Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

CAPVT XX.

QVamuis ex sola naturalis rationis cognitione, absq;absque vllo diuini, vel humani iuris præscripto, ieiunium qua ex parte abstinentiam moralem pertinet, fuerit olim, & nunc ethnicis philosophis planè cognitum, vt quilibet iuxta rectam prudentiæ rationem ad tuendātuendam bonam valetudinem, ad sensum, & intellectũintellectum illustrandum, saltem ne nimia ciborum ingluuie temerè quis in morbum corporis, vel animi incidat, teneatur temperantia, & mediocritate prudenter vti: præstantius tamen multò christianis, & his, qui veram Dei cognitionem habent, ieiunium est legibus institutum, multis titulis, & nominibus maximè cōmendandumcommendandum, etiam si hæretici, qui nunquam ecclesiam infestare cessant, & hoc sanctissimum opus euertere fuerint conati: quorum impijs conatibus viri sanctitate, & doctrina insignes restiterunt olim, & aduersus impudentissimam, sceleratissimamq́;sceleratissimamque Lutheranorum pestem nunc resistere Deo duce satagũtsatagunt, omniq́;omnique studio moliuntur. Horum scripta tot locis ex sacra scriptura selectis, tot sanctorum patrum testimonijs adductis, vberem adeò huiusce rei tractatum continent, vt hoc in loco ad illorum lectionem Christianæ Theologiæ studiosum ablegantes pauca quædam obseruare constituerimus in eorum vtilitatem, qui iuri pontificio, & Cæsareo tantùm operāoperam dederint.

Prima conclusio. Ieiunium † quo Christia

1

*ni vtimur, quoq́;quoque vsi fuêre sancti patres, maximè differt à communi virtutis temperantiæ exercitio, moraliq́;moralique abstinentia: tametsi verè sit actus abstinentiæ virtutis. Hanc conclusionem ex multis deducimus, primum quod moralis abstinentia hoc ipsum continet, quòd propter aliquam rectam rationem ad valetudinem animi, vel corporis, ad morbum aliquẽaliquem vitandum, ad aliqua opera corporalia expeditiùs agenda, minus cibi sumamus, quàm nobis fas esset secundum communem statum, seclusa speciali ratione, qua prudenter considerata, morali abstinentia vtimur. Sicut & moralis temperantia dictat, non esse excedendum ab eo, quod recta ratio, & naturalis præscribit debitis circumstantijs pensatis, vt bonam corporis valetudinem, & animi sensum tueamur: quemadmodum S. Thomas docêre conatur. ij. ij. quæst. 146. art. 1. ad 2. & q. 147. artic. 1. ad 2. Generaliter etenim temperantia, auctore Cicerone libr. 2. veteris Rhetorices, est rationis in libidinem, atq;atque alios non rectos impetus animi firma, & moderata dominatio. Vel secundum Macrobium libr. 1. de somnio Scipionis. c. 8. Est nihil appetere pœnitẽdumpœnitendum, in nullo moderationis legem excedere, |

p. 105

sub iugum rationis cupiditatem domare, quæ & Aristoteles tradit ij. & 4. Ethic. ac docet S. Tho. ij. ij. q. 141. quò fit, vt satis constet, quæ sit moralis temperantia, quæ item moralis abstinentia, quibus etiam veteres, ethniciq́;ethnicique philosophi vsi fuêre ad corporis, & animi integritatem, valetudinemq́;valetudinemque tuendam, ac conseruandam, vel ad opera corporalia expeditiùs agenda, aut præter communem vsum ad morbum aliquem vitandum: & quandoq;quandoque in hoc intenti, vt abstinentia ciborum animi intellectum promptiorem haberent, ad ea faciliùs agenda, & percipienda, quæ vel moralem, vel naturalem philosophiam, mathematicasq́;mathematicasque disciplinas attinebant.

Secundò, communis vsus temperantiæ virtutis in hoc tendit quantũquantum ad cibum, & potũpotum, vt tantùm ex eis sumat, quantũquantum sibi sit necessarium, aut competat iuxta illam mediocritatẽmediocritatem, quæ prudẽterprudenter in virtutibus seruanda est: nōnon in puncto, sed in latitudine quadam secundũsecundum cōmunemcommunem statũstatum, ita quòd nullus sit excessus.

Tertiò, quia sicut laus fortitudinis consistit in quodam excessu, & ab eo omnes eius partes nomen accipiunt: ita & temperantiæ laus in quodam defectu versatur: atq;atque ideo abstinentia temperantiæ pars à defectu nomen habet, & nihilominus medium tenet in illa latitudine, quæ à recta ratione ducitur.

Quartò, sicut moralis quædam recta ratio patitur, ac dictat, quòd propter aliquāaliquam specialem causam temporalem sumat quis minus cibi, aut potus, quàm cōmunicommuni quadāquadam circũspectionecircumspectione iuxta communem statum sibi cōpeteretcompeteret, quod paulò ante adnotauimus: ita & multò magis recta ratio, prudensq́;prudensque id ipsum dictat ad spiritualia mala vitanda, bona verò cōsequendaconsequenda, seruata semper, & vbiq;vbique illa rectitudine, quæ ita abstinentiam istam intra virtutis limites continet, vt tantum cibi sumatur, quod natura cōseruariconseruari possit, cùm alioqui verè dici non possit abstinentia. Hæc ex eodem diuo Thoma in locis paulò antè citatis, & in 4. sent. dist. 15. q. 3. ad primam & secundam.

Quintum planè ex his deducitur, posse quẽquem intra temperantiæ virtutis limites obseruata philosophica latitudine, certam cibi, & potus quantitatem sumere absque aliquo excessu secundum rectam rationem, & eundem posse minorem cibi, ac potus partem sumere absq;absque eo, quòd vlla læsio naturæ fiat quo ad ipsius sustentationem.

Sextò, illud dubio procul assertionem primam confirmat, quòd ieiunium ecclesiasticũecclesiasticum non solùm in hoc versatur, vt à superfluis cibis, & potibus abstineamus: hoc enim pertinet ad necessitatem virtutis ex cōmunicommuni eius vsu, sed & in hoc, vt ab illis etiāetiam abstineamus, quæ salua virtute nobis licêrent, quod vbiq;vbique S. Thomas expressim docet.

Septimò ex eo, quòd ieiunium ChristianũChristianum tria potissimum inducat, & operetur. PrimũPrimum ad carnis concupiscentiam reprimendam, eiusq́;eiusque sedandos illicitos motus. Paulus Apostolus 1. ad Corinth. c. 9. Castigo, inquit, corpus meũmeum, & in seruitutem redigo, ne cùm alijs prædicauerim, ipse reprobus efficiar. Vas igitur electionis aduersus corpus depugnat, illudq́;illudque subigere conatur ieiunijs, & vigilijs: ne violenta quadam tyrannide animæ aduersetur, in morem serui contumacis lasciuiat. Etenim remedium est salutare ieiunium ad domandam corporis lasciuiẽlasciuiem, & eius pruritus reuincendos: parsimonia siquidem, gulæq́;gulæque cōtinentiacontinentia corpus hominis castigatur, in ordinemq́;ordinemque redigitur, ne lasciuiens nimis, & effrænæ rationis metam transiliat. Ieiunijs deniq;denique ceu gubernaculo, corporis nauicula regitur, exhauritur sentina ventris, petulantia carnis marcescit, crudelissimus hostis pallet, ac terretur: atq;atque hæc de primo. SecundũSecundum, ꝙquod mens liberius eleuetur ad sublimia cōtemplandacontemplanda. Sic Daniel post ieiuniũieiunium triũtrium hebdomadarũhebdomadarum vidit visionẽvisionem, & reuelationẽreuelationem à Deo accepit: Daniel. c. x. Tertiò, ieiuniũieiunium prodest ad satisfactionẽsatisfactionem pro peccatis. Iohel. c. 2. CōuertiminiConuertimini ad me in toto corde vestro, in ieiunio, fletu, & planctu. qua ratione D. August. in sermone de oratione, & ieiunio scribit, ieiuniũieiunium purgat animam, mentẽmentem subleuat, & propriāpropriam carnẽcarnem spiritui subijcit, cor facit contritũcontritum, & humiliatũhumiliatum, concupiscentię nebulas dispergit, libidinũlibidinum ardores extinguit, castitatis verę lumẽlumen accẽditaccendit. Quę quidẽquidem S. Tho. tradit in d. q. 147. arti. 1. Abstinentia verò, quam philosophi docuerunt, quaq́;quaque vsi cōmunitercommuniter fuêre, hos effectus minimè cōsequiturconsequitur, imò potius recta corporis valetudine existente, quæ per cōmunẽcommunem temperantiātemperantiam adquiritur & cōseruaturconseruatur, validior redditur natura nostra, sicuti experimento cōstatconstat. Quòd si aliquādoaliquando ethnici vsi sunt inedia, & morali sobrietate, ac tẽperantiatemperantia intra limites eius, maiori tamen, quàm ea quæ cōmuniscommunis erat: id fecêre in finẽfinem omnino tẽporalẽtemporalem, minimè cogitātescogitantes de his quæ spiritualia sunt, nec in id intenti, in ꝙquod christiani ieiunātesieiunantes intẽdimꝰintendimus, aut iuxta ipsius legis |

p. 106

mentem intendêre debemus. Igitur satis probatur prior conclusionis pars, & ex ea, ieiunium christianum maximè differre à ieiunio, ꝙquod dicere possumus philosophicum ab abstinentia morali, qua veteres ethnici quandoq;quandoque vsi fuêre. Posterior conclusionis pars ex eo deducitur, quòd cùm ieiunium ordinetur ad aliquod bonum, & honestum, necessariò sequitur virtutem esse, quod S. Tho. in d. art. 1. probat. Abstinentia verò virtutis temperantiæ pars subiectiua: imò virtus specialis pertinet ad medium constituendũconstituendum in cibis, & potibus, in quibus & ieiunium constituitur: & ideò ieiunium est virtus, & abstinentiæ actus, auctore eodem Thoma art. 2. qui in vtraq;vtraque quæstione satis docet, abstinentiam esse in cibis, & potibus temperantiam, post Macrobium lib. 1. de somnio Scipionis cap. 8.

2

*Secunda conclusio. Ieiunium † vbi est necessarium ad reprimendos carnis illicitos motus, vel ad eleuationem mentis ad spiritualia, est iuris naturæ præceptum. Probatur ex eo, quod sicut tenetur quis abstinere ab illicitis carnis operationibus, quæ dubio procul contingunt à violenta quadam corporis tyrannide: ita vtiq;vtique tenetur vti medijs necessarijs ad carnis illicitos motus sedandos. Deinde quem admodum tenetur quis aliquo tempore diuina, & spiritualia contemplari, eadem ratione tenetur seipsum mediss necessarijs ad illam contemplationẽcontemplationem præparare. Ergo ieiunium, vbi ad hęc fuerit necessarium morali quadam consideratione, erit profectò iure naturali præceptum, quòd S. Thom. scribit ij. ij. q. 147. artic. 3. idem in 4. sent. dist. 15. q. 3. ad 4. idem de oratione respondendum erit, eam scilicet esse ex præcepto iuris naturalis, vbi est necessaria ad reprimendas carnis tentiones, illicitosq́ue motus, vel ad salutem spiritualem consequendam ex diuino auxilio: quemadmodum idem Thomas & alij senserunt adnotante Martino Azpilcueta in c. quando de consecrat. distinct. 1. notab. 3. numer. 13. & in Manuali cap. 13. numero 18.

