Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

CAPVT XIIII.

REGVLA iuris est, ea profectò æquissima, qua definitum extat, neminem inuitum cogendum fore propriam rem vendere. l. inuitum. C. de contrahenda emptio. l. nec emere. C. de iure deliberan. l. inuitos. C. locat. l. nec ab initio. C. de nupt. l. dudum. C. de contrahenda emptio. Regia l. 3. tit. 5. part. 5. excipiuntur tamẽtamen casus quidam, quibus cogitur quis vendere iusto precio, quos tradidere gl. & Docto. in d. l. inuitum. glos. & ibi Alber. & Iason in dict. l. nec emere. gloss. in dict. Regia l. 3. Romanus in l. 2. num. 7. ff. soluto matrim. Matthæ. Afflict. in proœmio constitut. Neapolit. q. 3. Bald. |

p. 417

& Angel. in l. si pendentes. §. si quid cloacarij. ff. de vsufruct. Felin. in cap. 1. vltim. notab. de Iudęis. Burgensis in cap. 1. col. 5. de emptione & vendit. Roman. singul. 777. Anton. Rube. consilio 91. Ioannes Igneus in dicta l. dudum. numero 78. Arnold. Ferronus in consuetu. Burdegalen. tit. 8. §. 10. col. 3. Hippolyt. in l. 1. §. quidam deponere. ff. de quæstionib. explicat Andræas Tiraquell. libro 1. de retract. in Præfatione, nume. 15. & in §. 3. gl. 3. nu. 1. post gl. optimam in l. Iulianus. §. idem Celsus. ff. de actionibus empt. è quibus aliquot compendio quodam attingāattingam ad huius quęstionis cognitionem, illud equidem præfatus, quod vbi quis etiam ratione vtilitatis publicæ cogendus est vendere propriam rem, ea venditio fieri debet iusto precio, quemadmodum ipse probaui lib. 2. huius operis, cap. 3. nume. 5.

Primus sanè casus, quo quis rem propriam vendere cogendus erit, tunc constituitur, cùm is rem

1

*ipsam venalem exposuerit publicè, & ea pertineat ad victum & vestitum hominum: etenim æquum est tunc, ac Reipublicæ conueniens, etiam cessante eius rei inopia, quod publicus venditor cogatur iusto precio vendere res, quas venditioni exposuit text. secundum Abb. & Burgens. columna 5. in dict. cap. 1. de empt. text. item vbi Bartol. Bald. & Doct. in l. 1. C. de episc. audien. gloss. in l. non enim. ff. rer. amota. Hippol. in dicto §. quidam deponere. nume. 6. Dyn. & Bartol. in dicta l. non enim. & licet Ias. in dicta l. nec emere. contrarium notauerit, tamen in his, quæ pertinent ad victum, procedit prior sententia secundum Alberi. in dict. l. non enim. post alios huius opinionis authores, quorum opinio communis est, & probatur multis, quæ passim ad exemplum huius conclusionis adnotantur, præsertim text. in l. prouidendum. C. de postulando. gloss. l. 1. §. ait Prætor. verb. habebunt. ff. eod. Quibus expressim traditur, aduocatos, qui aduocationis officium publicè susceperint, cogendos esse per iudicem præstare auxilium & operas, ac patrocinium litigantibus, modò eis congrua salaria & stipendia ministrentur: notant idem Fulgos. Bald. Salycet. & Paulus Castrens. in l. inuitus. C. de procurat. l. nec quidquam. §. aduocatos. ff. de offic. procons. cap. 1. de offic. iudic. Quòd si aduocatus iudici præcipienti hac in re parêre noluerit, poterit iudex ad certum tempus aduocationis officium ei interdicere. text. in dicta l. prouidendum. quem commendat Roman. singul. 259. optimus ad idem text. in l. 1. §. cura carnis. ff. de offic. præfect. vrb. & in l. moris. §. sunt autem. ff. de pœnis. Regia. l. 4. & 5. tit. 9. lib. 2. de ordin. quo fit, vt falsa sit interpretatio, gloss. in d. cap. 1. vbi scribit, olim potuisse cogi aduocatos litigantibus patrocinium exhibere, quia aduocatis salaria publicis expensis præstabantur, at hac ætate id fieri iustè non posse, cùm à Republica publicum stipendium aduocati non habeant. Etenim hæc opinio commentitia est, siquidem olim aduocatis non fuêre constituta ex publico salaria, sed officio iudicis iusta merces laboris à litigantibus exigebatur. l. properandũproperandum. §. proculdubio. C. de iudi. vel pacto inito inter aduocatum & clientulum iuxta formāformam text. in l. 1. §. in honorarijs. ff. de varijs & extra. cognit. & ea. quæ traduntur in huius regni Pragmaticis sanctionibus, folio 29. Bartol. & Ias. in l. sumptus. ff. de pact. & in l. si qui. C. de postul. cogitur tandem aduocatus præstare operas & patrocinium ad iustitiam in Republica assequendam, quia munus aduocationis publicæ accepit, atq;atque ita praxis apud Regia Tribunalia, hanc sententiam frequentissimè admittit & probat. Sic & caupo, ac stabularius, qui semel id officium suscepit, cogitur hospites recipere. Bartol. in l. 1. ff. furti aduers. naut. & in l. 1. §. 1. ff. naut. caupo. & stabul. & in dicto §. cura carnis. quem Deci. sequitur alia ad id similia adducens in l. inuitus. ff. de regu. iur. addit tamen i

2

*dem esse in meretrice, quæ si publico lupanari se exhibuerit, & prostituerit, cogenda erit quẽcunquequemcunque ob iustam mercedem admittere. Cuius opinioni adstipulatur text. in l. item apud Labeonem. §. si quis virgines. ff. de iniur. vbi probatur, meretrici non dari actionem iniuriarum aduersus eum, qui eam causa libidinis interpellauerit. Secundò adducitur textus in l. verum. in 2. & in l. qui iniuriæ. ff. de furt. quibus responsis constat, nōnon teneri actione furti eum, qui ostium domus meretricis causa libidinis fregerit, etiamsi ex ea fractione furtum ab alijs fuerit commissum. Tertiò Decio suffragatur gloss. in l. vnica. C. de rapt. virgi. & in §. item lex Iulian. Institut. de public. Iudic. quæ in specie adnotauit, raptum, & vim illatam meretrici non puniri pœnis à iure aduersus raptores statutis, quod post alios tradit Hippolyt. in dicta l. vnica. numero 19. & in singulari 150. Ego sanè hanc opinionem Decij erroneam esse, & minimè probabilem censeo. Nam licet mere. trix publicè meretricium fuerit professa, cogi non poterit, corpus proprium ad coitum inuita alicui exhibere: tametsi alijs id commune fecerit. Deinde meretrix non tenetur quenquam ad coitum admittere, quod probatissimum est, cùm non teneatur mortale crimen cum quolibet committere, ergò consequens est, non posse eam inuitam compelli ad coitum, carnaléue commercium cum quolibet habendum. Quod adeò certum esse mihi constat, vt eins latiorem probationem minimè necessariam fore existimem. Quin & hanc posteriorem sententiam satis apertè tenuerunt Zasius in summa. ff. veteris rubric. si seruit. vendicet. Andræas Isernia & Matthæ. de Afflict. in constitut. Neapolitan. rubric. 20. de violentia meretricibus illata, existimantes hi |

p. 418

duo, Iurisconsultos à naturali ratione defecisse, cùm contrarium responderint, etenim Isernia, & Afflict. certissimum habuere, quod Iurisconsulti impunitam fecerint violentiam causa libidinis meretricibus publicis illatam. Id verò alienũalienum esse à Iurisconsultis, ostendam manifestè, si respondero eorum authoritatibus, quos primo adduximus. Siquidem licet meretrix causa libidinis interpellata & impetita, actione iniuriarum agere nequeat, ob vilem meretricis æstimationem, non ex hoc sequitur, impunè ei iniuriam fieri: nam qui vim ei fecerit, iniuriámue intulerit extra ordinem puniendus erit, atque ita accipiendum est responsum Iurisconsulti in dicto §. si quis virgines. præsertim quia IuriscōsultusIurisconsultus tractat de interpellatione meretrici facta libidinis causa, quæ interpellatio honestis fœminis iniuriam irrogaret, non sic meretricibus. Eodem pacto intelligendum erit, quod responsum est in dicta l. verum. Etenim qui libidinis causa meretricis ostiũostium fregerit, & ex ea fractione furtum ab alijs commissum fuerit, furti non tenebitur, quia voluntas & animus delicta distinguunt, damnum tamen alia actione cogendus erit meretrici restituere. Bart. in dicta l. verum. Ange. in l. nunquam plura. vltim. colum. ff. de priuat. delict. Deci. in cap. nam concupiscentiam. de constitut. Vnde obiter conuincitur error Hippolyt. qui in dicta l. vnica. numer. 34. leui profectò ratione censet, posse res meretricis ab ea impunè, absq;absque furti vitio & culpa iustè auferri.

