Covarrubias y Leyva: Opera Omnia - The School of Salamanca

CAPVT VII.

OBITER superiùs non semel diximus, in his Hispaniarum regnis numismatum pondus & valorem mutatum fuisse regia quidem authoritate. Idcircò quæritur, an ea mutatio licita sit, & iure fieri possit. Et sanè quoties mutatio monetæ fit, quò ad pondus & eius valorem, planè omninò licita est, nec in hoc aliquid potest controuerti. Etenim si numismatum aureorum pondus augetur vel minuitur, æquum erit, quod & valoris, ac æstimationis fiat diminutio, vel augmentum. Erit igi

1

*tur huius quæstionis controuersia in hoc, an numismata pondere eodem possint quandoque pluris æstimari, & valere authoritate principis? cui quæstioni & illa accedit, an moneta cudenda sit expensis Reipublicæ, vel principis?

p. 298

Et quibusdam visum est, numismata non pluris esse ęstimanda regia authoritate, quàm æstimetur, & valeat ipsa massa auri, vel argenti, aut pōduspondus, ex quo constant. notatur in l. 1. ex Accursio ibi. ff. de contra. empt. vbi de pecunia Iurisconsultus inquit, Electa materia est, cuius publica ac perpetua æstimatio difficultatibus permutationum æqualitate quantitatis subueniret: eaq́;eaque materia forma publica percussa, vsum dominiumq́;dominiumque nōnon tàm ex substātiasubstantia præbet quàm ex quantitate: nec vltra merx vtrumq;vtrumque est, sed alterius precium vocatur. Hactenus Iurisconsultus, de cuius intellectu paulò post tractabitur, vt videamus, an illîc probetur opinio Accursij.

Secundò ad hanc rem adducitur text. in l. 1. C. de veteris numisma. potest. quo in loco apparet, numismata esse vbiq;vbique cudenda & expẽdendaexpedenda, debitum pondus habentia. Sed ea constitutio nihil aliud probat, quàm quòd numismata publica percussa authoritate, debeant esse iusti ponderis, & debiti, nempe eius pōderisponderis, quod lege publica fuerit diffinitum: non tamen sequitur ex hoc, quòd numi sint habituri eundẽeundem valorem, quem valet ipsa materia, ex qua fuêre signati.

Tertiò in idem tendit tex. in l. 2. C. eod. titul. de vete. numis. potest. iuxta Accursij interpretationem, quæ videtur probare, quòd diminutis numismatis quò ad pondus quidem, etiam eorum æstimatio diminuenda sit. Sed nec hîc textus quidquam vrget: est etenim eius sensus secundum Bar. quòd minuta æstimatione solidi, minuitur æstimatio rerum quæ venduntur ad solidum, sicut itidem contingit, vbi æstimatio monetæ augetur & crescit. Nam eadem ratione crescunt precia rerum omniũomnium, quę eadẽeadem moneta emi solent: quemadmodũquemadmodum notātnotant Ang. in l. Paulus. ff. de solutio. Purpur. in l. cùm quid. ff. si cer. pet. nu. 171. Quod verũverum est, & procedit, vbi omnes monetæ minores pari proportione augentur, vel minuuntur: tunc enim preciũprecium augetur vel minuitur omniũomnium rerũrerum vniformiter, diminuta, vel aucta æstimatione omniũomnium monetarũmonetarum: atq;atque ideò preciũprecium rerũrerum, cũcum sit vniformiter variarum, æquipollet veteri precio. Quòd si vna tantũtantum species aurei, vel numismatis minuatur, reliquis monetis manẽtibusmanentibus in statu suo: tunc precia rerum manent in priori statu respectu aliarum monetarum stantium: respectu autem aurei minuti non minuuntur, imò augentur rerũrerum precia. Sic ècontrario in augmento vnius numi respectu aliorum, qui non fuêre aucti, precia rerum manent in eodem statu, respectu verò illius aucti numismatis, precia rerum minuuntur, quemadmodum eleganter considerat Carolus Moli. de contractibus. q. 93. num. 716.

Quartò hûc pertinet l. 3. eod. titu. C. de veteris numisma. potest. qua decisum extat, numismatũnumismatum precia vbiq;vbique debere eandem æstimationem habere, deniq;denique & vniformem. Sed & hæc constitutio eò tendit, vt vbiq;vbique eadem sit æstimatio, idem sit valor eiusdem numismatis, non tamen sequitur ex hoc, quòd tanti sit numus æstimandus publica authoritate, quanti æstimatur ipsa materia, ex qua conficitur.

Quintò hæc ipsa opinio deducitur ex c. quanto. de iureiur. quo in loco apparet, principẽprincipem teneri omninò monetāmonetam cudere, & publicāpublicam facere ea lege, vt valor iuxta pondus ei constituatur: alioqui si princeps posset pro sua libidine precium cōstituereconstituere numis quodcunq;quodcunque pōduspondus auri vel argenti habentibus: iuramentum illud, quod tātotanto conatu Romanus Pontifex illicitum esse cẽsetcenset, minimè foret vlla ex parte reprobũreprobum, atq;atque ideò fateor, hāchanc decretalem decisionem admodum vrgere aduersus principes, qui hāchanc legem nequaquānequaquam obseruant in numismatis cudendis.

