Covarrubias ...: Opera Omnia

 Legal Information & Privacy

THEMA CAP. IIII.

Quánam ratione sit examinanda libra in iure.

SVMMARIA.

  • 1 Argenti libra qualiter intelligatur.
  • 2 Auri libra, quónam modo æstimetur in iure.
  • 3 Libra quando́quandoque non pondus, sed numus est.
  • 4 Sestertium generis neutrius expenditur, aliquotaliquotque loquendi modi traduntur.
  • 5 Talenta varia examinantur ad rationem valoris & ponderis.
CAPVT IIII.
QVandoq́;Quando legibus auri, vel argenti libra iure multæ indicitur, aut ratione pœnæ ob crimen aliquod exponitur, quod passim constat, & ideò oportet inquirere, qualiter sit in hisce legibus libra æstimanda & expendenda. Etenim vbi libra, vt pondus auri, vel argenti indicitur, erit referenda in tot ar
1
*genteos denarios, vel aureos numos, quot Romana lege, regia, vel prouinciali ex duodecim |
p. 277
vncijs auri, vel argenti percutiuntur. Quæ quidẽquidem ratio facilimè haberi poterit ex his, quæ hoc in tractatu tradidimus: sic sanè est interpretanda decisio l. 2. C. de episcop. audi. l. ab executione. C. quorum appellat. non recip. quibus equidem legibus temerè appellanti pœna imponitur quinquaginta librarum argenti, & quandoq́ue centum indicta est. l. ciuitas. C. de officio rector. prouinciæ. Argenti etenim libra quælibet duodecim vnciarum æstimatur nonaginta sex numis argenteis regalibus iustissimi ponderis nempè drachmalibus: aut centum ex his, qui publica, & regia percussi autoritate in commutationibus expenduntur. quemadmodum ex capit. 2. deduci facilimè poterit. Eodem pacto est accipienda pœna triginta librarum argenti, quæ sacrilegis infertur in cap. quisquis 17. q. 4. Ex Ioanne Papa VIII. & Iuone Carnutensi lib. 2. titul. de sacrilegio. Quamuis in hac specie, quia hæc pœna indicitur ex argento purissimo, quod vulgò Plata acendrada dicimus, maior erit æstimatio facienda cuius libet argentei numi: cùm hi numi, quibus vtimur in commutationibus, etiam si argentei sint, habent tamen aliquam æris partem admistam. Ex his, etiam constat interpretatio l. properandum. §. sin autem vtraque. C. de iudi. & l. vnic. C. de ratio. oper. publico. quibus constitutionibus pœna infligitur librarum auri certo quodam distincto numero. Est enim
2
*quælibet libra ex his referenda in septuaginta duos solidos, seu aureos numos Iustiniani, vel quadraginta octo aureos veteres Romanorum: aut duplos aureos in his regnis signatos authoritate Regum Catholicorum Fernandi, & Elysabeth. Hoc ipsum notandum est ad l. Si quis sepulchrum. C. de sepulchro violat. Quandoq́;Quandoque libra non pondus, sed numus est, qui hoc nomine censetur: aut sane hoc libræ nomine paucorum numismatum numerus significatur. Quod Budæus explicat libro quarto de asse. Ex quo refert Carolus Molinæ. de contractibus q. 100. nume. 781. Circa tempora Iustiniani libram staterem fuisse aureum nōnon magni ponderis: atque indè deducit, etiam olim libram fuisse numeralem longè minorem iusta & ponderali duodecim vnciarum. Quod inde forsan procedit, quia Iulio Polluce authore, cuius in c. præcedenti meminimus, stater aureus, mina dictus sit: minam autem Græcam dictionem pleriq;plerique libram latinè interpretantur: tametsi ad exactam libræ, & minę rationẽrationem discrimen sit inter hæc duo pondera constituendũconstituendum: sicut probat Georgius Agricola. libr. de ponderibus, & mensuris. Quamobrem stater pondus quatuor drachmarum libra dici potuit, & ea ratione numerus quatuor drachmarum auri, & numus item aureus quatuor drachmarum dici potuit tunc libra numeralis. Quod mihi admodum arridet ad plerasque Iustinianæi Codicis leges intelligendas: præsertim vbi pœna grauissima videri potest, si auri libra ad rationem duodecim vnciarum iudicetur Hinc deniq́ue existimat Carolus l. vltim. C. de cupressis libr. 11. non de libra auri ponderali, & sic duodecim vnciarum, sed de libra auri numerali, aut numaria fore intelligendam. StatutũStatutum enim est in d. l. vltim. Quod plantanti singulas nouellas cupressi luco Daphnensi, vel littori Antiocheno, dentur singulæ auri libræ, qui verò vel vnam cupressum è sylua tulerit, in pœnam quinquaginta libras auri soluat. Nam si auri libra illa ponderalis intelligatur quæ septuaginta duos solidos aureos appendit, nulla esset nec precij, nec pœnæ proportio: qua ratione videtur, non esse hanc constitutionem intelligendam de libra ponderali, sed de numerali, vel numaria: quamuis incertum nobis sit, quanti hæc fuerit precij, vel æstimationis: siquidem quod de libra auri quatuor drachmarum diximus, non est ita certum, nisi