Sic quamuis violentia meretrici illata, vel meretricis raptus nōnon puniatur pœna constitutionis vnicæ. C. de rapt. virgin. eò quòd ipsa corpus vulgauerit: tamen extraordinaria pœna omninò puniendus erit, qui etiāetiam libidinis causa vim meretrici intulerit, eamq́;eamque inuitam cognouerit, quod tenent Bald. in l. vlti. ff. de rerum diuisi. & Matthesil. notab. 102. Quam ob rem Neapolitana constitutio pœna mortis puniendos esse statuit eos, qui vim meretricibus fecerint. Ea verò grauis est pœna, tametsi æquissimum sit, ab hac, & similibus iniurijs homines arceri.

Secundus casus, quo quis vendere propriam rem cogitur, à publica necessitate & inopia pendet. Cùm etsi quis merces venales non exposuerit, nec eas publicæ venditioni obtulerit: nihilo

3

*minus ad earum venditionem cogendus est, vbi Respublica annonæ inopia premitur, & quidem iusto precio à principe vel magistratibus definito, ne quis liberè res necessarias hominum alimentis quo cunque precio, grauissimo quidem ob rei penuriam vendat. Hoc colligitur ex l. 1. C. de episc. aud. vbi Bartol. & Doctor. communiter Panormit. & alij in capit. 1. de emption. & vendit. optimus text. in l. 2. ff. de nundinis & in simili text. in l. 1. C. vt nemi. liceat in empt. speci. lib. 10. Bartol. in l. annonam. ff. de ex traordinari, crimini. Lucas de Penna eleganter in l. 1. C. de quibus muneri, nemi. liceat se excus. verb. tempus. Ias. in l. 1. 2. col. ff. de legi. Matthæ. de Afflict. 3. quæst. in proœmio const. Neapolit. Bald. & Angel. in dicto §. Si quid Cloacarij. per text. ibi Felin. in capit. 1. de Iudæis, glos. in dicta l. 3. titu. 5. part. 5. Oportet autem hanc rem cautè à magistratibus perpendi, vt tandem hac coactione & precij definitione tunc vtantur, cùm Respublica penuriam, & inopiam rerum ad hominum victum & alimenta pertinentiũpertinentium patiatur: itidem præcauentes, ne maior inopia sequatur, mercibus ab his, qui eas habent, absconditis. Quòd si quis post definitionem precij à Republica, & eius magistratibus iustè, & ex causa constitutam, merces maiori precio vẽdideritvendiderit, tenebitur planè in conscientiæ iudicio, id quod vltra precium definitum acceperit, emptori restituere, & in foro exteriori per iudicẽiudicem venditoris cogendus erit id restituere: imò & puniendus est pœna quadam iudicantis arbitrio, veluti legis transgressor & contemptor, minimè hac in specie considerata responsione Cæsarum in l. 2. C. de rescindend. vendit. quæ hîc locum non habet. Hûc pertinet insignis cōstitutioconstitutio in l. 2. C. de patrib. qui filios distrax. qua

4

*permittitur parentibus, ob inopiam & egestatem filios vendere. Idem Regia l. 7. & 8. titul. 17. part. 4. nec id omninò alienum est à paterna pietate: siquidem Nehemiæ capit. 5. Populus fame oppressus, inquit, filij nostri, & filiæ nostræ multæ sunt nimis, accipiamus pro precio eorum frumentũfrumentum, & comedamus & viuamus, Eademq́;Eademque Cæsarum lex multis comprobari potest, quæ eleganter simul & docte tradit Andrę. Tiraquell. libro 1. de retract. §. 26. numero 14. è quibus & alijs, quæ circa interpretationem dictę l. 2. varijs in locis traduntur, aliquot eligere constitui, quò perfectius eadem constitutio intelligatur.

Primùm etenim controuersum est, quid sibi velit dictio, sanguinolentos, in eadem lege expressa: nam Accursius dictionem istam ad patrem referendam esse censet, vt pater sanguinolentus sit, qui filios sine iusta causa vendiderit, sanguine, inquam, & capitaliter puniendus. Idem Alberic. in dictionario. Alij dictionem eandem ad filios referunt, è quibus Alber. in dicta l. 2. filios sanguinolentos interpretatur, id est, à patre venundatos, quia eorum sanguine alantur parentes, vel quia cor parentum sanguinolentum fiat per famem, vel quia pater vendendo filium eum occidat seruili quidem conditione, quæ morti similis est. Azo autem & Petrus Perticensis in rub. C. de infantib. exposit. filios sanguinolentos esse censent eos, qui à parentibus exponuntur, quia parentes sint sanguine, & capitaliter puniendi. At Cynus & Salyce. in dicta l. 2. quasi Accursij interpretatio minimè conueniens sit, eò quòd lex ipsa tractet de parentib. qui iustè, & lege permittente vendũtvendunt filios, pa|

p. 419

trem sanguinolentum inibi ob id dictum fuisse existimant, quod sanguis contradicat necessitati famis, quæ venditioni causam dat. CæterũCæterum Alciat. lib. 2. de verb. signific. colum. 48. & Tiraquell. dicto num. 14. has interpretationes cōmentitiascommentitias esse opinati, arbitrantur in dicta l. 2. filios dici sanguinolentos, id est, infantes recens natos, & adhuc sanguineo menstruo madentes, idq́;idque probant ex rubrica, cui Codicis libro 8. titulus est. De infantibus expositis liberis & seruis, & de his, qui sanguinolentos nutriendos acceperint. Huic conuenit in Codice Theodosiano lib. 5. tit. 7. l. 1. quæ hos sanguinolentos appellat recens natos, de expositis agẽsagens. Sic & eodẽeodem lib. 5. tit. 8. titulus est. De his, qui sanguinolentos emptos, vel nutriendos acceperint, qui duo tituli, vt dixi, in Iustiniani Codice vnica rubrica continentur, tandem in Theodosiano Codice dicti tit. 8. est l. 1. quæ ita inquit. Si quis à sanguine quempiam eiusmodi comparauerit, & c. Eius item interpres inquit. Si qui infantem à sanguine emerit. ex quibus manifestum fit, inibi dici sanguinolentos infantes recens natos. interpres autem Codicis Theodosiani, quia id à pluris ignoratur, fuit Anianus authore Tiraquello in l. Si vnquam. C. de reuo. dona. verb. libertis. nume. 32. quod & mihi compertum est ex interpretationib. ipsius Codicis, quę separatim absq;absque ipsis Theodosij cōstitutionibconstitutionib. fuêre apud Germanos typis excusæ per Theodoricum Alustensem, anno M. D. 17. quarum initio, & limini adscripta est authoritas Decretalis Alarici Regis Gothorum, cuius præcepto Anianus ipse vir spectabilis, è legibus Codicis Theodosiani, librũlibrum illum interpretationũinterpretationum segregatim ædidit, quem quidem librũlibrum, non ipsum integrũintegrum Theodosij CodicẽCodicem opinor habuisse GratianũGratianum, qui dum ex Theodosiano Codice, aureo DecretorũDecretorum libro, legem aliquāaliquam interserere profitetur, non ipsam Theodosij legem, sed Aniani interpretationem refert & scribit, quod ex varijs Decretorum locis constat, præsertim in capit. iudex criminosum. 2. quæst. 1. quo in loco omissa eleganti Constantini Cæsaris constitutione Gratianus summam Aniani retulit. Sic & in cap. quoties post auditam causam. 2. quęst. 6. ex eodem libro Codicis Theodosiani, tit. penul. Sententiarum Pauli Iurisconsulti, simul interpretationem Aniani, veluti Pauli sententiāsententiam, & eius verba interserit idem Gratianus, apud quẽquem dum legitur sequendæ audientię, legendũlegendum est, secundæ audientiæ: item dum legitur, possessionis, scribendum erit, Pensiones. Idem actum est in eadem quęst 6. cap. propter. cũcum quatuor proximis capitib. quæ transcripta fuêre à Codice Theodosiano, lib. 5. titu. 35. & seq. Sententiarum Pauli. Quòd si Gratianus integrum Theodosij Codicem habuit, non video, qua ratione vir diligentissimus, Aniani glossemata ipsis Cæsarum legibus prętulerit. Forsan ea culpa non Gratiano, sed Iuoni Carnotensi adscribenda est, qui ante Gratianum easdem Aniani interpretatiōesinterpretationes Decretis admiscuit. Ad sanguinolentos rediens, non improbo Alciati & Tiraquelli sententiam, sed nec omninò damno eāeam lectionem, qua in d. l. 2. pater coactus fame filios vendens sanguinolentus significatur. Nam licet hæc venditio ratione quadam speciali licita sit: generalibus tamen naturæ legibus sanguinolentam parentum impietatem ostendit. Nec inficior, ita licêre parentibus filios adultos iam, non tantùm recens natos, vt sanguinolentos infantes vendere, eadem siquidem omninò ratio est in his omnib. nẽpenempe dira ipsa fames.

