Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

CAP. III.

OMNIVM consensu in eam à nostris itum est sententiam, vt existiment iuris vtriusq;vtriusque professores, vsurarum crimen merè ecclesiasticum esse, ita etenim opinantur gl. & omnes in cap. cùm sit generale. de foro competent. & in c. 1. de offic. ordi. & in Clemen. dispendiosam. de iudic. Alex. consil. 29. nu. 6. lib. 4. Dec. consi. 170. Ias. consi. 153. lib. 4. col. vl. quorum opinionem Communem esse testatur præter alios Alberic. in rubrica. C. de vsuris. nu. 3. Imò vsurarum causam esse quasi spiritualem asserit gloss. in c. ex literis. de iureiuran. His suffragantur text. in capitu. 1. & 2. & c. prætereà. de vsuris. vbi laici vsurarij à iudicibus ecclesiasticis puniuntur excommunicationis pœna, qua quidem & alijs pœnis etiāetiam laici iure Pontificio ab hoc crimine coërcentur. Quò fit, vt de vsurarũvsurarum scelere minimè valeat cognoscere iudex laicus, etiam inter seculares, quemadmodum nec de hæresis crimine, cùm & id absque vlla controuersia merè ecclesiasticum sit. Hanc tandem opinionem & nos in Epitome de sponsalibus. 2. part. c. 8. §. vlt. nu. 3. probauimus, quoties quæstio iuris tractanda contigerit: nam vbi tantùm facti quæstio inciderit, cōmunitercommuniter receptũreceptum est, eius cognitionem posse iudici seculari iure cōpeterecompetere, sicuti ex Bar. & alijs in l. Titia. ff. sol. matri. inibi explicuimus.

Rursus alijs placuit, crimen istud vsurarum esse misti fori, & ideò laicum iudicem posse inter laicos causam istam iudicare, ecclesiasticum verò inter clericos, quod tenuerunt Saly. in l. eos. §. vlt. nu. 8. C. de vsur. Archid. in c. quid dicam. 14. q. 4. Gaspar Calderi. inter consilia Ancharani, responso 236. Barb. in d. c. cùm sit generale. nu. 173. quibus minimè citatis Carol. Molin. in tract. de contract. q. 10. animo in canonistas irato existimat, huius criminis cognitionem non minus ad iudicem laicum pertinere, quàm homicidij, furti, similiumq́;similiumque delictorum, quæ merè ecclesiastica minimè censentur.

Ego, vt liberè quid sensero hac in controuersia pro feram, censeo vsurarum crimen nōnon esse merè ecclesiasticum, & ideò eius cognitionem inter seculares & laicos, ad iudicem laicum posse pertinere, siue sit quæstio iuris, siue facti: eundemq́ue iudicem rectissimè hac de causa inter sibi subditos cogniturum. Quicquid Communis Doctorum traditio hactenus obseruauerit. NāNam eam sententiam erroneam esse, nostramq́ue iure verissimāverissimam, manifestè probatur. Primò, quòd nullibi ius Pontificium vetuit, iudicem laicum hac de causa cognoscere, imò permisit iudicibus secularibus super vsuris iura dicere, iusq́;iusque litigantibus reddere. ca. post miserabilem. de vsur. |

p. 338

Quòd si hoc crimen merè ecclesiasticum foret, profectò ius canonicum alicubi laicos iudices id tractare prohibuisset iuxta cap. tuam. de ord. cognit. c. 1. cap. lator. c. causam quæ. in 2. qui filij sint legiti. c. inquisitionis. §. inhibemus. de hæret. in 6. Secundò, quia crimen istud nihil plus habet, quàm homicidium, quàm furtum, quàm & similia scelera: quæ in damnum, & iniuriam proximi perpetrāturperpetrantur, hoc etenim ita ad sensum patet, vt nulla indigeat probatione, & tamen prædicta crimina merè ecclesiastica non sunt, ergò nec istud. Tertiò, ratione vrgentissima probatur, crimen siquidem vsurarum non ex alio merè ecclesiasticum dici potest, quàm quod sit ab initio vetitum lege supernaturali, vel fuerit lege tantùm Pontificia, aut naturali simul & Pontificia duntaxat prohibitum. nulla autem harum qualitatum crimini vsurarum aptari potest, igitur merè ecclesiasticum dici non debet. Primum, sanè satis probatur, vsuras non esse lege supernaturali vetitas, cùm id crimen non sit contra ea, quæ per Deum, aut ecclesiam catholicam supernaturaliter sunt inducta, & reuelata, quale est crimen hæreseos, crimen simoniæ, quatenus committuntur contra ecclesiæ sacramenta, & articulos fidei, grauissima à perniciosis hominibus hæc ipsa delicta. Deinde vsuras sola lege Pontificia prohiberi falsum est omninò, sicuti. c. 1. huius libri ostendimus. nam & lege naturali prohibitæ verè cẽsenturcensentur. Sic & eas improbari iure tantùm naturali, & pontificio, itidem non est admittendum, cùm iure ciuili iuxta quorundam sententiam fuerint etiam improbatæ, & absq;absque vllo dubio certos quosdam limites excedentes vsuræ iure Cæsarum prohibentur. l. eos. C. de vsur. & penitus quacunque in quantitate iure Regio per Christiani orbis principes damnantur. ecce quo pacto dici non valeat, hoc vsurarum crimen merè ecclesiasticum esse. Deinde si dixeris satis esse, vt hoc crimen merè ecclesiasticum sit, lege naturali, & diuina prohibitum esse, eadem ratione oportet fateri, & homicidium merè ecclesiasticum crimen esse, cùm hoc sit lege naturali, diuina Euangelica, & Pontificia prohibitum: idem dicendum foret de adulterio, de furto, & pluribus alijs, quæ absq;absque vlla controuersia merè ecclesiastica non sunt, nec talia dici debent, & prætereà quamuis gratis concedamus crimen vsurarum olim sola lege pontificia prohiberi cœptum, cùm tamen & per leges ciuiles seculares postmodum, & nunc sit vetitum, non sequitur ex hoc, merè ecclesiasticum esse, cùm & sacrilegia olim canonibus ecclesiasticis cœperint prohiberi, nec ideò sunt merè ecclesiastica, imò iudex laicus poterit de his cognoscere, quia etiam lege laica vetantur, secundum Abb. num. 31. & Communem in d. c. cùm sit generale. Ex quibus probatur, sacrilegium, & similia crimina non esse merè ecclesiastica, sed simpliciter ecclesiastica, simpliciter, inquam, ex eo, ꝙquod & ratione iniuriæ, locis, rebus, aut personis sacris illatæ eorum cognitio valeat ad iudicem ecclesiasticum deferri, qua ratione possent dici ecclesiastica secundum quid, atque ita non merè ecclesiastica.

His tandem prænotatis, quo antiquorum canonũcanonum crimen istud vsurarum, & eius cognitionem tractantium vera deducatur interpretatio, ipse opinor aliquot illationes adnotandas, & colligendas fore. Prima, olim eo tempore, quo vsuræ vltra limites quosdam, & iure seculari prohibitæ fuerunt vltra eosdem limites, inspectis rigore quodam iuris principijs, crimen mixti fori fuisse, & nunc esse, ita, vt laicus iudex inter laicos de eo cognosceret, ecclesiasticus verò inter clericos, quemadmodum de homicidio, de adulterio, de furto, & similibus: quæ vtraque lege Pontificia, & seculari prohibentur, nec pontificia tantùm ab initio prohibita fuêre. Quod constat ex Abb. in d. c. cùm sit generale. col. pen. quem sequuntur alij, asserentes, crimen vtraq;vtraque lege prohibitum misti fori omninò esse. quorũquorum sententiam ipse sequor, modò crimen prohibitum lege seculari, & pontificia simul non cœperit prohiberi lege tantùm canonica, nam hoc ecclesiasticum est, non tamen merè, nec item crimen lege laica prohibitum fuerit ab initio lege supernaturali vetitum, vt hæresis, cùm hoc sit merè ecclesiasticum. Hæc verò latiùs hîc tractare non vacat, pręsertim cùm de his criminibus, quæ mista sint, vel merè ecclesiastica, aut ecclesiastica, diligentissimè tradiderit Martinus ab Azpilcueta in relect. c. nouit. de iudic. notab. 6. corollario 7.