eāeam sententiam ad libram quis retulerit, quāquam explicuimus in vltimis præcedentis capitis verbis. Id equidem admonemus obseruandum esse ad plures leges iuris ciuilis, quarum aliquot in initio huius capitis tradidimus: itẽitem & ad l. addictos. C. de episcop. audient. Sunt tamen qui in d. l. vltimo. C. de cupressis. non quinquaginta libras, sed quinque libras auri legant: idque magis conuenit. l. 1. C. eo. titu. atque ita in Codice Gregorij Haloandri legitur. Apud Gallos in vsu est, & à quingentis annis in vsu fuisse legitur libra numaria, quæ valet viginti solidos Turonenses, quorum quilibet valet duodecim denarios Turonenses: vt scribit Carolus Molinæ. in d. quæstio 100. num. 781. SeptẽSeptem autẽautem solidi Turonenses didrachmum efficiunt, vt ex Budæo explicuimus in c. præcedenti. §. vlt. nu. 7. atque ideò hæc libra numaria, quæ valet viginti solidos Turonenses, valebit sex Regales numos argenteos, quos Drachmales esse apud nos probauimus in c. 2. aut paulò plus propter ponderis diminutionem. Andræas item Alciatus lib. 3. dispunctio. cap. 9. alterius Italicæ libræ numeralis meminit, quæ nostris conuenit centum æreis marauedinis: scribit etenim, sestertium neutrius generis valere centum libras monetæ
4
*Bononiensis, aut Italicæ. Hoc autem sestertium valet, & iuxta propriam eius æstimationem cōtinetcontinet mille numos sestertios: vel ducentos, ac quinquaginta denarios. Vndè prædicta libra valet duos denarios & dimidium, sic sanè decem numos sestertios. Habent & Valentini in Hispania Tarraconensi suam numariam, & numeralem libram, qua passim vtuntur. Quæquidem libra valet viginti solidos itidem valentinos, quorum quilibet valet decem & octo æreos nostros marauedinos. Idcircò valet hæc libra decem Regales numos argenteos, quibus modò vtimur & viginti æreos mara|
p. 278
uedinos. Poteritque libra ista æstimari decem argenteis drachmis, & dimidia. Cæterùm quòd modò diximus sestertium neutro genere valere mille sestertios numos, probatur à Gulielmo Budæo ali quot authoritatibus libro 1. de asse: eiusdem sententiæ sunt Leonardus Portius li. 1. de Sestertio. & Alciatus lib. 3. Dispunct. cap. 9. & libr. 5. Parerg. c. 27. Quamobrem sestertiũsestertium neutrius generis valet, ac appendit ducentos quinquaginta denarios argenteos romanos: atque ideò apud nos æstimabit decem millibus æreorum marauedinorum, seu quadrantum, quibus vtimur. Erit autem ponderis marcharum quatuor, & dimidiæ, atque insuper vnciæ dimidiæ. Sed Georgius Agricola libr. 2. de pondere, & temperat. moneta. existimat, sestertium neutrius generis non differre à sestertio masculini generis, atque ideò sestertia eiusdem valoris esse censet, cuius sunt & sestertij: vt plane secundum hanc opinionem sestertium fuerit quarta vnius denarij pars. Et profectò is autor iure videtur dissentire à Budæo, dum is censet, sestertium ita dictum esse genere neutro, quod duas efficiat argenti libras, & dimidiam: nempè ducentos, ac quinquaginta argenteos denarios. Nam libra non constat ex centum denarijs, nec adhuc ex centum drachmis: quemadmodum ipse Agricola diligentissimè omnium ostendit libro 4. de ponderibus romanis, nisi quis velit deductionem Budæi probare ab ea opinione, quæ denarium ferè drachmæ æqualem facit, ac deinde libram centum drachmis constare: quæ quidem sententia defendi nequit, si rem exactè ad propriam rationem, & verum pondus deducamus. Quod si res ista sit ad pondera non ita exactè æqualia referenda, poterit ipsa Budæi deductio admitti, aut tandem asseuerabimus, sestertiũsestertium ita dictum fuisse, quòd constet ex ducentis denarijs, & dimidia alterius centenarij parte: quasi habeat duos centenarios numeros, & dimidium. Sed & his omissis nos potiùs admittimus discrimẽdiscrimen à Budæo traditum inter sestertia, & sestertios, vt tandem sestertium generis neutrius mille sestertios, aut mille numos complectatur argenteos, quorum quemlibet ad valorem decem marauedinorum superiùs constituimus. Hæc verò æstimatio constat ex multis veterum authorum locis, quorum aliquot hoc in loco subijciam. Nam apud Ciceronem actione 3. in Verrem, ducenta quinquaginta sestertia dicuntur semel, quæ paulò antè significata fuerant ducentis quinquaginta millibus sestertiorum. Repentè, inquit, recitatur vno nomine sestertiûm ducenta quinquaginta millia iussu prætoris data. de eadem pecunia reddita à Verre paulò post loquutus inquit: numerantur illa ducenta quinquaginta sestertia Syracusanis. Ad hoc ipsum & Tranquillus in Othone inquit, Ante paucos dies pro impetrata dispensatione seruo Cæsaris decies sestertiûm excusserat. Hoc subsidium tanti cepti fuit, ac primò quinque speculatoribus commissa res est, deinde decem alijs, quos singuli binos produxerant: omnibus dena sestertia repræsentata, & quinquaginta promissa: per hos sollicitati reliqui. Hæc Tranquillus. Idem manifestum fit ex Plinio, & Macrobio. Nam Asinium Celerem Mullum piscem sestertijs octo emisse, scribunt quidam, cùm Plinius lib. 9. c. 17. memoriæ tradiderit, Asinium Mullum emisse octo millibus numûm, & de eodem Macrobius libr. 3. Saturnaliorum. c. 16. testatur, Mullum emisse septem milibus numûm, audi tandem de Crispino Iuuenalem. Satyra. 4.
