Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

CAPVT XV.

ALIO condemnato is, cuius interest, appellare poterit, authore Iurisconsulto in l. ab executore. §. alio. ff. de appel. c. cùm super. de re iud. c. super eo. de offic. delegat. l. à sententia. ff. de appellatio. regia l. 4. & 7. titul. 23. part. 3. notatur in cap. veniens. in 2. de testib. & in l. à diuo Pio. §. super rebus. ff. de re iudicat.

1

*Hæc tamen appellatio admitten da non est, nisi ex iusta causa, à sententia, inquit Martianus inter alios dicta, appellari non potest, nisi ex iusta causa. text. in d. l. à sententia. & ibi Bartolus. Probat idem textus singular. secundum Abbatem ibi colum. 1. & Card i. in dicto capi. cùm super. ibi rationabiliter. notat Matthes. nota. 123. ex quo frequentissimè deducitur, hanc appellationem à tertio proponendāproponendam expressa causa, etiam si alioqui nōnon sit causa ex primenda in appellatione à sententia diffinitiua. Etenim vbi appellatio proponitur contra regulam iuris, propter præsumptionem doli, non aliter admittenda est, quàm si expressa causa iustificetur. gloss. celebris in capitul. Romana. §. si autem. de appellationi. in 6. cuius præter Doctor. ibi, maxima cum laude meminêre Abbas. & Deci. in capitul. consuluit. el 2. de appellation. idem Abb. in capitul. ad consultationem. de re iudicat. colum. vlt. & ibi latè Felin. numero 19. Decius in capitul. 3. colum. vltim. de appellati. Sed an sit huius causæ probatio necessaria ad impediendam executionem sententiæ, inferius oportuniori loco disputabitur. Igitur appellatio admittenda est, quæ per tertium proponitur à sententia inter alios dicta. Quæ quidem appellatio quando que necessaria est, nempè cùm sententia omninò huic tertio præiudicat iuxta distinctionem textus in dicta l. sæpè. quando que vtilis, cum sententia saltem quò ad præsumptionem quandam alteri nocet, vt scribit post alios Angel. Aret. in d. l. à sententia. colum. 2. & maximè Bart. ibi num. 5. interdum etiam est appellatio vtilis, quia executio sententiæ inferet tertio præiudicium, aut damnum aliquod, vt probatur in dicto capitu. cùm super. & ibi notat Imola post alios. 2. columna textus optimus in dicto capit. super eo. de offi. delegat. & in dicto capitul. veniens. in 2. de testib. hæc denique distinctiùs intelliguntur, si articulatim rem istam in summa explicauerimus.

Nocet equidem omninò sententia tertio, qui non litigauit, plerunque ex propria natura, & vi, quemadmodum tractauimus superius in cap. 13. & 14. & in hac specie necessaria est ad effugiendum hoc præiudicium appellatio tertij,

2

*cúm alio qui sententia effectum habeat rei iudicatæ, si ab ea non fuerit appellatum. |

p. 92

Poterit tamen tertius in hac specie appellare, & tenebitur intra decem dies à tempore propriæ scientiæ computandos: non autem à tempore sententiæ, nec ab eo die, quo reus, vel actor principalis sciuerit, eam latam fuisse, quod expressim respondet, & fatetur Alex. in l. sæpè. ff. de re iudica. numero 82. Nam tempus datum ad appellandum currit à tempore, & die scientiæ. text. & ibi Alberic. in l. ab eod. C. quomod. & quando iudex. l. 1. §. vlt. & ibi Ang. ff. quando appella. sit. Andr. Tiraquel. libr. 1. de retract. §. 9. glo. 2. nume. 42. & §. 35. gloss. 4. num. 9. & Paul. in l. iudicibus. C. de appella. l. 1. C. de tempore ap. pella. c. concertationi. de appella. in 6. glo. in c. ab eod. sub eodem ti. & ibi Doctor. glo. Imol. & alij in Cle. 2. eo. tit. l. 2. part. 3. l. 1. ti. de appell. lib. 3. ord. Hanc opin. Alexandri quandoq;quandoque opinatus sum, non omninò veram esse, ea sanè ratione, quòd in proposito casu sententia noceat alijs etiam ignorantibus & non citatis, & sic ex natura rei, quod in dicto cap. 13. ostendimus, & ideò non videtur eis appellatio permissa eo tẽporetempore, quo sententia in rem transierit iudicatāiudicatam, illo non appellante, qui legitimus est causæ defensor ad aliorum omnium, etiam ignorantium præiudicium. Deinde sententia in hac specie alijs nocet, & præiudicat, nisi lata fuerit contra contumacem. l. qui repudiantis. §. vlt. ff. de inoff. testamen. & l. si perlusorio. §. fina. ff. de appellat. vel per collusionem, aut iniuriam. l. si seruus plurium. §. 1. ff. de legat. 1. & dict. l. à sententia. Igitur cúm lata fuerit sententia aduersus præsentem, nec colludentem, nec per iniuriam iudicis, ea nocebit omninò alijs, quos negotiũnegotium tangit, etiam ignorantibus, & absq;absque vlla distinctione scientiæ, & ignorantiæ, quo ad appellationem, & tempus, ac diem appellandi. Nihilominus veram esse opinor Alexan. sententiam, quæ probari poterit multis rationibus. Primò ex regula iuris, cuius modò meminimus, qua constat, tempus appellandi currere & computari à tempore scientiæ, etiam his, quibus iure ordinario sententia nocet, & qui speciatim ea condemnantur, cum quibus iudicium fuerit agitatum, nec enim congrua est, aut sufficiens argumentatio ista. Sententia nocet tertio, etiāetiam ignoranti. Ergò eidem currit tempus datum ad appellandum ante scientiam. Falsa equidẽequidem est hæc collectio, & manifesté conuincitur. NāNam ei, qui litigat, & cum quo sententia fertur, ac iudicium tractatur, sententia nocet, etiam ignoranti eius pronunciationem, & examen, à tempore scientiæ poterit is appellare intra diem à iure cōstitutumconstitutum, quòd modò probauimus. Secunda his accedit ratio, quæ ex eo deducitur, quod æquius sit, ac iustius, tempus appellandi currere à die scientiæ ipsi tertio, qui non litigauerit, quàm ipsi reo principali, cum quo iudicium actum est & lata fuerit sententia, dies autem appellationis, à tempore scientiæ computatur ipsis litigantibus: ergò maiori ratione eadem dies à tempore scientiæ computari debet tertio, qui per sententiam condemnatus non est. Tertiò plurimum huic opinioni Alexandri patrocinatur, quòd culpa illius, qui per sententiam damnatus fuit, commissa in omissione appellationis, saltem hunc effectum habet, quod tertius, cui iure illa sentetia nocet ex natura causæ, possit ab eadem appellare intra diem appellandi, à tempore scientiæ computandum. Hæc etenim ratio constabit planè, si conati fuerimus tradere propriam, ac veram interpretationẽinterpretationem Iurisconsulti in dict. l. si seruus plurium. §. 1. vnde poterit etiam lector attentius perpendere, an ex eius examine possit aliquid aduersus AlexādAlexand. sententiam deduci. Hęc enim sunt Iurisconsulti verba: Si hæreditatis iudex cōtracontra hæredem pronunciauerit, nōnon agẽtemagentem causam, vel collusoriè agentem, nihil hoc nocebit legatarijs. Quid ergò, si per iniuriam fuerit pronunciatum, non tamẽtamen prouocauerit, iniuria ei facta nōnon nocebit legatarijs: vt & Sabinus significat. Hæc Iulianus, iuxta lectionem communem, quæ à Pandectarum Florentinarum litera tantùm in eo differt, quod in his nōnon collusoriè, sed lusoriè, legitur. Barto. etenim ita hunc locum explicat, vt existimet, distinguẽdũdistinguendum esse vltimum casum ab alijs, ita quidem, quòd sententia lata contra hæredem contumacem, vel colludentem, ipso iure absque appellationis necessitate, minimè præiudicet legatarijs, quibus permissum erit, non obstante rei iudicatę exceptione agere ad legata aduersus victorem ipsum: lata verò sententia contra hæredẽhæredem scriptum ob iniuriam ipsius hæredis, qui iudicem ad prauè, & iniustè pronunciandum prouocauerit, nec deindè appellauerit, præiudicet quidem legatarijs, vt non possint contra victorem agere ad legata, quia ipse tutus est rei iudicatæ exceptione. l. si superatus. ff. de pignor. quasi ratio differentiæ manifesta sit ex hoc, quod in primis duobus casibus hæres victus, fuerit in dolo, & ideò subueniendum est legatarijs propter dolum hæredis, etiam cōtracontra victorem. l. si per lusorio. §. vltim. & l. à sentẽtiasententia. ff. de appellationibus. in vltimo verò casu tantùm contigerit culpa hæredis: atque ob id aduersus ipsum hæredem, non contra victores sit legatarijs subueniendum. Ita sanè hanc Bartoli opinionem video etiam admitti authoritate Iacobi Arenæi, Alberic. num. 5. Cumani in 2. lection. & Iasonis in d. §. si hæreditatis. Imò Iason asseuerat, cùm Barto. transire communiter alios. Vnde posset hinc adsumi aduersus Alexandrum non leuis authoritas, siquidem hærede scripto non appellante intra diem iure præfinitum, legitimus hæres victor, tutus est, etiam contrà legatarios exceptione rei iudicatæ, nec culpa hæredis in omissione appellationis tribuit ius aliquod, quo possint legatarij subter|