Secundò infertur, olim eo tempore, quo iure ciuili intra limites quosdam vsuræ permissæ fuerunt, crimen istud quatenus ad vsuras ita permissas pertinebat, merè ecclesiasticum fuisse, ita quidem, vt eius cognitio solius esset iudicis ecclesiastici, quia crimen hoc lege tantùm naturali, diuina, & pontificia prohibebatur. Quamobrem ad hoc tempus referri possunt canones hi, qui quorundam iudicio crimen istud probant esse merè ecclesiasticum: atque hinc poterit perpendi, quam occasionem habuerint veterum canonum conditores, vt huius criminis cognitionem iudicibus ecclesiasticis vendicarent.

Tertiò apparet, hisce temporibus, quibus & legibus laicis vsuræ indistinctè vetantur, crimen istud esse censendum ex rigore quodam, & iuxta veram iuris cognitionem, misti fori, vt tandem inter laicos iudex secularis tantùm de eo cognoscat, ecclesiasticus autem inter clericos, sicuti de homicidio, de adulterio, de furto, & similibus.

p. 339

Quartò, non est hac in re prætermittendum, ex iuris canonici decisionibus posse optimè deduci, etiam hoc seculo iudices ecclesiasticos habere huius criminis aduersus laicos cognitionem, quemadmodum & iudices seculares eam habere diximus, quod & praxis obseruat, nec est ab vtilitate Reipublicæ Christianæ alienum, cùm totannis post religionis Christianæ institutionem leges seculares huius criminis coërctionem neglexerint, imò partim eius vsum probauerint: quò factum est, vt oportuerit, Romanos Pontifices pluribus canonibus aduersus vsurarios, & principes seculares eos aliqua ex parte defendentes statutis curam hanc puniendi hoc scelus subire, ab hocq́ue initio obtentum iamdiu est, quod criminis huius punitio ad ecclesiasticos iudices, simul & ad seculares etiam contra laicos pertineat. Quasi crimen hoc, licet merè ecclesiasticum non sit, ecclesiasticum tamen dici verè possit ex eo, quòd ab initio renascẽtisrenascentis ecclesiæ iura PōtificiaPontificia hoc prohibuerint, legibus secularibus id permittẽtibuspermittentibus, imò probantibus.

Vtcunque sit, etiamsi admittamus opinionem eorum, qui censent, vsurarum crimen merè ecclesiasticum esse, nihilominus scelus istud potest lege seculari pœnis statutis puniri, quod ipse tradidi in Epitome de sponsalib. 2. part. c. 6. nu. 19. Imò exequutio instrumenti publici apud iudicẽiudicem laicum ex lege Regia petita, non erit suspendenda ob exceptionem vsurarum, nisi ea probetur intra decem dies, quamuis iudex ecclesiasticus. coram quo debitor petierit contractum vsurarium pronunciari, iudicem laicum hac exequutione inhibuerit, aut eum requisierit, quòd in ea supersedeat, sicuti & ipse adnotaui. 2. part. Epitomes, c. 8. §. 12. nu. 5.

Punitur vsurarius iure ciuili pœna infamiæ. text. singular. in l. improbum fœnus. C. ex quib. cau. infam. irroget. & in c. infames. 3. quæst. 7. §. por

2

*rò. Quæ quidem infamia ipso iure irrogatur. gloss. Cynus, Alberic. & Salycet. post Azonem in Summa in d. l. improbum fœnus. Panormit. num. 2. Anchar. & alij in c. inter dilectos. de excess. præla. quo in loco iure Pontificio ferè probatur hæc ipsa pœna. idem adnotauit Matthesi. notab. 197. quorum opinionem arbitror Communem esse. Solet tamen controuerti, an hoc sit admittendum in his, qui exercent vsuras intra modum, & limites definitos Cæsarum in l. eos. C. de vsuris. Nam text. in dicta leg. improbum. videtur eos tantùm hac nota afficere, qui vsuras vltra limites legis ciuilis, id est, vltra cẽtesimamcentesimam exercent, cùm aliæ vsuræ intra centesimas permissæ forent. & ideò verisimile non est, legem Cæsaream infamia eos affecisse, qui secundum eius permissionem, & eius authoritate fœnori darent, & ita hanc opinionem probat glo. prima in d. l. improbum. quam sequitur Domin. consil. 77. col. penul. his adstipulatur, quod pœnæ statutæ iure ciuili aduersus contrahentes incestas nuptias, referendæ sunt ad eas nuptias, quæ iure eodem ciuili ob consanguinitatem, & affinitatem erant tunc prohibitæ, non ad eas, quæ per easdem leges tunc permittebantur, tametsi iure canonico essent improbatæ, secundum Ancha. consil. 391. Domi. consil. 71. Calderi. consil. vlt. de consaguiconsangui. Deci. consil. 268. nu. 5. & Andr. Alciat. in c. cùm contingat. de iureiur. num. 53. Quamobrem opinio gl. in d. l. improbum. satis probata quibusdam videtur. & Panormit. in dict. c. inter dilectos. numero 2. hac de vsuris quæstione proposita, eam indecisam dimisit, dubius valdè circa eius verāveram resolutionem. Sed tamen contraria sententia est admittenda ex eo, quòd cùm leges ciuiles improbum fœnus exercentes infamia affecerint, & iure naturali, ac Canonico indistinctè quacunq;quacunque in quantitate vsuræ in maximam Reipublicæ vtilitatem improbæ sint, & prohibitæ, satis est consonum, legislatores non abhorrere hanc huius criminis punitionem: leges etenim hac in re subseruiunt apud Christianos prohibitioni iuris Pontificij, quod iuxta naturalem institutionem vsuras maximis execratur prohibitionibus. Et ideò hanc vltimam opinionem elegerunt Guliel. de Cuneo, Petrus, Iacob. Butri. Cynus, Salyce. & alij in d. l. improbum. Mathesi. notab. 49. quorum sententiam Communem esse testantur Saly. in d. l. improbum. colu. 1. & Domi. d. consi. 77. col. pen. eandem probat Regia l. vltim. titu. 2. libro 8. ordina. non obstat glo. in d. l. improbum. quia communi omnium consensu reprobatur. nec item oberit, quod ex Anch. adduximus, cùm id non esse verum, imò ex frequentiore Doctorum suffragio reprobatũreprobatum esse, ostendimus in Epitome de spons. 2. par. c. 6. §. 8. nu. 18.

Scribit tamen Salycet. in d. l. improbum. q. 3. nu. 4. vsurarium publicum etiam ante sententiam notatum esse, & affectum infamia facti, & infamia iuris, at vsurarium occultum nec iuris infamia affici, donec eius crimen detectum fuerit per sententiam. Cui suffragatur textus in d. l. improbum. dum exercentes improbum fœnus infamia afficit, quasi exercitium eius criminis requirat, quod publicè pateat. idem probat text. in d. c. inter dilectos. qui frequentem mutui dationem exigit, non alia ex causa, quàm quod ad infamiam etiam iuris necessarium sit, delictum non esse omninò occultum. quod & ratione cōstatconstat, quia infamia etiam iuris ex delicto nascitur text. in l. cognouimus. ff. de varijs, & extra. cognitio. sicut fama, & illæsæ dignitatis status ex bonis moribus. Neutrum verò sine publica rerum notitia potest contingere. Hoc ipsum ge|

p. 340

neraliter de quacunque infamia iuris ipso facto à lege irrogata censet Alfonsus à Castro libr. 2. de potest. leg. pœnal. cap. vltim. in fine. iure Regio vsurarius ita punitur, vt pecuniæ ab eo, sub vsuris mutuo datæ debitori cedant, & adquirantur, & præterea totidem nummos soluere damnatur, qui certis quibusdam modis eodem iure distribuuntur. Quòd si vsurarius semel hac punitus pœna, iterum in idem crimen inciderit, amittit dimidiam bonorum partem, & demum si ita semel, ac iterum penitus in eandem tertio labem inciderit, omnibus bonis totoq́;totoque patrimonio mulctabitur, & id addicendũaddicendum erit Regio fisco, atque accusatori, vel denunciatori, quemadmodum cautum est. l. 1. & vlt. tit. 2. lib. 8. ordin.