Mullum sex millibus emit,
Aequantem sanè paribus sestertia libris.
Etenim Mullus sex millibus emptus numis, & sic sestertijs masculini generis, pendebat libras sex pro numero sestertiorum generis neutrius, quibus emptus fuerat. Et apud eundem Iuuenalem Satyra prima satis apparet, sestertium generis neutrius multo pluris esse æstimādumæstimandum, quàm sestertius numus æstimetur. Alioqui ridiculus esset tantus Poetæ conatus, qui aleam maximoperè vituperat, ac reprehendit ex eo, quòd pecuniæ maxima quantitas in ea perdatur, ita enim inquit.
Et quando vberior vitiorum copia? Quando
Mator auaritiæ patuit sinus? Alea quando
Hos animos? Neque enim loculis comitantibus tur
Ad casum tabulæ, posita sed luditur arca.
Prælia quanta illic dispensatore videbis
Armigero: simplex nè furor sestertia centum
Perdere, & horrenti tunicam non reddere seruo?
Quòd si vt opinatur Agricola, sestertium generis neutrius quarta esset, vt sestertius, denarij pars, furor hic ludentis posita arca, nec tunicam seruo reddentis ad viginti quinque referendus est denarios argenteos, quos vel quilibet loculus caperet, quorumq́ue summa est adeò modica, vt solus hic Iuuenalis locus conuincat Agricolæ sententiam. Præsertim quia ipse multa authorum loca mendum habere censeat, quæ nostram hanc rationem potissimùm adiuuant: cùm & notam sestertij cum nomine numerali distributiuo aliter interpretur, quàm sit consonum congruæ interpretationi. Sic enim H--S. deni: ab eo decẽdecem sestertij intelliguntur: at sestertium dena millia ex hisce notis H--S. dena: intellexit, multaq́ue adducit testimonia ex Cicerone, Plinio, & Suetonio, apud quos nos sestertia interpretamur: non sestertiûm in genitiuo casu pluralis numeri, Sic Tranquillus in Caligula. Compererat Prouincialem locupletem ducenta H--S. numerasse vocatoribus. Ducenta enim sestertia interpretamur. Item apud Plinium libr. 29. cap. 1. Dum is scribit, multos prætereo medicos, celeberrimosq́;celeberrimosque ex his Cassios, |
p. 279
Carpianos, Aruntios, Albutios, Rubrios. ccl. H--S. annua mercede is fuêre apud principes: intelligimus ducenta quinquaginta sestertia. Sic denique apud Tacit. Annalium lib. 2. qui ita scribit: daturum liberis eius ducena H--S. singulis, qui sexus virilis essent. Ducena sestertia, non ducena sestertiûm accipimus, etiam refragante Agricola, qui in æstimatione constituenda omnibus his summis non dissentit à nobis, cum & si intellexerit ducena sestertiũsestertium: nihilominùs interpretatur bis centum mille sestertios, qui efficiunt ducenta generis neutrius sestertia: quam summam & nos admittimus. Fit igitur vt sestertium generis neutrius valeat mille sestertios generis masculini, quod & Antonius Sabellicus in Suetonium adnotauit. Quin & Andræas Alcia. in adnotationibus ad Cornelium Tacitum lib. 11. legit inibi dena sestertia: & asserit, ea æstimari decem millibus sestertiorum generis masculini. Illud verò non prætermittam, quod Budæus, & Agricola scripsere, nempè maximum esse discrimen inter hæc duo: decem millia sestertiûm, vel numûm, sestertiorum inquam, vel numorum: & decies sestertiûm, vel sestertiorum. Nam decẽdecem millia sestertiûm, significant decem neutrius generis sestertia: at decies sestertiûm idem est, quod decies centena millia sestertiorum, id est mille sestertia. Hoc ipsum tot probatur authoritatibus, vt possimus easdem hîc omittere. Nam quemadmodum cùm à numis sestertijs ad sestertia genere neutro fit transitus numerus millies multiplicatur, ita cũcum ad eam locutionem ventum est, quæ per aduerbia numeralia enunciatur, sestertia singula conduplicata crescunt, si genitiuo in casu sestertiorum mentio fiat. Etenim si centum sestertia dicam, centum millia sestertiorum intelligere debeo, quod si centies sestertiûm dicam, non iam centum sestertia, sed centies centena sestertia subintelligenda sunt. Est apud Martialem locus satis hac de re insignis lib. primo.
