Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

Qua ratione sit intelligenda donationis, concessionis, aut venditionis dispositio ad mensuræ modum concepta.

CAPVT III.

HIS quæ proximè discussimus accedit & illud satis practicis obuiũobuium ad interpretationem earũearum actionum, quibus rerum translatio sit ad mensuræ modum: etenim an vltra mensuram præscriptam, vel intra illam minori in parte actus obtineat, ambigui solet esse iuris, & sanè communiter hac in quæstione receptum est, quòd discrimen constituatur an ex certo corpore, vel certa ex mensura sit

1

*actus discernendus. Nam vbi mensura ponitur, vel eius mentio fit, causa & gratia taxationis, seu restrictionis: vltra mensuram illam minimè locus est actui, nec contractui, nec dispositioni. At si mensuræ mentio fiat causa demonstrationis: vt corpus, quod legatur, donatur, vel transmittitur, notum sit, & certum: tunc |

p. 15

mensura minor, aut maior nihil facit ad legati, vel dispositionis ius. Sic deniq;denique fit, vt si ad mensurāmensuram concepta fuerit dispositio, quia ab eadem mensura cæptum est: mensuræ modus appositus seruandus sit: si verò ad corpus ipsum actus referatur: quia initiũinitium sumit contractus, aut legatũlegatum à corpore, tunc parum referat, an modus mensuræ dictus maior sit, vel minor, l. si seruus legatus. §. qui quinq;quinque. ff. de legat. 1. l. his verbis. §. pater. ff de legat. 3. l. si venditor. in princ. ff. de actio. empt. notant Oldrad. con. 197. Ioan. And. ad Spec. tit. de empt. & venditio. §. sciendum. ad finem. Bal. in rubr. C. de contrahen. emptio. q. 22. tametsi aliquantulum deuius à communi sententia, quam tamen probârunt Ancha. Imo. & Abb. cap. per tuas, de donat. Alber. in l. cùm comprehensum. ff. de contrahen. emp. Iason in l. cunctos populos. col. 1. C. de Summa. Trin. Felin. in c. significante. col. penul. de rescript. text. opt. in l. quidāquidam testamento. ff. de legat. 1. in prin. l. falsa demōstratiodemonstratio. ff. de cond. & demonst. eandẽeandem opinionẽopinionem sequũtursequuntur omnes, quos statim nuncupatim citabimus, idcircò cōmunẽcommunem esse eam opinamur: siquidem ita fatentur Iason. consil. 79. libr. 1. colum. 1. Decius consil 347. colum. 1. idem Dec. latiùs consil. 500. colum. 2. Paulus Parisius consil. 64. num. 31. & consil. seq. libr. 1. Sed quia in exemplis huius distinctionis quandoque erratur, operæ pretium duximus, eam multis expositis casibus longiùs explicare.

Primò etenim illud est præmittendum, quod licet Oldradus loquatur in concessione, ac donatione, eius distinctio pari iure est in contractibus venditionis, in testamentis, & similibus intelligenda. Siquidem ferè omnes Doct. hac in quęstione allegati in venditione, & emptione similiter loquuntur, quamuis Imol. in dict. cap per tuas. dubius sit. & tamen sic in specie responderunt Barbat. in rubr. de emptio. colu. vlt. Fabianus in tractat. de emption. 6. parte in princip. col. 2. quam sententiam communem esse fatentur eam sequuti Socin. Iunior in consil. 42. lib. 2. num. 25, & Paulus Parisius in d. consil. 64. lib. 1. num. 76.

Secundò, ad huius quæstionis praxim constituenda est species in hunc modum cōceptisconceptis verbis: Fundum vendo tibi his certis, ac nomina

2

*tis finibus circunscriptum, qui est decem iugerum, aut vndecim iugerũiugerum: & in hoc quidem casu venditio dicitur facta ex corpore certo, nec restringitur ex mensura: imò venit in venditionem, aut legatum quicquid intra fines præscriptos continetur, licet mensuram decem iugerũiugerum excedat. Qua in specie loquuntur Oldrad. & omnes paulò antè citati, qui eum sequuti sunt, atq;atque item Iason in dict. cons. 79. col. 1. idem Iason in l. si fundum. §. si libertus. ad finem. ff. de legat. 1. Dec. in dict. cons. 347. col 1. Matthæ. Afflict. deci. 68. sensit Bar. in 1. Iulianus. §. si Titius. ff. de actio. empt. Salic. in l. 2. C. de contrahen. empt. Paul. Castren. in l. si duorum. in princip. ff. de action. empt. vbi est ad huius conclusionis probationem text. optim. notat Fabianus in tractat. de emptione. 6. parte principali. col. 6. vers. circa quartum. Socin. Iunior in d. cons. 42. lib. 2. num. 6. Barbat. in rubr. de empt. colum. vl. Alexander cons. 133. lib. 1. numer. 6. & consil. 120. lib. 2. & consil. 8. libr. 4. Capitius decisio. Neapolit. 14. num. 2. quorum opinio dubio procul communis est, quæ etiam probatur in l. qui fundum. ff. de euictionib. Quicquid dixerit gloss. inibi malè illud iurisconsulti responsum intelligens, potiùs in certis coniecturis, quàm re vera, quid in eo tractetur, exponens.

