Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

CAPVT XV.

PRECARIVM est, quod precibus petenti vtendum conceditur tandiu, quandiu is, qui concessit, patitur, authore Vlpiano in l. 1. ff. de precario. Ex quo constat regula iuris Cæsarei & Pontificij. nam & idem Grego. Nonus respondit in c. vl de preca. qua definitum est, precarium liberè voluntate con cedẽtiscedentis reuocari posse. l. 2. §. 1. ff. de precar. adeò vt nōnon valeat pactum contrarium. l. cũcum precario. ff. de preca. cuius ipse mentionem feci in Epitome de Spons. 2. par. c. 3. §. 1. explicat Bar. in l. vbi ita donatur. ff. de dona. cau. mor. & Deci. in consi. 293. col. vltim. Sed quæstionis est, an morte concedentis precarium reuocatum esse videatur: nānam

1

*iurisconsultus in dicta l. cum precario. §. vltim. & in l. quæsitum. §. quod à Titio. ff. eo. planè respondet, precarium morte concedẽtisconcedentis minimè finiri, sed ad eius hæredem transire, absque noua hæredis concessione: sicuti & idem not. glo. & Doc. in d. c. vl. de preca. quod profectò verissimũverissimum est secundum Pau. Cast. in l. Lucius. ff. de dona. qui expressim scribit, hæredem posse precarium datum à defuncto liberè reuocare, vt in ea l. Lucius. apparet: non tamen ex hoc sequi, ꝙquod sit necessaria noua hęredis precarij concessio siquidẽquidem ea necessaria nōnon est, sed manet ipsum precarium datum à defuncto, donec hæres eius id reuocauerit, etiam si Accurs. in d. §. quod à Titio. perperāperperam contrarium existimauerit, non rectè intelligẽsintelligens, quid iurisconsultus inibi responderit: atque hæc est frequentissima omnium sententia, quam etiam tenuerũttenuerunt Pau. in l. Attilius. ff. de dona. vbi. gl. Bart. in l. centesimis. §. vl. col. 3. Alex. col. vl. & Ias. col. 5. ff. de verb. obl. Tiraq. de constituto. 2. par. 12. amplia. cui accedit, quòd præsumendum sit, morientem in eadem durare, ac perseuerare voluntate, quāquam decedens habuit. c. maiores. de baptis. Huic verò conclusioni obstat tex. elegans in c. si gratiosè. de rescrip. in 6. quo expressum est, actum, qui voluntate agentis liberè reuocari potest, morte ipsius itidẽitidem reuocatum censeri, cùm voluntas morte cesset. l. 4. ff. locat. Iocatio, inquit Pomponius, precariíue rogatio ita facta, quoad is, qui eāeam locasset, dedissétue, vellet, morte eius, qui locauit, aut dedit, tollitur. Sic etenim indulgentia Romani pontificis, qua is dispensatione quadam cōceditconcedit Titio, vt beneficia ecclesiastica, quæ alioqui absque principis licentia minimè poterat possidere, haberet vtique, ac retineret vsque ad ipsius Romani Pontificis voluntatis beneplacitum, per obitum concedentis omninò extinguitur, authore Bonifacio Octauo in d. cap. si gratiosè. Quo in loco eleganter distinguitur voluntas hominis eam dignitatem obtinentis à voluntate ipsius sedis Apostolicæ, & sic dignitatis, vt priori casu morte finiatur ipsa concessio: posteriori verò adhuc mortuo concedente vim integram habeat, dum à successore minimè fuerit reuocata. in quo adnotandũadnotandum est, an referat, indulgentiam ipsam, eiusq́;eiusque vires conferri in voluntatem Romani PōtificisPontificis, vel Papæ, non expresso proprio eius nomine, an verò eius proprio nomine expressim apposito. Etenim vbi propriũproprium nomen expressum fuerit, omnes conueniunt, obitu Romani PōtificisPontificis priuilegium extingui. At si gratia concessa fuerit ad voluntatẽvoluntatem Romani Pontificis, ita simpliciter, vt nec nominis proprij, nec sedis Apostolicæ mentio facta fuerit: tunc equidem Bal. Lapus & Domi. in dicto c. si gratiosè, scribũtscribunt, obitu concedentis nequaquānequaquam extingui ipsam gratiam, quia facta fuerit ad voluntatẽvoluntatem dignitatis Pontificalis, cùm eius nomen expressum fuerit c. quoniāquoniam. Abb. de off. deleg. quibus accedere videtur Feli. in c. ex literis. de consti. nu. 9 asseuerans, satis esse nomine officij actũactum expeditum fuisse, vt volũtasvoluntas, in quāquam collatus fuit, minimè expiret more agentis. ContrariũContrarium deducitur à gl. in d. c. si gratiosè. ver. suæ. quāquam sequuntur inibi Archid. Ioan. de Fant. & Anch. ex quib. expressim colligit Franc. co 3. |