p. 93

fugere rei iudicatę exceptionem. Rursus aduersus Bart. quidam opinantur, hos tres casus pares esse, pariq́;parique responso à Iurisconsulto diffiniri in d. l. si seruus plurium. §. 1. vt tandem sententia lata contrà hæredem, qui fuerit in culpa prouocando iudicem ad iniquam sententiam, & in omissione appellationis, ipso iure non noceat legatarijs, absq;absque vlla necessitate appellandi. Quemadmodum ex eo loco adnotârũtadnotarunt. gloss. verb. non nocebit legatarijs. 2. intellectu. Imola. Paulus Castrensi. Cuman. in 1. lectione. Alexand. & Aretin. in dicto §. 1. quorum est concors sententia in hoc, quod & aduersus victorem agere possint legatarij ad legata, & docere vim, ac potestatem testamenti, non obstante rei iudicatæ exceptione, quasi culpa hæredis, qui appellare potuit, & nōnon appellauit à sententia iniqua, non debeat nocere legatarijs: imò ferè sit par contumacia, vel collusioni. Fateor ingenuè, mihi non satis placere hanc opi. quippè qui videam, à Iurisconsultis contumaciam, & collusionem attendi potissimum ad defensionem ipsorum legatariorum, vt illis res inter alios acta, non noceat. dict. l. si perlusorio, & l. à sententia. l. qui repudiantis. §. vlti. & ff. de collusi. de tegend. l. 1. & l. pe. Deindè quia Ias. sat est dubius an opinio Bart. probetur in d. l. si superatus. hac in controuersia ipse censerẽcenserem non omninò admittendam fore Bart. sententiam, neq;neque item eam, quæ eidem cōtrariacontraria est. Idcircò existimo, quoties hæres scriptus, fuerit in culpa, quia non prouocauerit à sententia iniquè, & per iniuriam lata, cùm appellare potuisset, sententiāsententiam latam contrà hæredem scriptum legatarijs nocere, ne possint agere contra victorem, si ab ea intra tempus legitimum à die scientiæ computandũcomputandum non appellauerint, quòd si legitimè appellauerint, poterunt legatarij causam ipsam pro sequi, vim, & valorem testamenti probaturi, vt sentẽtiasententia lata, periudicẽperiudicem appellationis reuocetur. Hanc opin. tenent Accursius in dicto §. 3. in verbo. non nocebit. in primo intellectu. & ibi Cuman. in 1. lectio. probaturq́ue isthæc interpretatio Communi omnium cōsensuconsensu vt testatur eam sequutus Alex. in d. l. sæpè. ff. de re iudicat. numer. 83. vnde constat, qua ratione defendi possit, quod paulò antè post AlexāAlexan. respondimus asseuerātesasseuerantes, posse tertium appellare à sentẽtiasententia, quę eidẽeidem ex natura causæ, etiāetiam ignoranti nocet, intra decẽdecem dies à tempore propriæ scientiæ.

Hinc colligitur, posse quandoq;quandoque ab hac sententia appellare eum, qui causa cognita condemnatus est, non tamen tertium, cui ex natura causę ipsa sententia nocet. Nam vbi tertius sciuerit, hanc sententiam latam fuisse prius, quàm ipse principalis per eam condemnatus, contingere poterit, prius excludi ab auxilio appellationis lapsu temporis ipsum tertium, quàm eum, qui per sententiam damnatus fuerit, tametsi appellante posteà principali reo, possit tertius appellationem ipsam prosequi, alio inuito, & non prosequente, sicuti mihi probat etiāetiam in hac specie Iurisconsultus in d. l. à sententia. versi. idem rescripsit.

Secundò ex his constat intellectus ad leg. si perlusorio. & ad l. à sententia. ff. de appellatio. Quibus conuenit regia. l. 4. & 7. titul. 23. par. 3. dum in his responsis permittitur legatarijs appellare à sententia lata contrà hæredem scriptum super viribus testamenti. Hactenus etenim explicuimus, quo tempore sit hæc appellatio proponenda, & modò adijcimus, non aliter his legatarijs permissam esse appellationem, quàm ipsimet hæredi scripto permissa sit, & ideò, si

3

*hæres tribus sit damnatus sententijs, aut ea, quæ non patitur appellationem, profectò legatarij non poterunt in ea specie appellare. Et licet quibusdam placuerit, tertium ignorantem posse tertio prouocare, ꝙquod statim tractabitur, illud verum est, vbi sententia non nocet tertio ignoranti, sed scienti. iuxta distinctionem. l. sæpè. ff. de re iudicat. at vbi sentẽtiasententia inter alios lata, alijs etiam ignorātibusignorantibus nocet ex natura causæ, tunc (ni fallor) non poterit tertius, cui sententia nocet, tertio prouocare, nec item ab ea sententia, quæ prouocationem excludit. Huius opinionis ratio est, quia sententia in pręsenti quæstione iure ordinario ex natura sua nocet, etiam ignorantibus, non ratione scientiæ ipsius litis, & ideò licet quò ad tempus appellandi consideranda sit sciẽtiascientia sententię, vt diximus, non tamẽtamen quo ad hoc, vt propter ignorantiam appellatiōemappellationem patiatur, & admittat, quam ipsemet reus principalis proponere intra vllum diem, nec potuit, nec potest. Ignorantia siquidem, vel scientia non inducit in hoc casu tertio præiudicium, & ea ratiōeratione parum ad rem istam vrget, quòd tertius ignorauerit, aut sciuerit litem hanc tractari inter hęredem scriptum, & legitimum. Idem persuaderi poterit ex eo, quod hæres legitimus, qui causam contrà testamentum cum hærede scripto, eodemq́;eodemque legitimo contradictore tractauerit, quiq́;quique ad huiꝰhuius causę examẽexamen nōnon tenebatur vocare ad iudicium legatarios, sententiam obtinẽsobtinens vltimam exceptionem habeat rei iudicatę aduersus ipsos etiam legatarios ignorantes. l. si superatus. ff. de pigno. cuius in c. 13. meminimus latius. Ergò apparet, nōnon esse admittendam horum legatariorum appellationem, obstante rei iudicatæ exceptione, cum ab ea sententia, quæ in rem transierit iudicatam, appellatio minimè iure sit permissa. l. 1. ff. de re iud. vbi Iason. 1. & 2. col. cap. quò ad consultationem. de re iud. l. eleganter. §. si post. ff. de cond. indeb. gloss. in cap. non solùm. §. innouata. de appellatio. in 6. Ex quibus deducitur, rem iudicatam pèrpenso effectu dici, quoties à sententia nequit appellari. Quod tradidêre etiam Abba. & alij in rub. de re iudic. |

p. 94

Roma. consil. 334. Bart. & Paul. Castren. in l. litigatoribus. C. de appellatio. & ibi gloss. Hoc ipsum & alia ratione comprobatur: Regulariter etenim sententia lata contrà hæredem scriptum, nocet legatarijs, etiam ignorantibus, tribus exceptis casibus, nempè cùm sententia lata fuit per collusionem, aut contra contumacem, vel per iniuriam, non appellante hærede, cùm posset appellare d. l. si seruus plurium. §. 1. ff. de legat. 1. Sed in hac quæstione sententia lata est contra hæredem præsenten, non colludẽtemcolludentem, nec appellare omittentem, data facultate appellandi, vt constat. Ergò legatarijs omninò nocet exceptione rei iudicatæ propter iuris regulam.