Clericus vsurarius itidem infamis est ipso iure eodem pacto, quo laicus. text. secundum Abbatem inibi in dicto ca. inter dilectos. quod est in

3

*telligendum iuxta ea, quæ de laicis paulò ante diximus ad interpretationem l. improbum fœnus. C. ex quibus caus. infamia irroget. qua ratione repellitur clericus vsurarius ab obtinendo beneficio. gloss. in c. prætereà. de vsuris. quæ probatur ex reg. infamibus. de regu. iur. in 6. tametsi episcopo permissum sit, hanc infamiæ notam tollere, & abolere ab eo, qui iam pœnituerit ad effectum obtinendi beneficia ecclesiastica, quod glo. communiter recepta adnotauit in d. c. prætereà. Imò & clericus vsurarius deponendus est officio & beneficio. text. insignis, vbi hoc notant Ioan. Andr. Abb. Et Rauenna. in c. 1. de vsur. Alex. Imol. in consil. 72. lib. 1. in princ. Quibus obijcitur decisio text. in d. c. prætereà. Ex qua clericus vsurarius arbitrio iudicis ad certum vsque tempus officio, & beneficio suspendendus est, non ab officio, nec beneficio deponendus. Quod ita intelligendum est, vt clericus vsurarius primò quidem suspensione punitus, & demum in eundem lapsus errorem fœnerare perseuerans, deponendus sit ab officio, & beneficio, simpliciter verò vsurarius absque proterua contumacia suspensione tantùm sit puniendus, sicuti placet Host. in Summa tit. de vsuris. §. vlti. versi. alia à iudice. & Io. episcopo Callagurrit. in Summa & pract. crim. c. 82. quibus verba text. in d. c. 1. dum dicit, vsurarum lucris insistat, adstipulantur. Nam & sisimilibus vtatur Romanus in d. ca. prætereà. ita scribens, qui si parêre cōtempserintcontempserit, si clerici sint, eos ab officio, beneficioq́;beneficioque suspendas. non tamen ex eo constat, vsurarum crimen commissum aduersus interdictionem episcopi, clericum efficere in eodem delicto contumacem, & incorrigibilem. argu. eorum, quæ notantur in c. cùm nōnon ab homine. de iudic.

Quod verò diximus, episcopum posse dispensare cum clerico vsurario post pœnitentiam, vt beneficia ecclesiastica obtineat, ne fortassis mirum cuiquam videatur, infamiam, quæ ex vsura cōtrahiturcontrahitur, ab alio quàm à principe tolli posse, vt Dominico visum est in dicto consilio 77. columna vltima. præter alia poterit adnotatione quadam intelligi, quantùm ad beneficia obtenta, nam his ob infamiam etiam iuris minimè est priuatus, non quò ad obtinenda, quæ infames adsequi non possunt absq;absque Romani Pontificis indulgentia, hoc etenim gl. expressim obseruauit in dicto cap. inter dilectos. de excessib. prælat.

Cæterùm, circa huius criminis punitionem extat celebris constitutio, quæ secunda est sub rubri. de vsuris. libro sexto, incipiens, quanquam. Ea siquidem vsurarij manifesti, etiamsi iusserint vsuras restitui, & criminis commissi pœnituerint, non sunt tradendi ecclesiasticæ sepulturæ, imò & eorum testamenta sunt nulla ipso iure, nisi de vsuris ipsis fuerit, iuxta eorum facultates, vel post obitum plenariè satisfactum, aut illis, quibus facienda est restitutio, vel alijs eorum nomine, idoneè de restitutione facienda sit cautum. Ad cuius constitutionis interpretationem aliquot ipse explicare aggrediar, reliqua ordinarijs eiusdem loci interpretibus missa facturus.

PrimũPrimum, oportet exponere, quis dicatur vsurarius

4

*manifestus, vt ei conueniat prædictæ sanctionis pœna. Et sanè dubiò procul manifestus est vsurarius, qui palàm, & publicè fœneratitiam artem ita exercet, vt ipsa operis, & patrati sceleris euidentia nullam excusationem habeat. cap. euidentia. de accusati. in quo omnes conuenire video.

Est item & is manifestus vsurarius, qui crimen ipsum confessus est in iudicio. iure etenim ea cōfessioconfessio manifestum facit. textus in capitul. vltim. c. vestra. de cohabi. cleri. & mulie. ca. cùm olim. de verborum significa. gloss. in hac specie in c. 1. verb. manifestos. de vsuris. in 6. quam Doctor. inibi sequuntur, & in capitu. quia in omnibus. eod. titu. Diciturq́;Diciturque frequentissimè id esse notorium iuris, quod apparet per confessionem in iudicio em issam. Et ideò manifestus vsurarius dicetur is, qui apud iudicem confitetur, se vsurarium esse, etiamsi simplex confessio sit, nec professus fuerit, se manifestum vsurarium esse, quemadmodum & in specie explicat Francus in d. c. 1. super d. gloss. manifestos. Et est de mente Docto. ibi Abb. Ananiæ, & aliorum in d. c. quia in omnibus.

Tertiò, licet confessio extraiudicialis non efficiat quem manifestum vsurarium, cap. vltim. de cohabit. cleric. & mulier. si tamen ea facta fuerit coram sacerdote, & testibus publicè, ita quidem, vt id in plurium notitiam deuenerit, erit quis ex ea consessione vsurarius manifestus. |

p. 341

gloss. in d. c. quanquam. verbo. manifesti. quam ita intelligunt, & sequuntur Archidi. Domini & Fran. ibi. Abb. in consi. 2. col 1. lib. 2. Abb. idẽidem & Anan. col. 5. in d. c. quia in omnibus. Bald. in l. 1. col. 4. C. de sacrosanct. eccle. Fel. in c. auditis. col. pen. de præscrip. quorum opinio Communis est, secundum Socin. in consi. 127. col. 2. lib. 3. Et profectò si eorum rationes consideremus, non refert, an fiat ea confessio extra iudicium coram sacerdote, vel notario, modò facta fuerit coram testibus ita palàm, & publicè, quod in plurium aures, cognitionem, & scientiam peruenerit. Nam & hi Doctor. ea ratione eorũeorum sententiam probant, ꝙquod ore confitentis, crimẽcrimen istud effectum sit manifestum.

Quartò, etiam dicetur vsurarius manifestus, qui ob hoc crimen iam à iudice per sententiam damnatus fuerit, cùm iudicis pronunciatio quid notorium efficiat. dicto c. vltim. de cohab. cleri. & muli. gloss. hac in specie communiter probata in dicto capitulo 1. de vsuris. in 6. iudex verò quempiam huius criminis damnare poterit, si is testibus legitimis conuictus fuerit: nec priùs vsurarius hic manifestus dicetur, etiamsi testibus, aut alijs probationibus fuerit conuictus, quàm à iudice sit per sententiam damnatus, quẽadmodumquemadmodum Hostie. Abb. & alij explicârunt in c. cùm in diœcesi. de vsur. Fred. consi. 64. Domin. consi. 59. Abb. consi. 2. lib. 2. & consi. 34. lib. 1. Iason consi. 78. nu. 3. lib. 3. & ideò licet glo. in d. c. 1. verb. manifestos. scripserit, posse iudicem quẽpiamquempiam per sententiam vsurarium declarare, & publicare, si is testibus, fama, aut alijs argumentis conuictus fuerit: Ea tamen est intelligenda in hunc sanè sensum, vt ante sententiam non dicatur is vsurarius manifestus, atque ita sunt intelligendi plures, qui illius gloss. meminêre, & præsertim Iason in leg. licet Imperator. ff. de legat. 1. colum. 2. Nam & hic sensus satis apertè ex ipsius glo. verbis, & ex his, qui eam sequuntur, deducitur, licet Abba. consil. 81. lib. 2. voluerit, per famam, & adminicula absque alia iudicis manifestatione censeri quem vsurarium manifestum. Nec id in dicto capit. cùm in diœcesi. probatur. Sed tamen ex dict. gloss. colligitur, in criminalibus ad punitionem sufficere famam cum argumentis, quod procedit, vbi argumenta probarent plus quàm semiplenè, quemadmodum dict gloss. laudans, & exponens adnotauit Felin in c. veniens. in 1. de testibus. 4. colu. cùm alioqui in his fama cum vno teste minimè probet. glo. communiter recepta in dicto c. veniẽsveniens. Et fortassis tutius erit, quòd fama cum argumentis non probet, quòad pœnam grauem, etiamsi sufficiat ad aliam mediocrem, seu mitiorem pœnam infligendam, authore Domi. in d. cap. 1. quem Deci. sequitur in cap. 1. 4. colum. de appellati. In hac autem vsurarum causa non cẽsenturcensentur legitimi testes, qui asserunt, ab accusato sub vsuris mutuatam pecuniam recepisse, cùm & hi suspecti sint, vt asserunt Frederi. consil. 61. Roman. sing. 355. Abb. & Felin. in c. personas. de testib. Nec item testes singulares sunt admittẽdiadmittendi ad huius criminis probationem, nempe cùm vnus testis deponit, & testificatur de vno actu, alter de alio, sicuti docuerunt Abb. consi. 42. li