p. 428

priuilegium, gratiámue concessam à Summo Pontifice ita quidem, vt ad voluntatem Romani Pontificis perseueret, morte concedentis finitam censeri. quæ quidem interpretatio plurimum probatur in dicto c. si gratiosè. dum in eo distinguitur concessio facta ad voluntatẽvoluntatem sedis Apostolicæ ab ea, quæ facta fuerit à Romano PōtificePontifice ad suę, nempe Romani PōtificisPontificis volũtatisvoluntatis beneplacitum. NōNon me latet, quæstionem istam ambiguāambiguam esse, & tamen opinor, ex ipsa materia subiecta priùs, quàm ex nomine proprio, vel appellatiuo definiendum fore, an actus dignitati, vel personæ tribuendus sit, secundum ea, quæ ipse tractaui in cap. requisisti. de testam. deinde & illud censeo in proposita controuersia, oportere omninò, vel ex re ipsa, vel ex verbis concessionis examinare & perpendere, nũnum actus ipse in voluntatem eius, qui Summum pręsulatum obtinet, an in voluntatem sedis Apostolicæ collatus fuerit. Quod si id constare ex his nequeat, tũctunc arbitror quo ad ea, quę voluntati committuntur, indubio distinguendum esse nomen dignitatis abstractæ, à nomine, quod obtinenti dignitatem etiam eius ratione tribuitur, vt tandem aliud sit ipsius sedis Apostolicæ nomen, aliud verò sit, quod eam obtinenti etiam ratione pontificatus congruit, nempe, Papa, Summus, Pontifex, Romanus Pontifex, & his similima. Nam cùm voluntas magis propriè personæ obtinenti dignitatem, quàm dignitati ipsi incorporeæ conueniat, par est, & rationi consonũconsonum, quòd actus collatus in voluntatem Romani Pontificis, ad voluntatem eius, qui tunc Pontificatum obtinet, & actum egit, referatur potiùs, quàm ad voluntatem sedis Apostolicæ. Nec refert quidquam quò ad istum tractatum, quod actus fiat nomine dignitatis, siquidem priuilegium cōcessumconcessum à Romano Pontifice, ipsi dignitati tribuitur, & conceditur eius nomine, cũcum à priuato eam dignitatem minimè obtinenti, concedi non valeat. Et tamen iuxta priorem partem text. in dicto capi. si gratiosè. morte concedentis expirat. Hinc deducitur, opinionem Philippi Franci veriorem esse, quāquam & ipse colligo ex Philippo Decio in capitulo sedes. de rescript. in princ. ita etenim scribit: Quod hic dicitur de sede Apostolica, idem esset in Summo Pontifice, de quo in effectu tex. hic intelligitur, aliàs tamen differentia constituitur, vt est tex. in capitu. si gratiosè. de rescriptis in 6. Hactenus Decius, qui manifestissimè quo ad interpretationẽinterpretationem c. si gratiosè. discrimen constituit inter Summum PontificẽPontificem & sedem Apostolicam. Quam ob rem in hac specie, quam tractamus, idem erit dicendum, si actus ipse, aut gratia ipsa concessa à Romano PōtificePontifice, ad voluntatem Papæ relata fuerit: nam morte concedentis expirabit, secundum Franc. in dicto c. si gratiosè. columna tertia. Fit igitur, vt quod in voluntatem agẽtisagentis confertur, ipsius obitu finitum esse videatur, & ideò precarium, cuius vis à iure voluntati concedentis tribuitur, morte eius reuocatum esse censendum sit, quod est contra tex. in dicto capi. vltim. & in dicta l. cùm precario. §. vltim. Denique ad huius