Tertiò deducitur vera interpretatio Iurisconsulti in l. ab executore. §. alio. ff. de appellat. l. si parentes. C. de euictio. l. 4. titul. 23. parte 3. quibus in locis statutum est, posse venditorem propter damnum, quod sibi ex euictione imminet, appellare à sententia lata contra emptorem, eo non appellante. Hoc equidem ita est accipiendum, vt venditor appellare possit ab illa sententia, à qua emptor appellare potuit: non au

4

*tem ab illa, quæ etiam emptore appellante trāsirettransiret in rem iudicatam, quia nullam admittit appellationem. Ergò vbi emptor tertia est condemnatus sententia, à qua non licet prouocare, profectò nec ipse venditor poterit appellare, quod satis probatur his rationibus, quas modò explicuimus. Nec in hoc casu venditor minor poterit beneficio restitutionis in integrum ad appellandum admitti, ex eo, quod emptore appellante à prima, & item à secunda sententia, nulla læsio ex omissione appellationis venditori contingit, & ideò cessat restitutionis in integrum auxilium, nec erit admittenda opinio. gloss. in dicta l. si parentes. cuius mentionem fecimus in capitulo proximo. numero 3. fortassis & in venditore, qui appellare vult à sententia lata contra emptorem eo non appellante, illud non temerè respondebitur, hanc appellationem proponendam esse à venditore priusquam aduersus emptorem sententia transierit in rem iudicatam, id est, intra decem dies, ab eo die, quo emptor sciuerit, sententiam contra se latam fuisse. Atque pro ista interpretatione obseruandum erit, sententiam latam contra emptorem venditori, etiam ignoranti nocere, quoad exceptionem rei iudicatæ, vt is non possit cum victore iterum examen causæ repetere. Nam, etsi possit venditor propter periculum euictionis, emptorem defendere, & liti assistere, atque à sententia lata contra emptorem appellare, verè tamen causæ huius defensio ad emptorem pertinet, qui ex contractu venditionis rei dominium acquisiuit, quod venditor in eum trāstulittranstulit, & denique possessionem, cuius causa solus ipse ab actore vendicātevendicante rem ad iudicium est reuocandus. l. in rem. ff. de rei vendic. atq;atque ideò finito iudicio cum emptore, dubiò procul finita est rei vendicationis causa. Nec poterit suscitari ad venditoris petitionem, cùm is omne ius, quod habuit, in emptorem transtulerit. Vnde licet possit defendere emptorem, & eo nōnon appellante appellare: id tamen obtinet, modò sententia nōdumnondum transierit in rem iudicatam cum emptore. Hoc itidem probatur, quia sententia lata contra emptorem directè quidem, & ex natura, ac propria vi, non nocet venditori, nec ei pręiudicat, siquidem in ea tractatur de dominio rei petitæ, & de eius traditione, ac restitutione: res verò petita, nec quò ad dominium, nec quò ad possessionem ad venditorem pertinet. Igitur non fit eidem damnum, nec præiudiciũpræiudicium ex sentẽtiasententia directè, sed indirectè, quia de euictione tenetur.

Non oberit quod paulò ante diximus de legatarijs, qui dissimilem causam in hac controuersia habere videntur. Nam legatarij directè, & ex natura propria patiuntur damnum ex sententia lata contra hæredem scriptum, cùm testamentum, in quo legata relinquuntur, pronuncietur irritum, falsum, vel inofficiosum, quam ob rem mirum non est, quòd hi appellare possint infra decem dies à tempore propriæ sciẽtięscientię, etiam post elapsum ipsi victo tempus appellandi, cùm ipse appellare potuisset, & id omiserit, agitur sanè in hac lite de iure, & iustitia ipsorum legatariorum, qui cōtenduntcontendunt se ius habere, causa, & titulo testamenti, quod ius in neminem hactenus transtulerunt. Amplius tamen inquiramus huius dissimilitudinis rationem, vt minimè cogamur argumentationem admittere à legatarijs ad venditorem. Legatarij etenim iure tuti sunt, non obstante rei iudicatæ exceptione, quoties sententia lata fuerit per collusionem, nam poterunt agere contra victorem ex testamenti causa, & titulo. Venditor autem in hac specie non potest agere contra victorem, cùm tutus sit ab incommodo euictionis, vt constat Item non obstante rei iudicatæ exceptione, poterunt legatarij agere cōtracontra victorem ad legata: vbi sententia lata fuit contra contumacem: at venditor non poterit tunc causæ examen repetere, quia de euictione non tenetur. l. si ideò. ff. de euictio. capitul. vlti. de empt. scripsimus & nos libro 3. variarum resolutio. capitul. 17. numero 9. quòd si & in hoc casu venditor de euictione teneretur, posset profectò vti aduersus ipsam sententiam his auxilijs, & remedijs, quibus, & eodem pacto, ac modo, poterat ipse reus principalis vti, quemadmodum sensere gloss. & Doctor. in dicta l. ab executore. §. alio. verbo. poterit. Quoties verò hæres scriptus à sententia lata contra ipsum potuit appellare, & appellationem omisit, tunc legatarij poterunt appellare, cùm & quibusdam visum fuerit etiam in hoc casu |

p. 95

eos seruari illæ sos ipso iure, sicuti superius commemorauimus. Nec tamen idem admittendum est in venditore, nisi & is appellauerit intra decem dies, à tempore quo emptor sciuerit, latam fuisse sententiam. Dispar equidem ratio est inter venditorem, & legatarios, quibus aduersus sententiam subuenitur etiam in his casibus, in quibus ab ipso hærede scripto consequi potuissent legata, propter collusionem, vel culpam: quemadmodum traditur in dicta l. si seruus plurium. §. primo. ff. de lega. 1. Venditori verò minimè permitteretur appellatio, nisi vbi eius intererit propter euictionis periculum. gloss. & Doctor. in dicto §. alio. in verbo. poterit. Denique pensitatis rationibus his, opinamur, venditorem non esse admittendum ad appellandum, quoties sententia ipsa contra emptorem transierit in rem iudicatam, etiamsi teneatur de euictione, quandoque in hoc casu, quod explicuimus olim in dicto capi. 17. numero 9. tametsi vbi venditor sit minor, restitui possit ad appellandum, si emptor appellare potuit, & id agere omiserit, quia venditor ipse in hoc læsus fuerit. glo. insignis in dict. l. si parentes. quæ ita est intelligen da, vt procedat, quoties appellatio, quæ vel ab emptore, vel venditore proponi potuit, ab ipsis, vel eorũeorum altero fuit omissa.

Quartò, si ad amussim omnia, quæ hoc in capite tradita fuêre, examinentur, maximè conuenit expedire rationem, & intellectum Pontificij responsi, quod nobis exponitur in capitulo super eod. de officio delegati. Ex eo siquidem deducitur, clausulam illam, appellatione remota, quæ solet plerunque delegationibus ac commissionibus adscribi, tantùm vim obtinere inter ipsos litigantes, reum scilicet, & actorem: non autem quo ad tertium, qui se liti, vel executioni opponit, sicuti adnotârunt Abbas Baldus, Barba. Felinus, Decius & alij in dicto cap. super eod. Francus in cap. pastoralis. 7. quæst. de appella. colum. penu. Corsetus in Singularibus, verb. clausula. in primo, & verbo. appellatio. in primo. Bartol. in l. 1. §. interdum. ff. à quibus appella. non liceat. numero 4. quorum opinio communis est, quam sequuntur Fel. in cap. veniens. in 2. nume. 5. de testi. Curt. Iunior consi. 179. nume. 6. Rebuffus super leges regias par. 1. tracta. de literis obliga. articu. 1. glo. 10. nu. 11. Bald. per illum tex. in l. cùm filius. ff. de mili. testam. Iason in l. à diuo Pio. §. si super rebus. ff. de re iudica. columna vltim. Sebastianus Vantius de nullitatibus. titul. quis possit dicere de nullitate. numero 15. Decius in cap. sua. colum. 2. de appel. Felin. in cap. qualiter. in 1. num. 13. de accusa. Antoni. in c. vt debitus. nu. 14. de appell. Sed si rationibus agendum est, idem probatur, quia rescriptum principis non porrigit vim. & effectum, nisi in hos, cum quibus datum est, & quorum in eo mentio fit. leg. prima. ff. de const. princip. Decretalis verò Pontificis responsio hanc conclusionem non omninò in vniuersum probat, cùm in ea permittatur appellatio, non obstante clausula, appellatione remota illi, cui nec ignoranti, nec scienti præiudicat sententia lata per iudicem illum delegatum, & denique illi, de cuius iure, nec actum est in eo iudicio, nec potuit agi ex eo, quod delegatus ille iudex mandatum non habuit, siquidem ius illud tertij maximè distabat à iure litigantium, quod adeò manifestum fit ex illius capitis lectione, vt nihil sit hac in disputatione euidentius. Etenim commissa fuit delegato causa inter duos de iure, & quasi possessione præsentandi contendentes, vt delegatus ipse ecclesiam ordinaret, appellatione remota ad præsentationem eius, quem constiterit ius præsentandi habere, qua quidem delegatione iudex nullam habuit potestatem tractandi, nec iudicandi de iure institutionis, vt satis probat ille tex. & fatentur palàm InnocẽInnocen. & alij. idem vlterius aperitur, quia sententia illius iudicis episcopo ignoranti non præiudicat, sicuti constat, nec item scienti, nam si ratione scientiæ præiudicare posset, id contingeret propter distinctionem Iurisconsulti in dicta leg. sæpè. ff. de re iudica. & summi Pontificis in capi. penul. eod. ti. at illæ decisiones quo ad vllum earum casum, minimè conueniunt liti, & causæ, quæ de præsentatione tantùm tractabatur inter patronos in dicto capitulo super eod. Ergò non potuit sententia lata ab illo iudice episcopo, etiam scienti præiudicare, sic Innocen. ipse & Bellamera ibi numer. 5. fateri planè videntur, ea quæ tractantur, & traduntur in ca. cùm super. de re iud. de scientia, & ignorantia, nequaꝗ̈nequaquam aptari, nec cōuenireconuenire posse illi quæstioni, quæ in d. c. super eo. à summo Pontifice diffinitur.