Si dederint superi decies mihi millia centum.
Dicebas nondum Scæuola factus eques.
Qualiter O viuam, quàm largè quam́quamque beatè.
Riserunt faciles, & tribuere Dei.
In ius ô fallax, atque inficiator eamus.
Aut viue, aut decies Scæuola redde deis.
Plutarchus hoc idem testatur in Antonio ita scribens. Romani quinque & viginti myriades drachmarum, decies nominant. Constat etenim sestertiorum decies, centena millia efficere denariorum: Drachmarum verò ducenta quinquaginta millia: aut viginti quinque denariorum myriadas. Nam Græci myriada dicunt decem millia. Sed & hanc locutionẽlocutionem præter Budæum, & AgricolāAgricolam ita explicarũtexplicarunt. Andr. Alci. in adnotationibus ad Cornelium Tacitum lib. 13. & Baptista Egnatius ad Tranquillum in Augusto, & in Caio Cæsare. Eandem significationem ipse Budæus libr. 1. de Asse. per casum ablatiuum singularis numeri pronunciat, & insinuat in hunc modum: decies sestertio, à quo dissentit Agricola vbiq́ue legens. decies sestertiûm: non decies sestertio. Decies igitur sestertiûm significat decies centum mille sestertios, aut mille sestertios, aut mille sestertia, quæ summa efficit apud nos decem cōputoscomputos: vulgò dicemus: diez cuentos. Extat & de sestertio neutrius generis pulcher locus apud Aelium Lampridium in Heliogabalo. ita enim inquit, fertur, & meretricem notissimānotissimam, & pulcherrimam redemisse. C. H.--S. eamq́ue intactam velut virginem coluisse. Huic eidẽeidem priuato cùm quidam diceret: non times pauper fieri? dixisse dicitur: quid meliùs, quam vt ipse hæres mihi sim, & vxori meæ. Hæc Lampridius, ea cōmemoranscommemorans inter immodicas Heliogabali largitiones. & ideò centũcentum sestertia apud eum intelligo in genere neutro: vt hæc summa sit apud nos vnius computi, vt vulgari dictiōedictione vtar: quod si apud LampridiũLampridium de sestertijs masculini generis intelligeremus, non esset profectò vel pilifacienda in homine ditissimo ea liberalitas: nec vero simile censeri potest, tātam vile preciũprecium meretricis pulcherrimæ, & notissimæ. Computum autem Hispani dicimus, quẽquem vulgò Itali, & Galli millionem appellant: qua dictione & nos vtimur quò ad summāsummam aureorũaureorum, & millionem aureorũaureorum dicimus million, id est decies centum millia ducatorum seu aureorũaureorum vulgarium: cōputicomputi verò vocabulo vtimur quò ad quadrantes, & marauedinos. sic Budæ. libr. 2. de Asse scribit. Lingua nostra millionem vocat decies centena milia, Latinè dicere possumus mille millenarios, vel millies mille. Hæc ille, ex quo & idẽidem significabimus dicentes Chiliada ChiliadũChiliadum, aut centũcentum Myriadas. Extat & apud eundem LampridiũLampridium in eiusdẽeiusdem Helio gabali vita locus satis euidens pro Budæo aduersus Agricolam, sic sanè. Idem nunquam minus cẽtũcentum H--S. cœnauit: hoc est argenti libris triginta. Hæc Lampridius. Qui subdit. AliquādoAliquando aũtautem tribus millibus H--S. cœnauit, omnibus supputatis, quæ impendit. Etenim si locus hic de sestertijs masculini generis foret intelligendus, minimè conueniret tàm vilis impensa immodicis Heliogabali sumptibus, quos Historici passim improbant, & execrantur. Hæc itẽitem sestertiorum summa par esset triginta libris argenti, quarum meminit Lampridius: si consideremus, quot sestertij argenti librālibram efficiant. Sed & si de sestertijs neutrius generis locus hic intelligatur, vt est verè intelligẽdusintelligendus, adhuc apparet, centum sestertia non tantũtantum constituere triginta libras argenti, sed & multò plures, atque ideò Baptista Egnatius censet illîc legendum. Hoc est. auri libris triginta: vt minor sit lapsus, ipse vero legerẽlegerem, hoc est, auri libris viginti. |