3

*obiectionis perfectam resolutionẽresolutionem omninò distinguendi sunt duo casus. Primus, quando actꝰactus simpliciter validus est, eam tamen à iure habet conditionem, vt liberè valeat ab agente reuocari, vel ea conditio expressim actui addita fuerit, quòd is valeat & obtineat, donec reuocatus fuerit. Etenim in hac specie morte non extinguitur actus, nec reuocatus censetur. nam per obitum concedentis reuocatio minimè censetur facta, nec subintelligitur tex. elegans in capi. si delegatus. §. 1. de offic. delega. in 6. idem inquit Romanus Pontifex, poteris, quando tibi vices etiam sub ea forma commisit, donec eas duceret reuocandas. Nam talis commissio, per quam censetur etiam sententiæ prolatio, nisi anteà fuerit reuocata, committi, nequaquam morte committentis expirat, ex quo res integra non existit. Hæc sunt tex. verba. idem notant Barto. in l. & quia. aliâs. l. more. ff. de iuris. omnium iudic. ad finem. Deci. in l. 3. ff. de regul. iuris. idem in capi. Relatum. de offic. delegat. idem in consilio 108. Sic equidem delegatio causæ & iurisdictionis valida quidem simpliciter est, eamq́ue conditionem habet, quòd liberè à delegante reuocari possit. l. iudicium soluitur. ff. de iudic. nōnon censetur tamen morte delegantis reuocata. Ex quo infertur, iurisdictionem alicui à principe, alióue iudice commissācommissam hac expressa lege, donec eam delegans reuocauerit, minimè reuocatam esse morte dele gantis, quod probat tex. in dicto capitulo si delegatus. tenent Bartol. & alij proximè citati. idem Bartol. in dicta l. centesimis. §. vltimo. numero 10. ff. de verbor. obliga. & ibi Alexand. & Iason super eadem quæstio. Bartol. idem Deci. in dicta l. more. numero 60. requiritur enim ad reuocationem noua voluntas, quæ in moriente minimè præsumitur, & ideò per mortem non constituitur actus prioris reuocatio, atque ita hæc est communis omnium sentẽtiasententia secundum Decium in dicta l. 3. ff. de regu. iu. sensit eam Innoc. in cap. licet vndique de offic. delega. hoc ipsum tenent Domini. & alij in dicto cap. si delegatus. Hinc etiam constat, exilij pœnam sententia iudicis alicui indictam, donec iudex eam reuocauerit, hac equidem expressa lege, morte iudicis nequaquam reuocatam censeri, nec finitam esse, quemadmodum voluêre Bald. in l. vlt. 6. quæstio. & ibi Salic. 10. quęst. C. de contrahen. empt. Alexan. vltim. colum. & Iason num. 14. in dicta l. centesimis. §. vltim. qui aduersus Bartol. ibi hanc asseuerant esse com|

p. 429

munem sententiam, quæ à præmissa regula manifestè deducitur & probatur in l. 4. in prin. ff. de manumiss. vindic. item ex his apparet, ea ratiōeratione precariũprecarium morte concedentis non extingui, quòd id ab initio validum & firmum sit, nec aliter finiatur, quàm reuocatione eius, qui concessit. l. 2. in §. 1. cũcum alijs. ff. de precar. quæ quidem reuocatio obitu concedentis minimè contingit.