Secundò eadem l. 2. nōnon tantùm in venditione, sed & in pígnoris datione admittenda est: poterit etenim pater fame oppressus filios pignori ex ea causa dare, etiam inuitos. gloss. communiter recepta in dicta l. 2. Regia l. 7. & 8. tit. 17. part. 4. item. l. 3. & l. 7. tit. 13. par. 5. Bald. in l. in suis. ff. de liber. & posthum.

Tertiò etiamsi liceat patri filium pignori dare, & vendere ob famis necessitatem: non tamen id patri licebit ob aliam vtcunq;vtcunque similem causam, quod Accursius censetin d. l. 2. Dyn. in reg. in argumentum. de reg. iur. in 6. Alciat. post alios in dict. libr. 2. de verbo. signific. columna 48. ex hoc asseuerans, non licêre patri etiam principi filium inuitum obsidem hosti dare, etiam vt se redimat.

Quartò quod in dicta l. 2. statutum est, minimè procedit in filio clerico: hunc etenim pater vendere non potest, si sit in sacris filius hic constitutus, secundum Hostien. Ioan. Andræ. & communem in capit. indecorum. de ætat. & qualit. Hippol. singul. 101. & Gerard. à Petra sancta in singulari vltimo.

Quintò ad eiusdem l. 2. interpretationem est animaduertendum, quod filius à patre venditus, vrgente dira fame, poterit cogere ipsum patrẽpatrem, vt eum redimat & liberet, si pater feliciorem nactus fuerit fortunam. Hoc sanè deducitur à ratione dict. l. 2. & in specie idem adnotârunt Bald. in cap. ex rescripto. de iureiur. Feli. in cap. cùm dilecta. de rescript. versic. octauo fallit. & Hippo. in l. vnic. C. de rapt. virgi. nu. 23. probat tex. in c. quod pro necessitate. 1. q. 1. Dec. in reg. quæ ꝓpterpropter. ff. de regu. iur. Deniq;Denique hæc adduximus, vt cōprobaremuscomprobaremus, ęquissimè quẽquem cogi rẽrem propriam vendere, ob imminentem penuriam annonæ, & merciũmercium, & sic ob necessitatem. Cuius ratione multa in iure permittuntur, & licẽtlicent, quæ Doctor. adnotârunt in capitu. si quis. de furt. vbi text. elegans. Roma. in §. de viro. 54. Fallentia. ff. soluto matrimo. Iason in l. principalibus. ff. si certum petat. Felin. in capit. querelam. de iureiur. Hippoly. in l. 1. §. prætereà. ff. de quęstion. numero 116. & denique plures relati per Tiraquell. dicto §. 26. lib. 1. de retract. gloss. 1. numero 18.

p. 420

Sed his omnibus oportune addidero, hac de

5

*causa cogendos fore diuites, eleemosynāeleemosynam pauperibus erogare etiam coactione iudicis exterioris, & in foro iudiciali in casibus, quibus quis eleemosynam facere tenetur iure diuino & naturali, modò hæc coactio iudicis officio fiat, non iure actionis. gloss. in capit. sicut. verb. Esurientium. 47. distinctio. ita intellecta à iuris vtriusque professoribus, præsertim Panormitan. in capit. cùm causam. de electione, colu. vltim. Anania in dicto cap. si quis propter necessitatem. col. fin. de furt. Felin. in cap. 1. colum. vlti. 1. distinct. Abb. & ibi Antonio Burgensi, qui similes allegat in capit. 1. de emptione. Est nanque similis gl. in cap. domino Sancto. verb. necessitate. 50. distinct. & in cap. exigunt. 1 quęstio. 7. Alberic. idem notat in dictione. Eleemosyna, Speculat. titu. de instrument. edit. §. nunc aliqua. nume. 66. Felin. in capit. 1. de offic. iudic. & in cap. si qui testium. de testib. Carolo Moli. de contract. quæstio. 2. nume. 73. & 74. Etenim quoties quis tenetur eleemosynam erogare, id contingit ex legali debito, authore Thoma 2. 2. quæstion. 118. artic. 4. ad secundum. Igitur compelli poterit diues officio iudicis, & magistratus pauperibus distribuere, quæ ratione iustitiæ ad commune bonum pertinentis, pauperibus elargiri tenebatur, cùm ea retinens, & dare recusans omninò violet iustitiam ipsam, quæ ad cōmunemcommunem vtilitatem ipsum debitorem cōstituitconstituit, quod pulchrè docet Caieta. dicto artic. 4. & Dominic. à Soto deliberationis in causa pauperum, cap. 4. ratione secund. Vnde glos. in dicto capit. 1. de emptione. quæ de admonitione hac in reloquitur, ad coactionem erit trahenda & deducenda, quoties contigerit casus, in quo quis sub mortalis peccati culpa teneatur eleemosynam facere. Hoc sanè duabus tantùm conclusionibus exponemus. Prima conclusio, tenetur quis sub mortali peccato, existenti in extrema necessitate eleemosynam exhibere etiam ex bonis, quę ei necessaria sunt ad statum, quem habet, modò ipse his non indigeat ad naturalem, & propriam necessitatem subleuandam. Hæc probatur in cap. pasce fame morientem. 86. distinct. & prætereà, quia illa extrema proximorum, & priuatorum necessitas præfertur necessitati, quam alter habet pro suo statu & conditione sustinendis: ergò diues existenti in extrema necessitate tenetur elargiri ea, quæ ei necessaria non sunt secundum naturam quamuis pro eius statu eis itidem indigeat. Deinde extrema necessitas pauperis facit bona diuitum communia esse, dicto cap. si quis propter necessitatem. CōsequensConsequens igitur fit, ꝙqui diues teneatur bona illa communia pauperib. distribuere ad commune bonum, quod quidem in hunc finem tendit, vt arbitrio boni & discreti viri maioribus necessitatibus occurratur. Huic opinioni eam probātesprobantes accessere Durand. in 4 sent. dist. 15. q. 6. & ibi diuus Thomas. q. 2. artic. 1. ad quartam quæstionem. & Paludanus quæst. 3. artic. 2. Ioan. Maior ibi, quęst. 7. versic. circa tertiam conclusionem. Cardin. à Turre Cremata in cap. singulis. nume. 6. 86. distinct. Conrad. de contract. quæstione 19. conclusione 3. Syluest. verb. eleemosyna. §. 1. & 1. q. 1. Almayn. in Vesperia, conclusione 1. Corol. 4. idem sentit Thomas 2. 2. q. 118. articul. 4. ad secundum, vbi scribit, ex debito legali teneri quem ad eleemosynam altero ex duobus casibus, vel propter extremam alterius necessitatem, vel sibi superfluunt bona. Repetit ipse Thom. 2. 2. q. 32. articulo 6. dum à regula per eum proposita, quod eleemosyna non sit ex præcepto, quo ad bona necessaria pro cuiusq́;cuiusque statu & dignitate, excipit casum extremæ necessitatis, eandem sententiam veriorem, ac magis receptam esse, opinatur Ioan. à Medina in tracta. de eleemosyna. c. de necessitate dandi eleemosynam. idem sensit Caieta. dicto articu. 6. tametsi contrariam sententiam conentur probare, et veram esse cōtendantcontendant idem Caieta. in summa, verb. eleemosyna. Flor. secunda parte, titu. 1. cap. 24. §. 5. Abb. in capit. si verò. columna penultim. de iureiur. quibus adstipulantur, vt quibusdam visum est, ipsius diui Thomæ scripta in dicta q. 32. articul. 5. & 6. quorum sensum eruditissimè explicat idem Caietan. in opusculo de præcepto eleemosynæ, priorem sententiam omninò sequutus. Vnde ex his inferuntur duo, quorum alterum nullam habet controuersiam. Primum, pręceptam fuisse à Deo eleemosynam erga patientes extremam necessitatem ex bonis, qua vltra naturæ & status necessitatem alicui superfluunt, atque hoc præceptum sub mortalis culpæ reatu institutum esse. Secundum, etsi dubium sit, dedu citur tamẽtamen, eleemosynam pręceptāpręceptam esse sub mortali crimine in casu extremę necessitatis etiam ex bonis, quæ ad statum cuiusque necessaria sunt, modò ea supersint his, quæ ad naturalem necessitatem subleuandāsubleuandam requiruntur. Secunda conclusio, tenetur quis ex pręcepto non solùm extremè in digentibus, sed & alijs pauperibus penuria, & egestate oppressis eleemosynam facere ex his, quæ pro suo statu abundantius habet, alioquin mortalis peccati reus erit. Hoc probatur ex eo, quod iuxta verba Domini, Lucæ cap. 3. iubetur quis absque vlla mentione extremæ necessitatis, si habeat duas tunicas, vnam non habenti dare, & bona sua cum pauperibus communicare, quo se à gehenna ignis liberum asserat. Etenim satis est ad eleemosynę pręceptum alterum ex duob. vel extrema necessitas accipientis, vel abundātiaabundantia bonorum vltra status necessitatem quò ad ipsum dantem. Quamobrem hanc opinionem tenuerunt Thomas in 4. sentent. d. artic. 1. ad quartam quæstionem. & in 2. 2. dicta q. 118. articul. 4. Richard. & Paluda. in 4. distinct. 15. q. 3. Turre |

