tacitè saltem ipse defunctus decedens cum signis
contritionis promittit, & iniungit illius damni compensationem, ita quidem, quòd hæres
ratione huius tacitæ promissionis, vel præcepti potiùs, quàm ex delicto tenetur. idem repetit Abb. in d. c. in literis. facit glo. insignis in ca.
à nobis. in magno. de senten. excom. in gloss. vltim. quæ recepta ibidem ab Abb. & Fel. opinionem Panor. probat. dixit eandem glo. sing. Angel. verb. hæres. §. 4. mihi profectò non placet
hæc Panorm. sententia. cùm ex dict. ca. tua nos.
de vsuris. deduci possit, hæredes vsurarij teneri
ad restitutionem
vsurarũvsurarum, etiam si is impœnitens decesserit, quod præter alios deducit Bald.
in l. 1. C. si ex delict. defunct. numer. 13. Nec oberit, si quis cum Panormitan. responderit, eam
decisionẽdecisionem, in vsurarijs specialem esse, ideò quia
vsurarius non tenetur ex delicto, sed ex quasi
contractu, nempe condictione in debiti gloss.
communiter approbata in capitul. Michael. de
vsur. glo. in cap. episcopum. 16. q. 6. qua ratione
Abb. & Anani. in d. c. tua nos. Bar. in l. 1. nume.
8. ff. de priuat. delict. Aretin. in rub. ff. de adqui
rend. hæredit.
colũcolum. 3. censent, hæredes vsurarij
|
teneri omninò ad vsurarum restitutionem, non
ex delicto defuncti, sed ex contractu. Nam, vt ipse opinor, idem erit in hærede furis, in hærede
incendiarij, in hærede raptoris. Hi siquidem tenebuntur ad damni illati satisfactionem, etiam
si defunctus impœnitens decesserit, saltem in
foro conscientiæ & exteriori ecclesiastico, quod
placuit Ioanni Fabro in dicto §. pœnales. Aret.
indicta rubric. de acquirend. hæredit. colum. 3.
Hadria. quodlibet 12. articu. 1. nulla etenim ratio congrua differentię dari potest, inter vsurarium, furem & raptorem, quò ad illati damni
emendationem, ad quam naturali iure omnes
hi tenentur, non ex contractu, nec quasi contractu, sed ex causa illatæ læsionis proximo. quod
ita manifestum est, vt nulla indigeat probatione: præsertim id proclamante regul. peccatum.
de regulis iuris in 6. Nec vllus erit mediocri eruditione præditus, qui audeat hæredem furis
iure Pontificio, aut in interiori foro defendere
à reparatione damni illati proximo per furtum
commissum ab eo, cuius hæres extitit, quam ob
rem non est omninò recipienda Panormit. sententia. Quò fit, vt vel communis differentia
inter ius Pontificium & ciuile obseruanda sit,
vel quod forsan verius est, asseuerari poterit, etiam iure ciuili hæredem teneri ad satisfactionem damni illati ex delicto defuncti, actione rei
persequutoria, quamuis nihil ex eo crimine ad
hæredem peruenerit, nec lis fuerit à defuncto contestata, quemadmodum & in interiori
iudicio ad id hæres tenetur. Nam & iura Cæsarum, quibus statutum est, hæredem non posse
ex delicto defuncti
cōueniriconueniri, intelligenda sunt,
quò ad actionem pœnalem, vt pœnam criminis
soluat, non autem quò ad damni illati persequutionem: actione etenim persequutoria rei & damni illati conueniri hæres propter crimen defuncti poterit adhuc in foro ciuili & seculari: sicuti nouè & aduersus communem visum est
Carol. Molinæ. in ad ditionibus ad Decium in
l. pupillum. §. in hæredes. ff. de regul. iuris. cui
suffragatur text. singul. quem is non adducit in
§. his autem verbis. Instit. de lege Aquil. quo in
loco præmittit Iustinianus, actionem legis Aquilię pœnalem esse, quia non solùm tanti quisque damnatur, quantum damni dederit, sed aliquando longè pluris. Subdit deinde text.
ideoq́,ideoque
constat in hæredem eam actionem non transire, quæ transi tura fuisset, si vltra damnum nunquam lis æstimaretur. Sic sanè probatur, actionem ex delicto rei persequutoriam omninò in
hæredem competere. idem probatur in l. si pro
fure. ff. de condict. furti. & in §. vltimo. Instit.
de obliga. quæ ex quasi delict. nas. quibus apparet, aduersus furis hæredem dari condictionem furtiuam, etiam si res furto ablata perierit viuente fure, nec ad hæredem peruenerit. Et licet omnium consensu asseueretur, esse speciale quid in condictione furtiua, vt contra furis
hæredem detur: ego non video
congruācongruam rationem differentiæ inter damnum illatum furti crimine, & illatum incendio, rapina, similiue scelere, quantum ad ipsius damni reparationem.
idẽidem igitur erit in hærede vsurarij, in hærede furis, raptoris, incendiarij, depopulatoris agrorum, & similium.