Quòd si ex aduerso dixeris, in specie proposita in dict. cap. super eo. institutionem factam à delegato, sciente, & non contradicente episcopo, ad quem iure illa pertinebat, validam omninò esse, quemadmodum notant InnocẽInnocen. Panorm. Imola colum. 2. Deci. colum. 4. Felinus colum. vl. in dicto cap. super eod. Cæsar Lamber. de iure patrona. 3. par. 2. libro quæst. 2. art. 2. nume. 17. argumento sumpto ex cap. si seruus. 54. distinc. vbi probatur, valere ordinationem serui, vt etiam is liber sit & ingenuus, si facta fuerit sciente domino, & non reclamante, quasi in fauorem diuini cultus taciturnitas illa haberi debeat pro consensu. At idem tendit elegans Panormita. opinio in disputatione incip. Augerio 2. dubio, vbi asserit, institutionem factam ab Episcopo patrono non præsentante præsente tamen, & tacente, validam esse, nec posse rescindi ex eo, quod fuerit facta patrono non præsentante: contra cap. decernimus. 16. quæst. 7. capi. illud. de iure patrona. & idem erit, vbi Episcopus beneficium contulerit patrono |

p. 96

sciente, & non reclamante statim, etiamsi absens fuerit tempore collationis & institutionis, quod latè probat Cæsar Lamberti. in d. art. 2. nu. 20. Hoc ipsum non admodum refragatur, etenim etiamsi vera sit præscripta interpretatio Innocentij, & aliorum ad d. c. super eo. profectò ea non procedit, vt ipsi fateri videntur ex scientia litis, vel sententiæ, quæ fertur super quæstione controuersa de præsentatione, & ideò non est cur hic aptemus materiam & tractatum illum, an sententia lata inter alios, alijs scientibus noceat, sed obtinet ex eo, quòd episcopus sciens, delegatum institutionis & ordinationis ecclesiæ actum exercuisse, & fecisse, illi non contradixerit, quasi fauore ordinationis ecclesiæ, ea taciturnitas censeatur consensus. Nam si iudex ille delegatus per sententiam pronunciasset, præsentationem ad actorem, vel reum pertinere, & iussisset, eam ab eo fieri, vt ipse institueret, quāuisquamuis episcopus notitiam habuisset huius sententiæ, nec ab ea intra decem dies appellasset, dubiò procul posset postea tempore collationis, & institutionis delegato refragari, & eius institutioni contradicere, imò fatetur Decius in d. c. super eod. nu. 8. posse appellare episcopum intra decem dies à tempore ipsiꝰipsius collationis, cui non videtur cōsentireconsentire, licet statim taceat.

Cæterùm Lector candide, etiamsi responsio hæc sufficiens esset, vt probaremus in d. c. super eod. sententiam à iudice delegato latam minimè pręiudicium facere alteri etiam scienti, nihilominus liberè proferam, quæ ipse mecum excogitaui, ad ea maturius intelligenda, quę Panormita. Imo. & alij cōmenticommenti sunt. Nam eorum sententia tam falsa est, quàm à mente, vero sensu, & iudicio Innocentij, quem eius authorem laudauêre, prorsus aliena Horum vltimum deduxit eleganter Ægidius à Bellamera in dicto c. super eo. nume. 5. qui existim at Innocentium non hoc diffinijsse, quod posteriores ex eo adnotârunt: verba Innocentij hæc sunt. Sed quid si non appellat ordinarius? teneret quod fit à delegato, imputet enim sibi, quòd sciuerit, & non contradixerit, cum distinctione tamen, vt notatur de re iud. cùm super. Contra suprà de rescrip. ex parte decani. secundum nos non habent locum istæ obiectiones. Hactenus Innocentius, qui hoc voluit, quod istæ obiectiones de negligentia appellandi ab institutione à delegato facta, & quæ nulla erat, non haberent locum in hac controuersia, quia huic delegato, nec fuit commissa institutio, nec cognitio ipsius causæ ad institutionem pertinentis, & ideò etiamsi episcopus sciret delegatum fecisse institutionem, nec contradiceret, non ex hoc consensisse videretur institutioni, quę nulla fuerit, nempè ab eo facta, qui nullam habuit potestatem instituendi. Atq;Atque ita Ioannes Lignianus, Ægidius num. 5. & Card. in d. c. super eo. expressim tenent, in eo casu institutionem factam à iudice delegato, nullam esse, nec præiùdicare episcopo, etiam scienti, & non contradicente, quò minus possit ipse posteà contradicere, & petere rescissionem eiusdem, vel ea non obstante instituere, ipse etenim Romanus Pontifex in d. cap. super eo. fatetur, solùm illi delegato commissam esse causam, & controuersiam de iure præsentandi: non autem de iure instituendi, nec potest ille delegatus de eo iure tractare, si de institutione, & potestate instituendi esset inter duos atrox contentio, cùm causa ista non sit illi commissa, qua ratione aliquot à Doctoribus in d. c. super eo. etiam ex ipso Innocentio notantur, quæ si exacta diligentia fuerint examinata, non ita certa, & vera censebuntur, vt ipsimet authores fuêre opinati, siquidem Inno. fatetur per illam commissionem, quæ facta fuit inter duos litigantes, Romanum Pontificem nullam gratiam delegato fecisse, sed tantùm eidem commisisse, vt de iure eam controuersiam inter litigantes diffiniret, vnde nullānullam illi iudici dedit potestatem instituendi, nec conferendi beneficiũbeneficium ac sacerdotium illud, de cuius pręsentatione tractabatur.

Deinde constat, in his, quæ sunt grauis præiudicij, scientiam & taciturnitatem non sufficere ad consensum. l. filiusfamiliâs. §. inuitus. ff. de procur. l. sicut. § non videtur. ff. quib. mod. pig. vel hypoth. solua. etiamsi qui tacet sit præsens, vt inibi probatur, & est Communis omnium opinio, de qua modò non vacat longius disputare, nam tradidêre latissimè glo. Abb. & Fel. in c. nonnè. de præsumpt. Barto. & Iason nu. 68. in l. quæ dotis. ff. solut. matr. gloss. in c. is qui tacet. de regul. iur. & in l. qui vas. §. vetare. ff. de furtis. Decius in cap. cùm M. nume. 23. de constitutio. Bald. Imola. AlexāAlexan. & Ripa colum. 1. in l. 2. §. voluntatem. ff. solu. mat. & pleriq;plerique alij.