p. 412

Cremata in dicto ca. in singulis. numero 6. conclusione 5. Syluest. dict. quæsti. 1. Felin. in c. 1. ad finem. 1. distinct. Latius & eleganter Caietan. in dicto tractat. de eleemosyna. vbi magnis rationibus contendit, hanc sententiam vbiq;vbique deduci à verbis diui Thomæ. idem adnotauit Domini. à Soto, in causa pauperum, capit. 8. & licet contrarium visum fuerit Alexandro Halensi 4. parte. quæstione 113. Gersoni parte 2. Alphabeto 32. litera O. Panormitano in dicto capitul. si verò. Gabrieli, & Maiori in 4. sentent. distinct. 15. q. 7. Caietano in tractatu de indulgent. quæstio. 3. qui censent, extra necessitatem extremam nullum esse præceptum obligationis ad mortale crimen de danda eleemosyna, etiamsi quis habeat bona minimè sibi necessaria pro suo statu, & dignitate. Sic & Durand. dicta quæstione 6. Florent. dict. c. 24. §. 4. & Conradus dict. quæstione 19. conclusione 6. non audent nec priori, nec huic posteriori sententiæ accedere, existimantes probabile esse vtrunque, non tamen certum: nihilominus tutior est Diui Thomæ, & sequacium opinio, saltem vbi contigerit grauis, & maxima necessitas, etiam si ea extrema non sit, nec itidem Communis, ita quidem data Communi necessitate, & inopia, quæ maxima non sit, nec extrema, erit locus opinioni Alexandri Halensis, & eorum, qui ipsum sequuntur: at si inopia, & egestas grauis sit ac maxima, paulo quidem minor quàm extrema, tunc admittendum est, quod priorem partem sequuti adnotauêre, sicuti censet Ioannes à Medina in dicto capitulo de necessitate dandi eleemosynam.

Vtcunque res se habeat, quantum ad coactionem exterioris iudicis officio incumbentem, & ab eo peragẽdamperagendam, arbitror ipse tunc ei locum fore, cùm adsit extrema pauperum necessitas & inopia, habeantq́;habeantque diuites bona sibi præter naturæ, status, ac dignitatis necessitatem superflua, ꝙquod omninò erit considerandum.

Huius tandem publicæ pietatis ratione statutum est, quod eodem precio merces & res victui necessariæ peregrinis & hospitibus exteris vendantur, quò publicè in colis vendi solent, idq́ue munus, ac huius solicitudinis cura Episcopis, iudicibusq́ue ecclesiasticis delegatur, & committitur à iure ipso. textus est in capitulo primo, de emptione & venditione. vbi Cardinal. & alij. textus idem in lege prima. C. de Episcop. audient. quo probatur, eandem curam Episcopis incumbere, vt diligenter caueant, ne & ipsis incolis res ad victum necessariæ carius quàm æquum sit, vendantur. Nam & si mihi compertum sit, id munus etiam ad seculares iudices pertinere. lege prima. §. cura carnis. ff. de offici. præfect. vrb. iure tamen ob pietatis causam idem ecclesiasticis iudicibus commissum est, quemadmodum simili, & ferè eadem ratione iudex ecclesiasticus poterit punire laicum, qui merces mistas alia cum specie ignorante emptore vendiderit, authore Panormitano, quem Burgensis ibi sequitur in dicto capitulo 1. de emptione. quod & Romanus scripsit in singu. 526. Imo consuetudo vtcunque sit legitimo tempore inducta, minimè valebit hanc coërtionem, iusq́ue istud seculares ob hanc causam puniendi, à iudice ecclesiastico tollere, quasi ea sit in perniciem Reipublicæ, sicuti frequentissimo omnium consensu adnotatur in dicto capitulo primo, maximè per Hostien. Ioan. Andræ. Cardinal. Abb. & Barbat. quorum opinio Communis est teste Nicolao Boëtio decisi. 69. num. 21. qui testatur, in Regno Franciæ contrarium omninò seruari ex generali cōsuetudineconsuetudine, quæ curam istam iudicibus tantùm secularibus detulit, abrogata Episcoporum, & iudicum ecclesiasticorum in hac parte iurisdictione, quam consuetudinem validam esse tenuit gloss. in capitu. primo: cuius opinio mihi verissima videtur, cùm hæc iurisdictio, quæ Episcopis iure humano competebat, contraria lege humana, atque itidem cōsuetudineconsuetudine tolli possit. Nec vlla ex hoc constat iniquitas, nec Reipublicæ vlla imminet pernicies, nec tandem quicquam irrationabile hinc oritur, modò magistratus seculares solerti cura, & diligentia huic negocio incumbant, ac intendant. Hoc item apud Hispanos obtentum est, legibusq́ue Regijs satis huic malo medetur, vrbiumq́ue Prætores, & Decuriones non oscitanter earum pœnas exequuntur, minimè consentientes hanc curam à iudicibus ecclesiasticis impendi.