Sed & tertius ab eisdem authoribus deducitur casus parum profectò dubius, cùm in eius diffinitione conueniant omnes hanc quæstionem post Oldradum tractantes, quoties ita concipitur actus, vendo decem iugera fundi Semproniani, etiam si fundi limites nominentur, & distinguantur. Nam vltra mensuram præscriptam nihil venit in venditionem, quamuis intra eosdem limites contineatur. tex. est hac de re in c. per tuas. de donat. quod procedit, etiam si totius fundi limites fuerint appositi, modò facta sit venditio ad mensuram, ab eaq́;eaque cœptum sit: nam illius fundi pars iuxta prædictam mensuram vendita censetur. quemadmodũquemadmodum voluerũtvoluerunt Bart. Soc. cons. 32. lib. 4. & Soc. Iunior in d. consil. 42. nu. 9. Communis etenim opinio solum tractat, quid dicendũdicendum sit, vbi mensuræ fit mentio. At si post mensuram ponuntur fundi limites, casus is omittitur à Doctoribus, qui tamen eadem est ratione discernẽdusdiscernendus, quia ipse actus à mensura incipit secundũsecundum vtrumq;vtrumque Socinum, quibus adstipulatur tex. celebris in l. quòd sæpè. §. sed & si ex doliario. ff. de contra. empt.

Quarta species proponitur, quoties incepit actus à corpore, statimq́;statimque subijcitur mensæ modus, post quem ponuntur corporis limites, & confinia, in hunc sanè modum, vendo fundũfundum Sempronianum decem iugerum his diffinitum, ac distinctũdistinctum limitibus. Nam in hoc venditionem factam ad corpus, non ad mensuram, asserunt expressim latè hac de re disputantes Carolus Ruinus in consil. 83: lib. 1. Socin. Iunior cons. 42. & consil. 43. libr. 2. qui in priori consilio nu. 6. scribit hanc opinionem esse CommunẽCommunem, quam ex propositis ab eis exemplis tenere videntur Paulus Castrens. in l. 2. in fin. C. de pericul. & commu. rei vend. Alexand. cons. 133. lib. 1. numer. 6. Ancha. & Imol. in c. per tuas. de donat. Bartol. Socin. cons. vltim. lib. 3. probat eam eleganter Pau. Paris. consil. 64. nume. 55. lib. 1. pro ea inducens text. in dict. l. qui fundum. ff. de euictio. qua ratione infertur in hoc casu, & exemplo venire in venditionem quicquid est intra fines nominatos, etiam si id excedat mensuræ numerum. Quod item probatur duabus rationibus, quas tradidêre Caro. Rui. & Socin. |

p. 16

Iunior in dictis responsis: tametsi in proposito exemplo censeant, venditionem factam fuisse, ad mensuram Panor. in d. c. per tuas. ad finem de donat. Capitius in d. decis. Neapo. 14. nu. 2. Alexand. in addit. ad Bart. in d. §. si Titius Deci. in d. cons. 347. col. 2. idem Dec. in cons. 500. col. vlt. num. 15. Nicol. Boerius decis. 50. num. 5. & 6. non enim probatur Abb. opinio in d. cap. per tuas. quia ibidẽibidem traditur casus iuxta exemplũexemplum paulò antè à me traditum in vers. sed & tertius.

Hæc verò ita intelligenda sunt, vt sciamus in re dubia proptereà, quòd verba sint aliter concepta: & sit inde ambiguũambiguum, an res sit vẽditavendita ad mensuræ modum, tunc obseruandas esse, ac perpendendas coniecturas, ex quibus deduci possit, an ea dispositio facta fuerit ad mensuram, vel ad certum, ac diffinitũdiffinitum corpus: nempe ex quantitate precij. l. 1. §. 1. vbi glo. ff. de superficie. atq;atque ibidem Bart. glos. Bart. & alij in l. semper in stipulationibus. ff. de reg. iur. Dec. in cons. 500. numer. 5. qui hoc ipsum in hac speciali quæstione adnotauit. idem Dec. in d. cons. 347. numer. 2. Corn. in cons. 59, col. 2. lib. 4. Socin. Iunior in d. consil. 43. lib. 2. col. penult. & fina. Maria. Socin. consil. 98. col. vlt. idem in cons. 47. col. 4. versic. prætereà si probabitur. lib. 1. atq;atque idem esset, vbi similis coniectura posset assumi ex simili qualitate actus, vt Dec. in dictis responsis probat.