Tertia conclusio. Ieiunium qua ex parte necessarium est ad sedandos, & reprimendos illicitos animi motus, vel ad spiritualia contemplanda: sicut est iure naturali pręceptum, ita & lege diuina euangelica. Hæc constat ex his, quæ scripsimus in cap. præcedenti. nume. 4. Nam quæ iure naturali præcepta sunt, eadẽeadem & lege diuina euangelica pręcipiuntur: quod illic probauimus. Et præterea lex noua euangelica nobis præcepit, vt animi motus componeremus, auctore Chrysostomo Matth. ca. 5. idq;idque S. Thom. explicat. j. ij. q. 107. art. 4. ergo & omne illud præcepisse videtur, quod sit necessariũnecessarium ad hanc animi interiorẽinteriorem compositionem, vt iustè operemur animi promptitudine & alacritate, repressis illicitis animi motibus, qui nos facilllimè & obruent, ac pessumdabutnpessumdabunt, nisi medijs illis vtamur, quæ ad hanc extirpandam calamitatem sunt necessaria. Id ipsum sensit Thomas ij. ij: q. 167. art. 4. ad primum.

Quarta conclusio. Potuit ecclesia ieiunium † ex præcepto quibusdam diebus Christia

3

*nis indicere: idq́;idque fuit maximè vtile. Hæc est assertio S. Thomæ in dicta quæst. 147. artic. 3. ad 1. & in dicta q. 3. ad 4. Etenim quemadmodum ad seculares principes, ciuilemq́;ciuilemque rempublicam pertinet, præcepta tradere de his, quæ in rebus temporalibus communi vtilitati conueniunt. ea quæ generalia sunt iuris naturalis iuxta rationem politicam in specie diffiniendo: ita & apud ecclesiam, & ecclesiasticos principes ius est, & potestas præcipiendi ea peculiaribus statutis, quæ iuxta communẽcommunem rationem vtilia sunt, & quandoq;quandoque necessaria quo ad bona spiritualia, supernaturalemq́;supernaturalemque fœlicitatem consequendam. Nam & hoc esse munus prudentis legislatoris nemo profectò negabit, qui politicam disciplinādisciplinam vel mediocriter intellexerit. Ieiunium autem esse plerunq; necessarium, & cōmunitercommuniter vtile ad spiritualia bona obtinenda, constat ex his, quæ paulò antè adnotauimus: & quia in multis omnes offendimus. Iacob 3. & caro aduersus spiritum concupiscit, teste Paulo ad Galat. 5. Ergo in ecclesiastica Republica oportet, Christiana & catholica institutione aliquot diebus, & temporibus constitui ex præcepto ieiunium, & hanc à cibis abstinentiāabstinentiam, non quòd opus supererogationis præcipiatur, sed potiùs opus illud, quod maximè est necessarium in communi hominum statu, & dubio procul omnibus, qui salutem spiritualem adsequi conantur, admodum vtile, præstantissimumq́;præstantissimumque aduersus carnis contumacem, rebellemq́;rebellemque cōtracontra spiritualia conatum, quod ex multis constat, quæ passim in veteri, & nouo testamento in laudem, & ieiunij commendationem scripta sunt, & quæ in vnum ferè locũlocum congesserunt D. Hieronym. 2. lib. contra Iouinianum. Ambrosius in lib. de Helia, & ieiunio. Augustinus in epistola ad CasulanũCasulanum presbyterum. |

p. 107

Ex iunioribus Iodocus Clictouæus in propugnaculo eccles. contra Lutheranos. Alfonsus Castro in lib. de hæresib. in verbo, ieiunium. Ioan. Arboreus in Theosophia lib. 9. cap. 18. & 19. diligentissimè Martinus Ayala Episcopus Guadixiensis de traditionibus eccles. 3. parte. in consideratione de traditione ieiuniorum. Hac igitur quarta conclusione refellitur error, & hæresis illorum, qui licet ieiunia omnino non improbauerint, in eam tamen dementiam inciderunt, vt existimauerint, non esse obseruanda ieiunia solenniter ab ecclesia instituta, sed ieiunandũieiunandum esse, cum quisq;quisque ex eius libero arbitrio voluerit, nullo pacto admittẽtesadmittentes, ecclesiam posse ad ieiuniũieiunium obligare, quem errorẽerrorem damnauit Synodus Gangrensis cap. 19.

Quinta conclusio. Ecclesia catholica ab initio legis Euangelicæ quibusdam dieb. ieiunia Christianis præcepit, & lege lata indixit. Hæc etiam ab omnibus Theologis recipitur. præsertim à S. Thoma in d. q. 147. art. 3. & in 4. sent. dist. 15. q. 3. Eandemq́;Eandemque communem opinionem communi consensu probant omnes iuris pontificij professores. Sunt etenim pontificijs constitutionibus ieiunia diebus quibusdam instituta, quorum quædam ab Apostolorum temporibus præscripta fuisse adeò constat, vt veteris ac propè diuini instituti maie

4

*statem referant. Nam de ieiunio † quadragesimæ extat canon Apostolorum, cap. 68. quo quidem canone admonemur, & vt ipse opinor, præcepto adstringimur, sacrum quadragesimæ ieiunium obseruare, veluti iam prius institutum. Vnde plures maximæ auctoritatis viri, quadragesimæ ieiunium à Christo fuisse institutum, constanter asseuerarunt, vt obligatio ad illud non tantum ex humano præcepto pendeat, sed & ex diuino, quorũquorum de numero fuere Maximus Episcopus Ambrosius in quodam sermone de quadragesima. 23. & rursus sermone 34. Augustinus in epistola 119. cap. 15. ad Ianuarium, & in sermone primo feriæ quartæ post Dominicam secundam quadragesimæ. Telesphorus Papa in cap. statuimus. dist. 4. Leo Papa in sermone primo de quadragesima. Beda in sermone de ascensione. Theophilus Alexandrinus li. 3. de Pascha. Hieronymus contra Montanum epistola ad Marcellam. Idem & ex Ignatio deduci videtur in epistola 4. atq;atque Epiphanio contra Arrianos. Meminit & huius ieiunij Sozomenes lib. 1. Eccles. hist. c. 11. sed & concilium Bracharense primum adeò hoc quadragesimæ ieiunium obseruari præcipit, vt nullo pacto permittat, id solui feria quinta hebdomadæ sanctæ, quæ vocatur Cœna Domini, Idem statutum est in concilio Toletano 8. ca. 8. & Laodicensi c. 50. apud Burchardum lib. 13. cap. 8. & Gratianum de consecra. dist. 3. ca. non oportet, & rursus illic in ca. non liceat. ex synodis Græcorum cap. 50. Ex quibus, licet quandoq;quandoque hoc fuerit controuersum, est obseruandum, hoc quadragesimæ ieiunium ab initio ecclesiæ sacrosanctum, ab Apostolis institutum fuisse, ad Christi tamen exemplum, qui quadraginta diebus ieiunans, vt inquit Augustinus, hoc ieiunium consecrauit. Atq;Atque ideo hæc vna poterit esse ratio, cur vetustissimi quidam Theologi scripserint, hoc ieiunium ex diuina institutione processisse, id est, ab Apostolis ad exemplum dominici ieiunij, & hoc fuisse institutũinstitutum: quod Ignatius in præcitata epistola sensit. Est etenim frequentiori opinione receptũreceptum, nec hoc ieiunium fuisse præcepto diuino inductum. Tametsi vt modo admonebāadmonebam, fuerit aliquando ex sanctorum patrum testimonio probatum, quadragesimæ ieiunium obligationem inducere à lege diuina euangelica. Poterit sanè & hæc controuersia aliter dissolui, auctore Augustino ad Casulanum presbyterum, qui scribit: lege euangelica à domino, & redemptore nostro Iesu præceptum esse ieiunium generali quodāquodam præcepto, non tamen quib. & quot diebus ieiunare teneamur. Vnde D. Augustinus illic planè probat, conclusionẽconclusionem tertiam, quāquam superius tradidimus: atq;atque iuxta illius sensum intellexit, ieiunium lege diuina euangelica esse pręceptũpręceptum. Quod est in hoc tractatu omnino menti tenendum ad multa, & forsan difficilia intelligenda. D. Basilius in concione ij. dogma pietatis appellat quadragesimāquadragesimam, ad cuius ieiunium omnes inuitat, & exhortatur. Sed & hoc quadragesimæ ieiuniũieiunium magnũmagnum appellauit Nicephorus li. 8. hist. eccl. c. 42. qui li. 12. c. 34. post SocratẽSocratem lib. 5. c. 22. de hoc ieiunio ita scribit: Et primũprimum de obseruatione paschalis festi dicendũdicendum. Quæ enim eas pręcedunt ferias ieiunia, variè apud quosq;quosque abinitio seruato cōperimuscomperimus. Romani namq;namque tres cōtinuascontinuas hebdomadas, sabbatis & dominicis diebus exceptis, ieiunarunt. Illyrici autẽautem & cuncta Græcia, pręterea Alexandria, & Lybia omnis, Aegyptus & Palestina sex hebdomadibus ante festũfestum paschæ ieiuniũieiunium continuarunt, quadragesimam tempus id nominantes. Alij rursus ante septẽseptem hebdomadas ieiunare cœperunt: Sicuti Con|

p. 108

stantinopoli, & circumcirca ad Phæniciam vsq;vsque, tribus tantũtantum hebdomadibus quinos dies ex internuallo, binis septimis intermissis à cibis se abstinentes, itidem quadragesimam tempus tale vocarunt. Montanistæ verò duabus. Quos mihi demirari in mentem venit, quomodo omnes isti in dierum numero sic variantes, quadragesimam tamen ieiunij tempus vocarunt. Quamuis alij aliam rationẽrationem texentes, nomini ei honestum prætextum obtendant. Hæc Nicephorus post Socratem, cui Epiphanius conuenire videtur aduersus Massalianos, varios ritus commemorans circa tempora ieiuniorum. Cæterùm apud Socratem Græcè ita legitur, αλλοιπρὸ ἑπτὰ τῆσ ἑορτῆσ ἑβδομάδων τῆσ νηφείας ἀρχόμενοι, κὶ τρεῖσμόνας πενθημέρους ἐκ διαλημμάτων νηςεύoντες, ὀυδέν ἡττον κὶ ὰυτοὶ τεσσαρακοφὴν τὸν χρόνον το̃υτον καλο̃υσι. vt ipse Latinè interpretor. Alij rursus septima hebdomada ante Paschæ festum ieiunare inceperunt, & tribus hebdomadibus tantùm ex interuallo quinis diebus ieiunantes, nihilominus tempus hoc quadragesimam vocarunt. Quorum verborum, ni fallor, est verus sensus, quosdam esse significans, qui septima hebdomada ante Paschæ festum ieiunium hoc ritu, & modo incipiunt, & prosequuntur: vt prima hebdomada, tertia, & quinta ieiunent, quinis tamen diebus: excipiunt enim sabbata, & dies dominicos, septima verò hebdomada, quæ vltima est, & dominico diei Paschæ proximior, etiam sabbato ieiunent. Igitur qui ritum istum obseruant, septem hebdomadas ex interuallo ieiunia celebrare conantur, intermissa semper vna hebdomada, in qua cessant à ieiunio, prima, Tertia, Quinta, & Septima ieiunantes. Nam quod ex Socrate Epiphanius li. 9. tripart. cap. 38. & diligentissimus Nicephori interpres deduabus septimanis intermittendis tradiderunt, præterquam quod ex Socrate id mihi nōnon constat, Nicephori etenim Græcum codicem nondum legi, non satis congruit: Siquidem ex septem hebdomadibus, si tres tantùm ieiunio celebratæ fuerint, quatuor, non duæ tantùm, erunt intermittendæ. His accedere videtur non admodum inconcinnè quod scribit Ambrosius in sermone 34. Hoc enim, inquit, dico, quia audio complures, quod grauius est, fideles, alternis in quadragesima hebdomadis abstinere, & consecratum illum dierum numerum gula intemperanti violare: hoc est, prandere septem dierum curriculo, & septem dierum spacio ieiunare. Hæc Ambrosius. Quòd si dixeris, iuxta nostram interpretationem quatuor hebdomadibus ieiunium obseruari, non tribus, quod Socrates voluit, respondeo, Socratem tres tantùm hebdomadas adnumerasse πενθημέρουσ: id est, quarum quælibet quinque ieiunij dies haberet: quartam verò, quæ sancta à nobis dicitur, omisisse, quòd ea dubio procul ab omnibus ieiunio sit destinata, non ex quinque, sed ex diebus sex. Nam licet Græci olim sabbata, etiam quadragesimæ à ieiunio exciperẽtexciperent, prohibentes sabbatis ieiunare: vno tamen sabbato quadragesimæ, quod est ante dominicam Paschæ diem, omnino ieiunabant: quemadmodum constat ex Vmberto, & Innocentio, quorum hac de re sententiam diligenter retulit Franciscus Torrensis in lib. de canonibus sextæ synodi, canone 55. existimat tamen, canonem illum, qui ex ea synodo prohibet in sabbato quolibet ieiunium, adulterinum esse, & contra Romanę ecclesiæ consuetudinem, atque ideo respondere conatur canoni 65. Apostolorum, vbi statutum fuit. Si quis dominicum diem, aut sabbatum, vno solo dempto, ieiunare depræhendatur, deponitor, sin laicus à communione eijcitor. Conuenit verò cum hoc canone † canon ille sextæ