5

*bro 1. Alex. consi. 72. lib. 1. nu. 3. licet ex hac testificatione oriatur infamia facti aduersus vsurarium, quod Bal. scribit in l. 1. C. de testam. quęst. 8. Et sanè si cum hoc singularium testium testimonio adsint, & concurrant aliquot aliæ coniecturæ, scilicet, multitudo testificantium, aliauè præsumptio, tunc erit sufficiens testimonium testium singularium secundum Caro. Molin. in d. consi. 72. num. 3. sensit Alex. consi. 100. lib. 1. nu. 5.

Imò episcopi constitutio nulla esset, & inualida, quæ statueret, crimen vsurarum probari posse per testes singulares, cùm ea sit iuri contraria, nec planè conueniens, nec equidem iusta, sicuti respondit Frederic. consilio 17. cui consensere Bald. consil. 276. lib. 4. Lanfranc. in repe. Clem. dispendiosam. de iudic. colum. vlti. Ioan. Baptista de S. Seuerino in l. omnes populi. ff. de iust. & iure. col. 46. Doctor. in dicto c. cùm in diœcesi. vbi Abb. col. vlt. fatetur, hanc opinionem Communem esse.

Verùm, quoties ageretur generaliter aliquem esse vsurarium manifestum, aut simpliciter quem huius criminis infamia publicè notatum esse, testes singulares sufficerent ad eum effectum, vt reus vsurarum manifestus censeatur, si testes testimonium perhibuerint eius qualitatis, quæ manifestum vsurarium, aut publicum efficiat: quamuis in actibus particularibus singulares sint, nec eos legitimè probauerint quantũquantum ad sententiam, & iudicium de eodem actu singulari ferendum, ita planè Bald. censet in dicta l. 1. C. de testam. quæstio. 8. Angel. in disputatione, Astensis miles. Abb. consi. 81. lib. 2. Lanfr. in d. Clem. dispendiosam. col. antepen. versi. tertia conclusio. ex gloss. celebri in l. ob carmen. ff. de testibus. ad finem, quę probat, testes singulares sufficere ad plenam probationem alicuius rei, quæ à pluribus actibus generaliter deducitur, nempe ad probandum vsum possessionis, vsum iurisdictionis, quem infamem esse idem Alex. consi. 141. col. 2. lib. 1. & consi. 92. col. 4. lib. 5. Barto. eleganter in l. de quibus. nu. 24. ff. de legib. Cæpola consil. ciuilium. 3. ad finem. Lanfran. in c. quoniam contra. de probat. §. testium. nu. 30. Areti. consil. 60. Bald. & Paul. in l. Lucius. ff. de his, qui notant. infamia. Docto. communiter in d. l. ob carmen. §. vlt. Soci. consi. 95. lib. 3. in fine. Aymon consi. 78. nume. 6. Quin & ipse Angel. in d. disputatione: Astensis miles. existimat ad |

p. 342

hunc finem admittendos esse in testes aduersus vsurarium etiam eos, qui ab eodem dixerint mutuum sub vsuris accepisse, quiq́;quique singulares sint in hoc testimonio, modò nullam ex eo vtilitatẽvtilitatem consequantur.

Hinc profectò colligitur, satis cautè, & prouidè lege Regia statutum esse, quod aduersus vsurarium, quoties actum fuerit de puniendo ob vsurarum crimen generaliter commissum admittentur testes singulares, quiq́;quique testificentur ab eo sub vsuris mutuum accepisse, modò his testibus à iudice fides habeatur, non equidem solis, sed adiunctis alijs argumentis, & adminiculis, ex quibus simul & ex integritate morum, & vitæ ipsorum testium iudex ipse sibi persuaserit, fidem his adhibendam fore, ac tunc nulla pars pœnæ in vsurarium statutæ, & à iudice inflictę, cùm pecuniaria sit, ad ipsos testes pertinebit. Hoc etenim sancitum est. l. 1. titulo 2. libro 8. ordinatio. Nec id mirum, cùm ex opinione Angeli, tùm ex eo, quòd & testibus singularibus alioqui quacunque in re fides adhibenda est, si id iudici visum fuerit ex negocij, & personarum qualitatibus, quod explicant Paulus Castrensis in dicta l. Lucius. Cæpola in dicto consilio tertio, in fine. Socinus consil. 262. columna 5. libro 2. Curtius Iunior consilio 106. columna prima. idem Paulus de Castro in l. admonendi. ff. de iureiur. col. 7. Aymon d. consi. 78. num. 7.

Ex quibus Regij iudices admonendi sunt, vt cautè Regia constitutione vtantur in praxi, quoties de puniendis vsurarijs apud ipsos tractetur: siquidem in pœnam statutum est, quòd vsurarius tot nummis, quod mutuo dedit reddere cogatur Regio fisco, & accusatori. Nam si de pluribus mutuis per testes singulares iuxta legem Regiam probatum fuerit: non omninò est vsurarius integram legis pœnam soluere cogendus, sed mitiorem arbitrio iudicantis, nisi ipsi ex circũstantijscircumstantijs visum fuerit, quodlibet mutuũmutuum satis plenè probatũprobatum esse, qua in re oportet iudicẽiudicem omnia diligẽtidiligenti, & æquo iudicio perpendere.

Tandem, quò prima hæc cap. quanquam. interpretatio ad vnguem examinetur, ego existimo, prædictis modis quempiam manifestum vsurarium dici, aut eorum altero, si tractetur de pœnis in capitul. quia in omnibus statutis, nempe vbi actum fuerit de non sepeliendis in loco sacro vsurarijs manifestis, qui in eo peccato, & crimine decesserint, & de non recipiendis eorum oblationibus, deq́;deque non admittendis vsurarijs, qui non pœnituerint eius criminis, ad communionem Eucharistiæ. in his etenim casibus sat erit, esse quem vsurarium manifestum, operis euidẽtiaeuidentia, confessione iudiciali, extraiudiciali, vel iudicis condemnatione, iuxta ea, quæ modò explicuimus. atque in hunc modum accipiendus est text. in dicto c. cùm in diœcesi. dum secundum Abb. & Communem probat, dici manifestum vsurarium eum, qui argumentis, alijsuè probationibus à iudice huius criminis reus pronunciatus fuerit. cùm ad hos effectus, ad hasq́;hasque iuris pœnas manifestus vsurarius dicaturis, qui de eo crimine conuictus fuerit, aut saltem statim valeat facilimè conuinci.