Quintus casus ad præmissæ regulæ intellectum pro ponitur, quoties in eadem oratione apponitur mensuræ numerus: nempe vendo fundum Sempronianum decem iugerum, nec fuêre appositi fines, aut fundi limites, & sanè ipse ab eadẽeadem ratione, qua prædicti Doctores vtuntur, censeo, venditionem hanc esse factam ad corpus non ad mensurāmensuram: modò constet, de quo fundo contrahentes senserint: etenim confinia nusquam adscribuntur, nisi vt constet de corpore certo, atq;atque ideo si de hoc alioqui constet, nulla vis est, positi fuerint fines, an non: sed an incœperit actus à corpore, an à mensura: & sic an voluerit venditor corpus illud vendere: an ex eo certam partem. Quod si quis dixerit, plurimum referre, an numerus mensurę ponatur in eadem oratione, vel diuersa, conuictus quidem erit ex prima specie, & Doctoribus ad eius decisionem adductis, eorumq́;eorumque rationibus. Deniq;Denique cogetur fateri, discrimen esse constituendum in hoc, quod apponantur fundi limites, & nominantur: quod falsum omninò est. At vbi de corpore non constat aliter quàm per mensuræ modũmodum, tunc dubio procul ad mensuræ modum iudicanda erit dispositio, ac secundum eam nominatim adscriptam penitùs discernenda. Quemadmodum deduci poterit ex notatis per Dec. in d. con. 500. Hinc quidem infertur falsum esse quod opinatur Anto. Burgensis in cap. cum causa. limitat. 14. de emptio. & vendit. dum nume. 51. scribit tunc mensuræ modum appositum censeri causa taxationis, quando in eadem oratione subijcitur: causa verò demonstrationis, vbi in diuersa. Prioris partis sit exemplum: vendo fundum Sempronianum decem iugerum. Posterioris autẽautem erit species in hunc modum concepta: vendo fundum Sempronianum, qui est decem iugerum. Idem insinuant, & tenent Soc. in cons. 32. col. 2. lib. 4. Paulus Castren. in l. si venditor. in princip. ff. de actio: empt. Dec. in d. cons. 500. vlt. colum. & prius. num. 4. sensit Cardina. in capit. 2. col. 1. de precar. Nam licet possit aliquando hæc differentia pro cedere: in his tamen casibus, de quibus egimus, nihil inducit quoad earum exempla. Idcircò proponimus sextam huius quæstionis speciem.

Sextum erit huiusce controuersiæ causa constituendum exemplum, quo mensuræ modus, & numerus non ipsi rei principali, quæ venditur,

4

*sed alteri eidem accessoriæ adscribitur. Et tunc si mensuræ modus in eadem sit oratione, res illa accessoria secundum mensuram erit discernenda, an sit in diuersa oratione, tunc non ad mensurāmensuram, sed ad corpus actus reducitur, & iudicatur. Hoc etenim est, quod Paulus Castren. scribit in dict. l. si venditor. in princ. quem simpliciter sequuti sunt Socin. & Decius, paulò antè citati. Explicat tamen eleganter Carolus Ruinus cons. 83. lib. 1. colum. vlt. huius casus sit exemplum: vendo seruũseruum cum peculio decem. Si in peculio sint viginti: non pertinent ad emptorem reliqua decem, nisi aliud actum sit. d. l. si venditor hominis. in princip. non est enim aliquid, quod rem accessoriāaccessoriam, id est, peculium, certæ quantitatis constituat, nisi numerus ipse additus eadem oratione. Atq;Atque ideo in venditione peculij ita concepta, actus iudicatur ex numero: quia is à numero cœpit. Sic si dixero: vendo seruum cum peculio, quod peculium est decem: tunc quia est diuersa oratio, numerus videtur appositus causa demonstrationis, non limitationis, nec restrictionis: actusq́;actusque ipse intelligendus est ad rationem corporis, non ad rationem numeri: secundum Paulum Castren. & eos, qui eum sequuntur. Eadem fermè ratione si vendo fundum cum dolijs octuaginta ibi existentibus, venditio doliorum à numero incipit, & ad numerum expressum est censenda. l. penul. §. vlt. ff. de actionib. empt. At si dixerim vendo fundum cum dolijs ibi existentibus, quæ sunt octuaginta: venditio est ad corpus, non ad numerum intelligenda: & ideo si sint plura dolia, quàm octuaginta. veniunt in venditionem: sicuti in specie Paulus Castrensi. Socinus, Decius & Carolus Rui. tenent, quos ipse sequutus, ita opinor rem istam explicandam fore.

Septimò illud est obseruandum, quoad istum effectum, an à mensura dicta, vel à corpore actus sit cẽsenduscensendus, & iudicādusiudicandus, nihil referre, an venditio facta sit pro vnico tantùm precio, an dis|