6

* synodi quinquagesimus quintus, conueniunt itidem Socrates, ac Nicephorus ab omnibus sabbatis vnum excipientes, nempe magnum illud, quod diem dominicum resurrectionis præcedit. Sed & diuus Ignatius in epistola quarta inquit, Quicunque dominicam, aut sabbatum ieiunauerit, pręter vnum sabbatum Paschæ, ipse est Christi interfector. Ex quibus & alijs, quæ paulò pòst tradentur, apparet, apud Græcos, & in Orientali ecclesia olim ieiunium sabbati, etiam in quadragesima prohibitum fuisse: & à præcepto ieiunij exceptũexceptum: atque ideo existimo, canonem sextæ synodi quinquagesimum quintum adulterinum non esse: cui opinioni & diuus Ambrosius suffragatur in libro de Helia capite decimo scribẽsscribens: quadragesima totis præter sabbatum, & dominicum ieiunatur diebus. Hoc ieiunium domini Pascha concludit. Hæc Ambrosius. Quamuis Romæ, & ferè in occidentali ecclesia ieiunium diebus sabbati licitum erat, & quandoque præceptum, quemadmodum statim probabimus, & synodus Agathensis probat cap. 12. & apud Gratianum de consecrat. distinctione 3. ex eodem scribitur. Placuit, vt omnes ecclesiæ exceptis dominicis in quadragesima, etiam in die sabbati, sacerdota li ora|

p. 109

tione, & discretionis communione ieiunent. quod verò idem Socrates, & Nicephorus scripsere asserentes, Romanos tres tantum hebdomadas, dominicis diebus, & Sabbatis exceptis ieiunare: existimatidem Franciscus Torrensis super Cano: 13. mendacium esse, asseuerans, quadragesimam integram apud Romanos ieiunio obseruatam fuisse: idem ipso verissimum esse contendam, modo illud obseruemus, olim etiam apud Romanos quadragesimæ ieiunium à secunda feria post dominicam quadragesimæ incepisse. Quod insinuat Telesphorus septimus à Petro Pontifex, qui decreto proprio diffiniuit, ac præcepit, clericos omnes septem hebdomadas plenas ante sanctum pascha ieiunare, & à carnibus abstinere, quia discreta debet esse vita clericorum, & laicorum, addidit enim septimam hebdomadam quo ad clericos, quæ dicitur quinquagesima, sentiens, laicis sex quadragesimæ hebdomadas indictas fuisse, sicuti apud Gratianum constat. cap. statuimus. & sequentibus dist. iiij. Alibi verò, saltem in Orientali ecclesia variè ieiunium quadragesimæ fuit obseruatum, siquidem Irenæus scribit apud Eusebium lib. quinto. ecclesi. histor. capit. vicesimo sexto. & Nicephorum libr. quarto. capi. tricesimonono. non modò de die Paschæ, verùm etiam de ieiunij specie quæstionem fuisse. Quidam namque existimabant, vnum ipsos oportere diem ieiunare, quidam duos, alij etiam plures, nonnulli autem quadraginta horis diurnis, & nocturnis diem eorum metiuntur, horam pro die ieiunantes. Atque hęc Ireneus ex codice Græco, vt obiter lectorem admoneāadmoneam, in Latinis Eusebij codicibus lib. 5. cap. xxiiij. puodquod Rhenanus in præfatione adnotauit, hunc locum aliter legi, imò & apud Nicephorum non sic planè è Græco in Latinum versum fuisse. Ieiunium autem quadragesimæ multis ex causis fuit ab initio institutum, quarum illa est omnium potissima, vt eas hoc tempore vtilitates consequamur, quas ex ieiunio deduci superius probauimus. Deinde, vt scribit Leo in sermone. iij. de quadragesima, Christianam fortitudinem nulli magis, quàm præsentes exigunt, & conferunt dies, quibus dum obseruantia spiritualis impenditur, consuetudo, in qua perseueratur, adquiritur. Notum enim est, hoc esse tempus, quo per totum mundum sæuiente diabolo acies debet Christiana confligere, vt si quos desidia tepidos, aut solicitudo habuit occupatos, nunc oportet armis spiritualibus instrui, & cœlesti tuba ad ineundum certamen accendi. Est & alia huius ieiunij ratio, vt passionem Christi, & admirabilem resurrectionem eius, sanctum hoc ieiunium præcederet, & capiti nostro per carnis afflictionem adsimilati sanctiùs, & puriùs à reliquis peccatorum purgati mysteria redemptionis, & resurrectionis nostræ recolamus, quum resurrectio illustrissima sit, & antiquissima festiuitatum omnium, quas ecclesia catholica celebrat. Quam rationem D. Hieronymus tradit in sermone de quadragesima. Nam & gentiles religionis causa, vt sanctiùs sacrificia celebrarent, aut sacris initiarentur, ieiunia quædam obseruasse, constat ex Plutarcho in Demosthene, & his, quæ de Diis gentium tradit Gregorius Gyraldus Syntagmate. xvij. pagina. dccxv. ac rursus pagina. dccxl. refert Aegyptiorum ritum, qui pridie celebritatis, aut festi, ἐν προεορτίῳ, vt Græci dicunt, ieiunabant idem Syntagmate xij. scribit, in Cereris celebritate in eius deæ honorem ieiunia quædam ab ethnicis instituta fuisse, quo magis Christianorum mirabimur audaciam, socordiam, & in rebus diuinis multis nominibus exprobrandam segnitiem, qui ieiunia tot iustis de causis ab ecclesia in nostram vtilitatẽvtilitatem nobis a indicta vel omittamus facillimè, vel ea obseruemus ita licenter, vt nulla in cibo, & potu abstinentia verè deprehendi vel minima ex parte possit. Obseruarunt & Hebræi olim ieiunia quædam, quorum mentio fit Zachariæ capi. octauo. vbi Diuus Hieronymus de eis tractat, & traduntur à Gratiano in capitu. huius. & capitu. ieiunium. lxxvj. distinctione. à Diuo Thoma. ij. ij. quæst. cxlvij. artic. v. qui huius magni ieiunij, & aliorum prædictam rationem reddit.

Cæterùm Diuus Gregorius in homilia decimasexta. super euangelia. apud Gratianum † in capit. quadragesima. de consecratione di

7

*stinctione quinta & Burchardum lib. xiij. cap. primo. numeri dierũdierum, quibus in quadragesima ieiunamus, duplicem rationẽrationem exponit, primāprimam quidem, vt redemptorẽredemptorem nostrũnostrum imitemur, qui quadraginta diebus ieiunauit, secundāsecundam, vt in hoc ieiunio decimam dierum singulis annis domino sancta obseruatione offeramus. Annus etenim constat ex CCCLXV. diebus quorum decima pars deducitur, & numeratur |

p. 110

ex triginta sex, quadragesima verò incipit à die dominica, quæ quadragesima vulgò dicitur à ministris ecclesiasticis, & est sexta hebdomada ante Pascha, & festũfestum resurrectionis: quo tempore intermedio computantur quadraginta duo dies, è quibus sex dominicæ deducuntur, atq;atque supersunt triginta sex dies, quibus necessariò ad quadragenarium numerum complendum additi fuêre quatuor ante quadragesimam, nempe quarta feria cinerum, quinta, sexta, & sabbatum. Hæc Gregorius. Cui Speculator in rationali diuinorum officiorum lib. 6. cap. de dominica prima quadragesimę. Addit, quadragesimam dici à dominica prima post cineres vsq;vsque ad feriam quintam, quæ nominatur à Cœna domini ex eo, quòd illo die Christus pascha celebrauerit, eaq́;eaque ratione, vt quadraginta diebus integris ieiunemus, addè feriam sextam diei veneris, & sabbatum sanctum. Sic sanè poteris interpretari diui Gregorij respōsumresponsum, licet id sit satis intellectu facile, quod & Dominicus maximè commendat in consil. tricesimo septimo.