Cæterùm contrariam sententiam plurimùm comprobat ratio ab Aristotele deducta libro 5. Ethicor. capit. 5. & libro 1. Polit. capit. 6. inquit enim, numum lege consistere, ac suam vim retinere, non natura. Siquidem ipse princeps, ipsa Respublica, denique ipsa lex numum constituit: atque ideò numisma dicitur, quasi nomisma à νόμῳ, id est lege, à qua precium & valorem certum accipit: cuiusq́;cuiusque libera potestas est, numos semel percussos inutiles efficere, ac reddere. Hæc Aristoteles, à quo libet non temerè argumentari. Nam si non natura ipsa, sed à principe numismata vim & potestatem accipiunt: ab ipsoq́;ipsoque legem reuocante inutilia effici possunt, profectò non tanti æstimatur materia ipsa auri, vel argenti, quanti numus ipse: cùm si tanti æstimaretur, natura ipsa non lege, precium & vim numus haberet. Huic rationi Plutar. suffragatur in Phocionis vita scribens, numos eos esse præstantiores, qui in minori materia plus valoris, ac precij complectantur. Simili ferè ratione suffragatur textus in l. Titiæ. ff. de auro & argent. leg. vbi Iurisconsultus respondet, legatis alicui decem pondo auri, satis iustè legatum solui, si vel aurum, vel precium auri præstetur. Idem probatur in l. 1. §. vltim. ff. eod. titul. Etenim si pecunia, qua aurum ipsum æstimatur, aurea quidem tanti ponderis esset, quanti ipsum aurum, nulla subesset ratio, cur hæc vt diuersa ab ipso Iurisconsulto nominentur: siquidem nullo discrimine constant. Sed nec istæ rationes aduersus principum censores omninò vrgent. Locus equidem Iurisconsulti diuersa censet aurum & pecuniam, vel numos aureos, & meritò: quia numi propter formāformam & characterem publicum à massa & materia rudi distinguntur: quemadmodum statim probabitur.

Sic locus Aristotelis rectè intellectus eum sensum habet, vt plurimum intersit, Sítne massa metal

2

*li informis & rudis, an in numos redacta. Hoc enim & ipse Aristo teles explicat eleganter in |

p. 299

dicto cap. 6. Nam cùm inquit, quæque necessaria non facilè posset vltrò & citrò comportari, publico gentium consensu constitutum est ad permutationes faciendas, vt tale quidāquidam inter se darent & acciperent, quod cùm esset ipsum ex genere rerum accommodatum ad vsum vitæ, facilè tractari posset: cuius modi est ferrum & argentum, & si quid aliud eius generis habetur, quod initio magnitudine ac pondere simpliciter erat definitum: postremò etiāetiam charactere fuit percussum, vt homines liberi essent à sollicitudine examinandi, nam caractere quantitas numi significatur. Hæc Aristoteles. Ex quo primum adnotandum est, authoritate publica effectum fuisse, vt numi certam habeant & ponderis, & æstimationis rationem, quæ & ipso charactere, & forma cōstetconstet absque alio examine, quod quidem necessarium foret, si massa auri, vel argenti daretur absque publica forma pro aliqua alia re ad humanum vsum necessaria. Quo fit, vt licet numus eiusdem ponderis sit, cuius & ipsa materia, ex qua constat: attamen admodum vtilis fuerit numismatum vsus, vt absque alia hominum sollicitudine constet ex publico charactere, quanta sit eius materiæ æstimatio, quod manifestissimè Aristoteles explicat. Deinde constat ex eodem, numum ipsum authoritate publica constare, non tàm ex substantia, quàm ex quantitate: ita enim ipse legendum esse censeo in lege 1. ff. de contrahend. emptione. Etiam si Budæus inibi, ex qualitate legerit. Est enim sensus, quòd in numis iam ipsa substantiam aterialis non consideratur, sed quantitas: id est, valor imposititius publicè & perpetuò constitutus: quam equidem quantitatem, publicam & perpetuam æstimationem vocauit paulò ante idem Iurisconsultus. Quantitas igitur ab eodem appellatur publica illa numismatum æstimatio, qua intelligitur, & significatur, quanti numisma quodlibet locabile sit.

Hinc sanè deducitur illius quæstionis definitio,

3

*an aliquod aureum numisma possit permutari, aut vendi pro numis argenteis, pluribus tamen quàm lege, aut publica æstimatione fuerint definiti? Et quia isthæc æstimatio numismatum publica est, & precia cuiusq́ue rei publica lege constituta, non liceat peruertere, quibusdam visum est, non posse vendi pecuniam carius, quàm lege valeat: nisi excessus ille recipiatur ratione officij, vel consuetudinis, vel eius, quod verè intersit ipsius recipientis illum excessum ratione damni emergentis, vel probatissimi lucri cessantis. Sic etenim censet doctissimus Ioannes à Medina de restitutione: vbi de cambijs agit. folio 157. sed vt hæc quæstio faciliùs intelligatur, aliquot subijciam conclusiones.

Prima conclusio. Pecunia duplici ratione in precio habetur: scilicet tanquam res & tanquam signatum numisma. Probatur hæc assertio, quia valor metalli, nec perit, nec mutatur proptereà, quod sigillum publicum impressum habeat: siquidem æstimatio publica in id tendit, vt ea obseruanda sit, quoties illud aurum, vel auri massa, vt numisma expenditur. Hanc denique conclusionem eleganter exponit Dominicus Soto libro 7. de Iustitia & iure. quæstione 2. cui suffragatur locus insignis apud Iurisconsultum in l. numismatum. ff. de vsufruct. quo in loco veteres numi ex auro forsan purissimo percussi, vt gemmæ, & preciosæ res ita seruantur, & custodiuntur, ac æstimāturæstimantur, quod vsusfructus potest in eis constitui: sicuti & in rebus vsu non consumptibilibus.

Secunda conclusio. Secundum metalli naturam poterit iustè numisma aureum, vt aurum, permutari, aut vendi maiori precio, quàm sit illi à Republica prętaxatum: modò augmentum illud sit exiguum. Hanc opinionem tenuerunt Syluester verbo, vsura. 4. §. 3. Dominicus Soto in dicta quæstione 2. Caietanus, licet dubius in tractatu de Cambijs capitulo 6. Huius casus erit exemplum, quoties numismata aurea dantur, & venduntur ad deaurandum, ad ornamentum, ad annulos, inaures, torques, & his similia conficienda, in hac etenim specie locus non est publico precio, quod tantùm obtinet, vbi numismata permutantur, & in commercijs expenduntur. Qua ratione tollitur Ioannis Medinæ opinio, quæ contrariam huic sententiam potius admittit. Quod est maximè notandum. His adde Aymonem Crauetam. consilio 6. numero 15. & sequent. qui hac de re nonnihil agit.