Illud verò obseruatione dignum censeo, an hæredes, qui ex delicto defuncti tenentur iuxta ea,
quæ modò diximus, teneantur etiam vltra vires
hæreditarias, si inuentarium non confecerint?
*& quibusdam placet, sat esse, hæredes etiam
nōnon
confecto inuentario, conueniri posse iuxta vires hæreditarias, ita quidem, vt vltra patrimonium defuncti in hac specie minimè teneantur,
cũcum præter, ne dicam contra regulas iuris ex delicto defuncti
conueniāturconueniantur. Sic ad notarunt. Fre.
consi. 21. Ioan. Andr. Domini. & Franc. in dicto
ca. quanquam. super gloss. mandauerint. Henri.
in capit. vltim. de sepult. Aretin. consil. 148. colum. vlt. Ananias in dicto c. tua nos. idem latiùs
in capitul. in literis. de rapto. vbi nume. 7. hanc
opinionem scribit Communem esse: idem testatur Caro. Ruynus consi. 20. libro 4. eandem
veram esse censet in omnibus criminibus præter vsuram Areti. in rubr. ff. de adquir. hæredit.
colum. 3. at in vsura opinatur, hæredem, qui inuentarium non confecerit, in solidum vltra vires hæreditarias omninò teneri. Quin & Panormit. aduersus vulgò receptam sententiam in d.
capitulo in literis. in omnibus criminibus opinatur, hæredem non confecto inuentario vltia
vires hæreditarias teneri ad criminis & damni
emendationẽemendationem, ea ratione, quòd hæres
nōnon teneatur ex delicto defuncti aliqua dispositione iuris
specialis, sed ex tacito pręcepto
testātistestantis, qui pœnitens decesserit.
QuāQuam rationẽrationem falsam esse paulò
antè ostendimus, & ideò Panormit. opinio nequaquam poterit ea comprobari: fortiùs profectò persuaderi posset ex eo, quòd hæredes teneantur non confecto inuentario in solidum ad
soluenda debita defuncti: sicuti iure manifestum est, & damni illati proximo à defuncto restitutio inter verè debita computanda sit. Sed
nihilominus
cōmunemcommunem sententiāsententiam ipse sequor,
cùm propter text. in dicto capitul. quanquam.
& in dicto c. tua nos & in dicto capit. in literis.
quibus hæc satisfactio iniungitur hæredibus
iuxta facultates defunctorum: tum proptereà,
quòd in hisce casibus hæredes ex delicto defuncti potiùs, quàm ex contractu conueniuntur,
vnde oportet rigorem hunc aliqua æquitate
tẽperaritemperari. Tametsi iuxta
diligẽtemdiligentem & exactam disputationem iustiùs defenderetur Abb. opinio,
quam tenet Paul. Cast. in rub. ff. de adqu. hæred.
& ante omnes eam probauit gloss. in dicto cap.
|
in literis. Quod verò Aret. in dicta rubri. adnotauit in vsuris opinionem Abb. defendens ob
id, quod vsurarum restitutio descendat ex contractu, & peti possit condictione indebiti, refelli poterit, quia debitor scienter vsuras indebitas soluit, & ideò condictio indebiti quidquid
alij dixerint, minimè congruit
secundũsecundum notata,
in l. 1. ff. de condict. indeb. Et si dixeris,
debitorẽdebitorem
coactum iuramento, quandoq́ue vsuras indebitas soluisse. c. debitores. de iureiur. tunc
nōnon magis competit ei condictio indebiti, quàm
soluẽtisoluenti in debitum per metum. Et deinde etiam si
cōdictiocondictio indebiti hac in specie detur, ea est irregularis ac extraordinaria, potiùs ex delicto descendens, quàm ex contractu,
quemadmodũquemadmodum & sæpissimè contingit aliquid recipi
indebitũindebitum quidem ob iuris diuini, vel humani
prohibitionẽprohibitionem
ab eo, qui scienter soluit.
Quartò, licet alioqui infames testari iure valeant,
& eorum testamenta minimè irrita sint propter infamiam iuris. l. eius qui. in fine ff. de test.
l. 1. C. de secundis nupt. Bar. & Doct. communiter in l. is cui. §. si quis ob carmen. ff. de testam.