Ab eiusdem publicæ inopiæ causa rursus deducitur ratio eius, quod Bartol. quandam sententiam inducentes practici sæpissimè in iudicium deducunt, nempe quod tempore, quo adest an

6

*nonæ caritas, & publica inopia, cogendi sunt ciues frumentum ex agris illius ciuitatis collectũcollectum, ciuibus, & oppidanis vendere potiùs quàm exteris, iusto tamen precio, saltem eo, quod ab exteris in conuentionem deductũdeductum fuerit, si iam emptio præcesserit: etenim secundum eos poterunt ciues hoc frumentum iam exteris venditum, eodem precio accipere inuitis emptoribus, & venditoribus. allegatur ad hoc textus in lege 1. C. de metallarijs. libro vndecimo, quo in loco Bartolus primus omnium, & deinde Angel. Platea, & Lucas de Penna adnotârunt, colonum volentem vendere fructus, quos ex agro conducto sibi perceperit, cogendum esse eos vẽderevendere domino fundi potiꝰpotius quàm alteri, iusto quidem precio, atque ita dominum fundi locatorẽlocatorem ius prælationis habere in emendis fructibus è re locata perceptis, idem quoq;quoque tenent Roma. in l. 2. numero 7. ff. solu. matr. Iason in l. vlt. nu|

p. 422

me. 11. C. de iure emphyteu. Matthęus Afflictus in proœmio constitutionum Neapolit. quæsti. 3. ad finem. Felin. in capi. 1. de Iudæ. Anto. Burg. in cap. 1. de emptione. numer. 18. Andræas Tiraquellus in lib. 1. de retractu. §. 1. gloss. 18. num. 2. quorum opinio Communis est. Cæterùm quo rem istam faciliùs expediam, primum admonendum esse opinor, opinionem Bar. etsi ea receptissima sit, falsam omninò esse, nec iure probari. regulariter etenim nemo cogendus est vni potius quàm alteri vendere. l. dudum. C. de cōtrahendcontrahend. empti. nec Bartol. opinionem probat text. in d. l. 1. C. de metallar. quippe qui in metallis, & in fisco obtineat speciali quodam fauore fisci, & metallorum, vt ea penes principem sint, non penes priuatos, ea igitur ratione metallarij à principe obtinentes ius fodiendi metalla, & ea expurgandi, coguntur metalla iusto precio principi vendere: eam autem constitutionem ad priuatos deducere, vt coloni cogantur domino fundi fructus ex fundo causa conductionis perceptos vendere, durum est, ab omniq́ue ratione prorsus alienum. Nam etsi Emphyteuta ipsius rei meliorationes vendere voluerit, tunc cogendus est domino eas vendere, modo is soluat tantum precium, quantum ab extraneo detur. text. in l. vltim. C. de iure emphy. quod si id speciale est in re emphyteutica, & in meliorationibus eiusdem rei, profectò non idem obtinebit in fructibus ab eadem re perceptis, quos colonus ipse, aut emphyteuta liberè poterunt cui voluerint vendere: quamobrem mihi, nisi aliunde id probatum fuerit, satis compertum est, dominũdominum fundi locati non habere iure dominij prælationem in emptione fructuum ab eodem fundo perceptorum, nec quicquam refert quod colonus partiarius sit, & l. Reg. 55. ti. 5. par. 5. & l. 74. & 75. Tauri permittant socio ius retractus, cùm alter socius partem propriam vendiderit, nam id obtinet in re communi pro indiuiso, secus etenim vbi res est communis diuisis tamen, & signatis partibus, nam eo casu non est locus prælationi nec retractui. legito tamen Capitium decisi. Neapol. 42.

Secundò, etiamsi Bartoli opinio admittenda sit, quod negamus, ita erit intelligenda, vt tantùm precium dominus fundi teneatur pro fructib. dare, quantum ab alio reperitur, quamuis id iustum excedat. textus optimus in dicta l. vltim. C. de iure emphyteut. vbi Salycetus & Ias. versicu. septimo principaliter. Oldrad. consil. 34. probat idem text. in ca. potuit. de locatio. & in l. penultim. & vltim. C. de locat. prædior. ciui. libro 11. Bar. in l. cotem. §. agri. ff. de publica. Ioan. Andr. in speculo, titu. de emptio. §. nunc dicendum. in secund. versi. sed pone statutum. Andr. Tiraque. d. §. 1. glo. 18. numero 4. & in hac specio Matth. de Afflict. dict. quæstio. 3. Nec contrarium ex Bartolo in dict. l. 1. commodè deduci potest, quia dum is præmittit, iusto precio colonũcolonum cogendum esse vendere domino potius quàm alij, planè intelligit, iustum precium ab alijs dari, & ideò non negat, venditionem fieri debere eo precio, quod ab alijs datur, vel recipitur, si id iustum excedat. Etenim quamuis precium iustum semper in his commutationibus obseruandum sit, regulariter tamen humana lex non rescindit contractum, nec eum impedit, in quo precium intra dimidiam iusti precij limites excedat legem iustitiæ commutatiuæ. l. 2. C. de rescin. vend.

Tertiò, mihi probatissimum est, quod vbi Respublica inopia, & penuria annonæ grauatur, possint habentes frumentum omninò cogi id ciuibus potius quàm exteris vendere, ad inopiam & egestatem subleuandam, atque ita præferendos esse ciues, oppidanos, ipsasq́ue vrbes exteris in emptione frumenti collecti exagris ipsarum vrbium. quod probatur primo, quia ex causa publicæ inopiæ cogitur quis rem propriam iusto precio vendere, quemadmodum paulò antè dicebamus. Magistratus autem cuilibet prouinciæ præfectus potius eius prouinciæ quàm alterius curam habere debet, sicuti manifestum est, igitur ciues compelli poterunt frumentum tempore publicæ necessitatis in foro publico exhibere, & vendere ipsius oppidanis potius quàm exteris. Deinde hoc constat charitatis ordine, qua plus tenetur quis, ac priùs subuenire, quibus sanguine aut alia necessitudine cōiungiturconiungitur, teste diuo Paulo ad Galatas, c. 6. dum tempus, inquit, habemus, operemur bonum ad omnes, maximè autem ad domesticos fidei. consequitur ergò, tempore necessitatis habentem frumentũfrumentum teneri quidẽquidem id potius ciuibus, cum quibus ei est cōmuniscommunis patria, subuenire & vendere quàm exteris. Præsertim ꝙquod tenetur quis patriæ oppressæ fame, aliouè malo totis viribus opem ferre, potius quàm alteri ciuitati, cùm patriæ plurimum debeatur. His accedit Canon quintus Turonensis concilij sub Pelagio primo in hæc verba, vt vnaquæque ciuitas pauperes, & egenos incolas alimentis congruentibus pascat secundum vires, vt tam vicini presbyteri, quàm ciues omnes suum pauperem pascant, quò fiet, vt ipsi pauperes per ciuitates alienas non fatigentur. Quibus equidem verbis constat, primum subueniendum esse pauperibus eius ciuitatis, & Reipublicæ, in qua quisque educatus, institutusq́;institutusque fuerit, deinde exteris. Postremò nemo vnquam dubitare poterit, omnibus prouinciæ ciuitatibus inopia & penuria laborantibus, quo ad vniuscuiusque famem subleuandam, æquissimũæquissimum esse, & rationi consentaneum, quod frumẽtumfrumentum ex vnius vrbis |

p. 423

agris collectum primum eidem vrbi distribuatur ad alendos ciues, qui agros illos coluere, & colunt, ipsius ciuitatis onera subeũtsubeunt, eamq́;eamque defendunt, ac tutantur. Ex quibus ꝙquod in praxi hactenus obtinuit, satis iure & ratione defenditur, quanuis id nequaquam probetur in d. l. 1. C. de metallar. cùm ea speciale fisci priuilegium contineat in metallis, nec ad eius rationem sit necessaria publica penuria, nec inopia, multo minus probatur ex Bar. adnotatione, siquidem ea falsa est, quod iam ostendimus, & si vera esset, obtineret in domino fundi erga colonum: at ciuitas domina non est agrorum eo sensu, vt ab ea coloni eos acceperint.