At si tractetur de pœnis statutis in dict. ca. quanquam. contra vsurarios manifestos, etiamsi hi criminis, & peccati pœnituerint, ac iusserint vsuras debitoribus restitui, ego manifestum vsurarium, quò ad has pœnas eum tantùm existimo, qui ita palàm, & publicè vsuras exercuit, vt ipsa criminis euidentia vlla tergiuersatione celari non possit, quod probatur ratione: siquidem non est verisimile, Romanum Pontificem tàm graues pœnas statuisse aduersus eum, qui semel mutuum dederit sub vsuris, licet id confessus fuerit publicè in iudicio, vel extra iudicium, vel à iudice ex ea causa fuerit damnatus. Nec item in eum, qui secretim, & occultè vsurarios cōtractuscontractus pactus fuerit, quanuis demũdemum eius criminis accusatus, vel cōfessioneconfessione, vel probationibus alijs fuerit cōdemnatuscondemnatus, nam & in his casib. non posset iustè iudex hunc reũreum pronunciare esse manifestum vsurarium. Et licet sentẽtiasententia, aut confessio eum efficiat manifestum, nōnon sufficit ea iudicis manifestatio ad pœnas capi: quāquamquamquam cùm inibi, vt par est, manifestatio facti, non iuris exigatur. idem probatur ex eo, quod in capit. 1. eiusdem tituli exercitium vsurarum manifestum requiratur, quò quidem deficiente legis pœna deficere debet. Et præter hęc eadem sententia probatur authoritate Bartol. qui in l. 2. nu. 3. ff. de furtis. scribit, ad hoc, vt quis dicatur manifestus vsurarius, oportere quod is publicè tabulātabulam, & mensam paratam habeat ad mutuandum sub vsuris. l. palàm. ff. de ritu nup. idẽidem Bald. voluit in l. 1. C. de sacrosanct. eccle. col. 4. dum asseuerat, non sufficere ad hoc, vt quis sit vsurarius manifestus, quod probetur eum vsurarium esse, sed requiri probationem actuum publicè, & palàm gestorum super eiusdem criminis exercitio. idem Bald. in l. vnic. §. similiq́;similique modo. in 2. numero quarto, dicens, vsurarium manifestum eum esse, qui palàm, & in omnium conspectu, vel maioris partis vsuras exercet. Et quamuis idem Bal. inibi addiderit, etiam dici manifestum vsurarium, eum, qui confessus fuerit in iudicio, se vsurariũvsurarium fuisse simpliciter, licet non manifestum, sunt ea verba sanè intelligenda, vt idem Bal. docet ad effectum, vt deinceps post confessionem censeatur vsurarius manifestus, id est, manifestatus, & publicatus, non autem manifestus ratione manifesti exercitij, & negocij, quod vltimum requiritur ad pœnas c. quanquam. Alioqui sequeretur eiusdem constitutionis pœnis affici eum, qui semel, & occultè |

p. 343

mutuũmutuum dederit sub vsuris, & tamen vocatus ad iudicium id confessus fuerit, quod ego prorsus alienum esse existimo à mente & intentione Romani Pontificis. Imò etiam si tractetur in dicto capitulo cùm in diœcesi. de pœnis statutis in capitul. quia in omnibus. requirit textus ille, quod probetur, accusatos seu delatos vsurarios esse manifestos. Ecce igitur quod non est satis, constare, eos non esse vsurarios, nisi etiam constiterit, esse vsurarios manifestos, & sic exigitur huius qualitatis probatio. Nec mihi placet, quod hac in re tradit Anto. Burgen. in c. ad nostram. de emptio. num. 28. scribens vsurarium manifestum eum esse, qui coram septẽseptem testibus dederit mutuum sub vsuris. Id enim non probatur iure, quo ad tractatum istum, quem explicare in cepimus: liceat tex. in l. hæredes palàm, quantùm ad alia id probet. Ex quib. communes hac in materia de vsurario manifesto traditiones, quò ad pœnas cap. quanquam. non omninò procedunt, quarum secundam & quartam meritò reprobauit Anton. Burgen in d. nu. 28. Quòd si dixeris, non posse contingere, hanc qualitatem manifesti vsurarij probari per argumenta, sicuti permittit tex. in d. c. cùm in diœcesi. respondebo libenter ad huius interpretationis defensionem, argumenta inibi appellari indubitata indicia, aliasq́ue apertissimas & vrgẽtissimasvrgentissimas probationes, quarum meminit l. vl. C. de probationi.

Secundò, principaliter est adnotandum, ad effugiendas pœnas capit. quanquam. cautionem idoneam fore necessariam, vt inibi decisum est, &

6

*ideò non sufficere simplicem cautionem, sed requiri pignoratitiam, vel fideiussoriam. gloss. communiter recepta in dicto capitulo quanquam. verb. idoneè. & in capitul. ad nostram. de iureiur. vbi post alios Felin. gloss. & ibi latè Iason in l. sancimus. C. de verb. signific. nec satis erit, hypothecam bonorum generalem, aut specialem ab vsurario constitui, quemadmodũquemadmodum adnotârunt in dicto capitul. quanquam. Ioan. Andr. Domin. Franc. & Doctor. quos sequitur Soci. consi. 127. colum. 4. libro 3. & Ananias in dicto c. cùm tu. nume. 6. qua ratione oportunè quæritur, an bona vsurarij sint à iure tacitè hypothecata pro vsurarum restitutione? Nam gl. in d. c. quanquam. verb. facultates. asserit, bona vsurarij esse tacitè hypothecata pro restituendis vsuris. idem gloss. in c. tua nos. de vsuris. per tex. in c. cũcum tu. eo. ti. Qui tamẽtamen hanc conclusionẽconclusionem nōnon probat, cùm inibi statutũstatutum sit, quòd bona empta ex pecunia vsuraria, si sint penes tertium lucratiuo & gratuito titulo, deficientibus alijs vsurarijs bonis, vendantur pro restituendis vsuris. Hoc tamen non ideò fit, quia illa bona sint hypothecæ titulo subiecta: nam si ita esset, vendenda forent, etiam quando tertius ea possideet oneroso titulo, quod satis euidenter cōstatconstat, sed venduntur ex quadam æquitate, deducta à iurisconsulto in l. si me & Titium. ff si cer. peta. & profectò benigna quadāquadam interpretatione. Nihilominus gloss. sequuntur Lapus alleg. 74. & simpliciter quò ad omnia bona Bal. in l. exequutorem. colum. 1. C. de exequ. rei iud. & in l. vlti. C. de seruo pign. dat. manu. Alberi. in l. pro offic. C. de administ. tut. Ripa in l. Senatusconsulto. nume. 9. ff. qui caus. pig. tacitè contra. Nam Lapus eam opinionem admittit, quò ad bona empta ex pecunia vsuraria, ea etenim esse hypothecæ submissa à iure censet pro restituendis vsuris, quas creditor iniquè extorserat. tradit hac de re plura Ioan. Lupi. in rubr. de donatio. §. 65. nume. 23.

Sed ad huius quæstionis certam resolutionem oportet præmittere, res adquisitas, & emptas ex pecunia vsuraria, ipsius ementis effici, & eidem adquiri argumento vrgentissimo text. in l. si ex ea. C. de rei vendicat. quo probatur, rem emptāemptam etiam mala fide emptoris ex pecunia mea non esse meam, nec mihi debitam, sed ementis. idem tex. in l. qui aliena. C. si quis alter, vel sibi. l. quāuisquamuis ex ea. C. de pign. notat in specie Carol. Molinæ. de contract quæstio. 83. numero 628. Imò vsurarius non tenetur debitori restituere rem, seu lucrum ex pecunia vsuraria adquisitum: tametsi pecuniam ipsam reddere teneatur, ita visum est Tho. 2. 2. q. 78. ar. 3. Gabrieli & alijs in 4. sent. distinct. 15. quæstio. 2. ibidem Maiori q. 38. Anchar. in reg. peccatum. col. 2. de reg. iur. in 6. Ioan. And. Domi. & Franc. in c. quanquam. col. 2. de vsur. in 6. Laurentio à Rodulphis in c. consuluit. quæstion 44. Abb. in capitu. vltim. ad finem. eo. tit. & Carol. d. q. 83. sat enim est, quòd restituat id, in quo debitorem læsit, id est, vsuras. idem Syluest. verb. vsuras. 6. qu. 2. licet Bal. in l. 1. C. pro socio. quæst. 10. & Decius in l. certi condicti. §. vl. nu. 3. ff. si cer. pet. teneant, vsusurarium non tantũtantum teneri ad restitutionẽrestitutionem eius, quod vltra sortem à debitore acceperit, sed & cuius libet alterius rei, vel lucri, quod ex vsuraria pecunia adquisierit, quod minimè verũverum est, nec iure probatur, atque ita Angel. in verb. vsura. 1. §. 55. expressim Bald. reprobat. Item, & illud est adnotandum, dominium rei adquisiræ per vsuram non transferri in creditorem: vnde si is ex causa vsurarũvsurarum extorserit à debitore equũequum, agrum, aliámue rem, non efficitur ex traditione illius dominus, quod in hac specie verum esse, censent diuus Tho 2. 2. q. 78. arti. 3. Alexand. de Hales. 3. parte. quæsti. 16. membro 4. & Altissiodorensis 3. par. q. de vsura. quos Ioan. Maior refert & sequitur in 4. distinct. 15. quæstio. 38. Bonauentura in 4. dist. 15. & ibi Ricard. q. 4. arti. 5. Caieta. in opusculo quæstionũquæstionum sex. de vsura. c. 1. Sylu. verb. vsura 6. q. 1. dicẽsdicens hanc opinionẽopinionem esse |