Huic rationi & alia poterit accedere. Hæc enim institutio nulla est, quia fit, vt omnes fatentur, ab eo, qui non habet potestatem instituendi, ergò non est necessaria appellatio, nec videtur huic institutioni nullæ consentire, qui ex ea patitur præiudicium, quanuis non appellet. l. 1. C. quando prouoca. non est necess. vbi gl. l. 1. C. si à non compete. iudice. l. 4. §. condemnatum. ff. de re iud. Clem. pastoralis. & Clem. prima eo. titu. notatur in l. si expressim. ff. de appell. & in cap. in primis. 2. q. 1. & in cap. 1. de re iud. Quamobrem libenter à Decio ipse quæsierim, vnde deducit in hac quæstione, valere institutionem episcopo sciente, & non appellante. Nam si ex ex deducitur, quòd taciturnitas habeatur pro consensu, nullibi cautum extat, quòd decem dies, & sic tempus iure datum ad appellandũappellandum, itidem dentur ad contradicendum: Imò tenetur quis boni viri arbitrio statim post scientiāscientiam, cùm primùm poterit contradicere, ne videatur ex scientia, simul & patientia consensum taci|

p. 97

tum, & à lege præsumptũpræsumptum præstitisse, sicut quoties quis ob præsentiam & taciturnitatem pręsumitur consensisse actui, non poterit regulariter intra decem dies contradicere ad effectum, quòd consensus ille tacitus, & præsumptus irritus maneat & in dissensum potiùs accipiatur. At si Decius dixerit ex eo deduci institutionem prædictam validam esse non appellante episcopo, atq;atque inde adsumi consensum tacitum in sententiam iudicis delegati, cap. quoad consultationem. de re iudicat. tunc vrget aduersus hanc rationem, huius sententiæ defectus, quia nulla est, & ideo ex omissione appellationis non consequitur tacitum consensum illius, cui præiudicat.

Quartò contra Panormita. Imol. & sequaces adducitur iure optimo argumentatio quædam. Nam vel episcopus post factam à delegato institutionem, habuit eius notitiam, vel paulò antequam ea fieret, aut eo tempore, quo facta est sciuit, delegatum velle instituere, eumq́;eumque institutionis actum exequi. Priori casu, satis obtentum est, etiamsi posset quis actum impedire, non videri consensisse, quamuis taceat, & non contradixerit: notant expressim Bartolus in l. quo enim. §. 1. ff. rem ratam haberi. l. procurator. in fine. ff. eod. tit. Felin. in d. c. Nonne. de præsumptio. num. 12. & seq. post Panormit. ibi num. 4. Ergo episcopus non videtur consensisse in ipsam institutionem ex taciturnitate. Nec item in posteriori casu, non enim tenetur qui scit, etiamsi possit actum impedire, accedere ad agentes, & contradicere, ac impedire illum, cùm possit eam contradictionem in tempus sibi vtilius, & oportunius, lege non refragante differre, seclusa fraude, quæ ex qualitate actus, temporis, loci, ac personarum pręsumi arbitrio boni, ac discreti viri poterit, præsertim vbi ea taciturnitas tendit in alterius captionẽcaptionem, quod mihi videtur posse deduci ex traditis à Panormit. in d. capit. Nonne. num. 1. & col. 3. Felino ibi numer. 12. & 13. Decio in dicto cap. cùm M. de constitut. numer. 23. & iuris ciuilis decisione in l. 2. C. si res aliena. pignor. data sit, & l. 9. titul. 13. part. 5. Constat igitur, non posse rectè consensum episcopi scientis, & tacentis in hac specie constitui, cum nulla vsus fuerit fraude, qui contradictionem in aliud tempus optimo forsan consilio differt.

Huic verò conclusioni, quam probauimus secuti Lignianum Cardi. & Bellameram, non oberũtoberunt in contrarium adducta. Primum etenim parum vrget text. in dicto cap. si seruus. 54. dist. quia duo in ea specie contingunt, & considerantur, quæ minimè nostræ quæstioni conueniunt, vnum equidem est propter libertatis fauorem, quæ inducit, vt seruus pignori datus, sciente creditore, & tacente manumissus, non possit postea per ipsum creditorẽcreditorem iure pignoris peti, cùm censeatur ex scientia & patientia ius pignoris remisisse. l. 1. C. de remis. pignor. Alterum à fauore religionis constat, eius enim gratia, qui tacet, ac sciens non repugnat, consentire videtur. Authent. si seruus. C. de episco. & cleri. notat vtrumq;vtrumque Iason in dicta l. quæ dotis. ff. solut. matr. num. 84. cui etiam adstipulatur status ille maximæ dignitatis, quem sacris initiatus profitetur, & cui seruilis conditio potissimè indecens est, & contraria. In hac verò specie nihil est, quod fauori tribui possit, imò potius odio haberi debet hic actus, qui tot canonibus deferentibus ius instituendi episcopis aduersatur. capitu. quamuis. in princ. & ibi Ioan. And. Dom. & alij de præbend. in 6. gloss. in clemen. 2. de offic. ordina. Abb. in cap. vltim. de confirma. vtili. idem Abb. in c. si quis contra clericum. de foro compet. col. 3. gloss. item in c. 1. verbo processus. de rescript. lib. 6. Nam ita facilè consultum esse poterat ordinationi ecclesiæ, si præsentatus à patrono institueretur, ab episcopo, sicut, si ab ipso iudice delegato institueretur: & fortassis facilius & dubio procul multò melius. Quòd verò traditur ex Panor. in d. disp. Augerio. licet non omninò placeat Fel. in c. cum Bertholdus. de re iudic. nu. 12. & multis rationibus dubium sit: tamen admitti poterit, vt ipse Panor. scribit, quoties institutio facta est præsente, ac tacẽtetacente patrono. Primò quia patronus, qui facilimè ob præsentiam potuit dissentire & impedire actum illum institutionis, videatur consentire, ne alioqui præsumamus tacuisse fraude, & dolo, vt illuderet episcopo instituenti, iuxta eam rationem, quam paulò antè deduximus ex l. 2. C. si res alie. pign. da. sit. Secundò hoc probatur ex eo, quod collatio beneficij facta præsente & tacẽtetacente illo, qui ius habet in beneficio, vel potuit illam impedire, valet omninò secundum Tancred. Archi. & Præpo. in cap. si seruus. 54. distin. Imol. Abb. & Doct. in capit. ex ore. de his quæ fiunt à maiori parte cap. Quorum opinio verior est, & frequentiori authorum consensu recepta, vt asseuerat eam sequutus Paulus Paris. in consil. 76. num. 14. lib. 4. qua de re latius tractauêre Felin. in d. c. cùm Bertol. & Lamber. in d. q. 2. articu. 2. Tertiò quia qui potest actum impedire, si præsens sit, & taceat, cōsentireconsentire videtur. l. fideiussor. §. pater. ff. de pignorib. notant Barto. & omnes in dicta l. quæ dotis. præ cæteris Ias. ibi nu. 76. Abb. & Fel. in d. c. nonne. notatur in l. Caius. ff. de pigno. actio. tradit Alex. in cons. 1. lib 3. nu. 7. Quòd si institutio facta sit patrono absente, sciente tamen nec contradicente, non valet ea collatio beneficij, imò poterit patronus eidem contradicere, ac præsentare ministrum ad ecclesiæ ministerium intra quatuor, vel sex menses à iure sibi datos, quemadmodum Card. respondet in clem. 1. de supp. ne. præla. num. 11. cuius opinio, quicquid Cæsar Lambert. scripserit, potius placet, & probatur ex his, quæ |

p. 98

de tacito consensu, ac præsumpto modo tradidimus ad intellectum. c. super eo. quo factum est, vt possimus hinc colligere, quod inibi non tractatur de sententia, quæ alteri noceat scienti vel ignoranti, atq;atque ideo conclusio ex eo adnotata de effectu clausulæ, appellatione remota, non omninò constat eius authoritate quo ad tertium, cui sententia nocet ex natura causæ scienti vel ignoranti, aut ratione scientiæ iuxta distinctionem. l. sæpè. de re iud. & tamen fatemur clausulam, appellatione remota, minimè obtinere vim & effectum, quoad tertiũtertium, cui sententia inter alios lata, non nocet etiam scienti, item nec quoad illum, cui sententia nocet ratione scientiæ, secundum distinctionem. l. sæpè. nisi dixerit quispiam, etiam huic nocere clausulam istam, vbi ipse sciuerit, iudicem de causa cognoscentem appellatione remota iudicatorum: ex his, quæ in vltima huius capitis parte tradentur. Sed nec illis nocebit appellationis priuatio, quibus sententia ex natura causæ, & propria vi nocet etiam ignorantibus, quoties condemnatus, & victus per sententiam curauit aut causam præbuit, quòd clausula illa, appellatione remota: commissioni, & delegationi causæ adijceretur. Alio qui fortassis hæc clausula etiam nocebit his, quibus ex natura causæ, iure ipso, etiam ignorantibus nocet sententia, quod suaderi poterit multis rationibus, quæ deduci possunt ex his, quæ hoc in capite, & præcedentibus explicuimus. Potissimum id mihi satis applaudit, nocere clausulam istam venditori, qui velit appellare à sententia contra emptorem lata, vt effugiat euictionis periculum. Sic etenim quæstionem istam diffinire constituimus æquo animo laturi, si quisquam certius aliquid, iureq́;iureque probabilius hac in re excogitauerit.