p. 280
Nam ex centum sestertijs neutrius generis cōstantconstant viginti auri libræ, & paulò plus, si exactè obseruauerimus, quot aurei librālibram efficiant, & deinde, quot argenteos denarios contineat aureus, & quot sestertium neutrius generis. Quæ quidem omnia superiùs examinauimus. Hac etenim in re vetera illa tempora, & eorum æstimatio auri ad argentum sunt examinanda: vt constet, centum sestertia nondum efficere vnam, & viginti libras auri, habita illorum temporum auri ad argentum ratione. Mille siquidem constabant numi aurei ex centum neutrius generis sestertijs: & sic viginti quinq;quinque mille argentei denarij. Ex his verò aureis numis veteribus quadraginta octo efficiebant auri libram. Idcircò ex centum sestertijs constant viginti auri libræ, saltem non constant vna & viginti, desunt enim octo aurei. Sæpe veteres scriptores solo aduerbio numerali vsi sunt, vt significarent totidem cẽtenacentena millia, sestertiorum masculini generis: quemadmodũquemadmodum ex eisdem authoribus constat. Sed vbi nomine numerali vtuntur in neutro genere adiectiui, tot sestertia significârunt, aut tot millia minorum sestertiorum. Sic Iuuenalis Satyra prima.
Sed quinque tabernæ
Quadraginta parant.
Id est quadringenta sestertia: aut quadringenta millia sestertiorum minorum: vt & illîc adnotauit Cœlius Curio in scholijs. Est autem hæc summa ex nostris quadrantibus, aut marauedinis quatuor computorum. His subscribit omnibus vnico ferè verbo Antonius Augustinus libr. 2. emendatio. capit. 6. ea deducens ad aliquot Iurisconsultorum responsa latinè & verè interpretanda. Primùm, inquāinquam, hinc constat intellectus ad l. propemodùm. ff. de verb. sign. & in l. Offidius. in fi. ff. de lega. 3. quibus in locis: centies aureorum, scriptum extat in hac significatione, vt centies centena millia aureorum intelligamus. Hanc itidem interpretationem in specie probat Haloander in Epistola nuncupatoria Codicis Iustinianæi, ex his, quæ proximè adnotauimus ex Budæo, cui consentit Andr. Alciat. lib. 3. dispunct. capit. 1. & 2. idem & Portius lib. 1. & si concisè nimis scripserat. Vulgò tamen nōnon centies aureorum in dictis responsis, sed centum aureos legitur: in Pandectis Florentinis centies aureorum. Deinde l. cum de in rem verso. ff. de vsuris, scribitur, Imperator quoque noster Seuerus filiæ Flauij Atenagoræ, cuius bona fuerant publicata, de fisco ideò numerari decies centena dotis nomine iussit, quòd ea patrem præstitisse dotis vsuras allegasset. Decies centena millia sestertiorum numorum, hîc interpretamur, aut mille sestertia, quæ nostræ monetę efficiunt decẽdecem cōputoscomputos. Ad hoc item conducit l. Auia. §. pater. ff. de cond. & demon. CũCum vxori, inquit Iurisconsultus, mandatum esset, vt moriens filiæ cōmunicommuni decies restitueret. Ita enim legitur in pandectis: & significatur his verbis numerus is, qui computus, aut millio quadrantum, aut marauedinorum dicitur, vulgò aliter legitur apud Iurisconsultum. Hinc deducitur vera interpretatio ad textum in l. Cùm hæres. §. 