Quartò, præmissa hac sententia, quam diximus in praxi obtinuisse, non est præter mittendum eam tunc obtinere, cùm ciuitas ipsa, apud quam frumentum extat è proprijs agris collectum, statim, vel paulò post venditionem cum exteris conuentam intra breue tempus boni viri arbitrio, iure prælationis frumentum ipsum velit emere, ac de emptione ipsa contestetur. Etenim tunc præferendi sunt ciues exteris dato eodem precio, quod exteri constituerant. At si ciues hoc iure prælationis ex interuallo post venditionem primum vti velint ob annonę inopiam, opinor ciues fore admittendos, & exteris præferendos, modò precium eo tempore iustũiustum communi hominum æstimatione exteris soluendũsoluendum offerant, etiamsi id sit maius, quàm quod exteris pro frumento dederant: apparet etenim tunc eiusdem precij, quod primo datum est, rationem habendam esse, cùm intra breue tempus, aut aliud à lege hac in specie definitum, iure prælationis à primo emptore res empta retrahitur: nam eo casu emptor secundus, qui præfertur primo, eius locum obtinet, & ideò precium ab eo solutum soluere tenetur, ac satis est, quod id soluatur, siquidem non est hæc posterior emptio à priori distincta, sed tantùm loco prioris emptoris alter iure prælationis substituitur. Quod si ex interuallo aliqua speciali causa emptor alteri vendere rem emptam cogatur, quemadmodum in hac specie, quam tractamus, statutum est iure publicæ vtilitatis, tunc soluendum est iustum precium, & Communis æstimatio debetur, non autem id tantùm precium, quo res empta fuerit. Quia hæc emptio posterior à priori distinguitur, quandoquidem ius prælationis vel statim post primam venditionem, aut intra modicum tempus arbitrio boni viri admittendum est, nisi aliud à lege fuerit definitum: & ideò ex interuallo ratione publicæ vtilitatis cogitur exterus emptor ciuibus vendere ad eorum subleuandam inopiam, ne frumentum ex eiusdem ciuitatis territorio, & agris collectum, pereuntibus fame ciuibus in exterorũexterorum alimenta à prouincia extrahatur. Hæc igitur venditio est à priori distincta atq;atque ea ratione fieri debet iusto precio iuxta tẽpustempus, quo ipsa posterior venditio fit, quod colligitur ex Francisco de Ripa. in l. 1. col. vlt. ff. de priuileg. credit. Hactenus de secundo casu, quo quis propriam rem vendere cogitur.

Est tertius casus, quo quis vendere omninò compellitur proprium agrum, domumuè fauore religionis, cùm ea sit necessaria ad constructionem, vel ampliationem alicuius monasterij, nam tunc dominus ipsius domus cogitur eam vendere propter publicam vtilitatem, quæ ex

7

*religionis fauore constat. l. 1. ff. de iustitia & iure. §. huius studij. huic sententiæ adstipulatur primo text. in l. locum. ff. de vsufructu. Sed interdum, in quit Vlpianus, & solus proprietatis dominus locum religiosum facere potest. Finge enim eum testatorem inferre, cùm non posset tam oportunè vbi sepeliretur. Hactenus IuriscōsultusIurisconsultus, apertè insinuans, fauore religionis absq;absque consensu vsufructuarij posse, & cum eius damno locum religiosum fieri, ergò eiusdem religionis fauore soluto iusto precio, poterit domus priuata ab aliquo inuito auferri, vt monasterium ædificetur, aut iam ædificatum amplietur. SecũdòSecundò idem probatur in l. 2 §. si vsumfructum. ff. de relig. & sumptib. funer. vbi idem Vlpianus eandem sententiam repetit, & explicat. Tertiò, ad idem plurimum facit text. in d. l. 2. §. locum. qui huc tendit, quod absque consensu habentis in fundo seruitutem, & eo inuito locus effici poterit religiosus. Quartò idem constat ex l. si quis sepulchrum, in princi. ff. de religiosis & sumptib. funer. Si quis sepulchrum, inquit Iurisconsultus, habeat, viam autem ad sepulchrum non habeat, & à vicino ire prohibeatur, Imperator Antonius cum patre rescripsit, iter ad sepulchrum peti precario, & concedi solere, vt quoties non debetur, impetretur ab eo, qui fundum adiunctum habet. Præses etiam compellere debet iusto precio iter ei præstari, ita tamen, vt iudex etiam de opportunitate loci prospiciat, ne vicinus magnum patiatur detrimentum. Hæc Iurisconsultus. Quintò, eadem opinio fundamentum habet à leg 1. C. de commun. seruo manumiss. qua cautum est, fauore libertatis cogendum esse quemlibet, partẽpartem quam habet in seruo vendere: ex quo textu Bald. ibi ad finem adnotauit, testatore iubente Ecclesiam constitui in loco communi, socium cogendum esse insto precio partem vendere. Sequitur Baldum Felinus in capitulo primo de Iudæ. Iason in l. nec emere. C. de iure delib. Quibus sanè fit, vt frequentissimo omnium consensu receptum sit, dominium agri, vel domus cogendum fore eam vendere iusto precio fauore religionis, vt Ecclesia, vel monasterium in ea domo construantur, aut iam cōstructumconstructum ex ea amplietur, |

p. 424

quam opinionem expressim tenuerunt Bald. & Ange. in lege 1. ff. solut. matrim. Florian. in d. l. si quis sepulchrum. & in dicto §. locum. Felin. in c. omnes. penultim. colum. 1. distinct. Bartho. Cæpol. titu. de seruitu. vrb. prædio. capit. 82. de sepulchro. asseuerans ita se ipsum obtinuisse Veronæ. idem Matthæ. de Afflict. in proœmio cōstitutconstitut. Neapolitan. quæst. 3. numer. 10. dicens, sic pronunciatum fuisse in Prætorio Regis Neapoli in fauorem monasterij diui Hierony mi. idem ante alios probauit, & obtinuit Gulielmus de Cuneo, in l. decernimus. C. de episco. & cler. Sextò eandem sententiam confirmat text. in l. si locus. §. cùm via publica. ff. quemadmod. seruitut. amitt. cùm via, inquit, publica vel flu