Fuit & in dicto canone Apostolorum ab initio ecclesiæ, & legis euangelicæ præceptum

8

*ieiunium † quartæ, & sextæ feriæ cuiuslibet hebdomadæ. Quo testimonio & contra Arrianos Epiphanius vtitur excipiens tempus PẽtecostesPentecostes, quo nullum ieiunium Christianis indicitur. Sexta feria ea quidem ratione, quòd Christus Iesus in ea pro humani generis salute fuerit mortem passus ignominiosam, quarta verò, quia in ea fuit Christus venditus, & à scelestissimo Iuda proditus, vt testatur idem Epiphanius, tametsi Iustinus martyr in quæstionibus à gentibus Christianis propositis. q. 65. probare conetur, Christum Iesum à Iuda proditũproditum fuisse quinta feria, non quarta. qui verò in canone Apostolorum, vbi Gręcè legitur τετράδα: quatuor temporum ieiunium interpretantur, falluntur planè, cùm de quarta feria sit locus ille dubio procul intelligendus, auctoribus Epiphanio, & Haloandro. Nam etsi τετράσ potiùs significet quaternarium numerum, quàm quartam diem, significantissimè tamen diem Mercurij, quę quarta feria vulgò dicitur, in canonibus ApostolorũApostolorum significare videtur. Hac etenim in re dictione ista vtitur non semel iuxta eandem significationẽsignificationem Simeon Metaphrastes Gręcus auctor, pręsertim in vita sancti Nicolai, & in vita sancti Auxentij. atque diem istam hoc nomine appellatum fuisse veteri sublato à beato Syluestro, in eius vita asserit idem auctor, cura, & diligentia Aloysij Lipomani Latinè typis traditus. idem ipse legi in eiusdẽeiusdem Syluestri vita Græcè scripta, auctore Eusebio Cæsariensi nondum typis tradita, quam tamen legere mihi contigit ex bibliotheca illustris viri Didaci à Mendoca olim apud Venetos, & summum ecclesiæ Pontif. Caroli Cæsaris legati. Hæc verò nominis mutatio antiquior sanè mihi videtur Syluestro, saltem apud ecclesiasticos canones. licet nōnon me lateat, SuidāSuidam τετράδα interpretari, τετράσι μαιροῖσ; id est de quatuor temporibus. Hoc etenim ieiunium quartæ feriæ, & Parasceues legitimum esse in qualibet hebdomada, nec soluendum fore, nisi ex graui causa, tradidere Iuo Carnotensis libr. 2. ex Apollonio sancto. Et Gratianus de consecratione distinctione tertia. capit. ieiunia. a quibus eadem redditur ratio, quam ex Epiphanio paulò antè tradidimus. idem vetustissima, & non improbanda traditione apud Romanam ecclesiam obtinuisse, asseuerat Leo Papa quartus in capit. de esu carnium. de consecratione, distinctione tertia. Quam ob rem pluribus in locis apud Hispanos quidam adhuc religionis causa quarta feria ab esu carnium abstinere solent. Huic denique quartæ feriæ ieiunio, & sabbati ieiunium additum fuisse, constat ex Diuo Augustino in Epistola ad Hieronymum, quæ est. 19. saltem apud ecclesiam Occidentalem. Idem insinuat Innocentius in epistola prima ad Decentium. cap. Sabbato. de consecrat. dist. 3. sensit Hieronymus ad Lucinium. & Gregorius Papa septimus in cap. quia dies sabbati. de consecr. dist. v. quod de Romanis fatetur Nicephorus libr. xij. eccle. hist. cap. xxxiiij. scribens, Romanis mos est, sabbato quouis ieiunare. Rursus D. Augustinus in epistola ad Casulanum presbyterum. lxxxvj. contendens, aduersus Vrbicum quendam non esse damnādosdamnandos cuiusque prouinciæ mores, ac ritus diuersos, variôsque in diebus ieiunandis: nec esse improbandam consuetudinem, ex qua ieiunium sabbati minimè sit præceptum, sed sit cuique voluntarium, scribit, Romanam ecclesiam, & eam quasdam, paucas tamen sequutas sabbatum ieiunare ex ea causa, quæ ab eodem Augustino commemoratur. denique fatetur, ecclesiam quarta, & sexta hebdomadæ die ieiunare, quarta ex eo, quòd eo die consilium Iudæi fecerint ad occidendum Iesum, sexta, quia ea die fuerit cruci affixus. tradit etiam, plerosque ex Romana plebe |

p. 111

frequenter quarta, & sexta feria, atq;atque ipso sabbato ieiunare. Vnde non temerè opinabimur, ex hoc veteri instituto, quamuis ieiunij obligatio fuerit sublata, adhuc vim, & prohibitionis vinculum manere quo ad esum carnium, vt sexta feria, & sabbato prohibeamur sub sceleris grauissimi pœna carnibus vesci. quod de sexta feria planè fatentur gl. Archid. & Card. in dic. cap. de esu carnium. de sabbato verò illud est obseruandum, obtentum esse, quod cuiusq;cuiusque prouinciæ consuetudo seruanda sit. sicuti summus ecclesiæ Pontifex admonet in cap. consilium. de obseruat. ieiunio. Optima diui Augustini responsio in epistola ad CasũlanũCasulanum presbyterum in cap. de illa. 12. dist. Vnde Galli carnibus vescuntur sabbatis à Natali domini ad Purificationem, teste Paludano in 4. sent. dist. 15. q. 4. col. 5. Hispani omnibus sabbatis vescimur, nisi præceptum ieiunij immineat, animātiumanimantium extremitatibus, & intestinis, ac visceribus. Eritq́;Eritque hac in re seruanda cōsuetudoconsuetudo loci, non originis illius, qui vescitur, aut abstinere tenetur à carnibus, sed vbi is commoratur, etiam absque domicilio iter faciens, quod probatur in dict. c. de illa. & ex Imola, Bonifacio, & Cardi. in clem. 2. q. 5. de celebrat. miss. aduersus Paluda. quem in dicta dist. 15. q. 5. Ioannes Maior iure optimo refellit. sensit hanc conclusionẽconclusionem Panormi. in cap. consilium. de obseruat. ieiu. in fine, & idem asserit Christophorus Porcius in §. sed & quod principi. num. 26. Inst. de iure natur. gent. & ciuili. licet Præpo. in dict. cap. de illa. idem, ꝙquod Paluda. probare conetur.

Hinc etiam deducitur interpretatio tex. in c. presbyter. 82. dist. & cap. 1. 22. q. 5 vbi quibusdam ex causis indicitur ieiunium legitimis feriis. Nam glo. vbiq;vbique tres legitimas ferias interpretatur, Secundam, Quartam, & SextāSextam. ꝙquod ex dict. cap. presbyter. optimè probatur, & multò meliùs ex Burchardo cap. 9. & 10. lib. deciminoni. qui omninò legendus erit ad multa intelligenda, quæ breuiter, & obscurè in aliquot canonibus tractantur.

Idem Burchardus lib. 13. cap. 16. ex concilio Aurelianensi scribit, Presbyteri cùm sacras festiuitates populo adnunciant, etiam ieiunium vigiliarum, eos omnibus modis seruare moneant. Ex quo illud ipse adnotauerim, olim quoties vigilię in ecclesius ex conuentu Christianorum in honorem martyrũmartyrum, vel alicuius festiuitatis erant celebrandę, etiāetiam illũillum diem festũfestum præcedentem ieiunio solennem fuisse, & ideo quamuis Christiani à vigiliis cessauerint, vt in cap. proximo scripsimus, adhuc ipsum diẽdiem ieiunij, quem in honorẽhonorem festiuitatis obseruamus, & quo ab esu carnium abstinemus, ac ieiunamus, vigiliam dicimus. quod & Specula. lib. 6. rationalis. rub. de aliis ieiuniis, adnotauit.

De ieiunio, quod olim solenne erat, & absoluebatur in hebdomada ipsa post PentecostẽPentecostem, meminit Athanasius in Apologico lib. de fuga. auctoribus Socrate lib. 2. cap. 28. Theodoreto lib. 2. cap. 14. & Nicephoro lib. 9. cap. 29. Sed ante Athanasij tempora Calixtus Papa primus in epistola ad BenedictũBenedictum EpiscopũEpiscopum anno à Natiuitate domini iuxta Haloandri chronologiam, ducentesimo vicesimotertio, † quatuor

9

* temporum ieiuniũieiunium instituit, quod priùs ter in anno celebrari apud Romanos asseuerat his verbis: IeiuniũIeiunium, quod ter in anno apud nos celebrare didicisti, conuenientiùs nunc per quatuor tempora fieri decernimus, vt sicut annus per quatuor voluitur tempora, sic & nos quaternũquaternum solenne agamus ieiuniũieiunium per anni quatuor tẽporatempora. Hęc apud GratianũGratianum in cap. 1. 76. dist. in ipsa verò epistola traditur ab ipso Calixto ratio ex veteris testamenti ieiunio. Zachariæ cap. 8. quod ex Hieronymo ab eodẽeodem Gratiano explicatur, eiusdem distinctionis cap. IeiuniũIeiunium. quo in loco quatuor ieiunia HebręorũHebręorum, de quibus Zacharias scripsit, quorumq́;quorumque tempora verbo domini pręfinita fuisse, tradit, mensibus scilicet, Quarto, Quinto, Septimo, & Decimo, ad mensium, quibus modò vtimur, rationem ita exponuntur, vt ieiunium quarti cōueniatconueniat Iulio mensi, quinti Augusto, septimi Octobri, decimi Ianuario. Idem illic Gratianus obseruauit in cap. huius obseruantiæ. adsumiturq́;adsumiturque secundum hanc deductionem anni initium à mense Aprili, qui primus mensis est apud Hebræos, vt idem Gratianus asseuerat: quod olim verum erat ex eo, quòd luna proximior æquinoctio verno primum constituebat Hebræorum mensem: at postea propter mutationem æquinoctij verni. est omnino obseruādumobseruandum, mensem MartiũMartium frequenter, & sanè frequentiùs cōuenireconuenire primo Hebræorum mensi. QuemadmodũQuemadmodum explicuimus & nos in huius operis ca. 18. nu. 1. qua ratione forsan perspecta, & considerato anni initio iuxta HebræorũHebræorum obseruationẽobseruationem, eademq́;eademque inducta ad initium anni, qua nũcnunc vtimur: auctore eodẽeodem Gratiano ex Hieronymi adnotatione, primus mẽsismensis ad hęc quatuor ieiunia obseruādaobseruanda erit Ianuarius, quartus erit Aprilis. & ideo in d. c. IeiuniũIeiunium. Gratianus scripsit, non posse quarti mensis ieiunia cele|

p. 112

brari ante diem Pentecostes: quia à resurrectione ad eam diem nullum ab ecclesia indicitur ieiunium: vtiturq́;vtiturque is auctor hac inductione, quia planè intellexit, non posse aliter conuenire quatuor temporũtemporum ieiunio, quod ex veteri testamento à Calixto Pontifice iuxta anagogem tradi videtur. Sed nec hic sensus vllo modo Gratiano aptari poterit, nec secundum eũeum ieiunia, quibus vtimur, HebræorũHebræorum ieiuniis vel minima ex parte respondere possunt. Idcirco vera interpretatio eorum, quæ Gratianus exponit, inde accipienda erit, quòd ipse anni primũprimum mensem MartiũMartium intellexerit, vel quia olim apud Romanos is mensis primus omniũomnium erat: & quamuis Ianuarius postea principium anno dederit, nihilominus quo ad quędam mensiũmensium nomina, Martij mensis vt primi adhuc habetur ratio: quod Ioan. Fantucius, Archid. & alij ad Gratianum adnotarunt: vel quia, licet olim apud Hebręos Aprili responderit primus eorum mensis, nunc tamen, & Gratiani ætate, & Gelasij Papæ temporibus propter æquinoctij verni mutationem potiùs, aut deniq;denique frequentiùs primus Hebræorum mensis conueniret nostro Martio, quam Aprili. Siquidem anno Domi. CCCXXX. tempore Nicænæ synodi æquinoctium vernũvernum contingebat XXI. die Martij, nunc verò contingit vndecima die eiusdem mensis. Vnde quartus mensis erit Iunius, septimus September, decimus DecẽberDecember: omittiturq́;omittiturque ab ecclesia quinti mensis ieiuniũieiunium, & mutatur in ieiuniũieiunium primi mensis: id est Martij. quod constat ex cōcilioconcilio Maguntiaco. c. 34. quod celebratũcelebratum fuit anno Domin. DCCCIII. meminere eiusdem Gratianus in distinct. 76. cap. 2. & Burchardus lib. 13. cap. 2. qui diligentiùs illius canonis verba sic retulit, vt aliquid à Gratiano fuisse omissum constet, & tamẽtamen nec ipse integrum canonem exposuit. Qui in conciliorum libris his verbis extat: Constituimus, vt quatuor tempora anni ab omnibus cum ieiunio obseruentur: id est, mense Martio hebdomada prima, & feria quarta, & Sexta, & Sabbato veniant omnes ad ecclesiam cum litaniis ad MissarũMissarum solennia. Similiter in mense Iunio hebdomada secunda, feria quarta, sexta, & sabbato ieiunetur vsq;vsque ad horam nonam, & à carne ab omnibus abstineatur. Similiter in mense Septembri hebdomada tertia, & in mense decembri hebdomada, quæ fuerit plena ante vigiliam natalis Domini: sicut est in Romana ecclesia traditum. Hęc in dicto canone. His simillima Iuo CarnotẽsisCarnotensis tradit ex concilio Salegu stæ lib. 2. de ieiunio, & Gratianus ca. 3. dist. 76. quo in loco illud est obseruatum: quòd si quando ieiuniũieiunium mensis Iunij in vigiliāvigiliam Pentecostes inciderit, non tunc celebrandũcelebrandum erit, sed in ipsa hebdomada solenni Pentecostes: & ideo idem Gratianus in cap. ieiuniũieiunium. dixit, nōnon posse celebrari ieiunia quarti mensis ante diem Pentecostes: quia inter resurrectionẽresurrectionem & PentecostẽPentecostem ieiunia minimè indicũturindicuntur ab ecclesia. Ex quibus, si coniecturis vti licet, Calixti Papæ decretũdecretum addidit ieiuniũieiunium quartũquartum, nempe mensis Martij. cùm priùs tria tantũtantum obseruarẽturobseruarentur ieiunia. TandẽTandem quia prima duo ieiunia frequẽtissimèfrequentissimè in quadragesimāquadragesimam, & hebdomadāhebdomadam Pentecostes incidebātincidebant, vsus obtinuit, & ita constitutũconstitutum est ab Vrbano Papa in cap. statuimus. 76. dist. vt primum ieiunium quatuor temporũtemporum celebretur in initio quadragesimæ, secundũsecundum in hebdomada Pentecostes, tertiũtertium in Septembri, quartum in Decembri. idem probatur in cap. huius obseruantiæ. 76. dist. quo iure ecclesia vtitur, & tertium ieiuniũieiunium in Septembri post festum exaltationis sanctę Crucis celebratur.