Bald. in l. vlt. in fin. C. si à non comp. iudice. Et
item quamuis iure veteri Pandectarum vsurarius manifestus posset condere testamentum. l.
eius qui. in princ. ff. si cer. peta. vbi hoc in specie
adnotârunt Alberi. Roma. & Ias. iure
tamẽtamen Pon
*tificio vsurarij manifesti testamentum ipso iure
nullum est. text. in dicto capitulo quanquam. ad
finem. Imò
nōnon posset lex principis secularis statuere, quòd vsurarij manifesti testamentum valeat, secundum Baldum in consilio 334. li. 2. nisi
præmissa cautione, cuius mentio fit in dicto ca.
quanquam.
Quintò, idem erit in Codicillis: nam & hi facti ab
ab vsurario manifesto nulli sunt, sicut & testamentum. glo. Ioan. And. Domin. & Franc. in d.
capitul. quanquam. Franc. in rubr. de testam. in
6. num. 34. Ananias in capitu. quia in omnibus.
de vsur. numer. 13. addit gloss. rationem, quia alioqui ea constitutio contra vsurarios manifestos cōditacondita, redderetur elusoria, si Codicilli ab
eis facti valerent. Vnde eam gloss. commendātcommendant
& laudant Fel. in c. translato. de constit. colum.
vlt. Burgensis in c. ad nostram. colum. 3. de emptio. Barb. consilio 330. lib. 2. colum. 6. ex ea deducentes, constitutionem pœnalem extendendam fore, ne reddatur inutilis, & frustretur passim excogitatis cautelis.
Sextò, eadem prohibitio, & in donatione causa
mortis obtinebit, iuxta resolutionem à nobis
traditam in rubric. de testamen. tertia parte. numero 11.
Septimò, circa eandem constitutionem controuertitur, quid dicendum sit in Iudæo manifesto
vsurario, an & eius testamentum irritum sit, nōnon
præstita cautione idonea de vsuris restituendis? Et Alexand. Imol. consi. 6. lib. 6. Aret. consilio
158. Socin. consi. 119. lib. 4. & consi. 70. lib. 1. Alciat. lib. 1. de verb. signific. colum. 21. existimant,
pœnas statutas in dicto ca. quanquam. nulla in
parte Iudæos afficere, duplici quidem ratione:
primum quod Iudæis non conueniātconueniant illius cōstitutionisconstitutionis verba, quibus de ecclesiastica sepultura, quæ ad eos nihil attinet, tractatur, & ob id
nec ipsa constitutio Iudæos afficiat. ex gloss. in
l. mancipia. C. de ser. fug. deinde quia Iudæi exempti videntur à legibus ecclesiasticis, cùm hi
extra ecclesiam sint. capi. gaudemus. de diuort.
cap. omnis Christianus. 11. quæstio. 3. cap. multi.
2. quæst. 1. notatur in cap. 1. de constit. verum hac
in controuersia ego verum esse censeo, quò ad
prohibitionem testandi, & testamenti reprobationem Iudæos dicta constitutione omninò ligari, sequutus Carol. Molin. in dicto Alex. cōsilioconsilio 6. & Deci. quamuis dubitantem. in d. ca. 1.
de constit. in 2. lectu. num. 8. Nam quò ad testamentum, optimè congruit etiam Iudæis prohibitio à Romano Pontifice facta, ad coërcendum
vsurarum exercitium, & ideò licet quò ad alias
pœnas verba eis non conueniant, eadem lex nōnon
minus obtinebit, nisi cautio meliori modo &
forma, qua possit, à Iudæo præstita sit. Iudæi
verò in prouincijs Christianorum habitantes,
procul dubiò principibus secularibus & ecclesiasticis subijciuntur, non quidem quò ad spirituales pœnas, & ea, quæ ad spiritualia pertineant, sed in his, quæ ratione politica ad legis naturalis obseruationem & tutelam constituũturconstituuntur,
quod deducitur ex traditis in capitulo 1. de constit. glo. in c. sæpè. 28. quæst. 1. Oldra. consil. 333.
Deci. in dicto capitu. 1. numero 17. post Abbat.
Card. & Felin. ibi eodem Decio in c. consuluit.
in 3. de appellat. Corneo consilio 114. libro primo. Socin. consilio 119. lib. 4. quod alibi oportuniùs tractabitur.
Octauò, non tantùm obtinet capitul. quanquam.
constitutio, aduersus manifestos vsurarios ex
causa mutui, sed & contra eos, qui manifestè vẽditionisvenditionis & emptionis titulo vsuras exercent.
capitul. ad nostram. de emptio. capitul. in ciuitate. capitu. nauiganti. de vsur. notant in hac
specie Abb. in dicto capitulo ad nostram. & ibi
Antoni. Burgens. numero 7. idem Abb. consil.