1. ff. de statu liber. Non est, inquit Paulus, statuliber, cùm libertas in tam lōgumlongum tempus collata est, vt eo tempore is, qui manumissus est, viuere non possit, aut si tam difficilem, imò impossibilem conditionem adiecerit, vt aliunde ea libertas obtingere non possit: veluti, si hæredi millies dedisset: ita sanè legit Ant. August. asseuerans, hanc quantitatem esse ditissimi liberi hominis patrimoniũpatrimonium: nempe millies centum millia sestertiorum numorum. Quæ quidem quantitas efficit mille computos, aut mille milliones nostrorum marauedinorum numorum, ac fermè duos milliones, & dimidium aureorum numorum, quibus modò nos Hispani vtimur. Igitur conditio dandi hanc summāsummam impossibilis censetur à Iurisconsulto: tametsi frequens lectio, ac vulgò recepta non millies, sed mille habeat, quæ facilem inducit conditionem: secundum Ant. August. Mihi tamen nōnon ita facilis videtur. Nam mille significātursignificantur sestertia neutrius generis, quæ efficiunt nostræ monetæ decẽdecem computos: ac ferè 27. millia ducatorum aureorũaureorum. Et quamuis nomen hoc, mille, possit referri ad sestertios, & ad sestertia: ratio tamen subiectę materię, & loci ab scriptore tractati nos docebit, vtram significationẽsignificationem admittat, qua ratione vtitur Georgius Agricola lib. 2. de pondere moneta. Facilis profectò esset conditio, ac vanus esset IuriscōsultiIurisconsulti sensus, si hoc in loco sestertios mille intelligerimus: vnde cùm mille sestertia intelligi possint congruo sensu, lectio vulgaris defendi poterit. Eadem fermè ratione cōstatconstat interpretatio l. lecta. ff. si cert. pet. vbi Lucius Titius accepit à P. Męuio quindecim mutua numerata: quorũquorum vsuræ inibi à Iurisconsulto examinantur. Est etenim intelligenda hæc summa de quindecim sestertijs neutrius generis: quæ nostræ monetæ efficiũtefficiunt centũcentum quinquaginta mille quadrātesquadrantes, aut æreos marauedinos: ex Romanis aũtaunt argẽteisargenteis denarijs continet ter mille, septingentos, quinquaginta denarios: atque ita prædictāprædictam summāsummam constituit Andræ. Alciatus li. 3. dispunctio. ca. 2. & in d. l. lecta. qui aduersus Paulum Castrensem, & alios rationem vsurarum ibi traditātraditam expendit. Hoc ipsum fecêre Gulielmus Zagarus Selandus in relectione dictæ l. lecta. diligẽtiùsdiligentius Antoni. August. lib. 2. emendat. capitul. 10. eos legito: nec enim omninò inter eos conuenit, quæ sit genuina lectio apud Iurisconsultum in alio eiusdem responsi loco. Ex his etiam patet propria interpretatio Iurisconsulti in l. Si quis stipulatus. ff. de solutiōsolution. Si quis, inꝗtinquit, stipulatus |
p. 281
fuerit decem in mille. Decem enim sestertia intelligemus: tametsi hoc in loco, vt & in plerisque alijs summæ istæ, & numeralia nomina, itidem & aduerbia exempli causa potiùs, quāquam ex rei gestæ veritate exponantur à Iurisconsultis, & legumlatoribus. Quam verò quātitatẽquantitatem, & numorum numerum diximus hoc aduerbio simplici decies significari, eādemeandem inducit, & significat hic locutionis modus: decies centena, idest, decies centũcentum millia sestertiorũsestertiorum masculini generis: atq;atque ita decem Hispanos computos, seu marauedinorũmarauedinorum milliones: quod Budæus doctè tradit lib. 2. de asse. vt hinc planè cōstetconstet, Horatianos interpretes, etiam viso Budęi opere hallucinatos fuisse lib. 1. sermonum Satyra. 3. Super illud.
Decies centena dedisses
Huic parco paucis contento, quinque diebus
Nil erat in loculis.