Ex his itẽitem adsumitur interpretatio responsi, quo Gelasius vtitur in epistola ad Episcopos per Lucaniam cōstitutosconstitutos c. 13. apud GratianũGratianum in c. vlt. 76. dist. de ordinationũordinationum tẽporibustemporibus. Scribit enim Gelasius, ordinationes presbyterorũpresbyterorum, & diaconorũdiaconorum nisi certis temporibus, & diebus, exerceri nōnon debent, id est, quarti mẽsismensis ieiunio, & septimi, & decimi, sed etiāetiam quadragesimalis initij, ac Medianæ hebdomadæ, & sabbato circa vesperas ipsas ordinationes nouerint celebrandas. Quibus verbis probatur, ordines sacros extra tẽporatempora iure diffinita nōnon esse cōcedẽdosconcedendos, tempora verò esse quatuor anni ieiunia, quæ modò tradidimus, & hebdomadāhebdomadam quartāquartam quadragesimæ, quæ pręcedit dominicādominicam in passione, & sabbatum ante Resurrectionis diẽdiem, sicuti summus Pontifex Alexander tertius respōditrespondit in c. de eo. de tẽpotempo. ordin. Appellat autẽautem Gelasius ieiuniũieiunium quarti mensis, ꝙquod obseruatur post Pentecostem, & ab aliis dicitur mensis Iunij ieiuniũieiunium, quemadmodũquemadmodum & sub initio quadragesimę complexus est ieiuniũieiunium mensis Martij, quod licet posset extra quadragesimam contingere, frequentiùs tamen in eam incidebat.

Atq;Atque hæc de ieiuniis, quę videntur ex vetustissimis institutis à catholicis obseruata fuisse, quibus & alia addita fuere, quæ commemorantur in cap. 1. & 2. de obseruat. ieiunior.

Sexta cōclusioconclusio. Ieiunia † canonicis legibus

10

* instituta, ita ex pręcepto seruādaseruanda sunt, vt mor|

p. 113

talis peccati reus sit omnino censendus, qui absq;absque iusta causa eadẽeadem seruare omiserit. Hanc conclusionem ideo his verbis conceptāconceptam exponimus, vt ab eius disputatione secernamus eũeum, qui ex contemptu ieiunare diebus ab ecclesia præfinitis omiserit. Hic enim dubio procul mortalis criminis, & culpę reus censetur, secũdumsecundum oẽsomnes, vt Caiet. fatetur in. 2. 2. q. cxlvij. art. 3. de contẽptucontemptu verò, ex quo mortalis oriatur culpa, nos scripsimus in c. Alma mater. de sen. excōexcom. in 6. in priori relectionis parte. §. 7. nu. 6. igitur conclusio in hunc sensum adsumenda, vt secluso contemptu si quis nōnon obseruauerit ieiuniũieiunium ab ecclesia indictum, in mortalem incidat culpam regulariter, nisi iusta causa ex his, quæ iustæ in hoc tractatu, censentur, eũeum ab ea culpa excusauerit, secundum Archid. Prępo. & Cad. S. Sixti. in cap. vtināvtinam. 76. dist. Probatur verò ex eo, quòd canones, & constitutiones ieiunia instituentes in hoc videntur sensu institutę, vt vel verbis æquipollentibus præceptum inducant. c. non licet. de cōsecraconsecra. dist. 3. ca. nōnon oportet. ea. dist. cap. quadragesima. de cōsecrconsecr. dist. 5. idem probatur ex clem. exiui. de verb. signif. vbi summus Pontifex asseuerat, monachos propter ieiunia ex instituto ordinis sibi iniuncta, non esse liberos à ieiuniis ecclesiasticis, quæ Christiani obseruare obligantur. His accedit tex. in clem. ad nostram. de hæret. quæ errorem illũillum damnat, quo asseueratur, ieiunia ecclesię non esse necessario seruanda ab his, qui perfecti sunt. Sic D. Thomas hanc assertionem apertissimè agnoscit. in. 2. 2. q. cxlvij. art. 3. & in 4. sen. dist. 15. q. 3. ad 4. q. Palud. q. 4. glo. in cap. vnum horarium. §. alias. 25. dist. quam sequi videtur Panormi. in rub. de obseruat. ieiunior. col. vlt. tametsi Cardi. in cap. 2. eo. tit. eam negauerit, nisi fiat transgressio ex contẽptucontemptu. & licet Caieta. in dict. art. 3. existimet, nullibi ex iure Pontificio probari posse pręceptum ieiunij eo in sensu, vt secluso contẽptucontemptu obliget ad mortalem culpam: fatetur tamen, hanc obligationem ex cōicommuni ecclesię interpretatione receptam esse, & id sufficere. Nos verò & ex ipsis canonicis constitutionibus conclusionem probari, cōstanterconstanter asseueramus, quod & D. Hieronymus in epistola ad LuciniũLucinium sensisse videtur. & in cap. vtinam. 76. dist. qui pręcepti nomine vtitur, illud vti venerandum, & obseruandũobseruandum maximè commendans. Idem ipse colligo ex canone Apost. 68. à quo ille pœnę frangenti ieiunia iure instituta inducuntur quæ non solent, nisi peccati mortalis causa & ob eius culpam delinquentibus infligi.

Non oberit huic conclusioni quod Palud. scribit in 4. dist. 25. q. 5. probare conatus, quòd vbi ius humanum prohibet id, quod per se malum non est, nisi quia eodem iure prohibetur: nōnon potest contingere, nec contingit aliud peccatum, quam inobedientiæ. Et ideo cum ecclesia temporibus quibusdam prohibeat esum carnium, & leges quasdam præscribat in his, quę ad eibos attinent, quibus legibus seclusis, nihil suberat in cibis adsumendis per se malũmalum: videtur aduersus leges istas tantùm posse committi peccatum inobedientiæ ex contemptu, si transgressio contingat. Nam hæc opinio Paludani falsa est, nec potest recta ratione defendi. Ecclesia etenim dum abstinentiam quadragesimalem indixit, ieiunium illud constituit in virtute abstinentiæ: & ideo non solum ille contra obedientiam peccaret, qui ieiunium ex contemptu frangeret: sed & ille contra abstinentiāabstinentiam, qui non ex contemptu, sed præ gula id faceret. quod aduersus Palud. tradit Domini. Soto li. 9. de iust. & iure. q. 5. art. vlt. idẽidem pręmittit Caieta. in d. artic. 3. dum probat, in obseruatione ieiunij ecclesiastici duplicem contineri virtutem: obedientiam inquam, & abstinentiam: & ideo vbi peccatur contra hoc ecclesiæ institutum, posse contingere peccatum inobedientiæ, & gulæ.

Septima conclusio. In ieiunio † à iure ponti

11

*ficio indicto, nōnon licet, nisi semel prādereprandere. Probatur hæc omniũomnium consensu ex Greg. in c. quadragesima. de consecrat. dist. 5. qui dies dominicos quadragesimæ ab aliis distinxit, nec distinctio contingit in delectu ciborũciborum, quia par est in hoc prohibitio, nec potest in alio discrimẽdiscrimen constitui, quāquam quòd dominicis diebus quadragesimæ liceat bis, vel ter prandere: ergo in aliis diebus nōnon licet, nisi semel: quæ quidẽquidem inductio non admodũadmodum vrget. Nec enim sequitur, in die dominico ad aliorum discrimen licet bis, vel ter ciborum refectione vti: ergo in aliis non licet, nisi semel. Siquidem potest esse in hoc vera differentia, quod liberè die dominico liceat, quoties libitum fuerit, prandere, in aliis verò diebus non sit, nisi bis, iure permissum. Et nihilominus ex Greg. responso conclusio ista frequentissimè deducitur maximè à Panor. in rub. de obseruat. ieiun. & Caieta. ij. ij. q. cxlvij. art. vj. qui eandem aliis rationibus, & communi totius Christiani orbis consensu probare nititur, eamque illic S. Thom. vti ab ecclesia diffinitam, & à populo |

p. 114

Christiano receptāreceptam exponit, & interpretatur. De illo verò ientaculo, quod fieri solet sero à ieiunantibus, parum hoc in loco tractabitur: cum de ea quæstione Caiet. in d. art. 6. & idem ac Syluest. in summa longè tractauerint: & ante ipsos Innoc. & Pano. in dict. rubr. de obser. ieiu. ex quibus summa disputationis in hoc deducitur, vt liceat vespere, iuxta prouincię cōsuetudinemconsuetudinem aliquid, etiam citra sitim commedere: modò id fiat moderatè, neque fraus ieiunij legibus irrogetur.

Cæterùm Christiane lector in hanc conclusionem questio incidit insignis, quæ vtinam necessaria non esset, an hi seruent ieiunia iure instituta, & præcepto ecclesiæ satisfaciātsatisfaciant, qui semel comedendo tantum cibi accipiunt, tot cibariis, & cōdimentiscondimentis vtuntur, ad ingluuiem vsq;vsque, vt nullam carnis afflictationem sentiant, imò gulam impensissimè irritent, libidinem excitent, tantum cibi sumentes vnico prādioprandio, quantũquantum sit tribus hominibus satis ad congruācongruam eorum sustentationẽsustentationem. Etenim multis rationibus nōnon temerè poterit asseuerari, hosce homines ieiunij præcepto minimè satisfecisse.