22. lib. 1. Ias. in l. eius. qui in prouincia. 2. col. ff.
si cert. pet.
Nonò, prætermittendum non est,
testamentũtestamentum factum non præstita canonica & solenni cautione
nullum esse, non solùm si fiat ab eo, qui eo tempore manifestus est vsurarius, sed & ab eo, qui
manifestè fœneratitiam artem exercuerat, licet
tempore testamenti improbam negociationem
dimiserat: secundum Ang. in disputatione incipienti. Astensis miles, quæstio. 12. Anani. in d. c.
quia in omnibus. numero 15. Feli. in ca. 1. de pro|
batio. num. 19. & Socin. consi. 127. lib. 3. vbi scribit, hanc opinionem Communem esse.
Decimò, quamuis manifestus vsurarius testamentum fecerit præstita canonis cautione, si tamen
post testamentum etiam secretè vsurarum crimen commiserit, nullum erit testamentum, cũcum
constet fictam fuisse pœnitentiam, quod notātnotant
Angel. in dicta disputa. quæst. 13. Anani. in dict.
cap. quia in omnibus. numero 15. Abb. consilio
1. lib. 2. Franc. in rub. de testam. numero 38. Frederi. consi. 7. Domini. post alios in dicto capit.
quanquam. Bald. in l. exequutorem. C. de exeq.
rei iud. num. 21.
Vndecimò, si quis cùm vsurarius non esset testamentum fecerit, ac demum post testamentum
manifestus efficiatur vsurarius, irritum erit testamentum, cùm eadem sit ratio in hac specie,
quæ in eo casu, quo tempore testamenti vsurarius manifestus erat: siquidem canon solennem
cautionem indixit manifestis vsurarijs, vt vsuræ palàm extortæ omninò restituerentur. atque
ita hāchanc interpretationem adnotârunt Franc. in
dicta rub. de testam. num. 37. Domini. in dict. c.
quanquam. in fine. Cardi. & Imol. in Clem. 1. de
sepulturis. Frederi. dicto consil. 7. Imol. in c. 2.
de testam. num. 25. & probatur, quia ad vim testamenti oportet, testatorem posse testari tempore, quo testamentum condidit, & deinde mortis tempore. l. 1. §. si filius. ff. de legat. 3. atq;atque ideò
testamentum in proposita quæstione minimè
valebit, quidquid dixerint Ang. in dicta disputatione. q. 12. & Ananias in dict. c. quia in omnibus. nu. 14. versi. duodecimo.
Duodecimò, hoc in tractatu ambigitur, quid dicendum sit, vbi vsurarius manifestus testamentum fecerit non præstita canonis cautione, an id
testamentum vires assumat & confirmetur, si
testator cautionem posteà præstiterit? Et seclusa huiusce articuli disputatione, ego opinor,
testamentum hoc validum effici, quia satis fit canonis constitutioni & eius prohibitioni, quod
expressim tenuerunt glo. Ioan. And. Domini.
& Franc. in dicto capitu. quanquam. post Anch.
ibi. Franc. in dicta rub. de testam. nume. 38. Ana.
in dicto c. quia in omnibus. numer. 12. Bartol. &
Imol. in l. filio præterito. colum. vl. ff. de iniust.
rupt. Paul. Cast. consi. 292. lib. 2. & Imol. in cap.
2. num. 26. de testam. quorum opinio Communis est secundum Alexand. in l. Gallus. §. vlti.
col. 2. ff. de libe. & posthum. quamuis contraria
iure verior sit, vt testatur idem Alexand. dict. colum. 2. Bald. in l. exequutorem. num. 22. de exeq.
rei iudic. & in l. posthumo. col. vlt. C. de bonor.
poss. contra tabul. quò ad ecclesiasticam tamen
sepulturam satis erit, cautionem post mortem
vsurarij manifesti præstari ab eius hæredibus.
gloss. inibi recepta in Clemen. 1. verb. vsurarios
manifestos. de sepult.
Decimotertiò ad notandum est, testamenta manifestorum vsurariorum, ita nulla & irrita esse nōnon
præstita canonica cautione, vt nec legata ad pias
causas in eis relicta debeantur. Bar. numero. 30.
Bald. numero 6. in l. prima. C. de sacrosanct. ecclesi. Abb. in rubric. de testament. columna vltima. & Franc. in eadem rubr. libro 6. numero
35. ex eo, quòd nulla sint hæc testamenta ipso iure, nec quidquam in eis relictum peti iure valeat. Aequius tamẽtamen est, quò ad pia legata hæc testamenta fauore pietatis valida censeri: modò
testator pœnitens scelerum, & cum contritionis signis decesserit, quod Dominico placet in
dicto capitulo. quanquam.