p. 17

tributo precio pro quolibet fundi iugere. aut mensura probat hoc text. optimus, in l. quod sæpè. §. sed & si ex doliario. ff. de contrah. emp. vbi iurisconsultus loquitur de venditione facta ad mensurāmensuram, & subdit, nihil interesse, quod fiat vnico precio vel pluribus, atq́;atque ideo illum text. ad hoc notârunt in specie Decius in dict. consil. 500. num. 14. Bartol. Socin. in d. cons. 32. ad finem lib. 4. & sanè vbi venditio facta fuerit planè ad mensuram iuxta tertium huius capitis casum: quia venduntur tot iugera ex tali fundo, aut decem iugera simpliciter, non refert, an sit vnicum precium constitutũconstitutum, an venditio fiat ad rationem certi precij, pro quolibet iugere. Hoc probat text. in d. §. sed & si ex doliario. conueniuntq́;conueniuntque omnes statim nominandi in hoc, quippe qui meminerint huius authoritatis: sed expressim Deci. ac Soc. in præcitatis responsis. Pau. Par. in consil. 74. nu. 73. lib. 1. Soc. Iunior in cons. 42. & 43. lib. 2. Ant. Burg. in cap. cum causa. de emptio. & vendit. nume. 50. sed si venditio facta sit ad corpus: nempe totius fundi, aut totius rei apposita mensuræ ratione: tũctunc si precium vnicum sit, vel plura pro ratione cuiusq;cuiusque mensuræ, maximum est discrimen: quia priori casu venditio perfecta est, & periculum accommodum ad emptorem pertinent: posteriori verò ad venditorem, donec fiat mensura, aut certus numerus constituatur per numerationem: quemadmodũquemadmodum constat ex l. quod sępè. §. in his. ff. de contrahen: empt. vnde colligitur, quod distributio precij pro qualibet mensura, aut pro quolibet iugere efficiat venditionẽvenditionem ad mensurāmensuram: idcircò in hoc casu hæc venditio erit ad mensuræ modum & rationem iudicanda, eritq́;eritque iuxta hanc decisionem constituendum, plurimum interesse in hoc ipso tractatu, quod vnicum precium, vel plura distributiuè concipiantur: siquidem priori casu actus iudicabitur ad vnius certi corporis rationem: posteriori verò ad mensuræ præscriptæ modum. cuius opinionis authores sunt Bald. in rubr. C. de contrahend. empt. quæstio 22. Bartol. & Paul. in l. Iulianus. §. si Titius. ff. de actio. empt. Salicet. in l. 1. col. 1 Pau. in l. 2. num. 3. C. de peric. & commo. rei vendi. Curt. Iunior in d. l. quod sæpè. §. in his. Belogni. in consil. Ananiæ 98. Ioan. Crot. in l. omnes populi. col. 1. ff. de iust. & iure. ContrariũContrarium mihi prænotare videntur Caro. Ruinus, Soc. Iunior, & Parisius in dictis responsis dum asseuerant, quod si venditio fiat. ad corpus, venit in venditionẽvenditionem quicquid sub eo corpore continetur, etiamsi excedat mensuram à venditore dictam, & adijciunt, quòd excessus ille est æstimandus maiori precio, quoties pro qualibet mensura fuerit certum constitutum precium. Igitur apparet eos velle, quòd venditio sit facta ad corpus, etiamsi precium distribuatur pro ratione cuius libet mẽsuræmensuræ: & quòd non sit facta ad mensuram, etenim si esset prædicta venditio facta ad mẽsurammensuram, profectò non veniret excessus ille in venditionem: vt omnes præmittunt, nec poterit iure negari. Quia mensura tunc apponitur causa limitationis, & restrictionis rei venditæ. Quamobrem ad tollendas has authorum controuersias vlterius octauam adijciam conclusionem.

Octauò in eadem disputatione est considerandum, quòd sicut in rebus mobilibus non dicitur perfecta venditio ante mensurāmensuram adhibitāadhibitam, quoties venditio ad mensuram fuit facta, vt

6

*deniq; hoc plurimum referat quoad translationem dominij, & quoad periculũpericulum, & commodum. dict. §. in his. l. 2. C. de pericu. & commod. rei vendit. l. 24. titul. 5. partit. ita & in rebus immobilibus ad mensuram venditis idem pariter est dicendum. Bartol. per text. ibi in l. si in venditione. §. 1. & ibi Doctores. ff. de pericul. & commod. rei vendit. idem Bart. in cons. 108. incip. in quæstione domini Cioli. Salicet. in l. 1. col. 1. & ibi Bald. 4. opposi. C. de peric. & commod. rei vend. Curt. Iunior in d. §. in his Pau. in dict. l. 2. idem post Bartol. in dict. § si Titius. sensit gloss. in l. 1. §. sed & custodiam. ff. de pericul. & commo. rei vend. & in dict. §. in his. & in d. l. si in venditione. §. 1. gloss. item & Docto. in d. §. si Titius. Capicius decis. Neapolitana. 14. num. 6. Alexan. in consil. 33. col. 2. lib. 5. Pau. Paris. plures allegans consil. 59. lib. 1. col. 2. & alij plures, vt tandem hæc sit communis opinio: tametsi etiam ante mensuram adhibitam obligatio perfecta sit ad hunc effectum, vt non sit locus pœnitentiæ, quod Paulus Pan. in d. consil. 59. latè ꝓbatprobat, & nos obiter hoc in loco adnotamus cũcum sequenti post glos. 1. dum dicit: etiam conditionalis dicitur perfecta in l. 1. C. de peric. & commod. rei vendit. gloss. in l. necessariò. §. quod si pendente: versic. si ita res. ff. de pericul. & commod. rei vend. & in princ. instit. de emp. notat Bald. Sal. & Paul. in l. 2. C. quando liceat ab empt. disced. idem Salic. in d. l. 2. C. de peric. & commo. rei vend. contr. glo. inibi, quæ Contrarium sensit: nisi intelligatur quoad obligationem: vt ea ante mensuram nata efficaciter non sit saltem certa, non tamen poterit ea opinio glos. procedere quoad hunc effectum. vt liceat ab emptione discedere. Quod Paulus notat in d. l. 2. C. quando liceat ab empt. disced. ad finem, & post eum Paul. Parisius in d. consil. 59. num. 9. Quæ quidem conclusio, quam modò prænotauimus de translatione dominij, & periculo rei ad mensuram venditæ, tunc obtinet, quando ante mensuram traditio facta non est: ea etenim facta, etiam ante mensuram, periculum, & commodum est emptoris. text. singularis in d l. 2. C. de pericul. & commod. rei vend. & inibi expressim Angel. Paulusq́;Paulusque Castrensis post eos Corneus consil. 50. lib. 1. colum. 5. Decius eleganter in cons. 179. quorum opinio admodum vtilis est, & insignis, quam, vt Dec. |