Quintò admodum huic tractatui conuenit examinare, an sententia inter alios lata præiudicet omninò illi, qui post litem cœptam rem emerit de qua quæstio erat, cui controuersiæ & altera præmittitur, sit ne res litigiosa, & litigiosi vitio affecta ex eo, quòd in iudicio fuerit petita? Conueniunt enim omnes, rem effici litigiosam per solam citationem, quoties ea petitur actione reali, agiturq́;agiturque de dominio, aut quasi dominio, directo vel vtili. quod manifestum est in Auth. litigiosa. C. de litigios. nec in hoc vlla est contentio inter iuris vtriusque Interpretes: tametsi olim iure Codicis necessaria fuerit litis contestatio ad vitium litigiosi. l. 2. C. eod. tit. Denique nunc in varias itum est sententias super eo, an res efficiatur litigiosa, quoties petitur actione personali, & ad rem ipsa actio personalis proponitur? Quibusdam enim placuit, rem nusquam effici litigiosam, etiam litis contestatione, si ad eam actum sit actione personali, vt actione ex empto, quæ ad rem emptam contra venditorem in iudicium adducitur. Huius opinionis authores sunt Petrus à Bella Pertica. Iacob. Butricar. & Faber in dict. Authent. litigiosa. Bartol. in l. 1. Cynus Alber. Bal. & Angel. in l. 2. C. de litigios. Innocent. & Ioannes Andr. in capitul. cùm M. de constituti. idem Ioan. Andræ. Abb. numero septimo, & Henric. optimè colum. 4. in capitul. ecclesia. vt lite pendent. Ferrari. in practica titu. de forma libelli in actione reali. numer. 81. Specul. titul. de appellatio. §. nouissimè. in versicul. verùm generaliter est. Matthæus de Afflict. in constitut. Neapolita. rubric. 41. numer. 14. versicu. & si lite pendent. Bald. in l. 1. C. communi diuid. numer. 6. Vitalis in tractat. clausularum. titu. appellat. pend. colum. 2. Paul. Parisius in capitu. dilectæ. numer. 11. & sequent. de exceptioni. Roma. in consil. 270. qui asserit hanc òpinionem communem esse, idem Roman. in l. quanquam. §. 1. numer. 5. ff. de aqua pluu. arcend. scribit, eandem in consulendo maximam habere authoritatem. Cui suffragatur text. in dict. Authent. litigiosa. & in Auth. de litigiosis, in princip. collatio. 8. vbi statutum est, tunc dici rem litigiosam, cùm de eius dominio causa tractatur, & ideo si personalis actio proposita fuerit ad rem, non erit res litigiosa, siquidem de dominio rei eo in iudicio minimè disputatur. Huic authoritati accedit & alia ex eadem constitutione de litigiosis. §. Ab hoc autem. inibi etenim respondit Imperator, rem non dici litigiosam, quoties ad eam actum sit actione hypothecaria. Prior tamen ratio tollitur, si obseruemus diligenter, Nouellam constitutionem in hoc à veteri iure discessisse, quod ad vitium litigiosi in ipsa re constituendum exigat tantùm citationem ex actione reali, cùm olim esset necessaria contestatio litis. Ergo noua constitutio in actione reali tantùm in hoc veterem abrogat, quòd citatio sufficiat, veteri lege requirente contestationem litis, atque ideo in actione personali nihil noui statuit Iustinianus Cæsar, & ea ratione ab antiquis legibus petenda erit huiusce quæstionis diffinitio: posterior verò authoritas maxima ratione refellitur, quia in actione hypothecaria vitium litigiosi nōnon est necessarium, nec quicquam nocet actori, qui pecuniam debitam exigere poterit ab eo, qui lite mota & pendente, rem emerit, quæ in eum hoc onere æris alieni transfertur, secundum omnes contrariæ opinionis authores, qui ita respondere conantur Nouellæ constitutioni. Sed si possit plurimum interesse ipsi creditori agenti hypothecaria, quòd res efficiatur litigiosæ propter plures, & maximi momenti effectus, nihilo minus voluit IVSTINIANVS, non constitui vicium hoc, nec contrahi quo ad rem hypothecæ obnoxiam, quia res ipsa transit cum onere in quemcunque possessorem. |

p. 99

Nec refert quoad vitium litigiosi, quòd sit hypotheca specialis, vel generalis, imò multò magis libera est hypotheca generalis à vitio isto, quam specialis, quod ipse Iustinianus fatetur in d. §. Ab hoc autem. versicul. Ex quo iam claret, qui ita legendus est, ex quo iam claret, quòd generales hypothecas multò minus litigiosi vocabulo volumus contineri. Sic etenim legitur ex Codice Græco nouellarum, & ex latina Haloandri interpretatione, vt obiter mirer, cur vulgò absque vlla ratione, & contra mentem legislatoris legatur. Multò magis litigiosi vocabulo volumus contineri. Est ergo ratio altera, quæ vitium istud excludit à re hypothecæ titulo obligata, quia hypothecaria actione non agitur de dominio, nec ad dominium rei obtinendum, sed in effectu actio tendit ad debitam pecuniam consequendam. Vnde vbi actio personalis deduceretur in iudicium, ad dominium rei obtinendum, nempe actione ex empto, profectò per litis contestationem res ipsa litigiosa efficitur authoritate l. 2. C. de litigio. quæ in hoc nullo modo Nouella constitutione abrogatur, qua ratione quoties actione personali petitur dominium rei, vel directum, vel vtile, sequuta litis contestatione, res ipsa efficitur litigiosa: secundum gloss. in l. quanquam. §. 1. verb. iudicium. ff. de aqua plu. arcen. & inibi Bart. Cuman. Imola Roma. & Barba. in addit. ad Bartol. eundem Bart. & Alex. in scholijs. l. 3. in §. vlt. ff. de litigio. Angel. in Authent. de litigio. colum. 2. Imol. Dec. & Rip. super gloss. vltim. in capitu. cùm M. de constitutio. Salicet. in l. 2. C. de litigio. Rauenam in titul. vt lite pendent. nihil innouetur. Petr. Iacob. in pract. titul. de litig. optimè idem tradit & probat Iason in consil. 43. libr. 1. idem Imol. & Felin. colum. vltim. in capit. dilectæ. de exceptionibus, & rursus ipse Imola in capit. ecclesia. in 1. vt lite pendente. 2. colum. quorum sententia mihi potius applaudit, quippe quæ & verior sit, vtiliorq;vtiliorque ac conducibilior praxi, & iudiciorum authoritati, propter effugiendas, ac vitandas litigantium calumnias. Sed & ipse Iason in dict. consil. 43. colum. vltim. scribit, temerarium esse ab hac vltima opinione in iudicijs discedere.

His vtcunque præmissis est adnotandum, sententiam latam inter alios, nocere omninò, & exequendam esse aduersus illum, qui rem litigiosam, eoq́;eoque vitio affectam emerit. quod probat

7

*ex ratione l. vltim. C. de litigio. Barto. in l. 1. §. vltim. ff. de litigio. idem Bartol. & Salicet. in d. l. vltim. Paul. Castrens. in dict. l. quanquam. §. 1. Bald. in l. 1. C. commun. diuid. expressim Bartol. in l. 3. C. de pignorib. numer. 23. Rodericus Xuarez in repet. l. post rem. ff. de re iud. post octauam ampliationem legis regiæ. col. 5. Matthæ. de Afflictis in constitut. Neap. libr. 2. rubr. 41. nume. 10. quorum sententiam veram esse censet Angel. in dict. Authent. de litigiosis. col. 2. vbi emptor sciuit tempore venditionis rem illam litigiosam esse, vel super ea tractari litem in iudicio. Alioqui vbi is bona fide ignorans emisset rem, non est contra ipsum sententia exequenda. Ego sanè non probo hanc Angeli opinionem, quoties verè res litigiosa est, cum hæc transeat, ac transmittatur cum litigiosi vitio in quencunque tertium possessorem, etiam ignorantem, tametsi propter ignorantiam is nōnon sit aliqua pœna multandus. l. vltim. C. de litigiosis. qua probatur, rem litigiosam quoad pœnam vendentis, vel transferentis, & quoad ipsum vitium ipsiusmet rei transmitti, etiam in ignorantem. Igitur si propter vitium litigiosæ rei sententia mandari potest executioni, contra tertium possessorem, nihil refert an fuerit is ignorans tempore emptionis. Hoc ipsum probatur, quia vbi res efficitur litigiosa, non potest eius status mutari in præiudicium agentis, quoad iudicij ordinem, & examinationem causæ, nec potest litis cursus impediri, duriórue fieri actoris cōditioconditio. l. vltim. ff. de litig. l. 2. C. eod. titul. tex. optimus in dict. l. quanquam. §. 1.