Primò, ecclesia catholica, quæ ieiunia indixit in hoc verè tendit, atq;atque hunc finem præ oculis habuit, vt Christiani diebus ieiunij per abstinentiam certis legibus præscriptam corpora castigent, ad illicitos carnis motus reprimendos: vtq́;vtque mens aptior ad sublimia, & diuina contemplanda, quod superius euidenter probauimus, & fatentur passim omnes, qui de ieiuniis tractauêre. Hic verò finis nequa quam sequitur: quod non esset ieiunanti sobriè ac tẽperatètemperantè imputandum: sed & ab ipso ieiunante manifestè obiicitur huic fini impedimentum media illa tollendo, quæ ab ecclesia ad abstinẽtiæabstinentiæ vsum, fuerunt ad præscriptum finem instituta. Ergo non potest verè dici, hos, de quibus quæstio agit, ieiunio satis fecisse.

Secundò, materia huius præcepti non solùm videtur esse, semel in die prandere, sed ita semel cibum sumere, vt quantum ad cibos attinet, corpus affligatur, & castigetur: saltem, vt abstinẽtiaabstinentia vtamur, qua solet corpus affligi, & castigari, iuxta prudentis viri arbitrium. Quemadmodum constat ex obseruatione ieiuniorum, qua sancti patres, & reliqui Christianam religionem professi ab initio legis EuāgelicæEuangelicæ vsi fuêre. Ergo non seruat præceptum: imò eidem refragatur, qui semel in die absque vlla temperantia, & abstinentia comedit, tantum nōnon ad ingluuiem vsq;vsque immoderatè nimis in comedendo limites rationis transgreditur.

Tertiò, lex humana hac in re nihil aliud facit, quàm diem certam, aut tempus certũcertum diffinire, & modum quendāquendam præscribere, quibus legem naturalẽnaturalem, ac diuinādiuinam exequamur, ꝙquod paulò antè adnotauimus: ita quidẽquidem, quôd tempore ab ecclesia præscripto, & modo per eam definito lex de ieiunio naturalis, & diuina seruetur. Sed qui sic ieiunant, vt in quæstionis titulo exposuimus, palàm legi naturali, & diuinæ de ieiunio aduersantur: ergo & humanæ. His accedit, quòd ecclesia in materia temperantiæ certis diebus ieiunia præcepit: reliquo autem temporis anno moderatè comedere legis naturalis instituto reliquit.

Quartò, eodẽeodem modo vnica ex cibo refectio, si ea sit immoderata, humanæ legis proximo fini contraria est, sicut plures: sed qui pluribus vtitur, dubio procul contra legem humanam de ieiunio facit: ergo & qui semel, immoderatè tamen comedit.

Quintò ab absurdo vitādovitando argumentamur: nam si eo modo, quo caput quæstionis exponit, satisfieret ieiunij præcepto: sequeretur, q. virtutis præceptum adimpleretur per contrarium eius, quod præcipitur. Quod nemo doctus affirmabit. Exercet etenim qui se ingurgitat, gulam apertissimè contrariācontrariam abstinẽtiæabstinentiæ, quæ lege lata de ieiunio præcipitur. Qua ratione ad probandāprobandam hac in quæstione opinionẽopinionem istāinstam vtitur Martinus Ayala episcopus GuadixiẽsisGuadixiensis lib. 3. de traditio. eccl. c. de ieiunio. EidẽEidem sententię adstipulari videtur D. Tho. in 2. 2. q. 148. arti. 3. ad 2. qui de transgrediente præceptũpræceptum ieiunij inquit, Cuius auctoritatẽauctoritatem si aliquis transgrediendo statutũstatutum contemnat, vel hoc modo transgrediatur, ꝙquod impediatur finis quẽquem intẽditintendit, peccat mortaliter talis trāsgressortransgressor, scribit & ad hęc Io. Maior in 4. senten. dist. 15. q. 3. nullo modo ratione quantitatis cibi ieiuniũieiunium frangi, nisi quis intẽperatèintemperatè comedat, sed & Innoc. in rub. de obser. ieiu. nu. 3. refert, quosdam tenere, nusquānusquam esse ieiuniũieiunium, nisi & ibi sit victus abstinẽtiaabstinentia.

ContrariāContrariam opinionẽopinionem veriorem esse, probare conantur Caiet. 2. 2. q. 1. 147. art. 3. & Io. Medina in 4. sent. in tract. de ieiunio. c. de numero refectionũrefectionum. & c. de his per quę ecclesiasticũecclesiasticum ieiunium soluitur, ex nostris Innoc. in dict. rub. num. 3, qui pręmittere videntur, hoc ab omnibus frequentiori cōsensuconsensu receptũreceptum esse. Ecclesia etenim in his legibus, quas de ieiunio instituit, licet diffinierit, semel tantũtantum in die ieiunij comedendũcomedendum esse, cibi tamẽtamen, & prandij quantitatẽquantitatem |

p. 115

nec diffiniuit, nec commodè diffinire potuit, propter varias hominum conditiones, & corporum qualitates, secundum quas, quod vni est immoderatum, alteri fortassis nōnon sufficit, aut sanè ita illi conuenit, vt nullus sit in ea re excessus. Hæc verò ratio non est adeò efficax, quòd possit priorem opinionẽopinionem omninò euertere. Nam licet S. Thomas ea vtatur in dict. art. 6. ad. 1. & verum sit, ab ecclesia non esse quantitatem cibi diffinitam ieiunantibus, siquidem in legibus de ieiunio latis hora prandij, & vnici tantùm pręscribitur, quod & idem Thomas tradit arti. 7. non negatur ex hoc, ab ecclesia sensim diffinitum esse, ac ieiunantibus præceptum esse, vt abstinẽtiaabstinentia vtantur. Atque ideo tenetur, qui ieiunat, ex præcepto ecclesiæ abstinentia vti, ac semel tantùm comedere temperatè iuxta boni viri arbitrium, ne circumspecta, quadam ex latitudine, propria conditione, limites temperantiæ, aut abstinẽtiæabstinentiæ virtutis excedat. Nec id periculosum est, imò cuiq;cuique facillimum iuxta illam latitudinẽlatitudinem, quæ cognosci, ac diiudicari absq;absque vllo graui examine poterit. At præceptam esse ab ecclesia ieiunantibus abstinentiāabstinentiam, vbique, ni fallor, Sanctus Thomas pręmittit, & docet. Idem superius nos probauimus. fit igitur rationi consonum, tunc ieiunij præceptum minimè seruari, imò violari planè, quoties abstinentiæ limites, etiam semel comedendo, vnicóve prandio, qui ieiunat, egreditur, quippe qui nequaquam abstinẽtiaabstinentia vtatur, nec eius virtutis actu, qui iure Pontificio præcipitur, imò abstinentiæ virtutis actus, est ieiunij substantia, quod omnes fermè fatentur, & ideo absq;absque actu abstinentiæ virtutis, nec ieiunium verè dici potest, nec pręceptum ecclesiæ adimpletur, quo actus abstinentiæ præcipitur.

12

*Secundò opinioni Caietani accedit, ac suffragatur, quòd finis præcepti † minimè cadat, aut comprehendatur sub præcepto ad hoc, vt finis ipse itidem pręceptus censeatur, sicuti ex diuo Thoma, & alijs in capit. præcedenti obseruauimus. Sed finis præcepti de ieiunio instituti est ipsa castigatio corporis, & afflictio carnis ad eius illicitos conatus reprimendos, & vt mens aptior sit contemplationi diuinarum rerum, ergo non tenetur qui ieiunat ex præcepto castigare, aut affligere corpus, sed illi satis erit, si seruet media, quæ fuerint à lege præfinita ad illum finem consequendum. Verùm & hæc ratio non admodum vrget, si distinguamus finem pręcepti cuiuslibet specialem, à fine omnium præceptorum communi, qui charitas est. Et quidem finis hic posterior non cũtineturcuntinentur sub præcepto quolibet, quamuis omnium sit finis, & sub eorum quolibet, præmittatur, vt modus omnium virtutum, quia licet earum omnium actus ordinantur ad charitatem, hic tamen finis non comprehenditur in quolibet speciali præcepto nec legis diuinæ, nec humanæ. Etenim nec ab homine, nec à Deo punitur, tanquam præcepti transgressor, qui parentibus debitum honorem impendit, licet id fecerit absq;absque charitate, & vllo pietatis habitu. Quod S. Thom. non semel adnotauit, sed signanter in 1. 2. q. 100. artic. 9. finis verò præcepti specialis sub præcepto continetur, & præceptus intelligitur, quemadmodum de præcepto peculiari, & speciali diligenti Deum explicat S. Thom. in d. q. 100. art. 10. ergo finis huius præcepti de ieiunio specialis sub præcepto comprehenditur, & præscriptus à lege censetur, ea ex parte, qua illum Christiani obseruare possint. His patrocinatur, quod in idem ferè incidit, nempe, præceptum continere finem proximum, quamuis finem remotum non contineat, nec sub præcepti vinculo comprehenderit. Sicuti ex rationibus à diuo Thoma traditis manifestè deducitur. Sed & ibi ipsum probatur ex eodem Thom. in ij. ij. quæst. 44. artic. 4. ad 1. qui ita scribit, sub præcepto, quod datur de actu alicuius virtutis, non cadit modus, quem habet ille actus ex alia superiori virtute, cadit tamen sub præcepto modus ille, qui pertinet ad rationem propriæ virtutis. Hæc Thomas, quem illic Caietanus sequitur, & interpretatur. ad hæc conducit plurimùm eiusdem Thomæ quædam distinctio in 1. 2. quæstion. 96. articul. 3. Aliquis, inquit, actus potest esse virtutis dupliciter, vno modo ex eo, quòd homo operatur virtuosa, sicut actus fortitudinis, facere fortia, & sic lex præcipit aliquos actus virtutis. Alio modo dicitur actus virtutis, quia aliquis operatur virtuosa eo modo, quo virtuosus operatur. Et talis actus semper procedit à virtute, nec cadit sub præcepto legis, sed est finis ad quem legislator ducere intendit. Hactenus Thomas. Quibus ad amussim obseruatis erit respondendum, huius præcepti de ieiunio finem remotum ex alia superiori virtute, quíque sit omnium præceptorum finis, non comprehendi hoc speciali præcepto, & ideo non posse verè dici transgresso|

p. 116

rem huius præcepti eum, qui sic ieiunauerit, vt illud opus ieiunij minimè fuerit meritorium, nec satisfactorium, nec ad mentis in Deum eleuationem vtile, ex defectu charitatis. Nam etsi finis ieiunij sit per corporis extenuationem, animam ad supernorum contemplationem erigere, illa tamen contemplatio non cadit sub præcepto ieiunij. Et ideo non tenetur quis ratione huius præcepti ita se disponere abstinendo à peccato mortali, vt possit mẽtemmentem in diuinarum rerum contemplationem erigere, quia nec tenetur ex eodem præcepto diuina contemplari, & animum in Deum erigere. Finem verò proximũproximum, & specialẽspecialem huius præcepti, nempe castigationem corporis, & per abstinentiam emundationem eius, atque purgationem sub eodem comprehendi constat, quatenus attinet ieiunantis facultatem. Tenemur ergo ex hac lege corpus castigare, atq;atque à ciborum sentina mundare per abstinentiam, denique ad finem istum proximum, & immediatum, specialemq́;specialemque huius legis, quæ de ieiunijs ab ecclesia instituta est, præsertim, quòd eadem lege tenemur ad abstinentiam virtutem, & ad modum, qui pertinet ad rationem propriam, ac peculiarem eiusdem virtutis, non vt hic actus procedit à virtute, sed qua ex parte actus est virtutis, siquidem eo modo sub præcepto includitur, & verè præcipitur, saltem tenemur minimè obuiam ire medijs ab ecclesia ad hunc proximũproximum finem institutis.