Secundus casus in hac controuersia constituitur, quando actus à lege, vel ab homine eam habet conditionem, vt is obtineat, maneat, ac perseueret ad libitum & voluntatem agentis, vel donec ipse voluerit, tunc sanè, cũcum voluntas morte extinguatur, ipsius concedentis obitu actus perit & finitur. l. 4. ff. locat. tex. in d. c. si gratiosè. Bar. eleganter. in d. l. centesimis. §. vlti. col. 3. & ibi Alex. & Iason idem Bartol. in dicta l. more. & ibi Deci. ac deniq;denique hiomnes, quos ad præcedentis regulæ probationem citaui. item Pau. Castren. in dicta l. Lucius. ff. de donat. Panorm. in capitul. vltim. de precar. vbi idem cæteri Doctor. permittunt. & Deci. explicat in l. contractus. numero 13. ff. de regul. iur. probans & primi casus decisionem: nec oberit huic communi sententiæ tex. in dicto capitu. maiores. quo probatur secundum quorundam interpretationẽinterpretationem, voluntatem morte non extingui, nec finiri: imò semper durare, donec mutetur. Quia in dicto cap. maiores. §. vltim. ad finem tantùm probatur, amentes & furiosos in eadem volũtatevoluntate perseuerare, quam habebant eo tempore, quo furoreos oppressit. tex. celebris in l. si is, qui animo. vbi glos. & Doct. ff. de adqui. poss. non tamẽtamen ex hoc sequitur, quòd per mortẽmortem ea voluntas nōnon cesset: siquidem omninò morte cessat volũtasvoluntas, tametsi non cesset nec furore, nec amentia, nec somno, aut ebrietate. l. nunquam. §. si ser. ff. de vsuca. ex quo plura inferuntur.

PrimũPrimum, vera interpretatio ad tex. in d. c. si delegatꝰdelegatus. §. 1. vt licet de legatio ea lege facta, donec delegans commissionem, vicariamq́ue potestatem reuocauerit, obitu delegantis non expiret, nec censeatur reuocata, & ideò si mors contigerit, re non integra, possit delegatus vti iurisdictione, tamen mortuo delegante re integra priùs, quàm delegatus vti cœperit iurisdictione sibi commissa, tunc iurisdictionis delegatio extinguitur, non iure reuocationis, quæ minimè per mortem euenit, sed causa cessantis voluntatis, quæ quidem cessatio voluntatis morte delegantis contingens, sufficiens est ad hoc, quod commissio iurisdictionis itidem cesset re integra, quod probat tex. in eodem c. si delegatus. adnotauit Carol. Moli. ad Deci. in regu. 3. ff. de regu. iur. tametsi Deci. ipse dubitauerit in d. l. more. num. 62.

Secundò, hinc etiam deducitur, falsum esse quod gl. scribit in d. c. si delegatꝰdelegatus. ver. morte. dũdum iuxta quorundam sententiam respondet, commissionem iurisdictionis factam expressim ad voluntatem delegantis, re non integra, minimè extingui morte ipsius delegantis: quod iure nōnon probatur, imò eam delegationem morte delegantis finiri constat, atq;atque ita censet eadem gl. in vlt. parte, quam sequuntur Ioan. And. Domi. FrācFranc. & Doct. ibi.

Tertiò, ex his colligitur, concessionem, quæ alioqui liberè reuocari & mutari possit, factam tamen ea lege, vt maneat, valida sit, ac perseueret ad voluntatẽvoluntatem concedentis, eo denique post diutinum furorẽfurorem mortuo omninò extingui, & cessare: tametsi ante obitum etiam per furorem minimè finita fuerit. hoc probatur ex ea interpretatione, quam aptauimus. capit. maiores. §. vlt. de baptis. & l. si is qui animo. ff. de adquir. poss. qua inter mortem & furorem discrimen illud constituimus, vt licet morte cesset voluntas, nōnon sic furore.