Nec tantum Acron, & Badius in hoc fuêre decepti: sed & ipsi lyncei adnotatores, verùm post hæc quæ de sestertio diximus, oportet & de talento agere. Græci enim vsi fuêre hoc vocabulo ad pondus, & ad numismatum numerũnumerum significandum, variaq́ue fuêre talenta: sed omnia propemodũpropemodum ad vnāvnam formulam. siquidem
5
*talentum sexaginta minas appẽditappendit cuiusq́;cuiusque gẽtisgentis: atq́;atque ideò sicuti minæ pōduspondus alibi maius est: ita & talentum ipsum, quod ex Iulio Polluce lib. 9. de rerum vocabulis explicant Budæus li. 4. de Asse. & Georgius Agricola libro 5. de pōderibusponderibus Græcis. QuorũQuorum sententias summatim hîc referam, ad æstimationem talenti constituendam ex numis, aut ponderibus Castellani principatus. Talentum igitur Atticum minus sexaginta minas Atticas appendebat: quarum quælibet centum Atticas drachmas continebat: & ideò talentum Atticum minus valet sex millia drachmarum Atticarum ex ArgẽtoArgento. Hoc constat ex Polluce, Festo, Fannio, & alijs, quos hac in re diligentissimè adducit Agricola, nec dissentit Budæus. Appendit ergò hoc talentũtalentum sex mille numos regales argenteos iustissimi ponderis, quibus aurifices. & fabri argentarij vtuntur: & quorum octo iustam efficiunt vnciam apud nos, sic & hac ratione idem talentũtalentum appendit nonaginta tres nostros marchos, & sex vncias. Est & talentum Atticum maius, quod est octogenarium, & habet proportionem ad talentum minus tertiariātertiariam. Sic etenim appendit, & valet octuaginta libras centum drachmarum, aut octo drachmarum millia, secundum Budæum & Agricolam, qui in hoc cōueniuntconueniunt. qua ratione talentum AtticũAtticum maius appẽditappendit idem quod minus, & tertiam alterius minoris partem, denique continet octo millia regalium argenteorum iustissimi pōderisponderis, quibus passim hac in republica vtuntur argenti ponderatores. Talentum Euboicum Festus scribit appendere quatuor millia denariorum latinorum. Cuius loci meminêre Budæus lib. 2. de Asse. & Agricola lib. 2. de pōderepondere monet. ideò æstimabitur hoc talentum æreis nostris marauedinis cẽtumcentum sexaginta millibus. Quòd si Budæi opinio de similitudine drachmarum & denariorum admittenda sit, hoc talentum appendet quatuor mille argenteos regales numos iustissimi ponderis ex numis Castellanis: attamẽattamen si denarius septima ex parte maior est ipsa drachma, tunc erit septima pars quatuor mille argenteorum adijcienda. Qua in re sunt illa repetenda, quæ de denario, & drachma superiùs scripsimus. Sed idẽidem Agricola, & Budæus lib. 4. de Asse. ex Herodoto censent, talentum Euboicum esse minus Attico talento minori tribus minis, & quadrante, minus autem hîc intelligo libras centenarias. Sic sanè talentum istud Euboicum appendit quinquaginta sex libras centenarias & septuaginta quinq;quinque Atticas drachmas: qua ratione iuxta computationem istam continet talentum istud quinq;quinque mille, sexcentas, & septuaginta quinq;quinque drachmas Atticas, & sic nostros totidẽtotidem argenteos numos regales iustissimi ponderis, quorum octo efficiunt vnciam integram: vnde proximè accedit hoc talentum Euboicum ad talentum AtticũAtticum minus: atque ideò maxima subest suspicio, non satis certam esse Festi hac de re sententiāsententiam: aut eius codices vulgò in denariorum numero vitiatos circumferri. Talentum Aeginæum decem millia drachmarum appendebat, authore Polluce in dicto libro decimonono, quẽquem Budæus, & Agricola ad huius rei cognitionem testem adducunt: ideò appendit hoc talentum centum libras centenarias: ex nostris numis, & ponderibus habet decem millia regalium argenteorum iustissimi ponderis, quorum octo integram vnciam appendunt. Babylonium talentum eisdem authoribus valuit septem millia drachmarum: totidemq́ue apud nos valebit regales argenteos numos iustissimi ponderis. Quam ob rem poterit lector hîc repetere, quæ de his regalibus argenteis numis superiùs capitul. 2. tractauimus. vt facilimè talenta omnia possit nostris numis æstimare. Syrium Talentum appendit, & valet mille quingentas drachmas Atticas: atque ideò totidẽtotidem numos argenteos regales iustissimi ponderis, quibus in Hispania vtũturvtuntur aurifices, & fabri argentarij: quorumq́ue nos sæpissimè mentionem fecimus. Aegyptium autem Talentum appendit octuaginta libras Romanas, teste Plinio libro 33. capitul. 3. Drachmas verò Atticas ad rationem nonaginta sex drachmarum pro qualibet libra, habet hoc talentum drachmas septem mille, sex centas, octuaginta, totidemq́ue numos argenteos iustissimi ponderis, quibus in his regnis vtimur, quorumq́ue octo vnciam integram efficiunt. Denique appendit hoc talentum centum & vi|
p. 282