Postremò ad hanc opinionem Caietani accedere videntur verba. S. Tho. in ij. ij. q. 147. arti. 6. ad 2. qui de ieiunantibus ita scribit, Si autem quis immoderatè potu vtatur, potest peccare, & meritum ieiunij perdere, sicut etiam si immoderatè cibum in vna comestione adsumat. Hæc Thomas. sensit enim hunc excessum immoderati cibi meritum ieiunij tollere, sicut & immoderati potus, non tamen ieiunij præcepto refragari, sicut nec eidem refragatur potus, etiam vnius prandij immoderatus.

Non me latet, posteriorẽposteriorem sententiam, quæ à Caietano probatur, pluribus placuisse, & fortassis veriorem esse, mihi tamen dubia est, quamuis nolim in re adeò graui quemquam damnare facillimè ab hac dubitatione discessurus, nisi vidissem tot sanctorum patrum testimonia, tot veterum canonum decreta, quibus ieiunium ex multis causis, ac rationibus commendatum, potissimam laudem ab abstinentia sibi vindicare. Sed & S. Thomas. ij. ij. q. 147. art. 1. ad 2. & art 3. ad 1. profectò sentit, sub ieiunio contineri abstinentiam, quæ communi regula supererogationis est, & differt à cōmunicommuni vsu virtutis necessario, vt ab illis etiāetiam abstineamus, quæ salua virtute nobis licêrent, sicut in sexta illatione primæ conclusionis diximus.

Quod si quis bis, ter, vel quater in die ieiunij cibum sumat, & comedat, ita quidem vt ad huc verè fuerit vsus abstinentia, nihilominus legi de ieiunio ecclesiastico latæ aduersatur. quia illa lex non tantùm abstinentiam indixit, sed & abstinentiæ modum, ac limitem præscribit, quod omnes fatentur.

Hinc etiam subsequitur, eum peccare contra legem, & præceptum ieiunij, qui iam violato ieiunio † ea in die per secundum prandiũprandium,

13

* tertiò, aut quartò cibum adsumpserit, deniq;denique toties peccare nouo peccato, quoties post primum à iure permissum prandium comederit. Cui opinioni accedit Ioan. Medina in codice de pœnitentia tract. 4. capit. de numero refectionum. post Ioan. de Neapoli. in quodlibet. Etenim qui bis commederet contra legem ieiunij, adhuc obligatur iuxta vires proprias eandem legem obseruare, & à cibo eadem die abstinere, ergo peccabit aduersus legem ieiunij, qui violata semel eadem lege, tertiò cibũcibum assumpserit. Nam qualibet die, qua ieiunium indictum est, tenetur quis abstinere à cibis, & abstinentia virtute vti, â quo præcepto nequaquam eximitur ex eo, quòd illa die non possit ieiunare semel violata ieiunij lege. Quia licet ieiunare perfectè non possit propter eius culpam, superest adhuc diei pars, in qua tenetur abstinere, cum verè abstinere possit. Nec quidquam oberit, quòd is abstinentia vti non possit, quæ ad ieiunium requiritur, quum ieiunium nihil aliud sit, quàm abstinentia certis, ac quibusdam limitibus iure præscripta. Nam quamuissemel violata ieiunij lege, non possit illo die abstinentia perfecta vti, poterit tamẽtamen ea vti nihilominus quò ad reliquam diei partem, atq;atque ideo partim legi satisfacere: nec video qua ratione qui non possit, pręsertim eius culpa totam seruare legem, sit exemptus ex hoc ab eiusdem legis vinculo quò ad eam partem, in qua legem adimplere commodè valeat. Ex quo mihi hæc opinio potiùs placet, quāuisquamuis contrariam præter alios constanter asseuerauerint Durandus, & Palud. in 4. dist. 15. q. 4. art. 5. Caieta. in verb. ieiunium. Angelus. §. 22. & Syluester. q. 8. versic. 4. rursus idem Caieta. |

p. 117

ij. ij. q. 147. art. 8. qui testatur, hanc opinionem communem esse.

14

*De hora prandij est adnotandum † in diebus ieiunij horam prandendi diffinitam esse nonam diei. Quod probatur ex Athanasio in lib. de virginitate. Epiphanio contra Massalianos. qui quarta, & pro sabbato ieiunium ex traditione Apostolorum statutum esse vsque ad horam nonam, scribit. idem constat ex concilio Maguntiaco canone. 34. cuius superius mentionem fecimus, quo ad ieiunium quatuor temporum. De ieiunio quadragesimæ extat apud Gratianum ex concilio CabilonẽsiCabilonensi canon. solent. de cōsecratconsecrat. distinct. 1. ex Iuone Carnotensi libr. 2. de ieiunio, quem canonem tribuit concilio Chalcedonensi. S. Thomas. ij. ij. q. 147. art. 7. Burchardus vero ex decretis Syluestri Papæ eum retulit lib. 13. c. 12. Inter quæ nondum ipse legi canonem istum, nec itidem extat inter canones concilij Cabilonensis, nec concilij Chalcedonensis. Sed ex eo deducitur, in quadragesima ad horam vsq;vsque nonam differendum esse prandium illud vnicum, quod ab ecclesia in diebus ieiunij præscribitur, & deinde adijcitur: nullatenus ieiunare credendi sunt, qui ante manducauerint, quam vespertinum officium celebretur. Concurrendum est enim ad Missas, & auditis Missarum solennibus, & vespertinis officijs, & largitis eleemosynis ad cibum accedendũaccedendum est. Hæc ille canon. Ex quo Sanct. Thomas, & cæteri Theologi communi omnium consensu existimarunt, & verè existimant, horam prandij vnici ieiunantibus nonam fuisse præscriptam: tametsi Panormit. in rubric. de obserua. ieiu. existimet, nullibi à iure canonico statutam esse horam nonam ad prandium ieiunantibus in alio tempore, quàm in quadragesima, quo post vesperas promittitur prandium vnicum, licet communis consuetudo etiam in alijs ieiunijs horam nonam præscripserit. Qua in re obseruandum erit, quanam ratione sint dierum horæ connumerandæ, siquidem variè solent ex varijs causis discerni. Et sanè illud ad huiusce tractatus intellectum obtinuit, quod Andræ. Alciat. diligenter adnotauit in l. 2. ff. de verb. signif. cui Antonius Augustinus accedit in lib. 4. emendationum capit. 13. Veteres quidem in duodecim horas diem diuisisse, totidémque noctem, eaque de causa sextam diei horam meridiem fuisse, sextam verò noctis, mediam noctem. Qua ratione æstate diei horæ maiores erant, & noctis minores, brumæ autem tempore noctis horæ maiores erant, diei verò minores. Crescebant enim, & minuebantur, vt dies ipsi & noctes. Quæ ex Iurisconsultis probantur. l. prima. ff. de manumiss. l. à qua ætate. qui testam. facer. poss. l. in vsucapionibus. & l. ideoq́ue. ff. de vsucap. l. ij. ff. de annuis legat. vbi & in l. Titius. §. Lucius. ff. de liberis & posthumis. l. 3. ff. de oper. liber. & in dicta l. ij. de verbo. signif. apertius quæ præmisimus constant: imò ex his loci Iurisconsultorum prius adducti commodius intelliguntur, & ex Harmenopolo libr. vltim. titul. de verb. signific. Aulo Gellio libr. 3. capit. 2. Macrobio libr. primo Satur. capi. 3. Alciato libro primo parerg. capit. quadragesimo octauo. Alexand. ab Alexandris lib. 4. capit. vigesimo. Ludouico Cælio libr. 7. lect. antiq. cap. 9. Vnde fit, vt horæ bifariam distinguantur, quædam enim dicuntur æquinoctiales, quas Græci ἰ σημερινὰσ, id est, æquales appellant, & hæ semper æqua spacia continent siue in noctibus, siue in diebus, hisq́ue nunc vtimur vulgo, & ideo vulgares modo nuncupare possumus. Dictæ sunt æquinoctiales, quod ariete, & libra, atque ita in vtroque æquinoctio singuli dies, noctesque contineantur horis duodecim, eisdëmque æqualibus, nec est maior noctis hora quam diei. Sunt & horæ ab his dissimiles, quæ inęquales dicuntur, & tẽporalestemporales, quas Græci dixêre καιρικὰσ. quod quolibet tempore nox in duodecim, & in totidem dies, horas diuidatur. Eritque necessario tunc hora diei maior in æstate, quam in bruma, & eadem ratione noctis horæ minores erunt in æstate, maiores verò in bruma. Hinc Plinius libro secundo. capite vigesimo quinto. Augusti verba referens de sydere crinito inquit, Id oriebatur circa vndecimam horam diei, clarumq́ue & omnibus terris conspicuum fuit. Et apud Matthæum capite vigesimo. Vineæ dominus his qui vndecima hora conducti fuerant, tantam mercedem soluit, quantam his, qui à tertia, sexta ve hora opus fecerant, parésque fecit eos, qui vnam tantum horam in vinea fuissent, his, qui totius diei calorem, & pondus sustinuissent. Apud Plutarchum in Crasso, duodecima hora dicitur diei vltima. Etenim M. Crassus iam senex, cum Deiotarum Regem eadem ætate offendisset vrbem ædificantem, quid tu, inquit, Deiotare? duodecima hora ædificare cœpisti? cui Rex, nec tu quidem, respondit, |