Tertia cōclusioconclusio. Licitum nihilominus est, numis

4

*mata vt numismata sunt, & ea ratione, permutare aut cābirecambire, nonnullo ab alterutra parte cōcessoconcesso alteri precio. Hæc probatur. NāNam licet primus & proprius vsus pecuniæ sit ad emendum & vendendum, vt sit alterius rei precium: iuxta l. 1. ff. de contrahend. emptione. Aristotelem libro 1. Politic. capi. 6. & quò ad hanc partem nulli liceat transgredi eius æstimationem à lege taxatam: est tamen & alter pecuniæ vsus improprius, nempe vt permutetur pecunia cum pecunia, & ad hoc non habet à lege taxatam certam quantitatem, nec valorem: vt docent Sanctus Thomas libro 2. de regimine princip. capit. 14. Syluester verb. vsura. 4. quæstione 2. & 3. sic sanè licet proprius vsus calcei sit ad tegendum pedem: alter tamen eius vsus impro prius est, vt cum alia re permutetur, sicuti ex eodem Aristotele deducitur in dicto capitulo 6. & capit. 7. Hoc ipsum hac in re & Caietanus adnotauit in tractat. de cambijs capit. 5. deinde commutatio ista pecuniæ admodum vtilis est Reipublicæ, dum numularius auream pecuniam dat pro |

p. 300

minuto argento, aut vice versa minutum argẽtumargentum pro aurea pecunia. Contingit enim sæpissimè, vtiliores esse alicui minores numos argenteos ad faciliorem vsum, & expensas, quāquam aureum numisma: atque itidem alteri erit vtilius numisma aureum ad translationem, quàm argentei minuti numi. Qua ratione ob faciliorem ac commodiorem vsum, est vtilis valdè isthæc in Republica permutatio. Ideò mirum non est, si permittatur, mercedem aliquam dari his, qui labore proprio, & industria paratos habent numos aureos, & minutos argenteos ad huiusmodi cambia, modò precium hoc tenue sit, ne fraudibus locus aperiatur. Præsertim constat, hoc licere publicis campsoribus, ministris Reipublicæ, ab eaq́;eaque constitutis. His etenim hoc licere asseuerant nostri doctores passim, quorum meminit eos sequutus Laurentius Rodulphus in cap. consuluit. de vsur. in repetit. quæstio. 26. Ioan. Lupin. in cap. per vestras. notabi. 6. in §. 9. numero 13. de donat. inter vir. & vxor. Florentinus 2. parte. titu. 1. c. 7. §. 47. Conradus de contractibus, quæst. 99. quorum opinio communis est, secundum Syluestrum verb. vsura 4. §. 7. Qui tamen & si præmittant, se tractare rem istam quò ad publicos campsores: non tamen negant expressim, idem licere priuatis personis. Sed Caiet. in tracta. de cambijs, c. 5. in specie asserit, non esse hoc cambium licitum priuatis, sed tantùm his, qui ab ipsa republica sunt ad id munus electi: cuius contrariũcontrarium Syluester in d. verb. vsura 4. §. 7. probare mihi visus est, & idem tenet maxima ratione Dominicus Soto in d. q. 2. Etenim si hæc permutatio genere suo pecunia æstimabilis est, vt cōstatconstat, nihil vrget, cur non sit licita cuicunq;cuicunque, etiam priuato, quod equidem verum est ex ipsa natura rei: nisi lex huius cambij vsum priuatis interdixerit: tunc etenim nemo poterit officium hoc exercêre, nisi is, qui à Republica fuerit electus: alio qui mortale crimen is cōmitteretcommitteret, & teneretur ad restitutionẽrestitutionem lucri ex ea re percepti: sicuti ipse Domini. Soto probat in d. q. 2. sic lege regia 1. tit. 8. lib. 5. ordin. interdictum est officium istud priuatis, & omnibus, nisi in curia principis habentibus ab eo specialem commissionem & licentiam: in alijs verò ciuitatibus & locis permittitur his, qui à collegio Decurionum fuerint nominati & electi. Hac sanè ratione dicti sunt ab initio Campsores hi, qui paratas habebant pecunias ad permutandum minores pro maioribus, & vice versa maiores pro minoribus seruata compensationis æqualitate. Habuit verò hęc dictio originem à verbo: Cambio, id est permuto: & inde vetera illa: cāpsicampsi, campsum, & campso, campsas: eadem significatione authore Prisciano li. x. c. 2. qui ex Ennio citat. Leucatem campsant, id est permutātpermutant. tradit Andr. Tiraquellus lib. 1. de retractu. §. 30. in princi. inde campsores. Cambium autem dictio non est à Latinis recepta: tametsi vtatur eadem libri feudorum author in c. 1. §. si quis dominus, quo tempo. miles. & in c. 1. §. cùm autem. de contro. inuestit. vbi Bald. notat, Cambium esse permutationem non tantùm speciei ad speciem, quæ propriè est permutatio: sed & speciei ad genus: vt domus cũcum frumento, & etiam generis ad genus: notat Iason in l. 1. colum. vlti. ff. de rerum permuta. sic & regia PartitarũPartitarum lex. 1. titul. 6. parti. 5. permutationem cambium appellat. Illa verò merces, quæ campsori datur pro permutatione pecuniarum, dicta est à Græ cis Collybus: & inde campsores Collybistæ: quod Budæus adnotauit in l. vltim. ff. de pignorat. action. Dicti etiam fuêre Numularij. Sed & argentarij, qui trapezitæ, & mensularij appellantur, non tantùm pecuniarum permutationi dedêre operam maiorem: siquidem simul negociationem exercebant. Nam pecunias custodiendas accipiebant, propriasq́;propriasque & alienas fœnori dabant. Vnde apud Plautum argentarius pro fœneratore accipitur. His solebant in publico ad longum tempus tabernæ locari. l. qui tabernas argentarias. ff. de cōtrahendcontrahend. emption. quo in loco labitur Accursius, dum interpretatur argentarias tabernas, in quibus argentum venditur. Iidem argentarij mensas publicas & officinas Romæ in foro habebant propè Castoris ædem, ex Plauto in Gurgulione: in Persa & in Asinaria. Terentio item in Phormione. Qua ratione argentarij foro cedere dicebantur, cùm tabernis, id est, mensis suis cedentes, aliò fugientes habitatum migrabant, fallebantq́ue creditores: quod Iongiùs explicat Gulielmus Budæus in l. si hominem. ff. deposi. §. quoties. vbi Iurisconsultus huius loquutionis meminit. Dicti etiam fuêre argentarij collectarij à colligendis numis in l. quisquis. C. si cert. petat. vti explicat Alciatus in libro 4. dispunctio. capitul. 22. ex Suida. Horum autem argentariorum officium & ministerium causam publicam habebat. l. argentarius. in princip. ff. de edendo. Nam & alij rationes conficiebant, ad quarum fidem recurrebatur. l. Prætor ait. cum l. sequen. ff. de edendo. notat & de his aliqua Carol. Molinæ. de contractibus. numero 59. Ad propositam ab initio quæstionem rursus accedens illud ex multis adnotabo præ maxima authoritate text. in capitul. quanto. de iureiurando.