ginti marchos argenti. Rhodium Talentum, authore Festo lib. 5. valuit quatuor mille, & quingentos denarios, iuxta quam rationem poterit à nobis æstimari centum octuaginta milibus quadrantum, seu marauedinorum, quibus ex ære vtimur, & de quibus in huius operis capitulo primo tractauimus. Ego verò, quod & Agricola sensit, hos Festi denarios drachmas esse interpretor Atticas: & ideò hoc Talentum æstimabitur apud nos quatuor mille, & quingentis argenteis numis regalibus iustissimi ponderis: eorumq́ue ratione constabit facilimè huius talenti æstimatio. Siculum Talentum vetus quatuor, & viginti minas: id est libras centenarias valuit. nouum verò duodecim, authore Suida, cuius & Agricola meminit lib. 2. de pondere monet. Vetus ergò appẽditappendit bis mille, & quadringẽtasquadringentas Atticas drachmas: totidemq́ue nostros argẽteosargenteos numos regales iustissimi ponderis: libras romanas viginti quinq;quinque, marchos verò, quibus vtimur, triginta septem, & dimidiũdimidium. Idcircò poterit facilimè constitui pondus, & valor talenti Siculi noui: cùm id dimidia ex parte sit minus talento Siculo veteri. Hæc sanè ita cōstituendaconstituenda sunt, si apud SuidāSuidam legamus minas, aut minas. Budæus etenim lib. 4. de Asse. non minas sed numos legendum esse apud Suidam censet ex Iulio Polluce li. 9. de rerum vocabulis, cuius authoritate opinatur, Talentum Siculum maius, & vetus senas drachmas valuisse: nouum ternas: & quia Budæus in ea est sentẽtiasententia, vt denariũdenarium parẽparem faciat drachmæ Atticæ, & Pollucem de numis sestertiolis intelligit, planè significat, istud talentum vetus æstimari sex denarijs latinis, nouum verò tribus, atque ideò erit satis facilis, & diuersa huius talenti æstimatio. Talentum Byzantium apud Vitruuium li. 10. cap. 31. centum viginti romanas libras habet. Huius meminêre Budæus li. 2. de Asse. & Agricola lib. 2. de externis ponderibus, qua ratione huius talenti pondus constat ex vndecim mille, quingentis, ac viginti drachmis: aut sanè ex centum octuaginta marchis, quorum quilibet appẽditappendit octo vncias: vt non semel admonuimus. Apud Hebręos talenti pōduspondus duplex fuit. TalentũTalentum equidẽequidem sanctuarij, ꝙquod pendebat centum minas Hebræas: & talentũtalentum congregationis, quod quinquaginta: vtrunq;vtrunque autem dictum est eorum lingua Cicar. de talento sanctuarij est ad hoc examen testimonium Ioseph. lib. 3. antiquit. ca. 7. qui hoc ipsum expressim explicat. idẽidem probat Georgius Agricola lib. 2. de externis ponderi. quo in loco. quod diximus de talento Hebręo minori deducit ex cap. 38. Exo. & ex magistro Salomone: quælibet autem mina Hebræa pendebat sexaginta siclos, quorũquorum quilibet quatuor efficit. & habet Atticas drachmas: atque ideò quælibet libra Hebręa, siue mina appẽditappendit duas libras romanas, ac dimidiam: quod Iosephus asserit libr. 14. antiquit. capitul. 12. qua quidem perpensa ratione talẽtumtalentum Hebręum maius cōplectiturcomplectitur viginti quatuor millia drachmarum Atticarum, totidemq;totidemque nostros ex argento regles iusti ponderis numos. Minus autẽautem talentũtalentum Hebræum appẽditappendit duodecim millia drachmarum, totidemq;totidemque numos argenteos. Atq́ue hæc de talento Hebræo ex Agricola diximus: tametsi Budæus libro 4. de Asse. diuersam rationem hac in re sequatur. Sed & hæc obtinent quò ad Hebræum talentum, pondus significans. Erat etenim & talentum non pōduspondus, sed numus aureus apud Hebræos, qui siclum appẽdebatappendebat: ita quidem talentum vbi non pro pondere, sed pro numo aureo apponitur, siclũsiclum significat: idest, staterem aureum quatuor drachmarum: quod Budæus lib. 4. de Asse. probat Authoritate Eupolemi, cuius mentio fit ab Eusebio lib. 9. de præparat. Euangeli. c. 4. Deinde adducit PollucẽPollucem, qui lib. 9. scribit: valebat autem talentum auri tres aureos Atticos: argenti verò sexaginta minas Atticas. Aureus autem Atticus valuit duas drachmas auri, quas appẽdebatappendebat, quod idem Pollux scripsit. Sed & Homerus libro 23. Iliados. talentum auri pro summa non magna posuit. His accedit quod de Siculo talento paulò ante dicebamus: vt hinc constet, talentum non tantùm pondus significasse: sed & numum non multi valoris, nec summæ. Hoc & præter Pollucem Festus adnotauit scribens, Alexandrinum talentum valuisse duodecim denarios, seu drachmas. Neapolitanum sex: Syracusanum tres: Rheginum victoriatum, & sic quinarium vnum. Idem & Agricola obseruat libro secundo, de pondere & temperat. monet. Atque hæc de Talentorum ratione, ex qua expendi potest Plutarchi locus in vita Pauli Aemilij, dum is inquit. Tuberoni genero argenteam phialam quinque talentorum pondo largitus est.
Loading...