p. 18

commemorat, Antonius Burgensis Hispanus proprio responso comprobauit. Nihilominùs Curtius Iunior in d. l. quòd sæpè. §. in his. ad finem contra opinionem istam notat, & inducit tex. in d. l. 2. cuius authoritate improbat quid prædicti Doct. adnotârunt, & profectò eius inductio mirè conuenire videtur. Nam secunda pars illius constitutionis, vbi mentio fit traditionis clauium, loquitur eo casu, quo venditio non est facta ad mensuram, vt deniq;denique traditio nunc operetur, cùm vẽditiovenditio ad mensuram non fuerit facta: licet tunc necessaria traditio non sit, vt ibi considerat & admonet gloss. sed prior opinio Decij, Angeli, Pauli, Cornei, & Burgensis menti est adhuc multum commendanda in praxi, quæ tamen non procedit in traditione facta, nempe ea, quæ fit per constitutum, sicuti docet diligenter Paul. Paris. in cons. 59. lib. 1. colum. 3. & sequenti. quem legito.

Nono ex his constat, quod & si venditio vini, aut alterius rei similis fiat quantum ad totum certi corporis: nempe cùm venditor doliũdolium vini ad rationem viginti, pro qualibet mensura vendiderit: hæc venditio dicitur etiam facta ad mensuram: & ideo periculum ante mensurationem ipsius venditoris est, non emptoris. text. est ad hoc in d. l. quod sæpè. §. in his. in princip. & in fine iuncto versicul. quod si vinum. vbi optimè

7

*Cur. Iunior ita tenet reprobans in hoc Baldum & Paul. Castr. qui Contrarium tenuerant in l. sicut. C. de act. empt. scribentes, nōnon esse dictam venditionem ad mensuram, nec ad eius rationem iudicandam. Quasi aliud sit vendere omne, vel totum vinum doliarij, vel dolij ad rationem vnius argẽteiargentei numi pro qualibet amphora: vt tunc sit venditio ad rationem mensuræ censenda: sicuti in d. §. in his probatur. aliud verò sit, vendere dolium vini ad rationẽrationem vnius argẽteiargentei pro qualibet amphora, & hoc quidem casu non iudicetur venditio facta ad mensuram. Ego verò non satis percipio hanc differentiam quod ad verāveram eius rationem congruamq́;congruamque discriminis causam: cùm vtroq;vtroque casu venditum sit totum vinum, quod est in dolio vel in doliario. huius opinionis, quam ipse sequor etiam author est Saly. qui in d. l. sicut. Baldi sententiam reprobat.

Decimò ex his infertur, quid sit respondendum in quæstione hoc in loco à nobis potissimum disputata. Nam in rebus immobilibus tenent omnes, obseruandum esse responsum iurisconsulti in dict. §. in his. ex eo verò non negarent Paul. Castr. nec Bal. quòd si venditio fiat hunc in modũmodum: vendo omnia iugera, omnes vineas, omnia prata, quæ continentur in fundo Semproniano ad rationem vnius aurei pro quolibet iugere. hanc venditionem conceptam esse ad mensuram, & periculum ad venditorẽvenditorem pertinere ante mensuram adhibitāadhibitam. at in specie respondent, dici venditionem conceptāconceptam ad corpus, non ad mensuram, quoties dixerit venditor: vendo fundũfundum SempronianũSempronianum ad rationẽrationem aurei pro quolibet iugere, etiāetiam si dictus sit certus mensuræ modus: nempe fundũfundum decem iugerũiugerum sub his limitibus. Huic opinioni Baldi, & Pauli suffragantur Carol. Ruin. Soci. Iunior, & Paul. Parisius, quorum superiùs mentionẽmentionem fecimus. & profectò non videtur aliqua congrua discriminis ratio inter hunc casum, & pręcedentem: quia & in vtroq;vtroque nōnon certa pars fundi, sed totus ipse fundus, venditur, & quicquid sub eo continetur. Quod perpendere videtur iurisconsultus in d. §. in his. atq;atque ideo ibidem Cur. Iun. Salic. in d. l. sicut. sequutus etiam in hoc reprobat Baldi. & Pauli opinionẽopinionem: idcircò si distinctio iurisconsulti in d. §. in his. est obseruanda in venditione rerum immobilium, quod video communiter receptũreceptum esse, tametsi nullibi, quod sciāsciam probetur expressa quidem authoritate, oportet ad probandam Baldi, & Pauli sententiam constituere prædictam differentiam, quæ mihi non satis certa est, nec omninò placet. TādemTandem si contra Bald. & Paul. tenendum est necessum erit fateri, quoad duplicem effectum considerari venditionem ad mensuram: scilicet quoad periculum, & commodum ipsius rei: & tunc etiam venditio fundi dicetur ad mensuram facta, quoties fundus totus vẽditurvenditur ad rationem aurei pro quolibet iugere: quemadmodũquemadmodum aduersus Bal. & Paul. notârunt Saly. & Curt. Iun. quibus accedere videntur Bald. & alij superiùs citati ad distinctionem precij vnius, vel plurium in versicul. septimo. aut sanè consideratur venditio ad mensuram, vel ad corpus quoad hoc, vt quicquid sit in fundo aut in re vltra summam dictādictam à venditore veniat in venditionem, aut maneat penes venditorem. Et tunc dicetur venditio ad corpus, non ad mensuram, quoties ita fuerit concepta: vendo fundum Sempronianum, vel alioqui certis diffinitum, & limitatum finibus decem iugerũiugerum, aut qui habet decem iugera, ad rationem aurei pro quolibet iugere. Sic etenim visum est omnibus, quos superiùs allegaui, & ex his illi præcipui authores sunt Caro. inquam Ruin. Pau. Parisius, & Soci. Iunior. deniq;denique ipse Bal. & Paul. Castr. in d. l. sicut. C. de actio. emp. tametsi hi duo, etiam quo ad periculum, hoc ipsum asserere & probare tentauerint. Qua ratione ipse infero ad intellectum iurisconsulti in d. §. in his, quod si vinum ita venditum sit: vendo dolium vini, vel vinum, quod est in hoc doliario ad rationem vnius argentei pro qualibet amphora: & habet centum amphoras, vel cuius quantitas est centum amphorarum: his equidem præscriptis verbis, etiamsi periculum. & commodum vini sit venditoris, donec mensura fiat: attamen si fuerint in dolio, vel doliario cẽtũcentum quinquaginta amphoræ, etiam hæ quinquaginta amphoræ veniunt in venditionem pro precio cōstitutoconstituto vnius ar|