5

*numismata expensis publicis esse cudenda, nec pluris fore æstimanda, quàm materia ipsa absque publico caractere æstimaretur. Hanc sententiam probat gloss. in dicta l. 1. ff. de contrahend. emption. Bartol. in l. Paulus. ff. de solutio. 2. columna. Item Bartolus in l. qui falsam. ff. de falsis, & in l. 1. §. vltim. ff. de auro & argen. legat. cuius opinionem Communem esse asseuerat Curtius Iunior in l. 2. §. mutui. numero 12. ff. si certum petat. vbi Bartolus eandem opi|

p. 301

nionem probat, & tenet, quam etiam sequuntur Matthæ. Afflict. decisio. 90. & Petr. Velluga, in speculo principum, titul. de mutatione monetæ, numer. 7. Nihilominùs contrariam exponimus conclusionem, qua constanter asserimus, posse principem in cudendis numis eam obseruare legem, vt aliquid lucri percipiat pro ratione expensarum, quæ fiunt in ipsa moneta signanda. Non enim tenetur princeps proprijs expensis numos percutere. Idcircò poterit à principe numismatum precium taxari vltra ipsius materiæ æstimationẽæstimationem: quod consuetudo iamdiu toto in orbe Christiano recepit, secundum Innocen. Abba. num. 11. Imol. colum. 4. & ibi docto. in dict. cap. quanto. de iureiurand. Imol. in dict. l. Paulus. ff. de solutioni. imò & de hac consuetudine Bartol. ipse testatur in dict. l. 2. §. mutui. ac Martinus Laudens. in tract. de monetis. column. 1. Petrus Vellu. in dict. numer. 7. Boerius decisio. 327. numero 3. & Albertus Brunus in tractat. de augmen. & diminuti. conclusione vltima. colum. 1. qui eandem approbat, vbi lucrum id sit exiguum. Ego verò hac in re non video, admodùm vrgere contra principes text. in dicto capitul. quanto. potuit enim in ea specie detrimentum in numismate contigisse eo pacto, vt præter valorem materiæ, & modum legitimum expensarum precium foret constitutum, quod illicitum est: deinde consultius est, numismata expensis publicis percuti & eundem habere valorem, quem ipsa habet materia: & tamen consuetudinem, cuius paulò antè meminimus: non ita contrariam iuri opinamur, vt admittenda non sit. Ea etenim principes ipsos excusabit omninò. Sic in his regnis apparet ex pragmaticis constitutionibus, quarum in primis huius operis capitibus mentionem fecimus, consuetudinem istam planè seruari in numis argenteis, & aureis: tametsi modò ob auri penuriam pluris æstimemus, & faciamus aurei numismatis materiam, quàm numus ipse lege regia sit æstimatus: atque ita hanc sententiam, quam recepit cōsuetudoconsuetudo, crebriorẽcrebriorem esse asserit Carolus Molinæ. de contractibus, quæstio. 100. numer. 798. quam probare videtur Gabriel in 4. sentent. decisio. 15. quæstio. 9. col. 2. quin & idem Innocent. Abb. & alij in dicto capitul. quanto. hoc principi licere arbitrantur vltra expensas necessarias, quæ fiunt in cudendis numis, si ipse princeps sit in aliqua inopia constitutus. Nam ad subueniendum publicæ necessitati, publicisq́ue impensis, poterit pluris monetam æstimare, quàm numismatum materia æstimetur. Imó & hoc ipsum quandoque vtile reipublicæ est, ne pecunia aurea, vel argentea extra regnum aut extrà prouinciam exportetur, quemadmodum admonent ipse Innocen. & Guid. Pap. in dict. cap. quanto. colum. 3. constat sanè ex constitutionibus Henrici Regis secundi, & Ioannis primi, ob publicas necessitates ab ipsis Regibus numismatum precia augmentum accepisse. Sed & consensu populi, aut ciuitatum regni, etiam absque publica inopia poterit idem princeps efficere, secundum Innocent. Panor. & alios in dict. capitul. quanto. Romæ itidem hoc factum olim fuisse ob publicam inopiam ab ipso senatu, testatur Plinius lib. 33. cap. 3. Hinc denique poterit & alteri quæstioni respon