Sed & generaliter, etiam vbi res litigiosa non efficitur per citationem, nec per contestationem, si tamen ea per reum alienetur lite pendente, poterit executioni mādarimandari sententia lata cum alienante contra ipsum, in quem translata fuerit, si ipse sciuit tempore translationis litem ea super re pendere, vel super ære alieno exigendo, ac soluendo ex bonis alienantis. Quasi ea alienatio, propter motam litem & scientiam ipsiusmet emptoris omninò præsumatur facta in fraudem sentẽtiæsententiæ, & eius exequutionis, nec sit necessaria tunc actio reuocatoria ex titulo de his, quæ in fraudem creditorum. Probat hanc conclusionem text. in l. chirographis. §. vlt. ff. de administrat. tutor. Cuius authoritatem veram esse contendunt Bald. in l. ob maritorum. C. ne vxor pro marit. idem Bald. in l. certa forma. C. vt in poss. le. & idem rursus in l. executorem. C. de execu. rei iudicat. numer. 26. Paulus de Castro. Vincentius Herculanus. num. 43. Iason num. 10. Zasius colum. 3. in l. à diuo Pio. §. super rebus. ff. de re iudicat. & licet Bart. in l. 3. C. de pigno. num. 23. omninò huic opinioni aduersetur, ea tamen maximam authoritatem habet, vt tandem admittenda sit propter vtriusque, vendentis & ementis dolum, in præiudicium iudicialis authoritatis commissum.

Imò ex hac opinione non incongruè constat, & traditur vera conciliatio inter vtriusque iuris autores & interpretes, dum ex his quidam censent, sententiam latam contra debitorem, posse mandari exequutioni aduersus illum, in quem dolo & fraude res aliqua ipsius debitoris translata fuerit, etiam absque reuocatoria |

p. 100

cognitione & sententia, quod tenet Cynus in l. 1. quęst. 9. C. de alienat. iu. mu. caus. fact. quemadmodum Bart. & omnes existimârunt. Sed contrarium placuit Bartol. in dict. §. super rebus, ad finem, & ibi Alexand. idem tenet Bart. in dict. l. 3. C. de pignorib. num. 23. idem in l. si quis missum. §. iudex. q. pen. ff. de damno infecto. & profectò hæc est sententia, quæ magis iure probatur, & frequentiori Doctorum suffragio recipitur, vt tandem prius oporteat agi reuocatoria ex titulo de his, quæ in fraudem creditorum, & reuocata ipsa alienatione, tunc fiet executio in ea re, quę per fraudem fuit alienata. §. item si quis in fraudem. Instit. de actionib. l. 1. §. necessario, vbi Bart. ff. si ventris nom. muli. in poss. Quibus in locis probatur, necessariò esse prius præmittendam, ac tractandam ipsam alienationis reuocationem. Hoc etenim verum est, vbi alienatio fuit facta nondum mota lite, & sic in fraudem creditorum, quod si ea facta fuerit pendente lite, & sic in fraudem iudicialis authoritatis, poterit tunc admitti opinio, quæ Cyno ab omnibus tribuitur, nec erit necessaria reuocatio alienationis, vt possit fieri executio contra tertium possessorem, qui rem ipsam emit pendente lite, & sciens litem pendere: quemadmodum Baldus paulò ante citatus, non semel diffiniuit. Erit igitur satis in hac specie, quòd petatur executio probata rei alienatione, & scientia ipsius emptoris, & tamen quidquid Paulus ac Vincentius Hercul. senserint, ad hunc effectum, vt recta via fiat executio contra tertium possessorem, ipse opinor fore necessarium, quoties actione personali agitur ad solutionem æris alieni, quod probetur scientia litis pendentis, & inopiæ debitoris, id est, quòd emptor sciuerit, debitorẽdebitorem non habere aliud in bonis, vnde possit creditori satisfacere, si fuerit condemnatus, nam ex hoc, quod alienatio fit à debitore pendente lite, non potest colligi fraus contra executionem futuram, cùm ea fieri possit in alijs rebus quas ipse possidet. Nec item sufficeret scientia inopiæ debitoris, si emptor ignoraret, litem pendere, cùm ex hoc tantùm deducatur fraus contra creditorem, nōnon tamen contra iudicem, nec in præiudicium authoritatis iudicialis, aut executionis.

Quod verum esse opinor, etiamsi Paul. Castrensis, & Vincentius num. 46. senserint, satis esse probari scientiāscientiam, quòd debitor aliam rem in bonis non haberet, vnde posset creditori satis facere, quamuis non probetur scientia litis pendẽtispendentis.

Sed si actione personali actum sit ad rem aliquam petendam, & eius traditionẽtraditionem, quamuis iuxta receptiorem sententiam nōnon efficiatur res ipsa litigiosa, quod modò disputabamus, nihilominus alienatio facta lite pendente, data litis scientia ipsius tertij possessoris, vt facta in fraudẽfraudem iudicis & executionis iudicialis, non impediet tacitè reuocata eadem alienatione absq;absque nouo iudicio executionem fieri contra ipsum tertiũtertium possessorem, ex his, quæ modò tradidimus sequuti Baldum in d. l. ob maritorum.

Hinc etiam deducitur congrua (ni fallor) interpretatio ad tex. in Auth. de litigiosis. §. ab hoc autem. Nam si creditor aduersus debitorem agat, no impeditur debitor lite mota, etiāetiam rem speciali obnoxiam hypothecæ alienare, vt inibi decisum extat, nec ad est huic rei vicium litigiosi, quamuis actum fuerit hypothecaria ad eandem rem, & tamen si debitor non habens alias res, vnde creditori satisfaciat, rem istam alienauerit lite mota in eum, qui sciuerit, litem ea de re tractari, & inopiam debitoris, profectò sententia lata contra debitorem mandabitur executioni contra tertium possessorem, quia hæc alienatio facta est in fraudem creditoris simul & iudicis, atque ideo Baldi opinio in hac specie admittenda est, cùm probetur omninò in opia debitoris. Nec oberit tex. in d. §. ab hoc autem. quia in eo casu non fit alienatio in fraudem, præsertim vbi ex precio rei alienatæ soluitur æs alienum, vt inquit ibi Iustinianus, qui non facta solutione ista respondet, saluam superesse creditori actionẽactionem hypothecariāhypothecariam. Quòd si non posset fieri executio contra tertium possessorem, in quem per fraudem fuit translata res ipsa hypothecę obnoxia, oporteret iterum creditorem agere nouo iudicio, & actione hypothecaria, ac præmittere debitoris excussionem, ex quo deterior fieret eius conditio, per alienationem lite pendente factam, cùm re nōnon alienata, fieret directò executio in ipsa re petita, vel possessa tempore alienationis ab ipso debitore. Igitur fraus fit in hoc, & idcircò congruum est ita Iustiniani responsum interpretari, vt nulla calumnia sit in perniciem litigantiũlitigantium bona fide admittenda.

Maior ac iniquior fraus fit, vbi pendente lite super actione hypothecaria contra tertium possessorem, ipse reus inops, nec habẽshabens rem aliam in bonis, quæ possit sufficere ad iudicatæ rei executionẽexecutionem, si vt possessor, qui dolo desijt possidere condemnatus fuerit, rem ipsam transtulerit in eum, qui scit litem motam esse. & inopiam ipsius rei conuenti. Etenim si non potest directò fieri exequutio contra istum nunc possidentem, absq;absque nouo libello, & absq;absque nouæ litis examine, dubio procul ex fraude communi tàm alienantis, quàm eius, in quem fit alienatio, deficit rei iudicatæ authoritas, quæ in hoc potissimùm fallitur, quod inanis est, & ideo iterum sunt omnia repetenda cōtracontra istum tertium possessorem, qua ratione æquissimũæquissimum est, posse sententiam executioni mandari aduersus tertium possessorem directè, cùm & in hac specie maximè obtineat ratio Bal. in d. l. ob maritorum & aliorum, qui eum sequuti fuêre.