p. 19

gentei ꝓpro qualibet amphora. Hoc probatur ex his, quæ paulò post adnotabimus ad intellectũintellectum l. si seruum. §. si modus. ff. de act. empt.

Vndecimò, vt statim proximè tradita vlteriùs explicemus. Etsi verum sit, quoties venditio facta fuerit ad mensuram, cedere lucro venditoris, & eius commodo quidquid vltra modum expressum in fundo sit, ac reperiatur, nec venditorem teneri id tradere emptori. arg. text. in d. c. ꝑper tuas. l. pen. §. vlt. & l. si venditor. in princ. ff. de actio. empt. & est CōmunisCommunis sententia omnium quas sequitur Nico. Boer. deci. 50. nu. 9. dicens ita pronuntiatum fuisse: nisi excessus is esset modicus, tunc etenim emptori cederet. id verò quòd deficiat ad mensurāmensuram dictam, à venditore supplendum sit, d. c. per tuas. qui propriè hoc in casu loquituri ad idem. l. si seruũseruum. §. si modus. ff. de actio. empti. & probatur in d. l. penu. §. vlt. & in d. l. si venditor. Attamen si venditio fiat ad corpus, venditor tenetur tradere fundum iuxta mẽsurammensuram dictam, ita quod si maior sit, cedat lucro emptoris secundum Communem eorũeorum opinionem, qui citati fuêre in 2. conclusione huius capitis. Si verò minor, teneatur venditor supplere ad rationem, & numerum mensuræ in contractu prædictum. Hoc deducitur ex d. §. si modus. & in l. si in emptione. in princ. l. Iulianus. §. si Titius. vbi est elegans, & insignis locus ad huius dubij declarationem. ff. de acti. empt. Sed & est text. in hac quæstione satis expressus in l. si duorum. ff. eod. tit. in versi. nec enim. qui omninò est adnotandus, qui constat ex eo, ꝙquod ibi tractetur de fundo vendito ad corpus. Hoc idem probatur in l. qui fundum. §. qui agrum. ff. de contra. empt. notant expressim Pau. Cast. in d. §. si modus. & in l. 2. C. de peti. & commo. rei vend. Alex. consi. 8. libr. 5. Paul. de Cast. in d. l. si duorum. Soci. Iunior. in d. cons. 42. nume. 21. Barthol. Soci. in l. demonstratio falsa. colum. 4. ff. de cond. & demon. Capicius decis. Neapolit. 14. num. 3. quicquid contrarium velit Corneli. consi. 59. lib. 4 quem simpliciter sequitur Boer. decisi. 50. num. 6.