p. 344

apud Theologos & Canonistas communi omnium consensu receptam: eandem probat Ioan. à Medina in lib. de contractib. c. de vsura. §. in tertio argumento principali. quorum opinio efficaci ratione probatur: siquidem contractus vsurarius omninò nullus est iure naturali, Pontificio, diuino & ciuili saltem Regio: igitur ex eo dominium minimè transit, etiam spontanea domini traditione, præsertim quod & in vsura ea traditio inuoluntaria est. hoc probatur in l. non dubium. C. de legib. Bar. in l. 1. §. si vir vxori. ff. de acquir. poss. cuius sententia à Doctorib. inibi recepta videtur. atq;atque ita hæc sola ratio sufficiens est ad huius Tho. & aliorũaliorum Theologorum opinionis probationẽprobationem. Eandem sententiāsententiam admittunt Ioan. Andr. Lapus, Domi. Franc. & alij communiter in d. ca. quanquāquanquam. dũdum post Tho. asseuerātasseuerant, vsurarium teneri ad restitutionẽrestitutionem fructuum, quos percepit ex domo, vel vinea per vsuram adquisita, quia cos percepit ex re, quæ aliena est, cuiusq;cuiusque alter est dominus. Et licet glos. in c. si quis vsuram. 14 q. 4. Henri. Gandauensis quod libet. 4 q. 27. Palud. in 4. dist. 15. q. 2. arti. 5. & Hadria. in tracta. de restit. §. ex his alia oritur quæstio. tenuerint, in vsurarium transire dominium rei vsuræ causa adquisitæ: prior tamen sententia verior est. Nec ei aduersatur authoritas diui Tho. in d. dist. 15. q. 2. art. 4. q. 2. quia inibi aliorum opinionem potiùs refert, quàm probet, dũdum scribit: sicut in vsura accidit, in qua, vt quidam dicunt, dominium transfertur. His etenim verbis omninò non admittit, nec concedit, veram esse illorum, quos citat opinionẽopinionem, quam & ex nostris sequitur Bald. in l. 1. C. de pignor. actio. num. 3.

His equidẽequidem prænotatis, potiùs placet, bona ipsius vsurarij minimè esse hypothecæ titulo tacitè à iure obligata pro vsurarum restitutione, cùm nullibi hæc hypotheca à iure inducta sit, nec alicubi appareat, eam statutam esse. & ideò Doct. communiter hanc sententiam probant in dict. c. quanquam. & in di. c. cùm tu. & in c. tua nos. de vsur. idem asserit Caiet. in dicto c. 1. qui censet, priorem opinionem procedere, vbi eo tempore, quo bona vsurarij ad tertium deuenerunt, vsurarius ipse non habebat alias res, vnde posset debitoribus vsuras restituere, quod iure verum non est, cùm vt diximus, nulla sit à iure in hoc casu hypotheca constituta. quam ob rem is qui oneroso titulo bona vsurarij habuit, non poterit conueniri, nec actione reali, nec personali ad vsurarum solutionem & restitutionem, etiāetiam si eo tempore, quo illa bona adquisiuit, vsurarius alia non haberet, ex quibus posset vsuras reddere. Posset forsan Caieta. sententia obtinere, vt qui rem habuit ab vsurario etiam oneroso titulo, sciebat eo tempore, vsurarium esse obnoxium vsurarum restitutioni, nec aliunde posse eas reddere, quāquam ex illa re. In hac etenim specie satis admitti poterit, hunc tertium bonorum vsurarij possessorem cogendum fore, vel vsuras restituere, vel bona vsurarij debitoribus, à quibus vsuræ extortæ fuêre, pro earum satisfactione tradere.

Tertiò inquirendum est, nũnum hæredes vsurarij cogāturcogantur vsuras reddere? Et constat eos teneri ad vsurarum restitutionem. text. in capi. tua nos. de vsur. cap. in literis, de raptorib. capit. vltim. de sepultu. gloss. in dicto cap. quanquam. verb. facultates. idq́ue communi omnium consensu receptum est. Et probatur in ea ratione, quòd iure saltem canonico hæres teneatur ex delicto defuncti: etiam si ex eo crimine nihil ad eum peruenerit, sicuti Romanus Pontifex in dicto cap. vlt. ex pressim statuit: licet iure ciuili ex delicto defuncti hæres nōnon teneatur, nisi ea ex parte, quę ad eum peruenerit, vel in solidum, quoties lite contestata defunctus decesserit. l. 1. C. ex delict. defunct. Et ideò hoc discrimen inter ius canonicum & ciuile constituitur, vt iure Pontificio hæres teneatur ex delicto defuncti, non sic iure ciuili. gloss. in dicto cap. vltim. cuius opinio CōmunisCommunis est, quemad modum constat ex Henric. inibi, & testantur Anto. Burgens. in capitu. 1. de empt. colum. 4. Carol. Ruinus. consi. 20. lib. 4. & Roderi. Xuares allegat. 26. quāquam sequitur IoāIoan. Faber in §. pœnales. Instit. de perpet. & tempor. actio. Hæc verò differentia displicuit Panorm. in dicto capitu. vltim. qui existimat, ius Pontificium à ciuili minimè dissentire, sed ideò iure canonico teneri hæredem ad satisfactionem damni & læsionis illatæ per defunctum, quia tacitè saltem ipse defunctus decedens cum signis contritionis promittit, & iniungit illius damni compensationem, ita quidem, quòd hæres ratione huius tacitæ promissionis, vel præcepti potiùs, quàm ex delicto tenetur. idem repetit Abb. in d. c. in literis. facit glo. insignis in ca. à nobis. in magno. de senten. excom. in gloss. vltim. quæ recepta ibidem ab Abb. & Fel. opinionem Panor. probat. dixit eandem glo. sing. Angel. verb. hæres. §. 4. mihi profectò non placet hæc Panorm. sententia. cùm ex dict. ca. tua nos. de vsuris. deduci possit, hæredes vsurarij teneri ad restitutionem vsurarũvsurarum, etiam si is impœnitens decesserit, quod præter alios deducit Bald. in l. 1. C. si ex delict. defunct. numer. 13. Nec oberit, si quis cum Panormitan. responderit, eam decisionẽdecisionem, in vsurarijs specialem esse, ideò quia vsurarius non tenetur ex delicto, sed ex quasi contractu, nempe condictione in debiti gloss. communiter approbata in capitul. Michael. de vsur. glo. in cap. episcopum. 16. q. 6. qua ratione Abb. & Anani. in d. c. tua nos. Bar. in l. 1. nume. 8. ff. de priuat. delict. Aretin. in rub. ff. de adqui rend. hæredit. colũcolum. 3. censent, hæredes vsurarij |