6

*deri: an princeps possit mutare pecuniæ valorem, & æstimationem? qua in re Aristoteles in quit libr. 1. Politico. cap. 6. & 5. Ethico. capitul. 5. esse in potestate reipublicæ & principis, numismata semel signata mutare, & reddere ac efficere inutilia. Mutata siquidem voluntate vtentium numis, vt numum valere nolint, ipse numus, vt numus est, inutilis efficitur. Hic enim est sensus Aristotelis, tametsi Michael Ephesius in dict. capitul. 5. aliter interpretetur locum illum: scilicet ex vsu permutationis. Ita equidem inquit, Nam si voluerimus ea, quæ habemus dare, & quæ non habemus accipere, inutilis prorsus vsus numi euadet: ipse tamẽtamen opinor, non esse hunc sensum proprium Aristotelis, sed eum, quem modò tradidimus. Mutatio verò pecuniæ, si fiat ex consensu populi, erit planè licita, vtcunq́ue fiat: cum accedat consensus eorum, quibus præiudicium ex ea mutatione fit: quod fatentur Hostien. in titul. de censi. §. ex quibus. Innoc. & docto. in d. c. quanto. Albert. Brunus in tracta. de augmen. conclu. vlt. col. 2. qui expressim admittunt mutationem monetæ, vt licitam, quoties ea fit ex iusta causa: nempè quia materia numismatũnumismatum facta est vilior, vel preciosior communi hominum æstimatione: vel quia non habet iustāiustam æstimationem seruata proportione materiæ, ex qua ipsa constat. quod & Andr. Isern. scribit in c. 1. quæ sint regal. num. 18. & seq. qui num. 24. etiam probat, licere principibus precium monetæ augere tẽporetempore publicæ necessitatis: modò ea cessante fiat subditis restitutio damni illati ab ipso principe, qui posset id restituere. Quòd si mutatio monetæ fiat absque iusta causa pro principum libidine, id est omninò illicitũillicitum secundum omnes, quos modo citauimus. quamobrẽquamobrem dũdum Ioan. Fab. in prin. insti. qui. mod. tolli. obli. & Boerius decisione. 327. num. 6. scribunt, posse principem absque consensu populi mutare monetam, est intelligendum, modò fiat ex iusta causa, vel absque populi præiudicio. Qua ratione S. Tho. in tract. de regi. princip. lib. 2. ca. 13. admonet principes, ne numismata pro libidine propria mutent. De eadem re multa tradit Caro. Moli. de cōtracontra. q. 92. & 93. qui num. 696. conatur improbare communem modum loquendi: dũdum pecuniæ bonitas distinguitur in extrinsecam, & intrinsecam: bonitas |

p. 302

enim intrinseca dicitur substantia ipsa metallorum tàm in bonitate, quàm in quantitate, seu pondere: bonitas verò extrinseca appellatur valor imposititius: vt scribunt omnes in dicta l. Paulus. ff. de solutioni. & in l. cùm quid. ff. si cert. peta. & in dicto capit. quanto. Etenim existimat Carolus, bonitatem intrinsecam pecuniæ esse publicam illam æstimationem, & valorem imposititium: quia est eius propria, specifica, substantialis & formalis bonitas, & essentia, quæ dat ei esse, qua sublata, publica videlicet approbatione remota, desinit esse pecunia. l. eleganter. §. qui reprobos. ff. de pignorati. actio. l. Iulianus. §. si quis. ff. ad exhiben. bonitas autem extrinseca secundum eum dicitur ipsa numorum materia: scribitq́ue is author, ita loquutos fuisse olim Azonem, Iacob. de Bellovis. Odofred. ac Cyn. in l. in minorum. colum. 4. C. in quib. cau. in integrũintegrum restitutio non est necessar. Et tamen ad intellectum eorum, quæ in hac materia tractantur, obseruandus est communis dicendi modus: quem etiāetiam sequitur Albertus Brunus in dict. conclus. vlti. col. 5.

§. vnicus.

SVperest modò ex Bar. in d. l. Paulus. aliquot conclusiones deducere, vt breui quodāquodam examine quæ ipse adnotauit, explicentur: saltem iuxta communem aliorum traditionem.

1

*Prima conclusio. Quoties obligatio concepta fuit sub certa specie monetæ, non tenetur creditor recipere quamlibet aliam monetam, etiam probam, ad monetæ promissæ æstimationem, si sit alterius materiæ. Hanc conclusionẽconclusionem quidam probant ex eo, quòd aliud pro alio inuito creditore non soluitur. l. 2. §. 1. ff. si cert. petat. & l. eum à quo. ff. eo. titul. deniq;denique in specie assertionem istam tenent Bart. in dict. l. Paulus. num. 3. idẽidem Bart. in l. 1. §. vlt. ff. de auro, & argent. legat. idem Bart. Alexand. Aretin. & alij in dict. l. 2. §. 1. ff. si cert. pet. Imol. & docto. in dict. l. Paulus. Antoni. & Abb. co. vlti. in dict. capitu. quanto. Bald. in l. si quis argentum. in prin. C. de donatio. & in l. libera C. de sententia. & interloq. omni. iudic. Boerius decisio. 327. colũcolum. 3. qui tamen vnanimi cōsensuconsensu fatentur, cōsuetudineconsuetudine contrarium receptum esse. Quod etiāetiam asserit gl. in dict. l. si quis argentũargentum. Curti. Senior in tract. monetarum super l. cùm quid quæstion. 9. ff. si cert. petatu. Afflict. decision. 90. de qua consuetudine scribit Carolus Molinæ. de contract. quæst. 92. num. 709. non ominò obligare eam: cùm ex ciuilitate, & benignitate creditorum processerit, non ex necessitate, nisi in his casibus, in quibus nihil interest creditoris: quod est notandum ex multis, quæ tradit Albert. Brunus in d. cōclusionconclusion. vlt. colum. 7. hanc tamen consuetudinem iure procedere, conatur probare Curtius Iunior in dict. l. cũcum quid. numer. 25.

Secunda conclusio, etiam vbi obligatio concepta fuit sub certa specie monetæ, cogitur creditor monetam diuersæ formæ, & characteris recipere, modò eiusdem materiæ sit, & ad eandem æstimationem, quæ debetur, solutio fiat. Hoc expressim Bart. & omnes paulò ante citati probant ex dict. l. Paulus. quæ est secundum hanc conclusionem intelligenda.