8

*minis impetu, vel ruina amissa est, vicinus proximus viam præstare debet. cuius responso freti omnes Doctores passim scribunt, cogẽdumcogendum fore quempiam rem propriam vendere, cùm ea ad publicam vtilitatem necessaria fuerit, optimus textus in le. 2. §. sunt qui putant. ff. ne quid in loco publico. Alber. & Iason in d. l. nec emere. Hipp. in d. §. quidam deponere. Fabianus in tractat. de emptio. 1. parte 3. quæstio. versi. decimonono. Antoni. Rubeus in dict. consil. 92. & ferè omnes, quorum memini prima huius Capitis pagina. idq́ue etiam non soluto precio, nec titulo emptionis, sed iure publicæ vtilitatis in specie viæ publicæ permissum esse, docet Accursius in d. §. cùm via publica, vt tandem res priuatorum ad vtilitatem publicam ab eis inuitis tolli possint absque precij solutione. Hoc tamen falsum esse constat, cùm etsi ob vtilitatem publicam priuati cogi possint proprias res tradere, id fieri debet soluta eis iusta ipsarum rerũrerum æstimatione, quod & nos obiter probauimus huius operis libro secundo, capitu. 3. num. 5. Sed & idem apparet ex textu in l. serui qui monetarios. & gloss. in l. vltim. C. quibus ex caus. serui pro præmio libert. accipiunt. & Bald. in d. l. serui Iasone in l. Barbarius. numero 36. ff. de offici. præto. post alios inibi. Et Decius in capitu. 1. de probatio. numero 46. Iason in l. vltim. C. si contraius vel vtilit. publi. Rochus Curtius in cap. vltim. de consuetudi. folio paruo. 46. columna tertia. vbi inquit, hanc opinionem CommunẽCommunem esse, quæ probatur in leg. venditor. §. si constat. ff. commun. prædio. & l. 2. titul. 1. part. 2. lege 31. titulo 18. parte 3. notat Rodericus Xuares allegat. 10. colum. 2. citatur ad hoc gloss. in d. l. Barbarius. quæ tamen iuxta literam mei Codicis contrarium asserit, tametsi glo. in dicto §. cùm via publica. priorem sententiam, quam ex ea adnotauimus consuetudini non iuri scripto tribuat. opinionem item Communem in hac re tenuerunt Matthæ. de Afflict. in proœmio constitutio. Neapolitan. quæstione quarta. numer. 7. Abb. in capitu. dilecti filij. 2. colum. de arbitris. Archidiacon. in capit. per principalem. 9. quæstione tertia. Felinus in capi. quæ in Ecclesiarum. numer. 28. de constitut. Septimò, eadem opinio, quam hactenus in fauorem Ecclesiarum, & monasteriorum proposuimus, alia itidẽitidem ratione confirmatur. Nam & si licitum sit cuilibet proprium ædificium altius tollere. l. altius. C. de seruitu. l. vltim. §. penultim. ff. de seruitu. l. Proculus. ff. de damno infect. l. cùm eo. l. imperatores. ff. de seruit. vrba. præd. l. nullus. & l. domum. ff. de reg. iur. tamen iure prohibitum est, priuatum ædificiũædificium ita altius attolli, vt ex eo videri possint religiosi aut religiosæ intra proprias domos religiosè habitantes, sicuti placuit Salyceto. post Petrum & Cynum in d. l. altius. quasi fauore religionis priuatus vti non possit iure suo, quod habet ad tollendum altius domũdomum suam, aperiendas fenestras, & lumina, quæ prospectui fuerint opportuna. Hactenus probare conati sumus, domos & agros priuatorum ab eis inuitis auferri posse titulo emptionis iusto precio soluto, vbi id conueniat locis sacris construendis, aut ampliandis. Siquidem non tantùm id permissum censetur ad ampliationem monasterij iam constructi, sed & idem obtinet in fauorem monasterij, aut Ecclesiæ construendæ, quod probatur authoritate Imolæ in capi. Apostolicæ, de donation. secunda columna. qui ex eo tex. notat, non minus, imò magis fauendum esse Ecclesijs ædificandis, & construendis, quàm iam constructis, ex eo, quod per ecclesiarum, & monasteriorum nouam erectionem augetur diuini cultus honor, & cura, atq;atque ita expressim in hac quæstione censet dicendũdicendum esse Bartol. Cæpola in dicto capitulo de sepulchro.

Cæterùm si controuersiam istam maturius, ac diligentius exquiramus, planè compertum erit, non ita præcise opinionem istam admittendam esse, aduersus quam extat iuris regula, quæ seruanda est diligentissimè, interim dum non ostenditur ab ea quidquam exceptum esse. QuāobremQuamobrem videndum erit, an alicubi probatum sit in iure, quod quis cogatur vendere propriam domum, aut agrum ad constructionem Ecclesiæ, vel monasterij, ad eiusuè ampliationem. Etenim hoc non probatur in dicta le. locum. ff. de vsufruct. & in d. l. 2. §. si vsumfructum. ff. de relig. & sump. funerum. cùm inibi priuatus minimè fauore religionis compellatur ius suum, aut rem propriam vendere, imò eam omninò retinet, nec ab eo inuito dominium aufertur: id verò tantùm constitutum est, vt vsusfructuarius, qui à testatore habuit vsumfructum, cogatur consentire, & permittere hæredem proprietarium corpus testatoris in fundũfundum inferre, ac ei inibi sepulchrum constituere, si cōmodècommode alibi sepeliri nōnon poterat testator ipse, cui remunerationis |

p. 425

titulo hoc beneficiũbeneficium vsufructuarius impendete tenetur, ex hoc aũtautem non amittit ius vsusfructꝰvsusfructus, nec id vẽderevendere cogitur, nānam idẽidem apud ipsũipsum manet. Deinde Iurisconsulti responsum obtinet ex eo etiam, quod proprietarius habens dominium directum in re, eam religiosam titulo sepulchri facere potest inuito vsufructuario ad sepeliendum eum, qui vsumfructum legauerit, cùm alibi ita opportune sepulchro locus non est, ita quidem hoc & fauore sepulchrorum, ac religionis, & quia fit in vtilitatem habentis in re dominium directum & eius, qui vsumfructum legato reliquit, permissum fuit. Et ad huc vsufructuarius actionem habet ad recipiendum id, quod propter id sepulchrum minutus sit vsusfructus. textus est in l. vltim. ff. de religio. & sump. funerum.

em Communis sententia minimè probatur in dicta l. 2. §. locum. ff. de relig. nam præter verba, quæ paulò ante ex IuriscōsultoIurisconsulto retulimus, sunt & sequentia expendenda. locum, inquit, qui seruit nemo religiosum facit, nisi consentiat is, cui seruitus debeatur, sed si non minus commodè per alium locum seruiture vti potest, non videtur seruitutis impediendæ causa id fieri, & ideò religiosus fit. Hactenus Vlpianus, à quo deduci non potest, fauore religionis cogendum esse quempiam proprium ius, quod habet: sed id tantùm ex eo responso colligitur, fauore religionis cogendum esse eum, qui in aliqua re ius habet, consentire, vt is locus religiosus fiat, vbi nullum ex hoc præiudicium is patiatur, quippe qui ita cōmodècommode vti potest iure, quod habet, ac si locus religiosus non foret. Vnde Baldus Nouell. in tractatu de dote. 8. parte priuilegi. 27. adnotauit post Bartolum in dict. §. locum. & in l. 2. ff. solu. mat. quod fauore religionis, & piæ causæ cogitur quis facere quod alteri prodest, & sibi non nocet. quod mirum non est, nam & absq;absque religionis fauore fortassis idem erit, quẽadmodumquemadmodum Baldus Nouell. explicat, & Doctor. tradiderunt in d. l. 2. opportuniusq́;opportuniusque alibi tractabitur.

ic nec Iurisconsulti locus in dicta lege, si quis sepulchrum. conuincit, vt Communem teneamus sententiam, etenim ibi tractatur de re priuati omninò necessaria ad vsum sepulchri, nempe de itinere, sine quo nullus esset sepulchri vsus. Ex quo non licet in ferri, nec potest colligi, idem esse quò ad sepulchri constructionem, vel eius ampliorem ædificationem. Nam licet à Iurisconsulto responsum sit, cogendum esse priuatum, viam, aut iter vendere vicino ad sepulchri vsum necessariam, ita quidem, vt nullus posset esse sepulchri vsus absque illo itinere, nequaquam profectò ipse Iurisconsultus idem respondisset, si ab eo quæreretur, an posset habens agrum cogi eum vendere alteri ad sepulchri constructionem, nouamq́;nouamque erectionem, vel adiam constructi ampliationem. Quò fit, vt minimè probetur Communis sententia in d. l. si quis sepulchrum. Quin & ipsa Iurisconsulti responsio eum planè sensum habet, quod præses compellat priuatum iter vendere vicino ad sepulchrum, quia ipsa itineris venditio non est domino fundi ad modum damnosa, nec ei affert maximum detrimentum, cùm adhuc præstito itinere fundus apud ipsum dominum maneat; & ideò iudex admonetur, vt prospiciat, ne vicinus magnum patiatur detrimentum, quasi Vlpianus velit, minimè cogendum fore vicinum ad venditionem etiam iusto precio paciscendāpaciscendam, vbi magnum ex hoc ei inferatur detrimentum quò ad propriam rem. maximum autem infertur damnum procul dubiò, si totam ipsam rem adhuc soluto iusto precio cogatur amittere, igitur, non inconcinnè, nec quidem falso locus hic Iurisconsulti à probatione communis sententiæ exterminabitur.