p. 345

teneri omninò ad vsurarum restitutionem, non ex delicto defuncti, sed ex contractu. Nam, vt ipse opinor, idem erit in hærede furis, in hærede incendiarij, in hærede raptoris. Hi siquidem tenebuntur ad damni illati satisfactionem, etiam si defunctus impœnitens decesserit, saltem in foro conscientiæ & exteriori ecclesiastico, quod placuit Ioanni Fabro in dicto §. pœnales. Aret. indicta rubric. de acquirend. hæredit. colum. 3. Hadria. quodlibet 12. articu. 1. nulla etenim ratio congrua differentię dari potest, inter vsurarium, furem & raptorem, quò ad illati damni emendationem, ad quam naturali iure omnes hi tenentur, non ex contractu, nec quasi contractu, sed ex causa illatæ læsionis proximo. quod ita manifestum est, vt nulla indigeat probatione: præsertim id proclamante regul. peccatum. de regulis iuris in 6. Nec vllus erit mediocri eruditione præditus, qui audeat hæredem furis iure Pontificio, aut in interiori foro defendere à reparatione damni illati proximo per furtum commissum ab eo, cuius hæres extitit, quam ob rem non est omninò recipienda Panormit. sententia. Quò fit, vt vel communis differentia inter ius Pontificium & ciuile obseruanda sit, vel quod forsan verius est, asseuerari poterit, etiam iure ciuili hæredem teneri ad satisfactionem damni illati ex delicto defuncti, actione rei persequutoria, quamuis nihil ex eo crimine ad hæredem peruenerit, nec lis fuerit à defuncto contestata, quemadmodum & in interiori iudicio ad id hæres tenetur. Nam & iura Cæsarum, quibus statutum est, hæredem non posse ex delicto defuncti cōueniriconueniri, intelligenda sunt, quò ad actionem pœnalem, vt pœnam criminis soluat, non autem quò ad damni illati persequutionem: actione etenim persequutoria rei & damni illati conueniri hæres propter crimen defuncti poterit adhuc in foro ciuili & seculari: sicuti nouè & aduersus communem visum est Carol. Molinæ. in ad ditionibus ad Decium in l. pupillum. §. in hæredes. ff. de regul. iuris. cui suffragatur text. singul. quem is non adducit in §. his autem verbis. Instit. de lege Aquil. quo in loco præmittit Iustinianus, actionem legis Aquilię pœnalem esse, quia non solùm tanti quisque damnatur, quantum damni dederit, sed aliquando longè pluris. Subdit deinde text. ideoq́,ideoque constat in hæredem eam actionem non transire, quæ transi tura fuisset, si vltra damnum nunquam lis æstimaretur. Sic sanè probatur, actionem ex delicto rei persequutoriam omninò in hæredem competere. idem probatur in l. si pro fure. ff. de condict. furti. & in §. vltimo. Instit. de obliga. quæ ex quasi delict. nas. quibus apparet, aduersus furis hæredem dari condictionem furtiuam, etiam si res furto ablata perierit viuente fure, nec ad hæredem peruenerit. Et licet omnium consensu asseueretur, esse speciale quid in condictione furtiua, vt contra furis hæredem detur: ego non video congruācongruam rationem differentiæ inter damnum illatum furti crimine, & illatum incendio, rapina, similiue scelere, quantum ad ipsius damni reparationem. idẽidem igitur erit in hærede vsurarij, in hærede furis, raptoris, incendiarij, depopulatoris agrorum, & similium.

Illud verò obseruatione dignum censeo, an hæredes, qui ex delicto defuncti tenentur iuxta ea, quæ modò diximus, teneantur etiam vltra vires hæreditarias, si inuentarium non confecerint?

8

*& quibusdam placet, sat esse, hæredes etiam nōnon confecto inuentario, conueniri posse iuxta vires hæreditarias, ita quidem, vt vltra patrimonium defuncti in hac specie minimè teneantur, cũcum præter, ne dicam contra regulas iuris ex delicto defuncti conueniāturconueniantur. Sic ad notarunt. Fre. consi. 21. Ioan. Andr. Domini. & Franc. in dicto ca. quanquam. super gloss. mandauerint. Henri. in capit. vltim. de sepult. Aretin. consil. 148. colum. vlt. Ananias in dicto c. tua nos. idem latiùs in capitul. in literis. de rapto. vbi nume. 7. hanc opinionem scribit Communem esse: idem testatur Caro. Ruynus consi. 20. libro 4. eandem veram esse censet in omnibus criminibus præter vsuram Areti. in rubr. ff. de adquir. hæredit. colum. 3. at in vsura opinatur, hæredem, qui inuentarium non confecerit, in solidum vltra vires hæreditarias omninò teneri. Quin & Panormit. aduersus vulgò receptam sententiam in d. capitulo in literis. in omnibus criminibus opinatur, hæredem non confecto inuentario vltia vires hæreditarias teneri ad criminis & damni emendationẽemendationem, ea ratione, quòd hæres nōnon teneatur ex delicto defuncti aliqua dispositione iuris specialis, sed ex tacito pręcepto testātistestantis, qui pœnitens decesserit. QuāQuam rationẽrationem falsam esse paulò antè ostendimus, & ideò Panormit. opinio nequaquam poterit ea comprobari: fortiùs profectò persuaderi posset ex eo, quòd hæredes teneantur non confecto inuentario in solidum ad soluenda debita defuncti: sicuti iure manifestum est, & damni illati proximo à defuncto restitutio inter verè debita computanda sit. Sed nihilominus cōmunemcommunem sententiāsententiam ipse sequor, cùm propter text. in dicto capitul. quanquam. & in dicto c. tua nos & in dicto capit. in literis. quibus hæc satisfactio iniungitur hæredibus iuxta facultates defunctorum: tum proptereà, quòd in hisce casibus hæredes ex delicto defuncti potiùs, quàm ex contractu conueniuntur, vnde oportet rigorem hunc aliqua æquitate tẽperaritemperari. Tametsi iuxta diligẽtemdiligentem & exactam disputationem iustiùs defenderetur Abb. opinio, quam tenet Paul. Cast. in rub. ff. de adqu. hæred. & ante omnes eam probauit gloss. in dicto cap. |

p. 346

in literis. Quod verò Aret. in dicta rubri. adnotauit in vsuris opinionem Abb. defendens ob id, quod vsurarum restitutio descendat ex contractu, & peti possit condictione indebiti, refelli poterit, quia debitor scienter vsuras indebitas soluit, & ideò condictio indebiti quidquid alij dixerint, minimè congruit secundũsecundum notata, in l. 1. ff. de condict. indeb. Et si dixeris, debitorẽdebitorem coactum iuramento, quandoq́ue vsuras indebitas soluisse. c. debitores. de iureiur. tunc nōnon magis competit ei condictio indebiti, quàm soluẽtisoluenti in debitum per metum. Et deinde etiam si cōdictiocondictio indebiti hac in specie detur, ea est irregularis ac extraordinaria, potiùs ex delicto descendens, quàm ex contractu, quemadmodũquemadmodum & sæpissimè contingit aliquid recipi indebitũindebitum quidem ob iuris diuini, vel humani prohibitionẽprohibitionem ab eo, qui scienter soluit.

Quartò, licet alioqui infames testari iure valeant, & eorum testamenta minimè irrita sint propter infamiam iuris. l. eius qui. in fine ff. de test. l. 1. C. de secundis nupt. Bar. & Doct. communiter in l. is cui. §. si quis ob carmen. ff. de testam. Bald. in l. vlt. in fin. C. si à non comp. iudice. Et item quamuis iure veteri Pandectarum vsurarius manifestus posset condere testamentum. l. eius qui. in princ. ff. si cer. peta. vbi hoc in specie adnotârunt Alberi. Roma. & Ias. iure tamẽtamen Pon

9

*tificio vsurarij manifesti testamentum ipso iure nullum est. text. in dicto capitulo quanquam. ad finem. Imò nōnon posset lex principis secularis statuere, quòd vsurarij manifesti testamentum valeat, secundum Baldum in consilio 334. li. 2. nisi præmissa cautione, cuius mentio fit in dicto ca. quanquam.

Quintò, idem erit in Codicillis: nam & hi facti ab ab vsurario manifesto nulli sunt, sicut & testamentum. glo. Ioan. And. Domin. & Franc. in d. capitul. quanquam. Franc. in rubr. de testam. in 6. num. 34. Ananias in capitu. quia in omnibus. de vsur. numer. 13. addit gloss. rationem, quia alioqui ea constitutio contra vsurarios manifestos cōditacondita, redderetur elusoria, si Codicilli ab eis facti valerent. Vnde eam gloss. commendātcommendant & laudant Fel. in c. translato. de constit. colum. vlt. Burgensis in c. ad nostram. colum. 3. de emptio. Barb. consilio 330. lib. 2. colum. 6. ex ea deducentes, constitutionem pœnalem extendendam fore, ne reddatur inutilis, & frustretur passim excogitatis cautelis.