2

*Tertia conclusio. Pecunia mutata in bonitate intrinseca: nẽpènempe in materia, vel pondere, soluẽdasoluenda est secundum eam bonitatem, quāquam habuerat tempore contractus, non autem secundũsecundum illāillam, quam habet tempore solutionis, probatur ex ratione l. cũcum quid. ff. si cert. petat. vbi eam tenẽttenent doctor. & in capitul. olim. de censibus. notant Bart. & alij in dict. l. Paulus colum. 3. tex. ad idẽidem in capit. cum canonicis. de censib. quam opinionem fatentur communem esse Panorm. in ca. quātoquanto. de Iureiur. colum. pen. Iason in l. 2. q. 36. C. de iure emphiteu. Socin. Iunior consi. 145. lib. 1. nume. 94. idem fatentur omnes, qui hanc materiam tractauerũttractauerunt, præsertim Curti. Iunior in l. cùm quid. ff. si cert. petatu. num. 23. Gratus cons. 12. nume. 30. & cons. 13. & 14. 1. col. Alber. Brunus in tra. de augm. & dimi. conclusio. vlt. 1. ver. His sic pręmissis. qui latè hanc materiam examinat, & Boeri. decis. 327. eandẽeandem sententiāsententiam constat communẽcommunem esse ex his, quæ latissimè tradit Andr. Tiraquel. lib. 10. de vtroq;vtroque retract. §. 1. glo. 18. num. 26. Contrariam in hoc opinionem tenet. Ioan. Faber in auth. Hoc nisi. C. de solution. IdẽIdem in principio insti. Quibus modis tolli. obligat. ad finem: eiusq́ue sententiam pluribus rationib. conatur defendere Carolus Molinæ, in tract. de contract. q. 100. quẽquem legito. NāNam pulchrè expendit intellectum text. in dict. capit. olim. & c. cùm canonicis. de cẽsibuscensibus, & eleganter, atque eruditè probat, solutionem debitæ pecuniæ rectè fieri, si fiat ex pecunia probatàm in materia, quàm in forma, quę ex publico decreto valet summam, & quātitatemquantitatem debitādebitam, etiam si certa species pecuniæ, aut monetæ debeatur. Etenim si centũcentum Castellani deberentur ex cōtractucontractu, vel aliâs: etsi forẽtforent publica authori|

p. 303

tate diminuti in materia, vel in pondere, nouiq́ue percussi eiusdem valoris, & precij publica authoritate constituti: satis esset, centum numos aureos ex nouis soluere: nec teneretur debitor centũcentum Castellanos veteris ponderis creditori dare. Sed & hanc sententiam aduersus cōmunẽcommunem latissimè ampliat, & limitat ipse Carol. sicuti & cōmunemcommunem diffusè explicat Albert. Brunus in dict. conclusi. vltim. Quòd si veteres numi essent non tantùm in pondere, & materia mutati, sed simul & in valore, ac precio publico: tũctunc & cōueniũtconueniunt oẽsomnes, esse omninò distinctos numos nouos à veterib. & ideò soluẽdossoluendos esse veteres numos, aut eorũeorum propriāpropriam, ac veterũveterum æstimationẽæstimationem. Quod est rationi adeò congruũcongruum, vt temerè contrariũcontrarium admittatur. Etenim hæc est propria species, & casus cap. cũcum canonicis. de censi. Vt ipse Carolus probat eleganter: cum inibi diffinitum sit, non teneri debitorẽdebitorem soluere creditori iuxtà nouorũnouorum numismatum æstimationem, sed iuxtà veterum qualitatem, & valorẽvalorem, quoties veteres extrinsecus, & intrinsecus fuêre mutati. Quod Ioan. Faber notat in princip. Instit. quibus modis tollit. obligat. ad finem.

3

*Quarta conclusio ex Bart. hunc in modũmodum colligitur. Quoties pecunia eodem pondere, & materia manentibus, vel augetur vel minuitur extrinsecus quò ad eius precium & æstimationem, ea mutatio ante moram & nocet, & prodest creditori. Hæc conclusio communis est, & probatur ab his, qui proximam probauêre paucis exceptis, quorum statim mentionẽmentionem agemus. Bartol. etenim & omnes alij expressim eāeam veram esse censent in locis paulò ante citatis. Nam simul has duas conclusiones iuris vtriusque interpretes exponunt, & ex plicant. Igitur in hac specie satis erit creditori, quod debitor ei soluat centum Castellanos, quos in conuentionem deduxit, etiam si hi numi modò publicè minoris ęstimentur, quāquam tẽporetempore contractus. Eademq́;Eademque ratione debitor tenebitur centũcentum Castellanos reddere creditori, etiāetiam si hi modò pluris publico decreto æstimentur, quāquam tẽporetempore obligationis fuerint æstimati: atque ita omniũomnium cōsensuconsensu receptum est, præsertim eorũeorum, qui citantur ab Andræa Tiraquello in dict. glo. 8. nu. 27. & Alber. Bruno de augmẽtoaugmento, & diminut. cōclusioneconclusione vltima, limitatione prima & alijs. Cæterùm Carol. Molin. de contractibus quæstio. 92. doctissimè profectò hanc quæstionem examinat, multis ad huius conclusionis probationẽprobationem, ad eiusq́;eiusque impugnationem adductis, quæ subtilia sunt, tantiq́;tantique viri iudicio, & ingenio digna. tandẽtandem propositis pluribus quæstionibus in specie: nempè in mutuo, in dote, testamento, & contractu emptionis, ac vẽditionisvenditionis, existimat, vbi nullũnullum aderat tempore contractæ obligationis periculum crebræ mutationis monetæ, variationisq́;variationisque sordidæ, minimè admittẽdamadmittendam esse communem sententiam: imò mutationẽmutationem pecuniæ quò ad bonitatem extrinseam nocere, & prodesse, etiam ante moram ipsi creditori. Sic sanè iuxta opinionem istam, qui teneretur soluere creditori centũcentum aureos Castellanos, & hi essent post contractam obligationem extrinsecus diminuti, tenetur omninò soluere creditori æstimationem illam, quam tempore contractus habebant centum Castellani, & sic numerũnumerum augere. Quod si CastellanorũCastellanorum valor esset auctus, satis esset, & satis fit creditori, si debitor soluat pauciores Castellanos, qui iuxta nouũnouum augmentum æquipollent centum illis in obligationem deductis. Quam sententiam veram esse opinantur, præter Carolum latissimè eam probantem, Antoni. & Abb. in dicto capitulo quanto. column. penultim. Curti. Senior colũcolum. tertia & Iunior numer. 23. in l. cùm quid. ff. si certum petatur. in eamq́ue inclinat Antonius Burgens. in capitu. cũcum dilecti. de emptione numero trigesimo nono, quos omninò legito: siquidem hi latissimè rationes vtriusque partis expendunt longiori profectò examine, quàm locus hic nostri tractatus expostulet. In pecunia tamen tradita ex mutuo, vel dote, similiúe causa semper aduerte ad id, quod notat ipse Carolus in d. q. 92. nu. 701. & q. 97. nu. 737. Hac vero in re olim in his Castellæ regnis latæ fuêre leges quædam ab Henrico secundo Tauri Aera. M. cccc. xj. & à rege Ioanne primo Biruiescæ anno domini. M. ccc. lxxxvij. quibus, vt opinor, legibus plurimũplurimum comprobatur opinio ista posterior aduersus Barto. & communem.