Quartò, patet ex frequentissima omnium resolutione, precarium ita expressim constitutum, vt ad voluntatem concedentis eo alter vtatur, morte concedentis finitum esse & extingui absque ali qua hæredis reuocatione, quod notant Abb. numero 6. in dicto capit. vltim. de precar. Paul. Castrens. in dicta l. Lucius. Deci. in dicta l. contractus. nume. 13. idem præmittunt omnes, qui præmissas conclusiones tradidêre. Barto. excepto. nam is subobscurè loquitur. Quibus obijcitur tex. in l. 1. ff. de precar. quo in loco iuriscōsultusiurisconsultus asserit, precarium manere firmum quandiu patitur, qui concessit: hoc ipsum probatur in dicto c. vltim. patientia autem idẽidem est, quod voluntas, quæ per mortem concedentis cessat: igitur falsum est, quod diximus, simplex precarium morte cōcedentisconcedentis nōnon extingui, vel expressim datum ad voluntatẽvoluntatem concedentis, etiāetiam post mortẽmortem manet, dònec ab hæredibus reuocetur, vtrunque verò receptissimæ omnium sententiæ refragatur. QuāQuam ob rem iuriscōsultiiurisconsulti verba in d. l. 1. ita sunt interpretanda, vt eum sensum habeant, quandiu patitur, qui concessit, id est, quandiu qui concessit illud non reuocauerit, nec pœnituerit, ex eodem iurisconsulto in l. 2. §. 1. ff. de precario.

Etenim iurisconsultus patientiam appellat illam voluntatem, tacitumq́ue consensum, qui cōstatconstat ex eo, quod non contradicitur. l. qui patitur. ff. mandat. Nam licet inter consensum & contradictionem sit medium quoddam, nempe taciturnitas, vel patientia. l. 1. §. scientiam. ff. de tributo. Et ideò quoties consensus expressus lege requiratur, non sufficiet taciturnitas, nec patientia: secundum Innocent. & Doctor. præsertim Felin. column 2. in capitul. Nónne. de præsumptio. atque idem erit, vbi ab statutis, quæ strictam habẽthabent interpretationem, cōsensusconsensus sim|

p. 430

pliciter exigatur, siquidem expressus erit necessarius, quod ex eisdem Doctoribus colligitur, traduntq́ue Bald. Imol. Alex. & alij in l. 2 §. voluntatem. ff. solut. matrimo. vbi Francisc. à Ripa colum. 1. scribit, hanc opinionem Communem esse. Attamen iam semel constituto precario, ad eius vim & effectum, vt denique maneat, sufficiet voluntas illa tacita, quæ ex patientia dum constituens illud nōnon reuocauerit, deducitur, atq;atque ita sunt intelligendi. tex. in d. c. nónne. & in reg. is ꝗqui tacet. & in reg. qui tacet. de reg. iu. in 6. QuāQuam ob rẽrem in specie ista, quāquam examinamus, ego discrimen constituo, an lex ipsa dicat, precarium manere firmum ad voluntatem concedentis, & donec ipse voluerit, an id expressim à concedente additum concessioni fuerit, vt priori casu precarium morte concedentis minimè finitum sit, posteriori verò absque vlla reuocatione hæredis, sola morte constituentis pereat.

Adhuc aduersus communem sententiam opponitur iurisconsulti responsum elegans in dicta l. Lucius Titius, inquit Scęuola, episto lam talem