Duodecimo est in hoc animaduertendum, siquidem facta venditione ad corpus expressim addito mensuræ numero: si maior is reperiatur, cedit emptoris commodo, nec quicquam pro

[8]

*ea parte tenetur emptor conuento pretio adijcere: vbi pretium fundi vnicum est. l. si venditor hominis. in princip. ff. de actio. empt. quòd si pretium sit pro singulis iugeribus constitutũconstitutum facta eius distributione: tunc emptor tenetur venditori pretium addere pro iugeribus vltra numerum prædictum inuentis. text. in d. l. qui fundum. §, qui agrum. ff. de contrahen. empto. notat eleganter Paulus Castr. in d. §. si modus. idem in l. 2. C. de pericul. & commo. rei vendit. & ibi Sali. Felin. in c. significante. de rescrip. nu. 7. Iason in cons. 55. lib. 1. Soci. Iun. in d. cons. 42. col. vlt. lib. 2. Fabianus in tract. de empt. 6. parte princip. colum. 6. Anto. Burgensis in d. ca. cum causa. num. 50. qui hoc in casu intellexit Paul Castren. opinionem. & verè ipse Paul. hunc in modum satis seipsum explicat. notat idem eleganter Caro. Ruinus in d. consi. 23. nu. 3. & 4. libro 1. vbi ad hoc reducere conatur sententiam Baldi in d. rubr. C. de contrah. empt. q. 22.

Decimotertiò, ex prænotatis constat intellectus ad gl. in d. c. per tuas. verb. inuenerunt. vbi constituit differẽtiamdifferentiam quo ad decisionem l. 2. C. de rescin. vendit. an deceptio contigerit in quantitate pretij: & tunc locus sit dicta l. 2. an in quantate rei, & eo casu sit omninò læsio compensanda, & rescindenda, etiamsi non sit vltra dimidiam. Idem notant Panormit. ibi notab. 4. Anania consil. 98. colum. 3. Pantaleon Cremen. in dicta l. 2. colu. 46. versicul. Nonò limito. etenim falsa est hæc differentia: quia si constituamus fundum esse venditum ad corpus, & mensuræ modum dictum fuisse, atq;atque sub vnico pretio: locus non est reparationi, nec satisfactioni læsionis vltra dimidiam, imò totum quicquid est vltra mensuram dictam venit sub eodem pretio in venditionem: vt constat ex proximè traditis. Idcircò glossa illa est intelligenda, vt vera sit in casu illius textus, nempè vbi à mensura cœpit actus, & mensuræ modus dictus est. Nam si minor inueniatur agere potest emptor ad numerum mensuræ dictum iure ordinario: nec est necessaria Cæsareæ constitutionis actio, quæ in dicta l. 2. traditur. & idem, vbi ad corpus sit facta venditio, numerusq́;numerusque certus dictus sit à venditore, dicto §. si modus. cum similibus, quæ ipse adduxi paulò antè in versiculo 11. Sic in specie notant Imola & Barbat. in d. ca. per tuas. & Socin. Iunior in dicto cons. 43. colu. vltim. lib. 2. quòd si mensor falsum modum dixerit, tunc agendum erit ex titul. ff. si mensor falsum modum dixerit. Quod existimo notandum fore, ne præcitatæ gloss. opinio huius disputationis veræ resolutioni præiudiciũpræiudicium faciat.

Decimo quartò, si ad amussim ea obseruẽturobseruentur, quæ hoc in capite scripsimus, colligitur hinc vera interpretatio textus in d. l. Iulianus. §. si Titius.

9

*Nam Accursius, Iacob. Butri. Raine. Bart. & Salice. ibi, idem Salic. in l. 1. colum. 1. C. de peric. & commod. rei vendit. tandem communiter Docto. vt testatur eos sequutus Curti. Iunior. in d. §. in his. tenent in ea specie venditionem fundi factam fuisse ad mensuram, non ad corpus, venditumq́;venditumque fundum esse ad rationem certi pretij qualibet mensura, atque ideò quod post venditionem fundo accreuerit venditoris esse, nōnon emptoris. Hic tamen intellectus non potest iure procedere ex textu in l. fundum. ff. de acti. emptio. vbi mendacium venditoris, quod nullo incommodo afficit emptorem, non nocet venditori, nec actionem ex empto. efficit vberiorem. Sed si in dicto §. si Titius. periculum, & commodum ad venditorem pertinebat, |