4

*Quinta conclusio, Mutatio pecuniæ promissę, & in obligationem deductæ contingens post moram, ipsi omninò nocet, qui in moram inciderit, probatur in l. 3. in fi. ff. de actio. empt. quāquam conclusionem in hac specie Bart. & alij probātprobant in dict. l. Paulus. col. 3. & in dict. l. cùm quid. docto. item in dict. ca. quanto. imò licèt Bartol. ipse, & plerique alij, hanc conclusionem veram esse censeant, vbi mutatur moneta maior, quæ per minorem æstimatur: contrariũcontrarium probantes, vbi mutata fuerit moneta ita minuta, quod per aliam minutiorẽminutiorem æstimari non possit. Etenim tunc minimè nocet variatio ei, qui est in mora. Nam cùm moneta hæc minuta per aliam æstimari non possit, licèt mutetur eius valor, nōnon dicitur mutata respectu æstimationis suæ, quia nōnon habet aliquid, quo æstimetur. Idcircò creditor lucrũlucrum amitteret, non aũtaunt pateretur damnũdamnum: qua ratione debitori moroso non imputatur amissio lucri creditoris. l. si sterili. §. cũcum per vẽditoremvenditorem. ff. de actio. empt. nec oberit l. numis. ff. de in litem iuran. vbi cōstatconstat, in numis dari interesse extrinsecum. Quia id obtinet in damno, non in lucro. vnde qui esset debitor certæ quātitatisquantitatis soluendę in pecunia minuta, & post moram contigerit mutatio huius monetæ minutæ, nihil obesset debitori, quia pecunia nōnon cẽ| p. 304seturcensetur effecta deterior. Hæc sanè sunt Bart. verba in dict. l. Paulus. nume. 8. quem inibi, & in dict. l. cùm quid. sequuntur doct. magis communiter: vt constat ex Alberto Bruno in dict. tract. de augmento. cōclusconclus. vlt. limitatiōlimitation. 1. Qui tamen contrariam opinionem existimat veriorem esse, sequutus Antoni. Abb. & Imolam in dict. capitul. quanto. Curtium SeniorẽSeniorem in dict. l. cũcum quid 2. quæst. & Mart. Laudensem in tract. monetarũmonetarum quæst. 14. & profectò nulla congrua ratio constitui verè potest, quæ Bartoli opinionem probet: siquidem pecunia minuta potest, vt planè constat, per monetam maiorẽmaiorem æstimari: cùm etsi vnus numus minor non possit æstimari per plures numos maiores, nec per vnũvnum equidẽequidem: plures tamẽtamen numi minores possunt per vnum maiorem æstimari. Quod satis est, vt constituamus interesse damni. Quin & vnus numus minor respectu maioris, quò ad commutationem, potest pluris, vel minoris æstimari. Et ideò damnum proculdubiò contingit in mutatione pecuniæ minutæ. Quod palàm Bartoli rationem euertit. Vnde non est prædicta quinta cōclusioconclusio ex Bartoli distinctione restringenda: præsertim quia ratio lucri quò ad interesse obseruanda est: quo ties id lucrum est certum: vt in hac specie, vel verisimile secundum ea, quæ traduntur in l. 1. C. de senten. quæ pro eo, quod interest. per gloss. Bartol. & Doctor. in l. 1. §. vltimo. ff. de eo, quod certo loco. Sed quod attinet intellectum l. numis. ff. de in litem iurand. non vacat modò examinare, licet illîc Iurisconsultus censeat, in numis non esse lo cum iuriiurando in litem, ea quidem ratione, quòd dum in numis ex Aristotele, & eodem Iurisconsulto in l. 1. ff. de contrahenda emptio. vniformis, & perpetua durat æstimatio, non potest affectio contingere, nec aliud interesse intrinsecum: quòd si numi mutẽturmutentur, non potest controuerti, nec ambigi, contingere posse in numis interesse iuxta ipsius mutationis qualitatem, non tamẽtamen affectionis rationem habendam, ex d. l. numis.

Sexta conclusio. Mutatio numismatum, quæ modico, & breui tempore durauit, nullo pacto consideranda est, nec eius erit habenda ratio. Hanc tenet Bartol. in dict. l. Paulus. colum. penul. quem communiter alij sequũtursequuntur, vt Panor. fatetur in dicto capitul. quanto. col. pen. text. optimus in l. precia rerum. ff. ad legem Falcid.