Sextò, eadem prohibitio, & in donatione causa mortis obtinebit, iuxta resolutionem à nobis traditam in rubric. de testamen. tertia parte. numero 11.

Septimò, circa eandem constitutionem controuertitur, quid dicendum sit in Iudæo manifesto vsurario, an & eius testamentum irritum sit, nōnon præstita cautione idonea de vsuris restituendis? Et Alexand. Imol. consi. 6. lib. 6. Aret. consilio 158. Socin. consi. 119. lib. 4. & consi. 70. lib. 1. Alciat. lib. 1. de verb. signific. colum. 21. existimant, pœnas statutas in dicto ca. quanquam. nulla in parte Iudæos afficere, duplici quidem ratione: primum quod Iudæis non conueniātconueniant illius cōstitutionisconstitutionis verba, quibus de ecclesiastica sepultura, quæ ad eos nihil attinet, tractatur, & ob id nec ipsa constitutio Iudæos afficiat. ex gloss. in l. mancipia. C. de ser. fug. deinde quia Iudæi exempti videntur à legibus ecclesiasticis, cùm hi extra ecclesiam sint. capi. gaudemus. de diuort. cap. omnis Christianus. 11. quæstio. 3. cap. multi. 2. quæst. 1. notatur in cap. 1. de constit. verum hac in controuersia ego verum esse censeo, quò ad prohibitionem testandi, & testamenti reprobationem Iudæos dicta constitutione omninò ligari, sequutus Carol. Molin. in dicto Alex. cōsilioconsilio 6. & Deci. quamuis dubitantem. in d. ca. 1. de constit. in 2. lectu. num. 8. Nam quò ad testamentum, optimè congruit etiam Iudæis prohibitio à Romano Pontifice facta, ad coërcendum vsurarum exercitium, & ideò licet quò ad alias pœnas verba eis non conueniant, eadem lex nōnon minus obtinebit, nisi cautio meliori modo & forma, qua possit, à Iudæo præstita sit. Iudæi verò in prouincijs Christianorum habitantes, procul dubiò principibus secularibus & ecclesiasticis subijciuntur, non quidem quò ad spirituales pœnas, & ea, quæ ad spiritualia pertineant, sed in his, quæ ratione politica ad legis naturalis obseruationem & tutelam constituũturconstituuntur, quod deducitur ex traditis in capitulo 1. de constit. glo. in c. sæpè. 28. quæst. 1. Oldra. consil. 333. Deci. in dicto capitu. 1. numero 17. post Abbat. Card. & Felin. ibi eodem Decio in c. consuluit. in 3. de appellat. Corneo consilio 114. libro primo. Socin. consilio 119. lib. 4. quod alibi oportuniùs tractabitur.

Octauò, non tantùm obtinet capitul. quanquam. constitutio, aduersus manifestos vsurarios ex causa mutui, sed & contra eos, qui manifestè vẽditionisvenditionis & emptionis titulo vsuras exercent. capitul. ad nostram. de emptio. capitul. in ciuitate. capitu. nauiganti. de vsur. notant in hac specie Abb. in dicto capitulo ad nostram. & ibi Antoni. Burgens. numero 7. idem Abb. consil. 22. lib. 1. Ias. in l. eius. qui in prouincia. 2. col. ff. si cert. pet.

Nonò, prætermittendum non est, testamentũtestamentum factum non præstita canonica & solenni cautione nullum esse, non solùm si fiat ab eo, qui eo tempore manifestus est vsurarius, sed & ab eo, qui manifestè fœneratitiam artem exercuerat, licet tempore testamenti improbam negociationem dimiserat: secundum Ang. in disputatione incipienti. Astensis miles, quæstio. 12. Anani. in d. c. quia in omnibus. numero 15. Feli. in ca. 1. de pro|

p. 347

batio. num. 19. & Socin. consi. 127. lib. 3. vbi scribit, hanc opinionem Communem esse.

Decimò, quamuis manifestus vsurarius testamentum fecerit præstita canonis cautione, si tamen post testamentum etiam secretè vsurarum crimen commiserit, nullum erit testamentum, cũcum constet fictam fuisse pœnitentiam, quod notātnotant Angel. in dicta disputa. quæst. 13. Anani. in dict. cap. quia in omnibus. numero 15. Abb. consilio 1. lib. 2. Franc. in rub. de testam. numero 38. Frederi. consi. 7. Domini. post alios in dicto capit. quanquam. Bald. in l. exequutorem. C. de exeq. rei iud. num. 21.

Vndecimò, si quis cùm vsurarius non esset testamentum fecerit, ac demum post testamentum manifestus efficiatur vsurarius, irritum erit testamentum, cùm eadem sit ratio in hac specie, quæ in eo casu, quo tempore testamenti vsurarius manifestus erat: siquidem canon solennem cautionem indixit manifestis vsurarijs, vt vsuræ palàm extortæ omninò restituerentur. atque ita hāchanc interpretationem adnotârunt Franc. in dicta rub. de testam. num. 37. Domini. in dict. c. quanquam. in fine. Cardi. & Imol. in Clem. 1. de sepulturis. Frederi. dicto consil. 7. Imol. in c. 2. de testam. num. 25. & probatur, quia ad vim testamenti oportet, testatorem posse testari tempore, quo testamentum condidit, & deinde mortis tempore. l. 1. §. si filius. ff. de legat. 3. atq;atque ideò testamentum in proposita quæstione minimè valebit, quidquid dixerint Ang. in dicta disputatione. q. 12. & Ananias in dict. c. quia in omnibus. nu. 14. versi. duodecimo.

Duodecimò, hoc in tractatu ambigitur, quid dicendum sit, vbi vsurarius manifestus testamentum fecerit non præstita canonis cautione, an id testamentum vires assumat & confirmetur, si testator cautionem posteà præstiterit? Et seclusa huiusce articuli disputatione, ego opinor, testamentum hoc validum effici, quia satis fit canonis constitutioni & eius prohibitioni, quod expressim tenuerunt glo. Ioan. And. Domini. & Franc. in dicto capitu. quanquam. post Anch. ibi. Franc. in dicta rub. de testam. nume. 38. Ana. in dicto c. quia in omnibus. numer. 12. Bartol. & Imol. in l. filio præterito. colum. vl. ff. de iniust. rupt. Paul. Cast. consi. 292. lib. 2. & Imol. in cap. 2. num. 26. de testam. quorum opinio Communis est secundum Alexand. in l. Gallus. §. vlti. col. 2. ff. de libe. & posthum. quamuis contraria iure verior sit, vt testatur idem Alexand. dict. colum. 2. Bald. in l. exequutorem. num. 22. de exeq. rei iudic. & in l. posthumo. col. vlt. C. de bonor. poss. contra tabul. quò ad ecclesiasticam tamen sepulturam satis erit, cautionem post mortem vsurarij manifesti præstari ab eius hæredibus. gloss. inibi recepta in Clemen. 1. verb. vsurarios manifestos. de sepult.

Decimotertiò ad notandum est, testamenta manifestorum vsurariorum, ita nulla & irrita esse nōnon præstita canonica cautione, vt nec legata ad pias causas in eis relicta debeantur. Bar. numero. 30. Bald. numero 6. in l. prima. C. de sacrosanct. ecclesi. Abb. in rubric. de testament. columna vltima. & Franc. in eadem rubr. libro 6. numero 35. ex eo, quòd nulla sint hæc testamenta ipso iure, nec quidquam in eis relictum peti iure valeat. Aequius tamẽtamen est, quò ad pia legata hæc testamenta fauore pietatis valida censeri: modò testator pœnitens scelerum, & cum contritionis signis decesserit, quod Dominico placet in dicto capitulo. quanquam.

Covarrubias ...: Opera Omnia

ARGVMENT. CAP. III.

SVMMARIVM.