5

*misit. ille illi salutem. Hospitio illo, quam diu volueris, vtaris in superioribus diætis omnib. gratuitò, idque te ex voluntate mea facere, hac epistola notum tibi facio. Quæro, an hæredes eius habitatione eum prohibere possint? Respondit, secundum ea, quæ proponerentur, hæredes eius posse mutare voluntatem, vides igitur, lector optime, precarium. nam de eo tractat iurisconsultus iuxta cōmunemcommunem interpretationem, constitutum expressim ad voluntatem cōcedentisconcedentis, & tamen iurisconsultum præmittere, id etiam post mortem manere, donec ab hæredibus fuerit reuocatum, esseq́ue necessariam hæredum reuocationem. Quidam sanè censent, Scæuolæ responsum de donatione accipiendũaccipiendum esse, quia id positum fuerit sub Rubrica de donationibus, quod mihi non placet, cùm donatio perfecta reuocari non valeat: at si dixeris in ea specie reuocari potuisse, vel ex eo, quòd collata fuerit eius vis in voluntatem donantis, vt ad eius voluntatem firma maneret, non tollitur ex hoc difficultas, siquidem adhuc constat ex Scæuola, precarium, vel donationem, cuius vis & vsus ad voluntatem concedentis fuerit collatus, ipsius morte non extingui. Quam ob rem ego censeo, illa verba, ex voluntate, non significare idem quod illa, ad meam voluntatem, vel quatenus mea voluntas tulerit, sed simpliciter consensum donantis & concedentis ostendere, & manifestum facere. Quod & Alciato visum est in l. 2. ff. si cert. petat. verb. commodatum. tametsi is contendat dict. l. Lucius. in donatione, non in precario esse accipiendam. Fit igitur secundum hunc sensum, vt in dicta l. Lucius. nihil probetur contrarium communi Doctorum opinioni. Fortassis quibusdam placebit, omissa hac omnium sententia, precarium etiam expressim ad voluntatem concedentis constitutum, eius morte minimè perire, nec extingui, donec ab hæredibus reuocetur, & hi quidem ad huius rei probationem ea verba, ad voluntatem meam, & illa, qua tenus mea volũtasvoluntas tulerit, speciali quadam ratione perpensa precarij propria natura, interpretabuntur, id est, donec reuocauero. Et ideò ex l. 1. & 2. ff. de precario. probata hac interpretatione dicendum erit, precarium siue simpliciter, siue ad voluntatem concedentis constitutum, morte ipsius concedentis nequaquam extingui, donec ab hæredibus reuocetur. Nam & Bartol. in dicta l. centesimis. §. vltimo. numero 10. tractans quæstionem illāillam, qua quæritur de intellectu sententiæ iudicis mirtẽtismirtentis aliquem in exilium ad eius voluntatem, inducit argumentum ex precarij natura, quasi velit, precarium morte minimè extingui, etiam si expressim concessum sit ad voluntatem constituentis. Rursus idem Bartol. in l. Attilius. ff. de donationibus. in principio sensit in dicta l. Lucius. precarium constitutum fuisse ad voluntatem concedentis expressim ea lege apposita, citatq́ue tex. in l. 4. ff. locati. quæ voluntatem morte extingui probat. etenim insinuat Bartol. in dicta l. Lucius. sola morte constituentis precarium finiri absque hæredis reuocatione: quod omninò aduersatur iurisconsulto, & omniũomnium interpretum iudicio, cùm inibi permissum sit hæredibus, mutare voluntatem concedentis precarium: vnde planè constat, ante hanc mutationem precarium etiam mortuo constituente, manere, & validum fore, quemadmodum respōsumresponsum est in l. quæsitum. §. primo. ff. de precar. quem textum Alberic. & alij in dicta l. Attilius. citant ad intellectum dictæ l. Lucius. Sed nihilominus tutior est ea sententia, quæ frequentiori calculo ab eo text. deducitur. Hactenus ostendimus, precarium nec morte concedentis absque hæredis reuocatione extingui, nec manente precij natura irreuocabile posse

6

*fieri. Nunc illud erit obseruandum, quod etiam si precarium liberè reuocari possit, ea tamen reuocatio non potest statim, & ita promptè fieri, vt prorsus omni vsu & commodo priuet illum, cui precarium concessum est, imò potiùs eum damno afficiat. obstat etenim tunc exceptio doli aduersus reuocantem. ea siquidem concessio beneficium est, quo iuuari debet accipiens non decipi. l. in commodato. §. cùm autem. ff. commodato. & sic aliquod spacium vtendi & reddendi rem precario concessum, inest arbitrio iudicis, qui ex causa iusta statim eam reuocationem permissam esse censebit. quod in specie voluerunt Panormitan. in dicto capitulo vltimo de precar. numero 13. Alexand. in l. si pœnam. ff. |

p. 431

de verbor. obligationib. Iason in §. sequens. Instit. de actionib. numero 25. Francisc. Purpurat. in l. 2. in princip. numero 28. & ibi Curtius Iunior numero 19. ff. si certum peta. & Carol. Molinæ. de contract. quæstion. 83. numero 630. argument. eius, quod Bartolus tradit in dicta l. si pœnam. scribens, mutuum præstitum alicui nullo definito tempore, non posse statim peti, sed post tempus arbitrio boni viri æstimandũæstimandum. Hanc Panorm. sententiam æquissimam esse opinor, & iure probari, quamuis contrarium tenuerunt Barbat. in dicto cap. vltim. Deci. in l. in omnibus. in 1. & in l. contractus. numero 9. ff. de regu. iur. & Alciat. in l. 2. ff. si cert. petat. verb. commodatum.