5

*Septima conclusio. Quoties ab initio in contractu, vel in alia quacunque dispositione ob metum mutationis monetarum, sit cautum de pecunia sub certa æstimatione soluenda: ea pactio planè seruanda erit: nec mutatio numismatum contrahentibus nocebit, nec proderit. textus optimus in l. penulti. §. si mancipia. ff. soluto matrimo. notant Bartol in dicta l. Paulus. in fine ff. de solutionibus. Imol. & Alexand. in dicto. §. si mancipia. & plures alij, quos refert Albert. Brunus in tract. de augment. & dimi. vlti. conclusio. versiculo octauo fallit. Eandem opinionem scribit communem esse Caro lus Moli. de contractib. q. 97. nume. 735. quidquid ipse Barto l. scripserit in d. §. si mancipia. Erit sanè huius conclusionis duplex exemplũexemplum constituendum. Primum quidem quoties ita concepta sunt verba. Promitto soluere cẽtumcentum numos aureos Castellanos ad æstimationem quadringentorum octuaginta quinq;quinque marauedinorum, pro quolibet Castellano. Etenim etsi creuerit, vel diminutus fuerit valor Castellani publica authoritate, nihilo minùs solutio fieri debet secundum æstimationem taxatam ab initio cōtractuscontractus; atq;atque ita exemplũexemplum hoc aptat Caro. Moli. in d. nu. 735. Est & alterũalterum exemplum, quod Barto. scilicet depono apud te centum libras in florenis hoc pacto, quod reddas in florenis sub eadem æstimatione. tunc enim soluendæ sunt centum libræ in florenis iuxta veterem æstimationẽæstimationem, quæ tempore depositi vigebat. Et ne quis in exponẽdoexponendo hoc Bar. exẽploexemplo quandoq;quandoque hæsitet, illud rursus aperiāaperiam ex ipsius authoris mente in hunc modum, vt tot floreni sint soluendi omninò, quot iuxta veterem æstimationem efficiunt centum libras: licet modò tempore solutionis pauciores floreni efficerent centum libras: vel qui olim tempore contractus efficiebant centum libras, tempore solutionis non efficiunt octuaginta. Hic sanè sensus ex Bartol. deprehenditur perpensis his, quæ in quæstione præcedenti scripserat, quæ statim examinabimus, quò fit, vt in specie huius conclusionis augmentum, & diminutio numismatum cedat damno, vel lucro ipsius creditoris. qua ratione hic idem sensus non obtinet in primo exẽploexemplo: vt patet ex traditis per ipsum Carolum Molinæum: quia in illo augmentum, & diminutio Castellanorum cedit lucro, & damno debitoris. Sensus autem exempli traditi à Bartolo, planè ita explicatur per Alber. Brunum in dicta conclusione vlti. limitatione. 8. col. 3.

Octaua conclusio. Obligatio soluendi certācertam quantitatem in certa numorum specie, nulla constituta illorum æstimatione, ita intelligenda est, vt illa quantitas soluatur in numis nominatim designatis sub incerto numero, iuxta eam æstimationem, quæ viget tempore solutionis. ita sanè visum est Bartol. in dict. l. Paulus. ad finem. Cuius opinio cōmunicommuni omnium sententia probata videtur. notat Albert. Brunus in dict. 8. limitatio. 2. col. Et in eadem conclusione vltima 5. ampliatione.

Nona conclusio. In contractibus, & alijs similibus actionibus, hæc verba: centum libræ traduntur in florenis: vel ista, centum millia marauedinorum in castellanis: eam significationem habent, quòd illi numi aurei castellani, |

p. 305

aut illi floreni traditi, aut depositi, nec pluris, nec minoris æstimantur, nec vnquam æstimandi sunt, quam centum libris, vel centum millibus marauedinorum. Hæc est opinio Barto. in dict. l. Paulus. penult. q. cuius sententiam magis communem esse fatetur Albertus Brunus in dict. limitat. 8. & probatur ex his, quæ notantur in l. Si stipulatus sim decem in melle. ff. de solutionib. Et ideò his conceptis verbis tot illi floreni, vel castellani, quot traditi fuêre tempore contractus, & obligationis, pro illis centum libris, vel centum millibus marauedinorum, venditi videntur ad æstimationem tot librarum marauedinorum. Et ea ratione satis erit, quocunq;quocunque tempore reddi cẽtumcentum libras, vel centum mille marauedinos, etiam si floreni, vel castellani tempore solutionis pluris æstimẽturæstimentur, quàm eo tempore, quo traditi sunt, fuerint æstimati contrahentium conuentione. Atque ita est accipienda hæc communis conclusio.

Decima conclusio. Quoties certæ speciei numismata non sunt in obligatione, sed in facultate soluendi, & sic in solutione, debitor liberatur illa numismata reddens, etiam in precio, & æstimatione diminuta. Hæc conclusio traditur per Curtium Iuniorem consil. 24. num. 6. & Soci. consi. vj. lib. 1. Angelum in l. Si stipulatus sim decem in melle. ff. de solutio. Albertum Brunum in dict. limitatio 8. vbi ipse. & Curtius Iunior hoc conantur deducere ex Bartol. in dict. l. Paulus. quæstio. penultim. quasi velint hi doctor. quod in casu proximæ conclusionis sit in facultate debitoris, soluere florenos, vel castellanos sibi traditos secundum eāeam æstimationem, quæ solutionis tempore vigebat, & viget, additque Brunus, hanc esse communem opinionem, quæ etiam obtineret, vbi numi certæ speciei essent in obligatione, iuxta conclusionẽconclusionem octauam paulò antè expositam, quæ tamen obtinet, vbi numismatum incertus numerus est promissus: quasi secùs sit, quoties certus numorum numerus, & certæ speciei est in obligatione. Sed & his omnibus addere lector poterit Aretin. in consilio 2. & consilio 3. Antonium RubeũRubeum in consi. 75. gloss. in regul. Cancel. 23.

Covarrubias ...: Opera Omnia

THEMA CAP. VII.

SVMMARIA.

Ex §. sequenti.