Illud verò libenter addiderim, posse tertiũtertium posses|

p. 101

sorem, in quem translata est res litigiosa, vel pendente lite, appellare à sententia illa, quæ directè præiudicat eidem, quo ad exequutionem, modò appellet intra decem dies, priusquam sententia transeat in rem iudicatam, aduersum illũillum, qui fuit condemnatus. Non enim vicium litigiosi, nec fraus litis pendentis causa deducta ac præsumpta, priuat tertium possessorem iure appellandi à sententia, intra tamen illud tempus, quo potuisset ipse condemnatus appellare, & quo nondum sententia in rem iudicatam transierit cōtracontra condemnatũcondemnatum ipsum. Quemadmodum & de venditore diximus.

Hactenus ergo de sententia inter alios lata, quæ alijs nocet ex propria vi & natura causæ, vel ex vicio, aut fraude propter litem pendẽtempendentem, aut ratione cuiusdam præiudicij euictionis causa

8

*imminentis. Nunc verò agendum erit de sententia inter alios lata, quæ nocet alijs ratione scientiæ iuxta distinctionem Iurisconsulti in d. l. sæpè. Etenim vbi condemnatus appellare potuit, & appellare omisit, tertius iure appellare poterit intra decem dies à tempore, quo sciuerit sententiam latam. Quod probatur ex his, quæ statim dicemus, & quæ diximus in hoc capite de his, quibus sententia inter alios lata nocet ex natura causæ, sensere Angelus Perusinus, & Ang. Aret. in l. ab executore. §. vltim. col. vlt. ff. de appellatio. Quid autem, vbi condemnatus appellare non potest, quia tertio appellare non licet, an possit tunc tertius, cui ratione scientiæ nocet sententia, appellare. Et sanè si tertius hîc in prima instantia, vel in secunda, vel in vltima, prius tamen, quàm sit in causa conclusum, sciuerit litem cum alio tractari, non poterit appellare ab illa sententia, quæ iure transierit in rem iudicatam ex eo, quòd tertia non potest admitti appellatio, alio qui si tertius ignorauerit litem tractari vsq;vsque ad causæ conclusionem in vltima instantia, cum eo tempore non potuerit ius proprium ad defensionem in iudicium adducere, poterit appellare, quamuis condemnatus nōnon potuerit tertiò appellare. Sic deniq;denique ex Innocentio ibidem adnotârunt Panormit. num. 26. Felin. post alios num. 10. in capit. cùm super. de re iudicata. Bartol. Imol. & Angel. Aret. in l. à sententia. col. vltim. ff. de appellationib. atque ita erit accipiendum, quod communi consensu receptum est, nempe regulam illam, qua non licet tertio prouocare, procedere ac obtinere quoad condemnatũcondemnatum, non tamen quo ad tertium, qui condemnatus non est: secundum eosdem, & Dec. in cap. sua. colum. 2. de appella. ipse verò Innocent. Panorm. Felin. Dec. Bartol. & Imol. illud tantùm exigunt, vt tertius appellare non possit à tertia sententia, quod sciuerit is causam tractari ante illam vltimam sententiam. Ang. Aret. addit, esse necessariam scientiam istam ante conclusionem causæ. Scribit tamen Bar. in d. l. sæpè. 5. & 8. q. damnum illud & præiudicium, quod ratione scientiæ sententia inter alios lata infert alijs, omninò tolli & vitari, si quis accesserit ad iudicium, & fuerit protestatus, se minimè consentire in illius causæ examinationem, & quod nullũnullum sibi paretur præiudicium. Eandem opinionem probant Angel. Cuman. Imol. & Alexand. ibi numer. 109. Anton. col. vltim. Abb. in cap. penult. de re iudic. nume. 8. vbi Imol. & Fel. num. 15. idem tenuerunt. Imò sufficit protestatio extraiudicialis, sicuti responderunt Angelus, Imola & Alexand. in d. l. sæpè. & idem Imola & Felin. in d. c. penult. asserit tamen Imol. quem Alex. & Fel. sequuntur, hanc protestationem debere notam fieri iudici, vel parti aduersæ, quoties his cōstatconstat scientia protestantis. His non temerè præmissis, mihi iure certius videtur, in hac quæstione, quāquam tractamus, satis esse, quod ante sententiam vltimam, & tempore, quo potuit tertius hac protestatione sibi præcauere & consulere, sciuerit causam tractari cum alio, & hactenus tractatam fuisse, etiamsi sit iam conclusum, quod videntur Innoc. Bart. & alij apertissimè sentire.

Hinc aptissimè deducitur interpretatio vera Clementinæ constitutionis primæ de re iud. qua decisum extat, tres sententias conformes tradendas fore omninò executioni, non obstante

9

*nullitatis exceptione in contrarium obiecta, quæ facta executione, nihilominus examinatur. est etenim ea decisio admittenda, quoad condemnatum, nōnon tamen quoad tertium, qui ratione proprij pręiudicij, aduersus ipsam sententiam vltimam nullitatem allegat, vel se opponit executioni, ad eam impediendam: sic sanè visum est Ioan. Andr. ibi in gloss. verb. contra se. quem sequuntur Cardin. quæst. 4. Bonifacius col. 7. & alij ibidem Fel. in capitu. veniens. in 2. de testib. num. 11. Alexand. & Iason col. vltim. in l. à diuo Pio. §. super rebus. ff. de re iudic. idem Felin. in c. cùm super. de re iudica. num. 18. Roma. in Singula. 291. Rota in antiquis. 441. & Dec. in c. sua. num. 10. de appell. quorum opinio COMmunis est, vt fatetur eam sequutus Felin. in c. qualiter. in primo de accusa. num. 31. & constat ex traditis per Sebastianum Vantium de nullitatibus, titul. quis possit dicere de nullitate, tametsi contrariam sententiam veriorem esse censeat Gulielmus & Barba. in d. Clemen. 1. vbi Zenzelinus & Imol. hanc opinionem vltimam sequuntur, vbi tertius certior fuit de omnibus tribus sententijs: primam verò, vbi nullam cognitionem, nec scientiam habuit duarum sententiarum, quæ ante tertiam latæ fuerunt.

Ego verò absque vlla distinctione opinor veram esse communem opinionem, quoties sententiæ nec ex natura causæ, nec ratione scientiæ tertio nocent, etiam scienti. Etenim tunc, nec est necessaria ab his sententijs appellatio, nec |

p. 102

nullitatis exceptio, sed tantùm oportet, quod tertius vtatur regula iuris, ex qua, res inter alios acta, alijs non nocet. Nec potest hoc esse alicui controuersum. At si tertia sententia ita nocet tertio, quòd ab ea nequit appellare, quia tertia est, nec licet ei tertiò prouocare, profectò non poterit impediri ab ipso tertio huius sententiæ executio, propter nullitatis obiectionem. Hæc etenim conclusio palàm probatur ex ratione ipsius Clementinæ constitutionis, quæ ex hoc constat, quòd tertia sententia non possit quo ad executionis effectum impediri ratione nullitatis ab eo propositæ, cui sententia ipsa, vt tertia nocet, & cui ea ex causa appellatio iure interdicitur. Igitur qui iuxta proximè traditam resolutionem, non poterit vt tertius, tertiò prouocare, nec poterit executionem sententiæ impedire nullitatis causa. Verùm si tertius appellare potuisset à sententia, quæ illi nocet, & id facere prætermiserit, aut neglexerit, dubio procul impediet executionem sententiæ nullitatis exceptione. Ex quibus constat, opinionem Imolæ & Zenzelini non satis iure probari, nisi secundum ea, quæ in proxima quæstione tradidimus, sic denique apparet, quonam pacto Communis opinio defendi possit, & tandem hæc sunt obseruanda, quo ad intellectum regiarum quarundam legum, quæ de sententiarũsententiarum executionibus eandem ferè rationem habere videntur, quam Romanus pontifex in dicta Clementin. prima, non admodum obscurè insinuauit, de quibus aliâs longius tractabimus.

Covarrubias ...: Opera Omnia

THEMA CAP. XV

SVMMARIA.