Verùm, vt res ista apertissimè intelligatur, est animaduertendum ad duas species, in quas diuiditur hæc controuersia. Prima quidem ita exponitur, vt præmittamus eum, qui iurauit ratione contractus iurati, nihil ex proprijs rebus
præstitisse hactenus, Sed tantùm id agere velle,
vt ab obligatione contractus,
vinculoq́;vinculoque iuramenti liberetur, ne alter, cui iuramentum præstitit, aduersus eum agat forsan eo tempore, quo
iurans sit minus instructus ad defensionem?
Aut sanè iurans vult hunc scrupulum, quem
ex vinculo iuramenti concepit,
quiq́;quique ipsum
torquet, à se abijcere. Et in hac quidem specie,
si contractus vitium habet vsuræ, poterit is, qui
iurauit primùm petere à iudice ecclesiastico, vt
compellat eum, cui iuramentum præstitit, hoc
iuramentum
eiusq́;eiusque obligationem remittere,
capitu. 1. de iureiur. vbi gloss. communiter recepta adserit, iudicem ecclesiasticum loci ordinarium esse competentem ad hoc, etiam, si vterque litigator laicus sit. Sed & iudex secularis
poterit ad iurantis petitionem alterum cogere, si laicus sit, ad remissionem huius iuramenti. Frederi. consil. 272. Roma. singul. 492. Felin. dicto cap. 1. nume. 22. Matthæ. de Afflict. decisio. 263. Guido Papæ consil. 209. in fine. Et
licet Felin. in c. cùm sit generale. nume. 7. de
foro compet. dubitauerit de hoc: probatur tamen ea ratione, quòd sicuti iudex secularis laicum cogere potest ad seruandum iuramentum
licitum. cap. licet. de iureiur. in 6. ita iurisdictionem habebit contra laicum, vt eum com|
pellat remittere obligationem iuramenti ex eius parte illiciti. Quòd si hoc remedium satis
sufficiens non fuerit ob contumaciam alterius,
poterit iurans ab episcopo petere
absolutionẽabsolutionem ab huius iuramenti vinculo, quod per absolutionem episcopi ordinarij tolli potest, ex eo
quod illicitum est ex parte recipientis, text. in
cap. si verò, & cap. cùm quidam. §. vlti. de iureiur. adiuncta decisione text. in cap. nuper. de
sentent. ex com. notant Abb. in cap. ad aures.
de his quæ vi. Felin. post alios in d. cap. 1. nume. 16. Abb. in cap. per venerabilem. 8. colum.
qui filij sint legitimi. Curtius Senior consilio
43. arti. 2. consilio 65. columna penultima, & licet
PRAXIS obtinuerit, vt prius agatur primo remedio, quàm hoc, vt adserunt Imola &
Felin. in dicto cap. 1. parùm oberit huic negotio absolutionem à iuramento peti, nondum
petita ab altero eiusdem vinculi remissione. Et
idem erit in quolibet alio iuramento, quod illicitum turpéue sit ex parte illius, cui iuratur.
Nam absolutio peti poterit ab episcopo,
quẽadmodumquemadmodum probatur in dictis locis. In hac equidem specie, quam hactenus proposuimus, absque vllo dubio, iurans poterit petere absolutionem à iuramento, & simul pronunciari
cōtractumcontractum illicitum esse, & ideo minimè seruandum, id etenim tantùm agitur, vt absolutio à iuramento præstetur ratione materiæ in contractum & iuramentum deductæ. Nec præstita absolutione aliquid est à iurante exigendum proposita ab eo actione, & necessariò, plenaria causæ cognitione præmissa ad
absolutionẽabsolutionem, consequitur contractum esse rescindendum. Qua ratione simul hæc
eodẽeodem libello peti possunt, cùm
ea, quæ in contrarium adducuntur à Bal. & Socin. sint intelligenda, quando concessa per iudicem restitutione, & ita sublato impedimento,
est necessariò proponenda actio, nec sequitur
data restitutione, aut amoto impedimento, habere agentem ius omninò ad id, quod secundo
loco petit, quod patet in petente restitutionem
officio iudicis aduersus vsucapionem: Non enim sequitur, data restitutione aduersus vsucapionem, rem quam alter possidet propriam esse illius qui restitutionem petit: iterum enim
agere eum oportet ad eam rem iure dominij,
vel alia quæ ei competat actione, cùm ergo absolutio in huius primæ speciei modum petitur,
citatio necessaria est,
plenaq́;plenaque causæ cognitio
adhiberi debet, ex omnium vnanimi resolutione. Secunda huius controuersiæ species est, &
tendit in eum casum, quo data absolutione à iuramento, ipse qui iurauit agere debet, aut vult
ad aliquid consequendum, quod ratione iuramenti dederat ei, cum quo contraxit. Et licet
Bald. & Soci. refragentur, adhuc opinor posse
eum petere absolutionem à iuramento & simul in euentum absolutionis præstitæ actionem ad
repetendum id, quod dederat, in iudicium deducere. Nam, vt inquit Aret. etiamsi verum sit,
actionem hanc secundo loco propositam non
competere, nec posse deduci ad iudicium, nisi
prius sublato impedimento iuramenti, quid tamen vetat eam proponi ac deduci in euentum
absolutionis præstitæ, & sic sub conditione necessaria adagendum? Quod pulchrè docet iurisconsultus in l. in tempus. ff. de hæred. insti. &
id frequentissimè fit, cùm agitur de præparatione actionis, & de tollendo impedimento,
quod actionis exercitio oberat: Fatemur enim
in exemplo Bart. in dicto §. sed quod simpliciter, non competere actionem rescissoriam, nisi
concessa restitutione per officium iudicis, quod
omnes probant, & id iure verissimum est: negamus tamen, læsum non posse per officium iudicis restitutionem in integrum petere, & simul in euentum restitutionis concessæ, actionem rescissoriam deducere in iudicium, nihil
sanè hunc proponendi modum reprobatum facit: imò sæpissimè eo vtimur in restitutionibus minorum, ecclesiarum, & maiorum ex his
causis, ex quibus maioribus concedi debet beneficium hoc restitutionis in integrum.