p. 118

Crasse matutino tempore, Parthos oppugnas. Sic & in l. non minorem. C. de transact. Secunda hora noctis intelligitur, quæ secunda ex duodecim, in quas nox ipsa diuiditur. Eadem ratione Iurisconsultus in l. ij. ff. de verbo. significat. erit interpretandus, dum scribit, Cuiusque diei maior pars est horarum septem primarum diei, non supremarum, id est, maior pars est ab hora duodecima noctis ad octauam diei, non à quinta ad duodecimam. De his etenim horis Iurisconsulti passim, vt probatum est, tractauêre, & ideo eiusdem & hic locus dubio procul est accipiendus. Ex quibus in hoc tractatu de ieiunio hora nona erit ita inquirenda, vt diem in duodecim horas omni tẽporetempore distinguamus, sitq́;sitque in ipsa meridie hora sexta, & ab ea hora nona deducatúr, reliqua diei parte in alias sex horas diuisa, qua ratione hora nona incipiet post tertiātertiam diei partem, ipso die in qua tuor æquales portiones distincto. Vnde in æquinoctio hora nona dicetur tertia post meridiem iuxta horarum rationem, qua modo vtimur ex æquinoctialibus horis. In ęstate, & diebus longissimis hora nona erit prope quartam postmeridianam, in breuissimis prope secundāsecundam, quod est ad hanc rationẽrationem exactè præscriptam diligenter obseruandum, vt veteres canones, & eorum interpretes intelligamus. Sic Diuus Thom. in dict. quæst. 147. art. 7. scribit, communi vsu, omnibus diebus fere prope horam sextam cibum adsumi, id est, vt ipse intelligo, prope meridiem, & ideo congruè in diebus ieiunij horam nonam esse vnico prandio præscriptam, idem ipse Thom. in 4. distin. 15. quæst. 3. ad 3. Quamobrem non leuis adest coniectura, imo profecto maxima, tempore diui Thomæ in diebus ieiunij veteres canones adhuc seruari, & hora nona à ieiunantibus cibum assumptum vnico prandio fuisse non prius. Hæc tamen iure humano instituta sunt, moribusq́;moribusque vtentium, & consuetudine tolli possunt: idcirco potuit cōsuetudoconsuetudo in ieiunijs aliam horam vnico prandio diffinire, etiam nonam præueniendo, qua ratione qui modo in his diebus hora sexta, & in meridie, aut prope meridiem prandemus, nihilominus ieiunij legem seruamus, canonibusq́;,canonibusque ac constitutionibus de ieiunio latis absque vllo crimine transgressionis obsequimur. quod Caieta. optime adnotauit in dict. art. 7. & ante ipsum Florent. 4. part. titul. 4. c. 4. & Syluest. in verb. ieiunium. q. 4. eodem ferme consuetudinis iure obtentum est, quod in quadragesima vespertinum officium dicatur ante prandium prope meridiem hora vndecima ex his quibus modo vtimur, ita quidẽquidem, vt duodecima hora quæ sexta olim dicebatur, in omnibus ecclesijs vel vesperæ sint finitæ, vel paulò post finiantur, ea ex causa, quôd in quadragesima nōnon licêret olim prandere, nisi vespertino finito officio, tametsi in alijs ieiunijs licitum esset vnicum prandium hora nona. Atque hæc ratio, quæ à consuetudine iuri humano derogante deducitur, mihi potius placet, quàm quod hac in re adnotari, & responderi solet ex Paluda. in 4. disti. 15. q. 4. artic. 4. Florentino. 2. part. tit. 6. c. 2. §. 10. & Syluestro in verb. ieiunium §. 4. scribit enim Palud. in ieiunio quadragesimæ prandium licitum esse post officium vespertinum ante horam vespertinam iam hora nona finita, in alijs vero ieiunijs post nonæ horæ officium finita hora sexta, etiam ante horam verè nonam. Addit Syluest. more ecclesiastico tres primas horas diei inæquales, appellari Tertiam, deinde subsequentes tres, quæ finiuntur in meridie, dici sextam, ac demũdemum tres sequentes dici Nonam: & tres postremas vesperas. quod maxime conducit ad Paludani opinionem, quam probare videtur Florentinus. Sed hæc nisi consuetudine constent, nullo iure, aut nullibi, quod ipse sciam, apud ius Pontificium probantur, tametsi ad officia ecclesiastica celebranda, & ad canonicas horas publice in ecclesia dicendas, receptum sit, tempora distingui per diuisionem artificialis diei, vt prima dicatur hora ab ortu solis duodecima diei pars. Tertia item eadem ratione, sicut, & Sexta, quæ ab eodem solis ortu in meridie obseruanda est omnino, deinde nona eodem discrimine constituto, qua de re legenda erunt quæ doctè, & diligenter tradit Martin. Azpilcueta in c. quando. de consecrat. dist. 1. notab. 3. nume. 33. qui vero nimis præuenerit horam à iure, vel consuetudine prandio præfinitam, reus erit mortalis culpæ, quippe qui ieiunium non seruauerit. glo. in c. vnum horarium. §. alias. 25. dist. Paluda. in 4. dist. 15. q. 4. art. 4. Caiet. ij. ij. q. 147. artic. 7. quanuis contrarium teneat Ang. in verb. ieiunium. §. ij. & sentiat Innoc. in rub. de obseruat. ieiu. nu. 3.

De delectu ciborum, † qui non parum con

15

*ducit ad veram pietatẽpietatem augendam, quiq́;quique maxime vtilis est ad effrænatam libidinem coercendam, si ab his abstineamus escis, quæ ad libidinem inflammant, non est cur hoc in loco |

p. 119

longius tractemus, siquidẽsiquidem aduersus Iouinianum, Valdenses, & Lutherum multa scripta sunt, quo poterit lector diligentius tradita legere apud Iodocum Clichthouæum in propugnaculo ecclesiæ, quod contra Lutheranos scripsit, & rursus apud Alfonsum de Castro in lib. de hæresibus. dictione, cibus. Ioann. Bunderium in compendio aduersus Lutheranos edito. tit. 35. Martinum ab Ayala Guadixiensem Episcopum lib. 3. de traditio. eccles. c. de delectu ciborum. Etenim, quod ad nostrum attinet institutum, illud est adnotandum, in quadragesima, & omnibus diebus, quibus ex institutione ecclesiæ ieiunare tenemur, ab esu carnium esse omnino abstinendum. quod de quadragesima constat ex decreto Telesphori Papæ c. statuimus. dist 14. & canone. 56. sextæ Synodi generalis. concilio Toletano. cap. 10. & concilio Toletano. 8. c. 9. qua in re S. Thomas. in ij. ij. q. 147. art. 8. & omnes iuris vtriusq;vtriusque interpretes plane conueniunt, de alijs ieiunijs extra quadragesimam idem probatur ex c. de esu carnium. de consec. dist. 3. & concilio Gerundensi c. 3. concilio item Maguntiaco. c. 34. apud Gratianum in c. 2. 76. dist. quamuis non integro, vt obiter superius adnotauimus, idq́;idque ab ecclesia catholica receptum extat. De lacte verò, butyro, caseo, & ouis controuertitur, hæc etenim prohibita esse in quadragesima, fatentur omnes, & planè deducitur ex Gratiano in c. deniq;denique. 4. dist. Par autem est, inquit, vt nos, qui his diebus carnibus animalium abstinemus, ab omnibus quoq;quoque, quæ sementinam trahunt originem carnis ieiunemus, à lacte videlicet, caseo, & ouis. Hæc Gratianus ex D. Gregorio, apud quem id nondum potui reperire. Nihilominus S. Thom. in d. ar. 8. Arhid. in c. rogationes. de cons. dist. 3. Innoc. & Panor. in rub. de obser. ieiu. nu. 5. Et eo teste, omnes alij asseuerātasseuerant, iure Pontificio in ieiunio quadragesimæ prohiberi oua, lac, caseum & his similia. quod expressim probat canon sextæ Synodi, à nemine hac in quæstione citatus. In alijs autem ieiunijs non esse hæc vetita, sed tantùm esum carnium. Vnde nisi aliud fuerit consuetudine obtentum, in alijs ieiunijs præter quadragesimam licebit ouis, caseo, & lacte vesci. Qua ratione obseruanda erit cuiusque prouinciæ consuetudo: tametsi Panormi. non satis ex mente Thomæ huius quæstionis resolutionem deduxerit. Etenim D. Thomas, & qui eum sequuntur, asseuerant, in alijs ieiunijs præter quadragesimam, non esse caseum, oua, & lac prohibita, & ideo consuetudinem fore obseruandam, atque adeo sentiunt, posse ieiunantes his cibis vti, nisi consuetudine prohibitio eorum fuerit inducta. Quæ quidem conclusio ab ea differt, quam Panormit. deduxit scribens, in alijs ieiunijs posse ieiunantes his vesci cibis, si id fuerit obtentum consuetudine. Quid etenim si nulla sit hac de re consuetudo? & in hoc Panor. omisit quod Thomas egregie sensit, & qui eum sequuti sunt. Ego vero existimo, oua, caseum & lac, atque his similia vetita esse iure in his diebus, quibus ieiunij causa caro fuerit prohibita, idque mihi probari videtur ex ea ratione, qua D. Gregor. apud Gratianum in d. c. denique, vsus est: & quæ à synodo sexta traditur in d. can. 56. Visum est ergo, inquit, vt omnis Dei ecclesia, quæ est in vniuerso terrarum orbe, vnum ordinem sequens, ieiunium perficiat, & abstineant, sicut ab omni mactabili, sic & ab ouis, & caseo, quæ quidem sunt fructus, & fœtus eorum à quibus abstinemus. Hactenus ille canon. qua ratione & Sanctus Thomas in dict. articulo octauo vtitur. atque ideo prohibito esu carnium ieiunij causa, & oua, & lac caseusq́;caseusque, & his similia vetita censentur.

De rogationibus extat Aurelianensis synodi primæ canon. 26. apud Gratianum de consec. distin. 3. c. rogationes. quo institutum est, litanias, id est, supplicationes diuinas † aut rogationes, ante Ascensionem Domini

16

* triduo celebrari, ieiuniumq́;ieiuniumque indictum est illis tribus diebus, cuius celebritatis, quæ ferè in toto Christiano orbe recepta vbiq;vbique videtur, origo deducitur ab historia, cuius ex Gregorio Turonensi libr. 2. c. 34. meminit Andr. Alciat. libr. 9. parerg. c. 11. Gregorius etenim ex Auiti Homilia refert, à Mamerto Viennensi Episcopo primum has litanias institutas fuisse ad expianda prodigia, cum terra mouisset: cum lupi, aliæque feræ per vrbes oberrarent, damnóque, & terrori mortalibus essent: Cuius rei dispersa per prouincias fama cæteros antistites inuitauit, vt exemplum sequerentur, adeo vt in Italia quoque celebrentur, & religiose quidem. Præter hæc Burchardus libr. 13. capit. 7. ex concilio Aurelianensi c. 6. ita scribit, Cum exigentibus peccatis Galliarum populi luporum rabie acriter interimerentur, nec huius flagelli aliquod remedium inueniri posset, congregati tra|

p. 120

duntur Galliarum episcopi apud Viennam vrbem, atque in commune statuerunt, vt triduanum ieiunium facerent. Cumq́;Cumque dominus pestem misericorditer abstulisset, hi dies in consuetudinem annuæ celebritatis venerunt, vt per Galliarum prouincias ante Ascensionis Domini diem celebrarentur. Agamus & nos hos dies cum summa reuerentia, & deuotione, cum abstinentia carnis, & humilitate cordis, non vt visibilium luporum rabiem euadamus, sed vt inuisibilium, id est, spirituum immundorum tentamenta vincere valeamus. Nullus autem his diebus vestimentis preciosis induatur, quia in sacco, & in cinere lugere debemus, prohibeantur ebrietates, & comessationes, quæ fiunt in vulgari plebe. Nemo ibi equitare præsumat, sed discalciatis pedibus omnes incedant. Nequaquam mulierculæ choros ducant, sed omnes in commune Kyrie Eleison decantent, & cum contritione cordis Dei misericordiam exorent pro peccatis, pro pace, pro peste, pro conseruatione frugum, & pro cęteris necessitatibus. Dies enim sunt abstinentiæ, non lætitiæ. Hæc apud Burchardum quæ apud Gratianum, & in libro conciliorum breuiter nimis referuntur, tametsi illic concilij Aurelianensis diffinitio explicetur, quæ memoria veteris instituti hanc celebritatem renouauit, cuius origo Mamerto Viennensi præsuli, etiam à Guaguino tribuitur libr. 1. de gestis Francorum paulo antè Clodouæi Regis primi obitum, anno Domini ferè 514. Hoc vere ieiunium moribus sublatum est, quamuis his diebus ab esu carnium abstineamus, saltem feria secunda & quarta, iuxta cuiuslibet prouinciæ consuetudinem.

De his verò Rogationibus legendus erit Lapus allega. xc. An tunc iudicia exerceri possint, & de alia quæstione Fel. in c. dilectus. col. vlt. de off. ord.

Est igitur, vt tractatum istum absoluamus in summa ieiunium ecclesiasticum, abstinentia quibusdam legibus salutis spiritualis, & religionis causa iure Pontificio præscripta.

Covarrubias ...: Opera Omnia

SVMMARIVM.