p. 20

iugera illa, quæ ante mensuram accreuerunt fundo, ipsius venditoris essent, etiam si is ꝑper mẽdaciummendacium sciens, fundum non habere centum iugera, dixisset eadem habere: si quidem nullum damnum ex hoc mendacio contingit emptori, cui centum integra iugera tempore mensuræ traduntur, & tamen in d. §. si Titius. cōtrariumcontrarium dicitur. ergò non fuit inibi venditio facta ad mensuram. Quam ob rem Fulgosius, Iacob. de Aren. & Alberic. quamuis hic priori loco aliorum verba, & opinionem retulerit, tenent in eo casu venditionem factam fuisse ad corpus, & à venditore dictum fuisse certum fundi & mensuræ modum, iuxta quem tenetur, vt superiùs probaui, conuentionem seruare, & tunc nōnon obstat, quòd in hoc casu quod per alluuionẽalluuionem accrescit, sit emptoris indistinctè: cùm ad eum cōmodumcommodum, & periculum, ac damnũdamnum rei venditæ pertineat. insti. de empt. & vend. §. sed si post. l. id quod. ff. de pericu. & com. rei vend. quia secundum Fulgosi. incrementũincrementum alluuionis prodest venditori ad purgandam culpam, licet nōnon prosit, quò ad excusationem doli: sicuti & in simili casus fortuitus excusat debitorẽdebitorem, ne teneatur culpæ nomine. l. vlt. §, si ea. ff. ad leg. Rho. de iac. & sanè hũchunc esse proprium, ac germanum intellectum ad d. §. si Titius. patet si aduertas, ibi nihil aliud proponi, quāquam ꝙquod certus fundus venditus fuerit hoc adiecto; eundẽeundem s. fundum esse centum iugerum vel habere cẽtumcentum iugera. nec ibi cōstatconstat, pretiũpretium distributũdistributum fuisse pro quolibet iugere: atq;atque ideò non est hoc ad IurisconsultũIurisconsultum adijciendum. siquidem in venditione totius fundi potius præsumẽdapræsumenda est vnius, & certi pretij constitutio, quam plurium, cùm hæc distributio minimè esset necessaria. Hæc igitur dicta sint, & sufficiant pro illius responsi interpretatione. Etenim actio quātoquanto minoris, quæ hic poterat competere iuxta gl. in l. 2. in princ. ff. de action. empt. & l. Iulianus. §. quid tamen. ff. eod. non obtinet: quia per alluuionẽalluuionem habet ea iugera emptor, quæ eodem pretio emisset. Hęc verò Iurisconsulti responso maximè conuenire videbuntur, si hoc in loco statim eius contextũcontextum exponam. Si Titius, inquit Vlpianus, fundum, in quo nonaginta iugera erant, vendidit, & in lege emptionis dictũdictum est, in fundo centum esse iugera: & ante quàm manifestetur modus, decem iugera alluuione accreuerint: placet mihi Neratij sententia existimantis, vt siquidem sciens vendidit, ex empto actio competat aduersus eum, quanuis decem iugera accreuerint: quia dolo fecit, nec dolus purgatur. Si verò ignorans vendidit, ex empto, actio non cōpetatcompetat. Hactenus Iurisconsultus: qui CōmuniCommuni interpretationi non admodum visus est suffragari.

Decimoquintò: hinc est examinandus intellectus Iurisconsulti in l. si in venditione. §. 1. ff. de peric. & com. rei vend. ex quo Bar. notat in hunc modum conclusionem. Sicut in rebus mobilibus

10

*non dicitur perfecta venditio antequàm mensuretur: ita nec in rebus immobilibus. vult igitur Bar. tex. illum procedere, vbi venditio sit facta ad mensuram. idem glo. Alberi. & Docto. ibi idem Barto. in d. §. si Titius. quo in loco asserit, quòd si venditio fundi non sit facta ad mensuram, venditor tenebitur, etiam si pars fundi post venditionem alluuione perierit. Inducit ad hoc textum in l. Iulianus. in principio. & l. si in emptione. itidem in initio. ff. de actionib. empt. ego verò scio iure compertum esse, quòd si non sit facta venditio ad mensurāmensuram, periculum sit emptoris contingens quidem post venditionem: idcircò mihi dubia est, aut sanè falsa sententia Bartol. in hac vltima eius responsione. Nec probatur in locis ab eo adductis. Quia in specie per Bar. proposita venditor nihil mendacio tempore venditionis asseuerauit: siquidem fundus eo tempore eius quantitatis erat, quam ipse dixit, licet post alluuionem pars eius decreuerit. Sed & si text. in d. l. 1. intelligatur de venditione ad mensuram facta, constat periculum esse venditoris, qui tantùm ad custodiam tenetur: & ad hoc ne res eius culpa pereat. Quod si absq;absque eius culpa perierit, non poterit emptor agere ad interesse, sed ad restitutionem pretij pro ea parte, quæ perierit. glo. communiter recepta in d. §. 1. & in l. 1. §. sed & custodiam. ff. eo. titul. de pericu. & commo. rei vend. Raphael tamen Fulgosius in d. §. 1. scribit, posse quidem asseuerari, quod illud Iurisconsulti responsum procedat, vbi venditio est facta ad corpus & in specie, non ad mensuram, & tamen venditor modum mensuræ dixerit in venditione, quippè qui dixerit, in fundo esse centum iugera, tenetur etenim verum efficere modum mensurę, & fundi ipsius quantitatem prædictam certam reddere, ac emptori præstare, l. in emption. in prin. ff. de actionib. empt. nisi pars quæ deficit, perierit absq;absque eius culpa, casu quidem fortunę: non enim tunc tenetur, nec ad restitutionem pretij pro parte perempta: quia ea perit periculo emptoris. Sic sanè visum est Fulgo. qui optimè loquitur. Licet Communi sententia receptum sit, Iurisconsultum in d. §. 1. intellexisse. ac tractasse de venditione ad mensuram. quam sententiam COMMVNem esse fatetur eam sequutus Curtius Iunior in d. §. in his.

Hæc denique de contractu venditionis tractauimus, eo ꝓfectòprofectò animo, vt hinc ad donationes, legata, & alias huiusmodi actiones, nec non & ad priuilegia, principumq́; beneficia, quibus iurisdictio, oppidum, aut ciuitas conceditur, facilè lector possit, quæ viderit practicæ quæstioni, & controuersiæ contingenti vtilia fore cautè pro ingenij captu seligere, multaq́ue his addere ad negotij diffinitionem conducibilia.

Covarrubias ...: Opera Omnia

Ex capite sequenti.