Operæprecium tamen erit, vt & prænotata matu

7

*rius intelligantur, inquirere, quod discrimen sit inter precarium & commodatum. Nam Bartol. in l. in commodato. §. sicut. ff. commod. scribit, commodatum fieri ad certum vsum & tempus, atque id eò non posse intempestiuè ante finitum tempus reuocari, quia esset decipere, & damno afficere commodatarium. dicto §. sicut. cap. vnico. §. contra. de commodato. at precarium autem non fit ad certum vsum, nec ad certum tempus, & ea ratione liberè posse reuocari. Quæ quidem ratio non placet Panormitan. in dicto capi. vltim. cùm & quandoque precarium constituatur ad tempus certum, & sic ad determinatum vsum, & potest nihilominus ante finitũfinitum tempus reuocari. l. in rebus. & in l. cùm precario aliquid datur. ff. de precar. qua ratione idem Panor. & Imol. in d. c. vlt. aliam differentiam inter precarium & commodatum constituunt, quòd commodatum detur ad certum, ac determinatum vsum, qui quidẽquidem vsus expressè, vel tacitè habet tempus itidem certum, intra quod reuocari nōnon potest, ita sanè colligitur ex l. 2. C. commodat. & dict. §. sicut. glo. ibi. & in d. l. 2. vbi Cynus & omnes. Panormitan. in dict. c. vltim. colum. vlt. de precario. Ias. in §. sequens. num. 20. de actio. Alberi. in d. l. Attilius. Precarium autem detur ad vsum indefinitum & indeterminatum, ita quidem, vt licet detur ad certum vsum, is tamen indeterminatus & incertus censeatur ex eo, quòd nec tacitè, nec expressim habeat tempus certum. Quam ob rem reuocari liberè potest, secundum eosdem, quod probatur in dicta l. Lucius. iuxta communem eius interpretationem. Sensit hanc differentiādifferentiam Bart. communiter receptus in l. 2. in princ. ff. si cert. peta. Bald. item in l. 2. C. commod. & Constantinus Hamenopulus libr. vltim. Epitomes iuris ciuilis. titu. 2. super l. contractus. ff. de regul. iur. Hæc igitur discriminis ratio tendit ad hoc, vt in dubio quid precarium, quid commodatum sit cognoscamus, at vbi ex verbis & mente cōtrahentiumcontrahentium appareat quid agere velint, tũctunc ea, quæ contra substantiam illius actus apposita fuerint, actu ipso manente valido reijciũturreijciuntur, nec ex his mutatur ipse contractus, nisi eāeam mutationem commodè patiantur verba cōtractuscontractus, & ipsorum contrahentium mens, quod deducitur ex Bartol. in l. vbi ita donatur. ff. de donatio. causa mort. cuius ipse latius memini in rubric. de testamen. secunda parte. numero 11. atque eadem ratione erit aptanda interpretatio iuriscōsultoiurisconsulto in d. l. cum precario. par. 1. cuius mentionẽmentionem fecimus in principio huius capitis.

Adeò quidem commodatum ad certum & destinatum vsum fit, vt si quis re commodata vtatur ad aliud, quàm quod sibi commodata fuerit, vel