Rursus quod attinet ad quintam communis opinionis probationem ex lege prima. C. de commun. seruo manumi. facilimè tollitur, si consideremus, id statutum esse fauore libertatis in re communi. habens etenim seruum communem, quem vult manumittere, ac libertate donare, poterit cōpellerecompellere socium, vt iusto precio soluto partem; quam in seruo habet, vendat, quo seruus ipse integram libertatem consequatur, idque iudex prouinciæ prospiciet diligenti cura, & solicitudine. text. in dicta lege prima: cui conuenit Regia lex secunda, titulo 22. parte quarta. Vnde Iason l. seruis. C. de legat. scribit, quod si habens seruum communem leget eidem seruo partem suam, socij itidem cogentur iusto precio recepto seruum ipsum liberare. Nam dominus seruum ipsum eidem seruo legans, libertatem ei legare videtur. text. insignis secundum Angel. Paul. & alios in l. Senatus. §. vltim. ff. de legat. primo. Igitur speciale est in d. l. 1. fauore liber tatis, vbi res est cum altero communis, vt cogatur socius partem vendere, non erit denique idem, vbi res alicuius est propria, nulla eius parte ad alterum pertinente. Sic & quod Bal. in d. l. 1. scripsit, eadem ratione procedit, & similibus iuris decisionibus fulciri poterit, nempe. l. 2. C. de com. rer. alienat. quæ fisco priuilegium dedit, vt is possit rem communem cum priuato vendere inuito socio. tex. opti. in l. 1. & 2. C. de venditio. rer. fiscalium, libro decim. vbi Accursius Barto. in l. vltim. C. si contra ius vel vtilitat. public. Panormitanus in c. penu. de re iudic. numer. 13. Fel. in c. quæ in Ecclesiarum. de constitut. nume. 51. Hippo. in l. prima. §. cùm quidam deponere. ff. de quæstionib. quibus suffragatur tex. sing. in l. fi. C. de debit ciuilib. lib. 11. quo probatur, debitorem ciuitatis, qui partẽpartem |

p. 426

rei pro satis faciendo ære alieno ipsi ciuitati alienauerit, cogendum fore, & aliam partem ipsi ciuitati iusto precio vendere, quod & Barto. inibi adnotauit.

Sexta ratio poterit refelli distinguendo necessitatem publicam ab vtilitate, ita quidem, vt cùm necessitas publica exegerit priuatum agrum, priuatam domum, & ædificium nem pe ad viam publicam, quæ necessaria est, tunc cogatur dominus agri iusto precio eum vendere, sicuti probat tex. in d. §. cùm via publica. At si tractemus de publica vtilitate, quæ tamen necessitatẽnecessitatem morali quadam ratione minimè præmittat, non video quo iure priuandus quis sit re propria, & quidem inuitus. Sic sanè quod in d. 6. fundamẽtofundamento tradidimus, non simplicem Reipublicæ vtilitatem requirit, sed verè exigit publicam vtilitatem, quæ moraliter necessitatem insinuet, & habeat. quod deducitur ex his, qui quæstionem istam tractauere, & ex tex. in l. si quādoquando. in 1. & l. ædificia. & l. turres. C. de oper. pub. quanuis Roma. in sing. 710. nimis extendat decisionem d. l. ædificia. ad maiorem pulchritudinem ciuitatis. qua in re iudicis arbitrium plurimum efficiet, varijs circunstantijs temporis, loci, & rei ad amussim consideratis.

Vltima prioris sententiæ argumentatio ex eo corruit, quod frequentissimo omnium consensu ita id accipiendum sit, vt quoties quis propè monasteria ædificans, aliquid cōstruxeritconstruxerit, quod sibi minimè prosit, Ecclesię verò, aut monasterio noceat, prohibendus sit id ædificium altius tollere, cùm præsumatur facere ad alterius iniuriam, grauamen, & æmulationem. Et id etiam erga priuatos erit obseruandum, quemadmodũquemadmodum constat ex Cyno. Petro, & Saly. in d. l. altius. Angelo & Paulo in l. cùm eo. ff. de seruit. vrb. prædio. Iasone in l. ex hoc iure. col. 2. ff. de iust. & iur. Barthol. Cæpo. de serui. vrb. præd. c. 39. de solo & area. Dec. in l. nullus. & in l. domum. ff. de regu. iur. Hipp. in sing. 154. quibus adde l. pen. tit. vlt. par. 3. opt. tex. in l. opus nouum. vbi glo. Alberic. & Bar. ff. de ope. pub. gl. in l. Quicunque castellorum. C. de fundis limitrophis. libr. 11. tametsi inibi & in d. l. opus. tractetur de ædificijs, quæ fiunt in graue damnum, ac periculum Respublicæ. Imò & Alber. in d. l. altius. non admittit fauore religionis Cyni opin. quæ tamen admittenda est iuxta sensum, quem modò explicuimus. Et fortassis propter publicam vtilitatem, quæ à religiosis domibus procedit, erit locus Cyni sententiæ, quoties ex nouo ædificio grauissimũgrauissimum imminet domui religiosæ præiudiciũpræiudicium, tametsi non fiat ad æmulationem.

His tandem explicitis ad huius quæstionis resolutionem primum opinor, posse principem compellere priuatum, domũdomum propriam vendere ad constructionem Ecclesię, aut monasterij, vel ad iam constructi ampliationem, esseq́ue iustam causam, vt princeps iuri priuatorum deroget, quod ea domus vtilis sit ad ecclesiam construendam, vel ampliandam in Religionis, & Reipublicæ vtilitatem. Hoc probat text. in l. item si verberatum. §. vlti. ff. de rei vendicat. & in d. §. si constat. alioqui absq;absque iusta causa non posset princeps, etiam dato iusto precio ab inuitis auferre propriarum rerum dominia, quod alibi tractauimus.

Secundò, mihi videtur, non tantùm principem, sed & quemcunque iudicem inferiorem posse compellere priuatum dominum agri, vel domus, eam vendere iusto precio, quoties ea fuerit necessaria ad constructionem Ecclesiæ parœcialis, aut Ecclesiæ Episcopalis. Nam cùm istæ Ecclesiæ moraliter præcisè sint necessariæ ad sacramentorum administrationem, item & ad cultum diuinum, qui ordinariè celebratur ad religionis Christianæ eruditionem, & instructionem, idem omninò erit, vbi domus priuata necessaria est ad ampliationem harum Ecclesiarum, modò ea ampliatio sit, vt dixi, necessaria morali quadam necessitate. optimus textus in argumentum huius conclusionis in capitu. ad audientiam. in 1. de Ecclesia. ædificand. atq;atque hoc ipsum probatur ex dict. §. cùm via publica. & ex alijs iuris Cæsarei locis, quæ in probationem prioris sententiæ prima, & sexta rationibus adducebam.

Tertiò, si priuata domus, priuatusuè ager iusto precio oblato petatur ad constructionem Ecclesię, quæ etsi valde vtilis sit, non est tamen præcisè moraliter necessaria, aut ad ampliationem Ecclesiæ iam olim constructæ, quæ quidem ampliatio, & si vtilis valde sit ad plurium monachorum habitationem, atque vt plures ad officia diuina è plebe admittāturadmittantur, poterit nihilominus ecclesia absque ea ampliatione Reipublicæ Christianæ, & cultui religionis seruire, opinor in his casib. non posse authoritate iudicis inferioris absq;absque decreto principis priuatum dominio rei propriæ inuitum priuari, etiamsi preciũprecium iustum ipsius rei offeratur, ꝙquod apparet ex d. l. inuitum. C. de contrah. empt. & ex his, quæ modò diximus, dum rationibus prioris sententiæ respondimus.

Vltimò, hac in controuersia non diffiteor, æquissimè iudicem facturum, qui vsus frequentissima Doctorum sententia, coëgerit quempiam ad venditionem propriæ rei, agri, domus, aut fundi, quoties is fuerit vtilis ad ecclesiæ constructionem, vel ampliationem, si attentis circumstantijs, quæ discreti iudicis arbitrio sunt examinandæ, nullum, aut sanè paruum detrimentum ex hac venditione priuato inferatur. Etenim in hac specie non negauerim, iustissimè in praxi admitu posse priorem opinionem, quæ |

p. 427

communis est. atque vt ita respondeam moueor his, quæ in disputatione & examine huius quęstionis, tradidimus, præsertim in responsione ad vltimam rationem. & l. 2. §. locum. ff. de relig. & sumpt. funerum. tametsi solum de vtilitate, non de præcisa necessitate in ea venditione agatur.

Covarrubias ...: Opera Omnia

ARGVMENT. CAP. XIIII.

SVMMARIA.