8

*certi, ac præscripti vsus limites excesserit, furtum commisisse dicatur. l. qui iumenta. ff. de furtis. §. furtum autem. Insti. de obligatio. quæ ex delict. nascuntur. Sicuti & qui vtitur re deposita contra voluntatem deponentis, furtum committit. l. qui furtum. ff. de condict. furt. l. 3. C. deposit. idem in eo, qui vtitur pignore absq;absque domini voluntate. l. si pignore. ff. de furt. imò & damnatus hac ratione, & ex hac causa, efficitur infamis. l. qui depositum. C. deposi. Panormitan. per textum ibi in c. 1. de deposit. scribit etenim Valerius maximus libro 8. capi. 2. quendāquendam furti damnatum fuisse, quod equo, cuius vsus vsque Aritiam commodatus fuerat, vlteriore eius cliuo vectus esset. idem iurisconsultus respondit in l. si vt certo. §. sed interdum. versi cu. quin imò. ff. commodati. Quin imò & qui aliter re commodata vtitur, nōnon solùm commodati, verùm furti quoque tenetur. his accedit Regial. 20. ti. 13. par. 5. quæ vt creditor pignore vti possit, exigit, ꝙquod ex eo vsu res deterior minimè efficiatur, & consensum debitoris tradit & Catelli. Cotta, dictione, Furtum. idẽidem probatur in l. prima. §. si rem. in secundo. ff. deposit. & l. tertia. C. eodem titu. quas decisiones latè expendit Carol. Molinæ. de contract. quæstio. 83. Hæc verò iudicia, quibus quis damnatus fuerit furti, eo, quòd commodatum iumentum aliorsum duxerit, quàm quo vtendum acceperat, vel rem depositam, aut commodatam vendiderit, eáue vsus fuerit ad aliud, quàm acceperit, veluti seuera & nimis grauia retulit Valerius Maximus in dicto ca. 2. & post eum Aulus Gellius libro 7. noctium Atticar. cap. 15. Quam ob rem Ioannes Faber in l. 1. C. de pignor. actio. censet, hac in controuersia actionem furti minimè locum obtinere, si commodatarius, aut creditor, aut depositarius vtatur re commodata, pignore, vel deposito eo vsu, cui propriè res ipsa destinatur, & ad quem dominus ipse his rebus vti solebat. Hoc potissimùm deducitur à præsumpta volũtatevoluntate domini. Nam vt Fabri sententiam explicemus: ego arbitror, quod si creditor vtatur re pignori data, eo quidem vsu, |

p. 432

quo vti solebat dominus ipse, nec res ipsa effecta fuerit deterior ex eo vsu, minimè teneri ea ratione creditorem, nec furti, nec alia actione. At si ex hoc vsu facta sit res deterior, sitq́ue vsus ipsi rei conueniens, nem pe cùm ipsa ad illũillum ex propria natura destinata fuerit, vel communi, ac frequentiori ipsius domini consuetudine, tunc creditor, aut depositarius tenebitur ad illud detrimentum, actione quidem ex contractu, non ex delicto: præsumitur etenim ex his causis attẽtaattenta Fabri opinione, dominum permissurum, & id non fuisse factum eo inuito, quod sensit glo. in dicto §. sed interdum. sensit dict. Regia l. 20. in principio. verum si ex vsu ipsius rei, & attentis alijs circũstantijscircunstanijs colligamus, creditorem, commodatarium, aut depositarium vsum fuisse re deposita, commodata, vel pignore inuito domino, scilicet, eo non permissuro, locus erit actioni furti, iuxta eas iurisconsultorũiurisconsultorum decisiones, quas paulò antè adduximus. Et tamen adhuc in hac specie censeo, iudicem omnino debere iudicium, & eius seueritatem, ac rigorem temperare, ita quidem, vt absque læsione, & damno ipsius domini pœnam huius criminis benignitate quadam molliat, mitemq́;mitemque efficiat, cùm etsi furtum hîc commissum esse constet, id tamen non omninò inhonestum est, nec computari debet inter ea furta, quæ legibus & reipublicæ institutis praua & perniciosa censentur, & ideò molli quadāquadam pœna furtũfurtum hoc puniendum est, quod sensit Philipp. Corne. consi. 274. lib. 3. versic. & potissimè. Sic sanè vel ipsa iudicis sententia ex hac causa damnatus erit ab infamia liberandus, aut saltem etsi hoc à iudice omissum fuerit, eius sententia erit in eum modum accipienda, vt minimè iudicetur in famis, qui per eam furti hac ratione condemnatus fuerit. eodem pacto iudicis recti arbitrio relinquẽdumrelinquendum erit, sitne locus in hac specie septupli pœnæ, quæ in his regnis plerunque indicitur furibus. Etenim inspectis circunstantijs personarum, rerum, loci & temporis à septuplo iudex abstinebit, cùm de hoc iudicio tractauerit.

Covarrubias ...: Opera Omnia

ARGVMENT. CAP. XV.

SVMMARIVM.